Robert Klyosaki Biedny ojciec - Bogaty ojciec �Je�li chcemy wydosta� si� na finansowy szczyt, koniecznie musimy przeczyta� �Bogatego ojca, Biednego ojca". Ksi��ka uczy zdrowego rozs�dku i zrozumienia rynku - niezb�dnych element�w naszej finansowej przysz�o�ci". Zig Ziglar, �wiatowej s�awy autor i wyk�adowca �Je�eli chcemy zna� ca�� m�dro�� o tym, jak sta� si� i POZOSTA� bogatym, przeczytajmy t� ksi��k�. Zach��my swoje dzieci (nawet finansowo -je�li musimy), aby zrobi�y to samo". Mark Victor Hansen, wsp�autor ksi��ki "Balsam dla duszy, czyli 101 opowie�ci z przepisami kulinarnymi" �Bogaty ojciec, Biedny ojciec" nie opowiada o tym, jak szybko sta� si� bogatym. Ksi��ka m�wi o tym, jak wzi�� sprawy finansowe w swoje r�ce i jak pomno�y� sw�j maj�tek poprzez mistrzowskie opanowanie pieni�dzy. Przeczytaj j�, je�li chcesz obudzi� sw�j finansowy geniusz". dr Ed Koken, wyk�adowca przedmiotu finanse, Uniwersytet RMIT, Melbourne �Bogaty ojciec, Biedny ojciec" jest punktem wyj�cia dla ka�dego, kto chce zacz�� kszta�towa� swoj� finansow� przysz�o��". USA TODAY �Jednym z najlepszych prezent�w, jaki mo�emy zrobi� - aby doda� komu� energii do startu -jest ksi��ka Roberta Klyosaki �Bogaty ojciec, Biedny ojciec". David Potts, redaktor kolumny Biznes w The Sun-Herald, Bo�e Narodzenie 1999 �Szkoda, �e nie mog�am przeczyta� tej ksi��ki, gdy by�am m�oda. Jeszcze lepiej by�oby, gdyby moi rodzice j� przeczytali! Tego rodzaju ksi��k� kupujemy w kilku egzemplarzach i dajemy po jednym ka�demu dziecku, a kilka dodatkowych zostawiamy na czas, gdy b�dziemy mieli wnuki. To powinien by� prezent dla naszych dzieci, gdy uko�cz� 8 lub 9 lat. Uwa�am te�, �e wspania�ym pomys�em by�oby czytanie tej ksi��ki dzieciom na dobranoc. Nigdy nie jest za wcze�nie, aby zacz�� uczy� dziecko tego, jak sta� si� bogatym jako doros�y. KUP T� KSI��K�! B�DZIESZ DZI�KOWA� MI ZA ZAPOZNANIE CI� Z T� WARTO�CIOW� POMOC� EDUKACYJN�!" Sue Braun, Financial Freedom Report, Tenant Chek of America, Inc. �Ksi��ka jest klas� sama w sobie. Finansowa wiedza i umiej�tno�ci - kt�rych nabycie na zasadzie pr�b i b��d�w zabra�o mi wiele lat - zosta�y streszczone w �Bogatym ojcu, Biednym ojcu". Robert Klyosaki odda� nam wielk� przys�ug�, zwi�le ujmuj�c podstawowe prawdy o tworzeniu finansowego zabezpieczenia i niezale�no�ci oraz dziel�c si� tym z nami. Opisa� tak, jak to jest w �yciu i dzi�ki temu wszyscy odnosimy korzy�� z tej wiedzy". Michael A. Wolf, za�o�yciel VIASOFT Lektura na lato dla milioner�w, zalecana przez lidera bankier�w, J. P. Morgana, co odnotowa� The Wall Street Journal: �Warto�ciowy punkt widzenia, kt�ry powinni�my przekaza� naszym dzieciom, ucz�cy tego, czego nie poznaj� w szkole: finansowego elementarza. Bestseller na listach czytelniczych w New York Times, Wall Street Journal i Business Week, �Bogaty ojciec, Biedny ojciec" Roberta Klyosaki, jest punktem pocz�tkowym dla rodzic�w i dziadk�w w procesie edukowania nast�pnej generacji". IN Biedny ojciec Czyli czego bogaci ucz� swoje dzieci na temat pieni�dzy i o czym nie wiedz� biedni i �rednia klasa Robert T. Klyosaki i Sharon L. Lechter iii Published by TechPress, Inc. 6611 N.64th Place Paradise Valley, Arizona 85253 USA 602-998-6971 Copyright � 1997, 1998 by Robert T. Klyosaki and Sharon L. Lechter Reprinted 1998, 1999, 2000, 2001, 2002 Ali rights reserved. No part of this publication may be reproduced or distributed in any form or by any means, or stored in data base or retrieval system, without the prior written permission of the publisher. "CASHFLOW" is the trademark of Cashflow Technologies, Inc. Klyosaki, Robert T. and Lechter, Sharon L. Rich Dad Poor Dad: what the rich teach their kids about money that the poor and middle class do not/Robert T. Klyosaki with Sharon L. Lechter 1. Personal Finance. 2. Business Education. 3. Success - Financial 4. Investments I. Title Designed by Insync Graphic Studio, Inc. Wydanie polskie: Wydawca � 2000, 2001, 2002 by Books & Software Co. Wszystkie prawa zastrze�one. �aden fragment tego wydania nie mo�e by� powielany lub rozpowszechniany w �adnej formie i w �aden spos�b oraz nie mo�e te� by� przechowywany w bazie danych lub w systemie wyszukiwania, bez uprzedniego zezwolenia na pi�mie sporz�dzonego przez wydawc�. Korekta Kazimierz Ludwicki Katarzyna Sidorowicz-Wojno ISBN-83-913100-7-8 Dystrybutor Instytut Praktycznej Edukacji skr. poczt. 31 85-613 Bydgoszcz 13 tel./fax(+48)(52)581 30 29 email: [email protected] http://www.bogatyojciec.pl iv DEDYKACJA Ksi��ka ta jest dedykowana wszystkim rodzicom, najwa�niejszym nauczycielom dzieci. Spis tre�ci Istnieje potrzeba....................................................................... 1 Rozdzia� pierwszy Bogaty ojciec, Biedny ojciec..................... 13 LEKCJE Rozdzia� drugi Lekcja 1 Bogaci nie pracuj� za pieni�dze................ 23 Rozdzia� trzeci Lekcja 2 Dlaczego nale�y uczy� umiej�tno�ci finansowych?............................................ 57 Rozdzia� czwarty Lekcja 3 Pilnuj swojego biznesu............................. 89 Rozdzia� pi�ty Lekcja 4 Historia podatk�w i pot�ga sp�ek............ 99 Rozdzia� sz�sty Lekcja 5 Pieni�dze wymy�lili bogaci...................... 113 Rozdzia� si�dmy Lekcja 6 Pracuj, by si� uczy� - nie pracuj za pieni�dze...............................................137 POCZ�TKI Rozdzia� �smy Pokonywanie przeszk�d............................153 Rozdzia� dziewi�ty Zaczynamy................................................ 173 Rozdzia� dziesi�ty Czy wci�� chcemy wiedzie� wi�cej?........ 197 Epilog Jak zap�aci� za studia dziecka w USA maj�c tylko $7000........................203 Zacznij dzia�a� ....................................................................207 vii Istnieje potrzeba... Czy szko�a przygotowuje dzieci do �ycia w prawdziwym �wiecie? - Je�li b�dziesz pilnie si� uczy�a i uzyskasz dobre stopnie, znajdziesz bardzo dobrze p�atn� prac� z dodatkowymi �wiadczeniami - mieli zwyczaj mawia� moi rodzice. Ich �yciowym celem by�o zapewnienie mojej starszej siostrze i mnie wy�szego wykszta�cenia, aby�my mia�y jak najwi�ksze szans� na �yciowy sukces. Gdy w 1976 roku otrzyma�am na Florida State University dyplom z wyr�nieniem z zakresu rachunkowo�ci - b�d�c jedn� z najlepszych studentek - moi rodzice osi�gn�li sw�j cel. By�o to ukoronowanie osi�gni�� ich �ycia. Zgodnie z za�o�eniami �mistrzowskiego planu" zosta�am zatrudniona przez firm� nale��c� do czo�owej �semki firm rozrachunkowych i widzia�am moj� przysz�o�� jako d�ug� karier� oraz bardzo wczesn� emerytur�. M�j m��, Michael, szed� podobn� �cie�k�. Oboje pochodzili�my z ci�ko pracuj�cych rodzin posiadaj�cych skromne �rodki, ale reprezentuj�cych wysok� etyk� zawodow�. Michael r�wnie� uko�czy� nauk� z wyr�nieniem i to na dw�ch kierunkach: najpierw na studiach in�ynierskich, a potem prawniczych. Zaraz po studiach zosta� zaanga�owany przez posiadaj�c� wysoki presti� firm� prawnicz� z Waszyngtonu, kt�ra specjalizowa�a si� w prawie patentowym; wygl�da�o to na �wietlan� przysz�o�� z dobrze okre�lon� drog� kariery i gwarantowan� bardzo wczesn� emerytur�. Mimo, i� nasze kariery by�y pomy�lne - nie doprowadzi�y do tego, czego oczekiwali�my. Oboje po kilka razy zmieniali�my prac� i zawsze dla w�a�ciwych powod�w; nie oddali�my jednak naszego zabezpieczenia emerytalnego komu� innemu do zarz�dzania w naszym imieniu. Nasze fundusze emerytalne rosn� tylko dzi�ki naszym w�asnym wk�adom. Wraz z Michaelem stanowimy �wietne ma��e�stwo posiadaj�ce troje wspania�ych dzieci. W czasie, gdy to pisz�, dwoje z nich znajduje si� na studiach, a jedno w�a�nie rozpoczyna nauk� w szkole �redniej. Wydali�my fortun� na zapewnienie naszym dzieciom jak najlepszej edukacji. Pewnego dnia 1996 roku jedno z moich dzieci wr�ci�o do domu rozczarowane szko��. Syn by� znudzony i zm�czony nauk�. - Dlaczego musz� sp�dza� czas na uczeniu si� czego�, czego nigdy w �yciu nie b�d� stosowa�? - protestowa�. Odpowiedzia�am bez namys�u: - Dlatego - �e je�li nie uzyskasz dobrych stopni - nie dostaniesz si� na studia. Bez wzgl�du na to, czy dostan� si� na studia, czy te� nie - odpowiedzia� - zamierzam by� bogaty. - Je�eli nie uko�czysz uczelni, to nie otrzymasz dobrej pracy - odpowiedzia�am z odrobin� paniki i matczynej troski. - Je�li nie b�dziesz mia� dobrej pracy, jak zamierzasz sta� si� bogatym? M�j syn g�upio si� u�miechn�� i z wolna potrz�sn�� g�ow� okazuj�c lekkie znudzenie. Tak� rozmow� odbywali�my ju� wcze�niej wiele razy. Ch�opak spu�ci� g�ow� i odwr�ci� wzrok. Po raz kolejny s�owa matczynej m�dro�ci nie dociera�y do jego uszu. Pomimo tego, �e by� sprytny i mia� siln� wol�, zawsze by� grzecznym m�odym cz�owiekiem maj�cym respekt. - Mamo - zacz��. Teraz by�a moja kolej na wys�uchanie wyk�adu. - Nad��aj za czasami! Rozejrzyj si� wok�: najbogatsi ludzie nie stali si� bogatymi dzi�ki swojemu wykszta�ceniu. Sp�jrz na Michaela Jordana i Madonn�. Nawet Bili Gates porzuci� Harvard, za�o�y� Microsoft i jest teraz najbogatszym cz�owiekiem w Ameryce - wci�� przed czterdziestk�. Istnieje te� baseballista, kt�ry zarabia 4 miliony dolar�w na rok, mimo, �e m�wi� o nim, i� nie grzeszy m�dro�ci�. Mi�dzy nami zapanowa�a d�uga cisza. Dochodzi�o do mnie to, �e dawa�am mojemu synowi takie same rady, jakie dawali mi moi rodzice. �wiat wok� nas zmieni� si�, ale rady si� nie zmieni�y. Otrzymanie dobrego wykszta�cenia i zdobywanie dobrych stopni nie zapewniaj� ju� sukcesu, jednak nikt poza naszymi dzie�mi tego nie zauwa�y�. - Mamo - kontynuowa� - nie chc� pracowa� tak ci�ko jak ty i tata. Zarabiacie du�o pieni�dzy i �yjemy w wielkim domu, w kt�rym jest pe�no �zabawek". Je�li pod��� za twoj� rad�, nakr�c� si� tak jak wy, pracuj�c ci�ej i ci�ej tylko po to, by p�aci� wi�cej podatk�w i pogr��y� si� w d�ugach. Nie istnieje ju� co� takiego, jak pewna praca; s�ysza�em te� o restrukturyzacji przedsi�biorstw. Wiem r�wnie�, �e dzisiejsi absolwenci uczelni zarabiaj� mniej ni� wtedy, gdy ty uko�czy�a� studia. Popatrz na lekarzy. Nie robi� ju� takich pieni�dzy jak dawniej. Wiem, �e nie mog� polega� na ubezpieczeniu spo�ecznym lub funduszu emerytalnym pracodawcy, gdy przejd� na emerytur�. Potrzebuj� nowych odpowiedzi. Mia� racj�. Podobnie jak ja, potrzebowa� nowych odpowiedzi. Rady moich rodzic�w by�y skuteczne dla ludzi urodzonych przed 1945 rokiem, ale mog� by� katastrofalne dla tych z nas, kt�rzy urodzili si� w szybko zmieniaj�cym si� �wiecie. Nie mog� ju� po prostu m�wi� moim dzieciom: - Id� do szko�y, osi�gaj dobre wyniki, szukaj dobrej i pewnej pracy. Wiedzia�am, �e musz� szuka� nowych sposob�w kierowania edukacj� moich dzieci. Jako matk�, a zarazem ksi�gow�, trapi� mnie brak szkolnej edukacji zwi�zanej z finansami. Wielu dzisiejszych m�odych ludzi otrzymuje karty kredytowe przed opuszczeniem szko�y �redniej, nigdy jednak nie wzi�li udzia�u w zaj�ciach na temat pieni�dzy czy sposob�w inwestowania, a zrozumienie tego jak odbywa si� naliczanie procentu z�o�onego na ich kartach, pozostawiono im samym. M�wi�c wprost: brak podstaw finansowych i wiedzy o tym jak pracuj� pieni�dze, powoduje, �e m�odzi nie s� przygotowani na spotkanie ze �wiatem, kt�ry na nich czeka, �wiatem, w kt�rym wydawanie pieni�dzy jest wyniesione ponad oszcz�dzanie. Gdy m�j najstarszy syn - b�d�c �wie�o upieczonym studentem - pogr��y� si� w strasznych d�ugach zwi�zanych z kartami kredytowymi, nie tylko pomog�am mu zlikwidowa� te karty, ale uda�am si� te� na poszukiwanie programu, kt�ry m�g�by mi pom�c w finansowej edukacji dzieci. Pewnego dnia minionego roku zadzwoni� z pracy m�j m��. - Mam kogo�, z kim powinna� si� spotka� - powiedzia�. - Nazywa si� Robert Klyosaki. Jest biznesmenem oraz inwestorem i przyby�, aby z�o�y� podanie dotycz�ce otrzymania patentu na gr� zwi�zan� z edukacj�. My�l�, �e to jest to, czego szuka�a�. To by�o w�a�nie to, czego szuka�am M�j m��, Michael, by� pod takim wra�eniem CASHFLOW- nowej pomocy edukacyjnej, kt�r� Robert Klyosaki tworzy� - �e zorganizowa� udzia� nas obojga w te�cie prototypu. Z racji tego, i� by�a to gra edukacyjna, spyta�am moj� 19-letni� c�rk� - �wie�o upieczon� studentk� lokalnego uniwersytetu - czy zechcia�aby wzi�� udzia� w te�cie. Zgodzi�a si�. W te�cie wzi�o udzia� oko�o pi�tna�cie os�b podzielonych na trzy grupy. Mik� mia� racj�. By�a to pomoc edukacyjna, kt�rej szuka�am. By�a ona jednak zaskakuj�ca. Wygl�da�a jak wielokolorowa plansza gry monopol, z wielkim, dobrze ubranym szczurem usadowionym po�rodku. W odr�nieniu jednak od planszy monopolu posiada�a dwa tory: jeden wewn�trz i jeden na zewn�trz. Celem gry by�o wydostanie si� z wewn�trznego toru, kt�ry Robert okre�la� �wy�cigiem szczur�w" i przedostanie si� na zewn�trzny tor zwany �szybkim torem"; obja�ni� te�, �e szybki tor symuluje to, jak bogaci ludzie dzia�aj� w prawdziwym �yciu. Nast�pnie wyja�ni� nam �wy�cig szczur�w". - Je�li przyjrzymy si� �yciu �rednio edukowanej, ci�ko pracuj�cej osoby, zauwa�ymy podobn� drog�. Dziecko rodzi si� i po czasie idzie do szko�y. Dumni rodzice s� podnieceni, gdy� dziecko osi�ga celuj�ce wyniki i dostaje si� na studia. Dziecko zdobywa dyplom, mo�e nawet kontynuuje nauk� na studiach podyplomowych. Nast�pnie robi tak, jakby dos�ownie to zaprogramowano: szuka etatu gwarantuj�cego ci�g�o�� zatrudnienia lub rozpoczyna karier� daj�c� podobne poczucie bezpiecze�stwa. Dziecko znajduje t� prac�, mo�e jako lekarz lub prawnik, albo wst�puje do wojska lub obejmuje posad� pa�stwow�. Og�lnie m�wi�c, dziecko zaczyna zarabia� pieni�dze, karty kredytowe zaczynaj� si� mno�y� i rozpoczynaj� si� zakupy, o ile nie rozpocz�y si� ju� wcze�niej. - Maj�c pieni�dze na przetrwonienie, dziecko udaje si� do miejsc, w kt�rych zabijaj� czas inni - podobni jemu - m�odzi ludzie; spotykaj� si� oni z innymi m�odymi, umawiaj� si� na randki, czasem pobieraj� si�. Dwa �r�d�a dochodu s� b�ogos�awie�stwem. M�odzi czuj� si� szcz�liwi, ich przysz�o�� jest �wietlana i decyduj� si� kupi� dom, samoch�d, telewizor, zafundowa� sobie wakacje i mie� dzieci. Pakiet szcz�cia przybywa na miejsce. Potrzeba got�wki jest olbrzymia. Szcz�liwa para decyduje, �e ich kariery s� �yciowo wa�ne i zaczynaj� ci�ej pracowa�, staj� si� lepszymi pracownikami, jeszcze bardziej oddanymi pracy. Dokszta�caj� si� celem nabycia jeszcze bardziej wyspecjalizowanych umiej�tno�ci, aby m�c wi�cej zarabia�. Mo�liwe, �e decyduj� si� na dodatkow� prac�. Ich dochody id� w g�r�, ale podobnie wzrasta przedzia� wymiaru podatku oraz podatek od nieruchomo�ci zwi�zany z ich nowym wielkim domem; wzrasta te� opodatkowanie na ubezpieczenie spo�eczne oraz wszystkie inne podatki. Otrzymuj� swoj� wielk� pensj� i dziwi� si�, gdzie te� wsi�k�y te wszystkie pieni�dze. Przyst�puj� do funduszu powierniczego, a za artyku�y spo�ywcze p�ac� kartami kredytowymi. Ich dzieci osi�gaj� wiek pi�ciu czy sze�ciu lat i zaczyna wzrasta� potrzeba oszcz�dzania na ich przysz�e studia, podobnie jak trzeba te� oszcz�dza� na czas, gdy rodzice przestan� ju� pracowa�. - Ta szcz�liwa para - kt�ra urodzi�a si� 35 lat temu - znalaz�a si� teraz w pu�apce �wy�cigu szczur�w", w kt�rej pozostanie do ko�ca swoich pracuj�cych dni. Pracuj� dla w�a�cicieli firmy, na podatki i dla banku, kt�remu sp�acaj� raty za dom i karty kredytowe. -1 w takiej oto sytuacji radz� swoim dzieciom: - Ucz si� pilnie, osi�gaj dobre wyniki, szukaj dobrej i pewnej pracy. Niczego nie ucz� si� o pieni�dzach - poza tymi, kt�rzy odnosz� korzy�ci z ich naiwno�ci - ci�ko pracuj�c przez ca�e swoje �ycie. Proces powtarza si� poprzez nast�pn� ci�ko pracuj�c� generacj�. Jest to �wy�cig szczur�w". Jedynym sposobem na wydostanie si� z tego �wy�cigu szczur�w" jest wykazanie bieg�o�ci w rachunkowo�ci i inwestowaniu, kt�rych trudno�� opanowania jest mitem. Jako wykszta�cona ksi�gowa, kt�ra swego czasu pracowa�a dla jednej z najwi�kszych firm rozrachunkowych, by�am zdziwiona, �e Robert sprawi�, i� nauka obu tych dziedzin sta�a si� pasjonuj�c� zabaw�. Proces nauki by� tak dobrze ukryty, i� podczas pilnej pracy nad wydostaniem si� poza �wy�cig szczur�w" szybko zapomnieli�my, �e uczymy si�. Wkr�tce testowanie pomocy edukacyjnej przerodzi�o si� w popo�udniow� zabaw� z moj� c�rk�, podczas kt�rej rozmawia�y�my 0 rzeczach, kt�rych nigdy przedtem nie porusza�y�my. Udzia� w grze, kt�ra wymaga�a zestawienia dochodu i zestawienia bilansu, by� �atwy dla ksi�gowej. Dzi�ki temu mia�am czas, aby pom�c mojej c�rce 1 innym graczom przy naszym stole w przyswojeniu sobie koncepcji, kt�rych nie rozumieli. By�am pierwsz� i jedyn� osob� spo�r�d ca�ej grupy, kt�ra tego samego dnia wydosta�a si� z �wy�cigu szczur�w". Znalaz�am si� na zewn�trz w ci�gu 50 minut, mimo, �e gra trwa�a prawie trzy godziny. Przy naszym stole by� bankier, w�a�ciciel biznesu i programista komputerowy. Tym, co naprawd� zwr�ci�o moj� uwag� by�o to, jak ma�o ci ludzie wiedzieli o rachunkowo�ci i inwestowaniu - tematach tak istotnych w ich �yciu. Zastanawia�am si�, jak w prawdziwym �yciu zarz�dzaj� swoimi sprawami finansowymi. Mog�am zaakceptowa� to, �e moja 19-letnia c�rka mo�e czego� nie zrozumie�, ale przecie� oni byli doro�li i mieli co najmniej dwa razy tyle lat co ona. Przez nast�pne dwie godziny - po tym jak wydosta�am si� z �wy�cigu szczur�w" - obserwowa�am moj� c�rk� i edukowane osoby; doro�li rzucali kostk� i przemieszczali swoje znaczniki. Mimo, �e by�am zadowolona z tego, i� wszyscy tak du�o uczyli si�, by�am poruszona tym, jak niewiele ci doro�li wiedzieli o podstawach prostej rachunkowo�ci i inwestowania. Mieli trudno�ci ze zrozumieniem zwi�zku pomi�dzy zestawieniem dochodu i zestawieniem bilansu. W miar� jak kupowali i sprzedawali aktywa, trudno�ci� dla nich by�o zapami�tanie tego, �e ka�da transakcja mo�e mie� wp�yw na miesi�czny przep�yw ich pieni�dzy. My�la�am o tym, ile milion�w ludzi szarpie si� z finansami w rzeczywistym �wiecie tylko dlatego, �e nigdy nie nauczono ich tych zagadnie�. Ca�e szcz�cie, �e dobrze si� bawi� i s� zaj�ci wygraniem - pomy�la�am sobie. Po zako�czeniu rywalizacji Robert da� nam pi�tna�cie minut na dyskusj� i krytyk� prowadzon� w grupach na temat CASHFLOW. W�a�ciciel biznesu siedz�cy przy moim stole by� niezadowolony. Nie polubi� gry. - Nie musz� tego wiedzie� - powiedzia� do wszystkich na g�os. - Po to zatrudniam ksi�gowych, bankier�w i prawnik�w, aby powiedzieli mi o tym wszystkim. Na to Robert odpowiedzia�: - Czy zauwa�y� pan kiedy�, �e istnieje wielu ksi�gowych, kt�rzy nie s� bogaci? A tak�e bankier�w, prawnik�w, makler�w gie�dowych i po�rednik�w handlu nieruchomo�ciami? Wiedz� oni wiele i w wi�kszo�ci s� to m�drzy ludzie, jednak�e wi�kszo�� z nich nie jest bogata. Poniewa� nasze szko�y nie ucz� ludzi tego, co wiedz� bogaci - zasi�gamy porady tych ludzi. Pewnego dnia jedzie pan autostrad�, utyka w korku pr�buj�c dosta� si� do pracy. Patrz�c na prawo widzi pan swojego ksi�gowego, kt�ry ugrz�z� w tym samym korku. Patrzy pan na lewo i widzi swojego bankiera. To powinno da� panu co� do my�lenia. Programista komputerowy r�wnie� nie by� zachwycony gr�: - Mog� kupi� oprogramowanie, kt�re mnie tego nauczy. Bankier natomiast by� poruszony. - Uczy�em si� tego w szkole - tej cz�ci zwi�zanej z rachunkowo�ci� - ale nigdy nie wiedzia�em, jak zastosowa� to w prawdziwym �yciu. Teraz wiem. Musz� wydosta� si� z �wy�cigu szczur�w". Wypowiedzi�, kt�ra mnie jednak najbardziej poruszy�a, by� komentarz mojej c�rki. - Ucz�c si�, dobrze si� bawi�am - powiedzia�a. - Wiele nauczy�am si� o tym, jak naprawd� pieni�dze pracuj� i jak je inwestowa�. Nast�pnie doda�a: - Teraz wiem, �e w wyborze zawodu mog� si� kierowa� tym, co chc� wykonywa�, a nie gwarancj� utrzymania etatu i pakietem przypisanych do niego �wiadcze� lub tym, jak b�d� op�acana. Je�li naucz� si� tego, czego uczy ta gra, mam woln� r�k� w robieniu i studiowaniu tego, czego pragn� z ca�ego serca, zamiast studiowa� co� innego tylko dlatego, �e firmy poszukuj� ludzi o okre�lonych umiej�tno�ciach zawodowych. Je�eli naucz� si� tego, nie b�d� musia�a martwi� si� utrzymaniem posady czy bezpiecze�stwem socjalnym w taki spos�b, w jaki martwi si� ju� wi�kszo�� moich koleg�w z roku. Nie mog�am pozosta� i porozmawia� z Robertem po zako�czeniu gry, ale postanowili�my spotka� si� p�niej na dalsz� dyskusj� nad jego projektem. Wiedzia�am, �e chce u�y� gry, aby pom�c innym w stworzeniu finansowego zabezpieczenia i chcia�am wi�cej us�ysze� 0 tych planach. W nast�pnym tygodniu m�� m�j zorganizowa� wraz ze mn� obiadowe spotkanie z Robertem i jego �on�. Mimo, i� po raz pierwszy przebywali�my ze sob� na stopie towarzyskiej, czuli�my si� tak, jakby�my znali si� od lat. Odkryli�my, �e mamy ze sob� wiele wsp�lnego. Poruszyli�my ca�� gam� temat�w od sportu i zawod�w do restauracji i zagadnie� socjoekonomicznych. Rozmawiali�my o zmieniaj�cym si� �wiecie. Wiele czasu sp�dzili�my dyskutuj�c o tym, �e wi�kszo�� Amerykan�w zaoszcz�dzi�o na okres emerytalny niewiele lub nic, podobnie jak b�d�ce u progu bankructwa stanowe wydzia�y ubezpiecze� spo�ecznych 1 zasi�k�w. Czy od moich dzieci b�dzie si� wymaga�o p�acenia na emerytury dla 75 milion�w os�b stanowi�cych wy� demograficzny? Dziwili�my si� czy ludzie zdaj� sobie spraw� z tego, jak ryzykowne jest poleganie na programie zaopatrzenia emerytalnego. Podstawowy niepok�j Roberta dotyczy� rosn�cej luki pomi�dzy tymi, co maj� i tymi, co nie maj� - w Ameryce i na �wiecie. B�d�c samoukiem oraz biznesmenem w�asnego chowu, kt�ry podr�owa� dooko�a �wiata sk�adaj�c sw�j biznes w ca�o��, Robert by� w stanie przej�� w stan spoczynku w wieku 47 lat. Powodem, dla kt�rego powr�ci� do aktywno�ci, jest ten sam niepok�j, kt�ry ogarnia mnie w stosunku do moich dzieci. Wie on, �e �wiat si� zmieni�, ale nie zmieni�a si� wraz z nim edukacja. Zgodnie z opini� Roberta, dzieci sp�dzaj� ca�e lata w przestarza�ym systemie edukacyjnym, ucz�c si� rzeczy, kt�rych nigdy nie zastosuj� w �yciu i przygotowuj�c si� do �wiata, kt�ry ju� nie istnieje. - Najbardziej niebezpieczn� rad�, jak� dzisiaj mo�na da� dziecku jest: - Id� do szko�y, osi�gaj dobre wyniki, szukaj dobrej i pewnej pracy. Jest to przestarza�a rada i jest to niebezpieczna rada. Je�eli mogliby�cie zobaczy� to, co dzieje si� w Azji, Europie i Ameryce Po�udniowej, byliby�cie tak samo zaniepokojeni, jak ja. Jest to z�a rada - wierzy on - dlatego, �e je�li chcemy, aby nasze dziecko mia�o zapewnion� finansow� przysz�o��, nie mo�e si� ono stosowa� do zbioru �starych regu�". To jest zbyt ryzykowne. Spyta�am go, co rozumie przez - �stare regu�y". - Ludzie podobni do mnie dzia�aj� wed�ug innego zbioru regu�, ani�eli ten, kt�ry ty stosujesz. Co si� dzieje, gdy korporacja og�asza konsolidacj� firm? - Ludzie s� zwalniani. Rodziny s� poszkodowane. Wzrasta bezrobocie. - Tak, ale co si� dzieje z firm�, szczeg�lnie z firm� obecn� na gie�dzie papier�w warto�ciowych? - Gdy taka restrukturyzacja jest og�oszona, cena akcji zazwyczaj idzie w g�r�. Rynek lubi obni�anie przez firm� koszt�w pracy - czy to przez automatyzacj�, czy przez konsolidacj� si�y roboczej. - Zgadza si�. A gdy ceny akcji zwy�kuj�, ludzie tacy jak ja, akcjonariusze, staj� si� bogatsi. To jest to, co rozumiem przez okre�lenie �inny zbi�r regu�". Pracownicy przegrywaj�; w�a�ciciele i inwestorzy wygrywaj�. Robert obja�nia� nie tylko r�nic� pomi�dzy pracownikiem i pracodawc�, ale tak�e r�nic� pomi�dzy kontrolowaniem w�asnego losu a oddawaniem kontroli nad nim komu� innemu. - Jednak dla wi�kszo�ci ludzi trudne jest zrozumienie tego, dlaczego si� tak dzieje - powiedzia�am. - Po prostu my�l�, �e to nie jest w porz�dku. - Dlatego jest g�upot� powiedzie� dziecku: �Zdob�d� dobre wykszta�cenie" - powiedzia�. - Niem�drze jest zak�ada�, �e edukacja, kt�rej dostarcza system szkolny przygotuje nasze dzieci do �wiata, 8 u *# z kt�rym spotkaj� si� po uko�czeniu szko�y. Ka�de dziecko potrzebuje wi�cej edukacji. R�nej edukacji. Dzieci musz� te� zna� regu�y. Inny zbi�r regu�. - Istniej� regu�y zwi�zane z pieni�dzmi, wed�ug kt�rych dzia�aj� bogaci - powiedzia�. - 95 procent ludzi uczy si� tych regu� w domu i szkole. Dlatego dzisiaj powiedzenie: �Ucz si� pilnie i szukaj pracy" jest ryzykowne. Dzisiejsze dziecko potrzebuje bardziej wyszukanej edukacji, a obecny system nie zapewnia tego. Nie dbam o to, ile komputer�w umieszcz� w klasie lub ile pieni�dzy wyda szko�a. Jak system edukacyjny mo�e uczy� zagadnienia, kt�rego sam nie zna? Jak wi�c rodzic uczy swoje dzieci tego, czego nie uczy szko�a? Jak uczymy dzieci rachunkowo�ci? Czy nie znudz� si� one? A jak uczymy inwestowania - gdy jako rodzice - sami niech�tnie podejmujemy ryzyko? Zamiast uczy� moje dzieci robienia tego w bezpieczny spos�b, zdecydowa�am si� uczy� je robienia tego w m�dry spos�b. - W jaki wi�c spos�b uczy�by� dziecko tego, co jest zwi�zane z pieni�dzmi oraz tego wszystkiego o czym rozmawiali�my? - spyta�am Roberta. - Jak mo�emy u�atwi� to rodzicom, szczeg�lnie gdy sami tego nie rozumiej�? - Napisa�em ksi��k� na ten temat. -Gdzie ona jest? - W moim komputerze. Znajduje si� tam od lat w postaci przypadkowych kawa�k�w. Od czasu do czasu dodaj� co� do niej, ale nigdy nie z�o�y�em jej w ca�o��. Zacz��em pisa� japo tym, jak moja inna ksi��ka sta�a si� bestsellerem, ale nigdy nie sko�czy�em tej nowej. Ta jest w kawa�kach. Rzeczywi�cie znajdowa�a si� w kawa�kach. Po przeczytaniu rozrzuconych rozdzia��w dosz�am do wniosku, �e ksi��ka jest warto�ciowa i powinna by� udost�pniona, szczeg�lnie w obecnie zmieniaj�cych si� czasach. Uzgodnili�my z Robertem wsp�autorstwo jego ksi��ki. Spyta�am, ile jego zdaniem finansowej informacji potrzebuje dziecko. Odpowiedzia�, �e to zale�y od dziecka. B�d�c w m�odym wieku wiedzia�, �e chce by� bogaty i mia� szcz�cie posiada� kogo� w rodzaju ojca, kt�ry by� bogaty i zechcia� mu przewodzi�. Edukacja jest podstaw� sukcesu - powiedzia� Robert. Podobnie, jak szkolne umiej�tno�ci s� �yciowo wa�ne, tak samo i finansowe umiej�tno�ci oraz sztuka komunikowania si� s� istotne. Ksi��ka opisuje historie dw�ch ojc�w - bogatego i biednego, kt�rzy wp�yn�li na umiej�tno�ci, jakie Robert rozwin�� w ci�gu swego �ycia. Kontrast pomi�dzy dwoma ojcami dostarcza wa�nej perspektywy. Ksi��ka otrzyma�a moje wsparcie i zosta�a zredagowana oraz z�o�ona przeze mnie. Je�li jeste� Czytelniku ksi�gowym, od�� na bok swoj� akademicka wiedz� ksi��kow� i otw�rz sw�j umys� na teorie prezentowane przez Roberta. Pomimo tego, �e wiele z nich konfrontuje si� z og�lnie akceptowanymi podstawami rachunkowo�ci, dostarczaj� one warto�ciowego wgl�du w to, jak prawdziwi inwestorzy analizuj� swoje inwestycyjne decyzje. Gdy jako rodzice radzimy naszym dzieciom: - Id� do szko�y, osi�gaj dobre wyniki i szukaj dobrej pracy - cz�sto robimy to z powodu kulturowego nawyku. Tak si� zawsze robi�o. Gdy spotka�am Roberta, pocz�tkowo jego pomys�y przestraszy�y mnie. B�d�c wychowywany przez dw�ch ojc�w, by� uczony zdobywa� dwa r�ne cele. Jego edukowany ojciec doradza� mu pracowa� dla korporacji. Bogaty ojciec doradza� mu mie� korporacj�. Obie �yciowe drogi wymaga�y edukacji, ale przedmiot studi�w by� ca�kowicie inny. Edukowany ojciec Roberta zach�ci� go, aby by� m�dr� osob�. Bogaty ojciec zach�ca� go do nauczenia si� tego, jak zatrudnia� m�drych ludzi. Posiadanie dw�ch ojc�w wywo�ywa�o wiele problem�w. Biologiczny ojciec Roberta by� wy�szym urz�dnikiem edukacji stanu Hawaje. Do czasu, gdy Robert uko�czy� 16 lat, gro�ba: �Je�li nie osi�gniesz dobrych wynik�w, nie otrzymasz dobrej pracy" - mia�a na niego bardzo ma�y wp�yw. Wiedzia� ju�, �e jego drog� kariery by�o posiadanie korporacji, a nie pracowanie dla nich. Tak naprawd�, gdyby nie m�dry i wytrwa�y doradca w szkole �redniej, Robert nie poszed�by na studia. Przyznaje si� do tego. Za wszelk� cen� chcia� rozpocz�� tworzenie swoich aktyw�w, ale ostatecznie zgodzi� si�, �e ze studi�w r�wnie� odniesie korzy��. Dla wi�kszo�ci dzisiejszych rodzic�w idee zawarte w tej ksi��ce wybiegaj� prawdopodobnie zbytnio do przodu. Cz�� rodzic�w ma ju� dostateczne trudno�ci z utrzymaniem dzieci w szkole. W �wietle jednak zmieniaj�cych si� czas�w -jako rodzice - powinni�my by� otwarci na nowe i �mia�e idee. Zach�canie dzieci, aby by�y pracownikami, jest doradzaniem w�asnym dzieciom, aby w ci�gu swojego �ycia p�aci�y coraz wi�ksze podatki z r�wnoczesn� obietnic� na ma�� lub �adn� emerytur�. Prawd� jest tak�e to, �e podatki s� najwi�kszym kosztem, kt�ry ponosi cz�owiek. Tak naprawd� wi�kszo�� rodzin pracuje 10 od stycznia do po�owy maja na p�acone przez siebie podatki. Istnieje zapotrzebowanie na nowe pomys�y i ksi��ka ta w�a�nie ich dostarcza. Robert m�wi, �e bogaci ucz� swoje dzieci w inny spos�b. Ucz� swoje dzieci w domu przy stole obiadowym. Pomys�y tu zawarte mog� nie by� tymi, kt�re wybra�e� Czytelniku do dyskusji ze swoimi dzie�mi, ale dzi�ki Ci za przyjrzenie si� im. Radz� Ci te� nie ustawa� w poszukiwaniach. W mojej opinii -jako mamy i ksi�gowej - koncepcja, obejmuj�ca jedynie zdobycie dobrych wynik�w w szkole i znalezienia dobrej pracy, jest starym pomys�em. Musimy doradza� naszym dzieciom w bardziej wyszukany spos�b. Potrzebujemy nowych pomys��w i innej edukacji. By� mo�e m�wienie naszym dzieciom, aby stara�y si� by� dobrymi pracownikami i r�wnocze�nie usi�owa�y mie� w�asn� firm� inwestycyjn�, nie jest najgorszym pomys�em. Jako matka mam nadziej�, �e ksi��ka ta pomo�e innym rodzicom. Robert ma nadziej� u�wiadomi� nam, �e ka�dy mo�e osi�gn�� powodzenie, je�li taki b�dzie jego czyjej wyb�r. Czy jeste� dzisiaj ogrodnikiem, czy dozorc�, czy nawet bezrobotnym - posiadasz mo�liwo�ci edukowania siebie i uczenia tych, kt�rzy zadbaliby o siebie od strony finans�w. Pami�taj, �e finansowa inteligencja jest procesem mentalnym, poprzez kt�ry rozwi�zujemy swoje finansowe problemy. Dzisiaj stoimy w obliczu globalnych i technologicznych zmian, kt�re s� tak wielkie, a nawet wi�ksze ni� te, w obliczu kt�rych trzeba by�o stan�� w przesz�o�ci. Nikt nie posiada kryszta�owej kuli, ale jedna rzecz jest pewna: przed nami stoj� zmiany, kt�rych wielko�� wykracza poza nasz� wsp�czesno��. Kt� wie, co przyniesie przysz�o��? Cokolwiek jednak si� stanie, mamy dwa podstawowe wybory: dzia�a� asekurancko lub dzia�a� m�drze - przygotowuj�c si�, edukuj�c, budz�c nasze w�asne finansowe zdolno�ci oraz naszych dzieci. - Sharon Lechter 11 ROZDZIA� PIERWSZY Bogaty ojciec, biedny ojciec wg opowie�ci Roberta Klyosaki JYL ia�em dw�ch ojc�w - biednego i bogatego. Jeden by� bardzo edukowany i inteligentny; posiada� doktorat, a czteroletnie studia uko�czy� w czasie kr�tszym ni� dwa lata. Nast�pnie kontynuowa� dalsze studia na Stanford University, University of Chicago i Northwestern University - maj�c za ka�dym razem pe�ne stypendium. Drugi ojciec nigdy nie uko�czy� �smej klasy. Obaj m�czy�ni odnie�li sukces w trakcie swojej kariery, ci�ko pracuj�c przez ca�e �ycie. Obaj mieli �wietne dochody, ale jeden z nich mia� k�opoty finansowe przez ca�e swoje �ycie. Ten drugi sta� si� jednym z najbogatszych ludzi na Hawajach. Jeden umar� pozostawiaj�c rodzinie dziesi�tki milion�w dolar�w, dary dobroczynne i ko�ci�. Drugi - drugi do sp�acenia. Obaj m�czy�ni byli silni, posiadali charyzm� i umieli wp�ywa� na innych. Obaj dawali mi rady, ale nie doradzali tych samych rzeczy. Obaj silnie wierzyli w edukacj�, ale nie zalecali tej samej dziedziny wiedzy. Gdybym mia� tylko jednego ojca, musia�bym zaakceptowa� lub odrzuci� jego rady. Maj�c dw�ch ojc�w s�u��cych radami, posiada�em wyb�r kontrastuj�cych ze sob� punkt�w widzenia: jeden bogatego cz�owieka i jeden biednego cz�owieka. Zamiast zwyk�ego odrzucania jednego lub drugiego pogl�du zauwa�y�em, �e dokonuj�c por�wna�, wi�cej my�l�, a nast�pnie wybieram wed�ug swojego uznania. Problemem w tamtym czasie by�o to, �e bogaty m�czyzna nie by� jeszcze bogatym, a biedny nie by� jeszcze biednym. Obaj dopiero rozpoczynali swoje kariery i obaj borykali si� z problemami finansowymi i rodzinami. Mieli jednak bardzo r�ny punkt widzenia, je�eli chodzi o pieni�dze. Jeden z ojc�w zwyk� mawia�: - Mi�o�� do pieni�dzy jest �r�d�em wszelkiego z�a. Drugi za�: - Brak pieni�dzy jest �r�d�em wszelkiego z�a. Posiadanie dw�ch ojc�w o silnej osobowo�ci - kt�rzy wywierali na mnie wp�yw - nie by�o �atwe dla m�odego cz�owieka. Chcia�em by� dobrym i pos�usznym synem, ale obaj ojcowie nie m�wili tych samych rzeczy. Kontrast ich punktu widzenia - szczeg�lnie, gdy chodzi�o 0 pieni�dze - by� tak jaskrawy, �e dorasta�em zaciekawiony 1 zaintrygowany. Cz�sto my�la�em o tym, co ka�dy z nich m�wi�. Wiele mojego czasu sp�dza�em zastanawiaj�c si� i zadaj�c sobie pytania typu: - Dlaczego on tak m�wi? - stawiaj�c nast�pnie to samo pytanie w stosunku do stwierdze� drugiego ojca. O wiele �atwiej by�oby powiedzie� po prostu: - Tak, on ma racj�. Zgadzam si� z tym. Albo zwyczajnie odrzuci� ten punkt widzenia m�wi�c: - On sam nie wie, o czym m�wi. Zamiast tego - maj�c dw�ch ojc�w, kt�rych kocha�em - by�em zmuszony do my�lenia i wybierania sposobu my�lenia, kt�ry by� dla mnie stosowny. Proces dokonywania wyboru okaza� si� na przestrzeni czasu bardziej dla mnie warto�ciowy, ani�eli zwyk�e akceptowanie lub odrzucanie pojedynczego punktu widzenia. Jednym z powod�w tego, �e bogaci staj� si� bogatsi, biedni staj� si� biedniejsi, a klasa �rednia szarpie si� w d�ugach, jest to, �e o pieni�dzach uczy si� w domu, a nie w szkole. Wi�kszo�� z nas uczy si� o pieni�dzach od swoich rodzic�w. Co wi�c biedny rodzic mo�e powiedzie� swojemu dziecku na temat pieni�dzy? Po prostu m�wi tak: - Chod� do szko�y i ucz si� pilnie. Dziecko mo�e uko�czy� szko�� z celuj�cymi wynikami, ale z marnym przygotowaniem finansowym i marnym nastawieniem mentalnym. Tak� wiedz� dziecko naby�o, gdy by�o m�ode. W szko�ach nie uczy si� o pieni�dzach. Szko�y skupiaj� si� na szkolnych i zawodowych umiej�tno�ciach, ale nie na finansowych. To t�umaczy, dlaczego bankierzy, lekarze, ksi�gowi, kt�rzy osi�gn�li �wietne wyniki w szkole, mog� boryka� si� z finansami przez ca�e 14 swoje �ycie. Przyczyna naszego osza�amiaj�cego d�ugu narodowego w du�ej cz�ci zwi�zana jest z naszymi politykami i urz�dnikami rz�dowymi, kt�rzy podejmuj� decyzje finansowe, maj�c bardzo ma�e przygotowanie na polu finans�w lub nie posiadaj� go wcale. Cz�sto spogl�dam na rok 2000 i dalej, zastanawiaj�c si�, co si� stanie, gdy b�dziemy mieli miliony ludzi potrzebuj�cych finansowego i medycznego wsparcia. Co si� stanie, gdy ubezpieczeniu spo�ecznemu i wydzia�om wyp�acaj�cym zasi�ki sko�cz� si� pieni�dze? Jak przetrwa nar�d, je�li uczenie dzieci o pieni�dzach wci�� b�dzie pozostawione rodzicom - z kt�rych wi�kszo�� b�dzie lub jest ju� w biedzie? To, �e mia�em dw�ch wp�ywowych ojc�w, spowodowa�o, i� uczy�em si� od nich obu. Musia�em przemy�le� rad� ka�dego ojca i robi�c to, uzyska�em warto�ciowy pogl�d na si�� my�li i jej wp�yw na �ycie jednostki. Jeden z ojc�w mia� zwyczaj m�wi�: - Nie sta� mnie na to. Drugi ojciec zabroni� u�ywania tych s��w. Nalega�, abym m�wi�: - Jak mog� to osi�gn��? Jedno jest stwierdzeniem, a drugie pytaniem. Jedno za�atwia nas odmownie, a drugie zmusza do my�lenia. Ojciec, kt�ry wkr�tce mia� si� sta� bogatym, wyja�ni�, �e przez odruchowe wypowiadanie s��w: - Nie sta� mnie na to - m�zg nasz przestaje pracowa�. Stawiaj�c pytanie: - Jak mog� to osi�gn��? - zaprz�gamy nasz m�zg do pracy. W �wiczeniu swojego umys�u - najpot�niejszego komputera na �wiecie - by� fanatykiem. Mawia�: - M�j m�zg staje si� silniejszy ka�dego dnia, poniewa� go �wicz�. Im staje si� silniejszy, tym wi�cej pieni�dzy mog� zrobi�. Wierzy� w to, �e odruchowe m�wienie: - Nie sta� mnie na to - by�o oznak� mentalnego lenistwa. Mimo tego, �e obaj ojcowie ci�ko pracowali, zauwa�y�em, i� jeden z nich ma zwyczaj usypiania swojego m�zgu, gdy pojawiaj� si� sprawy zwi�zane z pieni�dzmi, a drugi ma zwyczaj �wiczenia swojego m�zgu. Osi�gni�ty po d�u�szym czasie efekt by� taki, �e jeden ojciec wzmacnia� si� finansowo, a drugi s�ab�. Mo�na to przyr�wna� do r�nicy pomi�dzy osob�, kt�ra regularnie chodzi �wiczy� na si�owni� a osob�, kt�ra siedzi na kanapie ogl�daj�c telewizj�. W�a�ciwe �wiczenia fizyczne zwi�kszaj� nasze szans� na zdrowie, a w�a�ciwe �wiczenia mentalne zwi�kszaj� nasze szans� na maj�tek. Lenistwo pomniejsza jedno i drugie: zdrowie i maj�tek. Moi dwaj ojcowie mieli przeciwne postawy my�lowe. Jeden uwa�a�, �e bogaci powinni p�aci� wi�ksze podatki, by zadba� o tych mniej zasobnych. Drugi zwyk� mawia�: - Podatki karz� tych, kt�rzy produkuj� i nagradzaj� tych, kt�rzy nie produkuj�. 15 B Jeden ojciec zaleca�: - Ucz si� pilnie, aby� m�g� znale�� dobr� firm�, dla kt�rej b�dziesz pracowa�. Drugi: - Ucz si� pilnie, aby� m�g� znale�� dobr� firm�, kt�r� b�dziesz m�g� kupi�. Jeden ojciec m�wi�: - Powodem, dla kt�rego nie jestem bogaty, jest to, �e mam dzieci. Drugi za�: - Powodem, dla kt�rego musz� by� bogaty jest to, �e mam dzieci. Jeden zach�ca� do rozmowy o pieni�dzach i biznesie przy stole obiadowym. Drugi zabroni� poruszania tematu pieni�dzy przy posi�ku. Jeden powiedzia�: - Gdy chodzi o pieni�dze, dzia�aj ostro�nie i nie podejmuj ryzyka. Drugi: - Naucz si� kontrolowa� ryzyko. Jeden wierzy�: - Nasz dom jest nasz� najwi�ksz� inwestycj� i stanowi nasze najwi�ksze aktywa. Drugi: - M�j dom jest obci��eniem i je�li tw�j dom jest twoj� najwi�ksz� inwestycj� - jeste� w k�opocie. Obaj ojcowie p�acili swoje rachunki na czas, ale jeden p�aci� je na pocz�tku, a drugi na ko�cu terminu. Jeden ojciec wierzy� w firm�, w kt�rej pracowa�, i rz�d - kt�re dbaj� 0 nas i nasze potrzeby. Zawsze mia� na uwadze podwy�ki, programy zaopatrzenia emerytalnego, ulgi medyczne, zasi�ki chorobowe, urlopy 1 inne dodatki. By� on pod wra�eniem swoich dw�ch wujk�w, kt�rzy s�u�yli w wojsku i zapracowali sobie na emerytur� oraz pakiet uprawnie� na reszt� �ycia, kt�re otrzymali po dwudziestu latach zawodowej s�u�by. Uwielbia� on pomys� ulg zwi�zanych z leczeniem i kupowanie w specjalnych sklepach - przywileje, w kt�re wojsko wyposa�a�o swoich emeryt�w. Uwielbia� r�wnie� system gwarantuj�cy prac� pracownikom naukowym uczelni. Pomys� zapewnienia pracy na ca�e �ycie i przywileje pracownicze wydawa�y si� czasem wa�niejsze, ni� sama praca. Cz�sto mia� zwyczaj powtarza�: - Ci�ko pracowa�em dla rz�du i jestem uprawniony do posiadania tych przywilej�w. Drugi ojciec wierzy� w ca�kowite poleganie na sobie, gdy chodzi o finanse. Wypowiada� si� przeciwko mentalno�ci gloryfikuj�cej uprawnienia i podkre�la� jak du�y ma to wp�yw na tworzenie ludzi s�abych i potrzebuj�cych finansowego wsparcia. By� on bardzo stanowczy, gdy sz�o o kompetencje finansowe. Jeden ojciec szarpa� si�, by zaoszcz�dzi� par� dolar�w. Drugi za� po prostu inwestowa�. Jeden ojciec nauczy� mnie, jak pisa� robi�cy wra�enie �yciorys, abym m�g� znale�� dobr� prac�. Drugi nauczy� mnie, jak pisa� dobre plany biznesowe i finansowe, abym m�g� tworzy� miejsca pracy. Bycie produktem dw�ch maj�cych siln� osobowo�� ojc�w, dostarczy�o mi luksusu obserwowania efekt�w tego, jak r�ne my�li 16 maj� wp�yw na czyje� �ycie. Zauwa�y�em, �e ludzie naprawd� kszta�tuj� swoje �ycie poprzez swoje my�li. M�j biedny ojciec zawsze m�wi�: - Nigdy nie b�d� bogaty. Ta przepowiednia urzeczywistni�a si�. Bogaty ojciec zawsze odwo�ywa� si� do siebie jako bogatego. Mia� zwyczaj m�wi�: - Jestem bogatym cz�owiekiem, a bogaci ludzie tego nie robi�. Nawet wtedy, gdy by� na dnie z powodu du�ego finansowego niepowodzenia, kontynuowa� swoj� postaw� bycia bogatym. Zas�ania� si� powiedzeniem: - Istnieje r�nica pomi�dzy bytem biednego a bytem pod�amanego finansowo. Za�amanie finansowe jest okresowe, a bieda jest wieczna. M�j biedny ojciec mia� zwyczaj mawia�: - Nie interesuj� mnie pieni�dze - lub: - Pieni�dze nie maj� znaczenia. Bogaty ojciec zawsze m�wi�: - Pieni�dze - to pot�ga. Tak wi�c, si�a naszych my�li mo�e nigdy nie by� zmierzona czy doceniona, ale dla mnie -jako m�odego ch�opca - sta�o si� jasne, �e trzeba by� �wiadomym swoich my�li i tego, jak je wyra�am. Zauwa�y�em, �e m�j biedny ojciec by� biedny nie z powodu sumy pieni�dzy, jak� zarabia� (by�a ona znacz�ca), ale z powodu jego my�li i dzia�ania. Jako m�ody ch�opiec - maj�cy dw�ch ojc�w - sta�em si� szczeg�lnie �wiadomy tego, �e nale�y by� ostro�nym w wyborze my�li, kt�re postanowi�em uzna� za swoje. Kogo powinienem s�ucha� -bogatego ojca czy mojego biednego ojca? Mimo tego, �e obaj m�czy�ni mieli ogromny respekt dla edukacji i uczenia si�, nie zgadzali si� w tym, co jest wa�ne do przyswojenia sobie. Jeden z nich chcia�, abym si� pilnie uczy�, zdoby� dyplom uczelni i znalaz� dobr� prac�, by pracowa� za pieni�dze. Chcia�, �ebym studiowa� i zosta� in�ynierem lub ksi�gowym, lub prawnikiem albo zdoby� dyplom z administracji biznesu. Drugi ojciec zach�ca� mnie, abym studiowa�, by sta� si� bogatym; by zrozumie�, jak pracuj� pieni�dze i nauczy� si�, aby one pracowa�y dla mnie. - Nie pracuj� dla pieni�dzy! - by�y to s�owa, kt�re m�g� w k�ko powtarza�. - Pieni�dze pracuj� dla mnie. W wieku dziewi�ciu lat zdecydowa�em si� s�ucha� bogatego ojca i uczy� si� od niego o pieni�dzach. Dokonuj�c takiego wyboru postanowi�em nie s�ucha� mojego biednego ojca, pomimo tego, �e to on mia� wszystkie dyplomy uczelni. 17 Vst� *L*� Lekcja Roberta Frosta Robert Frost jest moim ulubionym poet�. Chocia� uwielbiam wiele jego wierszy, moim ulubionym jest Droga. Lekcje tu zawarte stosuj� niemal ka�dego dnia. Droga Dwie drogi rozchodzi�y si� w ��tym lesie. �al, �e nie mog�em przeby� obu - Samotny w�drowiec, kt�rego w �wiat niesie. Wpatrywa�em si� w pierwsz�, stoj�c u jej progu, Jak skr�ca w oddali i w poszyciu znika. Wybra�em t� drug�, gdy� ch�� nieodparta, S�uszno�� decyzji motywowa�a, Jakby chcia�a by� przeze mnie przetarta, Cho� od pierwszej si� nie odr�nia�a, A obie by�y wytyczone. Tamtego ranka wygl�da�y na podobne. Nie by�o �lad�w �adnego cz�owieka. Na pierwsz� powr�c� - rzuci�em na odchodne Wiedz�c, jak droga potrafi by� daleka. W�tpi�em jednak, czy powinienem powr�ci�. Nieraz mnie to wspomnienie poniesie, Gdy b�d� rozwa�a� drog� obran�. Dwie drogi rozchodzi�y si� w lesie, A ja? Ja obra�em t� mniej ucz�szczan�. I to w�a�nie wszystko odmieni�o. Robert Frost (1916 r.) I to w�a�nie wszystko odmieni�o. W ci�gu minionych lat cz�sto zastanawia�em si� nad wierszem Roberta Frosta. Decyzja niereagowania na rady i nastawienie do pieni�dzy mojego bardzo edukowanego ojca by�a bolesna, ale by�a to decyzja, kt�ra ukszta�towa�a reszt� mojego �ycia. Gdy ju� raz postanowi�em, kogo mam s�ucha�, rozpocz�a si� moja edukacja zwi�zana z pieni�dzmi. Bogaty ojciec uczy� mnie przez okres 18 trzydziestoletni, a� do czasu, gdy osi�gn��em wiek 39 lat. Zaprzesta� tego, gdy zda� sobie spraw�, i� wiedzia�em i w pe�ni rozumia�em to, co pr�bowa� wbi� mi do mojej cz�sto opornej g�owy. Pieni�dze s� jednym z przejaw�w si�y. Tym jednak, co zawiera wi�cej si�y, jest finansowa edukacja. Pieni�dze przychodz� i odchodz�, ale je�li posiadamy wiedz� o tym, jak pracuj� pieni�dze, mamy nad nimi w�adz� i mo�emy zacz�� budowa� bogactwo. Przyczyna, dla kt�rej samo pozytywne my�lenie nie dzia�a, jest taka, �e wi�kszo�� ludzi posz�o do szko�y i nigdy nie nauczy�o si� tego, jak pracuj� pieni�dze, wi�c reszt� �ycia sp�dzili pracuj�c dla pieni�dzy. Poniewa� mia�em tylko dziewi�� lat, gdy zacz��em lekcje, kt�rych udziela� mi bogaty ojciec, by�y one proste. A kiedy wszystko by�o powiedziane i dokonane w mojej edukacji, doszed�em do wniosku, �e istnia�o tylko sze�� g��wnych lekcji powtarzanych przez 30 lat. Ksi��ka ta opowiada o tych sze�ciu lekcjach, prowadzonych tak prosto, jak tylko to mo�liwe - podobnie jak bogaty ojciec u�o�y� te lekcje dla mnie. Zadaniem tych lekcji nie jest dostarczenie odpowiedzi; maj� one by� drogowskazami. Drogowskazami, kt�re b�d� wspomaga� Ciebie i Twoje dzieci Czytelniku w staniu si� bogatszym - bez wzgl�du na to, co dzieje si� w �wiecie narastaj�cych zmian i niepewno�ci. LEKCJA PIERWSZA BOGACI NIE PRACUJ� ZA PIENI�DZE ROZDZIA� DRUGI Lekcja pierwsza Bogaci nie pracuj� za pieni�dze -1 ato, czy mo�esz mi powiedzie�, jak sta� si� bogatym? Ojciec od�o�y� wieczorn� gazet�. - Dlaczego chcesz by� bogaty, synu? - Dlatego, �e dzisiaj mama Kuby zajecha�a nowym samochodem marki cadillac. Na weekend Kuba wyje�d�a do swojego domku nad oceanem. Zabiera ze sob� swoich trzech przyjaci�. Micha� i ja nie zostali�my jednak zaproszeni, poniewa� jeste�my �biednymi dzie�mi". - Tak powiedzia�? - spyta� z niedowierzaniem m�j ojciec. - Tak, tak powiedzia� - odpowiedzia�em ura�ony. Ojciec pokiwa� g�ow� w ciszy, przesun�� mostek okular�w w g�r� nosa i powr�ci� do czytania gazety. Sta�em czekaj�c na odpowied�. By� rok 1956. Mia�em dziewi�� lat. Przez jakie� zrz�dzenie losu poszed�em do tej samej publicznej szko�y, do kt�rej posy�ali swoje dzieci bogaci ludzie. Miasto - w kt�rym mieszkali�my - by�o g��wnie zwi�zane z plantacj� trzciny cukrowej. Zarz�dzaj�cy plantacj� i inni wp�ywowi ludzie - tacy jak: lekarze, biznesmeni i bankierzy - posy�ali swoje dzieci do tej szko�y, do klas od pierwszej do sz�stej. Po sz�stej klasie ich dzieci by�y zazwyczaj wysy�ane do prywatnych szk�. Poniewa� moja rodzina mieszka�a po tej samej stronie ulicy, ja r�wnie� poszed�em do tej szko�y. Gdybym mieszka� po przeciwnej stronie, by�bym pos�any do innej, w kt�rej znajdowa�y si� dzieci podobne 23 do mnie. Po sz�stej klasie musia�bym i�� do szko�y przej�ciowej lub �redniej, poniewa� nie istnia�a szko�a prywatna dla �biednych dzieci". W ko�cu ojciec od�o�y� gazet�. Zacz�� z wolna, jakby co� przemy�la�. - No tak, synu. Je�eli chcesz by� bogaty, musisz nauczy� si� robi� pieni�dze. - Jak to zrobi�, �eby robi� pieni�dze? - Hm, u�ywaj swojej g�owy, synu - powiedzia� u�miechaj�c si� - co tak naprawd� oznacza�o: �To wszystko, co zamierzam ci powiedzie�" lub: �Nie znam odpowiedzi, wi�c nie wprowadzaj mnie w zak�opotanie". Powsta�o partnerstwo Nast�pnego dnia powiedzia�em mojemu najlepszemu przyjacielowi, Micha�owi, co powiedzia� m�j ojciec. Micha� i ja, byli�my jedynymi biednymi dzie�mi w tej szkole. Micha�, podobnie jak i ja, znalaz� si� w niej przez zrz�dzenie losu. Kto� nakre�li� nier�wno�� na linii rejonizacji szk� i znale�li�my si� w szkole dla bogatych dzieci. Tak naprawd� nie byli�my biedni, ale tak si� czuli�my, poniewa� wszyscy inni ch�opcy mieli nowe r�kawice do baseballu, nowe rowery, wszystko nowe. Mama i tata zaspokajali nasze podstawowe potrzeby: jedzenie, schronienie, ubi�r. Nie o to jednak chodzi�o. M�j ojciec zwyk� mawia�: �Je�li chcesz czego�, zapracuj na to". Chcieli�my mie� r�ne rzeczy, ale niewiele by�o pracy dost�pnej dla dziewi�cioletnich ch�opc�w. - Wi�c co robimy, aby zrobi� pieni�dze? - spyta� Micha�. - Nie wiem - powiedzia�em. - Czy chcesz jednak by� moim partnerem? Tego sobotniego poranka rozmawiali�my dalej w tym samym stylu. Micha� sta� si� moim pierwszym partnerem w biznesie. Ca�y poranek omawiali�my r�ne pomys�y zwi�zane z robieniem pieni�dzy. Sporadycznie rozmawiali�my o tych �wybra�cach", kt�rzy dobrze si� bawili w domku Kuby nad oceanem. To troch� rani�o, ale b�l ten by� dobry, gdy� inspirowa� nas do kontynuowania przemy�le� o sposobach robienia pieni�dzy. Na koniec, tamtego popo�udnia, ol�ni�o nas. By� to pomys�, kt�ry Micha� zaczerpn�� z czytanych przez siebie ksi��ek popularno-naukowych. Podekscytowani, u�cisn�li�my sobie d�onie, a partnerstwo sta�o si� teraz biznesem. 24 Przez nast�pnych kilka tygodni, Micha� i ja, obchodzili�my nasze osiedle, pukaj�c do drzwi i pytaj�c naszych s�siad�w, czy zechcieliby zachowa� dla nas swoje tuby po pa�cie do z�b�w. Mieli zdziwione miny, wi�kszo�� doros�ych jednak zgadza�a si� z u�miechem. Niekt�rzy pytali nas, co robimy z tubami. Odpowiadali�my: - Nie mo�emy powiedzie�. To tajemnica biznesu. Moja mama przez pierwsze tygodnie obserwowa�a nas spokojnie. Na magazyn wybrali�my sobie miejsce obok jej pralki, gdy� mog�o ono pomie�ci� zapasy naszego surowca. Nasza ma�a kupka zu�ytych tubek po pa�cie zacz�a rosn�� w br�zowym tekturowym pude�ku, kt�re kiedy� s�u�y�o do przechowywania butelek z keczupem. W ko�cu jednak nie wytrzyma�a tego. Widok rosn�cej sterty poskr�canych tub po pa�cie jej s�siad�w zdenerwowa� j�. - Co wy ch�opcy robicie? - spyta�a. - Nie chc� us�ysze�, �e to tajemnica biznesu. Zr�bcie co� z tym ba�aganem albo wyrzuc� to wszystko. Micha� i ja prosili�my mam� o wyrozumia�o�� obiecuj�c, �e wkr�tce b�dziemy mieli tego wystarczaj�c� ilo�� i zaczniemy produkcj�. Poinformowali�my j�, �e czekamy na kilku s�siad�w, kt�rzy obiecali nam swoje tuby. Mama zgodzi�a si� poczeka� tylko jeden dodatkowy tydzie�. Data rozpocz�cia produkcji zosta�a przesuni�ta na wcze�niejszy termin. Wywarto na nas presj�. M�j pierwszy zwi�zek partnerski by� zagro�ony przez moj� w�asn� mam�, zawiadomieniem o eksmisji z naszej przestrzeni magazynowej. Zadaniem Micha�a by�o powiedzie� s�siadom, aby szybko zu�yli swoj� past� do z�b�w, gdy� ich dentysta chce, aby cz�ciej czy�cili z�by. Ja zacz��em budowa� lini� produkcyjn�. Produkcja rozpocz�a si� po tygodniu, tak jak by�o to zaplanowane. Gdy m�j ojciec przyjecha� ze swoim znajomym, zobaczy� na wje�dzie do gara�u dw�ch dziewi�cioletnich ch�opc�w obs�uguj�cych lini� produkcyjn� id�c� pe�n� par�. Wsz�dzie doko�a znajdowa� si� drobny bia�y proszek. Na d�ugim stoliku sta�y ma�e kartony po mleku, a nasz rodzinny grill hibachi jarzy� si� czerwonymi gor�cymi w�glami, maksymalnie rozgrzany. Ojciec zaparkowa� samoch�d na pocz�tku wjazdu, gdy� linia produkcyjna zablokowa�a go i ostro�nie podszed� wraz ze swoim znajomym. Zbli�aj�c si�, zobaczyli stalowy garnek umieszczony na w�glach, zawieraj�cy topi�ce si� tubki po pa�cie do z�b�w. 25 ^^m W tamtych latach pasta do z�b�w nie znajdowa�a si� w plastikowych tubach. Tuby by�y zrobione z o�owiu. Gdy wi�c farba zosta�a opalona, tuby by�y wrzucane do ma�ego stalowego garnka, topi�c si�, a� sta�y si� p�ynnym o�owiem. Przy u�yciu r�kawic mojej mamy do gor�cych garnk�w lali�my o��w przez ma�� dziurk� znajduj�c� si� n