Opowiadania o �ukaszu Tytu� orygina�u: Un tal Lucas, Ediciones Alfaguara, Madrid 1979 � Copyright 1979 by Julio Cortazar � Copyright for the Polish edition by Wydawnictwo Literackie, Krak�w 1982 Pos�owiem opatrzy�a Zofia Ch�dzy�ska Ok�adk� i karty tytu�owe projektowa� Janusz Wysocki Redaktor Jerzy Brzozowski Redaktor techniczny Bo�ena Korbut Printed in Poland Wyd. I. Nak�ad 40 000283 egz. Ark. wyd. 4,2. Ark. druk. 6,25 Papier druk. mat. kl. V, 82X104 cm, 70 g Oddano do sk�adania 17 VII 1981. Podpisano do druku 12 II 1982 Druk uko�czono w lipcu 1982 Drukarnia Wydawnicza, Krak�w, ul. Wadowicka 8 Druk i oprawa, Opolskie Zak�ady Graficzne im. J. �angowskiego w Opolu, ul. Niedzia�kowskiego 812 Zam. nr 293981 F15176 ISBN 8308006523 I �UKASZ Teraz kiedy zaczyna si� starze�, WALKI widzi, �e nie�atwo j� zabi�. By� Z HYDR� hydr� to g�upstwo, ale zabi� hy dr� to problem, bo nie tylko, by j� zabi�, trzeba odci�� jej wiele g��w siedem do dziewi�ciu zdaniem bestiariuszy i znanych mi autor�w ale co najmniej jedn� nale�y jej pozostawi�, bowiem hydra to w�a�nie �ukasz, a jemu chodzi o to, by jako� wyj�� z hydry, a pozosta� w �ukaszu, przej�� od wielo do jednog�owc�w. Tu� mi, powiada �ukasz, zazdroszcz�c Herkulesowi, kt�ry nie mia� �adnych problem�w z hydr�, natomiast po pi�knym ciosie obur�cz zrobi� z niej efektown� fontann�, tryskaj�c� siedmioma, ewentualnie dziewi�cioma strumykami krwi. Jedna rzecz to zabi� hydr�, a ca�kiem inna by� hydr�, kt�ra tylko od czasu do czasu bywa �ukaszem, a w tej chwili zn�w chce nim by�. Na przyk�ad odcinasz jej g�ow�, kt�ra zbiera p�yty, i drug�, kt�ra niezmiennie k�adzie fajk� po lewej stronie biurka, za� kubek z pisakami po prawej w g��bi. A teraz nale�y oceni� skutki. Hm, co� nieco� si� uzyska�o, brak dw�ch g��w stawia w sytuacji podbramkowej pozosta�e, kt�re w podnieceniu my�l� i my�l� o tym, co zasz�o. Albo: chocia� na chwil� przestaje si� obsesyjnie d��y� do skompletowania madryga��w Gesualda, ksi�cia Venosy �ukaszowi do pe�nej serii brak dw�ch p�yt, s� jakoby wyczerpane i nie b�d� ponownie nagrywane, co psuje frajd� z posiadania ca�ej reszty. Za jednym zamachem pozby� si� g�owy, co tak my�li, co po��da i dr��y. Na dodatek jest co� zaskakuj�cego w fakcie, �e si�gaj�c po fajk� nie znajdujemy jej na swoim miejscu. Korzystamy z tego dobrowolnego nieporz�dku i ciach w t� g�ow� zwolenniczk� zamykania si� w pokoju, g��bokiego fotela pod lamp�, whisky o wp� do si�dmej dwie kostki lodu i troch� wody mineralnej, ksi��ek i pism u�o�onych zgodnie z hierarchi� wa�no�ci. Ale nie�atwo zabi� hydr� i wr�ci� w �ukasza, sam to czuje w" po�owie krwawej walki. Na pocz�tek cho�by to, �e opisuje j� na kartce wyci�gni�tej z dru giej szufladki po prawej stronie, cho� wsz�dzie doko�a papieru od metra, ale nie, kochany, taki jest rytua� i nie ma rady, �e ju� nie wspomnimy o sk�adanej w�oskiej lampie cztery sposoby regulacji i stuwat�wka, stercz�cej nad ca�o�ci� niby �uraw nad budow� i przemy�lnie ustawionej, aby kr�g �wiat�a i tak dalej. Natychmiastowa likwidacja tej g�owy urodzonego egipskiego skryby. Uf. O jedn� mniej. �ukasz zbli�a si� do siebie, rzecz zaczyna przedstawia� si� lepiej. Zreszt� nigdy si� nie dowie, ile jeszcze g��w powinien odci��, bo telefon i Claudine, �e trzeba galopa lecie� do kina na wspania�y film z Woody Allenem. �ukasz najwyra�niej nie poodcina� g��w w odpowiednim porz�dku ontologicznym, bo jego pierwsza reakcja jest, �e nie, za nic, po drugiej stronie Claudine, ca�a kipi Woody Allen Woody Allen, a �ukasz, ma�a, je�eli nie chcesz mnie wkurwia�, to mnie nie go�, nie wyobra�aj sobie, �e mog� odst�pi� od tej walki pe�nej plazmy i czynnika RH tylko dlatego, �e tobie si� zachciewa Woody Allena, trzeba mie� jak�� skal� warto�ci. Kiedy po tamtej stronie zamiast s�uchawki zwala si� Annapurna, �ukasz u�wiadamia sobie, �e najpierw powinien by� uci�� g�ow�, kt�ra porz�dkuje i hierarchizuje czas, mo�e w ten spos�b wszystko by�oby si� lepiej u�o�y�o, a wtedy fajka Claudine, pisaki Gesualdo ustawi�yby si� po kolei, no i Woody Allen, oczywista. Jest p�no, �ladu Claudine ani nawet s��w, kt�re by opisa�y walk�, bo nie ma ju� i walki, kt�r� tu g�ow� ucina�, skoro zawsze zostaje jaka� inna jeszcze bardziej uparta, powinno si� odpisa� na tyle zap�nionych list�w, za dziesi�� minut whisky, dwie kostki lodu i troch� wody mineralnej, najwyra�niej odros�y, ca�a robota na nic. W lustrze �azienki �ukasz widzi ca�� hydr�, jej usteczka pe�ne b�yszcz�cych u�miech�w, wszystkie z�bki na wierzchu. Siedem g��w � po jednej na dekad�. W dodatku podejrzenie, �e mog� jeszcze odrosn�� dodatkowe dwie, a�eby � o ile zdrowie dopisze � zadowoli� pewne autorytety z dziedziny hydrystyki. �UKASZ Wobec tego, �e Tota za�yczy�a sobie, ZAKUPY by zszed� po paczk� zapa�ek, �ukasz wychodzi w pi�amie, bo upa� jak diabli, i wst�puje do bistra grubego Muzzio, by przed zakupem chlapn�� sobie co� ch�odnego a mocnego. W po�owie aperitifu wchodzi do baru Juarez, r�wnie� w pi�amie, a na widok �ukasza oznajmia, �e siostra ma ostre i bolesne zapalenie ucha wewn�trznego, a pigularz nie chce bez recepty sprzeda� �rodka przeciwb�lowego, bowiem te krople s� jakoby halucynogenne i porazi�y ju� czterech hipis�w z s�siedztwa. Ciebie zna, to ci sprzeda bez niczego, chod� zaraz, Rosita wprost si� skr�ca. �ukasz p�aci, zapomina o zapa�kach i idzie z Juarezem do apteki, gdzie stary Olivetti m�wi, �e ani mowy, niech id� szuka� gdzie indziej, w tym momencie z zaplecza wychodzi jego �ona z kodakiem w r�ce, panie �ukaszu, pan na pewno umie za�o�y� film, dzi� urodziny Niuni, a tu jak raz film si� sko�czy�, co robi�. Kiedy Tota czeka na zapa�ki, m�wi �ukasz, ale �e Juarez kopie go znacz�co, wi�c podejmuje si� za�o�enia filmu s�usznie kombinuj�c, �e stary Olivetti wywdzi�czy mu si� owymi cholernymi kroplami. Juarez rozp�ywa si� w podzi�kowaniach przeklinaj�c w duchu i wychodzi, a pani aptekarzowa �apie �ukasza i ca�a szcz�liwa zaprasza go na urodzinki, nie p�jdzie pan przecie� nie spr�bowawszy arcydzie�a, do�i Luisy, �eby� �y�a sto lat, m�wi �ukasz, a Niunia odpowiada mu kluskowym bulgotem, bo w buzi pi�ty kawa�ek tortu. Wszyscy �piewaj� �Sto lat", a potem pij� zdrowie oran�ad�, ale pani domu cz�stuje �ukasza zimnym piwkiem, bo pan �ukasz porobi teraz zdj�cia, inni nie bardzo wiedz� jak, wi�c �ukasz, uwa�aj, zaraz wyleci ptaszek, jedno z fleszem, a reszta na patio, bo Niunia chce, �eby i szczygie�ek wyszed�. � No to dobra � m�wi �ukasz � ale teraz musz� lecie�, bo Tota. Zdanie nigdy nie doko�czone bowiem z apteki dochodz� krzyki oraz rozmaite rozkazy i zakazy, �ukasz p�dzi, by zobaczy�, a przy okazji da� dyla i wpada na m�sk� cz�� rodziny Salinskich, na �rodku stary Salinski, kt�ry spad� z krzes�a, wi�c po s�siedzku przynie�li go do apteki, po co fatygowa� doktora, je�eli szyjka biodrowa w porz�dku. Ma�y Salinski kurczowo 7 chwyta �ukasza za pi�am� i powiada, �e stary jest twardziocha, ale �e asfalt patia te� nie ciasto, wi�c nie mo�na wykluczy� jakiego� fatalnego p�kni�cia, tym wi�cej �e stary ca�y zzielenia� i nawet nie drapie si� w dup�, co jest jego nieod��cznym gestem. Ten oto detal nie umkn�� r�wnie� aptekarzowi Olivetti, wi�c zasadza �on� do telefonu i w cztery minuty karetka i dw�ch noszowych, �ukasz pomaga za�adowa� starego, kt�ry nie wiadomo czemu �apie go za szyj�, ca�kowicie ignoruj�c swoich syn�w, a kiedy �ukasz wysiada z karetki, noszowi zamykaj� mu j� dos�ownie przed nosem, bo tematem jest niedzielny mecz Boca� River, czyli nie czas na rodzinne wzloty, skutek � �ukasz ponadd�wi�kowo wali si� na ziemi�, a stary Salinski z noszy: dobrze ci tak ch�opie, teraz przynajmniej dowiesz si�, jak to boli. W szpitalu, na drugim ko�cu miasta, �ukasz musi opowiedzie� co i jak, a jest to rzecz, kt�ra zabiera kup� czasu, a pan z rodziny, nie ale w�a�nie, no to dlaczego, prosz� poczeka�, to wyt�umacz� co zasz�o, dobra, dobra, dawaj pan dokumenty, wyskoczy�em w pi�amie, pi�ama ma kieszenie, tak ale Tota, niech mi pan nie truje, �e ten stary ma na imi� Tota, chc� powiedzie�, �e Tota pos�a�a mnie po zapa�ki, a� tu wchodzi Juarez no i. Ju� dobrze, dobrze, wzdycha doktor, Morgada, zsu� staremu kalesony, pan mo�e ju� i��. Poczekam na rodzin�, musz� mi da� na taks�wk�, m�wi �ukasz, przecie� w pi�amie nie pojad� autobusem. Jak kto uwa�a, nie takie rzeczy teraz si� nosi, moda jest ca�kowicie dowolna, zrobisz mu prze�wietlenie stawu �okciowego, Morgada. Kiedy Salinscy wy�aniaj� si� z taks�wki, �ukasz powiadamia ich, jak sprawa wygl�da, ma�y daje mu dok�adnie tyle co na taks�wk�, ale za to dzi�kuje mu przez r�wne pi�� minut za kole�e�stwo i pomoc, taks�wki jak raz ani �ladu, �ukasz, kt�rego ju� dos�ownie ponosi, rusza piechot�, chocia� poza w�asn� dzielnic� g�upio lata� po ulicach w pi�amie, zupe�nie jakby si� by�o nago, autobusu tak�e ani na lekarstwo, wreszcie zjawia si� odrapane 128, �ukasz na stojaka mi�dzy dwiema panienkami, kt�re patrz� na niego zdumione, jaka� stara podnosi oczy po paskach pi�amy od pasa w g�r�, jakby chcia�a oceni� stopie� nieprzyzwoito�ci takiego stroju, kt�ry uwypukla niekt�re 8 kszta�ty, rogu Canning i Santa Fe jako� nie wida� i nic dziwnego, bo �ukasz pomyli� autobusy i wsiad� w jad�cy na Saavedra, trzeba wysi��� i czeka� gdzie� u czorta na kuliczkach, tylko dwa drzewka i z�amany grzebie�, Tota z pewno�ci� szaleje jak pantera w pralce, p�torej godziny, matko przenaj�wi�tsza, kiedy� do jasnej nadjedzie ten autobus. Mo�e ju� nigdy, powiada do siebie �ukasz w jakim� ponurym ol�nieniu, to pewno co� w rodzaju zagini�cia Almotasima, kulturalnie snuje �ukasz. Nawet nie zauwa�y�, jak z wolna podesz�a do niego bezz�bna staruszka, �eby zapyta�, czy czasem nie ma zapa�ek. �UKASZ PATRIOTYZM W moim paszporcie najbardziej lubi� przed�u�enia i piecz�tki okr�g�e tr�jk�tne zielone kwadratowe czarne owalne graniaste czerwone; z tego, co pami�tam z Buenos Aires � prom na Riachuelo, plac Irlandzki, Ogrody Wydzia�u Rolnictwa, par� kafejek, kt�rych mo�e ju� nie ma, pewne ��ko w mieszkaniu na Maipu r�g C�rdoba, cisz� i zapach portu latem o p�nocy,drzewa na placu Lavalle. Stale mam w pami�ci zapach mendoza�skich kana��w, topole w Uspallata, ciemny fiolet wzg�rza Velaz�ueza w La Rioja, gwiazdy na pampie Guanacos w Chaco widziane z poci�gu Salta�Misiones w 1942 roku, konia, na kt�rym je�dzi�em w Saladito, smak cinzano z ginem w kawiarni Boston na Florydzie, przyprawiaj�cy niemal o alergi� zapach foteli w Col�n, lo�e w Lunaparku w czasie walk Carlosa Buelchi z Mariem Diaz, niekt�re mleczarnie o �wicie, brzydot� placu Once, lektur� �Sur" podczas lat niewinnych i pe�nych s�odyczy, pi��dziesi�ciocentowe ksi��ki wydawnictwa Claridad z Robertem Arltem i Castelnuovo, pewne patia, cienie, kt�rych nie wspomn�, i zmar�ych. �UKASZ PRZEPATRIOTYZM Nie �adne tam efemerydy, nic podobnego, ani Fangio ani Monz�n, nic z tych rzeczy. Kiedy by�em ma�y, oczywi�cie Firpo to by�o wi�cej ni� San Martin, a Justo Suarez wi�cej ni� Sarmiento, ale 9 potem �ycie obni�y�o lot spraw zwi�zanych z wojskiem i sportem, nast�pi� czas desakralizacji i samokrytyki, ju� tylko tu i �wdzie pozostaj� strz�py rozetek, pojawia si� Apollo. �miech go zbiera, kiedy na czym� takim si� z�apie, kiedy czuje si� wygalonowany i argenty�ski a� do �mierci, bo jego argenty�sko�� na szcz�cie jest czym� innym, cho� w tym czym� od czasu do czasu p�ywaj� jak w zupie resztki wawrzyn�w niech b�d� wieczne, a wtedy �ukasz na samym �rodku Kings Road lub na molo w Hawanie s�yszy po�r�d g�os�w przyjaci� w�asny g�os, kt�ry m�wi, �e kto�, kto nigdy nie jad� asada d Za criolla, nie wie, czym jest mi�so, �e nie ma deseru r�wnego dulce de leche ani koktajlu lepszego ni� Demaria we Fragacie czy� jeszcze, czytelniku? lub w St. James czy� jeszcze, Zuzanno?. Jego przyjacio�y odpowiadaj� prawid�owym oburzeniem wenezuelskim lub gwatemalskim i przez par� nast�pnych chwil kwitnie przepatriotyzm gastronomiczny lub botaniczny, hodowlany lub rowerowy, �e daj Bo�e zdrowie. W takich wypadkach �ukasz reaguje jak ma�y psiafc, a mianowicie pozwala, �eby du�e bra�y si� za �by, podczas gdy sam z lekka si� wycofuje, cho� nie ca�kiem, no bo mo�e mi powiesz, bracie, gdzie mo�na dosta� najlepsze torebki z krokodyla i pantofelki z w�a. �UKASZ Na �rodku obrazu wida� pelargo PATIOTYZM nie, ale jest i glicynia, lato, mat� o wp� do sz�stej, maszyna do szycia, kapcie i powolne rozm�wki o rodzinnych chorobach i gustach, jaki� kurczak niespodziewanie zostawia sw�j podpis mi�dzy krzese�kami lub kot puszcza si� w pogo� za go��biem, kt�ry ma go ca�kowicie w nosie. Wszystko pachnie susz�c� si� bielizn�, krochmalem, farbk� i mydlinami, pachnie emerytur�, herbatnikami lub nale�nikami, niemal zawsze radiem od s�siad�w nios�cym tanga i reklamy proszk�w od b�lu g�owy, oliwy Arpo do sma�enia, co ka�de mi�so w cud przemienia, i dzieciakami kopi�cymi szmacian� pi�k� na s�siedniej dzia�ce, Beto w�a�nie wsadzi� gola. Wszystko tak zwyk�e, tak znane, �e �ukasz przez 10 sam� pruderi� szuka jakiego� innego wyj�cia, w po�owie wspomnienia postanawia przypomnie� sobie, jak w takich chwilach zamyka� si� z Homerem i Dicksonem Carr w swym ciasnym pokoiku, �eby nie s�ysze� po raz setny detali z operacji �lepej kiszki ciotki Pepy, poprzedzonych opisem i unaocznieniem md�o�ci na skutek u�pienia lub te� historii hipoteki przy ulicy Bulnes, w jak� stryj Aleksander pogr��a si� mi�dzy mat� a mat� a� do apoteozy wsp�lnych westchnie�, i wszystko idzie ku gorszemu, J�zefino, tu by si� przyda�, kurcz�, rz�d silnej r�ki. Na szcz�cie pojawia si� Flora ze zdj�ciem Clarka Gablea w ilustrowanym dodatku �La Prensa" i wspomnieniami co najwybitniejszych moment�w Przemin�o z wiatrem. Od czasu do czasu Babcia wspomni Francesk� Bertini za� wuj Aleksander Barbar� La Marr, okrutn� Barbar� la Marr, ty i wampiresy, och, ci m�czy�ni, �ukasz rozumie, �e nic si� nie da zrobi�, �e znowu znajduje si� na patio, �e poczt�wka na zawsze pozostanie przybita na brzegu lustra czasu, z r�cznie wymalowan� girland� go��bk�w i cienk� czarn� rameczk�. �UKASZ POROZUMIENIA Jako �e �ukasz nie tylko pisuje, ale czasem lubi usi��� samotnie i poczyta�, co pisz� inni, nieraz zaskakuje go my�l, jak trudno zrozumie� pewne rzeczy. Nie �eby to by�y sprawy nierozwik�ywalne ohydne s�owo, my�li �ukasz, kt�ry lubi bra� delikatnie s�owa do r�ki, a potem wa�y� je, oswaja� lub przegania� zale�nie od barwy, zapachu, rytmu, ale nagle co� jakby brudna szyba mi�dzy nim a tym, co czyta, sk�d niecierpliwo��, konieczno�� ponownego odczytywania, z�y humor czaj�cy si� za drzwiami i wreszcie lot ksi��ki ku przeciwleg�ej �cianie zako�czony nale�nym upadkiem i wilgotnym klap. Kiedy taki oto jest koniec lektury, �ukasz zastanawia si�, ki diabe� w tym ca�ym pozornie jasnym akapicie wmiesza� si� mi�dzy nadawc� a odbiorc�. Pytanie to wiele go kosztuje, bowiem sam nigdy nie zastanawia si� nad takimi zagadnieniami, a im powietrze jego pisaniny jest bardziej rozrzedzone, im bardziej zawi�e rzeczy ma na my�li, tym skrupulat 11 niej sprawdza, czy droga jest wolna i czy przej�cie dokonywa si� bez specjalnych utrudnie�. Niewiele go obchodzi sytuacja poszczeg�lnych czytelnik�w, bowiem wierzy w spos�b tajemniczo uproszczony, �e w wi�kszo�ci wypadk�w ca�o�� le�y jak dobrze skrojone ubranie, wobec czego nie ma potrzeby ust�powa� miejsca ani w pierwsz�, ani w powrotn� stron�: mi�dzy nim a innymi zawsze powstanie most, je�eli to, co zosta�o napisane, powsta�o z ziarna, a nie ze szczepionki. W jego najbardziej delirycznych pomys�ach jest co� niesko�czenie prostego, ptasz�cego, groszowego. Nie nale�y pisa� dla innych, a dla siebie samego, ale samemu trzeba nale�e� do innych; tak elementarne, my dear Watson, �e niemal wzbudza podejrzenie, pytanie, czy nie ma jakiej� nieu�wiadomionej demagogii w tym wsp�dzia�aniu pomi�dzy nadawc�, przes�aniem a adresatem. �ukasz ogl�da na w�asnej d�oni s�owo adresat, g�adzi je po sier�ci a potem zwraca si� ku jego niepewnej otch�ani; guzik go obchodzi adresat, bo ma go tu� tu�, pisz�cego to, co on czyta i czytaj�cego to, co pisze, o czym tu tyle gada�. �UKASZ INTRAPOLACJE Pewien dokumentalny film jugos�owia�ski pokazuje, jak dzia�a instynkt o�miornicysamiczki, chc�cej wszelkimi si�ami ochroni� jajeczka: w�r�d innych sposob�w ochrony o�miornica sama organizuje sobie kryj�wk� po�r�d alg i chowa si� w niej, aby przez dwa miesi�ce inkubacji by� poza rejonem atak�w �ar�ocznych ryb. Tak jak wszyscy �ukasz przyjmuje obrazy antropomorficzne: o�miornica postanawia si� broni�, szuka alg, uk�ada je niedaleko swego schronienia, ukrywa si�. Ale wszystko to co w pierwszym, r�wnie� antropomorficznym odruchu wyt�umaczenia zosta�o nazwane w braku lepszego s�owa instynktem dzieje si� ca�kowicie poza �wiadomo�ci�, poza najprymitywniejsz� wiedz�. Je�eli ze swej strony �ukasz zrobi wysi�ek, by asystowa� tej sprawie r�wnie� jakby z zewn�trz, c� pozostaje? Mechanizm r�wnie mu obcy, jak ruch t�ok�w w cylindrach lub sp�ywanie p�ynu po pochy�o�ci. 12 Mocno przybity dochodzi do wniosku, �e w tej sytuacji pozostaje mu tylko co� w rodzaju intrapolacji: r�wnie� i to, co my�li w tej chwili jest mechanizmem, jaki jego �wiadomo�� usi�uje zrozumie� i skontrolowa�, i to r�wnie� jest antropomorfizmem naiwnie stosowanym do cz�owieka. �Jeste�my niczym" my�li �ukasz za siebie i za o�miornic�. �UKASZ Za czas�w Kr�la �wiecz ROZCZAROWANIA ka �ukasz du�o chadza� na koncerty, i dawaj s�ucha� Szopena, Zoltana Kodallya, Pucciverdiego, po co dodawa�, �e i Brahmsa, Beethovena, a nawet w gorszych okresach Ottorina Respighiego. Teraz nie chodzi nigdy, zadowala si� p�ytami i radiem albo gwi�d�e to, co pami�ta, Menuhin lub Friedrich Gulda i Marian Anderson, zestaw nieco paleolityczny w naszych przyspieszonych czasach, ale po prawdzie to na koncertach coraz gorzej mu sz�o a� do chwili zawarcia d�entelme�skiej umowy mi�dzy nim, kt�ry przesta� chodzi�, a bileterami i cz�ci� publiki, kt�ra przesta�a przep�dza� go z ka�dego miejsca. Czemu przypisa� tak sympatyczn� niezgodno��? Je�eli go zapyta�, �ukasz przypomni sobie niekt�re rzeczy, na przyk�ad wiecz�r w Colonie, kiedy pianista na bis rzuci� si� z r�kami uzbrojonymi w Chaczaturiana na ca�kowicie bezbronn� klawiatur�, z czego skorzysta�a publika, by dosta� zbiorowej histerii, kt�rej wspania�o�� dok�adnie odpowiada�a grzmotom osi�ganym przez artyst� w ostatnich paroksyzmach, i oto �ukasz nagle szuka czego� na pod�odze mi�dzy fotelami macaj�c na wszystkie strony. � Co pan zgubi�? � pyta dama, po kt�rej kostkach gmeraj� paluchy �ukasza. � Muzyk�, prosz� pani � odpowiada �ukasz zaledwie na sekund� przed tym, jak senator Poliyatti wymierza mu pierwszego kopa w dup�. By� r�wnie� wiecz�r Lieder, podczas kt�rego jaka� dama korzysta�a z pianissima Lotte Lehman, by oddawa� si� atakom kaszlu podobnym tr�bom �wi�tyni tybeta�skiej, wobec czego w pewnym momencie �u 13 kasz oznajmi�: �Gdyby krowy kas�a�y, kas�a�yby tak jak ta pani"; kt�ra to diagnoza wywo�a�a patriotyczn� interwencj� doktora Chucha Belaustegui i ci�gni�cie �ukasza z obit� mord� po ziemi a� do chodnika ulicy Libertad. Trudno wobec takich wydarze� gustowa� w koncertach, cz�owiek lepiej si� czuje at home. �UKASZ KRYTYKA RZECZYWISTO�CI Jeky�l doskonale wie, �e jest Hydeem, ale nie nawzajem. �ukasz uwa�a, �e niemal ca�y �wiat podziela ignorancj� Hydea, co pomaga ludziom w zachowaniu �adu. Sam przychyla si� przewa�nie do jednoznacznej wersji, ot, po prostu �ukasz, ale s� to posuni�cia natury pragmatycznej. Ta ro�lina jest t� ro�lin�, Dorita jest Dorit� i kropka. Tyle �e sam si� nie nabierze i B�g jeden wie, czym jest w innym kontek�cie ta ro�lina, �e nie wspomnimy o Doricie, bo. W grach erotycznych �ukasz do�� wcze�nie natkn�� si� na pierwsze �ci�cia i polaryzacje w zetkni�ciu z tak zwan� zasad� to�samo�ci. Na tym terenie A od razu przestaje by� A lub staje si� nie A. Regiony czystej rozkoszy o 9.40 przemieniaj� si� w niezadowolenie o wp� do jedenastej, cudowne smaki w pewnych chwilach prowadz� do wymiot�w. To ju� nie jest tym, bo ja ju� nie jestem ja tym innym ja. Kto si� wi�c zmienia, w ��ku czy w kosmosie, zapach czy ten, co go wydziela? Relacja obiektywnosubiektywna nie interesuje �ukasza. W obu przypadkach okre�lone terminy umykaj� jego definicji. Dorita A nie jest Dorit� A, a �ukasz B nie jest �ukaszem B. Wychodz�c z migawkowego stosunku A B lub B A rozszczepienie nask�rka rzeczywisto�ci staje si� �a�cuchowe. Mo�e tylko, gdy brodawki A rozkosznie muskaj� �luz�wki B, wszystko zmienia kierunek, gra w inn� gr� zwapni� s�owniki. Przez sekund� j�ku, Jekyll i Hyde patrz� sobie w oczy w relacji A versus B, B versus A. Nienajgorsza by�a owa jazzowa piosenka z lat czterdziestych Doctor Hekyll and Mister Jyde... 14 �UKASZ U Berlitza, dok�d zaanga LEKCJE �owali go troch� z lito�ci, HISZPA�SKIEGO dyrektor rodem z Astorgi uprzedza, �e �adnych argentynizm�w ani galicyz m�w, tu panuje czysto�� j�zyka, kurcz�, przy pierwszym �che", na kt�rym pana z�api�, mo�e pan zje�d�a�. Maj� si� nauczy� p�ynnie m�wi�, �adnego mi tam kulturoznawstwa, idzie o to, by Francuzi, co przychodz� tu na nauk�, umieli dogada� si� na granicy i w sklepach. Niech no pan to sobie dobrze zapami�ta. Sk�opotany �ukasz od razu zabiera si� do szukania tekst�w odpowiadaj�cych tak �cis�ym kryteriom, a kiedy zaczyna lekcj� z tuzinem pary�an spragnionych �ole" i �poprosz� o hiszpa�ski omlet z sze�ciu jaj", wr�cza im kartki, na kt�rych odbi� kawa�ek artyku�u z �El Pais" z 18 wrze�nia 1978 r., kt�ry jego zdaniem jest kwintesencj� najczystszego �kastylijskiego", m�wi bowiem o corridzie, a przecie� Francuzi marz� tylko o jednym, by z dyplomem w kieszeni od razu pogna� na corrid�, w kt�rym to celu wy�ej wymienione s�ownictwo b�dzie dla nich niebywale przydatne. Poniewa� w ca�ym tek�cie nie ma ani jednego s�owa pr�cz �mistrz z Salamanki", kt�re by mia�o odpowiednik w innym j�zyku, studenci szukaj�cy wyra�e� w s�ownikach zaczynaj� si� denerwowa�, z ka�d� chwil� niepok�j ich wzrasta, zaczyna si� wymiana s�ownik�w, tarcie oczu, drapanie si� po g�owie i pytania stawiane �ukaszowi, kt�ry jednak nic nie odpowiada, postanowi� bowiem przychyli� si� do metody �nauka bez nauczyciela", zasadzaj�cej si� na tym, �e podczas klas�wki nauczyciel powinien wygl�da� przez okno. Kiedy pojawia si� dyrektor, �eby oceni� wyczyny �ukasza, ju� nikogo nie ma, wszyscy poszli, wypowiedziawszy si� na g�os i to po francusku, co my�l� o hiszpa�skim, a przede wszystkim o s�ownikach, za kt�re zap�acili prawdziwymi frankami. Pozosta� tylko jeden ch�opak o wygl�dzie erudyty, kt�ry pyta �ukasza, czy wzmianka o �mistrzu z Salamanki" nie jest aluzj� do Fray Luisa de Leon, na co �ukasz odpowiada, �e niewykluczone, cho� jedyn� pewn� odpowiedzi� jest, �e kto wie. Dyrektor czeka, a� ucze� opu�ci klas�, i zwraca si� do �ukasza, 15 �e nie nale�y zaczyna� od poezji klasycznej, jasne �e Fray Luis i tak dalej, ale mo�e by znalaz� co� �atwiejszego, kurcz�, co� typowego, na przyk�ad ogl�danie przez turyst�w jakiego� widoku panoramicznego lub areny, na kt�rej odbywa si� walka byk�w; taka rzecz zainteresuje ich w mgnieniu oka i naucz� si� tego co potrzeba raz na zawsze. �UKASZ ROZMY�LANIA EKOLOGICZNE W naszej epoce turystycznorozbuchanego powrotu do natury, gdy mieszka�cy miast patrz� na �ycie na wsi tak, jak Rousseau patrza� na dobrego dzikusa, bardziej ni� kiedykolwiek solidaryzuj� si� a z Maxem Jacobem, kt�ry w odpowiedzi na zaproszenie, by pojecha� na par� dni na wie�, odrzek� zdumiony i przera�ony: �Na wie�? Tam gdzie spaceruj� surowe kurcz�ta?" b z doktorem Johnsonem, kt�ry zwiedzaj�c Greenwich Park oznajmi� zdecydowanie, �e woli Fleet Street, c z Baudelaireem, kt�ry mi�o�� do wszystkiego, co sztuczne wzni�s� do wy�yn raju. Pejza�, spacer po lesie, k�piel w strumyku, droga w�r�d ska� daj� nam estetyczne uniesienia tylko wtedy, je�li mamy zapewniony powr�t do domu lub hotelu, dobry prysznic, kolacj� z winem, rozmow� przy stole, ksi��ki i papiery oraz erotyk�, kt�ra jest kwintesencj� tego i ca�ej reszty. Nie ufam wielbicielom natury, co chwila wysiadaj�cym z samochod�w, by podziwia� panoram� skacz�c ze ska�ki na ska�k�; inni, ci harcerze obarczeni plecakami i zdobni w przesadnie d�ugie brody, zazwyczaj reaguj� w spos�b jednosylabowowykrzyknikowy, a wszystko polega na zatrzymywaniu si� z g�upi� min� wobec wzg�rza lub zachodu s�o�ca, spraw bez przerwy powracaj�cych. Ludzie cywilizowani nie s� szczerzy, gdy wpadaj� w bukoliczne zachwyty; je�li zabraknie im ich popo�udniowej whisky, przekln� chwil�, w kt�rej opu�cili dom wydaj�c si� na �er ko�skich much, pora�e� s�onecznych i cierni; za� ci, co stoj� najbli�ej natury s� r�wnie g�upi jak ona. Ksi��ka, komedia czy liS te� sonata nie wymagaj� powrotu ani prysznica, w nich si�gamy mo�liwie najwy�ej, dajemy z siebie maksimum. Intelektualista lub artysta, kt�ry chroni si� na wsi, szuka tam spokoju, nie spryskiwanej sa�aty i tlenu; podczas gdy natura otacza go ze wszystkich stron, czyta, maluje lub pisze w jasnym, pe�nym �wiat�a pokoju; je�eli idzie na spacer czy te� wychyla si� przez okno, by popatrze� na zwierz�ta albo na chmury, to znaczy, �e jest zm�czony prac� lub te� nier�bstwem. Nie wierz, bracie, w uporczywe wpatrywanie si� w tulipan w wykonaniu intelektualisty. Jest w nim tulipan plus nieuwaga albo tulipan plus zamy�lenie niemal zawsze nie na temat tulipana. Nie ma widoku natury, kt�ry poch�on��by jego uwag� na d�u�ej ni� na pi�� minut, natomiast przestanie odczuwa� czas, gdy zag��bi si� w lekturze Teokryta lub Keatsa, specjalnie za� w rozdzia�ach po�wi�conych opisom natury. Mia� racj� Max Jacob: kurczaki � pieczone. �UKASZ Ju� trudno, che, twoi bracia nie MONOLOGI mo�liwie mnie wynudzili, ale teraz kiedy czekam na ciebie, �eby p�j�� na spacer, zjawiasz si� zmarnowana 1 z t� o�owian� g�b�, kt�r� tak dobrze znam. W ten spos�b daleko nie zajedziemy. Co to b�dzie za spacer, wystarczy spojrze� na ciebie, by poczu�, �e tylko nalejesz mi wody za ko�nierz, �e kawiarnie b�d� zion�y wilgoci� i �e murowanie znajd� much� w szklance wina. Wida� umowy z tob� do niczego nie s�u��, przecie� tak d�ugo przygotowywa�em si� na to spotkanie, najpierw odfajkowuj�c twych braci, kt�rzy jak zawsze chc� zrobi� mnie w konia i odebra� reszt� ochoty na odetchni�cie z tob� �wie�ym powietrzem, pow��czenie si� po pustych ulicach, po parkach pe�nych rozrabiaj�cych dzieciak�w. Ignorowa�em ich po kolei, nie chc�c stwarza� im okazji do zwalania mi na �eb roboty, zbyt licznych telefon�w, nie ko�cz�cych si� list�w ekspresowych, tego ich sposobu pojawiania si� o �smej rano na ca�� wieczno��. Nigdy nie by�em w stosunku do nich niegrzeczny, zmusza�em 17 2 � Opowiadania o �ukaszu si� do uprzejmo�ci, jakbym nie zauwa�a� ich nacisk�w, tego permanentnego ugniatania ze wszystkich stron, jakby byli o ciebie zazdro�ni, jakby chcieli ci� z g�ry poni�y�, odj�� mi przyjemno�� czekania na ciebie, naszego wsp�lnego spaceru. Wiadomo � rodzina, ale co� tak wygl�da, �e zamiast by� po mojej stronie przeciw nim, ty trzymasz z nimi, po prostu im ulegasz, nie daj�c mi na nic czasu, nawet na rezygnacj�, na przystosowanie si�, pojawiasz si� ociekaj�ca wod�, szar�, zimn�, deszczow� wod�, przyt�aczaj�ce zaprzeczenie tego, na co tak bardzo czekam, spychaj�c twych braci i usi�uj�c zachowa� do�� si� i rado�ci, zebra� jak najwi�cej forsy, porobi� projekty, ciesz�c si� na frytki w tej knajpce, gdzie tak fajnie si� siedzi w�r�d ptak�w, stary Clemente poleca najlepszy provolone, a czasami tr�ca struny gitary i nuci. Przepraszam, �e ci tak wymy�lam, jako� musz� wbi� sobie do g�owy, �e jeste�cie rodzin� i �e nie jeste� inna, cho� zawsze uwa�a�em ci� za jaki� wyj�tek, czeka�em na t� chwil�, gdy to co ci��y usunie si�, a wyp�ynie to, co lekkie, piana rozmowy, w��czenie si� po ulicach; a tu wszystko na nic, pojawiasz si� jak jaki� rewers mych nadziei, cynicznie stukasz w okno i stoisz czekaj�c, a� w�o�� kalosze, wyci�gn� palto, parasol. Jeste� ich wsp�lniczk�; jak g�upi tylekro� uwa�a�em ci� za kogo� innego i dlatego ci� kocha�em, a ty po raz nie wiem kt�ry wstawiasz mi ten sam numer, co mi z tego, �e od czasu do czasu spe�niasz moje �yczenia, kiedy ostatecznie zawsze to samo, kud�y na oczach, woda kapi�ca z palc�w i tw�j wzrok spoczywaj�cy na mnie w milczeniu. W ko�cu nie wiem, czy oni nie s� lepsi, przynajmniej u�eranie si� z nimi zabija czas, zawsze jest �atwiej, gdy si� walczy o wolno��, o nadziej�, ale ty � od ciebie dostaj� tylko to puste siedzenie w domu, �wiadomo��, �e wszystko wyra�a si� wrogo�ci�, �e noc pojawi si� jak sp�niony poci�g przy peronie ch�ostanym wiatrem, �e pojawi si� dopiero po wielu porcjach mat�, po wielu komunikatach, z twym bratem poniedzia�kiem ju� czekaj�cym za progiem chwili, ,w kt�rej budzik zn�w postawi mnie z nim twarz� w twarz, z nim, kt�ry jest najgorszy, wtulony w ciebie, a ty zn�w tak daleko od niego, po wtorku, po �rodzie i tak dalej. 18 �UKASZ NOWY SPOS�B WYG�ASZANIA ODCZYT�W Panie, panowie itd. To wielki zaszczyt dla mnie itd. Na tym odcinku, ilustrowanym za pomoc� itd. W takiej chwili niech mi wolno b�dzie itd. Nie mog� poruszy� tego tematu nie wspomniawszy o itd. Przede wszystkim chcia�bym mo�liwie dok�adnie okre�li� cel i zasi�g tematu: W ka�dej wzmiance 0 przysz�o�ci jest pewna doza odwagi, gdy wszelka wiedza o tera�niejszo�ci jawi si� jako co� p�ynnego 1 niepewnego, gdy continuum przestrzennoczasowe, gdzie jeste�my mgnieniem przemieniaj�cym si� w nico�� w samym akcie swego powstawania, jest raczej hipotez� robocz� ni� dowiedzionym pewnikiem. Nie wpadaj�c jednak w regres pow�tpiewania we wszelkie operacje umys�u, podejmijmy wysi�ek uznania pewnej tera�niejszo�ci za rzeczywist�, w��cznie nawet z histori�, daj�c� nam wystarczaj�ce gwarancje, by przenie�� elementy sta�e, a przede wszystkim czynniki dynamiczne na wizj� przysz�o�ci Hondurasu w koncercie demokracji latynoameryka�skich. Na olbrzymiej scenie kontynentu ruch r�ki obejmuj�cy ca�� sal� kraj tak ma�y jak Honduras ruch r�ki obejmuj�cy powierzchni� sto�u jest tylko jednym z kafelk�w wielkiej mozaiki. Ten fragment dotkni�cie sto�u i wpatrzenie si� we� z wyrazem cz�owieka, kt�ry widzi co� po raz pierwszy jest r�wnocze�nie nies�ychanie konkretny i ulotny, jak wszystkie objawy materii. W co pukam? W drzewo, rzecz jasna, a szczeg�owiej w spory przedmiot uplasowany mi�dzy wami a mn�, w co�, co niejako nas rozdziela swym suchym przekl�tym blatem z mahoniu. St�! Ale c� to jest? Wyra�nie si� czuje, �e tu, w dole, pomi�dzy czterema nogami, tkwi jaka� z�owroga strefa jeszcze bardziej zdradziecka ni� cz�ci sta�e: r�wnoleg�o�cian powietrza niby akwarium pe�ne przezroczystych meduz, kt�re knuj� co� przeciw nam, podczas gdy tu, na wierzchu przeci�gni�cie r�k� jakby po to, by si� przekona� wszystko jest nadal p�askie i �liskie; i w og�le jak japo�ski szpieg. Jak si� porozumiemy poprzez tyle przeszk�d? Je�li ta drzemi�ca dama, niezwykle podobna do cierpi�cego na niestrawno�� kreta zechcia�aby wej�� pod st� 19 i opowiedzie� nam, co tam znalaz�a, mo�e uda�oby si� nam unicestwi� barier�, zmuszaj�c� mnie do zwracania si� do was, jakbym oddala� si� od mola w Southampton na pok�adzie Queen Mary na kt�rym to statku bardzo zawsze pragn��em pop�yn�� i chusteczk� skropion� �zami i lawend� Yardleya powiewa� z ostatnim pozdrowieniem ku fotelom ponuro tkwi�cym na molo. Nienawistny Hiatus mi�dzy nami � dlaczego� to dyrekcja wpakowa�a pomi�dzy nas ten st� podobny do plugawego kaszalota? Nadaremnie pragnie pan go usun��, bowiem nie rozwi�zany problem wraca niezale�nie od �wiadomo�ci, jak to s�usznie wykaza�a Maria Bonaparte w analizie przypadku Madame Lefevre, kt�ra zamordowa�a w samochodzie synow�. Dzi�kuj� panu za tyle dobrej woli, za te musku�y napi�te do dzia�ania, ale wydaje mi si� nieodzowne zg��bienie pochodzenia tego nieopisywalnego dromadera i nie widz� innego wyj�cia, ni� porwanie si� � wy z waszej strony, ja z mojej � na dziwn� lini� obrysowuj�c� ten ohydny cenotaf. Precz obskurancka sztuczko! Najoczywi�ciej ani drgnie. Siekiery! Siekiery! Nic a nic si� nie boi, zachowuje podniecon� nieruchomo�� najgorszych knowa� negatywizmu, kt�ry ukradkiem w�lizguje si� do fabryk wyobra�ni, by nie pozwoli� jej wznie�� si� bez balastu �miertelno�ci ponad chmury, b�d�ce jej prawdziw� ojczyzn�, je�li dzi�ki regu�om ci��enia ten st� ca�kowity i wszechobecny b�dzie a� tyle wa�y�, by zaci��y� na waszych kamizelkach, na klamerce mego paska, a nawet na rz�sach tej �licznotki, kt�ra z pi�tego rz�du bez przerwy b�aga mnie w milczeniu, bym bez zw�oki zawi�z� j� do Hondurasu. Dostrzegam oznaki zniecierpliwienia, wo�ni s� w�ciekli, w dyrekcji nast�pi� dymisje, ju� widz� zmniejszenie funduszy na kultur�, wkraczamy w entropi�. S�owo to jest jak jask�ka spadaj�ca w waz� tapioki i nikt ju� nie wie, o co chodzi, a to po prostu ten kurewski st� pragnie zosta� sam w pustej sali, podczas gdy my szlochaj�c lub ok�adaj�c si� pi�ciami b�dziemy przepycha� si� ku wyj�ciu. A wi�c chcesz triumfowa�, odra�aj�cy bazyliszku? Niech nikt nie udaje, �e nie dostrzega tej obecno�ci odrealniaj�cej wszelkie porozumienie, wszelk� semantyk�. Popatrzcie tylko, jak to si� stroszy mi�dzy nami stoj�cymi po dw�ch stronach tego ohydnego muru, my z twarzami pacjent�w z przytu�ku dla idiot�w, kt�rych post�powy dyrektor usi�uje zapozna� z muzyk� Stockhausena. A �udzili�my si�, �e jeste�my wolni, przewodnicz�ca zebrania mia�a przygotowany bukiet r�, kt�ry poda� mi mia�a m�odsza c�rka sekretarza klubu, podczas gdy wy frenetycznymi oklaskami mieli�cie o�ywi� obieg krwi w waszych zasiedzia�ych po�ladkach. Ale nic z tego z winy tego ohydnego zg�stnienia, o kt�rym nie mieli�my poj�cia, a kt�re w chwili wej�cia na sal� wyda�o si� nam czym� tak oczywistym, dop�ki przypadkowe mu�ni�cie r�k� nie objawi�o nagle jego zaczajonej wrogo�ci. Jak mogli�my wyobra�a� sobie, �e istnieje wolno��, zasi��� tu, gdy nic nie by�o wyobra�alne, nic nie by�o mo�liwe, p�ki nie uwolnimy si� od tego sto�u? Lepka cz�steczka gigantycznej zagadki, klej�cy si� �wiadek najgorszych s�u�alczo�ci! Sama my�l o Hondurasie brzmi jak balonik p�kaj�cy w wirze dzieci�cej zabawy. Kto mo�e wyobrazi� sobie Honduras, jaki� sens ma to s�owo, p�ki stoimy po dw�ch brzegach tego potoku czarnego ognia? A ja zamierza�em wyg�osi� odczyt! A pa�stwo mieli�cie go wys�ucha�! Nie, to ju� przesada, miejmy przynajmniej odwag� przejechania d�oni� po tej oboj�tnej geometrycznej obsceniczno�ci, podczas gdy razem powtarzamy: szeroko�� metr dwadzie�cia, d�ugo�� plus minus dwa czterdzie�ci, masywny d�b a mo�e maho�, a mo�e politurowana sosna. Ale czy� to si� sko�czy, czy� wreszcie dowiemy si�, co to jest? Nie my�l�, zreszt� "by�oby to zb�dne. Tu na przyk�ad co�, co przypomina s�k. Pani my�li, �e to s�k? A tu to, co nazywamy nog�. Ale c� oznacza ten p�d ku k�towi prostemu, ta skamienia�a wymiocina prowadz�ca ku pod�odze? A pod�oga, ten pewny grunt pod stopami, co ukrywa pod wyfroterowanym parkietem? Zazwyczaj odczyt ko�czy si� � ko�cz� go � du�o wcze�niej i st� zostaje sam w pustej sali. Nikt oczywi�cie nie zobaczy jak podnosi nog�, co zazwyczaj robi� sto�y, gdy zostaj� same. 20 21 �UKASZ SZPITALE 1 Jako �e klinika, gdzie umieszczono �ukasza, jest jedn� z najlepszych, chorzy zawsze maj� tam racj� i powiedzenie im �nie", gdy prosz� o rzeczy ca�kowicie bezsensowne, jest powa�nym problemem dla piel�gniarek, zreszt� dziewczyn jak lalki, kt�re w ko�cu zawsze m�wi� �tak" z przyczyn wy�ej wymienionych. Oczywi�cie trudno ust�powa� grubemu spod dwunastki, kt�ry przy marsko�ci w�troby co trzy godziny dopomina si� o butelk� ginu, za to z jak�� przyjemno�ci� panienki zgadzaj� si� ale� tak, prosz�, oczywi�cie, gdy �ukasz, kt�ry wyszed� na korytarz podczas wietrzenia pokoju i w poczekalni zobaczy� bukiet rumiank�w, nie�mia�o poprosi�, czy m�g�by wzi�� jeden kwiatek, by rozweseli� szpitaln� atmosfer� swego pokoju. Po�o�ywszy go na nocnym stoliku �ukasz dzwoni i prosi o szklank�, by wstawi� kwiat do wody. Zaledwie to zosta�o wykonane robi uwag�, �e nocna szafka jest ca�kowicie zastawiona flaszeczkami, pe�na gazet, papieros�w i poczt�wek, by�oby wi�c lepiej postawi� w nogach ��ka osobny stoliczek, co by mu pozwoli�o bez konieczno�ci wykr�cania szyi ogl�da� oddzielnie stoj�cy rumianek. Piel�gniarka natychmiast czyni zado�� temu �yczeniu i ustawia wazonik na linii wzroku �ukasza, kt�ry dzi�kuj�c wspomina mimochodem, �e wobec sporej ilo�ci odwiedzaj�cych mo�na by wok� stolika ustawi� par� krzese�ek, w ten spos�b przyjaciele mieliby gdzie usi���, kiedy przychodz� pogada�. Gdy tylko dziewcz�ta przynios�y foteliki, �ukasz oznajmi�, �e pragn��by m�c jako� podj�� przyjaci�, tak poczciwie podnosz�cych go na duchu w tym smutnym okresie �ycia, zda�oby si� wi�c nakry� stolik serwet� i ustawi� na nim butelki i par� kieliszk�w najlepiej kryszta�owych, nie m�wi�c o naczyniu z lodem i wodzie mineralnej. Dziewcz�ta rozbiegaj� si�, by po chwili poustawia� mu to wszystko na stoliku, przy czym �ukasz delikatnie zaznacza, �e butelki i kieliszki przes�oni�y mu rumianek, wobec czego trzeba postawi� go gdzie indziej; wyj�cie jest zupe�nie proste, jako �e w gruncie rzeczy w pokoju nie ma �adnej szafki i on nie ma gdzie trzyma� ubrania i but�w, nale�y wstawi� takow�, wtedy na niej ustawi si� wazonik z kwiatkiem, kt�ry w ten spos�b b�dzie widoczny z ka�dego miejsca wnosz�c ow� tajemn� dobr� atmosfer�, tak wa�n� dla rekonwalescenta. Nieco zaskoczone takim obrotem spraw, tym niemniej wierne zasadom obowi�zuj�cym w klinice, dziewcz�ta przynosz� szafk�, na kt�rej ustawiaj� rumianek, podobny lekko zdziwionemu, lecz pe�nemu dobrej woli oku. Potem wdrapuj� si� na sto�eczek, by dola� do wazonika wody; wtedy �ukasz zamyka oczy, a poniewa� wszystko jest bez zarzutu, stwierdza, �e teraz chcia�by troch� si� zdrzemn��, bo jest zm�czony. Gdy tylko za dziewcz�tami zamykaj� si� drzwi, wstaje, wyjmuje rumianek z wazonu i wyrzuca go przez okno, nie jest to bowiem kwiat w jego gu�cie. 22 II Papiery, na kt�rych widnia�y wieczno�ci� a nico�ci� Jose Lezama Lima: Raj, PRZEZNACZENIE WYJA�NIE� Z pewno�ci� istnieje miejsce przeznaczone na �mietnisko, gdzie si� gromadz� wyja�nienia. W tej s�usznej panoramie niepokoi jedno: co nast�pi, gdy pewnego dnia komu� uda si� wyja�ni� r�wnie� �mietnisko. MILCZ�CY Ciekawe po��czenie pewnego wy PASA�ER darzenia i pewnej hipotezy oddalo nych od siebie zar�wno w czasie, jak i w przestrzeni. Co�, co teraz mo�na przyj�� jako konkretny fakt, ale co do czasu okre�lonej rozmowy w Pary�u nie wyja�ni�o swego sensu, mimo �e zdarzy�o si� na odludnej drodze argenty�skiej prowincji C�rdoba przesz�o 20 lat temu. Wydarzenie opowiedzia� Aldo Franceschini, hipoteza by�a moja, a ca�a rzecz mia�a miejsce w pracowni przy ulicy Pauia Val�ryego, gdzie popijali�my wino i palili papierosy m�wi�c o Argentynie bez owych nieodzownych, pe�nych folkloru wspomnie�, w jakich celuje wi�kszo�� Argenty�czyk�w z niezbadanych powod�w w��cz�cych si� po �wiecie. Zacz�o si� to zdaje mi si� od braci Galvez i topoli w Uspallata, w ka�dym razie ja wspomnia�em Mendoz�, Aldo, kt�ry stamt�d pochodzi�, w��czy� si� natychmiast i ju� jecha� autem z Mendozy do Buenos Aires, noc� mija� Cordob�, gdy nagle samoch�d stan�� na pustej szosie z braku benzyny czy te� wody w ch�odnicy. � Noc by�a ciemna � ci�gn�� � dooko�a ca�kowita pustka, mog�em wi�c jedynie czeka�, a� kto� przeje�d�aj�cy szos� wybawi nas z k�opotu. W owych 24 czasach rzadko puszczano si� w drog� bez kanistra benzyny i blaszanki z wod�, w najgorszym razie mo�na by�o Uczy�, �e zostaniemy z �on� podrzuceni do hotelu w najbli�szym miasteczku. Postawili�my w�z na poboczu i czekali�my �mi�c papierosy. Oko�o pierwszej ujrzeli�my auto jad�ce w kierunku Buenos Aires, wi�c stan��em na �rodku szosy machaj�c latark�. Takich rzeczy nie mo�na ani zrozumie�, ani sprawdzi�, ale zanim auto zatrzyma�o si�, poczu�em, �e kierowca nie chce stan��, �e ten w�z szybko p�dz�cy pragn��by omin�� mnie z daleka, nawet gdybym le�a� na �rodku szosy z rozwalon� g�ow�. W ostatniej chwili musia�em uskoczy� na bok, bo hamowa� tak niech�tnie, �e zatrzyma� si� dopiero czterdzie�ci metr�w dalej. Podbieg�em do okienka od strony kierowcy, zgasiwszy latark�, bo tablica rozdzielcza i tak o�wietla�a jego twarz. W kr�tkich s�owach wyt�umaczy�em, co si� sta�o i poprosi�em o pomoc, ale r�wnocze�nie zaciska� mi si� �o��dek, bo, m�wi�c szczerze, ju� w momencie zbli�ania si� do tego wozu czu�em strach, niewyt�umaczalny zreszt�, bowiem bardziej zdenerwowany powinien by� by� kierowca przez kogo� obcego zatrzymany w ciemno�ciach na takim pustkowiu. Podczas gdy do niego m�wi�em, rzuci�em okiem w g��b samochodu, z ty�u nie by�o nikogo, ale na przednim siedzeniu co� siedzia�o. M�wi� co� i dlatego, �e nie znajduj� lepszego okre�lenia, i dlatego, �e wszystko to trwa�o tak kr�tko, i� jedyn� rzecz� namacaln� by� �w strach, o jakim nigdy przedtem nie mia�em poj�cia. Daj� ci s�owo, �e kiedy kierowca nagle wrzuci� bieg, r�wnocze�nie m�wi�c: �nie mam benzyny", odczu�em ulg�. Wr�ci�em do auta. Nie mog�em wyt�umaczy� �onie, co si� zdarzy�o, a jednak mimo to zrozumia�a ca�y ten absurd, jakby i ona, cho� na odleg�o�� i nie widziawszy tego, co ja zobaczy�em, do�wiadczy�a takiego samego uczucia. � Je�eli mnie teraz zapytasz, co zobaczy�em � to nie wiem. Obok kierowcy co� by�o usadzone, powiedzia�em ci, jaka� czarna nieruchoma forma, kt�ra nawet nie zwr�ci�a ku mnie g�owy. W ko�cu mog�em przecie� o�wietli� wn�trze wozu latark�, ale � jak ci to wyt�umaczy� � po pierwsze nie by�em w stanie poruszy� r�k�, a po drugie wszystko to trwa�o zaled 25 wie par� sekund i dzi�kowa�em Bogu, gdy auto znik�o w oddali; i nie wiem dlaczego, ale ani przez sekund� nie �a�owa�em, �e sp�dzili�my t� noc na dworze a� do chwili, gdy rano szofer jakiej� ci�ar�wki wybawi� nas z k�opotu i jeszcze pocz�stowa� grap�. Nie rozumiem, dlaczego wszystko to odczu�em, zanim cokolwiek zobaczy�em, przy czym �cokolwiek" to by�o w�a�ciwie nic. Tak jakbym si� przel�k� ju� wtedy gdy poczu�em, �e ci w aucie nie chc� si� zatrzyma� i �e staj� z musu, tylko dlatego, by mnie nie przejecha�. Ale to niczego nie t�umaczy, bo ostatecznie kto lubi noc� by� zatrzymywany na odludnej szosie? Doszed�em do wniosku, �e wszystko zacz�o si� w chwili, w kt�rej zwr�ci�em si� do kierowcy, a to, co odczu�em � mo�na to nazwa� aur� � przedtem dosz�o do mnie inn� drog�, w chwili gdy podbiega�em do auta. Inaczej nie mog�em poj�� ani tego, �e w czasie zamieniania z nim tych paru s��w poczu�em si� dos�ownie zmro�ony, ani te� tego, �e prawdziw� przyczyn� wszystkiego by� rzut oka na tamto, na czym instynktownie skoncentrowa�o si� ca�e moje przera�enie. Ale od tego do zrozumienia czegokolwiek... Dlaczego wi�z� to co� noc�, tak by nikt tego nie widzia�? Czy by�o to jakie� monstrum, jaki� przera�liwy mongo� z ca�kowicie zdeformowan� twarz�, jaki� szaleniec wydzielaj�cy tak z�owrog� si��, �e atmosfera stawa�a si� nie do zniesienia? Nie wiem. Nie wiem. Jedno bracie mog� powiedzie�: �e w �yciu tak si� nie ba�em. Jako �e jestem posiadaczem trzydziestu o�miu lat argenty�skich wspomink�w, historia Alda zrobi�a pstryk, a komputer wyrzuci� fiszk� z czym�, co mo�e nie by�o wyja�nieniem, ale hipotez� wyja�nienia. W dodatku przypomnia�em sobie, �e sam odczu�em co� podobnego, gdy po raz pierwszy opowiadano mi o tym w buenosaire�skiej kawiarni, reakcja czysto m�zgowa, podobna do reakcji na widok wampira na ekranie. W tyle lat p�niej l�k na�o�y� si� na l�k Alda i jak zawsze w takich wypadkach to doda�o mi przekonania. � Obok szofera siedzia� nieboszczyk � powiedzia�em. � �e te� nie s�ysza�e� o tym przemycie, tak rozwini�tym w latach trzydziestych; noc� transportowano cia�a suchotnik�w zmar�ych w sanatoriach w Cordobie, by rodzina mog�a pochowa� ich w Buenos Aires. Wesz�a wtedy w �ycie jaka� ustawa federalna 26 czy co� w tym rodzaju, co straszliwie podwy�szy�o koszt transportowania trumien, i tak narodzi� si� przemys� polegaj�cy na makijowaniu zmar�ego, usadzaniu go obok kierowcy i przeje�d�aniu noc� etapu C�rdoba�Buenos Aires tak, by przed �witem znale�� si� w stolicy. Kiedy mi o tym opowiadano, zareagowa�em mniej wi�cej tak samo jak ty. Potem bezskutecznie usi�owa�em wyobrazi� sobie brak imaginacji ludzi, zarabiaj�cych w ten spos�b. P�dzenie noc� przez pamp� z szybko�ci� stu dwudziestu kilometr�w na godzin�, rami� w rami� z umar�ym! Mo�esz to sobie wyobrazi�? Sze�� godzin, w czasie kt�rych tyle mo�e si� zdarzy�! Trup wcale nie jest tak sztywny, jak si� wydaje, a zn�w �yj�cy nie jest a� tak t�gopokrywy. Podczas gdy�my pili nast�pny kieliszek wina, doszli�my do troch� pogodniejszych wniosk�w: co najmniej dw�ch z ludzi, kt�rzy zarabiali w ten spos�b, sta�o si� z czasem wielkimi rajdowcami. Teraz gdy si� nad tym zastanawiam, uwa�am za ciekawy zbieg okoliczno�ci, �e nasza rozmowa zacz�a si� w�a�nie od rajdowc�w, braci Galvez; nie my�l�, by oni sami oddawali si� temu zaj�ciu, ale z pewno�ci� �cigali si� z tymi, kt�rzy to robili. I jeszcze jeden wniosek, �e w tych szale�czych rajdach zawsze jedzie si� rami� w rami� ze �mierci�. I U NAS MOG�OBY SI� TO ZDARZY�, PROSZ� MI WIERZYC �e verba volant jeszcze jako� s� w stanie przyj��, ale zupe�nie nie trawi� tego, �e scripta manent i to ju� od paru tysi�cy lat, wi�c sam pan rozumie. Dlatego te� �w tyran z rado�ci� przyj�� wiadomo��, �e jaki� nieznany m�drzec wymy�li� sznurkoszarp i sprzedawa� go niemal za bezcen, bo na staro�� sta� si� mizantropem. Przyj�� go wi�c tego samego dnia i pocz�stowa� kaw� z ciasteczkami, pocz�stunek w sam raz dla m�drc�w. � B�d� si� streszcza� � powiedzia� go��. � Panu chodzi o literatur�, poezj� i tak dalej, nieprawda�? � Tak, doktorze � odpar� tyran. � Ale r�wnie� o pamflety, opozycyjn� pras�, o ca�y ten majdan. 27 � W porz�deczku, ale pan rozumie, �e dla wynalazku r�nice nie istniej�, tak �e to obejmie r�wnie? pa�sk� pras�, pa�skich gryzipi�rk�w. � Trudna rada, w ka�dym razie i tak wygrywam,, je�li jest prawd�, �e. � Wobec tego � tu m�drzec wyj�� z kamizelki sznurkoszarp � jestem do us�ug. Czym jest s�owo, je�eli nie seri� liter, czym jest litera, je�eli nie lini� o pewnym okre�lonym rysunku? Teraz, gdy�my doszli do porozumienia, naciskam guziczek z masy per�owej, kt�ry wyzwala szarpni�cie dzia�aj�ce na wszystkie litery: po prostu rozprostowuje je, zostawiaj�c poziom� kreseczk�. Mam nacisn��? � Naciskaj pan, do jasnej! � zagrzmia� tyran. Oficjalna gazeta le��ca na stole od razu zmieni�a wygl�d: ca�e strony kreseczek niby tekst zapisany jakim� idiotycznym morsem, nadaj�cym tylko � � � Niech pan rzuci okiem na encyklopedi� Espasa � powiedzia� m�drzec, kt�ry wiedzia� o nieuchronnej obecno�ci owego przedmiotu we wszelkich pomieszczeniach rz�dowych. Ale nie by�o to potrzebne, bowiem ju� dzwoni� telefon, wbiega� w podskokach minister kultury, na placu t�umy ludzi, na ca�ej planecie ani jednej drukowanej ksi��ki, ani jednej zapomnianej czcionki w szufladach drukarni. Mnie si� uda�o napisa� to, co czytacie, bo ja jestem m�drcem, a poza tym, bo nie ma regu�y bez wyj�tku. WI�ZY Tak nienawidz� ciotki Angustias, KODZINNE �e nawet podczas wakacji usi�uj� da� jej to do zrozumienia. Zaledwie rodzina rozjedzie si� na wakacje � zalew kolorowych poczt�wek, a w ich braku nawet czarnobia�ych, co do jednej pe�nych wymys��w. Z Rosario, z San Andr�s, z Chivilcoy, z rogu Chacabuco i Moreno, listonosze po sto razy dziennie, ciotka Angustias zachwycona. Nigdy nie opuszcza domu, lubi sp�dza� czas na patio, gdzie ca�a szcz�liwa czeka na poczt�. Rodzaje poczt�wek: �Cze�� ohydo, niech ci� grom spali � Gustaw". �Pluj� na ciebie � J�zefina, 2S �Niech ci kot obszcza pelargonie � siostrunia". I tym podobne. Ciotka Angustias wstaje skoro �wit i czatuje na listonoszy, kt�rym daje solidne napiwki. Cyta odkrytki, podziwia zdj�cia, znowu je odczytuje. Wieczorem wydobywa album i starannie umieszcza w nim ca�odzienny plon, tak by by�o wida� pozdrowienia. �Kochanie�cy, ile to mi si� naprzysy�aj� tych poczt�wek", my�li ciotka Angustias, �na tej kr�wka, a na tej ko�ci�ek, na tej jezioro Treful, a na tej bukiet kwiat�w", i ogl�da je ze wzruszeniem i w ka�d� wbija szpileczki, �eby nie uciek�y z albumu, przy czym nie wiadomo czemu szpileczka zawsze przebija podpis na kartce. JAK SI� PRZECHODZI OBOK Co wa�niejsze wynalazki zdarzaj� si� w okoliczno�ciach i miejscach najbardziej nieoczekiwanych. We�my Jab�ko Newtona � przecie� od tego mo�na dosta� dreszczy! Mnie si� na przyk�ad zdarzy�o, �e podczas jakiej� handlowej konferencji bez powodu pomy�la�em o kotach � rzecz nie maj�ca nic wsp�lnego z porz�dkiem dziennym obrad � i nagle odkry�em, �e koty to telefony. Ot tak, z niczego, jak to .zwykle bywa z genialnymi odkryciami. Rzecz jasna, �e tego rodzaju wynalazek jest zaskakuj�cy, bo nikt nie jest przyzwyczajony do telefon�w, co spaceruj�, pij� mleko i przepadaj� za rybami. Trzeba czasu, �eby zrozumie�, �e idzie o specyficzne telefony w rodzaju walkietalkies, a r�wnie�, �e i my jeste�my specyficzni w tym wzgl�dzie, �e�my si� dot�d nimi nie pos�ugiwali. Wzi�wszy pod uwag�, �e to zaniedbanie istnieje od czas�w antycznych, niewiele mo�na oczekiwa� od po��cze� dokonanych od czasu mojego odkrycia, bo nie ma kodu, kt�ry by nam pom�g� zrozumie� przes�ania, ich pochodzenie i charakter tych, kt�rzy nam je przesy�aj�. Jako si� rzek�o, rzecz nie polega na podniesieniu nie istniej�cej s�uchawki, by nakr�ci� numer nie maj�cy nic wsp�lnego z normalnymi cyframi, a jeszcze mniej na rozumieniu, co do nas m�wi� z drugiej strony, z przyczyn r�wnie� nie wyja�nionych. �e telefon funkcjonuje � demonstruje nam ka�dy kot 29 z uczciwo�ci� nigdy nie d