Tadeusz Komorowski Prawo w praktyce o�wiatowej Poradnik dla nauczycieli i kadry kierowniczej o�wiaty Spis tre�ci Wst�p 5 Wykaz skr�t�w 6 Rozdzia� 1. Og�lne wiadomo�ci o prawie 7 Rozdzia� 2. Podstawowe akty prawa o�wiatowego 16 2.1. Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej o o�wiacie i wychowaniu 16 2.2. Ustawa o systemie o�wiaty 18 2.3. Ustawa - Karta nauczyciela 25 2.4. Urz�d Ministra Edukacji Narodowej i Sportu 31 2.5. Ustawa- przepisy wprowadzaj�ce reform� ustroju szkolnego 34 Rozdzia� 3. Prawo pracy 36 3.1. Og�lny zarys prawa pracy 36 3.2. Nawi�zanie stosunku pracy 38 3.3. Ochrona pracy 40 3.4. Rozwi�zywanie um�w o prac� 47 3.5. Regulamin pracy 50 Rozdzia� 4. Status nauczycieli i wychowawc�w oraz niepedagogicznych pracownik�w szko�y 57 4.1. Nauczyciele i wychowawcy 57 4.2. Wynagrodzenie za prac� 64 4.3. Inne uprawnienia nauczyciela 70 4.4. Status nauczycieli szk� publicznych i niepublicznych prowadzonych przez osoby prawne i fizyczne 74 4.5. Status niepedagogicznych pracownik�w szko�y 76 4.6. Jednostka samorz�du terytorialnego pracodawc� pracownik�w instytucji obs�uguj�cych szko�y i plac�wki 78 Rozdzia� 5. Obowi�zki nauczycieli i wychowawc�w 80 Rozdzia� 6. Status dyrektora szko�y i kadry kierowniczej szko�y 98 Rozdzia� 7. Kolegialne organy w systemie o�wiaty 118 7.1. Zasady funkcjonowania i kompetencje rady pedagogicznej 118 7.2. Spo�eczne organy w systemie o�wiaty 123 Rozdzia� 8. Zadania organ�w prowadz�cych szko�y 132 8.1. Kto mo�e zak�ada�, prowadzi� i utrzymywa� szko�y 132 8.2. Organy prowadz�ce szko�y publiczne i ich zadania 134 Rozdzia� 9. Organizacja pracy w szkole i plac�wce o�wiatowej 143 Rozdzia� 10. Ubezpieczenia spo�eczne 154 Rozdzia� 11. Gospodarowanie finansami i mieniem szko�y 162 11.1. Plan finansowy szko�y 162 11.2. �rodki specjalne 168 11.3. Procedura przekazywania szko�y 170 11.4. Zam�wienia publiczne 172 Rozdzia� 12. Post�powanie administracyjne dyrektora szko�y 176 12.1. Prawo administracyjne 176 12.2. Post�powanie administracyjne 177 12.3. Zasady post�powania administracyjnego 178 12.4. Decyzja i postanowienie 180 12.5. �rodki odwo�awcze w post�powaniu administracyjnym 181 12.6. S�dy a administracja 183 12.7. Post�powanie egzekucyjne 184 12.8. Obowi�zek szkolny 186 12.9. Skre�lenie ucznia 196 Bibliografia 200 Za��czniki 1. Ustawa o systemie o�wiaty i Karta nauczyciela w orzecznictwie s�dowym 201 2. Wykaz wybranych akt�w wykonawczych do ustawy o systemie o�wiaty ... 207 3. Wykaz wybranych akt�w wykonawczych do ustawy - Karta nauczyciela 211 Wst�p Mija siedem lat od ukazania si� pierwszego wydania "Prawa o�wiatowego w praktyce", czas wi�c na istotne zmiany w jego tre�ci i kszta�cie. Dyrektor szko�y stoi przed coraz bardziej skomplikowanymi sytuacjami prawnymi, kt�re dawno ju� przekroczy�y sfer� prawa o�wiatowego, st�d zmiana tytu�u poradnika na "Prawo w praktyce o�wiatowej". Umo�liwi to ukazanie r�nych aspekt�w funkcjonowania prawa, bo znajomo�� prawa o�wiatowego jest nadal wa�n�, ale nie jedyn� dziedzin� warunkuj�c� sukces organizacyjny dyrektora plac�wki o�wiatowej. Jakie zagadnienia prawne powinny by� znane nauczycielowi, dyrektorowi szko�y, kierownikowi o�wiaty� Chc�c odpowiedzie� na to pytanie, pr�bowa�em uciec si� do w�asnych d�ugoletnich do�wiadcze�. Podpowiedzia�y mi one tak� w�a�nie form� przekazu wiedzy o prawie. Stara�em si� zgromadzi� dokumenty warunkuj�ce sprawno�� organizacyjn� dyrektora w zakresie stosowania prawa, w tym o�wiatowego, ukazuj�ce jego uprawnienia i obowi�zki na tle tego prawa. Chcia�em w zwi�z�ej formie wskaza� te elementy, z kt�rymi pracownik o�wiaty ma do czynienia na co dzie�. Nie s� to rzeczy nowe, znajduj� si� one w wielu opracowaniach, prace najcenniejsze z tego zakresu zawiera skierowany do dyrektor�w i nauczycieli cykl publikacji wydanych przez Wydawnictwo eMPi2. Po co wi�c ta ksi��ka� Ot� z mojego punktu widzenia ka�dy przejaw dzia�alno�ci nauczyciela czy dyrektora ma sw�j odpowiednik w przepisach prawa. Gdyby pokusi� si� o ich pe�ne przedstawienie, powsta�oby dzie�o, kt�re dawa�oby mo�e pe�en obraz uwik�a� prawnych dyrektora i nauczyciela, ale by�oby dosy� trudne w odbiorze. Moim celem nie jest wyczerpanie tematu, bowiem cz�ste nowelizacje przepis�w prawa, r�wnie� o�wiatowego, czyni� ka�de wydawnictwo, kt�re wchodzi w szczeg�y, dosy� szybko nieaktualnym. Zwr�ci�em wi�c uwag� wy��cznie na zagadnienia og�lniejszej natury i do��czy�em do publikacji wykazy akt�w wykonawczych do omawianych ustaw. Za potrzebne uzna�em te� wprowadzenie w cz�ci pocz�tkowej og�lnych wiadomo�ci o prawie. Dyrektor szko�y to najcz�ciej nauczyciel okre�lonego przedmiotu i w tej dziedzinie jest on specjalist�, ale na og� ani w trakcie studi�w, ani w pracy zawodowej nie mia� kontaktu z prawem jako dziedzin� naukow�. Dyrektor szko�y jako kierownik zak�adu pracy jest prze�o�onym nie tylko nauczycieli, ale r�wnie� pracownik�w administracji i obs�ugi. W kontaktach z t� grup� pracownik�w znajomo�� kodeksu pracy jest szczeg�lnie po��dana, st�d rozdzia� po�wi�cony tej wa�nej ustawie. Dyrektor szko�y jest r�wnie� gospodarzem zarz�dzaj�cym cz�sto du�ym maj�tkiem, dysponuj�cym bud�etem i �rodkami specjalnymi. Musi to robi� zgodnie z prawem, ��cz�c mo�liwo�ci z potrzebami. Ten fakt sprawi�, �e w tym wydaniu pojawi� si� rozdzia� m�wi�cy o gospodarowaniu maj�tkiem i finansami szko�y. Autor liczy, �e pomo�e nowo powo�anym dyrektorom lub osobom przygotowuj�cym si� do obj�cia tego stanowiska pozna� podstawy tej nie�atwej dziedziny. Dyrektor - to r�wnie� organ administracji o�wiatowej, st�d za konieczne uzna�em wprowadzenie rozdzia�u po�wi�conego prawu administracyjnemu. Wydanie niniejszej publikacji zbiega si� z prze�omowymi wydarzeniami, kt�re w swojej istocie dotykaj� r�wnie� szko�y i systemu szkolnego. Reforma systemu o�wiatowego od 1 wrze�nia 1999 roku sta�a si� faktem. Wywar�o to wp�yw na kszta�t prawa o�wiatowego. Jeste�my po gruntownej nowelizacji ustawy o systemie o�wiaty i ustawy - Karta nauczyciela. Ponadto na naszych oczach zmienia si� kodeks pracy, system ubezpiecze� spo�ecznych, ubezpiecze� zdrowotnych. Zmieni� si� podzia� administracyjny kraju. Funkcjonuj� jednostki samorz�du terytorialnego na szczeblu gminy, powiatu i wojew�dztwa. Nie ma dziedziny �ycia spo�ecznego, w kt�rej nie pojawi�aby si� nowa jako�� wyra�ona w noweJizacji starych lub tworzeniu nowych ustaw. Zaistnia�a wi�c konieczno�� dostosowania tre�ci poradnika do potrzeb zreformowanej szko�y. Nie wierni, czy forma prezentowania problem�w zastosowana w publikacji zda egzamin. Stara�em si� unika�, gdy by�o to mo�liwe, dos�ownego cytowania przepis�w /prawnych. Podaj�c numery artyku��w omawianych ustaw, kieruj� czytelnika do dokumentu podstawowego, jakim jest ustawa wraz z aktami wykonawczymi. Licz�c na �yczliwe przyj�cie tej publikacji, dzi�kuj� tym, kt�rzy byli inspiratorami moich poczyna� zbieracza i komentatora prawa o�wiatowego, ich cenne uwagi wp�yn�y na jej kszta�t i charakter. Autor Wykaz skr�t�w DzU - Dziennik Ustaw TK MP - Monitor Polski SN DzUrz - Dziennik Urz�dowy NSA USO - Ustawa o systemie o�wiaty RM Kn. - Karta nauczyciela MEN kp. - kodeks pracy MENiS k.p.a. - kodeks post�powania administracyjnego MPiPS k.p.c. - kodeks post�powania cywilnego kk. - kodeks karny kw. - kodeks wykrocze� uzp - ustawa o zam�wieniach publicznych JST - Trybuna� Konstytucyjny - S�d Najwy�szy - Naczelny S�d Administracyjny - Rada Ministr�w - Minister Edukacji Narodowej - Minister Edukacji Narodowej i Sportu - Minister Pracy i Polityki Spo�ecznej(dawniej: Socjalnej, a obecnie Minister Gospodarki, Pracy i Polityki Spo�ecznej) - jednostka samorz�du terytorialnego Rozdzia� pierwszy Og�lne wiadomo�ci o prawie Prawo jest poj�ciem wieloznacznym. Inaczej rozumie je fizyk, chemik czy biolog, a inaczej humanista. Dla nas wa�na b�dzie definicja, jak� pos�uguj� si� prawnicy, czyli przyjmujemy, �e prawo to zesp� norm wydanych lub usankcjonowanych przez pa�stwo i zagwarantowanych przymusem pa�stwowym^. Prawo jest nierozerwalnie zwi�zane z pa�stwem, pa�stwo bowiem ustala normy lub je sankcjonuje, a poprzez przymus zapewnia ich przestrzeganie. Przestrzeganie prawa zale�y nie tylko od dobrej woli obywatela, mo�na go bowiem fizycznie zmusi� do przestrzegania przyj�tych norm. �ycie pokazuje jednak, �e ludzie na co dzie� kieruj� si� nie tylko prawem. Czynnikami pozaprawnymi s� normy obyczajowe, towarzyskie, sportowe czy, szczeg�lnie wa�ne, normy moralne. U pod�o�a moralno�ci le�y wyobra�enie ludzi o tym, co dobre, a co z�e. R�ne oceny tego samego czynu mog� by� spowodowane stosunkami spo�ecznymi, politycznymi, warunkami �ycia itp. Moralno�� mo�na zdefiniowa� jako ukszta�towany w procesie d�ugotrwa�ego rozwoju spo�ecze�stwa zesp� norm post�powania, wed�ug kt�rych ocenia si� okre�lone zachowania jako dobre lub z�e . W ka�dym spo�ecze�stwie istnieje zesp� wsp�lnych norm moralnych. S� to tzw. elementarne normy moralne. Moralno�� uzupe�nia prawo w tych obszarach, gdzie nie istnieje norma prawna albo norma ta nie wyczerpuje okre�lonego problemu. Tak wi�c prawo i moralno�� reguluj� wiele stosunk�w spo�ecznych. Niekiedy mo�e jednak dochodzi� do kolizji, je�eli wyst�puje rozbie�no�� mi�dzy norm� prawn� a norm� moraln�. Normy prawne z punktu widzenia moralno�ci mog� by� moralnie pozytywne, moralnie negatywne, moralnie oboj�tne. Mi�dzy prawem a moralno�ci� istniej� istotne r�nice. Na stra�y prawa stoi aparat pa�stwowy, normy moralne za� s� przestrzegane pod presj� opinii publicznej, wychowania, nawyk�w, nakaz�w religii itp. Normy prawne maj� charakter dwustronny: z jednej strony wynika z nich obowi�zek, z drugiej - prawo. Normy moralne nak�adaj� tylko obowi�zki. 2 tego, i� moralno�� ingeruje w sfer� my�li i uczu�, wynika nieprecyzyjno�� i niezmierzalno�� tych norm. Cz�sto, nie tylko w ustach prawnik�w, pojawia si� poj�cie "�wiadomo�� prawna spo�ecze�stwa". Oznacza ono nie tylko znajomo�� przepis�w prawnych, bowiem: �wiadomo�� prawna to ocena obowi�zuj�cego prawa przez spo�ecze�stwo, jak r�wnie� wysuwane przez nie postulaty jego zmiany1. �wiadomo�� prawna tworzy si� pod wp�ywem wyobra�e� o tym, co sprawiedliwe, a co nie. Pewne przepisy wprowadzane przez pa�stwo dopiero po jakim� czasie zostaj� spo�ecznie zaakceptowane, inne wzbudzaj� dezaprobat�, co wymusza ich zmian�. Praworz�dno�� - to taki stan faktyczny, w kt�rym podstawowe dziedziny stosunk�w spo�ecznych s� uregulowane przepisami prawnymi i przepisy te s� przez organy pa�stwowe �ci�le przestrzegane. O praworz�dno�ci decyduje: 1) Szeroka regulacja prawna, kt�ra obejmuje w miar� pe�ny zakres r�nych dziedzin �ycia spo�ecznego, w tym sfer� stosunk�w maj�tkowych, wymian� d�br materialnych, jak r�wnie� sfer� stosunk�w mi�dzy pa�stwem a obywatelem; 2) Przestrzeganie prawa przez wszystkie organy pa�stwowe. Naruszenie prawa przez te organy podwa�a zaufanie do pa�stwa. Praworz�dno�� stwarza atmosfer� zaufania, daje pewno��, �e prawa obywatela b�d� respektowane, a obowi�zki egzekwowane. Norm� prawn� - to wynikaj�ca z przepis�w regu�a post�powania wydana lub usankcjonowana przez pa�stwo, zagwarantowana przymusem pa�stwowym. Norma prawna ma charakter og�lny, zmusza ka�dego do zachowania si� tak, jak ona nakazuje. Ka�da norma sk�ada si� z trzech cz�ci, tj. z hipotezy - odnosi si� do pewnej sytuacji, dyspozycji - ukazuje spos�b zachowania adresata normy, i sankcji - m�wi, jakie ujemne skutki poci�ga niestosowanie si� do normy prawnej. Normy mo�emy podzieli� na: a) normy imperatywne (nakazowe), tj. bezwzgl�dnie obowi�zuj�ce - zawieraj� niepodwa�alny nakaz pa�stwa, kt�rego nie mo�na uchyli� wol� zainteresowanych os�b. Prawo konstytucyjne, karne, finansowe i administracyjne sk�ada si� wy��cznie z norm imperatywnych; b) normy dyspozytywne (wzgl�dnie obowi�zuj�ce) - maj� zastosowanie w przypadku umowy mi�dzy stronami. Najwi�ksz� ilo�� norm dyspozytywnych ma prawo cywilne. Przepisem prawnym nazywamy jednostk� redakcyjn� aktu normatywnego, wyr�nion� w jego tek�cie jako artyku�, paragraf, punkt, ust�p. Pomi�dzy lud�mi istniej� skomplikowane i zr�nicowane zwi�zki zwane stosunkami spo�ecznymi. Je�eli stosunki te s� w jaki� spos�b uregulowane, mamy do czynienia ze stosunkami stanowionymi. Kiedy nie ma �adnych regu�, s� to stosunki faktyczne. Stosunki spo�eczne wa�ne z punktu widzenia pa�stwa i uregulowane przez prawo nazywamy stosunkami prawnymi. Osoby lub grupy os�b uczestnicz�ce w stosunku prawnym nazywamy podmiotami lub stronami stosunku prawnego. W ka�dym stosunku prawnym wyst�puje pi�� element�w: - prawo podmiotowe, - obowi�zek odpowiadaj�cy prawu podmiotowemu, - podmiot prawa, - podmiot obowi�zku, - przedmiot stosunku prawnego. Zdarzeniem prawnym jest to wszystko, co powoduje na�o�enie na podmiot prawa tych obowi�zk�w i praw, kt�re s� przewidziane w normie prawnej (umowy, �lub, zgon, rozw�d, kradzie� itp). Zdarzenia prawne mog� by� niezale�ne i zale�ne od woli cz�owieka. Zdarzenia zale�ne - to dzia�ania, kt�re dziel� si� na czyny i akty prawne. Czyny - to zdarzenia dokonane bez zamiaru wywo�ania skutk�w prawnych. Mog� by� one dozwolone lub niedozwolone. Aktem prawnym jest uj�ty w odpowiedniej formie wyraz woli pa�stwa zar�wno o charakterze og�lnym, np. ustawa, jak i dotycz�cy indywidualnej sprawy obywatela, np. decyzja podatkowa. Akty prawne dziel� si� na: akty normatywne, maj�ce charakter powszechny i stanowi�ce prawo, oraz akty nienormatywne, kt�re stanowi� decyzje okre�lonych organ�w, dotycz� okre�lonych os�b lub instytucji. S� nimi orzeczenia s�d�w i decyzje administracyjne. Stosowanie prawa jest w�a�ciwo�ci� organ�w publicznych (g��wnie sprawiedliwo�ci i administracji). Odbywa si� ono w jednej z dw�ch form: - ustalenie istnienia stosunku prawnego mi�dzy stronami lub jego braku, je�eli istnieje, sprecyzowanie jego tre�ci, - stworzenie (zniesienie, zmiana) mi�dzy stronami stosunku prawnego. W procesie stosowania prawa przez organy publiczne wydzieli� mo�na trzy etapy: ustalenie stanu faktycznego, wyszukanie normy prawnej odnosz�cej si� do danego stanu, wnioskowanie i wydanie decyzji. Ustalenie dla konkretnej sytuacji w�a�ciwej normy prawnej to kwalifikacja prawna. Wyk�adni�, czyli interpretacj� prawa, jest zesp� czynno�ci zmierzaj�cych do ustalenia w�a�ciwej tre�ci norm prawnych zawartych w..2 Wyr�niamy: - wyk�adni� autentyczn�, dokonan� przez organ wydaj�cy przepis prawny, - wyk�adni� legaln�, dokonan� przez organ pa�stwowy, kt�remu powierzono to zadanie (w Polsce Trybuna� Konstytucyjny), - wyk�adni� praktyczn�, dokonan� przez s�dy, tu szczeg�ln� rol� spe�nia S�d Najwy�szy, - wyk�adni� doktrynaln� (naukow�), nie maj�c� charakteru obowi�zuj�cego, ale wp�ywaj�c� na kszta�t prawa. Przez �r�d�a prawa w znaczeniu materialnym nale�y rozumie� to wszystko, co po�rednio lub bezpo�rednio wp�ywa na tre�� prawa, np. stosunki gospodarcze, polityczne, obyczaje, ideologia. Na prawo polskie sk�adaj� si�: Konstytucja RP, ustawy i rozporz�dzenia. Ponadto �r�d�ami prawa s� umowy mi�dzynarodowe. �r�d�a prawa tworz� hierarchicznie zbudowany system, �r�d�a prawa ni�szych szczebli nie mog� zawiera� przepis�w sprzecznych z przepisami zawartymi w aktach prawnych wy�szego rz�du. Do uchwalania ustaw upowa�niony jest sejm z udzia�em senatu, uprawnie� tych nie mo�e nikomu przekaza�. Proces uchwalania ustawy uregulowany jest przepisami konstytucyjnymi i regulaminami pracy sejmu i senatu. Inicjatyw� ustawodawcz� maj� pos�owie (15 pos��w), senat, Prezydent RP, Rada Ministr�w. Do uchwalenia ustawy w trybie normalnym prowadzi system tzw. trzech czyta�. Odbywa si� to w komisjach sejmowych i na posiedzeniu plenarnym. Najcz�ciej pierwsze czytanie odbywa si� w komisji, chyba �e sprawa dotyczy zagadnie� konstytucyjnych, bud�etu, podatk�w, praw i wolno�ci obywateli, w�wczas pierwsze czytanie odbywa si� w czasie plenarnego posiedzenia sejmu, kt�ry odrzuca projekt lub kieruje go do odpowiedniej komisji sejmowej. Praca w komisji (komisjach) ko�czy si� przedstawieniem sejmowi sprawozdania z wnioskiem o przyj�cie projektu ustawy bez poprawek, z poprawkami lub jego odrzucenie. Komisja ustawodawcza nadaje projektowi ostateczny kszta�t. G�osowanie\nad projektem ustawy i wniesionymi poprawkami odbywa si� w czasie trzeciego czytania. Do uchwalenia ustawy potrzebne s� g�osy po�owy og�lnej liczby pos��w (quorum), w komisjach sejmowych 1/3 liczby cz�onk�w komisji. Ustawy s� uchwalane zwyk�� wi�kszo�ci� g�os�w. Rada Ministr�w mo�e projekt ustawy zg�osi� jako pilny. Przyspiesza to prace nad projektem, rozpatrywanie ustawy odbywa si� w dw�ch czytaniach. Ustawa po uchwaleniu zostaje przekazana do senatu, kt�ry w ci�gu miesi�ca mo�e ustaw� przyj��, odrzuci� lub wnie�� do niej poprawki. W dw�ch ostatnich przypadkach ustawa wraca do sejmu, kt�ry mo�e odrzuci� veto senatu bezwzgl�dn� wi�kszo�ci� g�os�w (wi�cej ni� po�owa g�osuj�cych pos��w). Przyj�ta przez sejm i senat ustawa trafia do Prezydenta RP. Prezydent mo�e odm�wi� podpisania ustawy i w ci�gu 21 dni zwr�ci� j� sejmowi do ponownego rozpatrzenia. Odrzucenie sprzeciwu Prezydenta RP wymaga ponownego jej uchwalenia wi�kszo�ci� 2/3 g�os�w w obecno�ci co najmniej po�owy liczby pos��w. Po uchwaleniu ustawy Prezydent RP niezw�ocznie j� podpisuje, mo�e te� zwr�ci� si� do Trybuna�u Konstytucyjnego z wnioskiem o zbadanie zgodno�ci ustawy z Konstytucj�. Po podpisaniu ustawy przez Prezydenta RP Premier zarz�dza jej og�oszenie w Dzienniku Ustaw. Ustawa mo�e wej�� w �ycie dopiero po jej opublikowaniu w DzU. Sejm w ustawie okre�la, od kiedy ustawa lub jej cz�� zacznie obowi�zywa�. Jest po��dane, a nawet konieczne, aby mi�dzy og�oszeniem i wej�ciem w �ycie ustawy up�yn�� pewien okres (tzw. vacatio legis -spoczywanie ustawy) - stwarza to mo�liwo�� zapoznania si� z postanowieniami aktu normatywnego przed jego wej�ciem w �ycie. Rozporz�dzenia wydawane s� przez Rad� Ministr�w oraz naczelne i centralne organy administracji rz�dowej, tj. premiera, ministr�w, kierownik�w organ�w centralnych, np. prezesa G��wnego Urz�du Statystycznego. Prawo wydawania rozporz�dze� ma r�wnie� Prezydent RP. Rozporz�dzenia - to przepisy wykonawcze, umo�liwiaj�ce realizacj� ustawy. S� wydawane, je�eli ustawa zawiera takie upowa�nienie. Ponadto przepisy prawne mog� wynika� z uchwa�, zarz�dze� i instrukcji, s� og�aszane w Dzienniku Ustaw. Umowa mi�dzynarodowa stanowi �r�d�o prawa mi�dzynarodowego publicznego. Wynikaj�ce z niej obowi�zki obci��aj� pa�stwa, kt�re umow� zawar�y. Uchwala mo�e by� og�oszona w DzU tylko przez organy kolegialne, m.in. przez Sejm RP lub Rad� Ministr�w. Uchwa�y mog�, ale nie musz� by� �r�d�em prawa. Mog� by� wydawane na podstawie ustaw albo bez upowa�nienia ustawowego. Uchwa�y nie mog� narusza� obowi�zuj�cych ustaw. Publikowane s� w Monitorze Polskim. Zarz�dzenia wydaj� naczelne i centralne organy administracji rz�dowej, najcz�ciej ministrowie, kierownicy urz�d�w centralnych itp. Wydawane s� na podstawie ustaw, rozporz�dze� i uchwa� w celu ich wykonania, og�aszane w Monitorze Polskim lub dziennikach urz�dowych poszczeg�lnych ministerstw. Instrukcja (obwieszczenie, ok�lnik, pismo ok�lne itp.) jest aktem, kt�rego charakter prawny nie zosta� jednoznacznie okre�lony. Jest to najcz�ciej akt normatywny wydany przez dany organ, zawieraj�cy przepisy, za pomoc� kt�rych reguluje on post�powanie podleg�ych sobie organ�w i instytucji. Przepisy prawne s� wydawane tak�e przez wojewod�w i organy samorz�d�w terytorialnych. S� to tzw. przepisy prawa miejscowego, og�aszane w wojew�dzkich dziennikach urz�dowych. Wojewodowie w formie przepis�w prawnych wydaj� zarz�dzenia, zarz�dzenia porz�dkowe i obwieszczenia. Systemem prawa nazywamy ca�okszta�t obowi�zuj�cych w pa�stwie przepis�w (z uwzgl�dnieniem podzia�u na ga��zie) oraz zesp� zasadniczych idei przewodnich, na kt�rych opiera si� ustr�j pa�stwa, a tak�e podstawowe idee prawne. Prawo dzieli si� na dzia�y zwane ga��ziami. W ramach ga��zi wyr�nia si� instytucje prawne, czyli w�sze zespo�y norm dotycz�cych pewnego zagadnienia, np. instytucja r�kojmi, najmu, testamentu itp. W prawie polskim wyr�nia si�: Oprawo konstytucyjne - zesp� norm reguluj�cych podstawy ustrojowe pa�stwa, 2) prawo administracyjne - zesp� norm reguluj�cych struktur� organ�w administracyjnych oraz stosunki prawne powstaj�ce w toku wykonawczo-zarz�dzaj�cej dzia�alno�ci tych organ�w, 3) prawo finansowe - zesp� norm reguluj�cych gromadzenie �rodk�w pieni�nych przez pa�stwo oraz ich rozdzia� i wydatkowanie, a tak�e okre�laj�cych tryb dzia�ania organ�w i instytucji finansowych, 4) prawo cywilne - zesp� norm reguluj�cych stosunki maj�tkowe i niekt�re stosunki osobiste mi�dzy r�wnorz�dnymi podmiotami prawa, 5) prawo rodzinne - zesp� norm reguluj�cych osobiste i maj�tkowe stosunki mi�dzy ma��onkami, krewnymi, dzie�mi oraz stosunki wynikaj�ce z przysposobienia, opieki i kurateli, 6) prawo pracy - zesp� norm reguluj�cych stosunki mi�dzy pracodawc� a pracownikiem na tle �wiadczonej pracy, 7) prawo karne - zesp� norm m�wi�cych jakie czyny s� przest�pstwami i ustalaj�cych kary za te przest�pstwa oraz okre�laj�cych og�lne zasady odpowiedzialno�ci karnej, 8) prawo procesowe: a) cywilne - zesp� norm reguluj�cych tryb rozstrzy gania spraw cywilnych przez s�dy i niekt�re ich organy oraz rozstrzygania ich w�a�ciwo�ci rzeczowej i miejscowej, b) karne - zesp� norm reguluj�cych tryb prowadzenia i rozstrzygania spraw karnych przez organy wymiaru sprawiedliwo�ci. S�dy. Zadaniem s�d�w jest wymierzanie sprawiedliwo�ci. S�dy s� niezawis�e, obejmuje je zasada instancyjno�ci. Przy rozpatrywaniu sprawy i wydawaniu wyroku s�dzia jest niezawis�y, ma tylko obowi�zek przestrzegania prawa. Zasada instancyjno�ci polega na mo�liwo�ci odwo�ania si� od wydanego orzeczenia do s�du wy�szej instancji. W Polsce przyj�� si� system dwuinstancyjny. Od orzeczenia przys�uguje odwo�anie tylko do s�du szczebla bezpo�rednio wy�szego. S�dy dziel� si� na s�dy powszechne i wojskowe. Najwy�szym organem w odniesieniu do wszystkich s�d�w jest S�d Najwy�szy. SN dzieli si� na cztery izby: cywiln�, karn�, administracji, pracy i ubezpiecze� spo�ecznych oraz izb� wojskow�. Na czele SN stoi pierwszy prezes SN powo�ywany spo�r�d s�dzi�w przez Prezydenta RP. Do zada� SN nale�y: rozpoznawanie rewizji nadzwyczajnych, ustalanie wytycznych wymiaru sprawiedliwo�ci i praktyki s�dowej, udzielanie odpowiedzi na pytania prawne. Zadania SN okre�la ustawa o SN. S�dy powszechne dziel� si� na: s�dy rejonowe, s�dy okr�gowe, s�dy apelacyjne. Rozpatrywanie spraw s�dowych odbywa si� w poszczeg�lnych wydzia�ach s�d�w powszechnych. W s�dach powszechnych tworzone s� m.in. wydzia�y cywilne, karne, gospodarcze, rodzinne, dla nieletnich, pracy, ubezpiecze� spo�ecznych. Niekt�re z nich potocznie zwane s� s�dami, np. s�d pracy, kt�ry jest wydzia�em s�du rejonowego i okr�gowego. S�dy apelacyjne, obejmuj�ce kilka wojew�dztw, rozpoznaj� odwo�ania od orzecze� s�d�w okr�gowych. Rozprawa odbywa si� przed tzw. kompletem orzekaj�cym. Z regu�y jest on trzyosobowy, w jego sk�ad wchodz� s�dzia i dw�ch �awnik�w. W sprawach prostych w s�dach rejonowych orzeka s�dzia bez udzia�u �awnik�w, w sprawach o ci�kie przest�pstwa - dw�ch s�dzi�w i trzech �awnik�w. S�d drugiej instancji, jako odwo�awczy, rozpoznaje odwo�anie bez �awnik�w, najcz�ciej w trzyosobowym sk�adzie. S�dziowie s� mianowani przez Prezydenta RP na wniosek Krajowej Rady S�downictwa. S�dziowie s� nieusuwalni, z wyj�tkiem przypadk�w wymienionych w ustawie. Jakie zadania stoj� przed prawem� 1. Prawo winno zapewni� i chroni� prawa i wolno�ci cz�owieka i obywatela. 2. Dobre prawo pomaga w rozwoju jednostki, chroni przed niepo��dan� ingerencj� os�b trzecich. 3. Prawo stanowi instrument, kt�rym pos�uguje si� w�adza. Poprzez prawo mo�e ona oddzia�ywa� na �ycie spo�eczne. 4. Prawo pomaga rozstrzyga� konflikty, spory. 5. Prawo organizuje i porz�dkuje wiele dziedzin �ycia. 6. Prawo ogranicza, wprowadza zakazy, a nasza indywidualna wolno�� ko�czy si� tam, gdzie zaczyna si� wolno�� lub prawo innych. Jakie powinno by� prawo� 1. Prawo powinno by� w�a�ciwie tworzone. Wa�na jest procedura uchwalania prawa, czyli zesp� czynno�ci podejmowanych przez parlament i inne upowa�nione podmioty, kt�rych ostatecznym celem jest dokonywanie regulacji okre�lonej sfery stosunk�w spo�ecznych w formie ustawy. Konstytucja okre�la najwa� niejsze elementy procedury legislacyjnej, tj. okre�la podmioty powo�ane do podejmowania inicjatywy ustawodawczej i jako jedyne miejsce stanowienia ustawy wskazuje plenum sejmu, a regulamin sejmowy normuje tryb ustanawiania prawa. 2. Prawodawca musi zadba� o w�a�ciwe og�oszenie prawa i jego dost�pno��. Prawo staje si� obowi�zuj�ce dopiero po og�oszeniu w Dzienniku Ustaw lub Monitorze Polskim. 3. Przepisy musz� by� formu�owane w spos�b zrozumia�y. Adresatami prawa s� wszyscy obywatele. To w�a�nie oni musz� przestrzega� zapis�w prawa. Aby si� prawu podporz�dkowa�, trzeba je rozumie�. 4. Regu�y prawne powinny by� generalne i abstrakcyjne. Prawo nie mo�e zbyt szczeg�owo regulowa� r�norodnych przejaw�w �ycia spo�ecznego. 5. Prawo nie mo�e nak�ada� obowi�zk�w niemo�liwych do wykonania, a jego przepisy nie mog� by� ze sob� sprzeczne. 6. Prawo nie dzia�a wstecz - lex retro non agit. 7. Prawo winno by� wzgl�dnie trwa�e. Zapewnia to bezpiecze�stwo korzystaj�cemu z prawa, pozwala je pozna�, zaakceptowa�. Trwa�o�� nie oznacza stagnacji. Prawo musi odpowiada� sytuacji spo�ecznej, st�d dynamiczny charakter prawa. Ustawodawca winien pogodzi� stabilno�� prawa z jego dynamik�. 8. Prawodawca, tworz�c prawo, powinien mie� na uwadze to, �e jego wprowadzenie kosztuje. Szko�a realizuje cele dydaktyczno-wychowawcze, jej filozofi� jest osi�ganie cel�w pedagogicznych z poszanowaniem prawa. Wbrew temu, co mo�na by s�dzi�, ��czno�� pedagogiki z prawem jest dosy� bliska, a system "odsy�a�", ^powi�za�" czy "w��cze�" wyra�nie na to wskazuje. Wsp�czesne ustawodawstwo, r�wnie� polskie, uznaje zasad� pe�nej odpowiedzialno�ci za post�powanie 1 jego skutki bez wzgl�du na znajomo�� przepis�w prawa. Nieznajomo�� prawa nie zwalnia od odpowiedzialno�ci, a w przypadku ludzi pe�ni�cych funkcje kierownicze jest szczeg�lnie naganna. Odpowiada si� bowiem nie tylko za siebie, ale w du�ym stopniu za innych. Niezgodna z prawem decyzja dyrektora, to nie tylko podwa�anie jego autorytetu, ale r�wnie� element ryzyka dla tych, kt�rzy decyzj� tak� realizuj�. Na o�wiatowej niwie spotykaj� si� akty prawa zrodzone z r�nych potrzeb i przes�anek. Zbi�r przepis�w prawnych coraz cz�ciej staje si� barier� trudn� do opanowania przez dyrektora szko�y. Wystarczy tylko wspomnie�, �e w ko�cu marca 1999 r. w naszym systemie prawnym funkcjonowa�o 571 ustaw, 62 dekrety, 11 rozporz�dze� Prezydenta II RP z moc� ustaw i 800 um�w mi�dzynarodowych. Je�eli do tego dodamy 3418 rozporz�dze�, 1566 zarz�dze� oraz 581 uchwa�, to otrzymamy baga� przepis�w, z kt�rymi nie poradzi sobie nawet wytrawny praktyk. Dochodz� do tego przepisy prawa miejscowego, uchwa�y zarz�d�w gmin i powiat�w oraz sejmik�w wojew�dzkich. A przecie� dyrektor w okre�lonej sytuacji staje si� tw�rc� czy wsp�tw�rc� prawa wewn�trznego, cz�sto bardzo istotnego dla w�a�ciwego funkcjonowania plac�wki o�wiatowej. Umiej�tno��\czytania akt�w prawnych nie nale�y do spraw �atwych. I to nawet nie dlatego, �je cz�sto brak tekst�w jednolitych, �e zapisy s� nieprecyzyjne, �e zna� trzeba ojrzeczenia SN i NSA, �e minister nie wyda� aktu wykonawczego w postaci rozporz�dzenia albo �e wprowadzaj�c nowe rozporz�dzenie, nie odwo�a� starego, ale dlatego, �e jest to pewna umiej�tno��, kt�rej musimy si� uczy�. Na koniec wi�c rady, z kt�rych by� mo�e skorzysta czytelnik tej publikacji. 1. Jak zdoby� umiej�tno�� czytania akt�w prawnych, przede wszystkim ustaw� Mo�e tu by� pomocne rozporz�dzenie Prezesa Rady Ministr�w z 20.06.2002 r.w sprawie zasad techniki prawodawczej (DzU nr 100 poz. 908). Rozporz�dzenie to ukazuje zasady obowi�zuj�ce przy opracowywaniu i rozpatrywaniu projekt�w ustaw, rozporz�dze�, uchwa� i innych akt�w normatywnych. Kiedy poznamy struktur� ustawy, przychodzi czas na "rozpracowanie" ustaw. S� tu preferowane r�ne szko�y: tworzenie tabelek, wypisywanie kompetencji, gromadzenie wypis�w tych cz�ci, kt�re bezpo�rednio odnosz� si� do naszych dzia�a�. 2. Zapisy zawarte w ustawie nale�y prze�o�y� na j�zyk realizacyjny. Cz�sto jest to odpowied� na pytanie, co kierowa�o prawodawc�, gdy umieszcza� taki zapis. Jak zapis rozumie� i zinterpretowa� Cz�sto wyja�nia to akt wykonawczy do ustawy, a czasami wyja�nia� musi SN. 3. Nale�y przekona� si�: - czy zapisy ustawy mog� by� wprost interpretowane i realizowane, czy te� istniej� ustawowe umocowania nakazuj�ce RM czy ministrowi wydanie aktu wykonawczego, - w jakim stopniu wprowadzone prawo dotyczy mnie i mojej plac�wki, - jakie zagro�enia czy u�atwienia towarzysz� wprowadzeniu nowego przepisu prawnego, - czy musz� przestawi� si�, odej�� od czasami rutynowych poczyna� i przyzwyczaje�, - co jest w ustawie najwa�niejsze, co stanowi owe 20%, wed�ug regu�y Pareto, kszta�tuj�ce struktur� aktu prawnego. 4. Nale�y zapozna� si� z datami: powstania aktu prawnego, jego og�oszenia w Dzienniku Ustaw RP, wej�cia w �ycie poszczeg�lnych artyku��w czy ca�ego aktu, mo�liwo�ciami tworzenia pewnych przepis�w przej�ciowych. Prawo widzie� musimy jako czynnik porz�dkuj�cy organizacj�. Na tym polega praktyka funkcjonowania spo�eczno�ci. Prawo ustala pewne normy, w kt�rych mie�ci� si� musi nasze dzia�anie. Sami r�wnie� jako dyrektorzy i cz�onkowie rad pedagogicznych tworzymy prawo (prawo wewn�trzne). Waga tego prawa jest r�na, ale w sprawach w�tpliwych, np. przed s�dem pracy, stanowi ono taki sam wa�ny element prawa jak ustawa, na podstawie kt�rej powsta�o. Nie ma i na pewno nie b�dzie takiego systemu prawnego, kt�ry precyzyjnie wyja�ni wszystkie problemy wyst�puj�ce w codziennej praktyce szkolnej. Tworz�c jednak prawo wewn�trzne, winni�my mie� na uwadze te wszystkie sytuacje, jakie przynie�� mo�e �ycie. Rozdzia� 2 Podstawowe akty prawa o�wiatowego Prawo o�wiatowe - to przedmiotowo wyodr�bniaj�ca si� cz�� systemu prawa administracyjnego, obejmuj�ca przepisy prawne, reguluj�ce dzia�alno�� pa�stwa w dziedzinie o�wiaty, kszta�cenia i wychowania, oraz stosunki prawne, jakie w tym zakresie powstaj�. Jego tre�ci� jest ustalenie zada� uznanych za publiczne w zakresie o�wiaty i wychowania, a celem realizacja tych�e zada� poprzez normowania organizacji i ustalenia zasad funkcjonowania ca�ego systemu o�wiaty i wychowania1. Innymi s�owy: prawo o�wiatowe jest to zesp� norm i przepis�w prawnych, reguluj�cych funkcjonowanie systemu o�wiaty i zachodz�cych w nim stosunk�w spo�ecznych. Le�y ono na pograniczu prawa administracyjnego, prawa pracy, prawa gospodarczego i finansowego. Prawo o�wiatowe zawsze by�o, jest i b�dzie narz�dziem realizacji polityki o�wiatowej pa�stwa. Stara si� ono nad��a� za zmianami zachodz�cymi w stosunkach spo-�eczno-politycznych i gospodarczych. Cele, jakie stawia pa�stwo czy panuj�ca ideologia b�d� ustr�j polityczny, formalizuj� polityk� o�wiatow�. 2.1. Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej o o�wiacie i wychowaniu Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej z 2 kwietnia 1997 r. w kilku artyku�ach zawiera postanowienia, kt�re odnosz� si� do spraw o�wiaty i wychowania. Art. 48, ust. 1 (Rodzice maj� prawo do wychowania dzieci zgodnie z w�asnymi przekonaniami. Wychowanie to powinno uwzgl�dnia� stopie� dojrza�o�ci dziecka, a tak�e wolno�� jego sumienia i wyznania oraz jego przekonania) okre�la prawo rodzic�w do wychowania. Szkole i nauczycielom w zakresie wychowania przypada pe�ni� funkcj� wspomagaj�c� i uzupe�niaj�c� w stosunku do rodzic�w. Oznacza to r�wnocze�nie, �e program wychowawczy szko�y winien cieszy� si� og�ln� akceptacj� rodzic�w. Ma on s�u�y� rozwojowi uczni�w, uwzgl�dnia� ich indywidualne mo�liwo�ci w zakresie poziomu dojrza�o�ci, wolno�ci sumienia i wyznawanych przekona�. Art. 53, ust. 3 Konstytucji daje rodzicom prawo do zapewnienia dzieciom wychowania i nauczania moralnego oraz religijnego zgodnie z ich przekonaniami. Rodzice, posiadaj�c to prawo, cz�� swoich uprawnie� mog� przekaza� i przekazuj� szkole w formie akceptacji programu wychowawczego. Art. 53, ust. 4 okre�la mo�liwo�� prowadzenia przez szko�y lekcji religii. W art. 70, ust. 1 gwarantuje prawo do nauki. Ka�dy ma prawo do nauki. Nauka do 18 roku �ycia jest obowi�zkowa. Spos�b wykonywania obowi�zku szkolnego okre�la ustawa. Pa�stwo poprzez swoje instytucje o�wiatowe gwarantuje swoim, szczeg�lnie m�odym, obywatelom prawo do nauki, oni natomiast, zgodnie z zapisem, obowi�zani s� do uczestniczenia w tym procesie. Nauka w szko�ach publicznych jest bezp�atna. Ustawa mo�e dopu�ci� �wiadczenia niekt�rych us�ug edukacyjnych przez publiczne szko�y wy�sze za odp�atno�ci�. Zapis ust�pu 2. wi��e prawo do nauki z obowi�zkiem jej realizacji. Na ile praktyka odbiega od klarownych zapis�w Konstytucji, musz� sobie odpowiedzie� sami czytelnicy. By� mo�e wyk�adnia Trybuna�u Konstytucyjnego wyja�ni w�tpliwo�ci, kt�re powstaj� w sytuacji pobierania r�norodnych op�at, i to nie tylko przez szko�y wy�sze. Rodzice maj� wolno�� wyboru dla swoich dzieci szk� innych ni� publiczne. Obywatele i instytucje maj� prawo zak�adania szk� podstawowych, ponadpod-stawowych i wy�szych oraz zak�ad�w wychowawczych. Warunki zak�adania i dzia�alno�ci szk� niepublicznych oraz udzia�u w�adz publicznych w ich finansowaniu, a tak�e zasady nadzoru pedagogicznego nad szko�ami i zak�adami wychowawczymi okre�la ustawa (art. 70, ust. 3). Konstytucyjne prawo wolno�ci wyboru szk� przez rodzic�w daje szans� tworzenia rozwi�za� alternatywnych, promuj�cych lepsze metody czy warunki nauki. Stwarza to szans� tak uczniom uzdolnionym, jak i tym potrzebuj�cym bardziej kameralnych warunk�w w procesie nauczania. W�adze publiczne zapewniaj� obywatelom powszechny i r�wny dost�p do wykszta�cenia. W tym celu tworz� i wspieraj� systemy indywidualnej pomocy finansowej i organizacyjnej dla uczni�w i student�w. Warunki udzielania pomocy okre�la ustawa. Realizacja tego konstytucyjnego zapisu leg�a u podstaw wprowadzanej od 1 wrze�nia 1999 r. reformy o�wiatowej. Ma ona wszystkim uczniom stworzy� jednakowe szans� edukacyjne. Gimnazja, szczeg�lnie gimnazja na wsi, maj� w niedalekiej przysz�o�ci sta� si� szko�ami, na bazie kt�rych powstan� pe�ne szko�y �rednie. R�wno�� szans edukacyjnych ma gwarantowa� poziom wymaga� opartych na podstawach programowych poszczeg�lnych typ�w szk�, a system sprawdzian�w i egzamin�w prowadzonych przez zewn�trzne komisje ma wp�ywa� na ujednolicenie tych wymaga�. Przypomnijmy wa�ny zapis z art. 72 Konstytucji. W ust. 1 czytamy: Rzeczpospolita Polska zapewnia ochron� praw dziecka. Ka�dy ma prawo ��da� od organ�w w�adzy publicznej ochrony dziecka przed przemoc�, okrucie�stwem, wyzyskiem i demoralizacj�. To w�a�nie wyrfla�Biyfg �wiatowej najlepiej mo�na zapewni� opiek� dziecku, zagwarantowa� mu nale�ne prawa, stworzy� warunki w�a�ciwego rozwoju psychicznego i fizycznego, s�u�y� pomoc�. To w�a�nie tam dziecko uczy si� podstaw demokracji, partnerstwa i wsp�dzia�ania. Zamknijmy te rozwa�ania zapisem art. 73 Konstytucji. M�wi on: Ka�demu zapewnia si� wolno�� tw�rczo�ci artystycznej, bada� naukowych oraz og�aszania ich wynik�w, wolno�� nauczania, a tak�e wolno�� korzystania z d�br kultury. Konstytucja jako ustawa zasadnicza ukazuje r�wnie� wa�ne elementy ustrojowe. Art. 2 m�wi, �e Rzeczpospolita Polska jest demokratycznym pa�stwem prawnym, urzeczywistniaj�cym zasady sprawiedliwo�ci spo�ecznej. Dla naszych potrzeb zwr�ci� musimy uwag� na rozdzia� 3. Konstytucji pt. �r�d�a prawa. Tam w�a�nie w art. 87 jest mowa, �e: �r�d�ami powszechnie obowi�zuj�cego prawa Rzeczpospolitej Polskiej s�: Konstytucja, ustawy, ratyfikowane umowy mi�dzynarodowe oraz rozporz�dzenia. S� nimi r�wnie� akty prawa miejscowego. Warunkiem wej�cia w �ycie ustaw, rozporz�dze� oraz akt�w prawa miejscowego jest ich og�oszenie. A rozporz�dzenia s� wydawane przez organy wskazane w Konstytucji na podstawie szczeg�owego upowa�nienia zawartego w ustawie. 2.2. Ustawa o systemie o�wiaty Ustawa o systemie o�wiaty z 7 wrze�nia 1991 r. (DzU nr 95, poz. 425) powsta�a jako wynik szerokich konsultacji i burzliwych dyskusji. Opracowano kilka jej projekt�w. Jest ona wypadkow� wielu, cz�sto przeciwstawnych pogl�d�w, st�d jej niedoskona�o�� i konieczno�� ci�g�ej nowelizacji. Przeprowadzono j� w roku 1992 (DzU nr 26, poz. 113 i nr 54, poz. 254), 1993 (DzU nr 127, poz. 585), 1994 (DzU nr 1, poz. 3 i nr 53, poz. 215), 1995 (DzU nr 101, poz. 504), 1998 (DzU nr 117, poz. 759 i nr 162, poz. 1122 i 1126), 2000 (DzU nr 12, poz. 136, nr 19, poz. 239, nr 48, poz. 550, nr 104, poz. 1104, nr 120, poz. 1268 i nr 122, poz. 1320), 2001 (DzU nr 111, poz. 1194, nr 144, poz. 1615), 2002 (DzU nr 41, poz. 362, nr 131 poz. 984, nr 141, poz. 1185). Nowelizacje wprowadzono ustawami z 21 grudnia 2000 r. o zmianie ustawy o systemie o�wiaty, z 22 grudnia 2000 r. o zmianie niekt�rych upowa�nie� ustawowych do wydawania akt�w normatywnych oraz o zmianie niekt�rych innych ustaw i 23 sierpnia 2000 r. o zmianie ustawy o systemie o�wiaty i innych ustaw. W 2002 r. tekst ustawy znowelizowano ustaw� z: - 15 marca 2002 r. o zmianie ustawy o systemie o�wiaty oraz niekt�rych in nych ustaw, - 20 czerwca 2002 o bezpo�rednim wyborze w�jta, burmistrza i prezydenta miasta, - 27 lipca 2002 o zmianie ustawy o systemie o�wiaty. Mimo w�tpliwo�ci ustawa ta tworzy ramy prawne dla procesu zmian, jakie ju� maj� miejsce w o�wiacie i jakie b�d� kontynuowane. Mo�na w tej ustawie wyodr�bni� elementy, kt�re po raz pierwszy znalaz�y si� w polskim prawie o�wiatowym. Wp�yw na modyfikacj� systemu o�wiatowego mia�y zmiany ustrojowe, dotychczasowe przepisy prawa o�wiatowego przesta�y bowiem pasowa� do nowej rzeczywisto�ci. Co znowelizowana ustawa wnosi do szk� i plac�wek� l.Nowa ustawa tworzy prawne warunki umo�liwiaj�ce rzeczywist� demokratyzacj� i daleko id�cy proces uspo�ecznienia o�wiaty. Przejawia si� to w stworzeniu mo�liwo�ci zak�adania i prowadzenia szk� zar�wno przez organy pa�stwowe i samorz�dowe, jak i osoby prawne i fizyczne oraz w stworzeniu gwarancji prawnych udzia�u nauczycieli, uczni�w i rodzic�w w procesie kierowania i zarz�dzania szko�ami i innymi plac�wkami o�wiatowo-wychowawczymi. 2. W ustawie mo�na dostrzec nowe podej�cie do zakresu i tre�ci kszta�cenia. Szko�y publiczne oraz inne szko�y chc�ce mie� uprawnienia szk� publicznych musz� stosowa� ramowe plany nauczania i realizowa� podstawy programowe przedmiot�w obowi�zkowych. Ucze� ko�cz�cy dany typ szko�y winien wynie�� okre�lony zas�b wiedzy, kompetencji i umiej�tno�ci. Podstawy programowe, obowi�zuj�ce wszystkich, to zestawy tre�ci nauczania oraz umiej�tno�ci, kt�re uwzgl�dniane w programach nauczania umo�liwiaj� ustalenie kryteri�w ocen szkolnych i wymaga� egzaminacyjnych. Pr�cz podstaw programowych szko�y winny realizowa� tak�e inne tre�ci wzbogacaj�ce podstawy, wychodz�ce na przeciw zainteresowaniom uczni�w, umo�liwiaj�ce im pe�ny rozw�j intelektualny, fizyczny, artystyczny. 3. Utrzymano w ustawie w formie powszechnie obowi�zuj�cej prawo ka�dego obywatela Rzeczypospolitej Polskiej do kszta�cenia si�, wychowania i opieki. Okre�lono istnienie obowi�zku nauki do 18 roku �ycia. 4. Rozstrzygni�to wa�n� kwesti� swob�d religijnych. Przyj�to regulacje prawne, kt�re respektuj�c chrze�cija�ski system warto�ci, zobowi�zuj� szko�y do stworzenia warunk�w umo�liwiaj�cych nauk� religii jako r�wnoprawnego z innymi przedmiotu nauczania. Uznaj�c prawo rodzic�w do religijnego wychowania dzieci, szko�y publiczne podstawowe organizuj� nauk� religii na �yczenie rodzic�w, szko�y publiczne ponadpodstawowe na �yczenie b�d� rodzic�w, b�d� samych uczni�w, a po osi�gni�ciu pe�noletno�ci o pobieraniu nauki religii decyduj� sami uczniowie. 5. Ustawa stwarza wi�ksz� elastyczno�� w zakresie organizacji proces�w edukacyjnych, doboru metod, �rodk�w i stosowanych form organizacyjnych. Dotyczy to tak szk� publicznych, jak i niepublicznych. Pomaga to ruchom innowacyjnym, post�powi pedagogicznemu i inicjatywom eksperymentalnym. 6. Szko�a publiczna umo�liwia podtrzymanie to�samo�ci narodowej, etnicznej, j�zykowej i religijnej. Nast�puje to poprzez nauk� j�zyka, historii i literatury danej grupy narodowej. 7. Ustawa stwarza podstawy prawne do przyj�cia jednolitych zasad nadzoru pedagogicznego i prawnego nad wszystkimi typami szk� i plac�wek. 8. W nowy spos�b okre�lono zasady finansowania o�wiaty. Wyra�nie zaznaczono obowi�zki pa�stwa, organ�w samorz�dowych oraz innych podmiot�w prawnych i os�b fizycznych prowadz�cych szko�y. 9. Ustawa w preambule odwo�uje si� do mi�dzynarodowych uregulowa�, tj. do Powszechnej deklaracji praw cz�owieka, Paktu praw obywatelskich i politycznych oraz Konwencji o prawach dziecka. Najdalej id�ca nowelizacja z 25 lipca 1998 r. (DzU nr 117, poz. 759), "Ustawa - o zmianie ustawy o systemie o�wiaty oraz niekt�rych innych ustaw", nie zmieni�a og�lnych tre�ci zasygnalizowanych w 9 punktach. Kilka lat funkcjonowania Ustawy wykaza�o jednak jej niespoisto��, nieostro�� sformu�owa�, braki w zakresie wskazania zada� i uprawnie� organu prowadz�cego szko��, sposobu powo�ywania na stanowisko dyrektora plac�wki, roli i zada� organ�w spo�ecznych itp. Ponadto 1 stycznia 1999 r. jednostki samorz�du terytorialnego sta�y si� organami prowadz�cymi szko�y. Potrzebna wi�c sta�a si� dosy� gruntowna zmiana zapis�w ustawy, dostosowuj�ca system prawny do za�o�e� reformy ustrojowej i o�wiatowej. Ustawa z 8 stycznia 1999 r. - przepisy wprowadzaj�ce reform� ustroju szkolnego (DzU nr 12, poz. 96) wesz�a w �ycie 1 wrze�nia 1999 r. Dotychczasowe szko�y1 podstawowe sta�y si� sze�cioletnimi szko�ami podstawowymi. Utworzono gimnazja. Szko�y ponadgimnazjalne s� tworzone od 1 wrze�nia 2002 roku. Do obowi�zkowych zada� gminy nale�y powo�ywanie i prowadzenie publicznych przedszkoli z oddzia�ami integracyjnymi oraz przedszkoli specjalnych, szk� podstawowych oraz gimnazj�w, w tym z oddzia�ami integracyjnymi. Do obowi�zkowych zada� powiatu nale�y zak�adanie i prowadzenie szk� podstawowych specjalnych, gimnazj�w specjalnych, szk� ponadgimnazjalnych, w tym z oddzia�ami integracyjnymi, szk� artystycznych, sportowych, mistrzostwa sportowego, plac�wek o�wiatowo-wychowawczych, pracy pozaszkolnej, w tym ognisk artystycznych, plac�wek kszta�cenia ustawicznego, poradni psychologiczno-pedagogicznych, plac�wek opieku�czo-wychowawczych i resocjalizacyjnych, o�rodk�w adopcyjno-opieku�czych. Do zada� w�asnych wojew�dztwa nale��: zak�adanie i prowadzenie publicznych zak�ad�w kszta�cenia i plac�wek doskonalenia nauczycieli, bibliotek pedagogicznych oraz szk� i plac�wek o znaczeniu regionalnym. Powiat i gmina mog� po uzgodnieniu z kuratorem o�wiaty zak�ada� i prowadzi� w ramach zada� w�asnych publiczne plac�wki doskonalenia nauczycieli, zak�ady kszta�cenia nauczycieli i biblioteki pedagogiczne. Przepisy ustawy daj� mo�liwo�� zak�adania i prowadzenia przez gmin�, powiat czy wojew�dztwo plac�wek, kt�rych prowadzenie nie nale�y do ich zada� w�asnych. W przepisach przej�ciowych ustawy z 25 lipca 1998 r. (art. 4) zapisano, �e szko�y i plac�wki przej�te i prowadzone przed dniem wej�cia w �ycie ustawy przez gminy mog� by� dalej przez nie prowadzone, chyba �e rada gminy w terminie 30 dni podj�a uchwa�� o przekazaniu prowadzenia szko�y samorz�dowi powiatowemu czy wojew�dzkiemu. Jednostki samorz�du terytorialnego mog� zak�ada� i prowadzi� jedynie szko�y i plac�wki publiczne. Sie� oraz granice obwod�w publicznych przedszkoli, szk� podstawowych i gimnazj�w ustala w formie uchwa�y rada gminy. Rada powiatu ustala plan sieci publicznych szk� ponadgimnazjalnych. Prowadzenie i zak�adanie szk� zgodnie z ustaw� (art. 5, ust. 3a) przys�uguje tak�e ministrowi w�a�ciwemu do spraw: wewn�trznych, obrony narodowej kultury i ochrony dziedzictwa narodowego oraz sprawiedliwo�ci. Minister w�a�ciwy do spraw o�wiaty i wychowania zak�ada i prowadzi: szko�y dla obywateli polskich czasowo przebywaj�cych za granic�, publiczne plac�wki doskonalenia nauczycieli o zasi�gu og�lnokrajowym oraz szko�y o charakterze eksperymentalnym. W art. 5a ustawy okre�lono, �e zadania o�wiatowe realizowane przez jednostki samorz�du terytorialnego jako zadania w�asne b�d� finansowane z ich dochod�w. Art. 9 ustawy okre�la obowi�zuj�c� od 1 wrze�nia 1999 r. struktur� o�wiaty. Sk�adaj� si� na ni�: a) sze�cioletnia szko�a podstawowa, w kt�rej w ostatnim roku nauki prze prowadza si� sprawdzian, b) trzyletnie gimnazjum, w kt�rym w ostatnim roku przeprowadza si� egzamin daj�cy mo�liwo�� dalszego kszta�cenia si� w liceum profilowanym lub szkole zawodowej, c) szko�y ponadgimnazjalne: - zasadnicze szko�y zawodowe o okresie nauczania nie kr�tszym ni� dwa i nie d�u�szym ni� trzy lata, kt�rych uko�czenie umo�liwia uzyskanie dyplomu potwierdzaj�cego kwalifikacje zawodowe po zdaniu egzaminu, - trzyletnie licea og�lnokszta�c�ce, umo�liwiaj�ce uzyskanie �wiadectwa dojrza�o�ci po zdaniu egzaminu maturalnego, - trzyletnie licea profilowane, kszta�c�ce w profilach kszta�cenia og�lnozawodowego, kt�rych uko�czenie umo�liwia uzyskanie �wiadectwa dojrza�o�ci po zdaniu egzaminu maturalnego, - czteroletnie technika, kt�rych uko�czenie umo�liwia uzyskanie dyplomu, potwierdzaj�ce kwalifikacje zawodowe po zdaniu egzaminu, a tak�e umo�liwiaj�ce uzyskanie �wiadectwa dojrza�o�ci po zdaniu egzaminu maturalnego, - dwuletnie uzupe�niaj�ce licea og�lnokszta�c�ce dla absolwent�w zasadniczych szk� zawodowych, kt�rych uko�czenie umo�liwia uzyskanie �wiadectwa dojrza�o�ci po zdaniu egzaminu maturalnego, - trzyletnie technika uzupe�niaj�ce dla absolwent�w szk� zasadniczych, kt�rych uko�czenie umo�liwia uzyskanie �wiadectwa dojrza�o�ci po zdaniu egzaminu maturalnego, a tak�e uzyskanie dyplomu potwierdzaj�cego kwalifikacje zawodowe po zdaniu egzaminu, - szko�y policealne o okresie nauczania nie d�u�szym ni� 2,5 roku, kt�rych uko�czenie umo�liwia osobom posiadaj�cym wykszta�cenie �rednie uzyskanie dyplomu potwierdzaj�cego kwalifikacje zawodowe po zdaniu egzaminu. Egzaminy i sprawdziany przeprowadzaj� powo�ane przez ministra w�a�ciwego do spraw o�wiaty i wychowania centralna i okr�gowe komisje egzaminacyjne (art. 9a). Zgodnie z art. 15 ustawy nauka jest obowi�zkowa do uko�czenia 18 roku �ycia. Obowi�zek szkolny rozpoczyna si� z pocz�tkiem roku szkolnego w tym roku kalendarzowym, w kt�rym dziecko ko�czy 7 lat, oraz trwa do uko�czenia gimnazjum, nie d�u�ej jednak ni� do uko�czenia 18 roku �ycia. Decyzje w sprawie obowi�zku szkolnego, w tym kontrol� jego spe�niania, na szczeblu szko�y podstawowej i gimnazjum realizuje dyrektor szko�y. Spe�nianie obowi�zku szkolnego przez m�odzie� w wieku 16-18 lat kontroluje gmina. Zmiana ustawy o systemie o�wiaty z 23 sierpnia 2001 r. wprowadzi�a definicj� poj��, kt�re zgodnie z nowelizacj� ustawy z lipca 1998 r. znalaz�y si� w jej zapisach. Do art. 3 wprowadzono wyja�nienia, co rozumie� pod poj�ciem "szko�a" lub "oddzia� specjalny", co to jest szko�a integracyjna i oddzia� integracyjny. Nowelizacja z lipca 1998 r., wprowadzaj�c np. mo�liwo�� istnienia oddzia��w czy szk� integracyjnych, kaza�a w za��czniku do rozporz�dzenia w sprawie statutu szk� publicznych szuka� warunk�w, jakie szko�a czy oddzia� integracyjny winien spe�nia� i jakich uczni�w gromadzi�. Dobrze si� wi�c sta�o, �e otrzymali�my ustawow� wyk�adni� tych wa�nych i powszechnie stosowanych poj��. Wprowadzono wa�ny zapis dotycz�cy zada� i kompetencji organu prowadz�cego, b�d�cego jednostk� samorz�du terytorialnego. Znikaj� niejasno�ci, spory kompetencyjne, wyk�adnie TK czy SN. Wiadomo, co nale�y do kompetencji organu stanowi�cego jednostki samorz�du terytorialnego i jakie ma on zadania, jakie zadania ma organ wykonawczy JST. W ustawie znalaz� si� zapis pozwalaj�cy dyrektorowi, za zgod� kuratora o�wiaty, zatrudni� w szkole osob� nie b�d�c� nauczycielem, gdy uzna jej kwalifikacje za odpowiednie do prowadzenia danych zaj��. Osoba ta ma by� zatrudniona na podstawie kodeksu pracy, ale jej tygodniowe pensum i wynagrodzenie b�d� takie jak nauczyciela zatrudnionego na tym stanowisku. Wprowadzono cztery poziomy wykszta�cenia, tj. podstawowe, gimnazjalne, zasadnicze zawodowe i �rednie og�lne lub zawodowe. Szczeg�lnie rozbudowane zosta�y te fragmenty ustawy, kt�re traktuj� o kszta�ceniu specjalnym. Zmieniono zapisy dotycz�ce finansowania szk� i plac�wek publicznych prowadzonych przez osoby prawne i publiczne oraz niepublicznych przedszkoli. Zapisem art. 5, ust. 3c rozszerzono grup� ministr�w mog�cych zak�ada� i prowadzi� szko�y o ministra w�a�ciwego do spraw kultury i ochrony dziedzictwa narodowego. Ministerstwo Edukacji Narodowej i Sportu wyst�pi�o 25 wrze�nia 2002 r. z projektem nowelizacji ustawy o systemie o�wiaty. Zmiany, poza zapisami u�ci�laj�cymi aktualne tre�ci poszczeg�lnych artyku��w ustawy, wchodz� w zakres konstytucyjnych praw i obowi�zk�w obywateli. Nale�y do nich proponowany zapis art. 14, ust. 3: Dziecko w wieku 6 lat jest obowi�zane odby� roczne przygotowanie przedszkolne w przedszkolu lub w oddziale przedszkolnym zorganizowanym w szkole podstawowej. (..) Obowi�zek, o kt�rym mowa w ust. 3,rozpoczyna si� z pocz�tkiem roku szkolnego w tym roku kalendarzowym, w kt�rym dziecko ko�czy 6 lat. Zapewnienie warunk�w do spe�nienia tego obowi�zku b�dzie zadaniem w�asnym gminy. Aktualnie obowi�zuj�cy zapis: Dziecko w wieku 6 lat ma prawo do rocznego przygotowania przedszkolnego daje rodzicom prawo do korzystania z tego przywileju. Nowy zapis zamienia prawo na obowi�zek. Rodzice dziecka, kt�re podlega�oby obowi�zkowi odbycia rocznego przygotowania przed