Tadeusz Komorowski
Prawo w praktyce oświatowej
Poradnik dla nauczycieli i kadry kierowniczej oświaty
Spis treści
Wstęp 5
Wykaz skrótów 6
Rozdział 1. Ogólne wiadomości o prawie 7
Rozdział 2. Podstawowe akty prawa oświatowego 16
2.1. Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej o oświacie i wychowaniu 16
2.2. Ustawa o systemie oświaty 18
2.3. Ustawa - Karta nauczyciela 25
2.4. Urząd Ministra Edukacji Narodowej i Sportu 31
2.5. Ustawa- przepisy wprowadzające reformę ustroju szkolnego 34
Rozdział 3. Prawo pracy 36
3.1. Ogólny zarys prawa pracy 36
3.2. Nawiązanie stosunku pracy 38
3.3. Ochrona pracy 40
3.4. Rozwiązywanie umów o pracę 47
3.5. Regulamin pracy 50
Rozdział 4. Status nauczycieli i wychowawców oraz niepedagogicznych pracowników szkoły
57
4.1. Nauczyciele i wychowawcy 57
4.2. Wynagrodzenie za pracę 64
4.3. Inne uprawnienia nauczyciela 70
4.4. Status nauczycieli szkół publicznych i niepublicznych prowadzonych
przez osoby prawne i fizyczne 74
4.5. Status niepedagogicznych pracowników szkoły 76
4.6. Jednostka samorządu terytorialnego pracodawcą pracowników instytucji
obsługujących szkoły i placówki 78
Rozdział 5. Obowiązki nauczycieli i wychowawców 80
Rozdział 6. Status dyrektora szkoły i kadry kierowniczej szkoły 98
Rozdział 7. Kolegialne organy w systemie oświaty 118
7.1. Zasady funkcjonowania i kompetencje rady pedagogicznej 118
7.2. Społeczne organy w systemie oświaty 123
Rozdział 8. Zadania organów prowadzących szkoły 132
8.1. Kto może zakładać, prowadzić i utrzymywać szkoły 132
8.2. Organy prowadzące szkoły publiczne i ich zadania 134
Rozdział 9. Organizacja pracy w szkole i placówce oświatowej 143
Rozdział 10. Ubezpieczenia społeczne 154
Rozdział 11. Gospodarowanie finansami i mieniem szkoły 162
11.1. Plan finansowy szkoły 162
11.2. środki specjalne 168
11.3. Procedura przekazywania szkoły 170
11.4. Zamówienia publiczne 172
Rozdział 12. Postępowanie administracyjne dyrektora szkoły 176
12.1. Prawo administracyjne 176
12.2. Postępowanie administracyjne 177
12.3. Zasady postępowania administracyjnego 178
12.4. Decyzja i postanowienie 180
12.5. środki odwoławcze w postępowaniu administracyjnym 181
12.6. Sądy a administracja 183
12.7. Postępowanie egzekucyjne 184
12.8. Obowiązek szkolny 186
12.9. Skreślenie ucznia 196
Bibliografia 200
Załączniki
1. Ustawa o systemie oświaty i Karta nauczyciela w orzecznictwie sądowym 201
2. Wykaz wybranych aktów wykonawczych do ustawy o systemie oświaty ... 207
3. Wykaz wybranych aktów wykonawczych do ustawy - Karta nauczyciela 211
Wstęp
Mija siedem lat od ukazania się pierwszego wydania "Prawa oświatowego w praktyce",
czas więc na istotne zmiany w jego treści i kształcie. Dyrektor szkoły stoi przed
coraz bardziej skomplikowanymi sytuacjami prawnymi, które dawno już przekroczyły
sferę prawa oświatowego, stąd zmiana tytułu poradnika na "Prawo w praktyce oświatowej".
Umożliwi to ukazanie różnych aspektów funkcjonowania prawa, bo znajomość prawa oświatowego
jest nadal ważną, ale nie jedyną dziedziną warunkującą sukces organizacyjny dyrektora
placówki oświatowej.
Jakie zagadnienia prawne powinny być znane nauczycielowi, dyrektorowi szkoły, kierownikowi
oświatyś Chcąc odpowiedzieć na to pytanie, próbowałem uciec się do własnych długoletnich
doświadczeń. Podpowiedziały mi one taką właśnie formę przekazu wiedzy o prawie. Starałem
się zgromadzić dokumenty warunkujące sprawność organizacyjną dyrektora w zakresie
stosowania prawa, w tym oświatowego, ukazujące jego uprawnienia i obowiązki na tle
tego prawa. Chciałem w zwięzłej formie wskazać te elementy, z którymi pracownik oświaty
ma do czynienia na co dzień. Nie są to rzeczy nowe, znajdują się one w wielu opracowaniach,
prace najcenniejsze z tego zakresu zawiera skierowany do dyrektorów i nauczycieli
cykl publikacji wydanych przez Wydawnictwo eMPi2. Po co więc ta książkaś Otóż z mojego
punktu widzenia każdy przejaw działalności nauczyciela czy dyrektora ma swój odpowiednik
w przepisach prawa. Gdyby pokusić się o ich pełne przedstawienie, powstałoby dzieło,
które dawałoby może pełen obraz uwikłań prawnych dyrektora i nauczyciela, ale byłoby
dosyć trudne w odbiorze. Moim celem nie jest wyczerpanie tematu, bowiem częste nowelizacje
przepisów prawa, również oświatowego, czynią każde wydawnictwo, które wchodzi w szczegóły,
dosyć szybko nieaktualnym. Zwróciłem więc uwagę wyłącznie na zagadnienia ogólniejszej
natury i dołączyłem do publikacji wykazy aktów wykonawczych do omawianych ustaw.
Za potrzebne uznałem też wprowadzenie w części początkowej ogólnych wiadomości o
prawie. Dyrektor szkoły to najczęściej nauczyciel określonego przedmiotu i w tej
dziedzinie jest on specjalistą, ale na ogół ani w trakcie studiów, ani w pracy zawodowej
nie miał kontaktu z prawem jako dziedziną naukową. Dyrektor szkoły jako kierownik
zakładu pracy jest przełożonym nie tylko nauczycieli, ale również pracowników administracji
i obsługi. W kontaktach z tą grupą pracowników znajomość kodeksu pracy jest szczególnie
pożądana, stąd rozdział poświęcony tej ważnej ustawie. Dyrektor szkoły jest również
gospodarzem zarządzającym często dużym majątkiem, dysponującym budżetem i środkami
specjalnymi. Musi to robić zgodnie z prawem, łącząc możliwości z potrzebami. Ten
fakt sprawił, że w tym wydaniu pojawił się rozdział mówiący o gospodarowaniu majątkiem
i finansami szkoły. Autor liczy, że pomoże nowo powołanym dyrektorom lub osobom przygotowującym
się do objęcia tego stanowiska poznać podstawy tej niełatwej dziedziny. Dyrektor
- to również organ administracji oświatowej, stąd za konieczne uznałem wprowadzenie
rozdziału poświęconego prawu administracyjnemu.
Wydanie niniejszej publikacji zbiega się z przełomowymi wydarzeniami, które w swojej
istocie dotykają również szkoły i systemu szkolnego. Reforma systemu oświatowego
od 1 września 1999 roku stała się faktem. Wywarło to wpływ na kształt prawa oświatowego.
Jesteśmy po gruntownej nowelizacji ustawy o systemie oświaty i ustawy - Karta nauczyciela.
Ponadto na naszych oczach zmienia się kodeks pracy, system ubezpieczeń społecznych,
ubezpieczeń zdrowotnych. Zmienił się podział administracyjny kraju. Funkcjonują jednostki
samorządu terytorialnego na szczeblu gminy, powiatu i województwa. Nie ma dziedziny
życia społecznego, w której nie pojawiłaby się nowa jakość wyrażona w noweJizacji
starych lub tworzeniu nowych ustaw. Zaistniała więc konieczność dostosowania treści
poradnika do potrzeb zreformowanej szkoły.
Nie wierni, czy forma prezentowania problemów zastosowana w publikacji zda egzamin.
Starałem się unikać, gdy było to możliwe, dosłownego cytowania przepisów /prawnych.
Podając numery artykułów omawianych ustaw, kieruję czytelnika do dokumentu podstawowego,
jakim jest ustawa wraz z aktami wykonawczymi. Licząc na życzliwe przyjęcie tej publikacji,
dziękuję tym, którzy byli inspiratorami moich poczynań zbieracza i komentatora prawa
oświatowego, ich cenne uwagi wpłynęły na jej kształt i charakter.
Autor
Wykaz
skrótów
DzU
- Dziennik Ustaw
TK
MP
- Monitor Polski
SN
DzUrz
- Dziennik Urzędowy
NSA
USO
- Ustawa o systemie oświaty
RM
Kn.
- Karta nauczyciela
MEN
kp.
- kodeks pracy
MENiS
k.p.a.
- kodeks postępowania administracyjnego
MPiPS
k.p.c.
- kodeks postępowania cywilnego
kk.
- kodeks karny
kw.
- kodeks wykroczeń
uzp
- ustawa o zamówieniach publicznych
JST
- Trybunał Konstytucyjny
- Sąd Najwyższy
- Naczelny Sąd Administracyjny
- Rada Ministrów
- Minister Edukacji Narodowej
- Minister Edukacji Narodowej i Sportu
- Minister Pracy i Polityki Społecznej(dawniej: Socjalnej, a obecnie Minister Gospodarki,
Pracy i Polityki Społecznej)
- jednostka samorządu terytorialnego
Rozdział pierwszy
Ogólne wiadomości o prawie
Prawo jest pojęciem wieloznacznym. Inaczej rozumie je fizyk, chemik czy biolog, a
inaczej humanista. Dla nas ważna będzie definicja, jaką posługują się prawnicy, czyli
przyjmujemy, że prawo to zespół norm wydanych lub usankcjonowanych przez państwo
i zagwarantowanych przymusem państwowym^. Prawo jest nierozerwalnie związane z państwem,
państwo bowiem ustala normy lub je sankcjonuje, a poprzez przymus zapewnia ich przestrzeganie.
Przestrzeganie prawa zależy nie tylko od dobrej woli obywatela, można go bowiem fizycznie
zmusić do przestrzegania przyjętych norm. Życie pokazuje jednak, że ludzie na co
dzień kierują się nie tylko prawem. Czynnikami pozaprawnymi są normy obyczajowe,
towarzyskie, sportowe czy, szczególnie ważne, normy moralne. U podłoża moralności
leży wyobrażenie ludzi o tym, co dobre, a co złe. Różne oceny tego samego czynu mogą
być spowodowane stosunkami społecznymi, politycznymi, warunkami życia itp.
Moralność można zdefiniować jako ukształtowany w procesie długotrwałego rozwoju społeczeństwa
zespół norm postępowania, według których ocenia się określone zachowania jako dobre
lub złe . W każdym społeczeństwie istnieje zespół wspólnych norm moralnych. Są to
tzw. elementarne normy moralne. Moralność uzupełnia prawo w tych obszarach, gdzie
nie istnieje norma prawna albo norma ta nie wyczerpuje określonego problemu. Tak
więc prawo i moralność regulują wiele stosunków społecznych. Niekiedy może jednak
dochodzić do kolizji, jeżeli występuje rozbieżność między normą prawną a normą moralną.
Normy prawne z punktu widzenia moralności mogą być moralnie pozytywne, moralnie negatywne,
moralnie obojętne. Między prawem a moralnością istnieją istotne różnice. Na straży
prawa stoi aparat państwowy, normy moralne zaś są przestrzegane pod presją opinii
publicznej, wychowania, nawyków, nakazów religii itp. Normy prawne mają charakter
dwustronny: z jednej strony wynika z nich obowiązek, z drugiej - prawo. Normy moralne
nakładają tylko obowiązki. 2 tego, iż moralność ingeruje w sferę myśli i uczuć, wynika
nieprecyzyjność i niezmierzalność tych norm.
Często, nie tylko w ustach prawników, pojawia się pojęcie "świadomość prawna społeczeństwa".
Oznacza ono nie tylko znajomość przepisów prawnych, bowiem: świadomość prawna to
ocena obowiązującego prawa przez społeczeństwo, jak również wysuwane przez nie postulaty
jego zmiany1. świadomość prawna tworzy się pod wpływem wyobrażeń o tym, co sprawiedliwe,
a co nie. Pewne przepisy wprowadzane przez państwo dopiero po jakimś czasie zostają
społecznie zaakceptowane, inne wzbudzają dezaprobatę, co wymusza ich zmianę.
Praworządność - to taki stan faktyczny, w którym podstawowe dziedziny stosunków społecznych
są uregulowane przepisami prawnymi i przepisy te są przez organy państwowe ściśle
przestrzegane.
O praworządności decyduje:
1) Szeroka regulacja prawna, która obejmuje w miarę pełny zakres różnych dziedzin
życia społecznego,
w tym sferę stosunków majątkowych, wymianę dóbr materialnych, jak również sferę stosunków
między państwem a obywatelem;
2) Przestrzeganie prawa przez wszystkie organy państwowe.
Naruszenie prawa przez te organy podważa zaufanie do państwa.
Praworządność stwarza atmosferę zaufania, daje pewność, że prawa obywatela będą respektowane,
a obowiązki egzekwowane.
Normą prawną - to wynikająca z przepisów reguła postępowania wydana lub usankcjonowana
przez państwo, zagwarantowana przymusem państwowym. Norma prawna ma charakter ogólny,
zmusza każdego do zachowania się tak, jak ona nakazuje. Każda norma składa się z
trzech części, tj. z hipotezy - odnosi się do pewnej sytuacji, dyspozycji - ukazuje
sposób zachowania adresata normy, i sankcji - mówi, jakie ujemne skutki pociąga niestosowanie
się do normy prawnej. Normy możemy podzielić na:
a) normy imperatywne (nakazowe), tj. bezwzględnie obowiązujące - zawierają niepodważalny
nakaz państwa, którego nie można uchylić wolą zainteresowanych osób. Prawo konstytucyjne,
karne,
finansowe i administracyjne składa się wyłącznie z norm imperatywnych;
b) normy dyspozytywne (względnie obowiązujące) - mają zastosowanie w przypadku umowy
między stronami. Największą ilość norm dyspozytywnych ma prawo cywilne.
Przepisem prawnym nazywamy jednostkę redakcyjną aktu normatywnego, wyróżnioną w jego
tekście jako artykuł, paragraf, punkt, ustęp.
Pomiędzy ludśmi istnieją skomplikowane i zróżnicowane związki zwane stosunkami społecznymi.
Jeżeli stosunki te są w jakiś sposób uregulowane, mamy do czynienia ze stosunkami
stanowionymi. Kiedy nie ma żadnych reguł, są to stosunki faktyczne. Stosunki społeczne
ważne z punktu widzenia państwa
i uregulowane przez prawo nazywamy stosunkami prawnymi.
Osoby lub grupy osób uczestniczące w stosunku prawnym nazywamy podmiotami lub stronami
stosunku prawnego.
W każdym stosunku prawnym występuje pięć elementów:
- prawo podmiotowe,
- obowiązek odpowiadający prawu podmiotowemu,
- podmiot prawa,
- podmiot obowiązku,
- przedmiot stosunku prawnego.
Zdarzeniem prawnym jest to wszystko, co powoduje nałożenie na podmiot prawa tych
obowiązków i praw, które są przewidziane w normie prawnej (umowy, ślub, zgon, rozwód,
kradzież itp). Zdarzenia prawne mogą być niezależne i zależne od woli człowieka.
Zdarzenia zależne - to działania, które dzielą się na czyny i akty prawne. Czyny
- to zdarzenia dokonane bez zamiaru wywołania skutków prawnych. Mogą być one dozwolone
lub niedozwolone. Aktem prawnym jest ujęty w odpowiedniej formie wyraz woli państwa
zarówno o charakterze ogólnym, np. ustawa, jak i dotyczący indywidualnej sprawy obywatela,
np. decyzja podatkowa. Akty prawne dzielą się na: akty normatywne, mające charakter
powszechny i stanowiące prawo, oraz akty nienormatywne, które stanowią decyzje określonych
organów, dotyczą określonych osób lub instytucji. Są nimi orzeczenia sądów i decyzje
administracyjne.
Stosowanie prawa jest właściwością organów publicznych (głównie sprawiedliwości i
administracji). Odbywa się ono w jednej z dwóch form:
- ustalenie istnienia stosunku prawnego między stronami lub jego braku,
jeżeli istnieje, sprecyzowanie jego treści,
- stworzenie (zniesienie, zmiana) między stronami stosunku prawnego.
W procesie stosowania prawa przez organy publiczne wydzielić można trzy etapy: ustalenie
stanu faktycznego, wyszukanie normy prawnej odnoszącej się do danego stanu, wnioskowanie
i wydanie decyzji. Ustalenie dla konkretnej sytuacji właściwej normy prawnej to kwalifikacja
prawna.
Wykładnią, czyli interpretacją prawa, jest zespół czynności zmierzających do ustalenia
właściwej treści norm prawnych zawartych w..2 Wyróżniamy:
- wykładnię autentyczną, dokonaną przez organ wydający przepis prawny,
- wykładnię legalną, dokonaną przez organ państwowy, któremu powierzono to zadanie
(w Polsce Trybunał Konstytucyjny),
- wykładnię praktyczną, dokonaną przez sądy, tu szczególną rolę spełnia Sąd Najwyższy,
- wykładnię doktrynalną (naukową), nie mającą charakteru obowiązującego, ale wpływającą
na kształt prawa.
Przez śródła prawa w znaczeniu materialnym należy rozumieć to wszystko, co pośrednio
lub bezpośrednio wpływa na treść prawa, np. stosunki gospodarcze, polityczne, obyczaje,
ideologia. Na prawo polskie składają się: Konstytucja RP, ustawy i rozporządzenia.
Ponadto śródłami prawa są umowy międzynarodowe. śródła prawa tworzą hierarchicznie
zbudowany system, śródła prawa niższych szczebli nie mogą zawierać przepisów sprzecznych
z przepisami zawartymi w aktach prawnych wyższego rzędu.
Do uchwalania ustaw upoważniony jest sejm z udziałem senatu, uprawnień tych nie może
nikomu przekazać. Proces uchwalania ustawy uregulowany jest przepisami konstytucyjnymi
i regulaminami pracy sejmu i senatu. Inicjatywę ustawodawczą mają posłowie (15 posłów),
senat, Prezydent RP, Rada Ministrów. Do uchwalenia ustawy w trybie normalnym prowadzi
system tzw. trzech czytań. Odbywa się to w komisjach sejmowych i na posiedzeniu plenarnym.
Najczęściej pierwsze czytanie odbywa się w komisji, chyba że sprawa dotyczy zagadnień
konstytucyjnych, budżetu, podatków, praw i wolności obywateli, wówczas pierwsze czytanie
odbywa się w czasie plenarnego posiedzenia sejmu, który odrzuca projekt lub kieruje
go do odpowiedniej komisji sejmowej. Praca w komisji (komisjach) kończy się przedstawieniem
sejmowi sprawozdania z wnioskiem o przyjęcie projektu ustawy bez poprawek, z poprawkami
lub jego odrzucenie. Komisja ustawodawcza nadaje projektowi ostateczny kształt. Głosowanie\nad
projektem ustawy i wniesionymi poprawkami odbywa się w czasie trzeciego czytania.
Do uchwalenia ustawy potrzebne są głosy połowy ogólnej liczby posłów (quorum), w
komisjach sejmowych 1/3 liczby członków komisji. Ustawy są uchwalane zwykłą większością
głosów. Rada Ministrów może projekt ustawy zgłosić jako pilny. Przyspiesza to prace
nad projektem, rozpatrywanie ustawy odbywa się w dwóch czytaniach.
Ustawa po uchwaleniu zostaje przekazana do senatu, który w ciągu miesiąca może ustawę
przyjąć, odrzucić lub wnieść do niej poprawki. W dwóch ostatnich przypadkach ustawa
wraca do sejmu, który może odrzucić veto senatu bezwzględną większością głosów (więcej
niż połowa głosujących posłów). Przyjęta przez sejm i senat ustawa trafia do Prezydenta
RP. Prezydent może odmówić podpisania ustawy i w ciągu 21 dni zwrócić ją sejmowi
do ponownego rozpatrzenia. Odrzucenie sprzeciwu Prezydenta RP wymaga ponownego jej
uchwalenia większością 2/3 głosów w obecności co najmniej połowy liczby posłów. Po
uchwaleniu ustawy Prezydent RP niezwłocznie ją podpisuje, może też zwrócić się do
Trybunału Konstytucyjnego z wnioskiem o zbadanie zgodności ustawy z Konstytucją.
Po podpisaniu ustawy przez Prezydenta RP Premier zarządza jej ogłoszenie w Dzienniku
Ustaw. Ustawa może wejść w życie dopiero po jej opublikowaniu w DzU. Sejm w ustawie
określa, od kiedy ustawa lub jej część zacznie obowiązywać. Jest pożądane, a nawet
konieczne, aby między ogłoszeniem i wejściem w życie ustawy upłynął pewien okres
(tzw. vacatio legis -spoczywanie ustawy) - stwarza to możliwość zapoznania się z
postanowieniami aktu normatywnego przed jego wejściem w życie.
Rozporządzenia wydawane są przez Radę Ministrów oraz naczelne i centralne organy
administracji rządowej, tj. premiera, ministrów, kierowników organów centralnych,
np. prezesa Głównego Urzędu Statystycznego. Prawo wydawania rozporządzeń ma również
Prezydent RP. Rozporządzenia - to przepisy wykonawcze, umożliwiające realizację ustawy.
Są wydawane, jeżeli ustawa zawiera takie upoważnienie. Ponadto przepisy prawne mogą
wynikać z uchwał, zarządzeń i instrukcji, są ogłaszane w Dzienniku Ustaw.
Umowa międzynarodowa stanowi śródło prawa międzynarodowego publicznego. Wynikające
z niej obowiązki obciążają państwa, które umowę zawarły.
Uchwala może być ogłoszona w DzU tylko przez organy kolegialne, m.in. przez Sejm
RP lub Radę Ministrów. Uchwały mogą, ale nie muszą być śródłem prawa. Mogą być wydawane
na podstawie ustaw albo bez upoważnienia ustawowego. Uchwały nie mogą naruszać obowiązujących
ustaw. Publikowane są w Monitorze Polskim.
Zarządzenia wydają naczelne i centralne organy administracji rządowej, najczęściej
ministrowie, kierownicy urzędów centralnych itp. Wydawane są na podstawie ustaw,
rozporządzeń i uchwał w celu ich wykonania, ogłaszane w Monitorze Polskim lub dziennikach
urzędowych poszczególnych ministerstw.
Instrukcja (obwieszczenie, okólnik, pismo okólne itp.) jest aktem, którego charakter
prawny nie został jednoznacznie określony. Jest to najczęściej akt normatywny wydany
przez dany organ, zawierający przepisy, za pomocą których reguluje on postępowanie
podległych sobie organów i instytucji.
Przepisy prawne są wydawane także przez wojewodów i organy samorządów terytorialnych.
Są to tzw. przepisy prawa miejscowego, ogłaszane w wojewódzkich dziennikach urzędowych.
Wojewodowie w formie przepisów prawnych wydają zarządzenia, zarządzenia porządkowe
i obwieszczenia.
Systemem prawa nazywamy całokształt obowiązujących w państwie przepisów (z uwzględnieniem
podziału na gałęzie) oraz zespół zasadniczych idei przewodnich, na których opiera
się ustrój państwa, a także podstawowe idee prawne. Prawo dzieli się na działy zwane
gałęziami. W ramach gałęzi wyróżnia się instytucje prawne, czyli węższe zespoły norm
dotyczących pewnego zagadnienia, np. instytucja rękojmi, najmu, testamentu itp. W
prawie polskim wyróżnia się:
Oprawo konstytucyjne - zespół norm regulujących podstawy ustrojowe państwa,
2) prawo administracyjne - zespół norm regulujących strukturę organów administracyjnych
oraz stosunki prawne powstające w toku wykonawczo-zarządzającej działalności tych
organów,
3) prawo finansowe - zespół norm regulujących gromadzenie środków pieniężnych przez
państwo oraz ich rozdział i wydatkowanie, a także określających tryb działania organów
i instytucji finansowych,
4) prawo cywilne - zespół norm regulujących stosunki majątkowe i niektóre stosunki
osobiste między równorzędnymi podmiotami prawa,
5) prawo rodzinne - zespół norm regulujących osobiste i majątkowe stosunki między
małżonkami, krewnymi, dziećmi oraz stosunki wynikające z przysposobienia, opieki
i kurateli,
6) prawo pracy - zespół norm regulujących stosunki między pracodawcą a pracownikiem
na tle świadczonej pracy,
7) prawo karne - zespół norm mówiących jakie czyny są przestępstwami i ustalających
kary za te przestępstwa oraz określających ogólne zasady odpowiedzialności karnej,
8) prawo procesowe:
a) cywilne - zespół norm regulujących tryb rozstrzy gania spraw cywilnych przez sądy
i niektóre ich organy oraz rozstrzygania ich właściwości rzeczowej i miejscowej,
b) karne - zespół norm regulujących tryb prowadzenia i rozstrzygania spraw karnych
przez organy wymiaru sprawiedliwości.
Sądy. Zadaniem sądów jest wymierzanie sprawiedliwości. Sądy są niezawisłe, obejmuje
je zasada instancyjności. Przy rozpatrywaniu sprawy i wydawaniu wyroku sędzia jest
niezawisły, ma tylko obowiązek przestrzegania prawa. Zasada instancyjności polega
na możliwości odwołania się od wydanego orzeczenia do sądu wyższej instancji. W Polsce
przyjął się system dwuinstancyjny. Od orzeczenia przysługuje odwołanie tylko do sądu
szczebla bezpośrednio wyższego. Sądy dzielą się na sądy powszechne i wojskowe. Najwyższym
organem w odniesieniu do wszystkich sądów jest Sąd Najwyższy. SN dzieli się na cztery
izby: cywilną, karną, administracji, pracy i ubezpieczeń społecznych oraz izbę wojskową.
Na czele SN stoi pierwszy prezes SN powoływany spośród sędziów przez Prezydenta RP.
Do zadań SN należy: rozpoznawanie rewizji nadzwyczajnych, ustalanie wytycznych wymiaru
sprawiedliwości i praktyki sądowej, udzielanie odpowiedzi na pytania prawne. Zadania
SN określa ustawa o SN. Sądy powszechne dzielą się na: sądy rejonowe, sądy okręgowe,
sądy apelacyjne. Rozpatrywanie spraw sądowych odbywa się w poszczególnych wydziałach
sądów powszechnych. W sądach powszechnych tworzone są m.in. wydziały cywilne, karne,
gospodarcze, rodzinne, dla nieletnich, pracy, ubezpieczeń społecznych. Niektóre z
nich potocznie zwane są sądami, np. sąd pracy, który jest wydziałem sądu rejonowego
i okręgowego. Sądy apelacyjne, obejmujące kilka województw, rozpoznają odwołania
od orzeczeń sądów okręgowych. Rozprawa odbywa się przed tzw. kompletem orzekającym.
Z reguły jest on trzyosobowy, w jego skład wchodzą sędzia i dwóch ławników. W sprawach
prostych w sądach rejonowych orzeka sędzia bez udziału ławników, w sprawach o ciężkie
przestępstwa - dwóch sędziów i trzech ławników. Sąd drugiej instancji, jako odwoławczy,
rozpoznaje odwołanie bez ławników, najczęściej w trzyosobowym składzie. Sędziowie
są mianowani przez Prezydenta RP na wniosek Krajowej Rady Sądownictwa. Sędziowie
są nieusuwalni, z wyjątkiem przypadków wymienionych w ustawie.
Jakie zadania stoją przed prawemś
1. Prawo winno zapewnić i chronić prawa i wolności człowieka i obywatela.
2. Dobre prawo pomaga w rozwoju jednostki, chroni przed niepożądaną ingerencją osób
trzecich.
3. Prawo stanowi instrument, którym posługuje się władza. Poprzez prawo może ona
oddziaływać na życie społeczne.
4. Prawo pomaga rozstrzygać konflikty, spory.
5. Prawo organizuje i porządkuje wiele dziedzin życia.
6. Prawo ogranicza, wprowadza zakazy, a nasza indywidualna wolność kończy się tam,
gdzie zaczyna się wolność lub prawo innych.
Jakie powinno być prawoś
1. Prawo powinno być właściwie tworzone. Ważna jest procedura uchwalania prawa, czyli
zespół czynności podejmowanych przez parlament i inne upoważnione podmioty, których
ostatecznym celem jest dokonywanie regulacji określonej sfery stosunków społecznych
w formie ustawy. Konstytucja określa najważ
niejsze elementy procedury legislacyjnej, tj. określa podmioty powołane do podejmowania
inicjatywy ustawodawczej i jako jedyne miejsce stanowienia ustawy wskazuje plenum
sejmu, a regulamin sejmowy normuje tryb ustanawiania prawa.
2. Prawodawca musi zadbać o właściwe ogłoszenie prawa i jego dostępność.
Prawo staje się obowiązujące dopiero po ogłoszeniu w Dzienniku Ustaw lub
Monitorze Polskim.
3. Przepisy muszą być formułowane w sposób zrozumiały. Adresatami prawa są wszyscy
obywatele.
To właśnie oni muszą przestrzegać zapisów prawa.
Aby się prawu podporządkować, trzeba je rozumieć.
4. Reguły prawne powinny być generalne i abstrakcyjne. Prawo nie może zbyt szczegółowo
regulować różnorodnych przejawów życia społecznego.
5. Prawo nie może nakładać obowiązków niemożliwych do wykonania, a jego przepisy
nie mogą być ze sobą sprzeczne.
6. Prawo nie działa wstecz - lex retro non agit.
7. Prawo winno być względnie trwałe. Zapewnia to bezpieczeństwo korzystającemu z
prawa, pozwala je poznać, zaakceptować. Trwałość nie oznacza stagnacji. Prawo musi
odpowiadać sytuacji społecznej, stąd dynamiczny charakter prawa. Ustawodawca winien
pogodzić stabilność prawa z jego dynamiką.
8. Prawodawca, tworząc prawo, powinien mieć na uwadze to, że jego wprowadzenie kosztuje.
Szkoła realizuje cele dydaktyczno-wychowawcze, jej filozofią jest osiąganie celów
pedagogicznych z poszanowaniem prawa. Wbrew temu, co można by sądzić, łączność pedagogiki
z prawem jest dosyć bliska, a system "odsyłań", ^powiązań" czy "włączeń" wyraśnie
na to wskazuje. Współczesne ustawodawstwo, również polskie, uznaje zasadę pełnej
odpowiedzialności za postępowanie 1 jego skutki bez względu na znajomość przepisów
prawa. Nieznajomość prawa nie zwalnia od odpowiedzialności, a w przypadku ludzi pełniących
funkcje kierownicze jest szczególnie naganna. Odpowiada się bowiem nie tylko za siebie,
ale w dużym stopniu za innych. Niezgodna z prawem decyzja dyrektora, to nie tylko
podważanie jego autorytetu, ale również element ryzyka dla tych, którzy decyzję taką
realizują.
Na oświatowej niwie spotykają się akty prawa zrodzone z różnych potrzeb i przesłanek.
Zbiór przepisów prawnych coraz częściej staje się barierą trudną do opanowania przez
dyrektora szkoły. Wystarczy tylko wspomnieć, że w końcu marca 1999 r. w naszym systemie
prawnym funkcjonowało 571 ustaw, 62 dekrety, 11 rozporządzeń Prezydenta II RP z mocą
ustaw i 800 umów międzynarodowych. Jeżeli do tego dodamy 3418 rozporządzeń, 1566
zarządzeń oraz 581 uchwał, to otrzymamy bagaż przepisów, z którymi nie poradzi sobie
nawet wytrawny praktyk. Dochodzą do tego przepisy prawa miejscowego, uchwały zarządów
gmin i powiatów oraz sejmików wojewódzkich. A przecież dyrektor w określonej sytuacji
staje się twórcą czy współtwórcą prawa wewnętrznego, często bardzo istotnego dla
właściwego funkcjonowania placówki oświatowej. Umiejętność\czytania aktów prawnych
nie należy do spraw łatwych. I to nawet nie dlatego, żje często brak tekstów jednolitych,
że zapisy są nieprecyzyjne, że znać trzeba ojrzeczenia SN i NSA, że minister nie
wydał aktu wykonawczego w postaci rozporządzenia albo że wprowadzając nowe rozporządzenie,
nie odwołał starego, ale dlatego, że jest to pewna umiejętność, której musimy się
uczyć. Na koniec więc rady, z których być może skorzysta czytelnik tej publikacji.
1. Jak zdobyć umiejętność czytania aktów prawnych, przede wszystkim ustawś
Może tu być pomocne rozporządzenie Prezesa Rady Ministrów z 20.06.2002 r.w sprawie
zasad techniki prawodawczej (DzU nr 100 poz. 908). Rozporządzenie to ukazuje zasady
obowiązujące przy opracowywaniu i rozpatrywaniu projektów ustaw, rozporządzeń, uchwał
i innych aktów normatywnych. Kiedy poznamy
strukturę ustawy, przychodzi czas na "rozpracowanie" ustaw. Są tu preferowane różne
szkoły: tworzenie tabelek, wypisywanie kompetencji, gromadzenie wypisów tych części,
które bezpośrednio odnoszą się do naszych działań.
2. Zapisy zawarte w ustawie należy przełożyć na język realizacyjny. Często jest to
odpowiedś na pytanie, co kierowało prawodawcą, gdy umieszczał taki zapis. Jak zapis
rozumieć i zinterpretowaćś Często wyjaśnia to akt wykonawczy do ustawy, a czasami
wyjaśniać musi SN.
3. Należy przekonać się:
- czy zapisy ustawy mogą być wprost interpretowane i realizowane, czy też istnieją
ustawowe umocowania nakazujące RM czy ministrowi wydanie aktu wykonawczego,
- w jakim stopniu wprowadzone prawo dotyczy mnie i mojej placówki,
- jakie zagrożenia czy ułatwienia towarzyszą wprowadzeniu nowego przepisu prawnego,
- czy muszę przestawić się, odejść od czasami rutynowych poczynań i przyzwyczajeń,
- co jest w ustawie najważniejsze, co stanowi owe 20%, według reguły Pareto, kształtujące
strukturę aktu prawnego.
4. Należy zapoznać się z datami: powstania aktu prawnego, jego ogłoszenia w Dzienniku
Ustaw RP, wejścia w życie poszczególnych artykułów czy całego aktu, możliwościami
tworzenia pewnych przepisów przejściowych.
Prawo widzieć musimy jako czynnik porządkujący organizację. Na tym polega praktyka
funkcjonowania społeczności. Prawo ustala pewne normy, w których mieścić się musi
nasze działanie. Sami również jako dyrektorzy i członkowie rad pedagogicznych tworzymy
prawo (prawo wewnętrzne). Waga tego prawa jest różna, ale w sprawach wątpliwych,
np. przed sądem pracy, stanowi ono taki sam ważny element prawa jak ustawa, na podstawie
której powstało. Nie ma i na pewno nie będzie takiego systemu prawnego, który precyzyjnie
wyjaśni wszystkie problemy występujące w codziennej praktyce szkolnej. Tworząc jednak
prawo wewnętrzne, winniśmy mieć na uwadze te wszystkie sytuacje, jakie przynieść
może życie.
Rozdział 2
Podstawowe akty prawa oświatowego
Prawo oświatowe - to przedmiotowo wyodrębniająca się część systemu prawa administracyjnego,
obejmująca przepisy prawne, regulujące działalność państwa w dziedzinie oświaty,
kształcenia i wychowania, oraz stosunki prawne, jakie w tym zakresie powstają. Jego
treścią jest ustalenie zadań uznanych za publiczne w zakresie oświaty i wychowania,
a celem realizacja tychże zadań poprzez normowania organizacji i ustalenia zasad
funkcjonowania całego systemu oświaty i wychowania1. Innymi słowy: prawo oświatowe
jest to zespół norm i przepisów prawnych, regulujących funkcjonowanie systemu oświaty
i zachodzących w nim stosunków społecznych. Leży ono na pograniczu prawa administracyjnego,
prawa pracy, prawa gospodarczego i finansowego. Prawo oświatowe zawsze było, jest
i będzie narzędziem realizacji polityki oświatowej państwa. Stara się ono nadążać
za zmianami zachodzącymi w stosunkach spo-łeczno-politycznych i gospodarczych. Cele,
jakie stawia państwo czy panująca ideologia bądś ustrój polityczny, formalizują politykę
oświatową.
2.1. Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej o oświacie i wychowaniu
Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej z 2 kwietnia 1997 r. w kilku artykułach zawiera
postanowienia, które odnoszą się do spraw oświaty i wychowania. Art. 48, ust. 1 (Rodzice
mają prawo do wychowania dzieci zgodnie z własnymi przekonaniami. Wychowanie to powinno
uwzględniać stopień dojrzałości dziecka, a także wolność jego sumienia i wyznania
oraz jego przekonania) określa prawo rodziców do wychowania. Szkole i nauczycielom
w zakresie wychowania przypada pełnić funkcję wspomagającą i uzupełniającą w stosunku
do rodziców. Oznacza to równocześnie, że program wychowawczy szkoły winien cieszyć
się ogólną akceptacją rodziców. Ma on służyć rozwojowi uczniów, uwzględniać ich indywidualne
możliwości w zakresie poziomu dojrzałości, wolności sumienia i wyznawanych przekonań.
Art. 53, ust. 3 Konstytucji daje rodzicom prawo do zapewnienia dzieciom wychowania
i nauczania moralnego oraz religijnego zgodnie z ich przekonaniami. Rodzice, posiadając
to prawo, część swoich uprawnień mogą przekazać i przekazują szkole w formie akceptacji
programu wychowawczego. Art. 53, ust. 4 określa możliwość prowadzenia przez szkoły
lekcji religii.
W art. 70, ust. 1 gwarantuje prawo do nauki. Każdy ma prawo do nauki. Nauka do 18
roku życia jest obowiązkowa. Sposób wykonywania obowiązku szkolnego określa ustawa.
Państwo poprzez swoje instytucje oświatowe gwarantuje swoim, szczególnie młodym,
obywatelom prawo do nauki, oni natomiast, zgodnie z zapisem, obowiązani są do uczestniczenia
w tym procesie. Nauka w szkołach publicznych jest bezpłatna. Ustawa może dopuścić
świadczenia niektórych usług edukacyjnych przez publiczne szkoły wyższe za odpłatnością.
Zapis ustępu 2. wiąże prawo do nauki z obowiązkiem jej realizacji. Na ile praktyka
odbiega od klarownych zapisów Konstytucji, muszą sobie odpowiedzieć sami czytelnicy.
Być może wykładnia Trybunału Konstytucyjnego wyjaśni wątpliwości, które powstają
w sytuacji pobierania różnorodnych opłat, i to nie tylko przez szkoły wyższe.
Rodzice mają wolność wyboru dla swoich dzieci szkół innych niż publiczne. Obywatele
i instytucje mają prawo zakładania szkół podstawowych, ponadpod-stawowych i wyższych
oraz zakładów wychowawczych. Warunki zakładania i działalności szkół niepublicznych
oraz udziału władz publicznych w ich finansowaniu, a także zasady nadzoru pedagogicznego
nad szkołami i zakładami wychowawczymi określa ustawa (art. 70, ust. 3). Konstytucyjne
prawo wolności wyboru szkół przez rodziców daje szansę tworzenia rozwiązań alternatywnych,
promujących lepsze metody czy warunki nauki. Stwarza to szansę tak uczniom uzdolnionym,
jak i tym potrzebującym bardziej kameralnych warunków w procesie nauczania.
Władze publiczne zapewniają obywatelom powszechny i równy dostęp do wykształcenia.
W tym celu tworzą i wspierają systemy indywidualnej pomocy finansowej i organizacyjnej
dla uczniów i studentów. Warunki udzielania pomocy określa ustawa. Realizacja tego
konstytucyjnego zapisu legła u podstaw wprowadzanej od 1 września 1999 r. reformy
oświatowej. Ma ona wszystkim uczniom stworzyć jednakowe szansę edukacyjne. Gimnazja,
szczególnie gimnazja na wsi, mają w niedalekiej przyszłości stać się szkołami, na
bazie których powstaną pełne szkoły średnie. Równość szans edukacyjnych ma gwarantować
poziom wymagań opartych na podstawach programowych poszczególnych typów szkół, a
system sprawdzianów i egzaminów prowadzonych przez zewnętrzne komisje ma wpływać
na ujednolicenie tych wymagań.
Przypomnijmy ważny zapis z art. 72 Konstytucji. W ust. 1 czytamy: Rzeczpospolita
Polska zapewnia ochroną praw dziecka. Każdy ma prawo żądać od organów władzy publicznej
ochrony dziecka przed przemocą, okrucieństwem, wyzyskiem i demoralizacją. To właśnie
wyrflaćBiyfg światowej najlepiej można zapewnić opiekę dziecku, zagwarantować mu
należne prawa, stworzyć warunki
właściwego rozwoju psychicznego i fizycznego, służyć pomocą. To właśnie tam dziecko
uczy się podstaw demokracji, partnerstwa i współdziałania.
Zamknijmy te rozważania zapisem art. 73 Konstytucji. Mówi on: Każdemu zapewnia się
wolność twórczości artystycznej, badań naukowych oraz ogłaszania ich wyników, wolność
nauczania, a także wolność korzystania z dóbr kultury.
Konstytucja jako ustawa zasadnicza ukazuje również ważne elementy ustrojowe. Art.
2 mówi, że Rzeczpospolita Polska jest demokratycznym państwem prawnym, urzeczywistniającym
zasady sprawiedliwości społecznej. Dla naszych potrzeb zwrócić musimy uwagę na rozdział
3. Konstytucji pt. śródła prawa. Tam właśnie w art. 87 jest mowa, że: śródłami powszechnie
obowiązującego prawa Rzeczpospolitej Polskiej są: Konstytucja, ustawy, ratyfikowane
umowy międzynarodowe oraz rozporządzenia. Są nimi również akty prawa miejscowego.
Warunkiem wejścia w życie ustaw, rozporządzeń oraz aktów prawa miejscowego jest ich
ogłoszenie. A rozporządzenia są wydawane przez organy wskazane w Konstytucji na podstawie
szczegółowego upoważnienia zawartego w ustawie.
2.2. Ustawa o systemie oświaty
Ustawa o systemie oświaty z 7 września 1991 r. (DzU nr 95, poz. 425) powstała jako
wynik szerokich konsultacji i burzliwych dyskusji. Opracowano kilka jej projektów.
Jest ona wypadkową wielu, często przeciwstawnych poglądów, stąd jej niedoskonałość
i konieczność ciągłej nowelizacji. Przeprowadzono ją w roku 1992 (DzU nr 26, poz.
113 i nr 54, poz. 254), 1993 (DzU nr 127, poz. 585), 1994 (DzU nr 1, poz. 3 i nr
53, poz. 215), 1995 (DzU nr 101, poz. 504), 1998 (DzU nr 117, poz. 759 i nr 162,
poz. 1122 i 1126), 2000 (DzU nr 12, poz. 136, nr 19, poz. 239, nr 48, poz. 550, nr
104, poz. 1104, nr 120, poz. 1268 i nr 122, poz. 1320), 2001 (DzU nr 111, poz. 1194,
nr 144, poz. 1615), 2002 (DzU nr 41, poz. 362, nr 131 poz. 984, nr 141, poz. 1185).
Nowelizacje wprowadzono ustawami z 21 grudnia 2000 r. o zmianie ustawy o systemie
oświaty, z 22 grudnia 2000 r. o zmianie niektórych upoważnień ustawowych do wydawania
aktów normatywnych oraz o zmianie niektórych innych ustaw i 23 sierpnia 2000 r. o
zmianie ustawy o systemie oświaty i innych ustaw. W 2002 r. tekst ustawy znowelizowano
ustawą z:
- 15 marca 2002 r. o zmianie ustawy o systemie oświaty oraz niektórych in
nych ustaw,
- 20 czerwca 2002 o bezpośrednim wyborze wójta, burmistrza i prezydenta miasta,
- 27 lipca 2002 o zmianie ustawy o systemie oświaty.
Mimo wątpliwości ustawa ta tworzy ramy prawne dla procesu zmian, jakie już mają miejsce
w oświacie i jakie będą kontynuowane. Można w tej ustawie wyodrębnić elementy, które
po raz pierwszy znalazły się w polskim prawie oświatowym. Wpływ na modyfikację systemu
oświatowego miały zmiany ustrojowe, dotychczasowe przepisy prawa oświatowego przestały
bowiem pasować do nowej rzeczywistości. Co znowelizowana ustawa wnosi do szkół i
placówekś
l.Nowa ustawa tworzy prawne warunki umożliwiające rzeczywistą demokratyzację i daleko
idący proces uspołecznienia oświaty. Przejawia się to w stworzeniu możliwości zakładania
i prowadzenia szkół zarówno przez organy państwowe i samorządowe, jak i osoby prawne
i fizyczne oraz w stworzeniu gwarancji prawnych udziału nauczycieli, uczniów i rodziców
w procesie kierowania i zarządzania szkołami i innymi placówkami oświatowo-wychowawczymi.
2. W ustawie można dostrzec nowe podejście do zakresu i treści kształcenia.
Szkoły publiczne oraz inne szkoły chcące mieć uprawnienia szkół publicznych
muszą stosować ramowe plany nauczania i realizować podstawy programowe
przedmiotów obowiązkowych. Uczeń kończący dany typ szkoły winien wynieść
określony zasób wiedzy, kompetencji i umiejętności. Podstawy programowe,
obowiązujące wszystkich, to zestawy treści nauczania oraz umiejętności, które
uwzględniane w programach nauczania umożliwiają ustalenie kryteriów ocen
szkolnych i wymagań egzaminacyjnych. Prócz podstaw programowych szkoły
winny realizować także inne treści wzbogacające podstawy, wychodzące na
przeciw zainteresowaniom uczniów, umożliwiające im pełny rozwój intelektualny, fizyczny,
artystyczny.
3. Utrzymano w ustawie w formie powszechnie obowiązującej prawo każdego obywatela
Rzeczypospolitej Polskiej do kształcenia się, wychowania i opieki.
Określono istnienie obowiązku nauki do 18 roku życia.
4. Rozstrzygnięto ważną kwestię swobód religijnych. Przyjęto regulacje
prawne, które respektując chrześcijański system wartości, zobowiązują szkoły
do stworzenia warunków umożliwiających naukę religii jako równoprawnego
z innymi przedmiotu nauczania. Uznając prawo rodziców do religijnego wychowania dzieci,
szkoły publiczne podstawowe organizują naukę religii na życzenie rodziców, szkoły
publiczne ponadpodstawowe na życzenie bądś rodziców, bądś samych uczniów, a po osiągnięciu
pełnoletności o pobieraniu nauki
religii decydują sami uczniowie.
5. Ustawa stwarza większą elastyczność w zakresie organizacji procesów
edukacyjnych, doboru metod, środków i stosowanych form organizacyjnych.
Dotyczy to tak szkół publicznych, jak i niepublicznych. Pomaga to ruchom
innowacyjnym, postępowi pedagogicznemu i inicjatywom eksperymentalnym.
6. Szkoła publiczna umożliwia podtrzymanie tożsamości narodowej, etnicznej, językowej
i religijnej. Następuje to poprzez naukę języka, historii i literatury danej grupy
narodowej.
7. Ustawa stwarza podstawy prawne do przyjęcia jednolitych zasad nadzoru
pedagogicznego i prawnego nad wszystkimi typami szkół i placówek.
8. W nowy sposób określono zasady finansowania oświaty. Wyraśnie zaznaczono obowiązki
państwa, organów samorządowych oraz innych podmiotów prawnych i osób fizycznych prowadzących
szkoły.
9. Ustawa w preambule odwołuje się do międzynarodowych uregulowań,
tj. do Powszechnej deklaracji praw człowieka, Paktu praw obywatelskich i politycznych
oraz Konwencji o prawach dziecka.
Najdalej idąca nowelizacja z 25 lipca 1998 r. (DzU nr 117, poz. 759), "Ustawa - o
zmianie ustawy o systemie oświaty oraz niektórych innych ustaw", nie zmieniła ogólnych
treści zasygnalizowanych w 9 punktach. Kilka lat funkcjonowania Ustawy wykazało jednak
jej niespoistość, nieostrość sformułowań, braki w zakresie wskazania zadań i uprawnień
organu prowadzącego szkołę, sposobu powoływania na stanowisko dyrektora placówki,
roli i zadań organów społecznych itp. Ponadto 1 stycznia 1999 r. jednostki samorządu
terytorialnego stały się organami prowadzącymi szkoły. Potrzebna więc stała się dosyć
gruntowna zmiana zapisów ustawy, dostosowująca system prawny do założeń reformy ustrojowej
i oświatowej.
Ustawa z 8 stycznia 1999 r. - przepisy wprowadzające reformę ustroju szkolnego (DzU
nr 12, poz. 96) weszła w życie 1 września 1999 r. Dotychczasowe szkoły1 podstawowe
stały się sześcioletnimi szkołami podstawowymi. Utworzono gimnazja. Szkoły ponadgimnazjalne
są tworzone od 1 września 2002 roku.
Do obowiązkowych zadań gminy należy powoływanie i prowadzenie publicznych przedszkoli
z oddziałami integracyjnymi oraz przedszkoli specjalnych, szkół podstawowych oraz
gimnazjów, w tym z oddziałami integracyjnymi. Do obowiązkowych zadań powiatu należy
zakładanie i prowadzenie szkół podstawowych specjalnych, gimnazjów specjalnych, szkół
ponadgimnazjalnych, w tym z oddziałami integracyjnymi, szkół artystycznych, sportowych,
mistrzostwa sportowego, placówek oświatowo-wychowawczych, pracy pozaszkolnej, w tym
ognisk artystycznych, placówek kształcenia ustawicznego, poradni psychologiczno-pedagogicznych,
placówek opiekuńczo-wychowawczych i resocjalizacyjnych, ośrodków adopcyjno-opiekuńczych.
Do zadań własnych województwa należą: zakładanie i prowadzenie publicznych zakładów
kształcenia i placówek doskonalenia nauczycieli, bibliotek pedagogicznych oraz szkół
i placówek o znaczeniu regionalnym. Powiat i gmina mogą po uzgodnieniu z kuratorem
oświaty zakładać i prowadzić w ramach zadań własnych publiczne placówki doskonalenia
nauczycieli, zakłady kształcenia nauczycieli i biblioteki pedagogiczne.
Przepisy ustawy dają możliwość zakładania i prowadzenia przez gminę, powiat czy województwo
placówek, których prowadzenie nie należy do ich zadań własnych. W przepisach przejściowych
ustawy z 25 lipca 1998 r. (art. 4) zapisano, że szkoły i placówki przejęte i prowadzone
przed dniem wejścia w życie ustawy przez gminy mogą być dalej przez nie prowadzone,
chyba że rada gminy w terminie 30 dni podjęła uchwałę o przekazaniu prowadzenia szkoły
samorządowi powiatowemu czy wojewódzkiemu. Jednostki samorządu terytorialnego mogą
zakładać i prowadzić jedynie szkoły i placówki publiczne. Sieć oraz granice obwodów
publicznych przedszkoli, szkół podstawowych i gimnazjów ustala w formie uchwały rada
gminy. Rada powiatu ustala plan sieci publicznych szkół ponadgimnazjalnych. Prowadzenie
i zakładanie szkół zgodnie z ustawą (art. 5, ust. 3a) przysługuje także ministrowi
właściwemu do spraw: wewnętrznych, obrony narodowej kultury i ochrony dziedzictwa
narodowego oraz sprawiedliwości. Minister właściwy do spraw oświaty i wychowania
zakłada i prowadzi: szkoły dla obywateli polskich czasowo przebywających za granicą,
publiczne placówki doskonalenia nauczycieli o zasięgu ogólnokrajowym oraz szkoły
o charakterze eksperymentalnym. W art. 5a ustawy określono, że zadania oświatowe
realizowane przez jednostki samorządu terytorialnego jako zadania własne będą finansowane
z ich dochodów.
Art. 9 ustawy określa obowiązującą od 1 września 1999 r. strukturę oświaty. Składają
się na nią:
a) sześcioletnia szkoła podstawowa, w której w ostatnim roku nauki prze
prowadza się sprawdzian,
b) trzyletnie gimnazjum, w którym w ostatnim roku przeprowadza się egzamin dający
możliwość dalszego kształcenia się w liceum profilowanym lub szkole zawodowej,
c) szkoły ponadgimnazjalne:
- zasadnicze szkoły zawodowe o okresie nauczania nie krótszym niż dwa i nie dłuższym
niż trzy lata, których ukończenie umożliwia uzyskanie dyplomu potwierdzającego kwalifikacje
zawodowe po zdaniu egzaminu,
- trzyletnie licea ogólnokształcące, umożliwiające uzyskanie świadectwa
dojrzałości po zdaniu egzaminu maturalnego,
- trzyletnie licea profilowane, kształcące w profilach kształcenia ogólnozawodowego,
których ukończenie umożliwia uzyskanie świadectwa dojrzałości po zdaniu egzaminu
maturalnego,
- czteroletnie technika, których ukończenie umożliwia uzyskanie dyplomu,
potwierdzające kwalifikacje zawodowe po zdaniu egzaminu, a także
umożliwiające uzyskanie świadectwa dojrzałości po zdaniu egzaminu maturalnego,
- dwuletnie uzupełniające licea ogólnokształcące dla absolwentów zasadniczych szkół
zawodowych, których ukończenie umożliwia uzyskanie świadectwa dojrzałości po zdaniu
egzaminu maturalnego,
- trzyletnie technika uzupełniające dla absolwentów szkół zasadniczych, których ukończenie
umożliwia uzyskanie świadectwa dojrzałości po zdaniu egzaminu maturalnego, a także
uzyskanie dyplomu potwierdzającego kwalifikacje zawodowe po zdaniu egzaminu,
- szkoły policealne o okresie nauczania nie dłuższym niż 2,5 roku, których
ukończenie umożliwia osobom posiadającym wykształcenie średnie uzyskanie dyplomu
potwierdzającego kwalifikacje zawodowe po zdaniu egzaminu.
Egzaminy i sprawdziany przeprowadzają powołane przez ministra właściwego do spraw
oświaty i wychowania centralna i okręgowe komisje egzaminacyjne (art. 9a).
Zgodnie z art. 15 ustawy nauka jest obowiązkowa do ukończenia 18 roku życia. Obowiązek
szkolny rozpoczyna się z początkiem roku szkolnego w tym roku kalendarzowym, w którym
dziecko kończy 7 lat, oraz trwa do ukończenia gimnazjum, nie dłużej jednak niż do
ukończenia 18 roku życia. Decyzje w sprawie obowiązku szkolnego, w tym kontrolę jego
spełniania, na szczeblu szkoły podstawowej i gimnazjum realizuje dyrektor szkoły.
Spełnianie obowiązku szkolnego przez młodzież w wieku 16-18 lat kontroluje gmina.
Zmiana ustawy o systemie oświaty z 23 sierpnia 2001 r. wprowadziła definicję pojęć,
które zgodnie z nowelizację ustawy z lipca 1998 r. znalazły się w jej zapisach. Do
art. 3 wprowadzono wyjaśnienia, co rozumieć pod pojęciem "szkoła" lub "oddział specjalny",
co to jest szkoła integracyjna i oddział integracyjny. Nowelizacja z lipca 1998 r.,
wprowadzając np. możliwość istnienia oddziałów czy szkół integracyjnych, kazała w
załączniku do rozporządzenia w sprawie statutu szkół publicznych szukać warunków,
jakie szkoła czy oddział integracyjny winien spełniać i jakich uczniów gromadzić.
Dobrze się więc stało, że otrzymaliśmy ustawową wykładnię tych ważnych i powszechnie
stosowanych pojęć. Wprowadzono ważny zapis dotyczący zadań i kompetencji organu prowadzącego,
będącego jednostką samorządu terytorialnego. Znikają niejasności, spory kompetencyjne,
wykładnie TK czy SN. Wiadomo, co należy do kompetencji organu stanowiącego jednostki
samorządu terytorialnego i jakie ma on zadania, jakie zadania ma organ wykonawczy
JST.
W ustawie znalazł się zapis pozwalający dyrektorowi, za zgodą kuratora oświaty, zatrudnić
w szkole osobę nie będącą nauczycielem, gdy uzna jej kwalifikacje za odpowiednie
do prowadzenia danych zajęć. Osoba ta ma być zatrudniona na podstawie kodeksu pracy,
ale jej tygodniowe pensum i wynagrodzenie będą takie jak nauczyciela zatrudnionego
na tym stanowisku. Wprowadzono cztery poziomy wykształcenia, tj. podstawowe, gimnazjalne,
zasadnicze zawodowe i średnie ogólne lub zawodowe. Szczególnie rozbudowane zostały
te fragmenty ustawy, które traktują o kształceniu specjalnym. Zmieniono zapisy dotyczące
finansowania szkół i placówek publicznych prowadzonych przez osoby prawne i publiczne
oraz niepublicznych przedszkoli. Zapisem art. 5, ust. 3c rozszerzono grupę ministrów
mogących zakładać i prowadzić szkoły o ministra właściwego do spraw kultury i ochrony
dziedzictwa narodowego.
Ministerstwo Edukacji Narodowej i Sportu wystąpiło 25 września 2002 r. z projektem
nowelizacji ustawy o systemie oświaty. Zmiany, poza zapisami uściślającymi aktualne
treści poszczególnych artykułów ustawy, wchodzą w zakres konstytucyjnych praw i obowiązków
obywateli. Należy do nich proponowany zapis art. 14, ust. 3: Dziecko w wieku 6 lat
jest obowiązane odbyć roczne przygotowanie przedszkolne w przedszkolu lub w oddziale
przedszkolnym zorganizowanym w szkole podstawowej. (..) Obowiązek, o którym mowa
w ust. 3,rozpoczyna się z początkiem roku szkolnego w tym roku kalendarzowym, w którym
dziecko kończy 6 lat. Zapewnienie warunków do spełnienia tego obowiązku będzie zadaniem
własnym gminy. Aktualnie obowiązujący zapis: Dziecko w wieku 6 lat ma prawo do rocznego
przygotowania przedszkolnego daje rodzicom prawo do korzystania z tego przywileju.
Nowy zapis zamienia prawo na obowiązek. Rodzice dziecka, które podlegałoby obowiązkowi
odbycia rocznego przygotowania przedszkolnego, będą obowiązani dopełnić czynności
związanych ze zgłoszeniem dziecka do przedszkola lub oddziału zerowego w szkole podstawowej
i zapewnić regularne uczęszczanie dziecka na zajęcia. Nałoży to również obowiązek
na dyrektorów przedszkoli i szkół podstawowych prowadzenia kontroli realizacji obowiązku
przygotowania przedszkolnego 6-latków.
Proponuje się także wprowadzenia zmian w systemie kształcenia ustawicznego, systemie
kształcenia i doskonalenia nauczycieli, wzmocnienia roli nadzoru pedagogicznego oraz
umocnienie systemu egzaminów wewnętrznych. Warto zwrócić uwagę na kilka proponowanych
zapisów. I tak proponuje się przywrócić do systemu oświaty ośrodki kształcenia zawodowego
jako ośrodki dokształcania i doskonalenia zawodowego. Ich działalność ma być rozszerzona
na innych pracowników i bezrobotnych. Szkoły niepubliczne, które mają uprawnienia
szkół publicznych, są zobowiązane do realizowania obowiązkowych zajęć edukacyjnych
w cyklu nie krótszym oraz w wymiarze nie niższym niż określone w ramowym planie nauczania
szkół publicznych danego typu.
Uznano, że wprowadzony system egzaminów zewnętrznych wymaga modyfikacji i stąd propozycje
zmian art. 9a, 9b, 9c. Mają one zapewnić precyzyjne określenie kompetencji komisji
egzaminacyjnych, dać im większą skuteczność i operatywność. Pozostawienie w gestii
komisji okręgowych przygotowania pytań i zadań do sprawdzianu w szkole podstawowej
i egzaminu gimnazjalnego pozwoli uczynić z oceniania zewnętrznego instrument oceniający
pracę szkół na danym terenie. Zapewni się równocześnie ich porównywalność w skali
kraju i możliwość dostosowania do specyfiki regionu.
Uzasadniając zmiany, Ministerstwo Edukacji Narodowej i Sportu dało wykładnię, o czym
powinny informować wyniki sprawdzinu czy egzaminu:
- uczniów i rodziców: jak szkoła przygotowuje uczniów do dalszej edukacji lub pracy
zawodowej,
- nauczycieli: jakie są efekty ich pracy, co maja ulepszyć, zmienić,
- dyrektorów szkół: jak pracują nauczyciele, jakie mają efekty dydaktyczne,
jak działa szkolny system ocenia czy wewnątrzszkolny system doskonalenia nauczycieli,
- organy prowadzące i kuratorów oświaty: jak pracuje szkoła, jak dyrektor
realizuje swoje zadania wynikające z ustaw oświatowych, jak wykorzystywane są środki
finansowe przeznaczone na edukację uczniów i doskonalenie nauczycieli,
- społeczeństwo: jak działa system oświaty i jego poszczególne segmenty.
Wzmocni się nadzór kuratora oświaty nad placówkami doskonalenia nauczycieli poprzez
upoważnienia go do opiniowania planów pracy placówek, a także przez korelację ich
działalności w województwie.
Zmiana art. 34 USO dyscyplinuje dyrektorów, zmuszając ich, w przypadku niedostatecznych
efektów kształcenia lub wychowania, do opracowania i wdrożenia programu poprawy efektywności
działań szkoły w porozumieniu z organem prowadzącym i po uwzględnieniu uwag i wniosków
organu sprawującego nadzór pedagogiczny. Jeżeli dyrektor nie opracuje i nie wdroży
programu naprawczego albo nie uwzględni w nim uwag i wniosków organu sprawującego
nadzór pedagogiczny, organ ten może wystąpić do organu prowadzącego z wnioskiem o
odwołanie dyrektora z końcem albo w czasie roku szkolnego bez wypowiedzenia. Wniosek
taki jest wiążący dla organu prowadzącego. Proponuje się, aby rozporządzenie MENiS
określało regulamin konkursu na stanowisko dyrektora szkoły lub placówki oraz tryb
pracy komisji konkursowej, uwzględniając w szczególności sposób ogłaszania konkursu
i nadzorowania postępowania konkursowego przez organ prowadzący.
Proponuje się zmianę art. 51 USO. Powołanie rady szkoły lub placówki ma inicjować
dyrektor szkoły lub placówki, także na wniosek rady rodziców lub samorządu uczniowskiego.
W art. 54 proponuje się rozszerzyć krąg podmiotów, do których może występować rada
rodziców w sprawach szkoły. Są nimi dyrektor i rada szkoły, organ prowadzący i organ
sprawujący nadzór pedagogiczny.
Projekt w art. 77a, ust. 4-10 wprowadza system akredytacji placówek doskonalenia
nauczycieli. Akredytację taką może uzyskać placówka, która zatrudnia wykwalifikowaną
kadrę, opracowuje i wdraża programy doskonalenia, przeprowadza ich ewaluację, ma
nowoczesne środki dydaktyczne oraz uzyskała pozytywną ocenę jakości pracy ustaloną
przez kuratora oświaty. Akredytacja będzie przyznawana w drodze decyzji administracyjnej
przez kuratora.
Zgodnie z nowym brzmieniem art. 90 placówki niepubliczne otrzymają na każdego wychowanka
dotacje z budżetu powiatu w wysokości równiej średnim wydatkom bieżącym ponoszonym
na jednego wychowanka tego samego rodzaju placówki publicznej.
Do zapisów ustawy będziemy wracać, omawiając poszczególne aspekty działalności szkoły.
Ustawa składa się z preambuły, 11 rozdziałów i 115 artykułów (25 artykułów utraciło
moc, zostało skreślonych lub pominiętych). Obejmuje ona w miarę pełny wykaz przepisów
prawnych decydujących o funkcjonowaniu systemu oświaty. W celu realizacji ustawy
Rada Ministrów, Minister Edukacji Narodowej, Minister Edukacji Narodowej i Sportu
oraz ministrowie prowadzący szkoły i placówki oświatowe wydali ponad 100 aktów wykonawczych
w postaci rozporządzeń, zarządzeń i porozumień, które wraz z ustawą o systemie oświaty
tworzą pełen obraz prawnych uwarunkowań, wpływających na funkcjonowanie szkół i placówek
oświatowo-wychowawczych. Wraz z nowelizacją artykułów ustawy ulegają zmianie akty
wykonawcze. Istnieje więc potrzeba śledzenia na bieżąco zaistniałych zmian.
2.3. Ustawa - Karta nauczyciela
Ustawa z 26 stycznia 1982 r. - Karta nauczyciela (DzU z 1997 r. nr 56, poz. 376,
ze zmianami), jest drugim podstawowym aktem prawa oświatowego, określającym status
zawodowy nauczyciela. Wieloletni okres funkcjonowania ustawy w sposób widoczny obnażył
jej braki i niedoskonałości. Prawodawca dwadzieścia razy wprowadzał zmiany do pierwotnego
tekstu, chcąc w ten sposób dostosować go do nowych wymagań. Szczególnie widoczne
było to w zmianie przyjętej przez Sejm 5 czerwca 1992 r. (DzU nr 53, poz. 252). Duże
zmiany wprowadziła też nowelizacja Karty ustawą z 14 czerwca 1996 r. (DzU nr 87,
poz. 396). Fundamentalne zmiany nastąpiły w uchwalonej przez Sejm 18 lutego 2000
r. ustawie o zmianie ustawy Karta nauczyciela i zmianie niektórych innych ustaw.
Długo opracowywany przez Ministerstwo i od dwóch lat dyskutowany projekt zmian mimo
różnych przeszkód natury formalnej i finansowej stał się faktem. Ogółem wprowadzono
ponad 100 zmian. W różny sposób wpłynęły one na kształt tej ważnej dla środowiska
oświatowego pragmatyki zawodowej. Szereg zapisów ma charakter porządkujący bądś uściślający,
wiele wprowadza do tekstu Karty nauczyciela nowąjakość.
Powodzenie wprowadzanej od 1999 r. reformy systemu oświatowego w planach Ministerstwa
Edukacji Narodowej powiązane było z kolejną nowelizacją Karty nauczyciela. Awans
zawodowy i płacowy nauczycieli uznano za jeden z głównych priorytetów reformy. Od
chwili przedstawienia koncepcji reformy zgłoszonej przez Ministra Edukacji Narodowej
w styczniu 1998 r. w Poznaniu, w której nowa struktura awansu zawodowego nauczycieli
była istotnym elementem, byliśmy świadkami dyskusji, w której uczestniczyli: Ministerstwo,
związki zawodowe i nauczyciele. Propozycje zmian, uwzględniające również głosy przeciwników,
z upływem miesięcy nabierały konkretniejszego, bardziej szczegółowego kształtu, który
został przyjęty w ustawie z 18 lutego 2000 r. o zmianie ustawy Karta nauczyciela
oraz o zmianie niektórych innych ustaw. Autorzy reformy systemu oświatowego wyszli
z założenia, że jakość edukacji zależy przede wszystkim od nauczyciela, jego kwalifikacji,
kompetencji, umiejętności i zaangażowania. Trzeba się również zgodzić z tezą, że
obowiązujące dotychczas zapisy Karty nauczyciela dawały niewielkie szansę awansu
zawodowego i nie premiowały należycie dobrej i ponadprzeciętnej pracy nauczycieli.
System stopni specjalizacji zawodowej wprowadzony jako realizacja art. 56 Kn. zarządzeniem
Ministra Oświaty i Wychowania z 30 lipca 1982 r., mający pobudzać środowisko nauczycielskie
do podejmowania trudu samokształcenia, nie sprawdził się. System ten stracił na znaczeniu
już wtedy, gdy nie stanęła za nim odpowiednia gratyfikacja finansowa. Przestało to
motywować do zdobywania stopni, bowiem nakłady na doskonalenie się, wymagane podczas
postępowania kwalifikacyjnego, znacznie przekraczały uzyskiwane z tego tytułu dodatki.
Według danych Ministerstwa Edukacji Narodowej tylko 7% nauczycieli posiadało
te stopnie (ponad 43 tys.)- Rozporządzenie płacowe z 18 lutego 2000 r. w sprawie
wynagradzania nauczycieli ustanowiło dodatki specjalistyczne w wysokości: I stopień
- 30 zł, II stopień - 47 zł i III stopień 66 zł. Obowiązująca siatka płac określała,
że automatyczny awans płacowy nauczyciela zależy tylko od poziomu wykształcenia i
stażu pracy. Element motywacyjny, tkwiący w uprawnieniu dyrektora i rady pedagogicznej
do podwyższenia na okres 6 miesięcy o określony procent (maksymalnie 20%) wynagrodzenia
zasadniczego, nie sprawdził się w praktyce. Zbyt często stosowano równy podział dla
wszystkich nauczycieli (po 5%), przyznawanie rotacyjne (wg klucza) lub nauczycielom
wybierającym się na emeryturę.
Nowelizacja z 18 lutego 2000 r. zawiera wymóg systematycznego podnoszenia kwalifikacji
i rozszerzania kompetencji zawodowych. Istotą nowego systemu awansowego jest:
- uznanie aktywności nauczyciela podnoszącego swoje kompetencje zawodowe za podstawę
uzyskiwania kolejnych szczebli awansu, z czym związana jest znacząca gratyfikacja
finansowa,
- wprowadzenie dodatków motywacyjnych dla nauczycieli wyróżniających się w pracy,
wykonujących dodatkowe zadania lub sprawujących funkcje w oświacie (dodatki funkcyjne
i zadaniowe).
Pierwszym nowym elementem znowelizowanej ustawy - Karta nauczyciela jest awans zawodowy
nauczyciela (rozdz. 3a, art. 9a-9i). Wprowadzenie stopni zawodowych, określenie sposobów
ich uzyskiwania i organów, które biorą udział w tej procedurze administracyjnej zgodnej
z k.p.a., staże zawodowe, komisje kwalifikacyjne i egzaminacyjne, ocena dorobku zawodowego,
zespoły ekspertów w komisjach - to nowości, wymagające od nauczycieli i dyrektorów
oraz organów prowadzących i sprawujących nadzór pedagogiczny zmiany przyzwyczajeń
oraz przygotowania się do nowych zadań i obowiązków. Nauczycielowi dyplomowanemu,
posiadającemu co najmniej 20-letni okres pracy w zawodzie nauczyciela, w tym co najmniej
10-letni okres pracy jako nauczyciel dyplomowany, oraz znaczący i uznany dorobek
zawodowy, minister właściwy do spraw oświaty i wychowania na wniosek Kapituły do
spraw Profesorów Oświaty może nadać tytuł honorowy profesora oświaty. Wnioski do
Kapituły o nadanie tytułu składa organ sprawujący nadzór pedagogiczny. Nauczyciel
mianowany i dyplomowany mogą pełnić, po odpowiednim przygotowaniu, wszystkie funkcje
w szkole i innej placówce oświatowej. Zakłada się, że nauczyciele mianowani w dniu
wejścia w życie poprawionej ustawy - Karta nauczyciela stają się nauczycielami mianowanymi
w rozumieniu ustawy. Nauczyciele, którzy do dnia wejścia ustawy w życie nie zostali
mianowani, stają się nauczycielami kontraktowymi. Zmiany poszczególnych artykułów
Karty nauczyciela zmierzają do dostosowania jej do praktyki oświatowej, stąd zapis,
że w szczególnie uzasadnionych przypadkach na podstawie umowy na czas określony można
zatrudnić w szkole osobę posiadającą kwalifikacje merytoryczne, ale nie mającą przygotowania
pedagogicznego.
Drugi element, będący nową jakością, jest związany z art. 42, wprowadzającym możliwość
wyboru tygodniowego pensum dydaktycznego. W znowelizowanych zapisach utrzymano (art.
42, ust. 3) obowiązujący tygodniowy wymiar godzin zajęć dydaktycznych, wychowawczych
i opiekuńczych:
1) w przedszkolach 25 godzin,
2) w przedszkolach prowadzących grupy sześciolatków 22 godziny.
3) w szkołach podstawowych i ponadpodstawowych 18 godzin.
4) nauczyciele kolegium nauczycielskiego 15 godzin,
5) nauczyciele praktycznej nauki zawodu 22 godziny,
6) w placówkach oświatowo-opiekuńczych 26 godzin,
7) w bibliotekach 30 godzin,
8) wychowawcy ośrodków szkolno-wychowawczych 28 godzin,
9) wychowawcy ośrodków specjalnych, zakładów rehabilitacji zawodowej itp. 24 godziny,
10) nauczyciele zatrudnieni w pałacach młodzieży, domach kultury,
ogniskach pozaszkolnych itp. 18 godzin,
11) nauczyciele poradni psychologiczno-pedagogicznej 20 godzin.
Nauczyciel może realizować zajęcia w dotychczasowym wymiarze, może również otrzymać
godziny ponadwymiarowe, opłacane według dotychczasowych zasad. Wynagrodzenie za dodatkowe
godziny realizowane ponad dotychczasowe pensum będzie liczone jak za godziny realizowane
w ramach pensum.
Nauczyciel może korzystać z nowych zapisów w Karcie, ustalających (art. 42, ust.
2a i 4a),
że nauczyciel na wniosek złożony na piśmie do dyrektora szkoły przed rozpoczęciem
zajęć w danym roku szkolnym może realizować zajęcia dydaktyczne, wychowawcze i opiekuńcze
w podwyższonym wymiarze,
tj. od 18 do 27 godzin dla nauczycieli, których wymiar czasu pracy zgodnie z zamieszczoną
tabelą wynosi 18 godzin, w wymiarze od 22 do 26 dla nauczycieli praktycznej
nauki zawodu. Osoba realizująca zajęcia w zwiększonym wymiarze nie może mieć godzin
ponadwymiarowych, z wyjątkiem doraśnych zastępstw. Decyzja o zwiększeniu pensum wymaga
zgody dyrektora, jeżeli możliwość taka wynika z zatwierdzonego przez organ prowadzący
szkołę arkusza organizacyjnego szkoły. Pracę wykonywaną w wymiarze określonym w ust.
3 lub ustalonym na podstawie ust. 4a albo ust. 7 uznaje się w zakresie uprawnień
pracowniczych za pracę wykonaną w pełnym wymiarze zajęć (art. 42, ust. 5). Art. 42
Karty zobowiązuje nauczyciela, aby w ramach wskazanych 40 godzin (art. 42, ust. 1)
oraz
ustalonego wynagrodzenia realizował zajęcia:
- dydaktyczne, wychowawcze i opiekuńcze w wymiarze ustalonym w ust. 3 lub w ust.
4a,
- inne czynności wynikające z zadań statutowych szkoły,
- zajęcia i czynności związane z przygotowaniem się do zajęć, samokształceniem i
doskonaleniem.
Trzeci nowy element w ustawie związany jest z art. 30 Karty i dotyczy wynagrodzenia
nauczycieli. Wprowadzono pojęcie średniego wynagrodzenia nauczycielą stażysty, ustalając
je w wysokości 82% kwoty bazowej, określanej corocznie dla pracowników sfery budżetowej
w ustawie budżetowej. Nauczyciel kontraktowy ma otrzymywać 125% stawki nauczyciela
stażysty, nauczyciel mianowany 175%, a dyplomowany 225%. Przewidywano trzyletni okres
na uzyskanie tych wskaśników. Zgodnie z art. 30 wynagrodzenie nauczycieli składa
się z wynagrodzenia zasadniczego, dodatków: za wysługę lat, motywacyjnego, funkcyjnego
i za warunki pracy, z wynagrodzenia za godziny ponadwymiarowe i za godziny doraśnych
zastępstw oraz z nagród i innych świadczeń wynikających ze stosunku pracy. O wysokości
dodatków i warunkach ich przyznawania oraz wysokości i warunkach wypłacania nagród
i innych świadczeń decyduje organ prowadzący szkoły, a nie rozporządzenia ministra
właściwego do spraw oświaty i wychowania.
W art. 20 ustalono, że: Dyrektor szkoły w razie:
1) całkowitej likwidacji szkoły rozwiązuje z nauczycielem stosunek pracy,
2) częściowej likwidacji szkoły albo w razie zmian organizacyjnych, powodujących
zmniejszenie liczby oddziałów w szkole, lub zmian planu nauczania, uniemożliwiających
dalsze zatrudnienie nauczyciela w pełnym wymiarze zająć, rozwiązuje z nim stosunek
pracy lub na wniosek nauczyciela przenosi go w stan nieczynny. Nauczyciel zatrudniony
na podstawie mianowania może wyrazić zgodę na ograniczenie zatrudnienia w trybie
określonym w art. 22, ust. 2. Nastąpiła więc bardzo istotna zmiana jakościowa. W
zapisie dotychczasowym dyrektor szkoły likwidowanej całkowicie lub też ograniczającej
swoją działalność mógł tylko przenieść nauczyciela w stan nieczynny. Obecnie dyrektor
rozwiązuje stosunek pracy, a o stan nieczynny wnioskuje nauczyciel.
Zmianie uległ zapis art. 6a. Mowa w nim o tym, że praca nauczyciela, z wyjątkiem
nauczyciela stażysty, podlega ocenie. Ocena pracy nauczyciela może być dokonana w
każdym czasie, nie wcześniej jednak niż po upływie roku od oceny poprzedniej lub
oceny dorobku zawodowego, o którym mowa w art. 9c, ust. 6, z inicjatywy dyrektora
szkoły lub na wniosek:
1) nauczyciela,
2) organu sprawującego nadzór pedagogiczny,
3) organu prowadzącego szkołą,
4) rady szkoły,
5) rady rodziców.
Zapis zobowiązuje dyrektora do dokonania oceny w okresie nie dłuższym niż trzy miesiące
od daty złożenia wniosku. Ocena pracy nauczyciela ma charakter opisowy i zakończona
jest stwierdzeniem uogólniającym: wyróżniająca, dobra, negatywna.
W nowych zapisach Karty nauczyciela zrezygnowano ze stopni specjalizacji zawodowej
oraz artykułów zapewniających nauczycielom wiejskim zakup opału, jego bezpłatną dostawę
oraz zwrot kosztów dojazdu do lekarza nauczycielom i ich rodzinom. Pozbawiono również
nauczyciela przenoszonego z urzędu za jego zgodą do innej miejscowości prawa do zasiłku
osiedleniowego.
Ważna jest też zmiana wprowadzona do art. 36. Nowy zapis odsyła zainteresowanych
do kodeksu pracy: 1. Układy zbiorowe pracy dla nauczycieli mogą być zawierane na
zasadach określonych w dziale jedenastym kodeksu pracy, z zastrzeżeniem ust. 2. 2.
Zawieranie układów zbiorowych dla nauczycieli, o których mowa w ust. 1, nie może
powodować dodatkowych skutków finansowych dla budżetu państwa. W związku z wejściem
w życie z dniem 1 stycznia 1999 r. ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń
Społecznych prawo nauczyciela do przejścia na emeryturę bez względu na wiek zostało
ograniczone - na dotychczasowych zasadach można to uczynić tylko do 31 grudnia 2006
r.
Od 18 lutego 2000 r. Karta nauczyciela była nowelizowana kilkukrotnie. 22 grudnia
2000 r. Sejm RP ustawą zmieniającą Kartę nauczyciela z art. 30, ust. 5, pkt 1 usunął
zapis, że średnia minimalna stawka wynagrodzenia zasadniczego stanowi co najmniej
75% średniego wynagrodzenia zasadniczego. Było to spowodowane perturbacjami finansowymi,
które w roku 2000 dotknęły oświatę z powodu niedoszacowania kosztów wprowadzenia
nowego systemu płac. Większa nowelizacja nastąpiła w lipcu 2001 r. Ustawą z 23 sierpnia
2001 r. o zmianie ustawy o systemie oświaty, ustawy - przepisy wprowadzające reformę
ustroju szkolnego, ustawy - Karta nauczyciela oraz niektórych innych ustaw wprowadzono
ponad 70 zmian. Większość - to zmiany redakcyjne lub uściślające, nie zmieniają więc
zasadniczych zapisów karty. Do zapisów wprowadzających zmiany merytoryczne można
zaliczyć m.in.:
- zapis art. 9a, ust. 4 mówiący, że nauczyciele akademiccy posiadający stopień naukowy
oraz legitymujący się co najmniej trzyletnim okresem pracy w szkole wyższej z dniem
nawiązania stosunku pracy w zakładzie kształcenia nauczycieli uzyskują stopień nauczyciela
mianowanego,
- zapis mówiący, że nauczycielowi, który uzyskał w trakcie pracy zawodowej wyższy
poziom wykształcenia niż określony w akcie nadania stopnia awansu zawodowego, organy
wydające taki akt na wniosek nauczyciela wydają nowy akt uwzględniający uzyskany
poziom wykształcenia,
- zapis mówiący, że w przypadku urlopu macierzyńskiego staż ulega przedłużeniu o
czas trwania tego urlopu,
- zapis mówiący, że dyrektorzy oraz pracownicy oświaty nie mający obowiązku odbywania
stażu, którzy nie uzyskali akceptacji lub nie zdali egzaminu, mogą ponownie złożyć
wniosek o podjęcie postępowania kwalifikacyjnego czy egzaminacyjnego po upływie 9
miesięcy.
Ważne zmiany nastąpiły w art. 10 Karty nauczyciela:
- stosunek pracy z nauczycielem kontraktowym zostaje nawiązany na podstawie umowy
o pracę na czas nie określony (dotychczas na czas określony trzech lat). Jeżeli jednak
w ciągu 4 lat od dnia zatrudnienia nie uzyska on stopnia nauczyciela mianowanego,
stosunek pracy z nim wygasa z końcem roku szkolnego lub kalendarzowego;
- w przypadku zaistnienia potrzeby wynikającej z organizacji nauczania lub zastępstwa
nieobecnego nauczyciela, w tym w trakcie roku szkolnego,z osobą rozpoczynającą pracę,
nauczycielem kontraktowym, mianowanym czy dyplomowanym stosunek pracy nawiązuje się
na podstawie umowy na czas określony;
- za zgodą organu sprawującego nadzór pedagogiczny można zatrudnić osobę nie posiadającą
wymaganych kwalifikacji. Osoba ta traktowana jest jak nauczyciel stażysta (nie dotyczy
to wynagrodzenia) i nie uczestniczy w procedurze awansu zawodowego.
Nauczyciel zatrudniony na czas określony (na zastępstwo), posiadający wymagane kwalifikacje,
może odstąpić od procedury awansowej określonej w rozdziale 3 a.
W art. 23 uwzględniono w tekście orzeczenie Trybunału Konstytucyjnego wprowadzając
zapis: Stosunek pracy z nauczycielem zatrudnionym na podstawie mianowania ulega rozwiązaniu:
(..) w razie ukończenia przez nauczyciela 65 lat życia. Szeroko rozbudowano zapisy
rozdziału 7a pt. Finansowanie dokształcenia i doskonalenia zawodowego nauczycieli.
Wprowadzono element porządkujący zakres kompetencji organu prowadzącego, jeżeli jest
nią jednostka samorządu terytorialnego. Zadania i kompetencje rady jednostki samorządu
terytorialnego, jej zarządu i przewodniczącego zarządu, tj. wójta, starosty, marszałka
województwa, określają teraz zapisy art. 9Id.
Co dalej z Kartąś Czy za lat kilka ma być znowu nowelizowana, w jakim stopniu i w
jakich kierunkachś Może potrzebna będzie nowa ustawa, a może wystarczy odpowiednio
sformułowany układ zbiorowy. Wszystkie próby dosyć radykalnego rozwiązania kwestii
prawa nauczyciela mianowanego i dyplomowanego do stałego zatrudnienia napotykają
na zdecydowany sprzeciw związków zawodowych zrzeszających nauczycieli. Na razie wyłaniają
się trzy grupy spraw, co do których nie znaleziono konsensusu. Są to: trwałość stosunku
pracy nauczyciela zatrudnionego na podstawie mianowania, wysokość pensum dydaktycznego
i płace nauczycielskie. Wszyscy zainteresowani zdają sobie sprawę, że pewne zmiany
są konieczne. Moment, w jakim znajduje się oświata, jest szczególny. Rozstrzygnięcia,
które zapadają, będą decydować o kształcie oświaty i wykształceniu społeczeństwa
w XXI wieku. Dyskusje koncentrować się będą wokół pytania o zasadniczym znaczeniu:
Jak postrzegać status zawodowy nauczycielaś Pytanie to można rozłożyć na pytania
o odbiór społeczny awansu nauczyciela, o jego prestiż materialny, o budowanie poczucia
misji zawodowej, prowadzące do samoweryfikacji i przyjęcia wysokich norm moral-no-zawodowych
przez samo środowisko. Odpowiedzi na te pytania to również odpowiedzi na pytanie,
co winien zawierać akt prawny dotyczący statusu zawodu nauczycielskiego.
Związki nauczycielskie twardo bronią praw nauczyciela zawartych w dotychczasowej
pragmatyce. Jest to ich prawo, a nawet obowiązek. Życie jednak zbyt wiele przynosi
zmian, trzeba się więc liczyć z tym, że po unormowaniu spraw gospodarczych dojdzie
do publicznej dyskusji w tej sprawie. Nie powinna ona zaskoczyć środowisk nauczycielskich.
Pewne propozycje winny być przezn nie przygotowane. Wszystko wskazuje na to, że nauczyciele
utracą niektóre uprawnienia zawarte w Karcie. Jeżeli to ma nastąpić, niech zyskają
coś w zamian, np. lepsze płace i warunki pracy, uprawnienia socjalne itp. Nie będzie
to więc łatwy okres w życiu szkół i nauczycielskich środowisk. Zmiany w Karcie nie
są wprawdzie rewolucyjne, ale zmierzają w pożądanym kierunku. Fakt, że jednorazowa
negatywna ocena pracy może mieć daleko idące konsekwencje (rozwiązanie stosunku pracy
z nauczycielem zatrudnionym na podstawie mianowania), oraz podniesienie poprzeczki
dla starających się o taki status (odejście od mianowania z urzędu) wskazują, że
zmiany te powoli, ale konsekwentnie nabierają pożądanego kształtu. Rzecz w tym, aby
wzmocnione zostały w rozporządzeniach wykonawczych, a interpretacje nie osłabiały
wymowy zmienionej ustawy. Trudno jest dokonywać bilansu zysków i strat - będzie on
zawsze naznaczony elementami subiektywnymi. Możemy mieć tylko nadzieję, że funkcjonowanie
znowelizowanej Karty nauczyciela dobrze przysłuży się polskiej oświacie.
2.4. Urząd Ministra Edukacji Narodowej i Sportu ,
Ustawa z 8 sierpnia 1996 r o organizacji i trybie pracy Rady Ministrów oraz o zakresie
działania ministrów (DzU z 1999 r nr 82, poz. 929 z póśn. zm.) nadała Radzie Ministrów
uprawnienia tworzenia swojej struktury organizacyjnej. To Rada Ministrów w drodze
rozporządzenia znosi, tworzy i przekształca ministerstwa. W skład każdego z ministerstw
zgodnie z tą ustawą wchodzą:
- departamenty, realizujące merytoryczne zadania ministerstwa,
- biura, sprawujące obsługę ministerstwa,
- sekretariaty,
- wydziały.
W każdym ministerstwie może być powołany gabinet polityczny ministra. Ustawa narzuca
konieczność powołania w każdym ministerstwie komórek organizacyjnych do spraw: prawnych,
informacji, budżetu i finansów, kadr, szkolenia i organizacji, integracji europejskiej
i współpracy z zagranicą, informatyki, zamówień publicznych, administracyjno-gospodarczych,
obronnych, kontroli, skarg i wniosków. Nadzór nad departamentami, biurami czy sekretariatami
sprawuje w ministerstwie dyrektor generalny. Jego prawa i obowiązki określają przepisy
ustawy o służbie cywilnej
Ustawą z 4 września 1997 o działach administracji rządowej (DzU z 1999 r. nr 82,
poz. 928 z póśn. zm.) określiła zakres spraw wchodzących w poszczególne działy. Ustaliła
również, jakie organy, urzędy i inne jednostki organizacyjne podporządkowane są określonemu
ministrowi do tych spraw.
Zgodnie z Konstytucją RP (art. 149) ministrowie kierują określonymi działami administracji
rządowej i wykonują zadania wyznaczone im przez Prezesa Rady Ministrów. Zapis powyższy
ustala ministrów kierujących działami administracji rządowej i ministrów (tzw. bez
teki) wykonujących zadania zlecone przez Prezesa Rady Ministrów i realizowane z jego
upoważnienia. Zakres działania ministra właściwego do spraw..., kierującego działem
administracji rządowej, określają ustawy. Ministrowie ci mają prawo wydawania rozporządzeń.
Prezes Rady Ministrów nie kształtuje działów administracji, lecz powierza ministrom
kierowania działami ustalonymi w ustawie o działach. Procedura taka nastąpiła również
w przypadku Ministra Edukacji Narodowej i Sportu, gdy rozporządzeniem z dnia 20 paśdziernika
2001 r. w sprawie szczegółowego zakresu działania Prezes Rady Ministrów określił,
że Minister Edukacji Narodowej i Sportu kieruje trzema działami administracji rządowej,
tj. kulturą fizyczną i sportem, oświatą i wychowaniem, szkolnictwem wyższym, jest
dysponentem części 25 (kultura fizyczna i sport), 30 (oświata i wychowanie) i 38
(szkolnictwo wyższe) budżetu państwa oraz że podlegają mu organy i jednostki organizacyjne
wymienione w załączniku do rozporządzenia (32 pozycje).
Prezes Rady Ministrów nadał Ministerstwu Edukacji Narodowej i Sportu statut rozporządzeniem
z 13 grudnia 2001 r. (DzU nr 144, poz. 1620). Zgodnie ze statutem, w skład Ministerstwa
wchodzą Gabinet Polityczny Ministra oraz następujące komórki organizacyjne:
- Departament Kształcenia Ogólnego, Specjalnego i Profilaktyki Społecznej,
- Departament Kształcenia Zawodowego i Ustawicznego,
- Departament Pragmatyki i Doskonalenia Zawodowego Nauczycieli,
- Departament Szkolnictwa Wyższego,
- Departament Kultury Fizycznej i Sportu,
- Departament Ekonomiczny,
- Departament Integracji Europejskiej i Współpracy z Zagranicą,
- Departament Prawny,
- Biuro Dyrektora Generalnego,
- Biuro Promocji, Informacji i Analiz,
- Biuro Administracyjne,
- Biuro Spraw Obronnych, !
- Wydział Ochrony Informacji Niejawnych,
- Wydział Informatyzacji.
Minister Edukacji Narodowej i Sportu w dniu 22 grudnia 2001 r. zarządzeniem nr 30
nadał Ministerstwu regulamin organizacyjny. Określa on zakres zadań i kompetencje
poszczególnych departamentów, biur i stanowisk, skład osobowy komórek organizacyjnych
Ministerstwa. Minister ustalił również zakres czynności sekretarza i podsekretarzy
stanu w Ministerstwie. Tak np. podsekretarz stanu, zajmujący się oświatą i wychowaniem,
ma:
- współpracować z Konwentem Wojewodów,
- z centralną i okręgowymi komisjami egzaminacyjnymi,
- sprawować nadzór nad kuratorami oświaty,
- sprawować nadzór w ramach działań departamentu kształcenia ogólnego i zawodowego
nad: wychowaniem przedszkolnym i kształceniem ogólnym, kształceniem zawodowym i ustawicznym,
kształceniem specjalnym oraz pomocą psychologiczno-pedagogiczną, profilaktyką społeczną
dzieci i młodzieży, współpracą z organizacjami dziecięcymi i młodzieżowymi,systemem
pomocy stypendialnej dla uczniów.
Funkcjonujący w Polsce system oświaty ma na celu realizację konstytucyjnego prawa
do nauki. Ustawa o systemie oświaty w sposób bardziej szczegółowy precyzuje zadania
systemu oświaty. Ma on przede wszystkim zapewnić prawo każdego obywatela RP do kształcenia
się, a dzieciom i młodzieży prawo do wychowania i opieki. To system oświaty zapewnia:
- wspomaganie przez szkołę wychowawczej roli rodziny,
- możliwość zakładania i prowadzenia szkół przez różne podmioty,
- dostosowanie treści, metod i organizacji nauczania do możliwości psychofizycznych
uczniów,
- możliwość pobierania nauki we wszystkich typach szkół przez dzieci
i młodzież niepełnosprawną, niedostosowaną społecznie czy z dysfunkcjami,
- drożność kształcenia poprzez upowszechnienie dostępu do szkół, których ukończenie
umożliwia dalsze kształcenie w szkołach wyższego szczebla.
Minister Edukacji Narodowej i Sportu jako minister właściwy do spraw oświaty i wychowania
koordynuje i realizuje politykę oświatową państwa i współdziała w tym zakresie z
wojewodami oraz innymi organami i jednostkami organizacyjnymi właściwymi do spraw
funkcjonowania systemu oświaty. Koordynacja i realizacja polityki oświatowej państwa
następuje przez określone w ustawie działania ministra. To on w drodze rozporządzeń
określa: ramowe plany nauczania, podstawy programowe wychowania przedszkolnego, kształcenia
ogólnego, kształcenia ogólnokształcącego, zawodowego i praktycznej nauki zawodu w
poszczególnych profilach i zawodach. Podaje standardy wymagań, będące podstawą przeprowadzania
sprawdzianów i egzaminów. Określa warunki i tryb dopuszczenia programów nauczania,
podręczników i środków dydaktycznych, warunki i sposób oceniania, klasyfikowania
i promowania uczniów, warunki i tryb przyjmowania uczniów do szkół i placówek oraz
przechodzenia uczniów z jednych typów szkół do innych.
Ustawa o systemie oświaty w art. 22 omawia w 15 punktach najważniejsze zadania Ministra.
Biorąc pod uwagę, że ustawa upoważnia i jednocześnie zobowiązuje Ministra do wydania
55 rozporządzeń, dotyczących różnych elementów działania systemu oświaty, uznać trzeba,
że jako naczelny organ administracji oświatowej ma znaczący, jeżeli nie zasadniczy
wpływ na realizację zadań stojących przed systemem. Mminister ustala podstawowe kierunki
realizacji przez kuratorów polityki oświatowej państwa, w szczególności zadań z zakresu
nadzoru pedagogicznego, jego sprawności i efektywności oraz działań zgodnych z obowiązującym
prawem.
2.5. Ustawa - przepisy wprowadzające reformę ustroju szkolnego
Ustawa z 8 stycznia 1999 r. - przepisy wprowadzające reformę ustroju szkolnego (DzU
nr 12, poz. 96) wprowadziła w życie zapowiadaną w ustawie o systemie oświaty reformę
systemu edukacji. Ustaliła w art. 1 terminy tworzenia i funkcjonowania szkół podstawowych
i gimnazjów, w tym z oddziałami
integracyjnymi, szkół specjalnych, sportowych i mistrzostwa sportowego na dzień 1
września 1999 r.,
a szkół ponadgimnazjalnych, w tym z oddziałami integracyjnymi, szkół specjalnych,
sportowych i mistrzostwa sportowego, na dzień 1 września 2002 r. Dotychczasowe szkoły
podstawowe stały się z dniem
1 września 1999 r. sześcioletnimi szkołami podstawowymi i z tym dniem uczniowie klas
I-VI dotychczasowych szkół podstawowych stali się uczniami odpowiednich klas sześcioletniej
szkoły podstawowej, a uczniowie, którzy ukończyli klasę VI, lub uczniowie, którzy
nie otrzymali promocji do klasy VIII, stali się uczniami I klasy gimnazjum. Uczniowie,
którzy 1 września 1999 r. byli
uczniami klas ósmych, kończyli te szkoły na dotychczasowych zasadach, natomiast uczniowie
klas ósmych, którzy w roku szkolnym 1999/2000 nie otrzymali promocji i nie ukończyli
szkoły podstawowej, stawali się uczniami II klasy gimnazjum. Ukończenie ośmioklasowej
szkoły uprawnia od dnia 1 września
2002 r. do kontynuowania nauki w szkole ponadgimnazjalnej. Uczniowie,którzy 1 września
1999 r. byli uczniami klas ósmych dotychczasowych szkół podstawowych i realizowali
obowiązek szkolny w tych szkołach, po ich ukończeniu realizują obowiązek nauki w
szkołach ponadpodstawowych albo
w formach pozaszkolnych do ukończenia 18 roku życia. W ustawie znalazł się zapis
dający organom prowadzącym prawo do powierzenia stanowiska dyrektora gimnazjum wskazanemu
nauczycielowi bez ogłaszania i przeprowadzania konkursu. Ograniczony został jednak
okres trwania ustanowionej kadencji na czas nie dłuższy niż do 31 sierpnia 2002 r.
Ustawa była już kilkukrotnie nowelizowana i uzupełniana. W ustawie z 21 stycznia
2000 r. o zmianie niektórych ustaw związanych z funkcjonowaniem administracji publicznej
dopisano, że niepubliczne przedszkola i szkoły otrzymują dotacje w wysokości i na
zasadach określonych w art. 90, ust. 3 ustawy o systemie oświaty. Zmieniono również
w art. 12, ust. 3 zapis, który ograniczał do 31 grudnia 2000 r. możliwość otrzymania
dotacji przez niepubliczne szkoły artystyczne. I tak szkoły artystyczne o uprawnieniach
szkół publicznych otrzymują, a niepubliczne szkoły artystyczne nie posiadające uprawnień
szkół publicznych mogą otrzymać dotację od ministra właściwego do spraw kultury i
ochrony dziedzictwa narodowego. Dotacja ta przysługuje w wysokości nie niższej niż
50% wydatków bieżących ponoszonych w publicznych szkołach artystycznych tego samego
typu w przeliczeniu na jednego ucznia (DzU nr 12, poz. 136). W ustawie z 8 grudnia
2000 r. o zmianie ustawy - przepisy wprowadzające ustawy reformujące administrację
publiczną oraz ustawy -przepisy wprowadzające reformę ustroju szkolnego (DzU nr 122,
poz. 1312) wydłużono do 31 grudnia 2001 r. termin otrzymywania dotacji przez niepubliczne
szkoły artystyczne od ministra właściwego do spraw kultury i dziedzictwa narodowego.
Na podstawie art. 3, ust. 1, pkt. 1 ustawy - przepisy wprowadzające reformę ustroju
szkolnego Minister Edukacji Narodowej wydał 15 lutego 1999 r. rozporządzenie w sprawie
sposobu i terminów dostosowania działalności dotychczasowych szkół podstawowych do
wymogów nowego systemu szkolnego oraz tworzenia gimnazjów (DzU nr 14, poz. 124).
Z dniem 1 września 2005 organy prowadzące dotychczasowe szkoły policealne i szkoły
pomaturalne przekształcą je w szkoły policealne zgodnie z art. 9, ust. 1, pkt 3,
lit. g ustawy
o systemie oświaty.
Nowelizacja ustawy z 23 sierpnia 2001 r. o zmianie ustawy o systemie oświaty, ustawy
- przepisy wprowadzające reformę ustroju szkolnego, ustawy -Karta nauczyciela oraz
niektórych innych ustaw potwierdza pewne wcześniejsze ustalenia, np. że licea i szkoły
zawodowe zostały utworzone z dniem 1 września 2002 r., a licea uzupełniające z dniem
1 września 2004 r. Również z dniem
1 września 2002 r. organy prowadzące dotychczasowe szkoły zasadnicze oraz średnie
przekształciły je w szkoły ponadgimnazjalne. Uczniowie dotychczasowej szkoły ponadpodstawowej,
którzy uczęszczając do klasy ulegającej likwidacji nie uzyskali promocji, mogą jednorazowo
powtórzyć tę klasę i kontynuować
naukę w zakresie szkoły ponadpodstawowej w oddziale zbiorczym, zorganizowanym przez
organy prowadzące. Dyrektorzy dotychczasowych publicznych szkół ponadpodstawowych
z dniem przekształcenia tych szkół w szkoły ponad gimnazjalne stali się dyrektorami
szkół ponadgimnazjalnych i zajmują to stanowisko do końca okresu, na jaki im powierzono
stanowisko dyrektora dotychczasowej szkoły ponadpodstawowej. Rady powiatu po uzgodnieniu
z kuratorem oświaty i zasięgnięciu opinii powiatowego urzędu pracy i powiatowej rady
zatrudnienia w terminie do 31 paśdziernika 2001 r. ustaliły plany sieci publicz
nych szkół ponadgimnazjalnych.
Rozdział 3
Prawo pracy
3.1. Ogólny zarys prawa pracy
Ustawa z 26 czerwca 1974 r. - kodeks pracy (DzU z 1998 r., nr 21, poz. 94 ze zmianami)
była zmieniana wielokrotnie. Uchwalony w 1974 r. kodeks pracy powstał jako system
rozwiązań prawnych mających swoje podstawy w okresie międzywojennym. Mimo szerokiej
regulacji prawnej nie obejmował wszystkich zakresów życia społecznego, toteż obok
niego pozostawały ustawy dotyczące ubezpieczeń społecznych, Państwowej Inspekcji
Pracy, świadczeń z tytułu wypadków przy pracy i chorób zawodowych oraz tzw. pragmatyki
służbowe, które w inny sposób niż kodeks regulowały stosunki pracy poszczególnych
grup pracowników czy branż przemysłowych. Te tzw. karty (nauczyciela, górnika, hutnika
itp.) tworzyły wyraśny wyłom w jednolitości stosowania i interpretacji prawa pracy.
Lata osiemdziesiąte pociągnęły za sobą zmianę ustawodawstwa pracy. Wprowadzenie demokratycznego
systemu politycznego oraz gospodarki rynkowej wymagało zmiany prawa pracy. Pojawiło
się nieznane dotąd zjawisko - bezrobocie. Konieczność racjonalizacji zatrudnienia,
rachunek ekonomiczny, którym zaczęły się kierować zakłady pracy, wywołały potrzebę
wprowadzenia do prawa pracy nowej jakości. Początek dała ustawa z 28 grudnia 1989
r. o szczególnych zasadach rozwiązywania z pracownikami stosunków pracy z przyczyn
dotyczących zakładu pracy (DzU z 1990 r., nr 4, poz. 19 z póśn. zm.). Uregulowała
ona zwolnienia grupowe pracowników. Wymusiło to również odpowiednie uregulowania
prawne dotyczące zatrudnienia i bezrobocia. Zmieniło się również zbiorowe prawo pracy.
Wyrazem tego stało się uchwalenie 23 maja 1991 r. trzech ustaw: o związkach zawodowych,
o organizacjach pracodawców i o rozwiązywaniu sporów zbiorowych. W roku 1994 ustawa
nowelizująca kodeks pracy dała możliwość kształtowania zbiorowych stosunków pracy
na podstawie układów zbiorowych. Układy te stały się ważnym śródłem prawa pracy.
Zakres i głębokość zmian ustrojowych w sposób widoczny ukazywały rozdświęk między
prawem pracy ujętym w kodeksie a praktyką gospodarki rynkowej. Kodeks musiał być
zmieniony i dostosowany do nowych warunków. Wielomiesięczna praca nowelizacyjna w
komisjach sejmowych, poprzedzona
kilkuletnią pracą rządowej Komisji do spraw Reformy Prawa Pracy, zakończyła się uchwaleniem
2 lutego 1996 r. gruntownie zmienionego kodeksu pracy (DzU z 1998 r., nr 21, poz.
94). Ustrój demokratyczny daje obywatelom prawo stanowienia norm regulujących ich
działalność. Państwo, ustanawiając minimum porządku prawnego, pozostawia obywatelom
prawo tworzenia i uzupełniania go przez nich samych. Konsekwencją tego jest zapis
art. 9 kp., uznający, że śródłem prawa jest nie tylko ustawa, ale także układy zbiorowe
czy też regulaminy i statuty, określające prawa i obowiązki stron stosunku pracy.
Dostosowanie kodeksu pracy do nowego ładu ekonomicznego wyraziło się zniesieniem
rozróżnienia między uspołecznionym i nieuspołecznionym sektorem zatrudnienia oraz
ustaleniem jednolitych przepisów prawa dla wszystkich stosunków pracy. Zniknęło pojęcie
zakładu pracy w sensie podmiotowym, tzn. jako podmiotu zatrudniającego pracownika,
organizującego mu pracę i płacącego wynagrodzenie. Pozostał tylko sens przedmiotowy
tego pojęcia - zespół środków techniczno-organizacyjnych i majątkowych, składających
się na miejsce wykonywania pracy. Kierownik zakładu pracy w poprzednim stanie prawnym
był definiowany jako organ reprezentujący zakład pracy i działający w jego imieniu,
obecnie jako pracodawca. Na mocy art. 3.1 kp. podmiot zarządzający, czyli pracodawca,
jest generalnie uprawniony do dokonywania wszystkich czynności w sprawach dotyczących
prawa pracy, czyli w sprawach zdefiniowanych w art. 9.
Kodeks pracy jest podstawowym aktem prawnym, określającym prawa i obowiązki pracowników
i pracodawców. Nowelizacja kodeksu dostosowała jego zapisy do norm międzynarodowego
prawa pracy. Uwzględniono ratyfikowane już i przygotowane do ratyfikacji umowy i
konwencje międzynarodowe. Kodeks pracy zmniejsza liczbę upoważnień do wydawania przepisów
wykonawczych poprzez regulację szeregu spraw w zbiorowych układach pracy lub przepisach
wewnętrznych tworzonych na jego podstawie.
Ustawy nowelizacyjne dostosowują kodeks pracy do zasad demokratycznego ustroju politycznego
państwa. Kodeks określa tzw. normy minimalne. Stwierdza, że rozwiązania branżowe
i zakładowe nie mogą być mniej korzystne niż normy kodeksu. Mogą być korzystniejsze,
jeżeli zrzeszeni w związkach pracownicy wynegocjują to z pracodawcą. Zmniejszenie
liczby upoważnień do wydania przepisów wykonawczych przez Rząd i poszczególnych ministrów
może być również postrzegane jako objaw dobrze świadczący o korzystnym wpływie zmian
społeczno-politycznych na kształt prawa pracy.
W dyskusji nad kodeksem pracy ścierały się dwa poglądy: pracodawców, którzy chcieli
zrównania praw i obowiązków stron stosunku pracy, i związkowców, którzy ochronną
funkcję prawa pracy uznają za konieczną, szczególnie w okresie przekształceń społecznych.
Wynikiem tych dyskusji stała się znacząca nowelizacja kodeksu pracy wprowadzona ustawą
z 26 lipca 2002 r. (DzU nr 135, poz. 1146). Ma ona wspomóc małych i średnich przedsiębiorców,
obniżyć koszty pracy, zmniejszyć uciążliwości formalne i dokumentacyjne. Wprowadzono
zakaz zastępowania umowy o pracę umowami cywilnoprawnymi,
jeżeli strony łączy stosunek prawny mający cechy stosunku pracy. Podobny zapis w
kodeksie już istniał (art. 22, par. 1), ale jego wzmocnienie szczególnie związki
zawodowe uznały za konieczne. Zmiany, które mają wpływ na pracę dyrektora szkoły:
- w przypadku choroby pracownik dostanie od pracodawcy wynagrodzenie za 33 dni (nie
za 35 jak dotychczas) zwolnienia lekarskiego w roku, za kolejne dni ZUS wypłaca zasiłek
chorobowy,
- za pierwszy dzień każdego zwolnienia lekarskiego trwającego do 6 dni pracownik
nie będzie otrzymywał wynagrodzenia, przy 7-dniowym zwolnieniu ma prawo do wynagrodzenia
za wszystkie dni choroby (art. 92 kp.),
- dla pracowników, dla których niedziela i święta są normalnym dniem pracy, pod warunkiem
że praca taka jest zgodna z prawem i nie wynika z pracy w nadgodzinach, niedziela
lub święto będzie dniem urlopu (art. 154 kp.),
- dotychczasowy zapis, nakazujący pracodawcy wypłatę ekwiwalentu za niewykorzystany
urlop wypoczynkowy, zastąpił zapis zwalniający pracodawcę od tego świadczenia, jeżeli
pracownik jest zatrudniony kolejny raz w tym samym zakładzie, a strony postanowią
o przełożeniu niewykorzy
stanego urlopu na póśniej,
- każde wygaśnięcie lub rozwiązanie umowy o pracę nakładało na pracodawcę obowiązek
wystawienia pracownikowi świadectwa pracy - nowy zapis zwalnia z obowiązku wydania
świadectwa pracownikowi, którego pracodawca zatrudnia na kolejna umowę, jeżeli pracownik
nie zażąda świadectwa,
- zmianie ulega pozycja związku zawodowego w zakładzie, w szczegółach sprowadza się
to do jednoinstancyjnej konsultacji wypowiedzeń umów o pracę - tylko z zakładową
organizacją związkową, ograniczeniu liczby związkowców podlegających ochronie przed
zwolnieniem, braku uzgodnień ze związkami zawodowymi planów urlopów,
- tworzenie regulaminów pracy, wynagradzania i zakładowego funduszu świadczeń socjalnych
jest obowiązkowe od 20 pracowników (zapis niedotyczy jednostek sektora finansów publicznych,
czyli szkół),
- służba BHP ma zostać utworzona w zakładzie zatrudniającym 100 pracowników, a komisja
BHP - 250.
Wejście w życie nowych zapisów kodeksu pracy ustalono na 29 listopada 2002 r., 1
stycznia 2003 r. i 1 lipca 2003 r.
3.2. Nawiązanie stosunku pracy
Omawianie kodeksu pracy rozpoczniemy od art. 2, który ustala, kto jest pracownikiem.
W ujęciu kodeksu jest to osoba zatrudniona na podstawie umowy o pracę, powołania,
wyboru, mianowania lub spółdzielczej umowy o pracę. Nie jest nim osoba, która pracuje
na podstawie umowy-zlecenia lub umowy o dzieło. Kodeks rozróżnia trzy rodzaje umów
o pracę:
- na czas nie określony,
- na czas określony, w tym na czas zastępstwa za nieobecnego pracownika,
- na czas wykonania określonej pracy.
Umowa powinna być zawarta na piśmie, a pracodawca pod karą grzywny musi podpisać
z pracownikiem umowę najpóśniej siódmego dnia od rozpoczęcia przez niego pracy. Jeżeli
pracownik rozpoczął pracę bez podpisania umowy, obowiązuje umowa ustna. Dopuszczenie
do pracy bez umowy pisemnej pociąga skutki prawne rozstrzygane przez sądy pracy.
Mogą one orzec, w przypadku niepodpisania umowy, że zawarto z pracownikiem umowę
na czas nie określony. Umowę terminową, tj. na czas określony, rozwiązuje się z terminem
zawartym w umowie i nie ma od tego odwołania. Wyjątek ma miejsce wtedy, gdy umowę
zawarto na czas dłuższy niż 6 miesięcy i umieszczono w niej klauzulę dopuszczającą
rozwiązanie umowy za dwutygodniowym wypowiedzeniem i gdy zakład zmniejsza zatrudnienie
lub jest likwidowany, wtedy zgodnie z ustawą z 28 grudnia 1989 r. (DzU z 1990 r.,
nr 4 ze zmianami) okres wypowiedzenia każdej umowy terminowej skraca się do 2 tygodni.
Umowa o pracę musi zawierać: strony umowy, rodzaj pracy, termin rozpoczęcia i wysokość
wynagrodzenia. Nie może być ono niższe w pełnym wymiarze czasu pracy niż minimalne
wynagrodzenie obowiązujące w gospodarce, którego wysokość jest waloryzowana i podawana
do wiadomości publicznej w Monitorze Polskim. Art. 25.1 kp. mówi, że trzecia kolejna
umowa na czas określony, jeżeli przerwa między rozwiązaniem poprzedniej a nawiązaniem
kolejnej umowy o pracę nie przekroczyła jednego miesiąca, staje się automatycznie
umową na czas nie określony. Artykuł ten został zawieszony do czasu wejścia naszego
kraju do UE. Wszystko jednak na to wskazuje, że podobny zapis, tylko zgodny z zapisami
prawa unijnego, pojawi się w roku 2004. Jeżeli pracodawca kieruje wykonywaną pracą,
wówczas musi być ona wykonywana na podstawie umowy o pracę. Zatrudnienie w tych warunkach
na umowę o dzieło lub umowę-zlecenie jest nielegalne.
Art. 25, par. 2 kp. mówi, że każda umowa może być poprzedzona umową o pracę na okres
próbny. Nowelizacja dopuszcza zawieranie umów na okres próbny z wszystkimi pracownikami
na okres do trzech miesięcy. Jeżeli jest to umowa zawarta co najmniej na miesiąc,
to kobiety będącej w ciąży powyżej trzeciego miesiąca nie można już zwolnić i jej
umowa podlega przedłużeniu aż do porodu.
Zgodnie z art. 18 kp. postanowienia umów o pracę powinny być zgodne z przepisami
prawa pracy. Zapisy w umowach, które są mniej korzystne dla pracownika niż przepisy
prawa pracy, są nieważne, zamiast nich stosuje się przepisy prawa pracy. W kwestiach,
o których milczy prawo pracy, strony mogą swobodnie kształtować warunki umowy, muszą
jednak być respektowane czas pracy i długość urlopów.
Często w umowie przy określaniu warunków płacowych wspomina się o premiach i nagrodach.
Jeżeli warunki wypłat dodatkowych określono w regulaminie płacowym, to mamy do czynienia
z premią. Pracownik musi spełniać zawarte w tym regulaminie warunki, aby mieć prawo
do tego świadczenia. Jeżeli nie ustalono żadnych warunków, a decyzję pozostawiono
pracodawcy, mamy do czynienia z nagrodą. Stosunek pracy z kierownikiem zakładu zostaje
nawiązany na podstawie powołania go przez właściwy organ. Sam fakt powołania jest
już umową określającą warunki pracy i płacy. Odwołanie jest równocześnie wypowiedzeniem
umowy o pracę. Zgodnie z kodeksem, kierownikami nie są osoby, które wprawdzie kierują
zespołem pracowników, ale wykonują pracę na równi z resztą zespołu.
3.3. Ochrona pracy
Każda osoba przyjmowana do pracy musi przejść wstępne badania lekarskie. Pracownicy
podlegają badaniom okresowym prowadzonym na koszt pracodawcy. Kodeks w art. 94, a
na jego podstawie minister do spraw administracji (DzU nr 17 z 1980 r.) określił
warunki, jakie muszą spełniać pomieszczenia, w których pracują ludzie.
Dział 8. kodeksu pracy poświęcono ochronie pracy kobiet. Nie można ich zatrudniać
przy pracach uciążliwych - wykaz takich prac zawiera rozporządzenie Rady Ministrów
z 10 września 1996 r. W wykazie dużo miejsca poświęcono kobiecie w ciąży. Jeżeli
zakład pracy upada lub jest likwidowany i zwalnia pracownicę w ciąży lub będącą na
urlopie macierzyńskim, to ma ona prawo do pobierania świadczeń na podstawie innych
przepisów, np. zasiłku macierzyńskiego z ZUS-u. Okres pobierania takich świadczeń
jest wliczany do stażu pracy. Matki i ojcowie mają takie same uprawnienia w zakresie
opieki nad dzieckiem, np. prawo do 2 płatnych dni zwolnienia w ciągu roku, niezależnie
od stażu, na opiekę nad dziećmi do lat 14. Ojciec lub matka dziecka do lat 4 nie
mogą być zatrudnieni w godzinach nocnych, nadliczbowych i ponad 8 godzin dziennie
oraz delegowani do pracy poza miejsce zamieszkania. Zgodnie z ustawą z 19 listopada
2001 r. (DzU nr 99, poz. 1152), zmieniającą kodeks pracy od 1 stycznia 2001 r., pracownicy
przysługuje urlop macierzyński w wymiarze:
- 16 tygodni przy pierwszym porodzie,
- 18 tygodni przy każdym następnym porodzie,
- 26 tygodni w przypadku urodzenia więcej niż jednego dziecka w jednym porodzie.
Zgodnie z ustawą z 25 kwietnia 2001 r. o zmianie ustawy - kodeks pracy (DzU nr 52,
poz. 538) pracownica może wystąpić do pracodawcy z wnioskiem o skrócenie wymiaru
urlopu macierzyńskiego (urlop nie może być krótszy niż 14 tygodni) i wcześniej powrócić
do pracy, a pracodawca jest zobowiązany zaakceptować ten wniosek. O pozostałą część
urlopu może wystąpić pracownik
- ojciec wychowujący dziecko. Pracownicy, która wzięła dziecko na wychowanie, przysługuje
prawo do urlopu na warunkach urlopu macierzyńskiego w wymiarze: 16 tygodni, nie dłużej
jednak niż do ukończenia przez dziecko 12 miesiąca życia w przypadku jego przysposobienia
lub 8 tygodnia jeżeli przyjęła dziecko do 1 roku życia na wychowanie. W razie urodzenia
martwego dziecka lub jego zgonu w pierwszych 6 tygodniach życia urlop macierzyński
po porodzie przysługuje w wymiarze 8 tygodni. Kobieta oddająca dziecko do adopcji
lub do domu małego dziecka ma prawo do urlopu do dnia oddania dziecka, ale co najmniej
do 8 tygodni.
Fakt zatrudnienia i objęcia obowiązkowym ubezpieczeniem w ZUS daje prawo do świadczeń
z tytułu wypadków przy pracy i chorób zawodowych. świadczeniami z tytułu wypadków
przy pracy są:
- jednorazowe odszkodowanie dla pracownika, który doznał stałego lub długotrwałego
uszczerbku na zdrowiu,
- jednorazowe odszkodowanie dla członków rodziny zmarłego pracownika lub rencisty,
- świadczenie wyrównawcze dla pracownika, którego wynagrodzenie uległo obniżeniu
w wyniku wypadku,
- renta inwalidzka dla pracownika,
- renta rodzinna dla członków zmarłego pracownika,
- odszkodowanie za przedmioty utracone lub uszkodzone wskutek wypadku
przy pracy dla pracownika lub członków rodziny.
Wypadkiem przy pracy nazywamy nagłe zdarzenie wywołane przyczyną zewnętrzną, które
nastąpiło w związku z pracą, tj.:
- podczas lub w związku z wykonywaniem przez pracownika zwykłych czynności lub poleceń
przełożonego,
- podczas lub w związku z wykonywaniem przez pracownika czynności w interesie zakładu
pracy, nawet bez polecenia,
- w czasie pozostawania pracownika w dyspozycji zakładu, w drodze między siedzibą
zakładu a miejscem wykonywania obowiązków wynikających ze stosunku pracy.
Dotyczy to również podróży służbowej, pracy w służbie samoobrony i ochotniczej straży
pożarnej, przy zadaniach zleconych przez komórki związkowe, działające na terenie
zakładu pracy. Jeżeli przyczyną wypadku było naruszenie przepisów dotyczących ochrony
życia i zdrowia spowodowane umyślnie lub w wyniku niedbalstwa, pracownik nie ma prawa
do świadczeń powypadkowych. Anuluje je również nietrześwość pracownika w czasie zajścia
zdarzenia. Wyłączenie świadczeń nie dotyczy członków rodziny zmarłego przy pracy
pracownika, który sam spowodował wypadek.
Stały uszczerbek na zdrowiu - to naruszenie sprawności organizmu, które upośledza
jego czynności i nie rokuje poprawy. Długotrwały uszczerbek na zdrowiu - to naruszenie
sprawności organizmu, które upośledza go na okres dłuższy niż 6 miesięcy, ale rokuje
poprawę. Prawo do odszkodowań powypadkowych mają również pracownicy, którzy ulegli
wypadkowi w drodze do pracy lub z pracy. Sposób ustalenia okoliczności i przyczyn
wypadków przy pracy reguluje rozporządzenie Rady Ministrów z 28 lipca 1998 r. (DzU
nr 115). Wypadek zbiorowy - to wypadek, któremu uległy w wyniku tego samego zdarzenia
co najmniej dwie osoby. Zespół powypadkowy w terminie 14 dni od zawiadomienia o wypadku
sporządza protokół, z którym zapoznaje pracownika.
Pracownik zgodnie z art. 100 kp. ma obowiązek wykonywać pracę sumiennie i starannie,
przestrzegać dyscypliny pracy ustalonej w zakładzie, czasu pracy, regulaminu pracy,
przepisów i zasad bhp. Pracownik musi wiedzieć, że wynagrodzenie przysługuje mu za
pracę wykonaną (art. 80 kp.). Pracownik może być zwolniony z pracy na czas niezbędny
do załatwienia ważnych spraw osobistych. Jest to zwolnienie płatne i przysługuje
na:
- ślub pracownika (dwadni),
- urodzenie się dziecka pracownika (dwa dni),
- ślub dziecka (jeden dzień),
- zgon i pogrzeb małżonka, dziecka, ojca lub matki (dwa dni),
- zgon i pogrzeb siostry, brata,dziadka lub osoby pozostającej na utrzymaniu pracownika
(jeden dzień).
Płatne zwolnienie przysługuje też pracownikowi wezwanemu do stawiennictwa przez organ
administracji państwowej, samorząd, sąd, prokuraturę, policję. Nie należy się zapłata
osobie oskarżonej lub obwinionej.
Usprawiedliwione nieobecności w pracy - to: choroba własna, choroba członka rodziny
wymagającego opieki, opieka nad dzieckiem do lat 8, wypoczynek po nocnej podróży
służbowej - do 8 godzin po jej zakończeniu. W tym ostatnim przypadku pracownik ma
prawo do wynagrodzenia. W pozostałych dostaje zasiłek chorobowy lub opiekuńczy. Pracownik
winien uprzedzić o nieobecności w pracy już w pierwszym dniu nieobecności, nie póśniej
jednak niż w dniu następnym.
Pracownik odpowiada materialnie za szkody poczynione w zakładzie pracy (art. 114
kp.). Zakładowi przysługuje odszkodowanie równe wyrządzonej szkodzie, ale nie wyższe
niż 3-miesięczne wynagrodzenie pracownika. W pełnej wysokości pracownik odpowiada
za powierzone mu pieniądze, papiery wartościowe, narzędzia oraz odzież ochronną.
Czas pracy. Przepisy o czasie pracy zmieniono już w roku 1991, zrównując czas pracy
dla zakładów prywatnych i państwowych (DzU nr 117 ze zmianami). Ostatnia nowelizacja
kodeksu pracy z 1 marca 2001 r. (DzU nr 28, poz. 301) wprowadza w art. 129, par.
1 zapis: czas pracy nie może przekraczać 8 godzin na dobą i przeciętnie 40 godzin
w pięciodniowym tygodniu pracy w przyjętym okresie rozliczeniowym nie przekraczającym
czterech miesięcy. Zapis ten wchodzi w życie 1 stycznia 2003 r. Nowelizacja ta wprowadziła
w roku kalendarzowym dodatkowe dni wolne od pracy. Stało się praktyką, że są nimi
wolne soboty. Umowy zbiorowe mogą skracać wyznaczony czas pracy. Obowiązują 4 godziny
pracy nadliczbowej dziennie i 150 w ciągu roku,ale istnieje możliwość zwiększenia
tej liczby. Wprowadzony zostaje dodatek za pracę w nocy w wysokości 20% najniższego
krajowego wynagrodzenia. Pora nocna obejmuje 8 godzin między 21 a 7 rano (art. 137
kp.). Dla osób będących inwalidami I i II grupy ustalono 7-godzinny czas pracy i
35 godzin tygodniowo. Art. 128 kp. definiuje czas pracy jako czas, w którym pracownik
pozostaje w dyspozycji zakładu pracy w zakładzie lub innym miejscu wyznaczonym do
wykonywania pracy. Tym miejscem może być, za zgodą przełożonego, mieszkanie pracownika.
Praca powyżej norm kodeksowych jest pracą w nadgodzinach. Nie ma nadgodzin ktoś,
kto pracuje na 1/2 etatu, nawet jeżeli pracuje dłużej. Godziny nadliczbowe liczą
się dopiero powyżej normy pełnego wymiaru czasu pracy. Przysługuje wówczas dodatek
za godziny nadliczbowe liczony według normy:
- 50% wynagrodzenia za pracę w godzinach nadliczbowych przypadających w dni powszechne
oraz w niedziele i święte będące dla pracownika dniami pracy,
- 100% wynagrodzenia za pracę w godzinach nadliczbowych przypadających w nocy, w
niedzielę i święta nie będące dla pracownika dniami pracy zgodnie z obowiązującym
go rozkładem czasu pracy, a także w godzinach nadliczbowych, przypadających w dniu
wolnym od pracy udzielonym w zamian za pracę w niedzielę i święto będące dla pracownika
dniami pracy zgodnie z obowiązującym go rozkładem czasu pracy.
Dni ustawowo wolne od pracy - to niedziele, święta kościelne i państwowe, tzw. "czerwone
dni" w kalendarzu oraz dodatkowe dni wolne. Kiedy te wolne dni będą, ustala się w
układzie zbiorowym lub regulaminie zakładu pracy. Do urlopu nie wlicza się dni wolnych
od pracy.
Urlop wypoczynkowy. Art. 152 kp. mówi, że każdemu pracownikowi przysługuje prawo
do corocznego nieprzerwanego urlopu wypoczynkowego. Pracownik nie może zrzec się
prawa do urlopu i nie może go zamienić na ekwiwalent pieniężny. Kodeks pracy pozwala
urlop dzielić, ale przynajmniej 14 dni kalendarzowych należy wykorzystać w całości.
Trzeba rozróżnić prawo do urlopu od prawa do wymiaru urlopu. Pierwsze - to prawo
do wykorzystania urlopu w danym roku, drugie - to prawo do urlopu w określonej wysokości,
co jest zależne od stażu pracy. Prawo do pierwszego urlopu nabywa się po pół roku
pracy (nie po roku jak uprzednio), z tym że urlop ten wynosi połowę rocznego wymiaru.
Gdy ktoś zmienia pracę, do podstawy urlopu wlicza się okres poprzedniego zatrudnienia.
Raz nabytego prawa do wymiaru urlopu nie traci się. Minimalny wymiar urlopu to 18
dni. Do urlopu nie wlicza się wolnych sobót, a każdy dzień choroby w czasie urlopu
będzie od niego odliczany. W pracy sezonowej obowiązuje wymiar 1,5 dnia urlopu za
1 miesiąc pracy. Nowelizacja kodeksu skreśliła art. 156 i 157, nie ma już możliwości
skracania wymiaru urlopu ze względu na sposób odejścia z danego zakładu (rozwiązanie
umowy o pracę, porzucenie). Kombatanci i osoby z I i II grupą inwalidztwa mają prawo
do dodatkowego urlopu w wymiarze 10 dni roboczych (DzU nr 46 z r. 1991).
Okres pobierania zasiłku dla bezrobotnych nie jest wliczany do okresu, od którego
zależy nabycie prawa do urlopu. Art. 172 kp. mówi, że pracownik za urlop dostaje
takie wynagrodzenie, jakie otrzymałby za pracę w tym czasie. Jeżeli pracownik przebywał
na urlopie bezpłatnym, to za każdy miesiąc urlopu bezpłatnego skraca się urlop wypoczynkowy
o 1/12. Za rok kalendarzowy objęty w całości urlopem bezpłatnym urlop wypoczynkowy
nie przysługuje. W okresie wypowiedzenia umowy o pracę pracownik jest zobowiązany
wykorzystać przysługujący mu urlop, jeżeli w tym okresie pracodawca udzieli mu urlopu.
Pracodawca jest obowiązany udzielić na żądanie pracownika poza planem i w terminie
przez niego wskazanym nie więcej niż 4 dni urlopu wypoczynkowego w każdym roku kalendarzowym.
Pracownik zgłasza żądanie urlopu najpóśniej w dniu jego rozpoczęcia.
Zasiłki. Ustawa z 25 czerwca 1999 r. (DzU nr 60, poz. 636) o świadczeniach pieniężnych
z ubezpieczenia społecznego w razie choroby i macierzyństwa zastąpiła dotychczas
obowiązujące przepisy. Opiera się na omówionej już ustawie z 13 paśdziernika 1998
r. o systemie ubezpieczeń społecznych. świadczenia z ubezpieczenia chorobowego obejmują:
- zasiłek chorobowy,
- świadczenie rehabilitacyjne,
- zasiłek wyrównawczy,
- zasiłek porodowy,
- zasiłek macierzyński,
- zasiłek opiekuńczy.
Ubezpieczony nabywa prawo do zasiłku chorobowego po upływie 30 dni nieprzerwanego
ubezpieczenia chorobowego, jeżeli jest to ubezpieczenie obowiązkowe, i po upływie
180 dni nieprzerwanego ubezpieczenia, jeżeli jest to ubezpieczenie dobrowolne. Do
ubezpieczenia wlicza się poprzednie okresy ubezpieczenia chorobowego, jeżeli przerwa
miedzy nimi nie przekroczyła 30 dni lub była spowodowana urlopem wychowawczym, bezpłatnym
czy odbywaniem czynnej służby wojskowej. Od pierwszego dnia ubezpieczenia prawo do
zasiłku chorobowego przysługuje: absolwentom szkół wyższych, którzy przystąpili do
pracy w ciągu 90 dni od ukończenia uczelni, osobom, których niezdolność do pracy
została spowodowana wypadkiem w drodze do pracy lub z pracy, oraz gdy ubezpieczony
miał co najmniej 10-letni okres ubezpieczenia. Zasiłek chorobowy przysługuje osobie,
która stała się niezdolna do pracy z powodu choroby w czasie trwania ubezpieczenia
chorobowego. Przysługuje on również osobie niezdolnej do pracy, jeżeli niezdolność
ta trwała bez przerwy 30 dni i powstała nie póśniej niż 14 dni od ustania tytułu
ubezpieczenia lub nie póśniej niż w ciągu 3 miesięcy po ustaniu tytułu ubezpieczenia
chorobowego, jeżeli choroba jest chorobą zakaśną. Zasiłek chorobowy przysługuje przez
okres trwania niezdolności do pracy z powodu choroby, nie dłużej jednak niż przez
6 miesięcy, a jeżeli jest to gruślica, nie dłużej niż 9 miesięcy. Miesięczny zasiłek
chorobowy wynosi 80% podstawy wymiaru zasiłku; może on wynosić 100% podstawy wymiaru,
jeżeli niezdolność do pracy przypada w okresie ciąży, powstała wskutek wypadku w
przy pracy, trwa nieprzerwanie ponad 90 dni, począwszy od 91 dnia tej niezdolności.
Zasiłek chorobowy przysługuje za każdy dzień nieobecności w pracy, nie wyłączając
dni wolnych od pracy. Zasiłek chorobowy nie przysługuje za okresy niezdolności do
pracy, w których ubezpieczony zachowuje prawo do wynagrodzenia.
Ubezpieczony, wykonujący w okresie orzeczonej niezdolności do pracy pracę zarobkową
lub wykorzystujący zwolnienie od pracy w sposób niezgodny z jego celem, traci prawo
do zasiłku chorobowego za cały okres tego zwolnienia. Pracodawca zobowiązany został
do kontroli prawidłowości wykorzystywania zwolnień lekarskich od pracy rozporządzeniem
ministra pracy z 27 lipca 1999 r. w sprawie szczegółowych zasad i trybu kontroli
wykorzystywania zwolnień lekarskich od pracy oraz formalnej kontroli zaświadczeń
lekarskich (DzU nr 65, poz. 743). Zgodnie z rozdziałem 10. ustawy lekarz upoważniony
przez ZUS do wystawiania zwolnień lekarskich czyni to na specjalnym druku. Jego wzór
zawarty jest w rozporządzeniu Ministra Pracy i Polityki Społecznej z 27 lipca 1999
r. w sprawie szczegółowych zasad i trybu wystawiania zaświadczeń lekarskich, wzoru
zaświadczenia lekarskiego i zaświadczenia lekarskiego wydanego w wyniku kontroli
orzecznika ZUS-u (DzU nr 65, poz. 741). Pracownik ma 7 dni na dostarczenie pracodawcy
zwolnienia lekarskiego. Lekarze orzecznicy ZUS mają prawo kontroli poprawności wydawania
zwolnień lekarskich, a kontrolę ma ułatwić centralny rejestr zwolnień lekarskich
prowadzony przez ZUS, do którego będą trafiały oryginały wydawanych zwolnień lekarskich.
Zasiłek macierzyński jest okresowym świadczeniem z ubezpieczenia społecznego wypłacanym
w czasie urlopu macierzyńskiego. Zasiłek przysługuje pracownicy z tytułu urodzenia
dziecka lub przyjęcia małego dziecka na wychowanie. Okresy urlopów reguluje kp. (art.
180 i 183). W pewnych przypadkach zasiłek jest wypłacany mimo braku uprawnień urlopowych
w czasie trwania urlopu wychowawczego pracownicy zatrudnionej na czas określony czy
na okres próbny (dłuższy niż 1 miesiąc). Zasiłek macierzyński nie przysługuje za
okres niezdolności do pracy związany z urlopem macierzyńskim, w którym pracownica
zachowuje prawo do pełnego wynagrodzenia (nauczyciel akademicki, sędzia, prokurator),
lub przypadający w czasie urlopu bezpłatnego albo tymczasowego aresztowania. Miesięcznie
zasiłek wynosi 100% wynagrodzenia ustalonego na takich samych zasadach jak przy zasiłku
chorobowym. Podstawa prawna - ustawa z 25 czerwca 1999 r. o świadczeniach pieniężnych
z ubezpieczenia społecznego w razie choroby lub macierzyństwa (DzU nr 60, poz. ze
zm.).
Zasiłek opiekuńczy jest okresowym świadczeniem pieniężnym z ubezpieczenia społecznego
wypłacanym pracownikowi zwolnionemu z obowiązku wykonywania pracy z powodu osobistego
sprawowania opieki nad zdrowym dzieckiem do lat 8, chorym dzieckiem do lat 14 lub
innym chorym członkiem
rodziny, pozostającym z pracownikiem we wspólnym gospodarstwie. Pracownik traci prawo
do zasiłku, jeżeli wykorzystuje zwolnienie od pracy do innych celów niż sprawowanie
opieki. Prawo do zasiłku nie przysługuje również pracownikowi w przypadku, gdy poza
nim są inni członkowie rodziny pozostający we wspólnym gospodarstwie, którzy mogą
zapewnić opiekę dziecku lub choremu członkowi rodziny. Nie dotyczy to opieki nad
dzieckiem do 2 lat. Zasiłek nie przysługuje, jeżeli pracownik zachowuje w okresie
zwolnienia prawo do wynagrodzenia, w czasie urlopu bezpłatnego, tymczasowego aresztowania
itp. Zasiłek opiekuńczy wypłaca się przez okres zwolnienia nie dłużej niż przez 60
dni w roku kalendarzowym i wynosi 80% wynagrodzenia ustalonego na tych samych zasadach,
jakie obowiązują przy ustaleniu zasiłku chorobowego. Podstawę prawną stanowi ustawa
z 25 czerwca 1999 r. o świadczeniach pieniężnych z ubezpieczenia społecznego w razie
choroby i macierzyństwa (DzU nr 60, poz. 636 ze zm.).
Zasiłek pielęgnacyjny jest świadczeniem socjalnym, finansowanym z budżetu państwa,
wypłacanym niezależnie od zasiłku rodzinnego. Przysługuje dziecku w wieku do 16 lat,
które ze względu na stan zdrowia wymaga stałej opieki innej osoby. Jeżeli dziecko
uczy się w szkole i spełnia warunki, może otrzymywać zasiłek do 24 roku życia. Ponadto
zasiłek pielęgnacyjny przysługuje osobie w wieku powyżej 16 lat, jeżeli jest osobą
niepełnosprawną, a niesprawność ta powstała w wieku uprawniającym do dodatku rodzinnego,
tj. przed ukończeniem 20 roku życia. Zasiłek przysługuje również osobie, która ukończyła
75 lat. Zasiłek wynosi 10% przeciętnego wynagrodzenia stanowiącego podstawę ostatniej
waloryzacji rent i emerytur. Ustalenie uprawnień do zasiłku pielęgnacyjnego następuje
na wniosek uprawnionego, jego przedstawiciela lub pracownika socjalnego. Zasiłek
wypłacają pracodawcy (zatrudniający ponad 5 pracowników) bądś oddział ZUS.
Zasiłek pogrzebowy jest jednorazowym świadczeniem z ubezpieczenia społecznego, rekompensującym
koszty pogrzebu. Przepisy rozróżniają zasiłek pogrzebowy przysługujący w razie śmierci
pracownika i w razie śmierci rencisty czy emeryta. Zasiłek wynosi 20% przeciętnego
wynagrodzenia z poprzedniego kwartału i wypłaca się osobie, która pokryła koszty
pogrzebu.
Zasiłek porodowy jest jednorazowym świadczeniem z ubezpieczenia społecznego wypłacanym
pracownicy w razie urodzenia dziecka lub przyjęcia dziecka na wychowanie. Zasiłek
przysługuje także niepracującej żonie pracownika pozostającej z nim we wspólnocie
majątkowej, a także byłej pracownicy, jeżeli przepisy danego pracodawcy na to pozwalają.
W razie urodzenia więcej niż jednego dziecka zasiłek przysługuje na każde dziecko,
przysługuje również, jeżeli dziecko urodzi się martwe. Zasiłek wynosi 15% przeciętnego
wynagrodzenia. Zasiłki wypłaca pracodawca.
Zasiłek rodzinny (ustawa z 1 grudnia 1994 r. DzU z 1998 r. nr 102, poz. 651 ze zm.)
jest świadczeniem socjalnym finansowanym z budżetu państwa, wypłacanym obywatelowi
na członków rodziny, jeżeli spełniają warunki określone w ustawie. Przysługuje, jeżeli
przeciętny miesięczny dochód na osobę w rodzinie uprawnionego, uzyskany w całym roku
kalendarzowym poprzedzającym okres zasiłkowy, nie przekracza kwoty odpowiadającej
50% przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia. Prawo do zasiłku określa się na rok
(od 1 czerwca do 31 maja). Zasiłek na dziecko przysługuje do 16 roku życia, a jeżeli
dziecko kształci się w szkole, do czasu ukończenia nauki, nie dłużej niż do ukończenia
20 roku życia. Bez względu na wiek zasiłek przysługuje, gdy dziecko jest niepełnosprawne
w stopniu znacznym lub umiarkowanym. Wysokość zasiłku jest ustalona w kwocie zryczałtowanej,
zróżnicowanej w zależności od liczby dzieci w rodzinie. Kwota zasiłku na pierwsze
i drugie dziecko oraz współmałżonka jest jednakowa. Zasiłek jest wyższy na trzecie
i czwarte dziecko. Osobie samotnie wychowującej dziecko, na które przysługuje zasiłek
pielęgnacyjny, zasiłek rodzinny na to dziecko wypłaca się w podwójnej wysokości.
świadczenie rehabilitacyjne. świadczenie to przysługuje ubezpieczonemu,
który po wyczerpaniu zasiłku chorobowego nadal jest niezdolny do pracy, ale dalsze
jego leczenie daje szansę odzyskania zdolności do pracy. świadczenie przysługuje
przez okres potrzebny do przywrócenia zdolności do pracy, jednak nie dłużej niż przez
12 miesięcy. świadczenia rehabilitacyjne nie przysługują osobom uprawnionym do emerytury
czy renty z tytułu niezdolności do pracy,
otrzymującym zasiłek dla bezrobotnych, zasiłek przedemerytalny. świadczenie
przysługuje za każdy dzień niezdolności do pracy, nie wyłączając dni wolnych od pracy.
świadczenie rehabilitacyjne wynosi 75% podstawy wymiaru zasiłku chorobowego, a jeżeli
niezdolność powstała wskutek wypadku w drodze do pracy lub z pracy albo przypada
w okresie ciąży, to 100% podstawy wymiaru.
Decyzje o wypłacie świadczenia wydaje ZUS.
3.4. Rozwiązywanie umów o pracę
Kodeks pracy wymienia pięć sposobów rozwiązywania umów o pracę: na mocy porozumienia
stron,
- za wypowiedzeniem przez jedną ze stron, z zachowaniem okresu wypowiedzenia,
- bez wypowiedzenia,
- z upływem czasu, na jaki umowa została zawarta,
- z dniem ukończenia pracy, dla wykonania której zawarto umowę.
Wypowiedzenie jest oświadczeniem woli strony i zgoda drugiej strony nie ma wpływu
na to oświadczenie. Mówi o tym art. 61 kodeksu cywilnego. Wypowiedzenie umowy o pracę
musi być dokonane na piśmie (art. 30, par. 3 kp.) z informacją pracodawcy o przyczynie
zwolnienia. Jeżeli formalności zostały spełnione, umowa rozwiązuje się po upływie
terminu wypowiedzenia. Długość wypowiedzenia umowy na czas nie określony zależy od
stażu pracy w danym przedsiębiorstwie. I tak, jeżeli staż pracy wynosi do 6 miesięcy,
długość wypowiedzenia wynosi 2 tygodnie, po roku pracy - jeden miesiąc, a po trzech
latach pracy - 3 miesiące. Dwutygodniowe wypowiedzenie kończy się zawsze w sobotę,
miesięczne i trzymiesięczne - ostatniego dnia miesiąca. Okres wypowiedzenia osobom
na okresie próbnym dwutygodniowym wynosi 3 dni, jeżeli próba trwa ponad 2 tygodnie
- tydzień, a przy umowie na 3 miesiące - 2 tygodnie. Pracownik w okresie wypowiedzenia
ma prawo do wolnych dni na poszukiwanie pracy, jeżeli wypowiada pracodawca, tj. do
2 dni roboczych, jeżeli okres wypowiedzenia nie przekracza miesiąca, i 3 dni roboczych
przy trzymiesięcznym wypowiedzeniu. Pracodawca może w okresie wypowiedzenia odsunąć
pracownika od pracy, ale musi płacić mu wynagrodzenie tak, jakby w tym czasie pracował.
Zgodnie z najnowszą wykładnią pracodawca w wypowiedzeniu musi podać przyczyny zwolnienia.
Pracownik nie może żądać opinii o swojej pracy. Art. 97 kp. mówi, że pracodawca ma
obowiązek wydać tylko świadectwo pracy. Znajdą się w nim informacje dotyczące okresu
zatrudnienia, rodzaju wykonywanej pracy itp., niezbędne do ustalenia uprawnień pracowniczych
i uprawnień z ubezpieczenia społecznego. Pracownik po zapoznaniu się ze świadectwem
pracy może w ciągu 7 dni wystąpić do pracodawcy o jego sprostowanie. Odmowa sprostowania
pociąga za sobą odwołanie do sądu pracy. Trzeba więc pouczyć pracownika o przysługujących
mu prawach. Strony mogą ustalić wcześniejszy termin rozwiązywania umowy, nie zmienia
to jednak trybu rozwiązania umowy o pracę. Zakład, który zmniejsza stan zatrudnienia
lub ulega likwidacji, może skrócić okres wypowiedzenia trzymiesięcznego do miesiąca,
za dwa pozostałe miesiące pracownik otrzymuje odszkodowanie równe wynagrodzeniu.
Zwolnienie lekarskie nie przedłuża umowy o pracę. Pracownik może nadal otrzymywać
zasiłek chorobowy, nie będąc już pracownikiem.
Umowa o pracę zawarta na czas nie określony podlega takiej samej ochronie jak wszystkie
umowy cywilne. Pracownik ma prawo odwołać się do sądu pracy, który orzeka o zasadności
zwolnienia. Art. 45 kp. mówi, że jeżeli sąd uzna, że wypowiedzenie jest bezzasadne,
lub że narusza przepisy prawa, orzeka o bezskuteczności wypowiedzenia, a jeżeli umowa
uległa już rozwiązaniu, o przywróceniu do pracy albo odszkodowaniu, jakie zakład
winien wypłacić pracownikowi. Pracownikowi przywróconemu w tym trybie do pracy przysługuje
wynagrodzenie za czas pozostawania bez pracy (z ograniczeniami).
Zamiar wypowiedzenia umowy o pracę musi być skonsultowany ze związkami zawodowymi.
Mówi o tym art. 38 kp. Roszczenia ze stosunku pracy przedawniają się po upływie 3
lat. Nie można wypowiadać umowy:
- w czasie urlopu i innej usprawiedliwionej nieobecności,
- pracownikowi, któremu do wieku emerytalnego brakują dwa lata,
- w okresie ciąży i urlopu macierzyńskiego pracownicy,
- pracownicy korzystającej z urlopu wychowawczego, ze zmianami dotyczącymi zwolnień
grupowych.
Ustawa o zwolnieniach grupowych z 28 grudnia 1989 r. (DzU nr 4, z 1990 r. ze zm.)
mówi o szczególnych sytuacjach zwalniania pracowników. Pracownicy zwolnieni w tym
trybie mają prawo do odpraw pieniężnych. Odprawa pieniężna przysługuje w wysokości:
-jednomiesięcznego wynagrodzenia,jeżeli pracownik przepracował u danego pracodawcy
mniej niż dwa lata,
-dwumiesięcznego wynagrodzenia, jeżeli pracownik przepracował u danego pracodawcy
2 i więcej lat,
- trzymiesięcznego wynagrodzenia, jeżeli pracownik przepracował u danego pracodawcy
ponad 8 lat.
Odprawę pieniężną ustala się według zasad obowiązujących przy obliczaniu ekwiwalentu
pieniężnego za urlop wypoczynkowy. Odprawa ta nie może przekraczać 15-krotnego najniższego
wynagrodzenia w gospodarce. Jeżeli pracownik zgodnie z tą ustawą przechodzi na emeryturę,
przysługuje mu jedna odprawa, korzystniejsza. Nie mają prawa do odprawy pracownicy,
którzy:
- przyjmują propozycję zatrudnienia w zakładzie przejmującym w całości
lub w części mienie dotychczasowego zakładu,
- rozpoczynają działalność na własny rachunek, przejmując część mienia likwidowanego
zakładu,
- są zatrudnieni w niepełnym wymiarze i otrzymują renty czy emerytury,
- prowadzą działalność gospodarczą lub gospodarstwo rolne powyżej 5 ha.
W ustawie z 24 sierpnia 1991 r. o zmianie ustawy o szczególnych zasadach
rozwiązywania z pracownikami stosunków pracy z przyczyn dotyczących zakładu pracy
(DzU nr 83) dodano par. 7a, mówiący, że gdy ogłoszono upadłość zakładu, a nie ma
pieniędzy na wynagrodzenie pracowników, syndyk lub likwidator mogą rozwiązać umowy
z pracownikami bez wypowiedzenia. Pracownicy winni być o tym uprzedzeni i mają 5
dni na zgłoszenie sprzeciwu.
Pracownik może wypowiedzieć umowę w każdej sytuacji, a więc np. będąc na zwolnieniu
lekarskim czy urlopie. Nowelizacja kodeksu wprowadza prawo pracodawcy do sądowego
dochodzenia odszkodowania od pracownika, który porzucił pracę. Kodeks pracy nie ogranicza
zatrudnienia, nie wprowadza limitów etatowych. Pracownik może mieć więcej etatów,
a zakład macierzysty nie musi wyrażać zgody na dodatkowe zatrudnienie pracownika
w innym miejscu.
Art. 52 kp. określa warunki zwolnienia bez wypowiedzenia, z winy pracownika. Ma to
miejsce, gdy pracownik dopuścił się ciężkiego naruszenia obowiązków pracowniczych:
- popełnił w czasie trwania stosunku pracy przestępstwo, które uniemożliwia mu zajmowanie
dotychczasowego stanowiska,
- ze swojej winy utracił uprawnienia konieczne do pracy na tym stanowisku.
Z trybu wynikającego z art. 52 kp. zakład może skorzystać tylko w ciągu miesiąca
od zaistniałej sytuacji. Decyzje o zwolnieniu bez wypowiedzenia trzeba skonsultować
ze związkami zawodowymi, które mają 3 dni na zgłoszenie swoich zastrzeżeń. Zwolnienie
to następuje z dnia na dzień.
Zgodnie z art. 53 kp.również choroba trwająca dłużej niż 3 miesiące, a w przypadku
pracownika o dłuższym stażu, gdy niezdolność trwa dłużej niż okres pobierania zasiłku,
który wynosi 9 miesięcy (przy gruślicy 12 miesięcy), może być przyczyną zwolnienia
ze skutkiem natychmiastowym. Pracownik może również zerwać umowę ze skutkiem natychmiastowym
w sytuacji, gdy zakład społecznej służby zdrowia stwierdzi, że wykonywana praca ma
szkodliwy wpływ na zdrowie pracownika, a zakład pracy nie ma dla niego innego stanowiska
(art. 55 kp.).
Zmiana właściciela zakładu. Art. 23.1 kp. mówi, że w razie przejada zakładu pracy
w całości lub w części przez inny zakład staje się on stroną w stosunkach pracy z
pracownikami przejętego zakładu. Kto "kupuje" zakład, "kupuje też obowiązki poprzednika
wobec pracowników". Można wręczyć pracownikom inne umowy, co jest równoznaczne z
wypowiedzeniem poprzednich umów. Obowiązuje wówczas tryb określony w art. 42 kp.
i stara umowa do końca okresu wypowiedzenia. Art. 281 kp. i następne określają wykroczenia
przeciwko prawom pracownika. Kontrolę przestrzegania prawa pracy sprawuje Państwowa
Inspekcja Pracy. Również kodeks karny przewiduje karę więzienia za złośliwe naruszanie
praw pracownika. Wszyscy pracownicy odchodzący na rentę czy emeryturę mają prawo
do odprawy w wysokości co najmniej miesięcznego wynagrodzenia.
3.5. Regulamin pracy
Stosownie do rozdziału IV kodeksu pracy każda szkoła zatrudniająca 5 lub więcej pracowników
zobowiązana jest opracować regulamin pracy, który ustala porządek i organizację procesu
pracy oraz związane z tym prawa i obowiązki pracodawcy i pracowników. W szczególności
regulamin pracy powinien ustalić:
- warunki przebywania na terenie szkoły w czasie pracy i po jej zakończeniu,
- wyposażenie pracowników w narzędzia, materiały i środki ochrony,
- czas pracy, dni wolne i porę nocną,
- wykazy prac wzbronionych pracownikom młodocianym i kobietom,
- obowiązki dotyczące bhp i ochrony ppoż.,
- potwierdzanie obecności w pracy i usprawiedliwianie nieobecności,
- kary stosowane z tytułu odpowiedzialności porządkowej pracowników.
Regulamin pracy ustala pracodawca w uzgodnieniu z zakładową organizacją związkową.
Wzór
Regulamin pracy
Szkoły
ustalony na podstawie art. 104 ustawy z 26 czerwca 1974 r. kodeks pracy (DzU z 1998
r. nr 21,
poz. 94) w uzgodnieniu z (określenie zakładowej organizacji związkowej)
Postanowienia ogólne
§1
Regulamin pracy określa organizację, porządek oraz prawa i obowiązki pracodawcy i
pracowników. Regulamin pracy określa w szczególności:
1) organizację pracy,
2) czas pracy,
3) sposoby i terminy usprawiedliwiania nieobecności,
4) sposoby potwierdzania obecności w pracy,
5) obowiązki dotyczące bezpieczeństwa i higieny pracy,
6) nagrody i kary związane z porządkiem pracy.
Postanowienia obowiązują wszystkich pracowników Szkoły, bez względu na rodzaj wykonywanej
pracy, zajmowane stanowisko i sprawowane funkcje.
Podstawowe pbowiązki pracodawcy i pracownika
§3
Do obowiązków pracodawcy należy:
1) zaznajamianie pracowników podejmujących pracę z zakresem obowiązków oraz z uprawnieniami,
2) organizowanie pracy w sposób umożliwiający wykorzystanie kwalifikacji pracowników
oraz czasu pracy,
3) stwarzanie warunków umożliwiających podnoszenie kwalifikacji przez pracowników,
4) właściwe i terminowe wypłacanie wynagrodzenia, prowadzenie dokumentacji wynagrodzeń
i udostępnianie jej na życzenie pracownika,
5) zapewnienie higienicznych i bezpiecznych warunków pracy oraz prowadzenie systematycz
nych szkoleń w zakresie bhp,
6) zapewnienie przestrzegania porządku i dyscypliny pracy,
7) prowadzenie akt osobowych pracowników,
8) stosowanie obiektywnych i sprawiedliwych kryteriów ocen pracowników,
9) zaspokajanie, w miarę posiadanych środków, socjalnych potrzeb pracowników,
10) stwarzanie klimatu współpracy i wpływanie na kształtowanie właściwych zasad współżycia
społecznego.
§4
Do obowiązków pracownika należy:
1) sumienne i staranne wykonywanie pracy,
2) wykonywanie poleceń przełożonego związanych z wykonywaną pracą,
3) przestrzeganie ustalonego czasu pracy, w tym punktualne rozpoczynanie i kończenie
pracy,
4) przestrzeganie przepisów bhp i ppoż.,
5) dbanie o dobro Szkoły oraz ochrona jej mienia,
6) przestrzeganie tajemnicy służbowej, a w przypadku nauczyciela także tajemnicy
posiedzeń
rady pedagogicznej,
7) przestrzeganie zasad współżycia społecznego,
8) przestrzeganie postanowień regulaminu pracy,
9) podnoszenie kwalifikacji zawodowych oraz doskonalenie umiejętności pracy,
10) w przypadku rozwiązania stosunku pracy rozliczenie się ze zobowiązań wobec Szkoły
przed ustaniem stosunku pracy.
Czas pracy
Czas pracy - to czas, w którym pracownik pozostaje do dyspozycji pracodawcy w zakładzie
pracy
lub innym miejscu wyznaczonym do wykonywania pracy.
§6
1. Czas pracy w pełnym wymiarze wynosi:
1) dla nauczycieli nie więcej niż 40 godzin tygodniowo, w tym liczba godzin dydaktycznych,
wychowawczych i opiekuńczych ustalona w art. 42, ust. 3 lub ust. 2a i 4a Karty nauczyciela,
2) dla pracowników nie będących nauczycielami 40 godzin tygodniowo w pięciodniowym
tygodniu pracy.
2. Praca wykonywana ponad wymiar określony w:
1) ust. 1, pkt. 1 stanowi pracę w godzinach ponadwymiarowych,
2) ust. 1, pkt. 2 stanowi pracę w godzinach nadliczbowych.
§7
1. Obecność w pracy pracownik nie będący nauczycielem potwierdza osobiście podpisem
na liście
obecności bezpośrednio po przyjściu do Szkoły.
2. Nauczyciel potwierdza obecność w pracy odpowiednim wpisem do dziennika lekcyjnego
lub
dziennika zajęć.
§8
1. Pracownik nie będący nauczycielem rozpoczyna pracę o godzinie i kończy o godzinie.
Szkoła może dla niektórych stanowisk pracy lub pracowników ustalić inny czas rozpoczynania
i kończenia pracy, zależnie od potrzeb wynikających z realizacji bieżących zadań,jednak
z zachowaniem obowiązującego czasu pracy.
2. Nauczyciel rozpoczyna i kończy zajęcia dydaktyczne, wychowawcze i opiekuńcze zgodnie
z tygodniowym rozkładem zajęć. Pozostałe czynności i zajęcia związane z przydziałem
zadań
nauczyciel realizuje w czasie określonym indywidualnie.
3. Terminy dodatkowych dni wolnych od pracy, jeżeli nie są nimi wolne soboty, ustalane
są
w załączniku do regulaminu.
4. Pracownicy zamieszkali poza siedzibą Szkoły mogą wyjątkowo, ze względu na specyficzne
warunki komunikacyjne, uzyskać pozwolenie na zmianę godzin pracy.
5. Pora nocna trwa od godz. 22.00 (23.00) do godziny 6.00 (7.00).
Postanowienia porządkowe
§9
Kontrolę dyscypliny pracy prowadzi dyrektor Szkoły, jego zastępca lub upoważniony
przez dyrektora członek rady pedagogicznej. Szkota jest zobowiązana zwolnić pracownika:
1) w celu stawienia się na wezwanie organu administracji publicznej, sądu, policji,
kolegium
ds. wykroczeń oraz wykonania powszechnego obowiązku obrony. Pracodawca wystawia
pracownikowi zaświadczenie określające wysokość utraconego zarobku celem uzyskania
od
właściwego organu rekompensaty pieniężnej z tego tytułu;
2) do wykonania czynności biegłego w postępowaniu administracyjnym, karnym, przygotowawczym
i sądowym na czas niezbędny, nie dłuższy niż 6 dni w roku. Stosuje się odpowiednio
końcowy zapis p. 1;
3) w celu przeprowadzenia badań przewidzianych przepisami w sprawie obowiązkowych
badań lekarskich lub szczepień, jeżeli nie jest możliwe ich przeprowadzenie w czasie
wolnym od pracy. Za czas zwolnienia pracownik otrzymuje wynagrodzenie w wypadkach
i granicach ustalonych odrębnymi przepisami;
4) do wykonania zadań członka ochotniczej lub obowiązkowej straży pożarnej w celu
uczestniczenia w akcji gaszenia pożaru, a ponadto w wymiarze nie przekraczającym
6 dni w roku na szkolenie pożarnicze i do wykonania kontroli zabezpieczenia ppoż.
poza Szkołą. Stosuje się końcowy zapis p. 1;
5) w celu oddania krwi i na okresowe badania lekarskie na czas oznaczony przez stację
krwiodawczą,
z zachowaniem prawa do wynagrodzenia;
6) pełniącego funkcję wykładowcy w szkołach zawodowych i wyższych, na kursach zawodowych
prowadzonych przez urzędy centralne lub organ administracji publicznej;
7) na czas niezbędny do wzięcia udziału w posiedzeniu komisji pojednawczej, w charakterze
członka tej komisji, strony lub świadka, z zachowaniem prawa do wynagrodzenia;
8) wezwanego w charakterze świadka lub specjalisty w postępowaniu kontrolnym prowadzonym
przez NIK, z zachowaniem prawa do wynagrodzenia.
Pracownikowi przysługuje zwolnienie z pracy z zachowaniem prawa do wynagrodzenia
w razie:
1) ślubu pracownika - 2 dni,
2) urodzenia się dziecka pracownika - 2 dni,
3) ślubu dziecka pracownika- 1 dzień,
4) zgonu i pogrzebu małżonka, dziecka, ojca lub matki, ojczyma lub macochy - 2 dni,
5) zgonu i pogrzebu siostry lub brata, teściowej lub teścia, babki, dziadka, osoby
pozostającej
na utrzymaniu pracownika - 1 dzień.
Dowodami usprawiedliwiającymi nieobecność w pracy są:
1) zaświadczenie lekarskie o czasowej niezdolności do pracy, wystawione zgodnie z
przepisami
o orzekaniu o czasowej niezdolności do pracy,
2) decyzja właściwego inspektora sanitarnego, wydana zgodnie z przepisami o zwalczaniu
chorób zakaśnych, w razie odosobnienia pracownika z przyczyn wynikających z tych
przepisów,
3) oświadczenie pracownika w razie zaistnienia okoliczności uzasadniających konieczność
sprawowania przez pracownika osobistej opieki nad zdrowym dzieckiem do lat 8 z powodu
nieprzewidzianego zamknięcia żłobka, przedszkola lub szkoły, do której dziecko uczęszcza,
4) imienne wezwanie pracownika do osobistego stawienia się, wystosowane przez organ
właściwy, zawierające adnotację potwierdzającą stawienie się na to wezwanie,
5) oświadczenie pracownika potwierdzające odbycie podróży służbowej w godzinach nocnych,
w warunkach uniemożliwiających odpoczynek nocny, zakończonej w takim czasie, że od
rozpoczęcia pracy nie upłynęło 8 godzin.
5. Pracownik za zgodą pracodawcy może być zwolniony z pracy na czas niezbędny do
załatwiania
ważnych spraw osobistych lub rodzinnych, które wymagają załatwienia w godzinach pracy.
6. Zwolnienie od pracy w godzinach służbowych winno być wpisane przez pracownika
w książce
ewidencji nieobecności w godzinach służbowych z zaznaczeniem w uwagach, że ma ono
cha
rakter prywatny i jest zwolnieniem uzyskanym zgodnie z p. 5. Godzinę wyjścia i powrotu
do
pracy pracownik potwierdza podpisem. Książka ewidencji nieobecności w godzinach służbowych
znajduje się w sekretariacie Szkoły.
7. O niemożności stawienia się do pracy z przyczyny z góry wiadomej pracownik winien
uprzedzić Szkołę. W razie niestawienia się do pracy z przyczyn nieprzewidzianych
pracownik winien
zawiadomić Szkołę o przyczynie nieobecności i czasie jej trwania pierwszego dnia
nieobecności i nie póśniej niż w dniu następnym osobiście, przez inne osoby lub przez
pocztę.
W tym przypadku za datę zawiadomienia uważa się datę stempla pocztowego.
8. Pracownicy mogą być zatrudnieni poza obowiązującym czasem pracy na zasadach określonych
w kodeksie pracy lub odrębnych przepisach.
9. Opuszczenie stanowiska pracy w czasie godzin pracy jest dozwolone wyłącznie za
zgodą przełożonego.
Urlop wypoczynkowy
§ 10
1. Pracownik nabywa prawo do urlopu wypoczynkowego zgodnie z zasadami określonymi
w dziale VII kodeksu pracy (art. 152 - art. 173 ), tj.:
1) 18 dni roboczych po roku pracy (po pół roku pracy może skorzystać z urlopu w wymiarze
9 dni),
2) 20 dni roboczych po 6 latach pracy,
3) 26 dni roboczych po 10 latach pracy.
2. Nauczycielowi przysługuje prawo do urlopu wypoczynkowego w okresie ferii zimowych
i letnich.
3. Dyrektor może zatrudnić nauczyciela w wymiarze 7 dni w okresie ferii w celu przeprowadzenia
egzaminów lub przygotowania nowego roku szkolnego.
4. Przysługujący urlop wypoczynkowy pracownik jest zobowiązany wykorzystać w ten
sposób,
aby co najmniej jedna część urlopu obejmowała nie mniej niż 14 dni kalendarzowych,
pozostałą
część urlopu wypoczynkowego przysługującego w danym roku kalendarzowym pracownik
może wykorzystać w sposób dowolny, jednak w terminie zaplanowanym i uzgodnionym z
pracodawcą.
5. Pracownicy, nienauczyciele mają prawo do czterech pojedynczych dni urlopu w ciągu
roku,
w ramach przysługującego im wymiaru urlopu, na tzw. niedyspozycję lub z ważnych powodów
osobistych.
§11
1. Plan urlopów ustala pracodawca, biorąc pod uwagę wnioski pracowników i konieczność
zapewnienia normalnego toku pracy Szkoły.
2. Pracodawca na pisemny, umotywowany wniosek pracownika może udzielić mu urlopu
bezpłatnego. Nie może to spowodować zakłóceń w pracy Szkoły. Pracownik jest zobowiązany
przekazać swoje obowiązki przed pójściem na urlop osobie wskazanej przez przełożonego.
3. Okres urlopu bezpłatnego nie jest wliczany do okresu pracy, od którego zależą
uprawnienia
pracownicze.
§12
1. Nauczycielowi zatrudnionemu w pełnym wymiarze zajęć na czas nie określony po przepracowaniu
co najmniej 5 lat przysługuje urlop dla podratowania zdrowia w wysokości do jednego
roku.
2. Podstawę udzielenia urlopu stanowi orzeczenie lekarza ubezpieczenia społecznego,
właściwego
dla miejsca zamieszkania nauczyciela.
3. Łączny wymiar urlopu dla podratowania zdrowia nie może przekraczać 3 lat w okresie
całego
zatrudnienia.
Wynagrodzenie za pracę
§13
1. Za wykonanie powierzonych obowiązków pracownicy otrzymują wynagrodzenie w wysokości
wynikającej z umowy o pracę lub z mianowania.
2. Szczegółowe warunki wynagradzania za pracę oraz wypłaty świadczeń związanych z
pracą określa regulamin wynagradzania.
§14
1. Wynagrodzenie wypłaca się pracownikowi osobiście lub osobie przez niego upoważnionej
w formie pisemnej.
2. Na pisemny wniosek pracownika pracodawca może przekazać wynagrodzenie na wskazany
przez tego pracownika rachunek oszczędnościowo-rozliczeniowy.
Wykonywanie czynności służbowych
§ 15
1. Pracownik jest zobowiązany sumiennie wykonywać polecenia służbowe przełożonych,
precyzujące powinności związane z wykonywaną przez niego pracą.
2. Pracowników obowiązuje zakaz wykorzystywania w celach prywatnych służbowych środków
łączności, pojazdów służbowych, wyposażenia pomieszczeń służbowych oraz innego mienia
Szkoły lub mienia znajdującego się w jej użytkowaniu. W szczególnie uzasadnionych
przypadkach, za zgodą dyrektora Szkoły, możliwe jest odstąpienie od tego zakazu.
Naruszanie regulaminu
§ 16
1. Za szczególnie rażące naruszanie ustalonego porządku i dyscypliny pracy, mogące
stanowić przyczynę uzasadniającą rozwiązanie umowy o pracę bez wypowiedzenia z winy
pracownika (art. 52, par. 1, pkt 1 kp.), uznaje się w szczególności:
1) wykonywanie pracy lub świadczenie usług bez zezwolenia Szkoły na rzecz podmiotów
wobec niej konkurencyjnych lub też prowadzenie samodzielnej działalności gospodarczej
w tym zakresie,
2) kradzież, bezprawne użycie, umyślne zniszczenie lub uszkodzenie mienia Szkoły
lub mienia znajdującego się w jej użytkowaniu bądś popełnienie innego rodzaju przestępstwa
przeciwko mieniu.
3) niesubordynacja, w szczególności odmowa wykonania pracy,
4) niewłaściwy stosunek do przełożonych lub współpracowników,
5) naruszenie obowiązku zachowania tajemnicy służbowej,
6) załatwianie spraw prywatnych w godzinach pracy lub wykorzystanie w tym celu służbowych
środków łączności albo innego mienia Szkoły,
7) złe lub niedbałe wykonywanie pracy, w szczególności marnotrawstwo powierzonych
materiałów, oraz wykonywanie prac nie związanych z zadaniami wynikającymi ze stosunku
pracy,
8) stawianie się do pracy w stanie po spożyciu alkoholu lub środków odurzających
albo spożywanie alkoholu lub środków odurzających w czasie pracy w szkole,
9) spóśnianie się do pracy lub samowolne jej opuszczanie bez usprawiedliwienia,
10) fałszowanie dokumentów związanych z wykonywaną pracą,
11) zakłócanie spokoju w pracy.
2. W przypadku popełnienia przez pracownika uchybień mniejszej wagi lub wystąpienia
okoliczności łagodzących stosuje się kary za naruszanie porządku i dyscypliny pracy
zgodnie z art. 108-113 kp. Za uchybienia przeciwko porządkowi pracy stosuje się:
1) karę upomnienia,
2) karę nagany,
3) karę pieniężną. Kara pieniężna za jedno wykroczenie, jak i za każdy dzień nieusprawiedliwionej
nieobecności pracownika, nie może być wyższa niż jednodniowe wynagrodzenie pracownika.
3. Pracodawca ocenia stopień naruszenia obowiązków pracowniczych oraz orzeka o rodzaju
wymierzonej kary.
4. Karę nakłada pracodawca, zawiadamiając o tym pracownika na piśmie.
Bezpieczeństwo i higiena pracy
§17
1. Każdego nowo przyjętego pracownika obowiązuje szkolenie w zakresie bezpieczeństwa
i higieny pracy.
2. Rodzaje prac w szkole, przy których - zgodnie z wykazami prac wzbronionych - nie
wolno
zatrudniać kobiet i młodocianych, są ustalone odrębnymi przepisami.
Posranowienia końcowe
§ 18
1. Do dokonywania zmian w treści niniejszego regulaminu uprawniony jest dyrektor
Szkoły po
uzyskaniu akceptacji związków zawodowych.
2. Zmiana niniejszego regulaminu nie jest traktowana jako wypowiedzenie warunków
pracy
i płacy.
3. O zmianach w treści regulaminu informuje się w sposób przyjęty w Szkole.
4. Zmienione postanowienia regulaminu nabierają mocy obowiązującej w terminie 14
dni od daty
podania ich do wiadomości w sposób przyjęty w Szkole.
5. Niniejszy regulamin wchodzi w życie w terminie 2 tygodni od daty podania jego
treści do
wiadomości zatrudnionych pracowników.
5. (adnotacje o uzgodnieniu regulaminu ze związkami zawodowymi)pracodawca
Rozdział 4
Status nauczycieli i wychowawców oraz niepedagogicznych pracowników szkoły
4.1. Nauczyciele i wychowawcy
Karta nauczyciela jako pragmatyka zawodowa w wielu wypadkach reguluje status nauczycieli
inaczej niż ma to miejsce w powszechnym prawie pracy. Nauczyciele zatrudniani są
na podstawie mianowania, umowy o pracę na czas określony i na czas nie określony.
Dyrektor szkoły to nauczyciel, któremu powierzono to stanowisko. Objęcie wszystkich
spraw w jednym akcie prawnym powoduje, że Karta nauczyciela jest jedną z mniej stabilnych
ustaw w prawie pracy. Ponadto ciągłe jej nowelizowanie powiększa liczbę niejasnych
i wymagających specjalnej wykładni zagadnień. Nic więc dziwnego, że Karta nauczyciela
obrosła wieloma wykładniami Sądu Najwyższego oraz orzeczeniami sądów pracy i ubezpieczeń
społecznych.
Kto może zajmować stanowisko nauczycielaś Art. 9 Kn. mówi, że może nim być osoba,
która:
- posiada wyższe wykształcenie z odpowiednim przygotowaniem pedagogicznym lub ukończyła
zakład kształcenia nauczycieli i podejmuje pracę na stanowisku, do którego są to
wystarczające kwalifikacje,
- przestrzega podstawowych zasad moralnych,
- spełnia warunki zdrowotne niezbędne do wykonywania zawodu.
Minister Edukacji Narodowej i Sportu w rozporządzeniu z 10 września 2002 r.w sprawie
szczegółowych kwalifikacji wymaganych od nauczycieli oraz określenia szkół i wypadków,
w których można zatrudnić nauczycieli nie mających wyższego wykształcenia lub ukończonego
zakładu kształcenia nauczycieli
(DzU nr 155, poz. 1288), określił, co rozumie przez pojęcie "przygotowanie pedagogiczne",
kierunek (specjalność) studiów zbliżonych do nauczanego przedmiotu lub rodzaju prowadzonych
zajęć, co to jest kurs kwalifikacyjny i zakład kształcenia nauczycieli. Zdjęło ono
z dyrektora obowiązek ustalenia,
czy dany kierunek (specjalność) jest zbliżony do nauczanego przedmiotu lub rodzaju
prowadzonych zajęć. Obecnie dokonuje tego kurator oświaty. Kwalifikacje - to pierwszy
ze wskazanych w ustawie warunków zatrudnienia na stanowisku nauczyciela.
Drugim jest przestrzeganie przez daną osobę podstawowych zasad moralnych, w tym zawodzie
szczególnie ważne. Zasady moralne jest to również tzw. zdolność prawna. Nie może
bowiem nauczycielem być osoba, która nie ma pełnej zdolności do czynności prawnych
lub ma ograniczone prawa publiczne, przeciw której toczy się postępowanie karne,
dyscyplinarne lub postępowanie o ubezwłasnowolnienie, lub która była karana za przestępstwo
popełnione umyślnie. Warunek trzeci to wymagania zdrowotne. Wstępne badania lekarskie,
które obowiązują kandydata do tego zawodu, określa zarządzenie MOiW z 1982 r. (DzUrz
MOiW z 1982 r., nr 13, poz. 125).
Nawiązanie stosunku pracy z nauczycielem następuje poprzez zawarcie umowy o pracę
lub na podstawie mianowania. Stronami w obu tych przypadkach są nauczyciel i dyrektor-pracodawca.
Organem uprawnionym do zawierania umów i zatrudniania na podstawie mianowania jest
dyrektor. Zawarcie stosunku pracy na podstawie mianowania jest czynnością prawa pracy,
a nie decyzją administracyjną, wchodzi więc w grę nie tryb administracyjny, ale sądowy.
Formę umowy o pracę ustala artykuł 29 kodeksu pracy. Zgodnie z nowymi zapisami Karty
nauczyciela w szkole pracować będą nauczyciele o różnym statusie.
Nauczyciel stażysta i nauczyciel kontraktowy są zatrudniani na podstawie umowy o
pracę na czas określony i nie określony. Nauczyciele mianowani lub dyplomowani, pracujący
w pełnym wymiarze zajęć i zgodnie z kwalifikacjami, są zatrudniani na podstawie mianowania.
Z osobą rozpoczynającą pracę, posiadającą wymagane kwalifikacje nawiązuje się stosunek
pracy na czas określony na jeden rok szkolny w celu odbycia stażu wymaganego do uzyskania
awansu na stopień nauczyciela kontraktowego. W razie ustalenia dodatkowego stażu
stosunek pracy przedłuża się na kolejny rok szkolny. W przypadkach uzasadnionych
potrzebami szkoły dyrektor może zawrzeć umowę o pracę na czas określony (jeden rok
szkolny) z możliwością jej przedłużenia o kolejny rok z osobą mającą wymagany poziom
wykształcenia, lecz nie posiadająca przygotowania pedagogicznego. Z nauczycielem
kontraktowym dyrektor nawiązuje stosunek pracy na podstawie umowy na czas nie określony.
W przypadku nieuzyskania przez nauczyciela kontraktowego w ciągu 4 lat od dnia zatrudnienia
w danej szkole stopnia nauczyciela mianowanego, stosunek pracy wygasa z końcem roku
szkolnego lub kalendarzowego. W przypadku zaistnienia potrzeby wynikającej z organizacji
nauczania lub zastępstwa za nieobecnego nauczyciela nauczyciel stażysta, kontraktowy,
mianowany i dyplomowany są zatrudniani na podstawie umowy o pracę na czas określony.
Zgodnie z art. 10, ust. 4 nawiązanie stosunku pracy z nauczycielem na czas określony
może nastąpić włącznie w wypadku zaistnienia potrzeby wynikającej z organizacji nauczania
lub zastępstwa nieobecnego nauczyciela. Dyrektorzy często zawierają umowę na czas
np. choroby nauczyciela. Chcą w ten sposób
uniknąć sytuacji określonych w art. 25 kodeksu pracy. Mówi on, że zawarcie trzeciej
kolejnej umowy na czas określony będzie uważane za umowę na czas nie określony ze
wszystkimi tego konsekwencjami,
jeżeli między drugą a trzecią umową nie ma przerwy 1 miesiąca. W przypadku Karty
nauczyciela nie występuje taka obawa, zwłaszcza, że ostatnia zmiana kodeksu pracy
zawiesiła obowiązywanie tego artykułu do czasu wejścia Polski do UE. Zapisy pragmatyki
dotyczące sytuacji ustalonej w art. 10, ust. 7 nie wywołują skutków prawnych występujących
w art. 25,1 kp. W razie braku możliwości zatrudnienia nauczyciela mianowanego lub
dyplomowego w pełnym wymiarze zajęć zgodnie z kwalifikacjami, stosunek pracy z nimi
nawiązuje się na podstawie umowy na czas nie określony.
Dyrektor szkoły nawiązuje z nauczycielem stosunek pracy odpowiednio na podstawie
umowy o pracę lub na podstawie mianowania i zgodnie z posiadanymi przez nauczyciela
kwalifikacjami oraz stopniem awansu zawodowego. Stopień awansu zawodowego określony
jest w akcie nadania stopnia. Akt taki zawiera nazwę komisji kwalifikacyjnej lub
egzaminacyjnej, numer i datę wydania zaświadczenia o uzyskaniu akceptacji lub zdaniu
egzaminu, stopień awansu zawodowego, a także informację o pozornie wykształcenia
nauczyciela.
Kadra pedagogiczna gimnazjum w pierwszych latach jego istnienia w większości bazować
będzie na czynnych, pracujących w różnych typach szkół nauczycielach, przede wszystkim
na nauczycielach szkół podstawowych. Bardzo rozpowszechniony będzie więc sposób zatrudnienia
poprzez przeniesienie. Przeniesienie nauczyciela - to zmiana stosunku pracy. Przeniesienie
dotyczy tylko nauczycieli zatrudnionych na podstawie mianowania. Zgodnie z art. 18
Kn. nauczyciel zatrudniony na podstawie mianowania może być przeniesiony na własną
prośbę. Może to nastąpić w tej samej lub innej szkole, w tej samej lub innej miejscowości,
na takie samo lub inne stanowisko. Aby doszło ono do skutku, zgodę na taki tryb wyrazić
musi dyrektor szkoły, w której nauczyciel jest zatrudniony. Samego aktu przeniesienia
dokonuje dyrektor szkoły, do której nauczyciel ma być przeniesiony. Dyrektor również
zasięga opinii organu prowadzącego szkołę. Akt przeniesienia potwierdza wolę jednego
dyrektora, że zgadza się na rozwiązanie stosunku pracy z nauczycielem, a drugiego,
że chce zainteresowanego nauczyciela zatrudnić. Dyrektor zatrudniający nauczyciela
w trybie przeniesienia musi zapewnić mu pracę zgodną z jego kwalifikacjami, w pełnym
wymiarze i na czas nie określony. Jeżeli warunki te nie zostają spełnione, przeniesienie
nauczyciela nie powinno nastąpić. W dotychczasowym miejscu pracy kończy się stosunek
pracy z nauczycielem i wręcza mu się świadectwo pracy. W nowym miejscu pracy nauczyciel
poprzez akt przeniesienia otrzymuje potwierdzenie zatrudnienia na podstawie mianowania
zgodnie z posiadanymi kwalifikacjami. Przeniesienie nauczyciela wymaga zasięgnięcia
opinii organu prowadzącego szkołę lub, jeżeli jest to nauczyciel religii przeniesiony
decyzją władz kościelnych, powiadomienia organu prowadzącego o tym fakcie. W sytuacji
przeniesienia nauczyciela na własną prośbę, zasięgnięcie opinii organu prowadzącego
ma charakter porządkowy. Organ prowadzący szkołę ma prawo wiedzieć, kto pracuje w
jego jednostce organizacyjnej i jaką politykę kadrową prowadzi dyrektor.
Drugą formą przeniesienia jest przeniesienie z urzędu za zgodą nauczyciela. Propozycję
wysuwa dyrektor szkoły lub organ prowadzący. Jeżeli nauczyciel wyrazi zgodę na przeniesienie,
a przeniesienie nastąpiło do innej miejscowości, wówczas:
- należy nauczycielowi zapewnić odpowiednie do jego stanu rodzinnego mieszkanie,
- zapewnić pracę współmałżonkowi, jeżeli jest nauczycielem,
- zwolnić od obowiązków służbowych na czas przenosin, jednak nie dłużej niż na 7
dni.
Nauczyciela zatrudnionego na podstawie mianowania, przenoszonego z urzędu za jego
zgodą, przenosi również dyrektor szkoły, do której nauczyciel ma być przeniesiony.
Inaczej wygląda sprawa z nauczycielami religii zatrudnionymi na podstawie mianowania.
Nauczyciel, który na podstawie odrębnych przepisów otrzymał skierowanie do innej
szkoły, zostaje przeniesiony przez dyrektora szkoły, do której otrzymał skierowanie,
w porozumieniu z dyrektorem szkoły, w której jest zatrudniony. Nie wchodzi tu w grę
zgoda nauczyciela. Również organ prowadzący zostaje tylko zawiadomiony o zaistniałym
fakcie przeniesienia nauczyciela religii. W tym przypadku nie zasięga się opinii
organu prowadzącego. Wyrażenie przez nauczyciela zgody na przeniesienie pozbawia
go prawa do sądowego dochodzenia prawidłowości decyzji dyrektora.
Każda szkoła jest samodzielną jednostką organizacyjną, a każdy dyrektor szkoły samodzielnym
pracodawcą. Pociąga to konieczność normowania stosunku pracy w tej szkole. Każde
przeniesienie nauczyciela zatrudnionego na podstawie mianowania czy jego zatrudnienie
w nowym miejscu, jeżeli pracuje zgodnie z kwalifikacjami, wiąże się z wręczeniem
nowego aktu potwierdzającego zatrudnienie na podstawie mianowania. Nauczyciel mianowany
lub dyplomowany, zmieniając co rok miejsce pracy, pracując zgodnie z kwalifikacjami,
co rok otrzyma nowy akt zatrudnienia na podstawie mianowania. Zatrudnienie na podstawie
mianowania związane jest z kwalifikacjami niezbędnymi do prowadzenia określonego
rodzaju zajęć, toteż przechodząc do szkoły, do nauczania w której nie ma kwalifikacji,
nauczyciel nie zostanie zatrudniony na podstawie mianowania, lecz tylko na podstawie
umowy o pracę.
Zgodnie z art. 19 Kn. nauczyciel zatrudniony na podstawie mianowania może być przeniesiony
do innej placówki bez jego zgody. Ta dyspozycyjność nauczyciela ograniczona jest
według art. 19 do sytuacji, w której w razie konieczności zapewnienia szkole obsady
na stanowisku nauczyciela z wymaganymi kwalifikacjami odpowiadającymi potrzebom programowym
szkoły, organ prowadzący szkołą może przenieść nauczyciela mianowanego do tej szkoły
- bez zgody nauczyciela, jednak na okres nie dłuższy niż 3 lata, z prawem powrotu
na uprzednio zajmowane stanowisko. Przeniesienia nauczyciela zatrudnionego na podstawie
mianowania bez jego zgody dokonuje organ prowadzący szkołę. Wykładnię obowiązującego
w tym zakresie prawa dał SN orzeczeniem z 16 września 1993 r. W tym jednak przypadku
nauczycielowi przysługuje:
- czterodniowy tydzień pracy,
- dodatek za uciążliwość w wysokości 20% wynagrodzenia zasadniczego,
- zakwaterowanie w miejscu czasowego zatrudnienia (art. 19 Kn.).
Orzeczenie SN z 18 stycznia 1996 r. (I PZP 37/95) stwierdza, że skierowanie
nauczyciela do innej szkoły na podstawie art. 19, ust. 1 Kn. powoduje ustanie poprzedniego
i nawiązanie nowego stosunku pracy na czas nieokreślony w placówce, do której został
przeniesiony.
Z tej części orzeczenia wynika, że następuje rozwiązanie stosunku pracy z wydaniem
świadectwa pracy włącznie. W nowym miejscu pracy nauczyciel mianowany otrzymuje nowy
akt zatrudnienia na podstawie mianowania, tj. staje się pracownikiem nowej szkoły.
Zakłada się, że przeniesiony nauczyciel nie ma żadnych zobowiązań wobec macierzystej
placówki. Formalne i faktyczne więzy między poprzednią szkołą a nauczycielem zostały
na okres trzech lat zerwane. Ponieważ w ustawie nie określono terminu, w jakim nauczyciel
może dochodzić swojego prawa do powrotu na poprzednio zajmowane stanowisko, SN komentuje,
że w razie gdyby skierowanie przewidywało dłuższe zatrudnienie niż trzy lata, nauczyciel
może się z tym nie zgodzić i wystąpić po trzech latach o powrót na poprzednie stanowisko.
To, że ustawa daje nauczycielowi takie prawo, nie oznacza, że musi z niego skorzystać.
Może przecież uznać, że praca w nowej szkole daje mu pełną satysfakcję zawodową i
nie myśli o powrocie do starej placówki. Jeżeli jednak będzie chciał wrócić, to po
upływie trzech lat może wystąpić z takim żądaniem w każdej chwili. Odmowa przyjęcia
do pracy spotka się z wystąpieniem do sądu pracy z żądaniem nawiązania stosunku pracy
w terminie 14 dni od doręczenia zawiadomienia o odmowie przyjęcia do pracy.
Przeniesienia nauczyciela zatrudnionego na podstawie mianowania bez jego zgody dokonuje
organ prowadzący w każdym czasie i bez okresu wypowiedzenia.
Uzupełnienie etatu. Jeżeli w szkole nauczycielowi brakuje kilku godzin do pełnego
etatu, ale nie więcej niż 1/2, to na podstawie art. 22 Kn. organ prowadzący może
nakazać mu podjęcie pracy w innej placówce, ale w tej samej miejscowości i na tym
samym stanowisku, co w szkole macierzystej. Będzie to w przypadku np. nowo otworzonych
gimnazjów sytuacja dość często spotykana. Stąd warto wiedzieć, co na ten temat mówi
orzeczenie SN. Wyrok z 20 marca 1991 r. (I PR 6/91) określa, że nie jest wymagana
zgoda nauczyciela na pracę w innej szkole w tej samej miejscowości w celu uzupełnienia
obowiązującego wymiaru zajęć dydaktycznych czy wychowawczych w wymiarze nie większym
niż 1/2 etatu. Jeżeli jednak nauczyciel ma uzupełnić etat na innym stanowisku, musi
wyrazić na to zgodę. W przypadku niewyrażenia zgody, nauczyciel otrzymuje wynagrodzenie
tylko za tę część etatu, którą realizuje. Uzupełnienie etatu nie może być większe
niż 1/2 obowiązującego wymiaru zajęć na tym stanowisku. Jeżeli w wyniku zmian organizacyjnych
brakuje godzin do pracy w pełnym wymiarze, zgoda nauczyciela na nauczanie w zmniejszonym
wymiarze powoduje stan prawny, w którym nauczyciel zatrudniony na podstawie mianowania
pracuje w wymiarze co najmniej 1/2 etatu (art. 20 Kn.). Jest to jedyny przypadek
wymuszony przez sytuację organizacyjną, w którym bez zapewnienia wymaganej liczby
godzin przewidzianych dla tego stanowiska nauczyciel zachowuje status nauczyciela
zatrudnionego na podstawie mianowania. Z uwagi na art. 178 kp. należy przyjąć, że
istnieje zakaz skierowania do innej miejscowości czy poza stałe miejsce pracy kobiet
w ciąży oraz (bez ich zgody) kobiety lub mężczyzny wychowujących dziecko do 4. roku
życia.
Jak widać z powyższego, w sytuacjach określonych przepisami Kn. organ prowadzący
szkołę wchodzi w rolę pracodawcy: formułuje i wręcza akt przeniesienia bez zgody
nauczyciela, wskazuje szkołę, w której nauczyciel będzie uzupełniał etat. Dyrektor
w tej sytuacji staje się wykonawcą decyzji organu prowadzącego w zakresie rozwiązania
stosunku pracy i jego nawiązania .
Zawieszenie nauczyciela i dyrektora w pełnieniu obowiązków następuje z mocy prawa
w razie tymczasowego aresztowania lub pozbawienia wolności w związku z postępowaniem
karnym, lub z woli podmiotu zatrudniającego, gdy wszczęto postępowanie karne, lub
złożono wniosek o wszczęcie postępowania dyscyplinarnego.
Trwałe zmiany stosunku pracy dotyczyć mogą rodzaju pracy, miejsca wykonywania pracy,
czasu pracy, wynagrodzenia za pracę.
Rozwiązanie stosunku pracy z nauczycielem zatrudnionym na podstawie mianowania następuje
zgodnie z art. 23 Kn. w przypadku:
- porozumienia stron, na wniosek nauczyciela,
- w razie czasowej niezdolności do pracy spowodowanej chorobą (rok lub 2 lata z urlopem
zdrowotnym),
- orzeczenia przez komisję lekarską do spraw inwalidztwa trwałej niezdolności nauczyciela
do pracy w pełnym wymiarze zajęć,
- osiągnięcia wieku emerytalnego. Jeżeli nauczyciel z wiekiem nie nabył prawa do
emerytury, dyrektor szkoły przedłuża okres zatrudnienia, nie dłużej jednak niż na
2 lata od osiągnięcia wieku emerytalnego,
- uzyskania negatywnej oceny pracy,
- w razie cofnięcia skierowania do nauczania religii w szkole na zasadach określonych
w odrębnych przepisach.
Karta nauczyciela w art. 20 (DzU z 1997 r., nr 56, poz. 357 ze zm.) nie dopuszcza
rozwiązania stosunku pracy bez wypowiedzenia. W sytuacji likwidacji placówki dyrektor
szkoły rozwiązuje z nauczycielem stosunek pracy. Natomiast gdy zmiany organizacyjne
powodują zmniejszenie liczby oddziałów, następują zmiany planów nauczania zmniejszające
liczbę godzin lub zwiększony zostaje wymiar godzin obowiązkowych, dyrektor ma prawo,
a nawet obowiązek przenieść nauczyciela na jego wniosek w stan nieczynny. Dotyczy
to tak nauczycieli zatrudnionych na podstawie mianowania, jak i zatrudnionych na
podstawie umowy o pracę. Nauczyciel może na swój wniosek złożony dyrektorowi rozwiązać
stosunek pracy. Nauczyciel zatrudniony na podstawie mianowania otrzymuje 6-miesięczną
odprawę, a rozwiązanie następuje bez wypowiedzenia, czyli w trybie natychmiastowym
i bez konieczności uzyskiwania stanowiska instancji związkowej. Mówią o tym uchwały
SN z 25 maja i 25 czerwca 1993 roku. Nauczycielowi zatrudnionemu na podstawie umowy
o pracę, z którym rozwiązano stosunek pracy z przyczyn wyżej wymienionych, przysługują
świadczenia określone w przepisach o szczególnych zasadach rozwiązywania z pracownikami
stosunków pracy z przyczyn dotyczących zakładu pracy. Nabiera mocy ustawa z 28 grudnia
1989 r. o szczególnych zasadach rozwiązywania z pracownikiem stosunku pracy z przyczyn
dotyczących zakładu pracy (DzU z 2002 r., nr 112, poz. 980 ze zm.).
Wygaśnięcie stosunku pracy z nauczycielem następuje, gdy skutek taki przewidują przepisy
prawa pracy. Będą nimi np. śmierć pracownika, nieusprawiedliwione niezgłoszenie się
do pracy w ciągu 7 dni, niezgłoszenie powrotu do pracy po odbyciu służby wojskowej,
o czym mówi art. 74 kp. Ponadto art. 26 Kn. ustala: Stosunek pracy nauczyciela wygasa
z mocy prawa odpowiednio w razie:
- prawomocnego ukarania w postępowaniu dyscyplinarnym karą dyscyplinarną zwolnienia
z pracy oraz karą dyscyplinarną zwolnienia z pracy z zakazem przyjmowania ukaranego
do pracy w zawodzie nauczycielskim, w okresie trzech lat od ukarania lub karą wydalenia
z zawodu nauczycielskiego,
- prawomocnego skazania na karę pozbawienia praw publicznych albo prawa wykonywania
zawodu lub utraty pełnej zdolności do czynności prawnych,
- prawomocnego skazania za przestępstwo popełnione umyślnie,
- upływu trzymiesięcznego okresu odbywania kary pozbawienia wolności,
- stwierdzenia, że nawiązanie stosunku pracy nastąpiło na podstawie fałszywych lub
nieważnych dokumentów albo zostało dokonane z naruszeniemwarunków określonych w art.
10 ust. 1-5 z zastrzeżeniem art. 10 ust. 9,
- a także upływu sześciomiesięcznego terminu pozostawania w stanie nieczynnym (art.
20, ust. 6 Kn.).
Przepisy powszechne określają ochronę prawną stosunku pracy określonej grupy zatrudnionych,
tj.: kobiet w okresie ciąży, w okresie urlopu macierzyńskiego lub wychowawczego,
osób pełniących funkcję radnego, posła, senatora, społecznego inspektora pracy, członka
zarządu i komisji rewizyjnej zakładowej organizacji związkowej. Karta nauczyciela
w art. 27, ust. 1 wprowadza modyfikację zwolnienia nauczyciela zatrudnionego na podstawie
umowy na czas nie określony. Może ono nastąpić tylko z końcem roku szkolnego i zawsze
z trzymiesięcznym wypowiedzeniem, niezależnie od stażu pracy nauczyciela. Nie dotyczy
to placówek o ruchu ciągłym, tj. placówek nieferyjnych. Nauczyciel religii zatrudniony
na podstawie mianowania otrzymuje odprawę zgodnie z art. 28 Kn. Nowelizacja w pkt
2a mówi: w przypadku określonym w art. 23, ust. 1, pkt 6 (cofnięcie skierowania dla
nauczyciela religii) nauczycielowi przysługuje jednorazowa odprawa w wysokości jednomiesięcznego
wynagrodzenia za każdy rok pracy na stanowisku nauczyciela religii, nie więcej jednak
niż w wysokości trzymiesięcznego wynagrodzenia. Wszystkie należne nauczycielowi odprawy
wypłaca dyrektor szkoły, który rozwiązał z nauczycielem zatrudnionym na podstawie
mianowania stosunek pracy.
4.2. Wynagrodzenie za pracę
Prawo nauczyciela do wynagrodzenia wynika z Karty nauczyciela, kodeksu pracy (art.
84-91) oraz z szeregu aktów, z których najważniejsze to:
- ustawa z 23 grudnia 1999 r. o kształtowaniu wynagrodzeń w państwowej sferze budżetowej
oraz zmianie innych ustaw (DzU nr 110, poz. 1255),
- rozporządzenie MEN z 11 maja 2000 r. w sprawie wysokości minimalnych stawek wynagrodzenia
zasadniczego nauczycieli, sposobu obliczania wysokości stawki wynagrodzenia zasadniczego
za jedną godzinę przeliczeniową, wykazu stanowisk oraz dodatkowych zadań i zajęć
uprawniających
do dodatku funkcyjnego, ogólnych warunków przyznawania dodatku motywacyjnego, wykazu
trudnych i uciążliwych warunków pracy stanowiących podstawę przyznania dodatku za
warunki pracy oraz szczególnych
przypadków zaliczenia okresów zatrudnienia i innych okresów uprawniających do dodatku
za wysługę lat (DzU nr 39, poz. 455, zm. z 2000 r., nr 100, poz. 1074, z 2001 r.,
nr 52, poz. 544, z 2002 r. nr 160, poz. 1323),
- rozporządzenie MEN z 29 września 2000 r. w sprawie dodatków oraz wynagrodzenia
za godziny ponadwymiarowe i godziny doraśnych zastępstw dla nauczycieli zatrudnionych
w szkołach prowadzonych przez organa administracji rządowej, a także w sprawie dodatku
motywacyjnego i służbowego
dla nauczycieli zatrudnionych na stanowiskach wymagających kwalifikacji pedagogicznych
w urzędach administracji rządowej, Centralnej Komisji Egzaminacyjnej, okręgowych
komisjach egzaminacyjnych oraz w jednostkach organizacyjnych sprawujących nadzór
pedagogiczny (DzU nr 83, poz. 943),
- regulamin określający wysokość oraz szczegółowe warunki przyznawania nauczycielom
dodatków: motywacyjnego, funkcyjnego i za warunki pracy,
wynagrodzenia za godziny ponadwymiarowe i godziny doraśnych zastępstw, nagród ze
specjalnego funduszu nagród, a także wysokość oraz szczegółowe zasady przyznawania
i wypłacania dodatku mieszkaniowego
wprowadzony uchwałą organu stanowiącego jednostki samorządu terytorialnego,
- regulamin wynagradzania wprowadzony w szkole na podstawie art. 77 kp.,
- rozporządzenie MEN z 16 maja 2001 r. w sprawie wysokości oraz szczegółowych zasad
przyznawania i wypłacania nauczycielskich dodatków
mieszkaniowych dla nauczycieli zatrudnionych w szkołach prowadzonych
przez organy administracji rządowej (DzU nr 56, poz. 585).
Wynagrodzenie nauczyciela składa się z wynagrodzenia zasadniczego, dodatków, wynagrodzenia
za godziny ponadwymiarowe i za godziny doraśnych zastępstw oraz z nagród i innych
świadczeń wynikających ze stosunku pracy ustalonych w regulaminie. Wynagrodzenie
zasadnicze jest uzależnione od stopnia awansu zawodowego, posiadanych kwalifikacji,
wymiaru zająć obowiązkowych. Przyjęto cztery stopnie awansu zawodowego: stażysta,
nauczyciel kontraktowy, nauczyciel mianowany i nauczyciel dyplomowany. W przypadku
kwalifikacji uwzględniono cztery poziomy wykształcenia: . - stopień naukowy doktora
lub doktora habilitowanego, tytuł zawodowy magistra z przygotowaniem pedagogicznym,
- tytuł zawodowy magistra bez przygotowania pedagogicznego, tytuł zawodowy licencjata
(inżyniera) z przygotowaniem pedagogicznym,
- tytuł zawodowy licencjata (inżyniera) bez przygotowania pedagogicznego,dyplom ukończenia
kolegium nauczycielskiego, nauczycielskiego kolegium języków obcych,
- pozostałe kwalifikacje.
Wymiar zajęć obowiązkowych określa art. 42, ust. 3 Kn. (wymiar pensum w tabeli),
a tzw. rozszerzone pensum jest, zgodnie z art. 42, ust. 4., ustalane przez dyrektora
na pisemny wniosek nauczyciela złożony przed rozpoczęciem zajęć. Minister właściwy
do spraw oświaty i wychowania ustalił tabelę zaszeregowania oraz minimalnych stawek
wynagrodzenia zasadniczego. W skład wynagrodzenia nauczycieli wchodzą następujące
dodatki:
1) za wysługę lat - do okresów pracy uprawniających do tego dodatku wlicza się okresy
poprzedniego zatrudnienia we wszystkich zakładach pracy w wymiarze nie niższym niż
połowa obowiązującego wymiaru zajęć bez względu na sposób ustania stosunku pracy;
2) motywacyjny - nauczyciel musi spełniać ogólne warunki określone w rozporządzeniu.
Są to:
a) osiągnięcia dydaktyczne, wychowawcze i opiekuńcze,
b) jakość świadczonej pracy, w tym związanej z powierzonym stanowiskiem kierowniczym,
dodatkowym zadaniem lub zajęciem,
c) ocena pracy w przypadku szkoły prowadzonej przez administrację rządową co najmniej
dobra,
d) zaangażowanie w realizację innych czynności wynikających z zadań statutowych szkoły,
zajęcia i czynności związane z samokształceniemi doskonaleniem zawodowym (art. 42,
ust. 2, pkt 2 i 3 Kn.);
3) funkcyjny - są do niego uprawnieni nauczyciele, którym powierzono:
a) stanowisko dyrektora lub wicedyrektora szkoły albo inne stanowisko kierownicze
przewidziane w statucie szkoły,
b) wychowawstwo klasy,
c) funkcję opiekuna stażu,
d) funkcję doradcy metodycznego lub nauczyciela-konsultanta;
4) za warunki pracy (trudne, uciążliwe i szkodliwe dla zdrowia) określone w par.
6 i 7 rozporządzenia ministra właściwego do spraw oświaty i wychowania z 11 maja
2000 r.
Wynagrodzenie za godziny ponadwymiarowe i godziny doraśnych zastępstw regulują wyżej
wspomniane rozporządzenie i regulamin dodatków jednostki samorządu terytorialnego.
Zgodnie z art. 35, ust. 2 Kn. przez godzinę ponadwymiarową rozumie się przydzieloną
nauczycielowi godzinę zajęć dydaktycznych, wychowawczych lub opiekuńczych powyżej
tygodniowego, obowiązkowego wymiaru godzin zajęć dydaktycznych, wychowawczych lub
opiekuńczych. Wynagrodzenie za godziny ponadwymiarowe wypłaca się według stawki osobistego
zaszeregowania nauczycieli z uwzględnieniem dodatku za warunki pracy.
średnie wynagrodzenie stażysty stanowi 82% kwoty bazowej określonej dla pracowników
państwowej sfery budżetowej (ustawa o kształtowaniu środków na wynagrodzenie w państwowej
sferze budżetowej w roku 2000 z 23 grudnia 1999 r.) ustalanej corocznie w ustawie
budżetowej. średnie wynagrodzenie nauczyciela kontraktowego stanowi 125%, mianowanego
175%, a dyplomowanego 225% wynagrodzenia nauczyciela stażysty. Minister w rozporządzeniu
ustalił sposób obliczania stawki za jedną godzinę przeliczeniową i sposób obliczania
wynagrodzenia zasadniczego dla nauczycieli realizujących zwiększone pensum dydaktyczne.
Wysokość dodatków, nagród i sposobu obliczenia wynagrodzenia za godziny ponadwymiarowe
i zastępstwa w drodze regulaminu ustala organ prowadzący szkołę. Nauczyciel nabywa
prawo do wynagrodzenia z dniem nawiązania stosunku pracy. Zmiana wysokości wynagrodzenia
w czasie trwania stosunku pracy następuje z dniem pierwszym najbliższego miesiąca
kalendarzowego. Prawo do wynagrodzenia gaśnie z ostatnim dniem miesiąca, w którym
nastąpiło wygaśnięcie lub rozwiązanie stosunku pracy. Zmiana ustawy - Karta nauczyciela
z 22 grudnia 2000 r. (DzU z 2000 r., nr 122, poz. 1323) zniosła w art. 30, ust. 5,
pkt 1 zapis gwarantujący, że średnia stawka wynagrodzenia zasadniczego stanowiła
co najmniej 75% średniego wynagrodzenia nauczycieli wynikającego z ustaleń ust. 2
i 3 art. 30 Kn. W wyniku tego minister właściwy do spraw oświaty i wychowania w rozporządzeniu
płacowym określał będzie, jaką część ogólnego wynagrodzenia nauczyciela stanowić
ma jego wynagrodzenie zasadnicze. W roku 2001 wynagrodzenie zasadnicze stanowiło
tylko 66% średniego wynagrodzenia.
Możliwość zawarcia układu zbiorowego, która już znajduje się w Karcie nauczyciela,
może zmienić istniejący stan prawny. Nowelizacja z 5 czerwca 1992 r. zniosła art.
41 Karty nauczyciela, który zapewniał prawo do wynagrodzenia w czasie usprawiedliwionej
nieobecności w pracy. Obecnie nauczyciel za czas choroby lub odosobnienia trwającego
łącznie do 33 dni w ciągu roku kalendarzowego otrrzymuje wynagrodzenie, a za dalsze
dni zasiłek chorobowy lub opiekuńczy na zasadach z roku 1999 (DzU nr 60, poz. 636).
Często w umowie przy określaniu warunków płacowych wspomina się o premiach i nagrodach.
Jeżeli warunki wypłat dodatkowych określono w regulaminie płacowym, to mamy do czynienia
z premią. Aby mieć prawo do tego świadczenia, pracownik musi spełniać zawarte w tym
regulaminie warunki. Jeżeli nie ustalono warunków, które trzeba spełnić, aby otrzymać
świadczenia,a decyzje pozostawiono pracodawcy, mamy do czynienia z nagrodą. Szczegółowe
warunki wynagradzania za pracę nauczycieli i pozostałych pracowników szkoły ustala
pracodawca w regulaminie wynagradzania (art. 77 kodeksu pracy).
Wzór
Regulamin wynagradzania
Szkoły
Postanowienia wstępne
Na podstawie art. 77 ustawy z 26 czerwca 1974 r. - Kodeks pracy (DzU z 1998 r., nr
21, poz. 94) ustala się regulamin wynagradzania.
1. Regulamin wynagradzania w Szkole ustala sposób, porządek oraz tryb wypłaty wynagrodzenia
za wykonaną pracę.
2. Regulamin wynagradzania obowiązuje wszystkich pracowników Szkoły bez względu na
stanowisko, pełnioną funkcję czy rodzaj wykonywanej pracy.
3. Każdy pracownik winien znać niniejszy regulamin i przestrzegać go.
Wynagrodzenie za prace
4. Wynagrodzenie za pracę, zawarte w umowie o pracę, winno odpowiadać rodzajowi wykonywanej
pracy i kwalifikacjom wymaganym przy jej wykonywaniu.
5. Wynagrodzenie przysługuje za pracę wykonaną.
6. W przypadku niewykonania pracy z winy Szkoły pracownik ma prawo do wynagrodzenia,wynikającego
z jego osobistego zaszeregowania, określonego stawką godzinową, a jeżeli taki składnik
nie został wyodrębniony, to do 60% wynagrodzenia przy założeniu, że nie jest ono
niższe od najniższego wynagrodzenia.
7. Jeżeli przerwa w pracy nastąpiła z winy pracownika, wynagrodzenie nie przysługuje.
8. Szkoła na czas przerwy w pracy może powierzyć pracownikowi inną pracę, za wykonanie
której przysługuje wynagrodzenie, jednak nie niższe niż określone w punkcie 6.
9. Wynagrodzenie za czas przerwy w pracy, spowodowanej warunkami atmosferycznymi,
przysługuje pracownikowi przy pracach uzależnionych od tych warunków.
10. Wynagrodzenie wypłaca się w sekretariacie Szkoły.
Ochrona wynagrodzenia za prace
11. Pracownik nie może zrzec się prawa do wynagrodzenia ani przenieść tego prawa
na inną osobę.
12. Wynagrodzenie za pracę płatne miesięcznie pracownikom niepedagogicznym Szkoły
wypłaca się z dołu.
13. Wynagrodzenie za pracę wypłaca się raz w miesiącu, najpóśniej w ostatnim dniu
miesiąca,
a jeżeli jest to dzień wolny od pracy, to w dniu poprzednim w sekretariacie Szkoły.
14. Pracownik może otrzymać zaliczkę na poczet przyszłego wynagrodzenia.
15. Szkoła zobowiązuje się wypłacać wynagrodzenie w miejscu i terminie ustalonym
w tym regulaminie.
16. Pracownik ma prawo do tajemnicy swoich zarobków. Szkoła jest zobowiązana do respektowania
tego prawa poprzez wprowadzenie takiego systemu wypłaty wynagrodzeń, który zapewni
utrzymanie tajemnicy.
17. Szkoła zobowiązana jest do wypłaty wynagrodzenia do rąk pracownika.
18. Wypłacanie wynagrodzenia w inny sposób niż do rąk pracownika wymaga jego zgody
na piśmie.
19. Z wynagrodzeń za pracę po potrąceniu składek na ubezpieczenia społeczne płacone
przez pracownika
i ubezpieczenie zdrowotne oraz zaliczki na podatek dochodowy potrąca się:
1) świadczenia alimentacyjne,
2) sumy egzekwowane na mocy tytułów wykonawczych,
3) zaliczki pieniężne udzielane pracownikom,
4) ewentualne kary pieniężne przewidziane w art. 108 kp.
20. Potrąceń dokonuje się wg podanej powyżej kolejności w następujących granicach:
1) w razie egzekucji świadczeń alimentacyjnych do wysokości 3/5 wynagrodzenia,
2) w razie egzekucji innych należności lub potrącenia zaliczek do połowy wynagrodzenia.
21. Dodatkowe roczne wynagrodzenie podlega egzekucji na zaspokajanie świadczeń alimentacyjnych
w całości.
22. Z wynagrodzenia za pracę odlicza się do pełnej wysokości kwoty wypłacone w poprzednim
terminie płatności za okres nieobecności w pracy, za którą pracownik nie zachowuje
prawa do wynagrodzenia.
Wynagrodzenie nauczycieli
23.Wynagrodzenie nauczycieli normuje Karta nauczyciela i wydane na jej podstawie
rozporzą
dzenie Ministra Edukacji Narodowej i Sportu z dnia w sprawie wynagradzania nauczycieli
(DzU),jak również regulamin dodatków uchwalony przez organ stanowiący jednostki samorządu
terytorialnego zgodnie z art. 30, ust. 6 Karty nauczyciela.
24. Wynagrodzenie nauczycieli składa się z wynagrodzenia zasadniczego, dodatków:
za wysługę
lat, motywacyjnego, funkcyjnego oraz za warunki pracy, wynagrodzenia za godziny ponad
wymiarowe i doraśnych zastępstw, z nagród i innych świadczeń wynikających ze stosunku
pracy. Wysokość wynagrodzenia zasadniczego zależy od posiadanego przez nauczyciela
stopnia awansu zawodowego, kwalifikacji i wymiaru zajęć obowiązkowych.
25. Dodatek funkcyjny przysługuje nauczycielom, którym powierzono stanowiska kierownicze.
26. Nauczycielom przysługuje dodatek za wysługę lat w wysokości 1% wynagrodzenia
zasadniczego za każdy rok pracy. Dodatek jest wypłacany w okresach miesięcznych od
czwartego roku pracy poczynając.
Nie może on przekroczyć 20% wynagrodzenia zasadniczego.
27. Dyrektor szkoły może przydzielić nauczycielowi godziny ponadwymiarowe w wysokości
do
A obowiązującego wymiaru. Przydzielenie większej liczby godzin wymaga zgody nauczyciela.
Liczba tych godzin nie może przekroczyć etatu.
28. Wynagrodzenie za godziny ponadwymiarowe wypłaca się wg stawki osobistego zaszeregowania,
z uwzględnieniem dodatków za warunki pracy.
29. Prócz wymienionych dodatków nauczyciel może otrzymać:
- dodatek za stopień specjalizacji zawodowej do czasu uzyskania wyższego stopnia
awansu zawodowego,
- dodatek za pracę w porze nocnej,
- dodatek wiejski,
- dodatek mieszkaniowy,
- zasiłek na zagospodarowanie.
30. Nauczyciel ma prawo do dodatku motywacyjnego. Ustalane jest ono na co najmniej
6 miesięcy na podstawie kryteriów uzgodnionych z radą pedagogiczną i związkami zawodowymi
lub zawarte w regulaminie organu prowadzącego.
31. Nauczyciel nabywa prawo do wynagrodzenia od dnia nawiązania stosunku pracy.
Wypłatę części zasadniczej otrzymuje z góry. Inne części wynagrodzenia otrzymuje
z dołu,
po wykonaniu przydzielonych mu zadań.
32. Odprawy pieniężne i odszkodowania przysługujące nauczycielom, z którymi rozwiązano
stosunek pracy, wynikają z przepisów kodeksu pracy i odpowiednich artykułów Karty
nauczyciela.
świadczenie pieniężne w okresie czasowej niezdolności do pracy
33. Za czas niezdolności pracownika do pracy wskutek:
1) choroby lub odosobnienia w związku z chorobą zakaśną trwającą łącznie do 33 dni
w ciągu roku kalendarzowego pracownik zachowuje prawo do 80 % wynagrodzenia,
2) wypadku przy pracy, wypadku w drodze do pracy lub z pracy albo choroby zawodowej
bądś choroby przypadającej w okresie ciąży pracownik zachowuje prawo do 100 % wynagrodzenia.
34. Za czas niezdolności do pracy, trwający dłużej niż 33 dni w roku kalendarzowym,
pracowni
kowi przysługuje zasiłek chorobowy na zasadach określonych w odrębnych przepisach.
Odprawa rętowa, emerytura, pośmiertna
35. Pracownikowi, spełniającemu warunki uprawniające do renty lub emerytury, Szkoła
zapewnia
odprawę w wysokości jedno, dwu i trzymiesięcznego wynagrodzenia, zależnie od stażu
pracy.
36. Pracownik, który otrzymał odprawę, nie może ponownie nabyć do niej prawa.
37. W razie śmierci pracownika rodzinie przysługuje od Szkoły odprawa pośmiertna.
Wysokość odprawy zależy od okresu zatrudnienia pracownika w Szkole i wynosi:
1) jednomiesięczne wynagrodzenie, jeżeli pracownik był zatrudniony w Szkole mniej
niż 10 lat,
2) trzymiesięczne, jeżeli pracownik był zatrudniony w Szkole co najmniej 10 lat,
3) sześciomiesięczne, jeżeli pracownik był zatrudniony w Szkole co najmniej 15 lat.
38. Odprawa przysługuje członkom rodziny zgodnie z art. 93 kp.
Postanowienia końcowe
39. Do dokonania zmian w niniejszym regulaminie uprawniony jest dyrektor Szkoły.
40. Zmiana postanowień regulaminu wynagrodzeń nie zmienia warunków pracy i płacy
określonych w Regulaminie pracy i innych dokumentach.
41. O zmianach w treści regulaminu informuje się w sposób przyjęty w Szkole.
Nabierają one mocy prawnej po 14 dniach od daty podania ich do wiadomości pracownikom.
42. Niniejszy regulamin wchodzi w życie w terminie 2 tygodni od daty podania jego
treści do wiadomości zatrudnionym pracownikom.
(adnotacje o uzgodnieniu regulaminu pracodawca ze związkami zawodowymi)
4.3. Inne uprawnienia nauczyciela
Inne uprawnienia nauczyciela to nagrody i wyróżnienia, uprawnienia o charakterze
socjalnym, uprawnienia z zakresu ochrony zdrowia, uprawnienia emerytalne i rentowe,
ulgi komunikacyjne. Zasady przyznawania nagród zawiera rozporządzenie Ministra Edukacji
Narodowej z 6 września 2001 r. w sprawie trybu i kryteriów przyznawania nagród dla
nauczycieli (DzU nr 101, poz. 1093). DzU nr 90, poz. 451 z roku 1992 wprowadza zmiany
w zasadach przyznawania odznaczeń. Zniesiono tytuł Zasłużony Nauczyciel PRL, skreślono
gwarancje dotyczące przyznawania Krzyży Zasługi. O zakładowym funduszu socjalnym
mówi ustawa z 4 marca 1994 r. (DzU nr 43, poz. 163 ze zm.). Znosi ona fundusz mieszkaniowy,
uchyla ustawę z 24 paśdziernika 1986 r. o zakładowym funduszu socjalnym, a art. 53,
ust. 1 i 2 Karty nauczyciela
ustala, że: dla nauczycieli tworzy się zakładowy fundusz socjalny w wysokości 8%
planowanych rocznych środków na wynagrodzenia osobowe, dla emerytów i rencistów tworzy
się fundusz socjalny
w wysokości 5% otrzymywanych przeznich rent i emerytur. Z tego odpisu wypłaca się
nauczycielowi do końca sierpnia świadczenie urlopowe. Nie zmienione pozostały także
uprawnienia, jak prawo do mieszkania i pierwszeństwo przyjęcia dzieci do szkół, przedszkoli,
burs i internatów dla nauczycieli pracujących na wsi i w miastach do 5 tys.mieszkańców.
Pozostał również jednorazowy zasiłek na zagospodarowanie w wysokości dwumiesięcznego
wynagrodzenia zasadniczego. Wprowadzony do Karty nauczyciela rozdział 7a pt. "Finansowanie
dokształcania i doskonalenia zawodowego nauczycieli" ustala wyodrębnione środki na
ten cel w wysokości nie mniejszej niż 2,5% planowanych wydatków na wynagrodzenia
osobowe nauczycieli. Mogą być one zwiększone o dotacje i darowizny z jednostek
samorządu terytorialnego.
Uprawnienia nauczycieli pracujących na wsi i w miastach do 5 tys. mieszkańców. Art.
54 Karty nauczyciela daje tym nauczycielom prawo do:
- mieszkania, a obowiązek realizacji tego uprawnienia należy do dyrektora szkoły
i organu prowadzącego szkołę,
- nauczycielskiego dodatku mieszkaniowego, którego wysokość uzależniona jest od stanu
rodzinnego nauczyciela oraz od miejscowości, w której nauczyciel jest zatrudniony,
- zajmowania mieszkania także po przejściu na emeryturę, dotyczy to również żony
i dzieci nauczyciela,
- dodatku wiejskiego w wysokości 10% wynagrodzenia zasadniczego dla nauczycieli posiadających
wymagane kwalifikacje zawodowe. Gdy występuje deficyt kadr, organ prowadzący może
podwyższyć wysokość dodatku,
- obu dodatków w razie zbiegu prawa do nauczycielskiego dodatku mieszkaniowego z
prawem do dodatku przysługującego na podstawie przepisów o najmie lokali mieszkalnych
i dodatkach mieszkaniowych,
jeśli nauczyciel spełnia wymagane warunki. Wysokość dodatku mieszkaniowego oraz szczegółowe
zasady jego przyznawania i wypłacania określa minister właściwy do spraw oświaty
i wychowania.
Znowelizowana Karta nauczyciela znosi obowiązek zakupu opału i bezpłatnej jego dostawy
przez organ prowadzący szkołę nauczycielowi zatrudnionemu oraz zamieszkałemu na terenie
wsi, a także uprawnienia do zwrotu kosztów przejazdu do lekarza lub szpitala dla
nauczyciela i jego rodziny. Pozostaje w mocy art. 72 Kn., który nakłada na gminę
obowiązek zarezerwowania w budżecie środków finansowych na pomoc zdrowotną dla nauczycieli.
Wynika to z zarządzenia Ministra Zdrowia i Opieki Społecznej z 15 listopada 1982
r. (MPnr 13, poz. 125).
Ulgi komunikacyjne. Ustawa z 20 czerwca 1992 r. o uprawnieniach do bezpłatnych i
ulgowych przejazdów środkami komunikacji publicznej (DzU nr 54, poz. 254 ze zm.)
z dniem 31 grudnia 1992 r. odbiera pracownikom szkoły nie będącym nauczycielami uprawnienia
do ulg komunikacyjnych, a nauczycielom, zgodnie z art. 4, ust. 3, p. 2, pozostawia
prawo do ulgi 37% przy przejazdach pociągami osobowymi i autobusami komunikacji zwykłej,
jak również prawo do ulgowych biletów miesięcznych. Uprawnień tych nie mają nauczycielki
przedszkola.
Czas pracy nauczycieli i wychowawców jest normowany prawnie tylko w części obejmującej
tygodniowy obowiązkowy wymiar zajęć dydaktycznych, wychowawczych i opiekuńczych.
Nauczyciel pełniący funkcję kierowniczą ma prawo do obniżonego wymiaru zajęć dydaktycznych
stosownie do wielkości szkoły i warunków pracy. Określało to zarządzenie Ministra
Oświaty i Wychowania z 20 lipca 1982 r. (DzUrz MOiW nr 9, poz. 81 ze zmianami). Obecnie
ustala to organ prowadzący na mocy indywidualnych decyzji. Rada gminy jest organem
władnym do podejmowania decyzji o godzinach ponadwymiarowych nauczycieli (zatwierdzają
arkusz organizacyjny) i kadry kierowniczej.
Urlopy nauczycielskie. Karta dzieli urlopy nauczycielskie na urlopy wypoczynkowe,
urlopy płatne dla dalszego kształcenia, urlopy bezpłatne, urlopy płatne dla poratowania
zdrowia. Rozporządzenie z 26 czerwca 2001 r. (art. 64-67 Kn.) określa zasady wynagrodzenia
za urlop wypoczynkowy (DzU nr 71, poz. 737). Art. 66 Kn. mówi, że w razie niewykorzystania
urlopu wypoczynkowego w całości lub w części z powodu choroby, odosobnienia, urlopu
macierzyńskiego, ćwiczeń wojskowych nauczycielowi przysługuje prawo do urlopu uzupełniającego
w wymiarze do 8 tygodni (35 dni roboczych dla nauczycieli, o których mowa w art.
64, ust. 3). Nowelizacja daje również prawo do urlopu uzupełniającego dyrektorowi
i wicedyrektorowi szkoły, którzy na polecenie lub za zgodą organu prowadzącego szkołę
nie wykorzystali urlopu w czasie ferii szkolnych z powodu wykonywania zadań zleconych
przez ten organ lub prowadzenia w szkole inwestycji albo kapitalnych remontów. Za
urlop nie wykorzystany w czasie trwania stosunku pracy wypłaca się ekwiwalent pieniężny
tylko po ustaniu stosunku pracy. Przepisy kodeksu pracy nie dopuszczają możliwości
wypłaty ekwiwalentu pieniężnego za nie wykorzystany urlop w czasie trwania stosunku
pracy.
Urlopy płatne dla dalszego kształcenia (art. 68 Kn.) - szczegółowe zasady ich udzielania
określają przepisy rozporządzenia Ministra EN z 19 grudnia 2000 r., zawarte w DzU
nr 1, poz. 5. Zgodnie z art. 68 Kn. nauczycielowi zatrudnionemu w pełnym wymiarze
zajęć przysługuje urlop płatny, umożliwiający dokształcanie się, oraz inne ulgi i
świadczenia związane z doskonaleniem zawodowym. Przepisy rozporządzenia w par. 2-9
mają zastosowanie do nauczycieli odbywających studia wyższe lub kształcących się
w zakładach kształcenia nauczycieli na podstawie skierowania udzielonego przez dyrektora
szkoły. Odnosi się ono do nauczycieli, wychowawców i innych pracowników pedagogicznych
zatrudnionych w pełnym wymiarze zajęć w publicznych przedszkolach, szkołach i placówkach
oraz innych jednostkach organizacyjnych, tj. w:
- zakładach poprawczych, schroniskach dla nieletnich, rodzinnych ośrodkach diagnostyczno-konsultacyjnych,
działających na podstawie ustawy z 26 paśdziernika 1982 r. o postępowaniu w sprawach
nieletnich,
- publicznych placówkach opiekuńczo-wychowawczych oraz ośrodkach adaptacyjno-opiekuńczych,działających
na podstawie ustawy z 29 listopada 1990 r. o pomocy społecznej (DzU z 1998 r. nr
64, poz. 414).
Dyrektor udzieli skierowania, jeżeli podnoszenie kwalifikacji czyni zadość potrzebom
kierowanej przez niego placówki. Wzór skierowania stanowi załącznik do rozporządzenia.
Skierowanie takie wiąże się przede wszystkim z udzielaniem studiującemu urlopu. I
tak starającemu się o przyjęcie na studia przysługuje 6 dni roboczych urlopu płatnego
(egzaminy i formalności), studiującemu zaocznie lub wieczorowo - płatny urlop szkoleniowy
w każdym roku studiów. Wymiar urlopu - 28 dni roboczych na studiach zaocznych i 21
dni roboczych na studiach wieczorowych. Ponadto na ostatnim roku przysługuje 21 dni
płatnego urlopu na przygotowanie pracy magisterskiej (dyplomowej) oraz przystąpienie
do egzaminu magisterskiego (dyplomowego). Nauczycielowi-eksternowi przysługuje płatny
urlop szkoleniowy i zwolnienie od pracy na czas niezbędny do przystąpienia do egzaminów,
a na przygotowanie pracy magisterskiej (dyplomowej) - 10 dni roboczych.
Gdy w czasie urlopu szkoleniowego nauczyciel zachoruje, dyrektor przedłuża urlop
o nie wykorzystaną część zgodnie z wnioskiem nauczyciela. Jeżeli nauczyciel nie zaliczy
roku, traci prawo do urlopu i innych świadczeń w okresie repetowania. Jeżeli jednak
przyczyną niezaliczenia była choroba lub inny wypadek losowy, dyrektor może przyznać
świadczenia. Nauczyciel kształcący się wieczorowo może oczekiwać, że dyrektor ustali
rozkład jego zajęć w taki sposób, aby uczestnictwo w zajęciach w szkole wyższej nie
powodowało konieczności zwalniania go z realizacji obowiązkowego wymiaru godzin.
Dyrektor robi to na wniosek zainteresowanego udokumentowany zaświadczeniem potwierdzającym
rozkład zajęć na studiach. Gdy nauka odbywa się w innej miejscowości, nauczycielowi
przysługuje zwrot kosztów przejazdu na zajęcia oraz ryczałt na pokrycie kosztów zakwaterowania
i wyżywienia. Wszystkich tych świadczeń dyrektor udziela na podstawie dokumentacji
przebiegu studiów.
Nauczycielowi podejmującemu studia bez skierowania dyrektor może udzielić płatnego
urlopu i innych świadczeń, jeżeli dysponuje na ten cel nie wykorzystanymi środkami
finansowymi. Urlop płatny uzasadniony potrzebami naukowymi, artystycznymi lub oświatowymi
przysługuje w wymiarze do 1 miesiąca, ale tylko wówczas, gdy zostanie poświęcony
na opracowanie środków dydaktycznych, problemów teoretycznych lub praktycznych oświaty,
mających znaczenie w doskonaleniu dydaktyki i wychowania. Za wykonywane prace nauczyciel
nie może dostać wynagrodzenia. Na umotywowany wniosek nauczyciela może być udzielony
urlop bezpłatny, jeżeli nie spowoduje to zakłócenia pracy szkoły. Za czas urlopu
szkoleniowego oraz płatnego zwolnienia od pracy nauczyciel zachowuje prawo do wynagrodzenia.
Godziny ponadwymiarowe, przydzielone nauczycielowi w planie organizacyjnym szkoły
i przypadające do realizacji w czasie urlopu szkoleniowego, traktuje się jak godziny
faktycznie przepracowane.
Urlopy bezpłatne (art. 70 Kn.). Ważna przyczyna osobista czy rodzinna, zgodnie z
art. 173 kp., może być elementem uzyskania urlopu bezpłatnego. Karta przewiduje też
urlop bezpłatny, gdy nauczyciel przenosi się do miejsca stałego zamieszkania współmałżonka,
a nie można go tam zatrudnić w zawodzie. Okres tego urlopu nie może być dłuższy niż
dwa lata.
Urlopy płatne dla poratowania zdrowia wynikają z art. 73, ust. 1 Kn. Karta nauczyciela
przewiduje, że urlopu na poratowanie zdrowia nauczycielowi zatrudnionemu w pełnym
wymiarze czasu pracy na czas nie określony po przepracowaniu co najmniej 5 lat w
szkole udziela dyrektor. Jest to urlop płatny, przysługuje w wymiarze nie przekraczającym
jednorazowo roku, w ciągu całego zatrudnienia nie może przekroczyć trzech lat (ust.
3, art. 73). Jeżeli nauczycielowi do nabycia prawa do emerytury brakuje mniej niż
rok, urlop taki może trwać krócej (do końca miesiąca kalendarzowego poprzedzającego
miesiąc, w którym nauczyciel przechodzi na emeryturę). Do pięcioletniej pracy w szkole,
warunkującej możliwość ubiegania się o taki urlop, wlicza się okresy choroby oraz
urlopy inne niż wypoczynkowe, łącznie nie więcej niż 6 miesięcy - jeżeli trwały dłużej,
wymagany okres pracy w szkole przedłuża się o ten okres.
Orzeczenie o potrzebie udzielenia nauczycielowi urlopu zdrowotnego wydaje lekarz
ubezpieczenia zdrowotnego leczący nauczyciela. Czynności zmierzające do takiego orzeczenia
podejmuje jednak dopiero po otrzymaniu od dyrektora szkoły zaświadczenia potwierdzającego
uprawnienie nauczyciela do takiego urlopu. Gdy lekarz stwierdzi potrzebę urlopu,
ma obowiązek wpisać do dokumentacji medycznej między innymi informację w sprawie
zajęć i działalności, których wykonywanie przekreśliłyby cel urlopu. Jeżeli nauczyciel
nie zgadza się z treścią orzeczenia lekarza i np. odmawia jego odbioru, lekarz wpisuje
informację o tym w dokumentacji medycznej. Przepisy przewidują odwołania się od decyzji
lekarskiej w tej sprawie, (art. 73, ust. 3c Kn.) Mówi o tym rozporządzenie z 23 listopada
2000 r. w sprawie trybu orzekania o potrzebie udzielenia nauczycielowi urlopu dla
poratowania zdrowia (DzU z 2001 r. nr 1, poz. 13).
W czasie jego trwania obowiązuje zakaz podejmowania pracy zarobkowej. Okres tego
urlopu zalicza się do stażu pracy przy ustalaniu uprawnień pracowniczych. Wykładnia
Sądu Najwyższego stanowi, że nie można korzystać z dwóch urlopów w tym samym czasie.
Jeżeli nauczyciel przez cały rok kalendarzowy korzysta z urlopu dla poratowania zdrowia,
nie może domagać się za ten rok urlopu wypoczynkowego.
Rozporządzenie Rady Ministrów z 17 lipca 1981 roku w sprawie urlopów wychowawczych
(DzU nr 76, poz. 454 z 1990 r.) dotyczy w paragrafie 21 urlopu wychowawczego dla
nauczycielek oraz nauczycielek akademickich. Paragraf 22 mówi, że z wnioskiem o udzielenie
urlopu wychowawczego nauczycielka występuje do organu, który ją mianował lub zawarł
z nią umowę o pracę. Termin zakończenia urlopu wychowawczego powinien przypadać na
dzień poprzedzający rozpoczęcie roku szkolnego. Jeżeli jest to uzasadnione terminem
zakończenia urlopu, jego wymiar i okres zostają odpowiednio skrócone lub na wniosek
nauczycielki odpowiednio przedłużone. Wniosek o udzielenie urlopu winien być zgłoszony
co najmniej na miesiąc przed wskazanym terminem rozpoczęcia urlopu. Nauczycielka
może zrezygnować z udzielonego urlopu:
- w każdym czasie za zgodą organu udzielającego urlopu,
- z początkiem roku szkolnego po zawiadomieniu organu udzielającego urlopu co najmniej
na trzy miesiące przed zamierzonym terminem podjęcia pracy.
Paragraf 24 mówi, że nauczycielka nabywa prawo do urlopu wypoczynkowego z dniem rozpoczęcia
ferii przypadających po zakończeniu urlopu wychowawczego. Termin zakończenia urlopu
wychowawczego nauczycielki, która ze względu na pójście na urlop wychowawczy nie
mogła skorzystać z przypadającego w okresie ferii letnich urlopu wypoczynkowego,
do którego nabyła prawo, winien przypaść na koniec zajęć szkolnych.
4.4. Status nauczycieli szkół publicznych i niepublicznych prowadzonych przez osoby
fizyczne i prawne
Zgodnie z art. 1, ust. 2, pkt 2, lit. a ustawie Karta nauczyciela w ograniczonym
zakresie podlegają nauczyciele zatrudnieni w przedszkolach publicznych i szkołach
publicznych prowadzonych przez osoby fizyczne oraz osoby prawne nie będące jednostkami
samorządu terytorialnego. Natomiast zgodnie z art. 6, ust. 1 ustawy nowelizującej
z 18 lutego 2000 r. nauczyciele zatrudnieni w tych przedszkolach czy szkołach w dniu
wejścia w życie ustawy zachowują do czasu rozwiązania lub wygaśnięcia stosunku pracy
dotychczasowe uprawnienia, określone Kartą nauczyciela.
Art. 91b, ust. 2, pkt 1 Kn. stwierdza, że do nauczyciela zatrudnionego w przedszkolu
publicznym oraz w szkole publicznej prowadzonych przez osobę fizyczną lub prawną
nie będącą jednostką samorządu terytorialnego w wymiarze co najmniej 1/2 obowiązkowego
wymiaru zajęć, w tym dla nauczyciela zatrudnionego na stanowisku dyrektora, będą
miały zastosowanie przepisy art. 6 (o obowiązkach nauczyciela), art. 9 (kto może
zajmować stanowisko nauczyciela), art. 9a-9i (o awansie zawodowym nauczycieli), art.
22, ust. 3 i 4 (o uprawnieniach nauczyciela zatrudnionego w kilku szkołach, którego
łączny wymiar zajęć stanowi co najmniej 1/2 obowiązkowego wymiaru zajęć na tym stanowisku),
art. 26 (o wygaśnięciu stosunku pracy), art. 51 (o nadawaniu Medalu Komisji Edukacji
Narodowej), art. 75-86 (o odpowiedzialności dyscyplinarnej nauczycieli mianowanych
i dyplomowanych), art. 88 (o uprawnieniach emerytalnych) oraz art. 90 (o dodatku
za tajne nauczanie). W myśl art. 6a, ust. 13 Kn. praca nauczyciela zatrudnionego
w szkole publicznej prowadzonej przez osobę prawną lub fizyczną, w tym nauczyciela,
któremu powierzono stanowisko dyrektora, podlegać będzie ocenie w każdym czasie na
jego wniosek i zgodnie z art. 6a, ust. 4-10 i 12 Kn.
Do nauczyciela zatrudnionego w przedszkolu niepublicznym i placówce niepublicznej
w wymiarze co najmniej 1/2 obowiązkowego wymiaru zająć, w tym nauczyciela zatrudnionego
na stanowisku dyrektora, mają zastosowanie przepisy art. 6, art. 9-9i, art. 22 ust
3 i 4, art. 26, art. 51 i art. 75-85. W zakresie nie uregulowanym przepisami Karty
nauczyciela do stosunku pracy wymienionych nauczycieli będą miały zastosowanie odpowiednie
przepisy kodeksu pracy. Będą one dotyczyły tak sposobu nawiązania stosunku pracy,
jak i ustalenia wynagrodzenia, czasu pracy, urlopów wypoczynkowych, obowiązków pracodawcy
i pracownika.
Prywatyzacja oświaty staje się faktem i samorządy coraz częściej oddają prowadzone
przez siebie szkoły w ręce prywatne, ważne jest więc uświadomienie zatrudnionym w
takich szkołach nauczycielom o zmianie ich sytuacji prawnej. Wynagrodzenie, czas
pracy, sposób nawiązywania i rozwiązywania stosunku pracy, a także uprawnienia socjalne,
emerytalne czy uprawnienia do nagród występujących w Karcie nauczyciela określone
są w regulaminach tych placówek. Karta nauczyciela nie chroni praw nauczycieli tych
placówek. Stosunek pracy nawiązywany jest tylko na podstawie umowy na czas określony
lub nie określony, a brak zatrudnienia na podstawie mianowania sprawia, że status
nauczycieli w tych placówkach jest mniej stabilny niż nauczycieli szkół publicznych
prowadzonych przez jednostki samorządu terytorialnego. Nauczyciele ci nie mogą korzystać
ze stanu nieczynnego i tylko od pracodawcy zależy, czy rozstanie ze szkołą pociągnie
za sobą wypłatę jakiejkolwiek odprawy. Zasady wynagradzania zawarte w regulaminie
wynagradzania nie przewidują najczęściej waloryzacji wynagrodzenia. Czas pracy także
jest określony w regulaminie i może odbiegać od wskazań Karty nauczyciela. Jeżeli
w regulaminie nie wpisano nagrody jubileuszowej lub odprawy emerytalnej, nauczyciel
nie ma do nich prawa. Prawo do urlopu wynika z kodeksu pracy, chociaż regulamin pracy
może przewidywać zasady korzystniejsze.
Nauczyciele omawianych szkół nie mają prawa do dodatku wiejskiego czy mieszkaniowego,
do świadczenia urlopowego czy zasiłku na zagospodarowanie. Nauczyciele szkół i placówek
niepublicznych nie mają prawa do uprawnień emerytalnych zapisanych w art. 88 Kn.,
czyli nie mają prawa do wcześniejszej emerytury.
4.5. Status niepedagogicznych pracowników szkoły
Szkoła nie mogłaby funkcjonować bez zaplecza kadrowego pracowników administracji
i obsługi. Od 1 stycznia 1999 r. większość pracowników szkół i placówek stała się
pracownikami samorządowej sfery budżetowej. Nauczyciele podlegają przepisom Kn. oraz
aktom wykonawczym do niej wydanym, niezależnie od tego, kto jest organem prowadzącym
- samorząd czy minister, natomiast nienauczyciele zatrudnieni w szkołach i placówkach
posiadają status pracownika zatrudnionego w jednostce organizacyjnej samorządu terytorialnego,
czyli pracownika samorządowego. Prawa i obowiązki tej grupy pracowników określa ustawa
z 22 marca 1990 r. o pracownikach samorządowych (DzU nr 21, poz. 124) oraz rozporządzenie
płacowe Rady Ministrów z 1 lipca 1997 r. w sprawie wynagradzania pracowników zatrudnionych
w jednostkach organizacyjnych jednostek samorządu terytorialnego (DzU nr 77, poz.
482 i z 1999 r. nr 5, poz. 34). Przepisy te obejmują pracowników zatrudnionych w
gminnych, powiatowych i wojewódzkich jednostkach i zakładach budżetowych. Wynagrodzenie
pracowników niepedagogicznych składa się z:
- wynagrodzenia zasadniczego,
- dodatków funkcyjnych,
- dodatków za pracę w warunkach szkodliwych lub uciążliwych,
- dodatku za wysługę lat,
- nagród jubileuszowych,
- jednorazowych odpraw emerytalnych,
- funduszu premiowego i funduszu nagród,
- wynagrodzenia za pracę w nocy.
Nowością jest przyznanie prawa do nagrody jubileuszowej po 45 latach pracy w wysokości
400% wynagrodzenia miesięcznego. Do stażu pracy uprawniającego do nagrody jubileuszowej,
podobnie jak przy dodatku za wysługę lat, wlicza się wszystkie poprzednie okresy
zatrudnićnia oraz inne zaliczone do stażu na podstawie osobnych przepisów.
Pracownik samorządowy, przechodząc na rentę lub emeryturę, ma prawo do jednorazowej
odprawy w wysokości zależnej od stażu pracy w jednostkach samorządu terytorialnego.
Przysługuje ona w wysokości:
- dwumiesięcznego wynagrodzenia po 10 latach pracy,
- trzymiesięcznego wynagrodzenia po 15 latach pracy,
- sześciomiesięcznego wynagrodzenia po 20 latach pracy.
Pracowników niepedagogicznych obowiązuje 40-godzinny tydzień pracy. Z praktyki wiadomo,
jak trudno od niektórych grup pracowniczych wyegzekwować dzienny czas pracy ustalony
w kodeksie pracy. Często takie egzekwowanie kłóciłoby się ze zdrowym rozsądkiem.
Jak wyegzekwować np. od sprzątaczki, obejmującej swój rejon w póśnych godzinach wieczornych,
po zakończeniu zajęć lekcyjnych, 8-godzinny czas pracyś Kodeks pracy dopuszcza możliwość
zadaniowego rozliczenia pracownika. Art. 129, par. 1 mówi, że w przypadkach uzasadnionych
rodzajem pracy i jej organizacją czas pracy pracowników może być określony wymiarem
zadań - pracownik jest rozliczony z wykonania zawartych w przydziale obowiązków zadań
lub z zapisów zawartych w regulaminie pracy. Z uwagi na to polecam dyrektorom szczególny
namysł przy tworzeniu przydziałów obowiązków pracowniczych.
Służby administracyjno-obsługowe, których liczebność zależy od zakresu zadań, jakie
przychodzi im realizować, w sposób istotny wpływają na jakość pracy szkoły. Niezależnie
więc od tego, kto w placówce pełni rolę ich bezpośredniego przełożonego, dyrektor
szkoły współpracę z tą grupą pracowników traktować powinien jako tak samo ważną,
jak pracę z nauczycielami. Istotnym elementem dobrej organizacji pracy jest właściwy
przydział obowiązków oraz ustalenie zakresu zadań, kompetencji i odpowiedzialności.
Wzór
Zakres obowiązków pracownika
Pan/Pani
jest zatrudniony(a) na podstawie umowy o pracę na czas (nie określony, określony
do , czas
wykonywania pracy) od (data rozpoczęcia pracy) na stanowisku sprzątaczki.
Do zakresu obowiązków pracownika, zgodnie z art. 100 kp., regulaminem pracy obowiązującym
w Szkole, jak również z zadaniami związanymi z danym stanowiskiem pracy należy :
1.Utrzymanie czystości w przydzielonym rejonie obejmującym
Wymaga to codziennego zamiatania, odkurzania, wytarcia na mokro, pastowania, froterowania
itp.
2. Przynajmniej raz w tygodniu sprzątanie winno dotyczyć miejsc trudno dostępnych,
takich
jak, z użyciem sprzętu dostarczonego przez Szkolę.
3. W zależności od potrzeb czyszczenie szyb, luster, urządzeń sanitarnych.
4. Trzykrotne w czasie godzin pracy sprzątanie toalet, stosowanie środków odkażających
i czyszczących. Zaopatrzenie toalet w mydło, ręczniki, papier toaletowy itp.
5. Zgłaszanie służbom technicznym lub bezpośredniemu przełożonemu albo zapisanie
do specjalnego zeszytu zauważonych uszkodzeń, niesprawności, braków.
6. Jeżeli naprawa leży w możliwości pracownika, należy ją wykonać, zgłaszając ten
fakt przełożonemu.
7. Szkoła zapewni pracownikowi niezbędny sprzęt, środki czystości, ubranie i obuwie
ochronne.
8. Szkoła zapewni pracownikowi odpowiednio zabezpieczone miejsce do przechowywania
sprzętu, środków czystości, rzeczy osobistych. Pracownik jest zobowiązany utrzymywać
to miejsce w czystości, zabezpieczać przed kradzieżą, pożarem, zalaniem.
9. Czas pracy pracownika - od godz dogodś
10. Pracownik winien natychmiast powiadamiać bezpośredniego przełożonego albo władze
Szkoły, jeżeli na jego terenie mają miejsce zdarzenia mogące stanowić zagrożenie
dla zdrowia
lub życia przebywających tam osób lub przynieść szkodę mieniu Szkoły.
11. Pracownik jest zobowiązany przestrzegać czasu pracy ustalonego dla danego stanowiska
pracy.
12. Pracownik jest zobowiązany przestrzegać regulaminu pracy, przepisów BHP i przeciwpożarowych.
13. Przełożony może zlecić wykonywanie innej pracy, co wynika z aktualnych zadań
realizowa
nych przez Szkolę, z tym że nie może to wpłynąć na wysokość wynagrodzenie i czas
pracy.
14. Pracownik winien dbać o dobro Szkoły, chronić jej mienie, zachować w tajemnicy
informacje,
których ujawnienie mogłoby narazić Szkolę na szkodę.
15. Pracownik winien swoim zachowaniem wpływać na dobre stosunki w Szkole.
Data.
(podpis)
Zakres obowiązków przyjęto do wiadomości
(miejsce i data)
4.6. Jednostka samorządu terytorialnego pracodawcą pracowników instytucji obsługujących
szkoły i placówki
Zgodnie z art. 5, ust. 9 ustawy o systemie oświaty, organ prowadzący w celu realizacji
swoich zadań, w szczególności:
- zapewnienia warunków działania szkoły lub placówki, w tym bezpiecznych i higienicznych
warunków nauki, wychowania i opieki,
- wykonywania remontów obiektów szkolnych oraz zadań inwestycyjnych w tym zakresie,
- zapewnienia obsługi administracyjnej, finansowej i organizacyjnej szkoły lub placówki,
- wyposażenia szkoły lub placówki w pomoce dydaktyczne i sprzęt niezbędny do pełnej
realizacji programów nauczania, wychowania i innych zadań statutowych,
może tworzyć jednostki obsługi ekonomiczno-administracyjnej publicznych szkół i placówek.
Powstają one na mocy uchwały organu stanowiącego jednostki samorządu terytorialnego.
Ich kształt organizacyjny, statut, zakres działania i uprawnienia kompetencyjne zależą
od decyzji jednostki samorządu terytorialnego. Rada gminy, powiatu lub sejmik wojewódzki,
powołując jednostkę obsługi szkół i placówek, ustalają także majątek, jakim będzie
ona dysponować, i udzielają pełnomocnictw zarządowi w zakresie realizacji uchwały
o powołaniu takiej jednostki. Zgodnie z ustawą o samorządzie terytorialnym (art.
30, ust. 2, pkt 5) organ wykonawczy JST powołuje kierownika jednostki obsługi szkół
i staje się jego pracodawcą. Kierownik (dyrektor) jednostki z chwilą jej powołania
i powierzenia mu tego stanowiska staje się z mocy prawa pracodawcą pracowników zatrudnionych
w jednostce obsługi. Statut jednostki może zawierać konieczność uzgodnień kadrowych,
jakie kierownik jednostki musi przeprowadzać z organem wykonawczym JST (wójt, burmistrz).
Organ wykonawczy jednostki samorządu terytorialnego zawiera z kandydatem na stanowisko
kierownika jednostki umowę o pracę na czas określony lub nieokreślony, a następnie
powierza mu funkcję kierownika. Można również stosować powołanie poprzez np. konkurs
na to stanowisko, w takim przypadku nie ma zastosowania art. 68-72 kodeksu pracy.
Mówi on wprawdzie o powołaniu, ale występujące tam ograniczenia pozwalają stosować
go tylko do przedsiębiorstw państwowych. Umowa o pracę i powierzenie funkcji kierownika
przez organ wykonawczy jednostki samorządu terytorialnego jest wystarczającą podstawą
prawną do spełniania przez niego roli pracodawcy. To, czy będzie on w pełni samodzielnym
pracodawcą, czy pracodawcą ograniczonym uwarunkowaniami zawartymi w statucie jednostki,
zależy od organu powołującego jednostkę i zatwierdzającego ten statut. Bez względu
jednak na ograniczenia będzie on z mocy prawa zatrudniał i zwalniał pracowników,
organizował ich pracę, nagradzał i karał karami dyscyplinarnymi. Zatrudnieni przez
niego pracownicy, tak jak pracownicy administracyjno-obsługowi szkół, są pracownikami,
których obowiązuje kodeks pracy.
Rozdział 5
Obowiązki nauczycieli i wychowawców
Nauczyciel obowiązany jest rzetelnie realizować zadania związane z powierzonym mu
stanowiskiem oraz podstawowymi funkcjami szkoły: dydaktyczną wychowawczą i opiekuńczą;
wspierać każdego ucznia w jego rozwoju oraz dążyć do pełni własnego rozwoju osobowego.
Nauczyciel obowiązany jest kształcić i wychowywać młodzież w umiłowaniu Ojczyzny,
w poszanowaniu Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej, w atmosferze wolności sumienia
i szacunku dla każdego człowieka; dbać o kształtowanie u uczniów postaw moralnych
i obywatelskich zgodnie z ideą demokracji, pokoju i przyjaśni między ludśmi różnych
narodów, ras i światopoglądów - przytoczyliśmy cały art. 6 Kn., bowiem oddaje on
istotę zadań, jakie ustawodawca nałożył na barki nauczyciela. Nie naszą rzeczą jest
dociekanie, jak nauczyciel wywiązuje się z tych zadań i czy stworzono mu odpowiednie
warunki ekonomiczno-społeczne, by mógł poświęcić się realizacji tej szczytnej misji.
Do zadań nauczyciela można zaliczyć także zapis par. 17 rozporządzenia Ministra Edukacji
Narodowej z 15 lutego 1999 r. w sprawie ramowego statutu publicznej szkoły podstawowej
i publicznego gimnazjum (DzU nr 14, poz. 131) następującej treści: Nauczyciel prowadzi
pracę dydaktyczną, wychowawczą, opiekuńczą i jest odpowiedzialny za jakość tej pracy
oraz bezpieczeństwo powierzonych jego opiece uczniów. Mieszczą się w tym zadania
związane z odpowiedzialnością za życie, zdrowie i bezpieczeństwo uczniów, z dbałością
o właściwy przebieg procesu dydaktycznego, o pomoce dydaktyczne i sprzęt szkolny.
To nauczyciel wspiera rozwój psychofizyczny uczniów, wpływa na rozwój ich zdolności
i zainteresowań. Bezstronnością i obiektywizmem w ocenie uczniów oraz ich sprawiedliwym
traktowaniem stwarza pożądany klimat pedagogicznych oddziaływań. Ma obowiązek służyć
uczniowi pomocą w przezwyciężaniu niepowodzeń szkolnych, mieć pełne rozeznanie potrzeb
uczniów w tym zakresie. Ma również obowiązek doskonalenia własnych umiejętności dydaktycznych
w celu podnoszenia poziomu wiedzy merytorycznej i skuteczności oddziaływań wychowawczych.
Ustawa o systemie oświaty znowelizowana ustawą z 25 lipca 1998 r. (DzU nr 117, poz.
759) zmieniła zapis art. 4. Brzmi on obecnie: Nauczyciel w swoich działaniach dydaktycznych,
wychowawczych i opiekuńczych ma obowiązek kierowania się dobrem uczniów, troską o
ich zdrowie, postawę moralną i obywatelską z poszanowaniem godności osobistej ucznia.
Nauczyciel - to również pracownik zakładu pracy. Jego obowiązki w tym zakresie określa
kodeks pracy. Art. 100 kp. ustala katalog podstawowych obowiązków pracowniczych.
Wynika z niego, że pracownik:
- jest zobowiązany wykonywać prace sumiennie i starannie oraz stosować się
do poleceń przełożonych, jeżeli nie są sprzeczne z prawem,
- jest zobowiązany przestrzegać czasu pracy ustalonego w instytucji,
- winien przestrzegać regulaminu pracy i ustalonego w zakładzie porządku,
- ma obowiązek przestrzegania przepisów oraz zasad bhp, a także przepisów przeciwpożarowych,
- ma dbać o dobro zakładu pracy, chronić jego mienie, zachować w tajemnicy informacje,
których ujawnienie może narazić dobra osobiste lub interes pracodawcy,
- ma obowiązek przestrzegać tajemnicy określonej w odrębnych przepisach oraz przestrzegać
zasad współżycia społecznego.
Powinności nauczyciela jako pracownika mają trójstronny charakter: powszechny, mający
swoje odbicie w kodeksie pracy i innych śródłach prawa pracy, szczególny, wynikający
z Karty nauczyciela i ustawy o systemie oświaty, oraz indywidualny, wiążący się z
posiadaną specjalizacją i zajmowanym stanowiskiem. Powszechne obowiązki pracownicze,
zawarte w art. 100 kp., można podzielić na trzy grupy. Są to obowiązki dotyczące:
- świadczenia pracy, jej wykonywania, ilości, jakości i strony porządkowej.
Ilość pracy wynika z tygodniowego wymiaru godzin dydaktycznych, jak również zajęć
wychowawczo-opiekuńczych i organizacyjnych. Jakość pracy jest moralnym nakazem dążenia
do zawodowej perfekcji i przejawiania inicjatywy w tym kierunku. Porządkowa strona
obowiązku wykonywania pracy wiąże się z dyscypliną pracy, przestrzeganiem regulaminu
pracy, przepisów bhp, stosowaniem się do poleceń przełożonego;
- właściwego stosunku pracownika do zakładu pracy. Mieści się w tym dbałość o dobro
zakładu pracy i jego mienie, przestrzeganie tajemnicy pań stwowej i służbowej;
- stosunku pracownika do współpracowników, w tym obowiązek przestrzegania zasad współżycia
społecznego.
Czym dla człowieka jest zakład pracyś Odpowiadając na to pytanie, chcę zwrócić uwagę
czytelnika na te aspekty, które nie zawsze są wyeksponowane w sposób wyraśny. Zakład
pracy to:
- miejsce, w którym człowiek spędza połowę swojego życia,
- miejsce realizowania aspiracji, ambicji, planów i nadziei człowieka, a często również
miejsce jego niepowodzeń,
- podstawa bytu materialnego, śródło środków utrzymania pracownika i jego rodziny,
- zwarta organizacja rządząca się ścisłymi przepisami, posiadająca określone
środki oddziaływania i nacisku na zachowanie pracowników,
- miejsce, w którym człowiek znajduje się pod wpływem opinii społecznej,zwłaszcza
swojej grupy,
- miejsce, w którym zachodzi zespołowy charakter pracy,
- miejsce, gdzie zachodzi ciągły stosunek między podwładnym a przełożonym,
- instytucja wpływająca na życie pracownika poza zakładem.
W instytucji, w której pracujemy, możemy wyróżnić: strukturę formalną, opartą na
określonych przepisach, będących podstawą działania organizacji, ustaloną w formie
prawnej i która tylko w formie prawnej może być zmieniona. Każda organizacja składa
się z pewnej liczby mniejszych grup i zespołów. Mają one określone zadania do wykonania
i zapewnione środki działania do ich wykonania niezbędne. Do cech charakterystycznych
struktury formalnej należą:
- hierarchia organizacyjna, czyli system władzy określający wzajemne podporządkowanie
różnych komórek organizacyjnych i stanowisk pracy,
- przepisy prawne, określające cele i zadania organizacji, sprawozdawczość,przepisy
o postępowaniu szczegółowym,
- podział zadań i czynności pomiędzy poszczególnymi komórkami organizacyjnymi,
- depersonalizacja funkcji i stanowisk.
Do istnienia i funkcjonowania instytucji nie wystarcza struktura formalna. Zjawiskiem
zrozumiałym jest powstawanie struktur nieformalnych. Cechy struktur nieformalnych:
- nie mają sztywnego i utrwalonego systemu władzy, przywódca jest wybierany przez
grupę,
- nie mają przepisów prawnych czy regulaminów,
- nie ma w nich depersonalizacji, istnieje więś osobista,
- grupa potrafi lepiej dokonywać podziału zadań aniżeli oficjalny kierownik.
Rola grupy nieformalnej to: kontrolowanie zachowań członków grupy, pobudzanie inicjatywy,
samodzielności, wpływanie na warunki istnienia organizacji, napełnianie żywą treścią
sztywnego schematu struktury organizacyjnej, łagodzenie wypaczeń struktury organizacyjnej,
umożliwianie ujawniania stosunków osobistych. Często struktura nieformalna staje
się grupą odniesienia.
Jednostka uważa ją za najważniejszą; to grupa decyduje ojej poglądach, opiniach,
celach i dążeniach. Wpływ grupy na jednostkę jest bardzo silny. Bezpośrednio i co
dziennie grupa daje swoim członkom:
- oparcie o kolektyw i związane z tym poczucie bezpieczeństwa,
- aprobatę społeczną jednostki w grupie, uznanie dla jej wysiłku, jej pozycji społecznej,
- ustala normy mogące stanowić wytyczne postępowania jednostki w różnych sytuacjach,
- daje możliwość nieskrępowanej dyskusji i wymiany poglądów.
A jakie czynniki wpływają na atmosferę pracyś Oto one: fizyczne i techniczne warunki
pracy, urządzenia socjalne i bytowe, organizacja pracy, struktura organizacyjna instytucji,
sprawiedliwy system płac, premii, nagród, sprawiedliwa ocena i uznanie ze strony
kierownictwa, życzliwe zainteresowanie aspiracjami, potrzebami i zainteresowaniami
pracowników, należyta informacja, przyjazny sposób przyjmowania nowych pracowników,
nienaganny sposób postępowania kierowników, ich kultura osobista. Zła atmosfera pracy
wywiera zły wpływ na funkcjonowanie jednostki, na stosunki międzyludzkie, na stosunek
do zakładu pracy.
Szczególne obowiązki nauczycieli wynikają z art. 7, ust. 1 Kn. Są one sformułowane
przez pryzmat funkcji szkoły (placówki oświatowej) oraz celów kształcenia i wychowania.
Z nich wynikają konkretne, podlegające ocenie działania nauczyciela. Ocena ta, dokonywana
w ramach nadzoru, ma wymiar konkretny, a jej opisowy kształt zawsze kończy się stwierdzeniem
uogólniającym od "wyróżniającej" do "negatywnej". Ocenę pracy nauczyciela reguluje
zapis art. 6a Kn.:
1. Praca nauczyciela, z wyjątkiem nauczyciela stażysty, podlega ocenie. Ocena pracy
nauczyciela może być dokonana w każdym czasie, nie wcześniej jednak niż po upływie
roku od dokonania oceny poprzedniej lub oceny dorobku zawodowego, o której mowa w
art. 9c, ust. 6, z inicjatywy dyrektora szkoły lub
na wniosek: 1) nauczyciela, 2) organu sprawującego nadzór pedagogiczny,
3) organu prowadzącego, 4) rady szkoły, 5) rady rodziców.
2. Dyrektor szkoły jest obowiązany dokonać oceny pracy nauczyciela w okresie nie
dłuższym niż 3 miesiące od dnia złożenia wniosku, z zastrzeżeniem terminu określonego
w ust. 1. (...)
3. Ocena pracy nauczyciela ma charakter opisowy i jest zakończona stwierdzeniem uogólniającym:
1) ocena wyróżniająca,
2) ocena dobra,
3) ocena negatywna.
4. Oceny pracy nauczyciela dokonuje dyrektor szkoły, który przy jej dokony
waniu może zasięgnąć opinii samorządu szkolnego.
Ocenę pracy ustala się po zapoznaniu nauczyciela z jej projektem oraz wysłuchaniu
jego uwag i zastrzeżeń. Od ustalonej oceny pracy, w terminie 14 dni od dniajej doręczenia,
przysługuje:
1) nauczycielowi - prawo wniesienia odwołania za pośrednictwem dyrektora szkoły do
organu sprawującego nadzór pedagogiczny nad szkołą,
2) nauczycielowi, któremu powierzono stanowisko dyrektora szkoły, prawo złożenia
wniosku o ponowne ustalenie oceny jego pracy do organu, który tę ocenę ustalił.
Organ rozpatrujący odwołanie lub wniosek powołuje zespół oceniający. Od oceny dokonanej
przez powołany zespół oceniający nie przysługuje odwołanie.
Minister Edukacji Narodowej wydał rozporządzenie z 2 listopada 2000 r. w sprawie
kryteriów i trybu dokonywania oceny pracy nauczyciela, trybu postępowania odwoławczego
oraz składu i sposobu powoływania zespołu oceniającego (DzU nr 98, poz. 1066 ze zm.).
Potwierdza ono zapis Karty nauczyciela, że oceny pracy nauczyciela dokonuje dyrektor
szkoły nawet wówczas, gdy nie posiada kwalifikacji pedagogicznych. Przy ocenie pracy
dyrektor uwzględnia w szczególności:
- poprawność merytoryczną i metodyczną prowadzonych zajęć dydaktycznych, wychowawczych
i opiekuńczych, poprawność wykonywania innych zadań wynikających ze statusu szkoły,
kulturę i poprawność języka na
uczyciela, pobudzanie inicjatywy uczniów, zachowanie dyscypliny na zajęciach,
- zaangażowanie zawodowe nauczyciela,
- aktywność nauczyciela w doskonaleniu zawodowym,
- działania nauczyciela w zakresie wspomagania wszechstronnego rozwoju ucznia,
- przestrzeganie porządku pracy.
Oceny nauczyciela dokonuje się w terminie nie dłuższym niż 3 miesiące od dnia złożenia
wniosku przez nauczyciela lub organy wymienione w art. 6a, ust. 1. Do okresu tego
nie wlicza się okresów usprawiedliwionej nieobecności nauczyciela trwającej dłużej
niż miesiąc i okresów ferii. Jeżeli z inicjatywą oceny występuje dyrektor szkoły
lub wymieniony organ, dyrektor powiadamia o tym nauczyciela na piśmie co najmniej
na miesiąc przed dokonaniem oceny. Na wniosek nauczyciela lub z własnej inicjatywy
dyrektor zasięgnąć może opinii właściwego doradcy metodycznego, a jeżeli go nie ma,
innego nauczyciela dyplomowanego lub mianowanego. Opinie takie winny być wyrażone
na piśmie. Dyrektor szkoły jest zobowiązany zapoznać nauczyciela z projektem oceny
i wysłuchać jego uwag i zastrzeżeń. Nauczyciel może zgłosić swoje uwagi na piśmie,
nie póśniej jednak niż w ciągu 3 dni od daty zapoznania się z projektem oceny. Na
wniosek nauczyciela w rozmowie zapoznającej nauczyciela z projektem oceny może być
obecny przedstawiciel związku zawodowego wskazanej przez nauczyciela zakładowej organizacji
związkowej. Odwołanie nauczyciela od oceny jego pracy rozpatruje w terminie 30 dni
od dnia wniesienia odwołania zespół powołany przez organ sprawujący nadzór pedagogiczny
nad szkołą w składzie:
- przedstawiciel organu sprawującego nadzór pedagogiczny jako przewodniczący,
- przedstawiciel rady pedagogicznej szkoły,
- przedstawiciel rodziców wchodzący w skład rady szkoły lub przedstawiciel rady rodziców,
- właściwy doradca metodyczny,
- przedstawiciel zakładowej organizacji związkowej wskazanej przez nauczyciela.
Zespół ten może ustalić nową ocenę pracy nauczyciela lub podtrzymać ocenę kwestionowaną
przez nauczyciela. Rozstrzygnięcia takie zapadają w głosowaniu. W przypadku równiej
liczby oddanych głosów decyduje przewodniczący zespołu.
Oceny pracy dyrektora szkoły dokonuje organ sprawujący nadzór pedagogiczny nad szkołą
w porozumieniu z organem prowadzącym szkołę. Organ dokonuje oceny pracy dyrektora
po zasięgnięciu opinii rady szkoły i zakładowych organizacji związkowych działających
w szkole. Opinie tych ciał powinny być wyrażone na piśmie. Kryterium oceny pracy
dyrektora szkoły stanowi stopień realizacji zadań określonych w art. 6, 7 i 42, ust.
2 Karty nauczyciela i art. 4 i 39 ustawy o systemie oświaty (omówionych w części
dotyczącej statusu dyrektora szkoły) ustalony w wyniku sprawowanego nadzoru pedagogicznego
oraz nadzoru w zakresie spraw finansowych i administracyjnych. Dyrektor odwołanie
składa jako wniosek o ponowne ustalenie oceny. W terminie 30 dni organ prowadzący
powołuje zespół oceniający w składzie: przedstawiciel organu prowadzącego jako jego
przewodniczący, przedstawiciel organu sprawującego nadzór pedagogiczny, przedstawiciel
rodziców wchodzący w skład rady szkoły lub, gdy także nie została powołana, rady
rodziców i, na wniosek ocenianego dyrektora, nauczyciel doradca metodyczny oraz przedstawiciel
wskazanej przez niego zakładowej organizacji związkowej.
Ocena posiada istotną wartość motywacyjną, ale nie odgrywa tak istotnej roli jak
dotychczas. Wprowadzenie stopni awansu zawodowego i staży, których pozytywne zaliczenie
jest podstawą wszczęcia postępowania egzaminacyjnego na nauczyciela mianowanego,
sprawia, że ocena pracy nauczyciela pełnić zaczyna inną, ale chyba nie mniej ważną
rolę.
Praca nauczyciela zatrudnionego w przedszkolu publicznym i szkole publicznej prowadzonych
przez osoby fizyczne lub prawne nie będące jednostkami samorządu terytorialnego,
w przedszkolach niepublicznych, placówkach niepublicznych i szkołach niepublicznych
o uprawnieniach szkół publicznych, w tym nauczyciela, któremu powierzono stanowisko
dyrektora przedszkola, placówki lub szkoły, podlega ocenie w każdym czasie na wniosek
nauczyciela, dyrektora i organu prowadzącego. W przypadku gdy dyrektorem tych placówek
oświatowych jest osoba nie posiadająca kwalifikacji pedagogicznych, oceny pracy nauczyciela
dokonuje nauczyciel upoważniony przez organ prowadzący.
Zapis art. 9a-9i Karty nauczyciela wprowadzający stopnie awansu zawodowego nauczycieli
stał się w roku szkolnym 2000/2001 tematem numer jeden nauczycielskich dyskusji,
szkoleń, oczekiwań i nadziei. Czas pokaże, czy zamierzenia twórców zmian służyć będą
tak szkole, jak i pracującym w niej nauczycielom. Ze względu na szeroką informację,
jaka dociera do nauczycieli przez różnorodne publikacje książkowe, broszurowe czy
materiały szkoleniowe, nie będziemy podawać wzorów np. planów rozwoju zawodowego1.
W tej części opracowania zajmiemy się stroną organizacyjną i prawną procesu zdobywania
poszczególnych stopni awansu zawodowego. Przepisy normatywne znajdziemy we wspomnianych
artykułach Karty nauczyciela i w wydanym na ich podstawie rozporządzeniu Ministra
Edukacji Narodowej z 3 sierpnia 2000 r. w sprawie uzyskiwania stopni awansu zawodowego
przez nauczycieli (DzU nr 70, poz. 825), zmiana 29 maja 2002 (DzU nr 82, poz. 744).
Rozporządzenie to określa sposób odbywania stażu, rodzaj dokumentacji załączonej
do wniosku, zakres wymagań egzaminacyjnych i kwalifikacyjnych oraz tryb działania
komisji. W poszczególnych paragrafach określone są zadania oraz wymagania kwalifikacyjne
i egzaminacyjne dla nauczyciela stażysty (par.3), nauczyciela kontraktowego (par.
4) i nauczyciela mianowanego (par. 5). Znaleść w nim można także: zadania dyrektora
w procesie awansu, opis dokumentacji, którą należy dołączyć do wniosku nauczyciela,
określenie trybu pracy i sposób działania komisji. Rozporządzenie to uzupełnia i
uściśla zapisy rozdziału 3a Kn. Procedura awansowania nauczycieli według Karty nauczyciela
1. Nauczyciel rozpoczyna staż z początkiem roku szkolnego, nie póśniej jednak niż
w ciągu 14 dni od dnia rozpoczęcia zajęć, na swój wniosek skierowany do dyrektora
szkoły, z tym że nauczyciel stażysta rozpoczyna staż bez złożenia wniosku - art.
9, d ust. 1. W przypadku nawiązania stosunku pracy
po upływie tego terminu nauczyciel nie rozpoczyna stażu do końca tego roku szkolnego.
2. Dyrektor przydziela opiekuna stażu nauczycielowi stażyście i nauczycielowi kontraktowemu,
z którym odbywający staż ustalają jego przebieg - art. 9c, ust. 4.
3. Nauczyciel opracowuje własny plan rozwoju zawodowego - art. 9c, ust. 3.
4. Dyrektor zatwierdza plan rozwoju zawodowego w ciągu 30 dni od rozpoczęcia zajęć
- art. 9c ust. 3.
5. Nauczyciel odbywa staż (stażysta - 9 miesięcy, nauczyciel kontraktowy i nauczyciel
mianowany -
9 miesięcy albo 1 rok i 9 miesięcy lub 2 lata i 9 miesięcy) - art. 9c, ust. 1, pkt
1. Nauczyciel posiadający stopień doktora może odbywać staż w wymiarze 9 miesięcy
- art. 9c, ust. 2.
Nauczyciel po trzech latach pracy jako nauczyciel akademicki lub z pięcioletnim stażem
i dorobkiem
zawodowym może mieć staż skrócony przez dyrektora do 9 miesięcy - art. 9c,
ust. 2. Dyrektor ustala staż 9-miesięczny nauczycielom, którzy z mocy prawa stają
się nauczycielami kontraktowymi - art. 7, ust. 4 ustawy z 18 lutego 2000 r. o zmianie
ustawy. Nauczyciel mianowany, posiadający stopień doktora lub doktora habilitowanego,
studia podyplomowe, kwalifikacje do nauczania dwóch przedmiotów, III stopień specjalizacji
zawodowej, uznany dorobek zawodowy,
może mieć staż skrócony do 9 miesięcy- art. 7, ust. 2 (przepisy przejściowe).
Dyrektor pisemnie potwierdza uprawnienia nauczyciela do skróconego stażu.
Nauczyciel mianowany, posiadający I lub II stopień specjalizacji zawodowej lub kwalifikacje
trenerskie I i II klasy, może mieć staż skrócony do 1 roku i 9 miesięcy - art. 7,
ust. 2 pkt 2 (przepisy przejściowe).
6. Staż przerwany z powodu: choroby, zwolnienia z obowiązku świadczenia pracy lub
urlopu innego niż wypoczynkowy, gdy przerwa jest nie dłuższa niż 3 miesiące, może
być kontynuowany - art. 9d, ust. 3.
7. Staż przerwany przez nauczyciela na jego wniosek z innych przyczyn odbywa się
ponownie w pełnym wymiarze - art. 9d, ust. 5. Nauczyciel składa pisemny wniosek o
przerwanie stażu.
8. W przypadku złożenia wniosku w terminie 6 miesięcy od dnia przerwania stażu do
wymaganego okresu stażu zalicza się okres przed przerwą z wyłączeniem okresu nieobecności.
Po 6 miesiącach obowiązuje powtórzenie stażu - art. 9d, ust. 4.
9. Po zakończeniu stażu w terminie 30 dni nauczyciel składa dyrektorowi sprawozdanie
z jego realizacji - art. 9c, ust 3.
10. Nauczyciel opiekun stażu opracowuje projekt oceny dorobku zawodowego nauczyciela
i przedstawia go dyrektorowi - art. 9c, ust. 5.
11. Rada rodziców ma prawo sformułować o nauczycielu swoją opinię -art. 9c, ust.
6.
12. Dyrektor ustala pozytywną lub negatywną ocenę dorobku zawodowego -art. 9c, ust.
8 i 6.
13.Dyrektor sporządza ocenę na piśmie z uzasadnieniem i wskazaniem możliwości odwołania
art.9c,ust.8.
14. Od oceny dorobku służy nauczycielowi odwołanie do organu sprawującego nadzór
pedagogiczny w terminie 14 dni - art. 9c, ust. 9.
15. Organ sprawujący nadzór odwołanie rozpatruje w ciągu 21 dni - art. 9c,ust. 9.
16. Ocena organu sprawującego nadzór jest ostateczna - art. 9c, ust. 9.
17. W przypadku niedotrzymania terminu przez organ sprawujący nadzór pedagogiczny
nauczyciel jest dopuszczony do postępowania kwalifikacyjnego lub egzaminacyjnego
- art. 9c, ust. 10.
18. W przypadku negatywnej oceny stażu ponowna ocena dorobku zawodowego może być
dokonana na wniosek nauczyciela i za zgodą dyrektora po dodatkowym stażu 9-miesięcznym
- art. 9c, ust. 11. Z wnioskiem o dodatkowy staż występuje nauczyciel po utrzymaniu
w postępowaniu odwoławczym oceny negatywnej.
19. Nauczyciel stażysta i nauczyciel kontraktowy w ciągu 14 dni od otrzymania pozytywnej
oceny składa wniosek o podjęcie postępowania kwalifikacyjnego i egzaminacyjnego -
art. 9d, ust. 2. Nauczyciel mianowany może złożyć wniosek o podjęcie postępowania
kwalifikacyjnego w okresie 3 lat od dnia
otrzymania pozytywnej oceny dorobku zawodowego za okres stażu - art. 9d,ust. 2. W
przypadku niedotrzymania terminu 3 lat nauczyciele mianowani są zobowiązani do ponownego
odbycia stażu w pełnym wymiarze - art. 9d, ust. 2.
20. Dyrektor powołuje komisję kwalifikacyjną dla nauczycieli stażystów,której przewodniczy
-
art. 9g, ust. 1. Organ prowadzący powołuje komisję egzaminacyjną. Nauczyciel zdaje
egzamin przed komisją. W jej skład wchodzi dyrektor szkoły - art. 9g, ust. 2. Komisja
egzaminacyjna wydaje zaświadczenie o zdaniu egzaminu - art. 9g, ust. 9. Organ prowadzący
wydaje na tej podstawie
akt nadania stopnia awansu zawodowego na stopień nauczyciela mianowanego -art. 9b,
ust. 4, pkt 2. Nauczyciel kontraktowy, który nie zdał egzaminu, może przystąpić ponownie
do postępowania egzaminacyjnego po odbyciu dodatkowego stażu (na wniosek nauczyciela
i za zgodą dyrektora) w wymiarze 9 miesięcy - art. 9g, ust. 8. Nauczyciel kontraktowy
może przystąpić ponownie do egzaminu tylko jeden raz w danej szkole - art. 9g, ust.
8, pkt 1.
21. Organ sprawujący nadzór pedagogiczny powołuje komisję kwalifikacyjną,
w skład której wchodzi przedstawiciel tego organu jako przewodniczący, dyrektor szkoły
i trzech ekspertów z ministerialnej listy ekspertów. Komisja kwalifikacyjna wydaje
nauczycielowi zaświadczenie o akceptacji - art. 9g, ust. 9.
22. Dyrektor wydaje akt nadania stopnia nauczyciela kontraktowego, organ prowadzący
- akt nadania stopnia nauczyciela mianowanego, a organ sprawujący nadzór pedagogiczny
- nauczyciela dyplomowanego - art. 9b, ust. 4, pkt 1.
23. Nauczyciel, który nie uzyskał akceptacji, może złożyć ponownie wniosek o podjęcie
postępowania kwalifikacyjnego po odbyciu dodatkowego stażu 9-miesięcznego na swój
wniosek i za zgodą dyrektora - art. 9g, ust. 9.
24. Nauczyciel stażysta może w danej szkole przystąpić tylko raz do ponownej rozmowy
kwalifikacyjnej - art. 9g, ust. 8, pkt 1.
25. Nadanie i odmowa nadania stopnia awansu zawodowego jest decyzją administracyjną,
od której przysługuje odwołanie. W przypadku nauczyciela stażysty do organu prowadzącego,
nauczyciela kontraktowego do organu sprawującego nadzór pedagogiczny, nauczyciela
mianowanego do właściwego
ministra - art. 9b, ust. 6 i 7.
26. Komisja kwalifikacyjna powołana przez organ sprawujący nadzór pedagogiczny analizuje
dokumentację nauczyciela mianowanego - art. 9g, ust 3.
27. Nauczyciel mianowany, który nie uzyskał akceptacji komisji kwalifikacyjnej, może
ponownie wystąpić o akceptację po odbyciu dodatkowego stażu w wymiarze 9 miesięcy
- art. 9g, ust. 8.
28. Nauczyciel mianowany w przypadku powtórnego nieuzyskania akceptacji komisji jest
zobowiązany do odbycia stażu trwającego 2 lata i 9 miesięcy - art. 9g, ust. 8, pkt
2.
29. Komisja kwalifikacyjna wydaje zaświadczenie o akceptacji - art. 9g, ust. 9.
30. Organ sprawujący nadzór pedagogiczny wydaje nauczycielowi akt nadania stopnia
nauczyciela dyplomowanego - art. 9b, ust. 4.
31. Nauczyciel kontraktowy i mianowany, zmieniający w trakcie stażu miejsce zatrudnienia,
ma zaliczony okres dotychczasowy, jeżeli był pozytywnie oceniony, a przerwa w pracy
nie trwała dłużej niż 3 miesiące - art. 9f, ust. 3.
Nauczyciel stażysta w okresie stażu winien zgodnie z rozporządzeniem MEN z 3 sierpnia
2000 r. w sprawie uzyskiwania stopni awansu zawodowego przez nauczycieli (DzU nr
70, poz. 825 ze zm.):
1) poznać organizację, zadania i zasady funkcjonowania szkoły, w tym: sposób prowadzenia
obowiązującej w szkole dokumentacji i przepisy dotyczące bezpieczeństwa warunków
nauki i pracy,
2) uczestniczyć jako obserwator co najmniej dwa razy w miesiącu na lekcjach opiekuna
stażu i innych nauczycieli i omówić je z prowadzącymi,
3)prowadzić zajęcia w obecności dyrektora lub opiekuna stażu co najmniej jeden raz
w miesiącu,
4)uczestniczyć w wewnątrzszkolnych formach doskonalenia nauczycieli.
Wymagania kwalifikacyjne umożliwiające awans obejmują:
1) wykazanie umiejętności prowadzenia zajęć w sposób zapewniający właściwą realizację
statutowych zadań szkoły,
2) znajomość środowiska uczniów, ich problemów oraz umiejętność współpracy ze środowiskiem
uczniów,
3) umiejętność omawiania własnych i obserwowanych zajęć,
4) znajomość organizacji i zasad funkcjonowania szkoły.
Zapisy Karty nauczyciela zobowiązują nauczyciela stażystę do stworzenia planu rozwoju
zawodowego. Zostaje on zatwierdzony przez dyrektora, a jego realizacja staje się
podstawą wystawionej przez dyrektora oceny. Nauczyciel kontraktowy w okresie stażu
powinien:
1) uczestniczyć w pracach organów szkoły związanych z realizacją zadań edukacyjnych,
wychowawczych i opiekuńczych lub innych, wynikających z potrzeb szkoły,
2) samodzielnie lub przez udział w różnych formach doskonalenia zawodowego pogłębiać
swoją wiedzę i umiejętności zawodowe,
3) poznawać przepisy dotyczące systemu oświaty lub (i) przepisy dotyczące pomocy
społecznej albo postępowania w sprawach nieletnich - w zakresie funkcjonowania szkoły.
Wymagania niezbędne, umożliwiające awans na stopień nauczyciela mianowanego, obejmują:
1. Umiejętność organizacji i doskonalenia własnego warsztatu pracy: analizowanie
i dokumentowanie własnych działań, ocenianie skuteczności i dokonywanie stosownych
korekt w tym działaniu;
2. Umiejętność samodzielnego opracowania indywidualnych planów pracy z dzieckiem,
prowadzenia karty pobytu dziecka w szkole, aktywnego działania w zespole do spraw
okresowej oceny sytuacji wychowanków;
3. Umiejętność uwzględniania w pracy problematyki środowiska lokalnego i współczesnych
problemów społecznych i cywilizacyjnych;
4. Uczestnictwo w realizacji zadań ogólnoszkolnych, edukacyjnych, wychowawczych i
opiekuńczych, wynikających ze statutu lub specyfiki, rodzaju i typu szkoły;
5. Umiejętność wykorzystania w swojej pracy technologii komputerowej i informacyjnej.
6. Znajomość zagadnień psychologii, pedagogiki, dydaktyki, ogólnych problemów oświatowych,
pomocy społecznej, postępowania w sprawach nieletnich.
7. Znajomość przepisów dotyczących systemu oświaty, pomocy społecznej,postępowania
w sprawach nieletnich oraz umiejętność posługiwania się tymi przepisami.
Nauczyciel mianowany w okresie stażu winien w szczególności:
1) podejmować działania doskonalące warsztat i metody pracy,
2) uczestniczyć w realizacji zadań wykraczających poza wykonywane obowiązki służbowe,
3) uczestniczyć w różnych formach doskonalenia służących własnemu rozwojowi i podnoszących
poziom szkoły.
Wymagania kwalifikacyjne obejmują:
1. Opracowanie i wdrażanie przedsięwzięć i programów na rzecz doskonalenia swojej
pracy i podwyższenia jakości pracy szkoły;
2. Wykorzystanie i doskonalenie umiejętności stosowania technologii komputerowej
i informacyjnej;
3. Umiejętność dzielenia się swoją wiedzą i doświadczeniem z innymi pracownikami
szkoły;
4. Realizację, co najmniej czterech z następujących zadań:
1) opracowanie i wdrożenie programu dotyczącego działań: edukacyjnych,wychowawczych,
opiekuńczych, innych związanych z oświatą, pomocą społeczną lub postępowaniem w sprawach
nieletnich;
2) opracowanie co najmniej dwóch publikacji referatów lub innych materiałów związanych
z wykonywaną pracą;
3) prowadzenie otwartych zajęć dla nauczycieli stażystów i kontraktowych lub
4) podejmowanie działań na rzecz wewnątrzszkolnego doskonalenia zawodowego;
5) aktywna i systematyczna współpraca ze strukturami samorządowymi lub innymi organizacjami
działającymi na rzecz edukacji, pomocy społecznej, lub postępowania w sprawach nieletnich;
6) wykonywanie zadań: egzaminatora okręgowej komisji egzaminacyjnej,eksperta komisji
kwalifikacyjnej lub egzaminacyjnej, rzeczoznawcy od spraw:
a) programów nauczania,
b) podręczników,
c) środków dydaktycznych,
d) programów wychowania przedszkolnego,
e) konsultanta Centralnej Edukacji Artystycznej;
7) pełnienie funkcji: doradcy metodycznego, edukatora lub trenera terapeuty;
8) uzyskiwanie dodatkowych kwalifikacji zawodowych umożliwiających poszerzenie działań
edukacyjnych, wychowawczych, opiekuńczych lub innych związanych z zadaniami szkoły;
9) wykonywanie samodzielnie lub we współpracy z zespołem innych zdań na rzecz edukacji,
pomocy społecznej, postępowania w sprawach nieletnich;
10) uzyskanie znaczących osiągnięć w pracy zawodowej. Z zadań umieszczonych w planie
rozwoju zawodowego, skorelowanych z powyżej podanymi wymaganiami, nauczyciel sporządza
sprawozdanie, które wręcza dyrektorowi w ciągu 30 dni od zakończenia stażu. Stanowi
ono istotny element oceny dorobku zawodowego nauczyciela za okres stażu. Oceny dorobku
zawodowego dokonuje dyrektor szkoły. Jest to jeden z ważniejszych dokumentów, który
trafia do komisji egzaminacyjnej lub kwalifikacyjnej. Należy w nim szczególnie wyraśnie
zaakcentować elementy składowe dorobku zawodowego.
Nauczyciel ma prawo odwołać się od oceny dorobku zawodowego. Może to nastąpić nawet
wtedy, gdy ogólna ocena dorobku jest pozytywna, ale odpowiednie zapisy w niej zawarte
nie w pełni satysfakcjonują nauczyciela. Rzecz jasna, szczególną wagę przywiązywać
należy do odwołań od negatywnych ocen dorobku zawodowego. Odwołanie składa nauczyciel
do organu sprawującego nadzór pedagogiczny w terminie 14 dni od jej otrzymania i
organ ten rozpatruje odwołanie w terminie 21 dni. Ocena dorobku zawodowego ustalona
przez organ sprawujący nadzór pedagogiczny jest ostateczna. Jeżeli organ nie dotrzyma
terminu odwołania, nauczyciel mimo negatywnej oceny pracy jest dopuszczony do rozmowy
kwalifikacyjnej, egzaminu czy akceptacji komisji w postępowaniu na stopień nauczyciela
dyplomowego. W ostatecznym przypadku, gdy ocena dorobku zawodowego nauczyciela jest
negatywna, ponowna ocena może być dokonana po odbyciu, na wniosek nauczyciela i za
zgodą dyrektora szkoły, jednego dodatkowego stażu w wymiarze 9 miesięcy.
W skład każdej komisji egzaminacyjnej powołanej przez organ prowadzący i kwalifikacyjnej
na szczeblu organu sprawującego nadzór pedagogiczny wchodzą trzej eksperci. Na podstawie
art. 9g, ust. 12 Kn. Minister Edukacji Narodowej wydał 14 lipca 2000 r. rozporządzenie
w sprawie wymagań, jakim powinni odpowiadać eksperci wchodzący w skład komisji egzaminacyjnych
i kwalifikacyjnych dla nauczycieli ubiegających się o awans zawodowy, oraz warunków
wpisywania na listę ekspertów i sureślania z niej (DzU nr 70, poz. 822). Ekspertem,
zgodnie z rozporządzeniem, może być ten, kto:
- posiada co najmniej wyższe wykształcenie magisterskie oraz 7-letni staż pracy pedagogicznej,
naukowo-dydaktycznej lub artystycznej,
- spełniając warunki art. 10, ust. 5, pkt 1-4 Kn., spełnia ponadto jeden z warunków
niżej wymienionych, jest:
ś nauczycielem akademickim,
ś nauczycielem zakładu kształcenia nauczycieli,
ś nauczycielem konsultantem w publicznej placówce doskonalenia nauczycieli,
ś nauczycielem zatrudnionym w urzędach administracji rządowej, kuratoriach oświaty,
specjalistycznej jednostce nadzoru, centralnej i okręgowych komisjach egzaminacyjnych
lub organach sprawujących nadzór pedagogiczny nad zakładami poprawczymi,
ś nauczycielem doradcą metodycznym,
ś konsultantem Centrum Edukacji Artystycznej,
ś wychowawcą, pedagogiem, psychologiem zatrudnionym w systemie placówek poradnictwa
rodzinnego,
ś nauczycielem dyplomowanym.
Listy ekspertów określonych specjalności znaleść można na łamach Internetu (www.men.waw.pl/awans
zawodowy nauczycieli).
Chcąc przybliżyć zainteresowanym kształt oceny dorobku zawodowego, zamieszczamy przykładowe,
oparte na stworzonym przez autora programie rozwoju zawodowego, oceny dorobku zawodowego
nauczyciela stażysty, nauczyciela kontraktowego i nauczyciela mianowanego.
Propozycje ocen dorobku zawodowego nauczyciela
Ocena dorobku zawodowego mgr. Jana Kowalskiego - nauczyciela stażysty za okres stażu
Za okres stażu ustalam pozytywną ocenę dorobku zawodowego. Uzasadnienie
Mgr Jan Kowalski zatrudniony dnia na stanowisku nauczyciela w Szkole Podstawowej
w odbył staż w terminie W realizacji zadań określonych w planie rozwoju zawodowego
pomoc uzyskał od opiekuna stażu, mgr 10.10 złożył plan rozwoju zawodowego, który
został zatwierdzony (zatwierdzony po wniesieniu zasugerowanych poprawek) przez dyrektora
Szkoły.
Realizacja planu rozwoju przebiegała bez zakłóceń (przebiegała z przerwami spowodowanymi
np. chorobą nauczyciela). Sprawozdanie z realizacji planu nauczyciel złożył (data).
Opiekun stażu opracował projekt oceny dorobku nauczyciela za okres stażu i przedstawił
go
dyrektorowi (data). Rada rodziców sformułowała swoją opinię w piśmie skierowanym
do dyrektora Szkoły(data). Projekt oceny opiekuna stażu i opinia rady rodziców, znajdujące
się w dokumentacji przebiegu stażu prowadzonej przez dyrektora Szkoły, ukazują mgr.
Jana Kowalskiego jako skutecznego, sprawiedliwego nauczyciela i opiekuna.
Na podstawie sprawozdania z realizacji planu, wstępnej oceny opiekuna stażu i opinii
rady rodziców oraz w ramach sprawowanego nadzoru pedagogicznego stwierdzam, że:
1.Plan rozwoju zawodowego był realizowany rytmicznie. Wynikające z rozporządzenia
Ministra
z 3 sierpnia 2000 r. zaplanowane ilości godzin przeprowadzone przez nauczyciela w
obecności opiekuna stażu i (lub) dyrektora były częściowo zrealizowane. Wśród zaplanowanych
18 godzin zajęć,
jakie nauczyciel stażysta miał odbyć jako obserwator z zadaniem ich omówienia,
zrealizowano z przyczyn niezależnych od nauczyciela 14 godzin. Nauczyciel jako załącznik
do
swojego sprawozdania przedstawił:
- konspekty zajęć lekcyjnych,
- arkusze obserwacji zajęć, w których uczestniczył,
- uwagi i wnioski pohospitacyjne dyrektora i opiekuna stażu.
2. Nauczyciel dotarł do czasopisma przedmiotowego i innych pozycji metodycznych zaplanowanych
w planie rozwoju i jako załącznik przedstawił dzienniczek przeczytanych lektur metodycznych
i ogólnopedagogicznych.
3. Hospitacja zajęć w dniu, poświęcona bezpieczeństwu i higienie pracy uczniów,
wykazała, że nauczyciel zapoznał się z obowiązującymi aktami prawnymi, dotyczącymi
przepisów bezpieczeństwa i higieny w szkołach. Zna zapisy dotyczące tej tematyki,
zawarte w regulaminie pracy, instrukcji dotyczącej ewakuacji, przepisów przeciwpożarowych.
4.Nauczyciel zapoznał się z wewnętrznymi regulacjami prawnymi w Szkole. W załączeniu
do sprawozdania przedstawił rejestr zadań, wynikających z programu wychowawczego
Szkoły,
wewnątrzszkolnego systemu oceniania, regulaminu rady pedagogicznej oraz planu rozwoju
Szkoły, w których chce aktywnie uczestniczyć.
5.Nauczyciel wskazał temat szkolenia rady pedagogicznej, w której chce zaznaczyć
swój czynny udział. Obserwacja przebiegu wewnątrzszkolnego systemu doskonalenia nauczycieli
wykazała, że nauczyciel wystąpił z ciekawymi propozycjami, dotyczącymi np. wykorzystania
Internetu w procesie lekcyjnym - przedstawił projekt lekcji pt,wykorzystujący zawarte
w Internecie treści.
6.W okresie stażu nauczyciel poznał zasady prowadzenia wymaganej przez Szkołę dokumentacji.
Wpisy w dziennikach lekcyjnych, dziennikach zajęć, arkuszach ocen są zgodne z obowiązującymi
przepisami.
Dziewięciomiesięczna obserwacja mgr. Jana Kowalskiego ukazywała wyraśnie etapy jego
rozwoju. Nauczyciel w sposób bardzo odpowiedzialny podszedł do realizacji zadań zawartych
w planie rozwoju. Uwagi do prowadzonych zajęć uwzględniał w dalszej pracy. Skutkowało
to wzrostem umiejętności prowadzenia zajęć, zapewniało właściwą realizację podstawowych
zadań Szkoły, dawało również postęp w rozwoju kompetencji zawodowych nauczyciela,
w dokumentowaniu jego dorobku, w tworzeniu materiałów dydaktycznych. Nauczyciel w
okresie stażu poznał organizację i zasady funkcjonowania Szkoły.
Powyższe złożyło się na pozytywną ocenę dorobku zawodowego mgr. Jana Kowalskiego.
Odwołanie
Od niniejszej oceny ma Pan prawo odwołać się do kuratora oświatyw terminie 14 dni
od jej otrzymania
Dyrektor
Ocena dorobku zawodowego mgr. Jana Kowalskiego - nauczyciela kontraktowego za okres
stażu
Za okres stażu ustalam pozytywną ocenę dorobku zawodowego. Uzasadnienie Mgr Jan Kowalski
zatrudniony jako nauczyciel od dnia , a od dnia jako nauczyciel kontraktowy w Szkole
Podstawowej nr w odbył staż
dziewięciomiesięczny (trwający 2 lata i 9 miesięcy) w terminie od do
Staż został skrócony do 9 miesięcy na podstawie art. 7 ust.4 ustawy z 18 lutego 2000
r. o zmianie ustawy - Karta nauczyciela (DzU nr 19, poz. 239 lub art. 9c, ust, 2,
lub art. 9a, ust. 3 ustawy Karta nauczyciela).
W realizacji zadań określonych w planie rozwoju zawodowego pomocą służył mu opiekun
stażu, mgr
Plan rozwoju zawodowego nauczyciel złożył (data). Został on zatwierdzony przez dyrektora
Szkoły(data).
Realizacja planu przebiegała bez zakłóceń (przebiegała z przerwami spowodowanymi
np. chorobą nauczyciela).
Mgr Jan Kowalski złożył (data) sprawozdanie z realizacji planu wraz z załącznikami.
Opiekun stażu opracował projekt oceny dorobku zawodowego za okres stażu i przedstawił
go
dyrektorowi (data).
Rada rodziców w piśmie z dnia sformułowała swoją opinię.
Na podstawie sprawowanego nadzoru pedagogicznego, złożonego sprawozdania z realizacji
planu, wstępnej oceny opiekuna stażu oraz opinii rady rodziców stwierdzam, że:
1. Plan rozwoju zawodowego był realizowany rytmicznie.
2. W zakresie rozwoju warsztatu pracy nauczyciel zdobył umiejętność analizowania
i dokumentowania własnych działań.
3. W okresie stażu przeprowadzono hospitacji zajęć nauczyciela. Zajęcia hospitował
dyrektor. W niektórych zajęciach uczestniczył opiekun stażu.
4. Hospitowane zajęcia ukazały nauczyciela jako osobę umiejącą dokonywać samooceny,
korygującą własne niedostatki, potrafiącą ocenić skuteczność działania.
5. Jako nauczyciel ma określone osiągnięcia:
- w badaniach ogólnoszkolnych klasy, w których nauczał, uzyskiwały wyniki powyżej
średniej,
- sukcesy jego uczniów w badaniach międzyszkolnych wpłynęły na wysoką pozycję Szkoły,
- w organizowanych konkursach szkolnych i międzyszkolnych uczniowie nauczyciela osiągnęli
liczące się sukcesy, np. 1. miejsce w Szkole, 2. w gminie itp.,
- zajęcia prowadzi w sposób ciekawy, wykorzystując dostępne w szkole środki dydaktyczne.
6. Nauczyciel uczestniczy czynnie w pracy zespołu przedmiotowego. Bierze udział w
konstrukcji programu nauczania.
7. W ramach wewnątrzszkolnego systemu doskonalenia nauczycieli opracował i przedstawił
na forum rady pedagogicznej następujące tematy:
- problemy reform edukacyjnych w Polsce i na świecie,
- Internet - nowoczesny środek przekazu itp.
8.W czasie stażu nauczyciel brał udział w następujących formach doskonalenia zawodowego:
- seminaria nt.: Awans zawodowy nauczyciela, Internet - okno na świat, Psychologiczno-pedagogiczne
aspekty kształcenia itp.,
- kursy nt.: Metody ewaluacji osiągnięć uczniów. Kształtowanie kompetencji kluczowych
w przedmiocie.
- studium podyplomowe, dające kwalifikacje do nauczania drugiego przedmiotu.
9.W ramach samokształcenia nauczyciel zapoznał się z wieloma publikacjami (załączył
dzienniczek lektur).
10. Poznał praktyczne elementy kierowania w procesie lekcyjnym i wychowawczym.
11. Nauczyciel brał udział w tworzeniu wewnątrzszkolnych dokumentów (szkolny zestaw
programów nauczania, program rozwoju Szkoły itp.).
12. Uwzględniał w swojej pracy problematykę środowiska lokalnego i współczesne problemy
społeczne i cywilizacyjne.
13. Poznał podstawy prawa oświatowego.
Do złożonego sprawozdania nauczyciel dołączył bogatą dokumentację działań zgodnych
z zatwierdzonym planem. Są wśród nich konspekty zająć, wytwory dzieci, kasety wideo
z zapisem lekcji, scenariusze imprez, dzienniczek lektur, zaświadczenia z odbytych
szkoleń itp. Dokumentacja ta potwierdza zapisy sprawozdania z realizacji stażu.
Obserwacja nauczyciela w okresie stażu ukazała jego rozwój zawodowy. Zadania umieszczone
w planie realizował z dużym zaangażowaniem i wyraśnymi efektami. Wstępna ocena opiekuna
stażu, jak również opinia rady rodziców zawierają pozytywną ocenę nauczyciela. Sprawowany
przez dyrektora nadzór pedagogiczny wykazał, że nauczyciel w okresie stażu nabył
szereg kompetencji, był odpowiedzialnym i skutecznym nauczycielem i wychowawcą.
Powyższe złożyło się na pozytywną ocenę dorobku zawodowego mgr. Jana Kowalskiego.
Odwołanie
Od niniejszej oceny ma Pan prawo odwołać się do kuratora oświaty w terminie 14 dni
od jej otrzymania
Dyrektor
Ocena dorobku zawodowego mgr. Jana Kowalskiego - nauczyciela mianowanego za okres
stażu
Za okres stażu ustalam pozytywną ocenę dorobku zawodowego.
Uzasadnienie
Mgr Jan Kowalski zatrudniony jest jako nauczyciel od dnia , a od dnia jako nauczyciel
mianowany w Szkole Podstawowej nr w Uczy zgodnie z posiadanymi kwalifikacjami (czego).
Dnia złożył wniosek do dyrektora o rozpoczęcie stażu. W okresie od do odbył staż
na stopień nauczyciela dyplomo
wanego. Staż został skrócony do 9 miesięcy (roku i dziewięciu miesięcy) na podstawie
art. 7, ust.4
ustawy z 18 lutego 2000 r. o zmianie ustawy - Karta nauczyciela (DzU nr 19, poz.
239 lub art. 9c,
ust. 2 lub art. 9a, ust. 3 ustawy - Karta nauczyciela).
Plan rozwoju zawodowego nauczyciel złożył (data).
Dyrektor zatwierdził plan rozwoju (data).
Realizacja planu przebiegała bez zakłóceń (przebiegała z przerwami spowodowanymi
np. chorobą nauczyciela).
Mgr Jan Kowalski złożył (data) sprawozdanie z realizacji planu wraz z załącznikami.
Rada rodziców w piśmie z dnia sformułowała swoją opinię.
Na podstawie sprawowanego nadzoru pedagogicznego, złożonego sprawozdania i bogatej
dokumentacji z realizacji stażu oraz opinii rady rodziców stwierdzam, że:
1. Plan rozwoju zawodowego był realizowany rytmicznie i w zasadzie został zrealizowany.
2. Nauczyciel w okresie pełnił funkcję opiekuna stażu nauczyciela stażysty
mgr. Tomasza Zielińskiego, a w okresie opiekuna stażu nauczyciela kontraktowego mgr.
Leona Górskiego Stażyści bardzo cenili sobie pomoc merytoryczną i cechy osobowościowe
opiekuna stażu.
3. Nauczyciel ciągle doskonalił swój warsztat pracy. Hospitacje odbytych zajęć, lekcje
prowa
dzone z udziałem nauczycieli odbywających staż i dyrektora Szkoły wykazały dużą umiejętność
przekazywania treści programowych, stosowania wewnątrzszkolnego systemu oceniania,
właści
wej organizacji zajęć. Nauczyciel prowadził zajęcia otwarte w ramach wewnątrzszkolnego
doskonalenia nauczycieli.
4. Jako nauczyciel (czego) może zapisać na swoje konto następujące osiągnięcia:
- w badaniach ogólnoszkolnych klasy, w których uczył, osiągnęły wynik, tj. powyżej
średniej,
- w badaniach międzyszkolnych klasa uczona przez nauczyciela zajęła miejsce, wpływające
na wysoką pozycję szkoły,
- w konkursach szkolnych i międzyszkolnych uczniowie nauczyciela osiągali liczące
się sukcesy,
- nauczyciel jako wychowawca klas(y) doskonale zintegrował uczniów, rodziców i uczących
w niej nauczycieli w realizacji założonych w swoim planie celów,
- nauczyciel od prowadzi działania polegające na (np.) gromadzeniu informacji dotyczących
regionalnej sztuki ludowej i z udziałem uczniów przygotowuje izbę pamiątek regionalnych.
5. Nauczyciel wystąpił do dyrektora z inicjatywą autorskiego programu nauczania
6. Program uzyskał pozytywne recenzje tak nauczycieli tego przedmiotu, jak i doradcy
metodycznego i konsultanta.
7.Od roku szkolnego program nauczyciela znalazł się w szkolnym zestawie programów
zatwierdzonych do realizacji przez dyrektora Szkoły. Aktualnie realizuje go tylko
jego twórca.
W terminie przeprowadzona zostanie jego ewaluacja.
8. Nauczycie] bierze aktywny udział w pracach rady pedagogicznej. W r. szkolnym w
ramach wewnątrzszkolnego doskonalenia nauczycieli wygłosił prelekcję na temat,przeszkolił
radę pedagogiczną w zakresie itp.
9.W czasie stażu nauczyciel brał udział w następujących formach doskonalenia zawodowego:
- seminaria nt.: Awans zawodowy nauczyciela, Kształtowanie kompetencji kluczowych
w przedmiocie itp.,
- kursy nt.: Metody ewaluacji osiągnięć uczniów, Internet - nowy środek przekazu
informacji,
- studium podyplomowe, dające kwalifikacje do nauczania drugiego przedmiotu.
10. Nauczyciel dzielił się swoimi osiągnięciami na łamach fachowej literatury metodycznej.
Opublikował w artykuły pt
11. Nauczyciel w sposób ciągły współpracuje z komisją oświaty Rady Gminy , opraco
wując na jej potrzeby raporty dotyczące np. walorów turystycznych gminy w celu rozwoju
agroturystyki.
12. Nauczyciel jako opiekun stażu uczestniczył w składzie powołanej przez dyrektora
Szkoły
komisji kwalifikacyjnej na stopień nauczyciela kontraktowego.
13. Stosuje komputer i technologię informatyczną tak w zajęciach lekcyjnych, jak
i promocji
osiągnięć Szkoły.
14. Nauczyciel brał udział w tworzeniu wewnątrzszkolnych programów i dokumentów,
a szczególny wkład włożył w rozdział 2. programu rozwoju Szkoły, dotyczący
15. Nauczyciel zna środowisko swoich uczniów i w sposób bardzo umiejętny wiedzę tę
wykorzystuje.
Do złożonego sprawozdania nauczyciel dołączył bogatą dokumentację. Są w niej konspekty
zająć prowadzonych z udziałem nauczyciela stażysty, wytwory dzieci, scenariusze imprez,
odbitki artykułów, zaświadczenia z odbytych szkoleń, tekst autorskiego programu nauczania,
założenia wygłoszonych i przeprowadzonych szkoleń.
Obserwacja nauczyciela w czasie stażu ukazała jego rozwój zawodowy. Plan rozwoju
został w niektórych fragmentach nawet przekroczony (jakich). Pozytywna opinia rady
rodziców, wyniki sprawowanego nadzoru pedagogicznego i opieki nad stażem pozwalają
z pełnym przekonaniem ocenić dorobek nauczyciela mgr. Jana Kowalskiego jako pozytywny.
Odwołanie
Od niniejszej oceny ma Pan prawo odwołać się do kuratora oświaty w terminie 14 dni
od jej otrzymania
Dyrektor
Odpowiedzialność nauczycieli można podzielić na odpowiedzialność powszechną i odpowiedzialność
szczególną. Odpowiedzialność powszechna - to odpowiedzialność porządkowa i odpowiedzialność
materialna. Odpowiedzialność porządkowa to, zgodnie z art. 108-113 kp., poważniejsze
jednorazowe naruszenie obowiązków pracowniczych oraz powtarzające się wykroczenia
mniejszej wagi. Wspomina o tym art. 75, ust. 2 Kn. Kary porządkowe według kodeksu
pracy -to: upomnienie, nagana, kara pieniężna (art. 109 i 110 kp.). Od kar tych można
wnieść odwołanie do kierownika zakładu (art. 112 kp.). Zatarcie
kary porządkowej następuje po roku nienagannej pracy. Może to nastąpić wcześniej
na wniosek zakładowej organizacji związkowej - decyzję podejmuje pracodawca. Art.
114-127 kp. mówi o odpowiedzialności materialnej za szkody w mieniu zakładu powstałe
z winy pracownika. Tutaj również uwzględnia się, czy szkoda popełniona została z
winy umyślnej czy nieumyślnej, w mieniu innym niż powierzone pracownikowi (art. 114-121
kp.) czy w mieniu powierzonym pracownikowi (art. 124-127 kp.).
Odpowiedzialność dyscyplinarna wynika z Karty nauczyciela i dotyczy tylko nauczycieli
mianowanych i dyplomowanych. Mówi o tym art. 75-85 Kn. Uchybienie godności zawodu
pociąga za sobą kary dyscyplinarne. Zgodnie z art. 76, ust. 1 Kn. są to: nagana z
ostrzeżeniem, zwolnienie z pracy, zwolnienie z pracy z zakazem przyjmowania ukaranego
do pracy w zawodzie nauczycielskim w okresie trzech lat od ukarania, wydalenie z
zawodu nauczycielskiego. Kary wymierzają komisje dyscyplinarne. Komisje pierwszej
instancji są usytuowane przy wojewodzie dla nauczycieli wszystkich szkół na terenie
województwa. Drugą instancją jest Odwoławcza Komisja Dyscyplinarna przy Ministrze
Edukacji Narodowej. Powołano ją do rozpatrywania odwołań od orzeczeń komisji pierwszej
instancji. Minister lub naczelny organ związku zawodowego zrzeszającego nauczycieli
może wnieść rewizję nadzwyczajną od decyzji do Odwoławczej Komisji Dyscyplinarnej,
jeżeli jej orzeczenie narusza przepisy prawa. Od prawomocnych orzeczeń odwoławczych
komisji dyscyplinarnych przy Ministrze Edukacji Narodowej ukaranemu służy prawo wniesienia
odwołania do Sądu Apelacyjnego w Warszawie - Sądu Pracy i Ubezpieczeń Społecznych
w terminie 14 dni od daty doręczenia orzeczenia.
Rozdział 6
Status dyrektora szkoły i kadry kierowniczej szkoły
Stanowiska kierownicze w szkole - to stanowisko dyrektora i wicedyrektorów szkół
i placówek oświatowo-wychowawczych. Do tej grupy zalicza się także pracowników sprawujących
funkcje kierownicze w instytucjach funkcjonujących w ramach szkoły, tj. w internacie,
w warsztatach szkolnych, świetlicy, ośrodku sportowym itp. oraz osoby działające
z upoważnienia wójta (zarządu gminy) lub organu prowadzącego placówkę, które sprawują
nadzór nad szkołami w ramach swoich ustawowych obowiązków.
Zadania, uprawnienia i obowiązki dyrektora szkoły są określone w ustawach oświatowych,
rozporządzeniach wykonawczych do tych ustaw i w ogólnym prawie pracy. Można zrobić
zestaw powinności związanych z tym niełatwym stanowiskiem. Nigdy jednak nie będzie
on pełny. Zacznijmy od Karty nauczyciela. Wystarczy zanalizować tylko art. 6 Kn.,
który nakłada na nauczyciela, a więc i na dyrektora jako pierwszego nauczyciela w
szkole, obowiązek rzetelnego realizowania podstawowych funkcji szkoły, nakazuje dążyć
do pełni rozwoju osobowości własnej uczelni i ucznia, do kształcenia i wychowania
młodzieży w umiłowaniu ojczyzny i poszanowania konstytucji, w duchu humanizmu, tolerancji,
wolności sumienia, sprawiedliwości społecznej i szacunku dla pracy. Nakłada ponadto
obowiązek dbania o kształtowanie u uczniów postaw moralnych i obywatelskich, zgodnie
z ideą demokracji, pokoju i przyjaśni między ludśmi różnych narodów, ras i światopoglądów.
Specyficzne usytuowanie dyrektora szkoły w systemie oświaty, rozbudowany zakres zadań
i odpowiedzialności związany z tym stanowiskiem, jak również predyspozycje kierownicze
i psychiczne, jakie winien posiadać kandydat na to stanowisko, sprawiają, że temu
zagadnieniu poświęcimy więcej miejsca. Status dyrektora szkoły jest szczególnie złożony,
jest on bowiem:
1) organem administracji publicznej w sprawach oświaty, a więc pełni rolę urzędnika,
2) kierownikiem zakładu pracy, czyli pracodawcą, zatrudniającym nauczycieli i pracowników
niepedagogicznych,
3) kierownikiem szkoły,
4) pracownikiem szkoły, czyli nauczycielem.
Często trudno rozdzielić te role. Zadania i kompetencje się nakładają, nie są też
wyraśnie przypisane tylko do jednej z ról. Ta różnorodność sprawia, że jest to stanowisko
szczególnie trudne do pełnienia. Wymaga się bowiem od dyrektora, aby był: fachowy
i kompetentny, twórczy i innowacyjny, otwarty na zmiany, uczciwy, obiektywny i sprawiedliwy.
To oczywiste, że dyrektor powinien być dobrym organizatorem, posiadającym autorytet,
dużą kulturę osobistą, osobą mającą osobowość przywódczą i zdecydowaną w działaniu.
Można wymienić wiele cech, jakie winien mieć dyrektor szkoły, ponieważ sztuka osiągania
celów - tym bowiem jest kierowanie - wymaga znajomości planowania, organizowania,
przewodzenia i motywowania, umiejętności wykorzystania zasobów i kontrolowania działań.
Żeby sprostać oczekiwaniom, dyrektor musi opanować wiedzę i umiejętności z różnych
dziedzin. Znajomość pedagogiki, psychologii, prakseologii, podstaw kierowania i zarządzania,
prawa, i to w szerokim tego słowa znaczeniu, zasad menedżerskiego działania oraz
komunikacji społecznej -to skromny rejestr wymagań od współczesnego dyrektora szkoły.
Powierzenie funkcji dyrektora. Omówienie zadań dyrektora placówki oświatowej zacznijmy
od mianowania na stanowisko, czyli powierzenia funkcji dyrektora. Reguluje to w całości
ustawa o systemie oświaty. Art. 36 mówi, że: szkołą lub placówką kieruje nauczyciel
mianowany lub dyplomowany, któremu powierzono stanowisko dyrektora. Warunki powołania
na stanowisko dyrektora, jak również wymagania, jakim powinna odpowiadać osoba zajmująca
to stanowisko, określa Minister Edukacji Narodowej. Ostatnie takie rozporządzenie
wydał Minister Edukacji Narodowej 15 lutego 1999 r. (DzU nr 14, poz. 126), zmienione
14 lipca 2000 r. Wynika z niego, że na stanowisko dyrektora szkoły lub placówki może
być powołany nauczyciel lub nauczyciel akademicki, który:
1) ma wyższe wykształcenie magisterskie z przygotowaniem pedagogicznym
oraz inne kwalifikacje, wymagane do zajmowania stanowiska nauczyciela w tej szkole
(placówce),
2) ukończył studia podyplomowe z zakresu zarządzania lub kurs z zakresu zarządzania
oświatą, jeżeli kurs ten nadaje kwalifikacje w sposób określony w przepisach w sprawach
placówek doskonalenfa nauczycieli,
3) ma co najmniej 5-letni staż pracy pedagogicznej na stanowisku nauczyciela lub
nauczyciela akademickiego,
4) w okresie 5 lat bezpośrednio przed powierzeniem stanowiska uzyskał co najmniej
ocenę dobrą w placówce oświatowej lub pozytywną w okresie ostatnich 4 lat pracy w
szkole wyższej, jeżeli stanowisko dyrektora obejmuje bezpośrednio po ustaniu zatrudnienia
w szkole wyższej,
5) posiada potwierdzone aktualnym świadectwem lekarskim warunki zdrowotne, niezbędne
do zajmowania stanowiska nauczyciela w tej placówce czy w tym typie szkoły (placówki).
Dyrektorem może być nauczyciel czynny, jak i nie pozostający w zatrudnieniu. W pierwszym
przypadku powierza się funkcję kierowniczą, w drugim nawiązuje się stosunek pracy
i powierza funkcję. Stanowisko dyrektora przedszkola i szkoły podstawowej (z wyjątkiem
szkół i przedszkoli specjalnych i artystycznych) oraz dyrektora domu wczasów dziecięcych
może być powierzone nauczycielowi, który posiada wyższe wykształcenie zawodowe z
przygotowaniem pedagogicznym lub ukończone kolegium nauczycielskie albo kolegium
języków obcych oraz kwalifikacje wymagane do zajmowania stanowiska nauczyciela w
przedszkolu lub szkole, a także spełnia przedstawione powyżej warunki 2-5. Nauczyciele,
absolwenci studium nauczycielskiego, pełniący funkcję dyrektorów przedszkoli i szkół
podstawowych, mogą zajmować to stanowisko do końca okresu, na który je powierzono,
jednak nie dłużej niż do 31 sierpnia 2003 r.
Stanowisko dyrektora gimnazjum, z wyjątkiem gimnazjum specjalnego, oraz dyrektora
szkoły zasadniczej może być powierzone również nauczycielowi, który posiada wyższe
wykształcenie zawodowe z przygotowaniem pedagogicznym i kwalifikacje wymagane do
zajmowania stanowiska nauczyciela w tej szkole oraz spełnia warunki określone powyżej.
Nauczyciele, którym powierzono stanowiska dyrektorów gimnazjów przed dniem wejścia
w życie rozporządzenia z 14 lipca 2000 r., a nie posiadają kwalifikacji wymaganych
do zajmowania stanowiska nauczyciela w gimnazjum, mogą zajmować te stanowiska do
końca okresu, na który je powierzono, jednak nie dłużej niż do 31 sierpnia 2002 r.
Paragraf 8 rozporządzenia z 14 lipca 2000 r. mówi, że w szkołach wszystkich typów,
w których zostało utworzone stanowisko wicedyrektora do spraw pedagogicznych, stanowisko
dyrektora szkoły można powierzyć osobie nie posiadającej kwalifikacji pedagogicznych,
jeżeli osoba ta spełnia następujące warunki:
- ma wyższe wykształcenie magisterskie,
- ma co najmniej pięcioletni staż pracy zawodowej,
- ukończyła studia lub kurs kwalifikacyjny z zakresu zarządzania,
- spełnia warunki zdrowotne.
Takie rozszerzenie ust. 2, art. 36 na wszystkie szkoły uznać można za próbę wprowadzenia
do systemu szkolnego dyrektorów-menedżerów, zatrudnionych na podstawie kodeksu pracy,
spełniających trochę inną rolę niż aktualny dyrektor szkoły. Zgodę jednak musi wyrazić
kurator oświaty, który bierze pod uwagę wykształcenie, przygotowanie zawodowe odpowiadające
kierunkowi kształcenia w szkole.
Kandydata na dyrektora szkoły wyłania się w drodze konkursu. Jest to podstawowy,
ale nie jedyny sposób powołania na to stanowisko. W sytuacji gdy konkurs nie doszedł
do skutku z powodu braku kandydatów lub z powodu nierozstrzygnięcia, organ prowadzący
ma prawo, po zasięgnięciu opinii rady szkoły i rady pedagogicznej, powierzyć stanowisko
dyrektora szkoły wybranemu przez siebie kandydatowi, przy braku zastrzeżeń organu
sprawującego nadzór pedagogiczny. Również w sytuacji wyjątkowej, związanej z przeprowadzaną
reformą systemu oświatowego, organ prowadzący miał prawo odstąpić od procedury konkursowej
- odnosiło się to tylko do dyrektorów gimnazjów.
Zgodnie z art. 7 ustawy - przepisy wprowadzające reformę ustroju szkolnego z 8 stycznia
1999 r. (DzU nr 12, poz. 96 ze zm.) - stanowisko dyrektora nowo utworzonego gimnazjum
publicznego mogło być powierzone nauczycielowi wskazanemu przez organ prowadzący
bez ogłaszania i przeprowadzania konkursu, jednak na czas nie dłuższy niż do 31 sierpnia
2002 r. W przypadku powołania zespołu szkół, w skład którego wchodziła szkoła podstawowa
i gimnazjum, konieczne było przeprowadzenie konkursu. Powołanie dyrektorów gimnazjów
w trybie pozakonkursowym miało miejsce tylko w roku 1999, i tylko na okres trzech
lat.
Zmiana ustawy o systemie oświaty z 23 sierpnia 2001 r. do zadań i kompetencji zarządu
jednostki samorządu terytorialnego zaliczała zadania zawarte w art. 36a. Wejście
w życie nowelizacji USO zmieniło dotychczasową praktykę, w której na podstawie wykładni
Trybunału Konstytucyjnego organ stanowiący jednostki samorządu terytorialnego (rada)
miał kompetencje do ogłaszania konkursu, powoływania składu komisji konkursowej i
zatwierdzania regulaminu konkursu. Wszystkie te zadania, zgodnie z art. 5c, pkt 2
USO, realizuje teraz zarząd jednostki samorządu terytorialnego, a w przypadku gminy
wójt, burmistrz. On ogłasza konkurs, zatwierdza jego regulamin i powołuje komisję
konkursową. Wymagania konkursowe muszą być zgodne z cytowanym rozporządzeniem Ministra
Edukacji Narodowej, a elementy preferencyjne, uznane przez organ prowadzący za ważne,
winny znaleść swoje odbicie w zapisach regulaminu. Regulamin jest dokumentem jawnym,
z którym powinni zapoznać się zainteresowani konkursem kandydaci. Zmienił się, i
to znacznie, zapis dotyczący składu komisji konkursowej (art. 36a, ust. 5). W skład
komisji wchodzą przedstawiciele:
a) organu prowadzącego (trzy osoby),
b) organu sprawującego nadzór pedagogiczny (trzy osoby),
c) rady pedagogicznej (dwie osoby),
d) rodziców (dwie osoby),
e) zakładowych organizacji związkowych (po jednej osobie), przy czym przedstawiciel
związku zawodowego nie może być zatrudniony w szkole lub placówce, której konkurs
dotyczy.
W przypadku szkół lub placówek nowo utworzonych skład komisji określa organ prowadzący
szkołę w porozumieniu z organem sprawującym nadzór pedagogiczny. Tekst ogłoszenia
o konkursie winien zawierać:
- wymagania kwalifikacyjne,
- wykaz dokumentów, jakie winny być złożone przez kandydatów (ocena pracy z ostatnich
5 lat, dyplomy, dokumenty kwalifikacyjne, akt posiada
nia stopnia nauczyciela mianowanego lub dyplomowanego itp.),
- termin i miejsce składania ofert i dokumentów,
- termin rozstrzygnięcia konkursu.
Szczególnie ważnym dokumentem postępowania konkursowego jest regulamin pracy komisji
konkursowej. Winny w nim być uwzględnione etapy prac komisji, tj.: stwierdzenie,
czy kandydaci spełniają wymagania formalne, czy mogą być dopuszczeni do konkursu,
opis postępowania konkursowego, zakres tematyczny rozmowy konkursowej, zasady głosowania.
Regulamin określa, czy kandydat na dyrektora wyłaniany jest bezwzględną czy zwykłą
większością głosów i jaką decyzję winien podjąć organ prowadzący, gdy np. dwaj kandydaci
uzyskają po 50% głosów.
Komisja jest zobowiązana dopuścić do postępowania konkursowego każdego kandydata,
który spełnia wymagania określone w ogłoszeniu o konkursie. Kandydaci, którym komisja
odmówiła prawa do udziału w postępowaniu konkursowym, mają prawo do odwołania się
od decyzji w ciągu trzech dni do przewodniczącego zarządu. Postępowanie konkursowe
zawiesza się do czasu rozpatrzenia odwołania. Kandydat, który wygrał konkurs, ma
prawo do objęcia funkcji dyrektora szkoły lub placówki, chyba że organ sprawujący
nadzór pedagogiczny zgłosi umotywowane zastrzeżenie do kandydata w ciągu 14 dni od
decyzji komisji. Już wspomnieliśmy, że organ wykonawczy jednostki samorządu terytorialnego
ma prawo powołać w trybie pozakonkursowym dyrektora szkoły lub placówki. Mówi o tym
art. 36a, ust. 4 USO. Tryb poza konkursem jest trybem zastępczym. Podstawową formą
wyłaniania dyrektora jest konkurs. Stanowisko dyrektora powierzone zostaje na 5 lat.
W uzasadnionych przypadkach, w uzgodnieniu z kuratorem oświaty, można powierzyć to
stanowisko na krótszy okres, jednak nie krótszy niż 1 rok. Również po upływie okresu,
na jaki powołano dyrektora, organ prowadzący po zasięgnięciu opinii rady szkoły i
rady pedagogicznej i w uzgodnieniu z kuratorem oświaty może przedłużyć powierzenie
stanowiska na kolejne 5 lat lub krócej. Do czasu powierzenia stanowiska dyrektora
w drodze konkursu lub poza konkursem organ prowadzący może powierzyć pełnienie tej
funkcji wicedyrektorowi, a w szkołach, w których nie ma wicedyrektora, nauczycielowi
tej szkoły, jednak nie dłużej niż na 6 miesięcy.
Nowością, stawiającą w innej sytuacji prawnej kandydata na stanowisko dyrektora,
jest postanowienie SN z 13 stycznia 2000 r. (III RN 123/99 OSNAP 2000/21/779). SN
stwierdza w nim, że czynności urzędowe, podejmowane przez organy jednostki samorządu
terytorialnego (gminy) lub z ich umocowania przez powołaną w tym celu komisję konkursową,
zmierzającą do realizacji ustawowego obowiązku powierzenia stanowiska dyrektora publicznej
szkoły podstawowej kandydatowi wyłonionemu w drodze konkursu, mają znamiona działań
prawnych z zakresu publicznej administracji samorządowej sprawowanej przez organy
jednostek samorządu terytorialnego (gminy) zgodnie z art. 5, ust. 5 oraz art. 36
i 36a USA, w związku z art. 30, ust. 1 i ust. 2, pkt 5 ustawy z 8 marca 1990 r. o
samorządzie gminnym (DzU z 1996 r. nr 13, poz. 74 ze zm.) i podlegają zaskarżeniu
do Naczelnego Sądu Administracyjnego.
Wzór
Regulamin konkursu na stanowisko dyrektora publicznej szkoły
Na podstawie art. 36, ust. 5 ustawy z dnia 7 września 1991 r. o systemie oświaty
(DzU z 1996 r.
nr 67, poz. 329 z póś. zm.) ustala się regulamin konkursu na stanowisko dyrektora
publicznej
szkoły w
§ 1. Do konkursu może przystąpić kandydat spełniający warunki określone w rozporządzeniu
Ministra Edukacji Narodowej z 15 lutego 1999 r. w sprawie wymagań, jakim powinny
odpowiadać osoby zajmujące stanowiska dyrektorów oraz inne stanowiska kierownicze
w przedszkolach oraz poszczególnych typach szkół i placówek (DzU nr 14, poz. 126,
zm. DzU z 2000 r. nr 70, poz. 823).
§ 2.1. Ogłoszenie o konkursie zamieszcza się w prasie regionalnej, w siedzibie jednostki
samorządu terytorialnego, w szkołach gminy (powiatu) i gmin otaczających nie póśniej
niż na 30 dni przed rozpoczęciem konkursu.
2. Termin konkursu określa organ prowadzący szkołę.
§ 3.1. Organ prowadzący szkołę w celu przeprowadzenia konkursu powołuje komisję konkursową,
w skład której wchodzą:
1) z ramienia organu prowadzącego: ob
2) 3 osoby z ramienia kuratora jako organu sprawującego nadzór pedagogiczny, pisemnie
zgłoszo
ne organowi organizującemu konkurs w terminie ustalonym przez niniejszy regulamin,
3) 2 osoby z ramienia rady pedagogicznej szkoły, wybrane prawomocną uchwałą rady
pedago
gicznej szkoły i zgłoszone organowi przeprowadzającemu konkurs w terminie i trybie
ustalonym
przez niniejszy regulamin,
4) 2 przedstawiciele rodziców wybrani prawomocną uchwałą rady (szkoły, rodziców),
ogólnego
zebrania rodziców, zgodnie z regulaminem tego organu, zgłoszeni w terminie ustalonym
przez
niniejszy regulamin,
5) przedstawiciele nauczycielskich związków zawodowych (po jednym z każdego związku)
zgłoszeni pisemnie przez zakładową organizację związkową, przy czym przedstawiciel
związku
zawodowego nie może być zatrudniony w szkole, której konkurs dotyczy.
2. Konkurs może się odbyć, jeżeli liczba przedstawicieli organów wymienionych w pkt
1 i 2
nie jest mniejsza niż łączna liczba przedstawicieli wymienionych w pkt 3, 4 i 5.
3. Na przewodniczącego komisji konkursowej wyznacza się ob , przedstawi
ciela organu prowadzącego.
§ 4. Odpisy protokołów zebrania rady pedagogicznej oraz zebrania ogólnego rodziców
(rady rodziców, szkoły), na których wyłonieni zostali przedstawiciele do komisji
konkursowej, imienne upoważnienie organizacji związkowej dla przedstawiciela reprezentującego
związek w pracach komisji, jak również nazwiska wskazanych przez kuratora reprezentantów
organu sprawującego nadzór pedagogiczny przekazywane są do organu prowadzącego szkołę
nie póśniej niż na 20 dni przed rozpoczęciem konkursu.
§ 5.1. Zgłoszenie do konkursu wraz z dokumentami określonymi w ust. 2 składa kandydat
do organu prowadzącego szkołę nie póśniej niż na 15 dni przed datą konkursu. 2. Dokumentacja
kandydata powinna zawierać:
1) pisemne zgłoszenie przystąpienia do konkursu,
2) kwestionariusz osobowy,
3) dokumenty poświadczające wykształcenie, staż pedagogiczny, stopień awansu zawodowego,
4) koncepcję działalności szkoły,
5) kartę oceny pracy zgodnie z par. 1, pkt 4 rozporządzenia MEN,
6) aktualne świadectwo lekarskie, potwierdzające warunki zdrowotne niezbędne do zajmowania
stanowiska nauczyciela.
3. Kandydat nie zostaje dopuszczony do konkursu, jeżeli nie spełnia wymagań określonych
w rozporządzeniu MEN, o którym mowa w § 1, a także gdy złożona dokumentacja jest
niekompletna lub nie odpowiada warunkom określonym w ust. 2.
4. Kandydat może odwołać się od decyzji o niedopuszczeniu do udziału w konkursie
do organu prowadzącego w terminie trzech dni od uzyskania informacji o niedopuszczeniu
do konkursu.
Organ prowadzący wstrzymuje postępowanie konkursowe do czasu rozpatrzenia odwołania.
5. O terminie i miejscu przeprowadzenia konkursu przewodniczący komisji powiadamia
członków komisji i kandydatów na 10 dni przed jego rozpoczęciem.
6. Prace komisji są prawomocne, jeżeli w posiedzeniu bierze udział co najmniej 2/3
składu komisji, przy czym powinni być reprezentowani przedstawiciele wszystkich wymienionych
w § 3,
ust. 1 stron postępowania konkursowego.
7. Postępowanie konkursowe przeprowadzone zostaje także w przypadku zgłoszenia się
jednego kandydata.
§ 6. W ramach konkursu przeprowadzana jest rozmowa z kandydatem o przedłożonej koncepcji
działania szkoły, problematyce prawno-ekonomicznej i organizacyjnej szkoły, jak również
o zainteresowaniach i osiągnięciach zawodowych kandydatów.
§ 7.1. Ocena kandydatów przez każdego członka komisji jest wyrażona w punktach na
osobnej
karcie dla każdego kandydata. Przewodniczący ustala wzór karty punktacyjnej. Ocenie
podlegają
w skali od 1 do 5 pkt:
1) przedstawiona koncepcja działalności szkoły,
2) znajomość problematyki prawnej, ekonomicznej i organizacyjnej,
3) osiągnięcia dydaktyczne kandydata,
4) osiągnięcia organizacyjne,
5) przebieg rozmowy konkursowej.
2. Po zakończeniu rozmowy z każdym kandydatem członkowie komisji składają przewodni
czącemu wypełnione karty punktacyjne. Głosowanie jest tajne. Dane osobowe członka
komisji na
karcie punktacyjne są poufne.
3. Po zakończeniu rozmów ze wszystkimi kandydatami przewodniczący komisji zarządza
ko
misyjne obliczanie punktów. Obliczanie polega na wyliczeniu średniej arytmetycznej,
wynikającej
z punktacji poszczególnych członków komisji w każdej z wymienionych powyżej 5 dziedzin.
4. Wyliczone średnie przewodniczący komisji nanosi na zbiorczą kartę punktacyjną.
Wynik stanowi suma punktów uzyskanych przez kandydata.
5. Karty punktacyjne tak indywidualne członków komisji, jak i zbiorcze nie powinny
zawierać
skreśleń ani poprawek, jeżeli pojawiły się, powinny być opisane w protokóle pracy
komisji.
§ 8.1. Konkurs wygrywa kandydat, który uzyskał najwyższą ilość punktów, ale nie mniejszą
niż 18.
2. Konkurs nie wyłania kandydata, jeżeli żaden z nich nie uzyskał co najmniej 18
punktów.
3. Jeżeli kandydaci otrzymają równą liczbę punktów (powyżej 18), komisja przeprowadza
z nimi dodatkową rozmowę i głosowanie. W przypadku równej ilości głosów o wyborze
kandydata decyduje głos przewodniczącego komisji.
§ 9.1. Z prac komisji sporządza się protokół, który podpisują wszyscy członkowie
komisji.
2. Przewodniczący komisji przedstawia wyniki konkursu kandydatom bezpośrednio po
jego
rozstrzygnięciu.
3. Dokumentację z przebiegu postępowania konkursowego wraz z protokółem przewodniczący
komisji przekazuje organowi prowadzącemu szkołę.
§ 10.1. Uczestnik konkursu może odwołać się do wójta (starosty, marszałka) w sprawach
dotyczących zgodności postępowania komisji z niniejszym regulaminem w terminie 7
dni od daty przeprowadzenia konkursu. Odwołanie winno wskazać, które punkty regulaminu
zostały w postępowaniu konkursowym naruszone.
2. W razie stwierdzenia naruszenia regulaminu wójt (starosta, marszałek) określa
dalszy tok postępowania, powiadamiając o tym zainteresowanego w terminie 14 dni od
daty wpływu odwołania.
§ 11. Organ prowadzący szkołę zobowiązuje do podjęcia działań organizacyjnych
zabezpieczających sprawne i zgodne z niniejszym regulaminem postępowanie konkursowe.
(podpis)
Karta punktacyjna
Nazwisko i imię członka komisji
W konkursie na stanowisko dyrektora szkoły w odbytym w dniu kandydat, pan(i), otrzymał(a)
następującą liczbę punktów:
1) koncepcja działalności szkoły (1-5 pkt.)
2) znajomość problematyki prawnej, ekonomicznej i organizacyjnej (1-5 pkt.)
3) osiągnięcia dydaktyczne (1-5 pkt.)
4) osiągnięcia organizacyjne (1-5 pkt.)
5) rozmowa konkursowa (1-5 pkt.)
Karta ze skreśleniami jest nieważna.
(padpis.członka komisji)
Zbiorcza karta punktacyjna
Konkurs na stanowisko dyrektora szkoły w odbyty dnia
Lp.
Imię i nazwisko kandydata
Liczba uzyskanych punktów
Koncepcja dział szk.
Znajomość prawa, ekon.
Osiągnięcia dydaktycz.
Osiągnięcia organizac.
Rozmowa konkur.
Łącznie
(podpisy członków komisji)
Odwołanie dyrektora szkoły lub placówki. Organ, który powierzył nauczycielowi stanowisko
kierownicze w szkole lub placówce odwołuje nauczyciela ze stanowiska kierowniczego
w razie:
- złożenia przez niego rezygnacji za trzymiesięcznym wypowiedzeniem,
- ustalenia przez organ sprawujący nadzór pedagogiczny negatywnej oceny jego pracy
lub w przypadku ustalenia przez organ prowadzący negatywnej oceny wykonywania zadań
wymienionych w art. 34, ust. 2, w trybie określonym przepisami w sprawie oceny nauczyciela
bez wypowiedzenia.
W przypadkach szczególnie uzasadnionych można odwołać nauczyciela ze stanowiska kierowniczego
w czasie roku szkolnego bez wypowiedzenia. Zakres zadań zawartych w art. 34a, ust.
2 odnosi się do:
- prawidłowości dysponowania przyznanymi szkole środkami budżetowymi oraz gospodarowania
mieniem,
- przestrzegania obowiązujących przepisów dotyczących bezpieczeństwa i higieny pracy
pracowników
i uczniów,
- przestrzegania przepisów dotyczących organizacji pracy szkoły i placówki(art. 38,
ust. 1 i2USO).
Odwołanie dyrektora może również nastąpić na podstawie umotywowanego wniosku rady
szkoły, rady pedagogicznej lub organu nadzorującego szkołę. Odwołanie dyrektora szkoły
w trybie nagłym, w ciągu roku szkolnego bez wypowiedzenia jest działaniem wymagającym
dużej rozwagi organu prowadzącego. Zarzuty muszą być poważne, dotyczyć zaniedbań,
których tolerowanie ze względu na dobro szkoły, uczniów, nauczycieli, społeczności
lokalnej jest niedopuszczalne. Trzeba jednak zdawać sobie sprawę, że fakt odwołania
dyrektora w ciągu roku szkolnego dezorganizuje pracę placówki, wzbudza zrozumiałe
emocje w środowisku i w sposób naturalny w mniej czy bardziej rozbudowanej formie
trafia do dzieci, zakłócając proces dydaktyczno-wychowawczy. Dyrektor odwołany z
funkcji pozostaje nadal nauczycielem danej szkoły, a odwołanie w trakcie roku w sposób
znaczący wpływa na jego pozycję w szkole i środowisku. Warto o tym pamiętać, podejmując
taką decyzję.
Jak już wspominaliśmy, zgodnie z art. 42, ust. 2 USO rada pedagogiczna może wystąpić
z wnioskiem o odwołanie nauczyciela ze stanowiska dyrektora lub innego stanowiska
kierowniczego w szkole lub placówce. W tym przypadku organ uprawniony do odwołania,
jest obowiązany przeprowadzić postępowanie wyjaśniające i powiadomić o jego wyniku
radę pedagogiczną w ciągu 14 dni od otrzymania wniosku. Wniosek rady pedagogicznej
w sprawie odwołania dyrektora jest prawomocną uchwałą podjętą zwykłą większością
głosów przy obecności co najmniej połowy jej członków. Również na podstawie art.
50, ust. 2, pkt. 3 USO rada szkoły może występować do organu sprawującego nadzór
pedagogiczny nad szkołą lub placówką z wnioskami o zbadanie i dokonanie oceny działalności
szkoły lub placówki, jej dyrektora lub innego nauczyciela zatrudnionego w szkole
lub placówce; wnioski te mają dla organu charakter wiążący. Wnioski rady szkoły w
tej sprawie, podobnie jak wniosek rady pedagogicznej, stanowią uchwały tych
gremiów podjęte w składzie i w sposób uzasadniający ich poprawność merytoryczną i
prawomocność. Dokumentem potwierdzającym te fakty jest protokół z zebrania, na którym
wniosek taki przegłosowano i - zgodnie z ustawą lub regulaminem - przyjęto. Wiążący
dla organu staje się wniosek prawomocny. Na jego podstawie organ wszczyna postępowanie
wyjaśniająco-oceniające w trybie omówionym przy ocenie pracy szkoły i dyrektora.
Dyrektor jako organ administracji oświatowej. Dyrektor szkoły i placówki jest organem
administracji publicznej w sprawach oświaty. To sprawia, że jest uprawniony do wydawania
decyzji administracyjnych. Zgodnie z art. 19 dyrektor sprawuje kontrolę spełniania
obowiązku szkolnego przez dzieci mieszkające w obwodzie szkoły. Dyrektor szkoły musi
współpracować z nadzorem pedagogicznym, który działa zgodnie z art. 33 ustawy. Przyjmuje
zlecenia, uwagi i wnioski wynikające z przeprowadzonego nadzoru i w ciągu 7 dni zgłasza
do organu sprawującego nadzór ewentualne zastrzeżenia do powyższych. Jeżeli organ
sprawujący nadzór pedagogiczny nie uwzględni tych zastrzeżeń, dyrektor jest zobowiązany
powiadomić ten organ w terminie 30 dni o realizacji zaleceń, uwag i wniosków. Dyrektor
w porozumieniu z organem prowadzącym tworzy program poprawy efektywności kształcenia
i wychowania, uwzględniający uwagi organu sprawującego nadzór pedagogiczny w terminie
do trzech miesięcy. Ma również obowiązek rozpatrzeć wnioski organu prowadzącego w
sprawach dydaktyczno-wychowawczych i udzielić na nie odpowiedzi w ciągu 14 dni. Dyrektor
podejmuje decyzje administracyjne dotyczące:
- wcześniejszego przyjęciu dziecka do szkoły (art. 16, ust. 8),
- odroczenia obowiązku szkolnego (art. 16, ust. 4),
- zezwolenia na spełnianie obowiązku szkolnego poza szkołą (art. 16, ust. 8),
- skreślenia z listy uczniów (art. 39, ust. 2 i 2a),
- zezwolenia na indywidualny tok nauki (art. 66, ust. 1).
Dyrektor może skreślić ucznia z listy uczniów w przypadkach określonych w statucie
szkoły na podstawie uchwały rady pedagogicznej i po zasięgnięciu opinii samorządu
uczniowskiego. Dyrektor sprawuje kontrolę spełniania obowiązku szkolnego (art. 19,
ust. 1) i sprawuje nadzór pedagogiczny (nadzór jako kontrola występuje w każdej z
wymienionych ról dyrektora szkoły).
W tym miejscu omówmy nadzór pedagogiczny jako jeden z ważnych elementów składowych
funkcji kierowniczych dyrektora szkoły. Wydane 13 sierpnia 1999 r. rozporządzenie
Ministra Edukacji Narodowej w sprawie szczegółowych zasad sprawowania nadzoru pedagogicznego,
wykazu stanowisk wymagających kwalifikacji pedagogicznych, kwalifikacji niezbędnych
do sprawowania nadzoru pedagogicznego, a także kwalifikacji osób, którym można zlecić
prowadzenie badań i opracowanie ekspertyz, stanowi podstawę prawną, na mocy której
dyrektor sprawuje nadzór pedagogiczny w stosunku do nauczycieli. Dyrektor tworzy
plan nadzoru pedagogicznego w szkole. Jest on jednym z dokumentów, które przedstawione
na sierpniowej radzie pedagogicznej ukierunkowują czynności kontrolne dyrektora,
ukazują procedurę oceny nauczyciela,kryteria, jakimi będzie kierował się dyrektor,
problematykę i terminarz hospitacji, plan doskonalenia zawodowego nauczycieli, główne
założenia programu rozwoju szkoły. To również, a może przede wszystkim, opracowanie
organizacji mierzenia jakości pracy szkoły, polegające na zorganizowanym i systematycznym
analizowaniu i ocenianiu stopnia spełniania przez szkołę wymagań wynikających z jej
zadań z uwzględnieniem opinii uczniów, rodziców i nauczycieli. Powyższe rozporządzenie
ukazuje Ministra Edukacji Narodowej jako koordynatora nadzoru w skali kraju, a kuratora
w województwie. To na kuratorze spoczywa obowiązek organizowania kontroli jakości
pracy szkół i placówek. Ich wyniki przedstawiane są radom pedagogicznym i organom
prowadzącym w formie raportu o jakości nauczania w danej szkole raz na 5 lat.
Ważnym zadaniem dyrektora jest przeprowadzanie procedury awansu zawodowego nauczycieli.
Karta nauczyciela nakłada na dyrektora szereg zadań. Dyrektor:
- przyjmuje wniosek nauczyciela o rozpoczęciu stażu,
- przydziela nauczycielowi stażyście i kontraktowemu opiekuna stażu,
- zatwierdza plan rozwoju zawodowego,
- przyjmuje sprawozdanie nauczyciela z realizacji planu rozwoju po zakonyczeniu stażu,
- zapoznaje się z projektem oceny opiekuna stażu,
- zasięga opinii rady rodziców,
- ustala ocenę dorobku zawodowego nauczyciela za okres stażu z uwzględnieniem stopnia
realizacji planu rozwoju zawodowego nauczyciela,
- sporządza na piśmie ocenę dorobku nauczyciela zawierającą uzasadnienie oraz pouczenie
o możliwości wniesienia odwołania,
- w przypadku oceny negatywnej, nieuzyskania akceptacji lub niezdania egzaminu wyraża
zgodę na odbycie dodatkowego stażu w wymiarze 9 miesięcy,
- przyjmuje wniosek nauczyciela stażysty o podjęcie postępowania kwalifikacyjnego,
- powołuje komisję kwalifikacyjną dla nauczycieli ubiegających się o stopień nauczyciela
kontraktowego i może wchodzić w jej skład jako przewodniczący,
- po uzyskaniu akceptacji komisji kwalifikacyjnej nadaje nauczycielowi stażyście
stopień nauczyciela kontraktowego,
- wchodzi w skład komisji egzaminacyjnej na stopień nauczyciela mianowanego i kwalifikacyjnej
na stopień nauczyciela dyplomowanego,
- występuje do organu prowadzącego o skrócenie stażu nauczyciela kontraktowego do
9 miesięcy,
- zapewnia właściwy przebieg stażu, obserwuje i omawia zajęcia i inne zadania nauczyciela,
zapewnia możliwość obserwacji zajęć i udziału w formach kształcenia ustawicznego,
związanych z rozwojem zawodowym i potrzebami szkoły.
Dyrektor jako kierownik placówki oświatowej. Artykuł 7 Karty nauczyciela mówi, że
szkołą kieruje dyrektor, który jest jej przedstawicielem na zewnątrz, przełożonym
służbowym wszystkich pracowników szkoły, przewodniczącym rady pedagogicznej, sprawuje
opiekę nad dziećmi i młodzieżą uczącą się w szkole. Ust. 2, art. 7 wymienia pięć
głównych zadań, za które odpowiedzialny jest w dyrektor szkoły. Odpowiada on za:
- dydaktyczny i wychowawczy poziom szkoły,
- realizację zadań zgodnie z uchwałami rady pedagogicznej i rady szkoły,podjętymi
w ramach ich kompetencji stanowiących, oraz zarządzeniami organów nadzorujących szkołę,
- tworzenie warunków do rozwijania samorządnej i samodzielnej pracy uczniów i wychowanków,
- zapewnienie pomocy nauczycielom w realizacji ich zadań i ich doskonaleniu zawodowym,
- zapewnienie, w miarę możliwości, odpowiednich warunków organizacyjnych do realizacji
zadań dydaktycznych i opiekuńczo-wychowawczych.
Bardziej szczegółowo powinności dyrektora określa art. 39 ustawy USO. Dyrektor:
- kieruje działalnością szkoły i reprezentuje ją na zewnątrz,
- sprawuje nadzór pedagogiczny,
- sprawuje opiekę nad uczniami, stwarzając im warunki harmonijnego rozwoju,
- realizuje uchwały rady szkoły oraz rady pedagogicznej podjęte w ramach ich kompetencji,
- dysponuje środkami określonymi w planie finansowym szkoły, ponosi odpowiedzialność
za właściwe ich wykorzystywanie,
- organizuje administracyjną, finansową i gospodarczą obsługę szkoły,
- wykonuje inne zadania, wynikające z przepisów szczególnych,
- współdziała ze szkołami wyższymi oraz zakładami kształcenia nauczycieli w organizacji
praktyk pedagogicznych.
Dyrektor ponadto:
- organizuje, prowadzi i przygotowuje zebrania rady pedagogicznej (art. 40,ust. 7
USO),
- ustala po zasięgnięciu opinii rady pedagogicznej organizację pracy szkoły,w tym
zwłaszcza tygodniowy rozkład zajęć lekcyjnych i pozalekcyjnych,
- wstrzymuje wykonanie uchwał rady pedagogicznej (w art. 41, ust. 3), jeżeli zostały
podjęte niezgodnie z prawem1.
- przydziela nauczycielom, w uzgodnieniu z radą pedagogiczną, prace i zajęcia, o
których mowa w art. 41, ust. 2, pkt 4 USO,
- bierze udział z głosem doradczym w radzie szkoły (art. 51, ust. 6 USO),
- organizuje powstanie rady szkoły (art. 51, ust. 9),
- współdziała z samorządem uczniowskim w organizowaniu działalności kulturalnej (art.
5, ust. 5)
i w ewentualnej ocenie nauczyciela (art. 6a Kn.,ust. 4),
- wyraża zgodę na podjęcie przez stowarzyszenia i organizacje działańw szkole (art.
56, ust. 2),
- zatwierdza plan finansowy środków specjalnych (art. 79, ust. 3),
- sporządza plan nauczania i arkusz organizacyjny placówki,
- decyduje o rozkładzie zajęć dydaktyczno-wychowawczych,
- powierza nauczycielom opiekę nad uczniami,
- organizuje placówkę zgodnie z przepisami prawa, zapewniając jej wszystkie niezbędne
elementy, tj. bibliotekę, gabinet lekarski, urządzenia sportowe i rekreacyjne,
- współdziała z jednostką samorządu terytorialnego w zakresie realizacji zadań wymagających
takiego współdziałania, a w przypadku gdy samorząd terytorialny jest organem prowadzącym
szkołę, realizuje jego zalecenia i wnioski w zakresie i na zasadach określonych w
ustawie,
- decyduje o przyjęciu do szkoły, przeniesieniu czy skreśleniu uczniów na podstawie
uchwały rady pedagogicznej,
- zapewnia nauczycielom pomoc w realizacji ich zadań oraz w doskonaleniu zawodowym.
Ustawa nakłada na dyrektora obowiązek współpracy z radą szkoły, radą pedagogiczną,
rodzicami i samorządem uczniowskim. Jest on realizowany poprzez przedkładanie radzie
szkoły do zaopiniowania, a następnie radzie pedagogicznej do zatwierdzenia projektów
planów pracy szkoły, składanie okresowych sprawozdań z ich realizacji, udzielanie
informacji o działalności dydaktyczno-wychowawczej szkoły.
Dyrektor szkoły jako pracodawca. Tak ustawa - Karta nauczyciela w art. 7, ust. 1,
art. 11, jak i ustawa o systemie oświaty w art. 39, ust. 3 uznają dyrektora szkoły
za kierownika zakładu pracy, tj. pracodawcę. Dyrektor jako pracodawca:
- zatrudnia i zwalnia nauczycieli i innych pracowników szkoły,
- nagradza i karze pracowników zgodnie z art. 108, par. 1 kodeksu pracy.
Karta nauczyciela nakłada na dyrektora wiele dodatkowych i ważnych zadań. Dyrektor:
- dokonuje przeniesienia nauczyciela mianowanego do swojej szkoły,
- przenosi nauczyciela w stan nieczynny,
- rozwiązuje stosunek pracy z nauczycielem,
- może skierować nauczyciela na badania lekarskie,
- stwierdza wygaśnięcie stosunku pracy,
- wypłaca odprawy,
- może ustalić nauczycielowi czterodniowy tydzień pracy,
- może przydzielić nauczycielowi pracę w okresie ferii w wymiarze 7 dni,
- udziela płatnego urlopu na poratowanie zdrowia,
- ma prawo obniżyć wymiar godzin nauczycielowi ze względu na jego doskonalenie się,
- ma obowiązek dbać o zatarcie kar dyscyplinarnych,
- może zawiesić nauczyciela w pełnieniu obowiązków,
- może przedłużyć okres zatrudnienia nauczyciela w wieku emerytalnym.
Wymienione zadania nie wyczerpują listy zadań dyrektora szkoły, szereg zadań wynika
z kodeksu pracy. Do zadań dyrektora należy także:
- załatwianie spraw osobowych pracowników,
- określanie zakresu odpowiedzialności materialnej pracowników,
- współdziałanie z zakładowymi organizacjami związkowymi,
- administrowanie zakładowym funduszem świadczeń socjalnych,
- zapewnienie odpowiedniego stanu bhp,
- określenie zadań dotyczących planowania obronnego, obrony cywilnej i powszechnej
samoobrony,
- sprawowanie nadzoru nad działalnością administracyjno-gospodarczą szkoły.
Dyrektor jest reprezentantem pracodawcy w tzw. zbiorowych stosunkach pracy, tzn.
do niego należy współdziałanie z zakładowymi organizacjami związkowymi w zakresie
ustalonym przez ustawę z 23 maja 1991 r. o związkach zawodowych (DzU nr 55, poz.
234), kodeks pracy i inne śródła prawa pracy. Od obowiązku współdziałania nie zwalnia
brak ogniska związkowego. Wystarczy, że niektórzy nauczyciele lub inni pracownicy
szkoły należą do terenowych ogniw związku.
Zgodnie z kodeksem pracy w sferze stosunków pracy obowiązuje zasada jednoosobowego
kierownictwa. Wyraża się ona tym, że pracodawca wydaje decyzje faktyczne i prawne
wobec podległych mu pracowników samodzielnie. Wyjątki od tej zasady wynikają z przepisów
prawa, a w oświacie z porozumień zawartych w latach 1984 i 1990 między ZNP i NZSS
"Solidarność" a Ministrem Edukacji Narodowej. Dyrektora szkoły obowiązują określone
w ustawie o związkach zawodowych formy współpracy i współdziałania. Wprowadzony przez
zapis kodeksu pracy tryb konsultacji wprawdzie nie zobowiązuje dyrektora do zmiany
decyzji kadrowych, jest jednak elementem wpływającym na praktykę stosowania prawa
pracy. Konsultowane są między innymi:
- rozwiązanie umowy o pracę zawartą na czas nie określony,
- rozwiązanie stosunku pracy z nauczycielem,
- wypowiedzenie zmieniające warunki płacy i pracy,
- przeniesienie służbowe,
- wnioski o odznaczenia, wyróżnienia, nagrody.
Jeżeli w przepisach prawa podjęcie decyzji przez dyrektora jest uzależnione od uzgodnienia
stanowiska ze związkiem, zasada jednoosobowego kierownictwa jest zastępowana przez
zasadę decydowania kolegialnego. Wymóg pozyskania zgody związku zawodowego wskazuje,
że podjęcie decyzji z pominięciem związku zawodowego jest prawnie wadliwe. Do decyzji
kolegialnych należą:
- ustalenie regulaminu pracy, regulaminu nagród, regulaminów premiowania i wynagradzania,
- określenie zasad wykorzystania zakładowego funduszu socjalnego,
- określenie planów urlopów wypoczynkowych,
- przyznanie świadczeń z funduszu socjalnego,
- rozpatrywanie sprzeciwu od nałożonej na pracownika kary porządkowej w trybie art.
112 kp.
Wszystkie inne niż podlegające opinii lub konieczności uzyskania zgody związku zawodowego
formy współdziałania dyrektora z jego ogniwami nie są prawnie przesądzone. Do tych
form zaliczyć można:
- wzajemny udział w zebraniach,
- odbywanie wspólnych posiedzeń,
- konsultacje, spotkania robocze, inne formy spotkań,
- powoływanie wspólnych komisji i zespołów opiniujących,
- wzajemne udostępnianie programów i planów nauczania.
To wszystko sprawia, że stanowisko dyrektora szkoły jest szczególnie trudne, odpowiedzialne,
wymagające dużej wiedzy tak prawnej, jak i z zakresu organizacji procesów dydaktyczno-wychowawczych,
zarządzania placówką i kierowania zespołami ludzkimi. Dyrektor-pracodawca jest obowiązany
w szczególności:
- zaznajamiać pracowników podejmujących prace z zakresem ich obowiązków, sposobem
wykonywania pracy oraz ich podstawowymi uprawnieniami,
- organizować pracę zapewniającą pełne wykorzystanie czasu pracy, uzdolnień, kwalifikacji
pracowników,
- zapewniać bezpieczne i higieniczne warunki pracy i nauki, prowadzić systematyczne
szkolenia w tym zakresie, terminowo wypłacać wynagrodzenie,
- ułatwiać pracownikom podnoszenie kwalifikacji zawodowych,
- zaspokajać w miarę posiadanych środków socjalne potrzeby pracowników,
- stosować obiektywne i sprawiedliwe kryteria oceny pracowników oraz wyników ich
pracy,
- prowadzić dokumentację w sprawach związanych ze stosunkiem pracy oraz akta osobowe
pracowników,
- wpływać na kształtowanie w zakładzie pracy zasad współżycia społecznego.
Każdy z tych punktów mógłby otrzymać komentarz oparty o dodatkowe ustawy,rozporządzenia
wykonawcze czy orzeczenia sądowe. Kompetencje, zadania i obowiązki pracodawcy, które
w większości odnoszą się także do stanowiska dyrektora szkoły, a wynikają tylko z
kodeksu pracy, to ponad sto pozycji. Nie
możemy jednak opuścić katalogu wykroczeń pracodawcy wobec praw pracownika. Mówią
o tym art. 281, 282 i 283 kp. Karze grzywny podlega ten, kto będąc pracodawcą:
- zawiera umowę cywilnoprawną zamiast umowy o pracę,
- nie potwierdza na piśmie umowy o pracę w terminie 7 dni,
- wypowiada lub rozwiązuje stosunek pracy naruszając przepisy,
- stosuje wobec pracowników inne kary niż zawarte w kodeksie,
- narusza przepisy o czasie pracy, o ochronie pracy kobiet i młodocianych,
- nie prowadzi dokumentacji związanej ze stosunkiem pracy, '
- nie wypłaca wynagrodzenia, dokonuje bezprawnych potrąceń,
- nie udziela urlopu wypoczynkowego, obniża jego wymiar,
- nie wydaje pracownikowi świadectwa pracy,
- nie wykonuje orzeczeń sądu pracy,
- nie przestrzega przepisów bhp,
- wyposaża stanowisko pracy lub nauki w sprzęt i narzędzia bez certyfikatu,
- nie zawiadamia inspektora pracy o ciężkim, śmiertelnym lub zbiorowym wypadku przy
pracy,
- nie ujawnia wypadku przy pracy lub choroby zawodowej,
- przedstawia niezgodne z prawdą informacje, dokumenty dotyczące wypadków czy chorób
zawodowych,
- nie wykonuje poleceń inspektora pracy,
- utrudnia działalność organów Państwowej Inspekcji Pracy, uniemożliwia prowadzenie
kontroli, nie udziela informacji niezbędnych do wykonania zadań.
Zgodnie z art. 39, ust. 6 ustawy o systemie oświaty kierownikami nie są dyrektorki
jednooddziałowego przedszkola ani kierownicy filialnych szkół podstawowych.
Dyrektor szkoły jako pracownik. Dyrektor jest pracownikiem szkoły, na której czele
stoi. Wprawdzie dyrektora powołuje i zwalnia organ wykonawczy JST (art. 30, ust.
2, pkt 5 ustawy o samorządzie terytorialnym), ale dyrektor nie jest pracownikiem
zarządu gminy. Inna jest prawna sytuacja dyrektora, gdy zostaje nim nauczyciel mianowany,
a inna, gdy jest nim nauczyciel zatrudniony na umowę o pracę. Te różne uprawnienia
wynikają z praw nauczycieli mianowanych. Dyrektora zatrudnia organ wykonawczy gminy,
powiatu lub województwa. Uprawnienia zwierzchnika służbowego mają wójt (burmistrz,
prezydent), starosta, marszałek sejmiku. Od nich dyrektor szkoły otrzymuje polecenia
służbowe. Organ wykonawczy jednostki samorządu terytorialnego pełni w stosunku do
dyrektora rolę pracodawcy. Wynika z tego, że np. wójt gminy:
- zawiera stosunek pracy z dyrektorem,
- powierza funkcję dyrektora i odwołuje z tej funkcji,
- udziela urlopów uzupełniających, szkoleniowych, dla poratowania zdrowia, bezpłatnych,
- ustala stawki wynagrodzenia i dodatek stażowy,
- ustala wysokość dodatku funkcyjnego oraz dodatków za uciążliwe, trudne i szkodliwe
warunki pracy,
- ustala dyrektorowi liczbę godzin ponadwymiarowych,
- określa zniżkę godzin związanych z funkcją, z zadaniami zleconymi,z pracą naukową
itp.,
- ustala prawo do nagrody jubileuszowej i do wypłaty dodatkowego rocznego wynagrodzenia,
- przyznaje nagrody,
- występuje o wyróżnienia i odznaczenia,
- przygotowuje dokumenty związane z przejściem dyrektora na emeryturę lub rentę,
- kieruje do lekarza prowadzącego badania okresowe i kwartalne wniosek o ustalenie
stanu zdrowia dyrektora,
- konsultuje ze związkami zawodowymi sprawy wynikające ze stosunku pracy dyrektora,
- przenosi dyrektora,
- prowadzi akta personalne dyrektora itp.
Wicedyrektor. Przepisy oświatowe niezbyt szeroko traktują o stanowisku wicedyrektora.
W omawianym już rozporządzeniu z 15 lutego 1999 r. w sprawie wymagań, jakim powinny
odpowiadać osoby zajmujące stanowiska dyrektorów, wicedyrektorom poświęcony jest
paragraf 9. Mówi on, że stanowisko wicedyrektora przedszkola lub szkoły określonej
w ustawie o systemie oświaty może zajmować nauczyciel spełniający w zakresie wykształcenia
takie same warunki jak dyrektor szkoły, posiadający co najmniej czteroletni staż
pracy pedagogicznej lub dydaktycznej na stanowisku nauczyciela akademickiego oraz
mający co najmniej dobrą ocenę pracy z ostatnich czterech lat pracy, a w odniesieniu
do nauczycieli akademickich - pozytywną ocenę pracy. Ponadto musi spełniać warunki
zdrowotne niezbędne do zajmowania stanowiska nauczyciela tego typu szkoły. O istnieniu
stanowiska wicedyrektora decyduje statut szkoły. Znaleść tę informację można w załączniku
do rozporządzenia Ministra Edukacji Narodowej z 21 maja 2001 r. w sprawie ramowych
statutów przedszkola i publicznych szkół (DzU nr 61, poz. 624 ze zm.). Statut określa,
kiedy może być powołany wicedyrektor (w szkole, w której jest co najmniej 12 oddziałów)
oraz zakres obowiązków wicedyrektorów. Mogą być one konkretyzowane zakresem czynności
i poleceniami służbowymi dyrektora szkoły. Funkcję wicedyrektora powierza i odwołuje
z niej dyrektor szkoły. Odbywa się to w trybie bezkonkurso-wym, ale po zasięgnięciu
opinii zarządu gminy, rady szkoły i rady pedagogicznej. Brak uściśleń wskazuje, że
wicedyrektorem może zostać zarówno nauczyciel mianowany, jak i zatrudniony na podstawie
umowy o pracę. Odwołanie z funkcji następuje w sposób podobny jak odwołanie dyrektora.
Różnica polega na tym, że odwołanie wicedyrektora następuje po zasięgnięciu opinii
zarządu gminy, rady szkoły i rady pedagogicznej. Jeżeli o odwołanie wnioskuje jeden
z tych organów, to opinie powinny wyrazić dwa pozostałe. W przypadku niezgodnego
z prawem odwołania wicedyrektora, jeżeli inspiratorem tego był dyrektor szkoły, to
- zgodnie z wykładnią Sądu Najwyższego z 5 maja 1993 r. - zaufanie między dyrektorem
a wicedyrektorem jest elementem zbyt ważnym, aby wadliwą decyzję zmieniać, przywracając
wicedyrektora na poprzednie stanowisko. Odwołanie nie zmienia charakteru zatrudnienia
nauczyciela na podstawie mianowania.
Inne stanowiska kierownicze. Zgodnie ze statutem (par. 16 Ramowego statutu publicznego
gimnazjum itp.) w szkole mogą być utworzone inne stanowiska kierownicze, np. wicedyrektora
ds. ekonomiczno-administracyjnych, kierownika świetlicy, kierownika i zastępcy kierownika
warsztatów szkolnych, kierownika i zastępcy kierownika internatu itp. Tryb powoływania
i odwoływania z tych stanowisk jest taki sam jak w przypadku wicedyrektora szkoły.
Jako zakończenie tego rozdziału zamieszczamy rady skierowane do dyrektorów. Może
przydadzą się w codziennej pracy. Aby za przepisami prawa nie ginął człowiek, aby
instytucja, którą kierujemy, była przyjazna dla wszystkich zainteresowanych, tj.
uczniów, rodziców, nauczycieli i władz, dyrektor szkoły winien pamiętać o prawie
czterdziestu uwagach, które kierujemy pod jego adresem. Jeżeli nawet nie wszystkie
odnoszą się do naszego stanowiska pracy, warto je znać, aby stały się przyczyną naszej
refleksji, a może nawet uchroniły nas przed popełnianiem błędów.
Katalog powinności kierowniczych
1. Traktuj swoich podwładnych jako świadomych współuczestników, a nie jak kółka w
maszynie.
2. Zachowuj się w sposób demokratyczny.
3. Dbaj o dobrą atmosferę pracy i wzajemną życzliwość między członkami zespołu.
4. Zaufaj podwładnym, pozwól im samodzielnie podejmować decyzje.
5. Przeprowadzaj konsultację z podwładnymi przy rozstrzyganiu ważniejszych spraw.
6. Zmiany organizacyjne, techniczne i personalne wprowadzaj po szczegółowym omówieniu
przez zespół.
7. Postępując niezgodnie z opinią zespołu, wyjaśnij tego przyczyny.
8. Podawaj pełną informację o tym, co dzieje się w zakładzie.
9. Słuchaj uwag, wniosków i propozycji podwładnych, nawet gdy są krytyczne.
10. Ucz podwładnych współdziałania, nie stosuj zasady "dziel i rządś".
11. Doceniaj osiągnięcia pracowników i nie żałuj pochwał.
12. Bądś obiektywny i sprawiedliwy wobec pracowników.
13. Stosuj jak najwięcej nagród, jak najmniej kar.
14. Premie i nagrody rozdzielaj po konsultacji.
15. Interesuj się kłopotami swoich pracowników.
16. Udzielaj podwładnym rady i pomocy przy wykonywaniu ich zadań.
17. Broń interesów swoich pracowników.
18. Instruktaż i kontrolę ogranicz do niezbędnej potrzeby.
19. Dbaj o fizyczne warunki pracy.
20. Dbaj o właściwe zaszeregowanie pracowników i ich uprawnienia do awansu.
21. Dbaj o należytą organizację pracy i właściwą strukturę organizacyjną.
22. Opiekuj się nowo przyjętymi pracownikami.
23. Nie wyręczaj pracowników.
24. Pozostaw sobie czas na myślenie.
25. Staraj się doskonalić swoją wiedzę fachową i społeczną.
26. Kontroluj swoje zachowania, słowa, gesty, panuj nad emocjami.
27. Dbaj, aby zachowanie służbowe i prywatne było takie samo.
28. Nie daj się skłonić do decyzji pochopnych.
29. Zanim się podejmiesz kierowania, zastanów się, czy podołasz zadaniu i czy warto
mu się poświęcać.
30. Podkreślaj rolę pracownika jako współgospodarza, a niejako pracownika najemnego.
31. Dbaj o zapewnienie środków działania.
32. Przekazując zadania, podaj podstawowe informacje potrzebne do zrozumienia celu
działania.
33. Popełnisz błąd, miej odwagę się do niego przyznać.
34. Nie przyjmuj szablonów myślenia, mogą nie pasować.
35. Nie uchylaj się od podjęcia decyzji, jeżeli leży ona w twojej kompetencji.
36. Nie obiecuj niczego, jeżeli nie jesteś pewien, że możesz to spełnić.
37. Pamiętaj, że skuteczność decyzji zależy w ostatecznym rachunku od jej wykonania.
38. Pamiętaj, że kierowanie jest ciągłym procesem przygotowywania kolejnych decyzji,
za które ponosisz odpowiedzialność.
Wskazówki dla oceniającego, dotyczące przeprowadzenia rozmowy z ocenianym
1. Najpierw rozmawiaj z ocenianym o jego pracy, póśniej o nim samym.
2. Zanim przedstawisz swoją ocenę, doprowadś pytaniami do tego, aby sam ocenił siebie.
3. Uważnie słuchaj jego wypowiedzi, aby zrozumieć jego racje.
4. Jeżeli samoocena pracownika jest korzystniejsza od twojej oceny, wyjaśnij przyczyny,
które powodują różnicę.
5. Omawiając niedociągnięcia ocenianego, bierz pod uwagę całokształt jego pracy.
6. Nie daj się ponosić uczuciom i staraj się zachować spokój, nawet wtedy,gdy są
powody do obrazy.
7. Jeżeli musisz krytykować, krytykuj pracę, a nie człowieka.
8. Jeżeli braki w pracy ocenianego wynikły częściowo z twojej winy, przyznaj to.
9. Nie rozmawiaj z ocenianym o innych pracownikach.
10. Nie przeprowadzaj powtórnej rozmowy wkrótce po rozmowie, w której ganiłeś lub
karałeś ocenianego.
11. Nie dopuść, aby rozmowa zeszła na temat płac i awansów.
12. Nie zawsze musisz się zgadzać z ocenianym.
13. Bądś naturalny.
14. Z pracownikiem, do którego pracy masz zastrzeżenia, postępuj następująco:
- powiedz mu j asno, j aka j est ocena j ego pracy,
- powiedz mu, jak wyobrażasz sobie poprawę jego pracy,
- jeżeli wykaże chęć poprawy, zaoferuj swoją pomoc.
15.W stosunku do pracowników dobrych uczyń, co następuje:
- wybierz potencjalnych kierowników jako członków rezerwy,
- daj im poznać, że znasz i doceniasz ich zasługi,
- sprawdś, jak widzą swój rozwój i w czym możesz im pomóc.
16.Pamiętaj, że ważniejszą rzeczą jest rozwijanie zalet niż poprawianie błędów pracowników.
Rozdział 7
Kolegialne organy w systemie oświaty
7.1. Zasady funkcjonowania i kompetencje rady pedagogicznej
Rada pedagogiczna jest kolegialnym organem szkoły w zakresie realizacji jej statutowych
zadań dotyczących kształcenia, wychowania i opieki, ma także wpływ na całość życia
szkoły. Właściwie kierowana, odpowiednio motywowana może się stać czynnikiem decydującym
o sukcesach dydaktyczno-wycho-wawczych szkoły, a sam dyrektor może w niej zyskać
ważnego sojusznika swoich organizatorskich działań.
Radę pedagogiczną tworzy się w szkole zatrudniającej co najmniej trzech nauczycieli.
Jeżeli jest ich mniej, stają się członkami rady pedagogicznej szkoły, której punkt
filialny jest podporządkowany. W skład rady wchodzą wszyscy nauczyciele zatrudnieni
w szkole, instruktorzy praktycznej nauki zawodu lub prowadzący prace wychowawcze
z młodocianymi pracownikami w placówkach zbiorowego zakwaterowania, dla których praca
pedagogiczna jest głównym zajęciem. W skład rady pedagogicznej mogą też wchodzić
inne osoby zaproszone przez dyrektora. Przewodniczącym rady pedagogicznej jest dyrektor.
Artykuły 40 do 44 ustawy o systemie oświaty określają zasady pracy i kompetencje
tego szkolnego gremium. Rada pedagogiczna pracuje w czasie zebrań plenarnych, które
odbywają się co najmniej cztery razy w ciągu roku szkolnego. Zebrania mogą być organizowane
z inicjatywy dyrektora, rady szkoły, organu prowadzącego szkołę, organu sprawującego
nadzór pedagogiczny lub na wniosek co najmniej 1/3 członków rady. Rada opracowuje
regulamin, a jej przewodniczący jest odpowiedzialny za zawiadomienie członków rady
o terminie i porządku zebrania. Zebrania są protokołowane. Uchwały rady pedagogicznej
są podejmowane zwykłą większością głosów, przy udziale co najmniej połowy członków.
Rada pedagogiczna ma kompetencje stanowiące i opiniodawcze. Do kompetencji stanowiących
zaliczamy:
- zatwierdzenie planów pracy szkoły po zaopiniowaniu ich przez radę szkoły,
- zatwierdzenie wyników klasyfikacji i promocji uczniów,
- podejmowanie uchwał w sprawie innowacji i eksperymentów pedagogicznych po ich zaopiniowaniu
przez radę szkoły,
- ustalanie organizacji doskonalenia zawodowego nauczycieli szkoły,
- podejmowanie uchwał w sprawie skreślenia ucznia z listy uczniów.
Do kompetencji opiniodawczych rady pedagogicznej należy ocena:
- organizacji pracy w szkole, w tym zwłaszcza tygodniowego rozkładu zajęć lekcyjnych
i pozalekcyjnych,
- projektu planu finansowego szkoły,
- propozycji dyrektora dotyczących przyznania odznaczeń, nagród, wyróżnień,
- propozycji dyrektora w sprawach przydziału nauczycielom stałych prac i zajęć w
ramach wynagrodzenia zasadniczego oraz dodatkowo płatnych zajęć dydaktycznych, wychowawczych
i opiekuńczych.
Rada pedagogiczna przygotowuje projekt statutu szkoły albo jego zmiany i przedstawia
go do uchwalenia radzie szkoły. Rada pedagogiczna może wystąpić do organu prowadzącego
szkołę z wnioskiem o odwołanie dyrektora szkoły lub do dyrektora o odwołanie nauczyciela,
któremu powierzono funkcję kierowniczą. Organ musi przeprowadzić postępowanie wyjaśniające
w ciągu 14 dni od otrzymania uchwały rady w tej sprawie. Nauczyciele są zobowiązani
do zachowania tajemnicy obrad, szczególnie wtedy, gdy ich treść mogłaby naruszyć
dobre imię uczniów, rodziców, nauczycieli lub innych osób (art. 44 ustawy o systemie
oświaty).
Minister Edukacji Narodowej w rozporządzeniu z 4 paśdziernika 2001 r. (DzU nr 120,
poz. 1290) określił, w jakich jednostkach organizacyjnych resortu oświaty (placówkach)
nie wymaga się tworzenia rad pedagogicznych. Należą do nich: szkolne schroniska młodzieżowe,
biblioteki pedagogiczne oraz pozaszkolne placówki oświaty dorosłych. Nie oznacza
to zakazu tworzenia w wymienionych placówkach rad pedagogicznych.
Rada pedagogiczna działa na podstawie uchwalonego przez siebie regulaminu. Być może
przedstawiony poniżej wzór pomoże dyrektorowi i członkom rad pedagogicznych w stworzeniu
tego ważnego aktu prawa wewnętrznego.
Wzór
Uchwała nr z dnia Rady Pedagogicznej
Regulamin działalności rady pedagogicznej
Rozdział pierwsz Postanowienia ogólne
§1
Ilekroć w regulaminie jest mowa bez określenia o: Szkole - należy rozumieć ,
Statucie - należy rozumieć Statut Szkoły, dyrektorze - należy rozumieć dyrektora
Szkoły, Radzie - należy rozumieć Radę Pedagogiczną, przewodniczącym - należy rozumieć
przewodniczącego Rady Pedagogicznej, komisji - należy rozumieć komisję Rady, Regulaminie
- należy rozumieć niniejszy Regulamin Rady Pedagogicznej.
1. Rada może wybrać ze swojego grona sekretarza działającego zgodnie z kompetencjami
przy znanymi mu w tym regulaminie.
2. Szczegółowy zakres kompetencji Rady określa Statut.
§2
1. W skład Rady wchodzą wszyscy nauczyciele.
2. W zebraniach Rady może brać udział przedstawiciel organu sprawującego nadzór pedagogiczny
po uprzednim powiadomieniu dyrektora.
3. Dyrektor jako przewodniczący Rady może zapraszać z własnej inicjatywy lub na wniosek
Rady
inne osoby z głosem doradczym.
4. Zebrania Rady i komisji Rady odbywają się w czasie wolnym od zajęć lekcyjnych.
§ 3
1. Uczestniczenie w pracach Rady jest obowiązkiem każdego członka tego organu.
2. Członkowie Rady podpisem na liście obecności dokumentują swój udział w pracy Rady.
3. Nauczyciele są zobowiązani do utrzymywania w tajemnicy spraw, które mogą naruszać
dobra
osobiste uczniów lub ich rodziców, nauczycieli czy innych pracowników szkoły.
§4
1. Rada działa na zebraniach za pomocą swoich organów.
2. Organami Rady są: przewodniczący i komisje, jeżeli je utworzono.
§5
1. Przewodniczącym Rady jest dyrektor Szkoły.
2. Przewodniczący Rady:
- przygotowuje, zwołuje i prowadzi zebrania Rady,
- podpisuje uchwały Rady,
- podpisuje protokół z zebrania Rady,
- realizuje uchwały Rady.
§6
1. Uchwały Rady są podejmowane zwykłą większością głosów w obecności co najmniej
połowy członków.
2. Uchwały są podejmowane w głosowaniu jawnym.
3. Głosowanie tajne dotyczy uchwał odnoszących się do obsadzania stanowisk kierowniczych
oraz delegowania przedstawicieli Rady do innych organów.
4. Głosowanie tajne można również przeprowadzić na wniosek członka Rady, przyjęty
w głosowaniu jawnym.
§7
1. Zwykła większość jest to taka liczba głosów "za", która przewyższa co najmniej
o jeden głos
liczbę głosów "przeciw", pomija się głosy wstrzymujące.
2. Kworum oznacza frekwencję członków Rady równą co najmniej jej połowie plus jeden.
§8
1. W głosowaniu jawnym członkowie Rady głosują przez podniesienie ręki.
2. Głosowanie przeprowadza osoba prowadząca zebranie.
§9
1. W głosowaniu tajnym członkowie Rady głosują kartami do głosowania, przygotowanymi
przez
osobę prowadzącą zebranie.
2. Głosowanie przeprowadza trzyosobowa komisja skrutacyjna, wybierana spośród członków
Rady.
Rozdział drugi Zagadnienia szczegółowe
§ 10
1. Załatwienie spraw z zakresu działania Rady wymaga przeprowadzenia głosowania w
czasie zebrania.
2. Rada dokumentuje swoje działania w formie protokołu.
§11
1. Zebrania Rady są organizowane:
1) przed rozpoczęciem roku szkolnego,
2) w każdym semestrze w związku z zatwierdzeniem wyników klasyfikowania i promowania
uczniów,
3) po zakończeniu zajęć szkolnych,
4) z inicjatywy przewodniczącego,
5) w miarę potrzeb.
2. Zebrania Rady mogą być organizowane także na wniosek:
- Rady Szkoły,
- organu prowadzącego,
- organu sprawującego nadzór pedagogiczny,
- co najmniej 1/3 członków Rady.
3. Wniosek winien mieć formę pisemną i zawierać spis spraw wymagających zwołania
zebrania
Rady oraz pożądany termin jego przeprowadzenia.
§12
1. Przewodniczący opracowuje projekt porządku zebrania, ustala datę, godzinę i miejsce,
następnie powiadamia członków Rady i podmioty występujące o zorganizowanie zebrania
Rady o tych ustaleniach.
2. Zawiadomienia o terminie i proponowanym porządku zebrania dokonuje się w sposób
zwyczajowo przyjęty na dni przed zebraniem.
3. W wypadkach nadzwyczajnych można zebranie zwołać z terminem dniowym.
§13
1. Rada zatwierdza porządek zebrania w drodze głosowania po stwierdzeniu prawomocności
obrad.
2. Bezpośrednio przed głosowaniem członkowie Rady mogą zgłaszać uwagi i zastrzeżenia
oraz propozycje uzupełnienia porządku.
3. Propozycje i wnioski formalne poddawane są pod głosowanie.
§14
1.Protokół zebrania Rady zawiera:
1) numer, datę i miejsce zebrania oraz numery podjętych uchwał,
2) stwierdzenie prawomocności zebrania,
3) listę członków Rady,
4) zatwierdzony porządek obrad,
5) przyjęcie protokołu z poprzedniego zebrania,
6) przebieg zebrania, streszczenie wystąpień i dyskusji oraz zgłoszonych i uchwalonych
wniosków,
7) czas trwania zebrania,
8) podpisy przewodniczącego i protokolanta.
2. Protokół z zebrania udostępnia się członkom Rady w terminie dni od daty zebrania.
3. Każdy członek Rady ma prawo zgłosić uwagi i wnioski do treści protokołu.
4. Zebrania Rady numeruje się cyframi rzymskimi, a uchwały Rady - arabskimi. Numeracja
rozpoczyna się z początkiem roku szkolnego.
§15
1. W przypadku uchwal związanych z obsadą stanowiska dyrektora i innych stanowisk
kierowniczych,
jak również wniosków o odwołanie ze stanowiska kierownic/ego uchwały winny zawierać:
tytuł uchwały, podstawę prawną, tekst uchwały, podpis przewodniczącego
2. Tytuł uchwały składa się z następujących części:
1) oznaczenie numeru uchwały oraz organu, który ją wydał,
2) data podjęcia uchwały,
3) zwięzłe określenie przedmiotu uchwały.
§16
1.Uchwałami wymagającymi zachowania formy opisanej w paragrafie poprzednim są uchwały
w sprawach:
1) opinii związanych z obsadą stanowiska dyrektora i innych stanowisk kierowniczych
w szkole,
2) wniosków o odwołanie ze stanowiska kierowniczego,
3) projektu Statutu lub projektu zmian Statutu,
4) Statutu lub zmian Statutu oraz wystąpienia z odwołaniem od decyzji kuratora oświaty,
uchylającej w całości Statut lub niektóre jego postanowienia,
5) skreślenia z listy uczniów,
6) Regulaminu,
7) delegowania przedstawicieli Rady do organów pozaszkolnych.
2.Rada może postanowić o sporządzeniu uchwały w formie odrębnego dokumentu także
w innych przypadkach.
3. Integralną część uchwał, o których mowa w ust. 1, pkt 2 i 4, stanowią załączniki,
zawierające
uzasadnienie ich podjęcia.
§17
1. Projekt uchwały w formie odrębnego dokumentu przygotowuje:
1) przewodniczący lub upoważniony przez przewodniczącego członek Rady albo specjalnie
do
tego celu powołana komisja,
2) w przypadku projektów uchwał, które dotyczą dyrektora, tylko specjalnie powołana
komisja.
2. Projekt uchwały, o której mowa w przepisie poprzednim, powinien, z zastrzeżeniem
ust. 3,znajdować się w dyspozycji przewodniczącego najpóśniej na dzień przed planowanym
terminem spotkania.
3. Projekt uchwały przygotowywanej na nadzwyczajne zebranie Rady powinien znajdować
się
w dyspozycji przewodniczącego najpóśniej w momencie otwierania takiego spotkania.
Rozdział trzeci Komisje rady
§18
1. Do pomocy w realizacji zadań, a w szczególności do przygotowywania materiałów
na zebranie,
Rada może powoływać stałe lub doraśne komisje.
2. Utworzenie, ustalenie składu osobowego, określenie zakresu działalności i likwidacja
komisji
wymagają formy uchwały. W tym samym trybie dokonuje się zmian w zakresie działalności
komisji oraz w jej składzie osobowym.
3. Członkowie komisji wybierają spośród siebie przewodniczącego.
Zmiany regulaminu i przepisy końcowe
§19
1. Zmiana Regulaminu odbywa się w trybie i na zasadach właściwych dla jego uchwalenia.
2. Uchwała nowelizująca wymienia uchylane, zmieniane lub uzupełniane przepisy i podaje
nową
treść przepisów.
3. Jeżeli liczba zmian w Regulaminie jest znaczna, przewodniczący opracowuje i ogłasza
(w formie obwieszczenia) tekst jednolity Regulaminu.
§20 Regulamin wchodzi w życie z dniem .
(pełna data albo forma opisowa, np. z początkiem roku szkolnego podpis przewodniczącego
Rady Pedagogicznej
7.2. Społeczne organy w systemie oświaty
Krajową Radę Oświatową jako organ opiniodawczy i wnioskodawczy tworzy minister właściwy
do spraw oświaty i wychowania, zgodnie z art. 45 ustawy o systemie oświaty. Powstaje
ona na wniosek wojewódzkich rad oświatowych reprezentujących co najmniej 1/4 województw.
W jej skład wchodzą przedstawiciele wojewódzkich rad oświatowych, po jednym z każdego
województwa, oraz po jednym przedstawicielu centralnych struktur związkowych zrzeszających
nauczycieli. Trzyletnia kadencja, praca według własnego regulaminu, możliwość powołania
stałych i doraśnych komisji - to elementy, które pozwalają Krajowej Radzie zająć
się istotnymi sprawami oświaty. Rada Krajowa opracowuje i przedstawia ministrowi
projekty założeń polityki oświatowej państwa, w tym propozycje udziału nakładów budżetowych
na oświatę oraz opiniuje:
- projekt ustawy budżetowej w części dotyczącej oświaty i przedstawia swoją opinię
komisjom sejmowym i senackim,
- kryteria podziału środków będących w dyspozycji ministra właściwego do spraw oświaty
i wychowania,
- koncepcję kształcenia, w tym ramowe plany nauczania i zakres obowiązujących podstaw
programowych,
- projekty aktów prawnych dotyczących oświaty.
Krajowa Rada może występować z wnioskami dotyczącymi spraw oświaty do naczelnych
organów administracji państwowej.
Zgodnie z art. 48 ustawy o systemie oświaty organ stanowiący jednostki samorządu
terytorialnego może powołać radę oświatową działającą przy tym organie. Do zadań
rad oświatowych należy:
- badanie potrzeb oświatowych na obszarze działania jednostki samorządu terytorialnego,
- opiniowanie budżetu w części dotyczącej oświaty,
- opiniowanie aktów prawa miejscowego, wydanych w sprawie oświaty,
- wyrażanie opinii i wniosków w sprawach oświaty.
Sejmik wojewódzki, rada powiatu i rada gminy ustalają skład i zasady wyboru członków
rady oświatowej oraz regulamin jej działania.
Rada szkoły (placówki) może, ale nie musi, działać na terenie szkoły. Zadania i uprawnienia
rady szkoły są znaczne, stąd nie bez znaczenia jest właściwy jej wybór. Rada szkoły
uchwala bowiem statut szkoły, przedstawia wnioski w sprawie rocznego planu finansowego
środków specjalnych i opiniuje plan finansowy szkoły. Może wystąpić do organu sprawującego
nadzór pedagogiczny nad szkołą o dokonanie oceny działalności szkoły, jej dyrektora
albo innego zatrudnionego tam nauczyciela. Wnioski te mają dla organu wiążący charakter.
Rada szkoły opiniuje plan pracy szkoły, projekty innowacji i eksperymentów pedagogicznych
oraz inne sprawy istotne dla placówki. Z własnej inicjatywy ocenia sytuację oraz
stan szkoły, występując z wnioskami do dyrektora, rady pedagogicznej, organu prowadzącego
szkołę, do wojewódzkiej, powiatowej lub gminnej rady oświatowej, w szczególności
w sprawach organizacji zajęć pozalekcyjnych i przedmiotów nadobowiązkowych. Rada
szkoły może gromadzić fundusze ze składek dobrowolnych i z innych śródeł. Zasady
wydatkowania środków określa regulamin rady.
W skład rady szkoły wchodzą w równej liczbie: nauczyciele wybrani przez ogół nauczycieli
szkoły, nie pełniący żadnej funkcji, rodzice wybrani przez ogół rodziców, uczniowie
wybrani przez ogół uczniów. Rada winna liczyć co najmniej 6 członków. Statut szkoły
może określić wyższą ich liczbę. Również statut określa tryb wyboru członków rady.
Kadencja rady szkoły trwa trzy lata, z możliwością zmiany co roku 1/3 jej składu.
Rada szkoły wybiera przewodniczącego i uchwala regulamin pracy. W regulaminie mogą
być określone rodzaje spraw, w których rozpatrywaniu nie biorą udziału przedstawiciele
uczniów. W posiedzeniach rady szkoły może brać udział z głosem doradczym dyrektor
szkoły lub zapraszane przez przewodniczącego inne osoby, także z głosem doradczym.
Powstanie rady szkoły pierwszej kadencji organizuje dyrektor na wniosek dwóch spośród
trzech podmiotów, tj. rady pedagogicznej, rady rodziców, samorządu uczniowskiego.
W zarządzeniu z 28 sierpnia 1992 r. określono typ placówek, w których w skład rady
szkoły nie wchodzą rodzice bądś uczniowie (DzUrz MEN nr 6, poz. 30). Rodzice nie
wchodzą w skład rady w szkołach dla dorosłych, w przedszkolach i szkołach przy zakładach
opieki zdrowotnej, w szkołach przy zakładach poprawczych i schroniskach dla nieletnich,
w placówkach pozaszkolnej oświaty dorosłych, w planetariach, szkolnych schroniskach
młodzieżowych, wojewódzkich ośrodkach politechnicznych, w szkołach przy zakładach
karnych, w domach dziecka, domach wczasów dziecięcych, świetlicach, pogotowiach opiekuńczych,
w ośrodkach adaptacyjno-opiekuńczych, w poradniach psychologiczno-pedagogicznych
i innych poradniach specjalistycznych.
Uczniowie nie wchodzą w skład rady szkoły w przedszkolach, w szkołach specjalnych
dla dzieci i młodzieży upośledzonej umysłowo, w szkołach przy zakładach opieki zdrowotnej,
w szkołach przy zakładach poprawczych i schroniskach dla nieletnich, przy zakładach
karnych, w placówkach pozaszkolnej oświaty dorosłych, w planetariach i obserwatoriach,
w szkolnych schroniskach młodzieżowych, w wojewódzkich ośrodkach politechnicznych,
w domach dziecka, ośrodkach adaptacyjno-opiekuńczych, w poradniach, w bibliotekach
pedagogicznych. W przypadku niepowołania rady szkoły, jej zadania wykonuje rada pedagogiczna.
Artykuły 50-52 ustawy o systemie oświaty dają wykładnię prawną działalności rady
szkoły. Rada szkoły działa według ustalonego przez siebie regulaminu.
Wzór
Uchwała Rady Szkoły nr z dnia w sprawie ustalenia
regulaminu działalności Rady Szkoły
Regulamin działalności rady szkoły
Na podstawie art. 51, ust. 5 ustawy z 7 września 1991 r. o systemie oświaty (DzU
z 1996 r. nr 67, poz. 329 z póśniejszymi zm.) Rada Szkoły uchwala, co następuje:
§1
Zasady kształtowania składu osobowego Rady oraz tryb jej powoływania i zakres kompetencji
określa Statut Szkoły.
§2
1. Rada działa za pomocą swoich organów.
2. Organami Rady są:
- przewodniczący Rady,
- Prezydium Rady, w skład którego wchodzą przewodniczący, wiceprzewodniczący i sekretarz,
- komisje Rady, o ile zostały utworzone.
3.W skład Rady i jej organów mogą wchodzić tylko członkowie Rady.
§3
1. Przewodniczący kieruje pracą Rady i jej Prezydium.
2. Przewodniczący jest reprezentantem Rady wobec innych organów.
3. Przewodniczący wchodzi w skład zespołu oceniającego i rozpatrującego odwołania
nauczycieli
od oceny ich pracy.
§4
1. W zebraniach Rady może brać udział z głosem doradczym dyrektor Szkoły.
2. Na wniosek Rady lub przewodniczącego w zebraniach Rady mogą brać udział także
inne osoby
z głosem doradczym.
3. Zebrania Rady są protokołowane.
4. Zebrania odbywają się w czasie wolnym od pracy nauczycieli i zajęć uczniów członków
Rady.
Dotyczy to również posiedzeń Prezydium i komisji.
§5
1. Uchwały Rady są podejmowane zwykłą większością głosów, w obecności co najmniej
połowy członków.
2. Uchwały Rady, Prezydium i komisji podejmowane są w głosowaniu jawnym.
3. W głosowaniu tajnym podejmowane są uchwały po przyjęciu w głosowaniu jawnym formalnego
wniosku w sprawie tajności głosowania.
§6
1. Zwykła większość głosów jest to taka liczba głosów "za", która przewyższa o jeden
głos liczbę
głosów "przeciw". Głosy wstrzymujące się mają znaczenie wyłącznie do ustalenia obowiązkowego
kworum.
2. Obowiązujące kworum oznacza połowę plus jeden członek Rady.
§7
1. Głosowanie jawne odbywa się przez podniesienie ręki. Przeprowadza je przewodniczący
lub osoba prowadząca zebranie Rady.
2. W głosowaniu tajnym członkowie Rady głosują kartkami do głosowania. Przeprowadza
je 3-osobowa komisja skrutacyjna, wybierana spośród członków Rady.
§8
1.Przedstawiciele uczniów nie biorą udziału w rozpatrywaniu następujących spraw:
a) b) c)
2. Ograniczenie to dotyczy zebrań Rady, Prezydium i komisji.
3. W takiej sytuacji kworum liczy się w stosunku do liczby członków Rady nie będących
uczniami.
§9
1. Załatwienie sprawy należącej do kompetencji Rady wymaga podjęcia uchwały przez
głosowanie podczas zebrania Rady.
2. Rada dokumentuje swoją działalność w formie protokołu.
§ 10
1. Zebrania Rady przygotowuje i prowadzi przewodniczący lub upoważniony wiceprzewodniczący.
2. Zebranie zwołuje przewodniczący z własnej inicjatywy, na pisemny wniosek 1/3 członków
Rady lub dyrektora Szkoły.
1. Zebrania Rady w czasie trwania rocznych zajęć szkolnych zwołuje się raz na dwa
miesiące.
2. O terminie, godzinie, miejscu i porządku zebrania przewodniczący powiadamia członków
Rady
w sposób przyjęty w Szkole co najmniej na 14 dni przed planowanym terminem zebrania.
3. O zebraniu nadzwyczajnym może powiadomić na trzy dni przed terminem obrad.
4. Informację o zebraniu Rady umieszcza się na terenie Szkoły w miejscu zapewniającym
wszystkim zainteresowanym zapoznanie się z tą informacją.
§12
1. Rada zatwierdza porządek zebrania w głosowaniu jawnym.
2. Członkowie Rady lub dyrektor mogą zgłosić uzupełnienie i uwagi lub wnioski formalne
do
porządku zebrania.
3. Uzupełnienie porządku zebrania i przyjęcie wniosku wymaga głosowania Rady.
§13
1. Protokół zebrania Rady winien zawierać:
- numer, datę i miejsce zebrania oraz numery uchwał,
- stwierdzenie kworum,
- listę członków Rady i zaproszonych osób,
- zatwierdzony porządek obrad,
- stwierdzenie przyjęcia protokołu z poprzedniego zebrania,
- przebieg zebrania, głosy w dyskusji, przedmiot zgłoszonych wniosków,
- czas trwania zebrania,
- podpisy przewodniczącego i sekretarza Rady.
2. Protokół udostępnia się członkom Rady do wglądu w ciągu 5 dni od daty zebrania.
3. Członkowie Rady mają prawo w ciągu 14 dni zgłaszać przewodniczącemu Rady uwagi
do treści protokołu.
4. Uwagi te są rozpatrywane na najbliższym zebraniu Rady.
Rada rodziców. W szkole (placówce) może działać rada rodziców stanowiąca ich reprezentację.
Artykuły 53 i 54 ustawy wyjaśniają, że zasady tworzenia rady ustala ogół rodziców.
Rada rodziców uchwala regulamin swojej działalności, który nie może być sprzeczny
ze statutem szkoły, może on również przybrać inną nazwę. Rada rodziców może występować
do rady szkoły, rady pedagogicznej lub dyrektora szkoły z wnioskami i opiniami dotyczącymi
wszystkich spraw szkoły. Rada rodziców może gromadzić fundusze z dobrowolnych składek
lub innych śródeł. Zasady użytkowania funduszy rada rodziców określa w regulaminie.
wzór
Regulamin rady rodziców
Szkoły
Na podstawie art. 53, ust. 3 ustawy z 17 września 1991 r. o systemie oświaty (DzU
z 1996 r. nr 67, poz. 329 z póś. zm.) Rada Rodziców uchwala się, co następuje:
Zakres kompetencji Rady Rodziców określa Statut Szkoły. Zasady tworzenia Rady określa
uchwała zgromadzenia ogółu rodziców uczniów Szkoły.
§2
1.Rada działa za pomocą swoich organów, którymi są:
1) rady klas,
2) przewodniczący Rady Rodziców,
3) Prezydium Rady Rodziców.
2.W skład Rady Rodziców wchodzą wyłącznie rodzice uczniów Szkoły, a w skład rady
klasy -
rodzice uczniów danej klasy.
§3
Rada Rodziców działa na zebraniach. Zebranie Rady może podejmować uchwały we wszystkich
sprawach w zakresie jej kompetencji, jak również w sprawach:
1) wyboru Prezydium Rady Rodziców,
2) wystąpienia z wnioskiem o utworzenie Rady Szkoły,
3) określenia zasad wydatkowania środków Rady Rodziców,
4) rozwiązania Rady.
§4
1. W zebraniach Rady Rodziców może brać udział, z głosem doradczym, dyrektor Szkoły.
2. Przewodniczący Rady może, za zgodą lub na wniosek Rady, zapraszać inne osoby na
zebrania Rady.
§5
1. Zebranie Rady Rodziców zwołuje przewodniczący Rady z własnej inicjatywy, na wniosek
1/3 rad klasowych lub dyrektora Szkoły.
2. Zebranie zwołuje się co najmniej razy w roku, w tym pierwsze we wrześniu każdego
roku.
3. O terminie i miejscu zebrania Rady zawiadamia się członków Rady i dyrektora na
14 dni przed
terminem zebrania, a w przypadku zebrania nadzwyczajnego na 3 dni przed terminem.
§6
Zebrania Rady Rodziców przygotowuje i prowadzi przewodniczący lub upoważniony przez
niego członek Prezydium Rady.
§7
Porządek zebrania może być rozszerzony o propozycje zgłaszane przez dyrektora Szkoły
i członków Rady.
§8
1. Uchwały Rady Rodziców podejmowane są zwykłą większością głosów.
2. Uchwała o rozwiązaniu Rady podejmowana jest bezwzględną większością głosów (bezwzględna
większość głosów jest to liczba głosów "za", która przewyższa co najmniej o jeden
głos łączną liczbę głosów przeciwnych i wstrzymujących się).
3. Uchwały Rady podejmowane są w głosowaniu jawnym.
4. Uchwały Rady mogą być podejmowane w głosowaniu tajnym po przyjęciu formalnego
wniosku w sprawie tajności głosowania.
§9
Kworum wymagane do podjęcia uchwały przez Radę Rodziców wynosi:
1) co najmniej 50% członków Rady w pierwszym terminie zebrania,
2) co najmniej 25% członków Rady w drugim terminie zebrania (wyznaczonym nawet w
tym samym dniu).
§ 10
1. Rada dokumentuje zebrania i podejmowane podczas zebrań czynności w formie protokółu
lub
tworząc uchwały w formie odrębnych dokumentów.
2. Protokół z zebrania Rady Rodziców winien zawierać:
1) numer, datę i miejsce zebrania,
2) stwierdzenie prawomocności zebrania (dołączona lista obecności),
3) stwierdzenie przyjęcia protokółu z poprzedniego zebrania,
4) zatwierdzony porządek obrad,
5) przebieg obrad, głosy w dyskusji, zgłaszane wnioski,
6) treść podjętych uchwał,
7) podpisy przewodniczącego i protokolanta zebrania.
3.Uchwały wymagające zachowania formy innych dokumentów to uchwały w sprawach:
1) przyjęcia Regulaminu Rady lub zmiany Regulaminu,
2) wystąpienia z wnioskiem o powołanie Rady Szkoły,
3) rozwiązania Rady,
4) innych ustalonych przez Radę Rodziców.
4. Dokumenty tworzone na potrzeby ust. 3 zawierają:
1) tytuł uchwały, składający się z numeru uchwały, nazwy organu, który ją wydał,
daty podjęcia uchwały i zwięzłego opisu przedmiotu uchwały,
2) podstawę prawną podjęcia uchwały,
3) tekst uchwały,
4) podpis przewodniczącego.
§11
1.Rodzice uczniów klas, przy obecności co najmniej 50% osób, na pierwszym zebraniu
wybierają
spośród siebie radę klasy w składzie:
1) przewodniczący,
2) sekretarz,
3) skarbnik.
2. Kadencja rady klasy trwa do wyboru nowej rady w kolejnym roku szkolnym.
3. Do głosowania podczas zebrań rodziców w różnych sprawach stosuje się przepisy
§ 8.
§12
Rada klasy reprezentuje rodziców uczniów klasy w Radzie Rodziców na zasadach wynikających
z Regulaminu. Może również występować, w porozumieniu z wychowawcą klasy, z wnioskami
do dyrektora lub innych nauczycieli w sprawach istotnych dla klasy w ramach kompetencji
Rady.
§13
1. Pracami rady klasy kieruje przewodniczący.
2. Przewodniczący rady klasy:
1) reprezentuje rodziców uczniów klasy,
2) utrzymuje stały kontakt z wychowawcą klasy,
3) organizuje prace członków rady klasy,
4) zwołuje na wniosek wychowawcy posiedzenia rady klasy i ogólne zebrania rodziców
klasy.
§14
1. Prezydium Rady Rodziców wykonuje wszystkie zadania i kompetencje Rady pomiędzy
jej zebraniami,
z wyjątkiem spraw zawartych w § 3.
2. Prezydium, składające się z osób, wybiera Rada Rodziców spośród swoich członków,
w głosowaniu jawnym lub tajnym, wg kolejności otrzymanej liczby głosów.
3.W skład Prezydium wychodzi co najmniej jeden przedstawiciel rodziców uczniów poszczególnych
poziomów nauczania.
§ 15
1. Kadencja Prezydium trwa dwa lata.
2. Rada może odwołać Prezydium w całości lub dokonać wyboru nowych jego członków
w trybie wyborów uzupełniających.
§16
1.Pierwsze posiedzenie Prezydium po jego wyborze przez Radę Rodziców poświęcone jest
wyborowi:
1) przewodniczącego, pełniącego również funkcje przewodniczącego Rady Rodziców,
2) wiceprzewodniczącego,
3) sekretarza,
4) skarbnika,
5)pozostałych członków Prezydium.
2.Przewodniczący:
1) reprezentuje Radę Rodziców wobec innych organów,
2) kieruje pracą Rady Rodziców zgodnie z regulaminem oraz pracą Prezydium, określając
zakresy zadań poszczególnych jej członków,
3) zwołuje i prowadzi posiedzenia Prezydium,
4) zwołuje zebrania ogólne rodziców z inicjatywy własnej, Prezydium, dyrektora Szkoły.
3. Posiedzenia Prezydium przewodniczący zwołuje co najmniej raz w miesiącu.
4. Uchwały Prezydium podejmowane i protokołowane są wg zasad obowiązujących w tym
regulaminie.
§17
1.Do podejmowania pieniędzy z konta Rady Rodziców upoważnieni są:
2. Kwoty podejmowanych pieniędzy oraz ich przeznaczenie określa Prezydium w ramach
zasad i na cele ustalone przez Radę Rodziców.
3. Wnioski o przyznanie środków z funduszu Rady Rodziców mogą składać:
§18
1. Rada Rodziców może podjąć uchwalę o samorozwiązaniu się, jeżeli uzna, że nic może
w sposób
właściwy reprezentować interesów rodziców uczniów Szkoły.
2. Rozwiązanie Rady Rodziców jest równoznaczne z rozwiązaniem Prezydium.
3. środki funduszu Rady Rodziców przekazane zostają Radzie Szkoły.
§19
1. Zmiana Regulaminu odbywa się w trybie i na zasadach właściwych dla jego uchwalenia.
2. Nowelizacja może polegać na uchyleniu, zmianie lub uzupełnieniu dotychczasowych
przepisów.
§20
Regulamin wchodzi w życie z dniem przewodniczący Rady Rodziców
Samorząd uczniowski działa na zasadzie art. 55 ustawy o systemie oświaty. Samorząd
tworzą wszyscy uczniowie szkoły. Zasady wybierania organów samorządu i jego działalność
określa regulamin przyjęty przez ogół uczniów w głosowaniu równym, tajnym i powszechnym.
Wybrane w tym trybie organy są jedynymi reprezentantami ogółu uczniów. Regulamin
samorządu nie może być sprzeczny ze statutem szkoły. Samorząd w szkole dla dorosłych
lub placówkach kształcenia ustawicznego w celu wspierania działalności statutowej
szkoły lub placówki może gromadzić fundusze z dobrowolnych składek i innych śródeł.
Zasady wydatkowania tych funduszy winny być określone w regulaminie samorządu.
Samorząd uczniowski może przedstawiać radzie szkoły, radzie pedagogicznej i dyrektorowi
wnioski i opinie we wszystkich sprawach szkoły, a w szczególności w sprawach dotyczących
praw ucznia. Samorząd ma prawo do zapoznania się z programem nauczania, z jego treściami
i stawianymi wymaganiami. Ma prawo domagać się jawnej i umotywowanej oceny postępów
w nauce i zachowaniu oraz prawo do organizacji życia szkolnego, umożliwiającej zachowanie
właściwych proporcji między wysiłkiem szkolnym a rozwijaniem i zaspokajaniem własnych
zainteresowań. Samorząd ma prawo do wydawania i redagowania gazetki szkolnej, organizowania
działalności kulturalnej, oświatowej. sportowej, zgodnie z potrzebami i możliwościami
organizacyjnymi i w porozumieniu z dyrektorem szkoły. Samorząd ma prawo wyboru nauczyciela
pełniącego funkcję opiekuna samorządu.
Zgodnie z art. 6a, ust. 5 Karty nauczyciela samorząd uczniowski zyskał prawo wydawania
opinii o nauczycielu podczas oceny jego pracy przez dyrektora szkoły: Oceny pracy
nauczyciela dokonuje dyrektor szkoły, który przy jej dokonywaniu może zasięgnąć opinii
samorządu uczniowskiego. Ten zmieniony zapis nie nakłada na dyrektora obowiązku zasięgania
takiej opinii, co miało miejsce przed ostatnią nowelizacją Karty nauczyciela.
W zarządzeniu nr 35 z 27 paśdziernika 1992 r. (DzUrz MEN nr 8, poz. 37) podano wykaz
placówek, w których nie tworzy się samorządu. Są to: przedszkola, szkoły specjalne,
szkoły przy zakładach karnych i schroniskach dla nieletnich, w ogródkach jordanowskich,
planetariach, szkolnych schroniskach młodzieżowych, wojewódzkich ośrodkach politechnicznych,
rodzinnych domach dziecka, pogotowiach opiekuńczych, ośrodkach adaptacyjno-opie-kuńczych,
w poradniach specjalistycznych, w bibliotekach pedagogicznych.
W szkołach i placówkach zgodnie z art. 56 ustawy mogą działać, z wyjątkiem partii
i organizacji politycznych, stowarzyszenia i organizacje, których celem statutowym
jest działalność wychowawcza albo rozszerzenie i wzbogacanie form działalności dydaktycznej,
wychowawczej lub opiekuńczej. Zgodę na podjęcie działalności wyraża dyrektor po uprzednim
uzgodnieniu warunków tej działalności i po uzyskaniu pozytywnej opinii rady szkoły.
Organy społeczne powyżej przedstawione funkcjonują w placówkach publicznych. Placówki
niepubliczne nie muszą stosować się do art. 50-56 ustawy.
Rozdział 8
Zadania organów prowadzących szkoły
8.1. Kto może zakładać, prowadzić i utrzymywać szkoły
Zgodnie z art. 5, ust. 2 ustawy, szkoły (placówki) mogą być zakładane przez jednostkę
samorządu terytorialnego, osoby prawne i osoby fizyczne. Jednostki samorządu terytorialnego
mogą zakładać i prowadzić jedynie szkoły i placówki publiczne. Ustawa daje również
ministrom właściwym do spraw wewnętrznych, obrony narodowej, kultury i ochrony dziedzictwa
narodowego oraz sprawiedliwości prawo do zakładania i prowadzenia szkół. Minister
właściwy do spraw oświaty i wychowania zakłada i prowadzi szkoły dla dzieci obywateli
polskich czasowo przebywających za granicą, publiczne placówki doskonalenia nauczycieli
o zasięgu ogólnokrajowym oraz szkoły o charakterze eksperymentalnym. Minister rozporządzeniem
z 26 marca 1997 r. (DzU nr 32, poz. 187, zm. DzU z 2000 r., nr 2, poz. 19) określił
warunki udzielania zezwolenia na założenie szkoły publicznej przez osoby prawne lub
fizyczne. Wniosek o udzielenie zezwolenia na działalność szkoły kieruje założyciel
do właściwej jednostki samorządu terytorialnego, której zadaniem jest prowadzenie
szkół publicznych danego typu, lub do ministra właściwego do spraw kultury i ochrony
dziedzictwa narodowego. Jednostka samorządu terytorialnego prowadzi rejestr wydanych
zezwoleń.
Wniosek o udzielenie zezwolenia, łącznie z projektem statutu i aktu założycielskiego,
składa się nie póśniej niż na 6 miesięcy przed początkiem roku budżetowego, w którym
ma nastąpić uruchomienie szkoły. Do wniosku załącza się wykaz nauczycieli, łącznie
z dyrektorem, przewidywanych do zatrudnienia i opis ich kwalifikacji, informacje
o liczbie uczniów i liczbie oddziałów. Dołącza się również zobowiązanie dotyczące
utrzymania szkoły, zapewnienia warunków kadrowych i organizacyjnych, pozwalających
na realizację zadań statutowych, oraz zobowiązanie do przestrzegania przepisów dotyczących
szkół publicznych. Osoba prawna załącza kopię statutu, a fizyczna - dane personalno-adresowe.
Zezwolenie na założenie szkoły może być udzielone, jeżeli akt założycielski i projekt
statutu są zgodne z ustawą o systemie oświaty, jeżeli szkoła stanowić będzie uzupełnienie
sieci szkół, a profil kształcenia zawodowego jest zgodny z potrzebami gospodarczymi
regionu. Założyciel zapewnić winien odpowiednie warunki realizacji zadań statutowych.
Zgodnie z art. 7, pkt 1 ustawy o systemie oświaty szkołą publiczną jest szkoła, która:
1) zapewnia bezpłatne nauczanie w zakresie ramowych planów nauczania,
2) przeprowadza rekrutację dzieci na podstawie zasady powszechnej dostępności,
3) zatrudnia nauczycieli posiadających kwalifikacje określone w odrębnych przepisach,
4) realizuje:
a) programy nauczania zawierające podstawy programowe obowiązkowych przedmiotów ogólnokształcących,
a w przypadku szkół zawodowych również podstawy programowe kształcenia w danym zawodzie
lub profilu
kształcenia zawodowego,
b) ramowy plan nauczania,
5)respektuje ustalone przez Ministra Edukacji Narodowej zasady oceniania,klasyfikowania
i promowania uczniów oraz przeprowadzania egzaminów.
Szkoły publiczne umożliwiają uzyskanie świadectw lub dyplomów państwowych.
Szkoła niepubliczna może uzyskać uprawnienia szkoły publicznej, jeżeli:
1) realizuje programy nauczania uwzględniające podstawy programowe,
2) stosuje ustalone przez Ministerstwo Edukacji Narodowej zasady klasyfikowania i
promowania uczniów oraz przeprowadzania egzaminów, z wyjątkiem egzaminów wstępnych,
3) prowadzi dokumentację przebiegu nauczania ustaloną dla szkół publicznych,
4) w przypadku szkoły zawodowej kształci w zawodach określonych w klasyfikacji zawodów
szkolnictwa zawodowego albo w innych zawodach za zgodą
Ministra Edukacji Narodowej,
5) zatrudnia nauczycieli przedmiotów obowiązkowych, posiadających kwalifikacje określone
dla nauczycieli szkół publicznych.
Szkoła podstawowa i gimnazjum może być tylko szkołą publiczną lub niepubliczną o
uprawnieniach szkoły publicznej (art. 8 ustawy o systemie oświaty).
Szkoła publiczna, której organem prowadzącym jest jednostka samorządu terytorialnego,
powstaje na mocy uchwały organu stanowiącego jednostki. Jeżeli organem prowadzącym
szkołę publiczną jest osoba prawna lub fizyczna, szkoła powstaje na mocy zezwolenia
udzielonego przez jednostkę samorządu terytorialnego. To jednostka samorządu terytorialnego,
osoba prawna lub fizyczna zakładająca szkołę lub placówkę, podpisuje akt założycielski
oraz nadaje jej pierwszy statut. Szkoły i placówki niepubliczne mogą zakładać tylko
osoby prawne i fizyczne. Następuje to po uzyskaniu wpisu do ewidencji prowadzonej
przez jednostkę samorządu terytorialnego obowiązanego do prowadzenia odpowiedniego
typu publicznych szkół i placówek. Jeżeli jest to szkoła podstawowa, gimnazjum lub
szkoła ponadgimnazjalna ubiegająca się o nadanie uprawnień szkoły publicznej z dniem
rozpoczęcia działalności, wpis do ewidencji nastąpi
po przedłożeniu pozytywnej opinii kuratora oświaty. Zgłoszenie do ewidencji winno
zawierać:
- nazwisko osoby fizycznej lub nazwę osoby prawnej zamierzającej prowadzić szkołę,
jej miejsce zamieszkania lub siedzibę,
- określenie typu szkoły i datę rozpoczęcia jej funkcjonowania, wskazanie miejsca
prowadzenia szkoły i opis warunków lokalowych (winny zapewniać bezpieczne i higieniczne
warunki nauki),
- statut szkoły,
- dane dotyczące kwalifikacji pracowników pedagogicznych i dyrektora,
- zapewnienie, że szkoła spełnia warunki wymagane od szkoły publicznej(art. 7, ust.
3 USO).
Szkoła publiczna powinna zapewnić nauczycielom i uczniom możliwość korzystania z
pomieszczeń do nauki z niezbędnym wyposażeniem, z biblioteki, świetlicy, gabinetu
lekarskiego i dentystycznego, pomieszczeń administracyjno-gospodarczych oraz zespołu
urządzeń sportowych i rekreacyjnych.
Szkoła publiczna może być zlikwidowana z końcem roku szkolnego przez organ prowadzący
szkołę po zapewnieniu uczniom możliwości kontynuowania nauki w innej szkole publicznej
o tym samym lub zbliżonym profilu. Jeżeli organem prowadzącym szkołę publiczną jest
jednostka samorządu terytorialnego, likwidacja może nastąpić po uzyskaniu pozytywnej
opinii kuratora oświaty. W przypadku osób prawnych i fizycznych zgody na likwidację
udzielić musi organ, który udzielił zezwolenia na jej założenie. Organ prowadzący
jest obowiązany na 6 miesięcy przed terminem likwidacji zawiadomić rodziców, właściwego
kuratora oraz właściwy organ jednostki samorządu terytorialnego o zamiarze likwidacji.
W przypadku szkoły niepublicznej osoba prowadząca taką szkołę ma prawo zlikwidować
ją z końcem roku szkolnego, ale również zobowiązana jest co najmniej 6 miesięcy przed
terminem likwidacji zawiadomić o zamiarze i przyczynach likwidacji rodziców, organ
dokonujący wpisu do ewidencji oraz gminę, na terenie której szkoła jest położona.
8.2. Organy prowadzące szkoły publiczne i ich zadania
Prawie wszystkie (98 %) szkoły publiczne fukcjonujące w Polsce - to szkoły prowadzone
obecnie przez samorządy terytorialne. Samorząd terytorialny został przywrócony w
Polsce po 40 latach od jego likwidacji, która nastąpiła w 1950 r. Ustawa wprowadzająca
samorząd gminny uchwalona została 8 marca 1990 r. (DzU z 2001 r. nr 142, poz. 1991).
Samorządy powiatowe i wojewódzkie powstały na mocy ustaw z 5 czerwca 1998 (DzU z
2001 r. nr 142, poz. 1592 i 1590). Mieszkańcy powiatu tworzą lokalną wspólnotę samorządową,
a województwa - regionalną wspólnotę samorządową. Gmina, powiat i województwo wykonują
zadania publiczne w imieniu własnym i na własną odpowiedzialność, posiadają osobowość
prawną, a ich samodzielność podlega ochronie sądowej. Tworzenie, łączenie, likwidacja
gmin i powiatów, ustalanie nazw i siedzib organów samorządowych następuje w drodze
rozporządzenia Rady Ministrów. Województwo powstaje na mocy ustawy sejmowej.
O ustroju jednostki samorządu terytorialnego (JST) stanowi jej statut. Realizuje
ona zadania określone w ustawach, mające przede wszystkim na celu zaspokajanie potrzeb
wspólnoty. Są to tak zwane zadania własne samorządu. Dotyczą m.in.: edukacji publicznej,
promocji i ochrony zdrowia, pomocy społecznej, transportu i dróg publicznych, kultury
i kultury fizycznej, ochrony środowiska, gospodarki nieruchomościami, polityki prorodzinnej,
przeciwdziałania bezrobociu, promocji i współpracy ze społecznościami lokalnymi i
regionalnymi innych państw. Ustawy mogą też nakładać na jednostki samorządów terytorialnych
obowiązek wykonywania zadań zleconych z zakresu administracji rządowej, a także przeprowadzania
wyborów powszechnych oraz referendów.
Mieszkańcy gminy, powiatu i województwa podejmują rozstrzygnięcia za pośrednictwem
organów samorządu terytorialnego. Organami gminy są: rada gminy i wójt lub burmistrz
(prezydent miasta), organami powiatu: rada powiatu i zarząd powiatu ze starostą,
organami województwa: sejmik województwa i zarząd województwa z marszałkiem województwa.
Rady i sejmiki JST są wybierane w trybie i terminach określonych w ordynacji wyborczej.
Ich kadencja trwa cztery lata, licząc od dnia wyborów. Liczba radnych zależy od liczby
mieszkańców. Rady i sejmiki JST są organami stanowiącymi i kontrolnymi, podejmują
najważniejsze decyzje w formie uchwał. Do wyłącznej ich właściwości należy m.in.:
uchwalenie statutu, wybór i odwołanie zarządu powiatu i województwa, stanowienie
o kierunkach działania zarządu oraz wójta lub burmistrza (prezydenta miasta), udzielanie
absolutorium, uchwalanie budżetu, pisanie sprawozdań z jego wykonania, uchwalanie
planów zagospodarowania przestrzennego, tworzenie i likwidacja jednostek organizacyjnych,
wyposażenie ich w majątek, ustalanie zakresu działania, uchwalanie planów gospodarczych,
podejmowanie uchwał w sprawie podatków i opłat, kontrolowanie działalności organów
wykonawczych i jednostek organizacyjnych. Rada (sejmik) wybiera ze swojego grona
przewodniczącego i 1-3 wiceprzewodniczących. Przewodniczący organizuje pracę rady
(sejmiku) i prowadzi jej obrady.
Organami wykonawczymi JST są zarządy w powiatach i województwach oraz wójtowie lub
burmistrzowie (prezydenci) miast w gminach (miastach). Zarządy działają kolegialnie,
ich przewodniczącymi są starostowie w powiatach i marszałkowie w województwach. Rada
powiatu (sejmik wojewódzki) wybiera starostę (marszałka województwa) bezwzględną
większością głosów ustawowego składu rady, w głosowaniu tajnym, a jego zastępców
i innych członków zarządu na wniosek starosty (marszałka) zwykłą większością głosów
w obecności co najmniej połowy ustawowego składu rady.
Uchwalona 20 czerwca 2002 r. ustawa (DzU nr 113, poz. 984) wprowadza bezpośredni
wybór wójta lub burmistrza (prezydenta) oraz zmienia jego status. Wybrany przez społeczność
gminy wójt jest z mocy prawa jednoosobowym organem wykonawczym. Oznacza to, że we
wszystkich dotychczasowych przepisach, w których występuje zarząd gminy, wójt lub
burmistrz (prezydent) wchodzi w jego kompetencje, przejmując jego uprawnienia. Jako
jednoosobowy organ wykonawczy gminy, kieruje jej bieżącymi sprawami oraz reprezentuje
ją na zewnątrz. Ustawa daje wójtowi prawo powołania zastępców. W zależności od liczby
mieszkańców gminy będzie ich od 1 do 4. Rada gminy poprzez komisję rewizyjną będzie
kontrolować pracę wójta. Odwołanie wójta może nastąpić drogą referendum lokalnego
lub decyzją Prezesa Rady Ministrów. Przewidziano możliwość przekazania uprawnień
wójta, dotyczących podejmowania i wydawania decyzji administracyjnych, na podwładnych:
zastępców, sekretarza oraz pracowników urzędu gminy.
Co należy rozumieć przez pojęcie "organ prowadzący"ś Art. 3 USO stwierdza, że mówiąc
o organie prowadzącym, należy przez to rozumieć ministra, jednostkę samorządu terytorialnego,
inne osoby prawne i fizyczne. Sprawa jest oczywista w przypadku osób fizycznych i
prawnych - to założyciel, właściciel lub powołany organ osoby prawnej spełnia rolę
organu prowadzącego. W przypadku jednostki samorządu terytorialnego sprawa tak prosta
nie jest, bowiem kompetencje poszczególnych organów jednostki samorządu terytorialnego:
organu stanowiącego i organu wykonawczego jednostki samorządu terytorialnego, a także
wójta, burmistrza (prezydenta miasta), starosty czy marszałka nie były wyraśnie określone
i często o tym decydować musiały wykładnie sądów Trybunału Konstytucyjnego czy SN.
Dobrze się więc stało, że nowelizacja ustawy o systemie oświaty, ustawy - przepisy
wprowadzające reformę ustroju szkolnego, ustawy - Karty nauczyciela oraz niektórych
innych ustaw z 23 sierpnia 2001 r. w sposób wyraśny stwierdza, że w przypadku szkół
i placówek prowadzonych przez jednostki samorządu terytorialnego zadania i kompetencje
organu prowadzącego zostają rozdzielone pomiędzy organ stanowiący (radę gminy, radę
powiatu, sejmik województwa) i organ wykonawczy (wójt lub burmistrz - prezydent miasta,
zarząd powiatu i województwa, starosta i marszałek województwa). Mówi o tym art.
5c USO i art. 91 d Kn. To rozdzielenie kompetencji, występujące również w ustawach
o samorządach: gminnym, powiatowym i wojewódzkim, w sposób wyraśny pokazuje, że funkcja
organu prowadzącego jako tego, który umożliwia codzienną pracę szkoły, jest bliższa
organowi wykonawczemu jednostki samorządu terytorialnego. I chociaż niejednokrotnie,
również na łamach tej książki, spotykaliśmy się z określeniem gminy (powiatu, województwa)
jako organu prowadzącego szkoły i placówki, przyjmijmy ustalenia pozwalające jako
organ prowadzący widzieć: w gminie wójta lub burmistrza (prezydenta miasta), w powiecie
zarząd powiatu na czele ze starostą, a w województwie zarząd województwa na czele
z marszałkiem województwa.
Ponieważ większość szkół to szkoły publiczne prowadzone przez jednostki samorządu
terytorialnego, im poświęcimy naszą szczególną uwagę. Trzeba jednak pamiętać, że
zamieszczone uwagi w dużej części dotyczyć będą również innych organów prowadzących,
tj. ministrów, osób prawnych czy osób fizycznych. Od 1 stycznia 1999 r. organami
prowadzącymi większość szkół stały się jednostki samorządu terytorialnego, tj. gminy,
powiaty i województwa. Ustawa o samorządzie gminnym z 8 marca 1990 r. (DzU z 1996
r. nr 13, poz. 74 ze zm.) w art. 7, ust. 1, pkt 8 sprawy edukacji publicznej, w tym
prowadzenie przedszkoli, szkół podstawowych, gimnazjów i innych placówek oświatowo-wychowawczych,
traktuje jako zadanie własne samorządu. Podobnie ustawa z 5 czerwca 1998 r. o samorządzie
powiatowym w art. 4, ust. 1,pkt 1 mówi o zadaniach publicznych o charakterze ponadgminnym
w zakresie edukacji
publicznej. Mówi o tym również ustawa z 5 czerwca 1998 r. o samorządzie wojewódzkim.
Zadania te mają charakter obowiązkowy.
Art. 18, ust. 2, pkt 9h ustawy o samorządzie gminnym nakłada na gminę obowiązek tworzenia,
likwidacji i reorganizacji gminnych jednostek organizacyjnych oraz wyposażenie ich
w majątek. Dotyczy to również szkół i placówek oświatowych. Gmina może też wykonywać
zadania z zakresu właściwości powiatu czy województwa na podstawie porozumień między
tymi jednostkami samorządu terytorialnego i przy zapewnieniu środków na realizację
zadań. Ponieważ z dniem 1 stycznia 1996 r. wszystkie gminy przejęły szkoły podstawowe,
tym samym szkoły stały się gminnymi jednostkami organizacyjnymi. Ten zabieg ustawowy
sprawił, że jednostka samorządu terytorialnego, a szczególnie jej organ stanowiący,
tj. rada, została niejako zmuszona do przestrzegania ustawy o systemie oświaty i
Karty nauczyciela. O ile Karta nauczyciela odnosi się w większości do spraw pracowniczych,
o tyle ustawa o systemie oświaty nakłada na jednostkę samorządu terytorialnego i
jej organy więcej powinności. Powinności te dotyczą tak organu stanowiącego jednostki
samorządu terytorialnego, jak i organów wykonawczych oraz stojących na czele starostów
czy marszałków.
Zadania i kompetencje w dziedzinie oświaty organów stanowiących jednostek samorządu
terytorialnego, wynikające z ustawy o systemie oświaty i ustawy - Karta nauczyciela,
to:
1. Zakładanie i prowadzenie przez jednostkę samorządu terytorialnego szkół,przedszkoli
i innych placówek, w tym jednostek obsługi ekonomiczno-administracyjnej szkół (art.
5, ust. 2 i 9 USO);
2. Zapewnienie dzieciom w wieku 6 lat prawa do rocznego przygotowania przedszkolnego
w ramach tzw. roku zerowego (art. 14, ust. 3 i 4 USO - rada gminy);
3. Zapewnienie dzieciom uczęszczającym do szkół publicznych podstawowych i gimnazjów
bezpłatnego transportu i opieki w czasie przewozu, jeżeli ich droga do szkoły przekracza
3 km dla klas I-IV, a dla klas V-VI szkół podstawowych i dla gimnazjów 4 km, lub
zwrotu kosztów przejazdu środkami komunikacji
publicznej (art. 17, ust. 1-3 USO). Gmina ma obowiązek zapewnienia bezpłatnego transportu
i opieki w czasie przewozu dzieci niepełnosprawnych uczęszczających do publicznych
szkół podstawowych i gimnazjów, i to bez względu na odległość szkoły od miejsca zamieszkania
ucznia (art. 17, ust. 3a USO);
4. Ustalanie przez radę gminy sieci publicznych przedszkoli, szkół podstawowych i
gimnazjów oraz granice ich obwodów (art. 14a i art. 17, ust. 4 USO);
5. Ustalenie przez radę powiatu planu sieci publicznych szkół ponadgimnazjalnych
(art.17, ust.5 USO);
6. Podpisanie aktu założycielskiego i nadanie pierwszego statutu (art. 58,ust. 6
USO);
7. Likwidowanie szkół (art. 59, ust. 1 USO), łączenie szkół w zespół i rozwiązywanie
zespołów szkół (art. 62, ust. 1 i 5 USO).
Ponadto organ stanowiący jednostki samorządu terytorialnego:
1. Określa regulamin wysokości stawek i warunki przyznawania dodatków,wynagrodzenia
za godziny ponadwymiarowe i godziny doraśnych zastępstw,wysokości i warunków wypłat
nagród i innych świadczeń wynikających ze stosunku pracy (art. 30, ust. 6 Kn.);
2. Ustala zasady rozliczania tygodniowego wymiaru zajęć nauczycieli, dla których
ustalony plan zajęć jest różny w poszczególnych okresach roku szkolnego, ustala zasady
udzielania zniżek dyrektorom i innym nauczycielom pełniącym funkcje kierownicze lub
zwalnia ich z obowiązku realizacji zajęć dydak
tycznych, ustala obowiązkowy wymiar godzin zajęć nauczycieli nie wymienionych
w tabeli art. 42, ust. 3 Kn. (art. 42 Kn.);
3. Ustala kryteria i tryb wypłacania nagród ze specjalnego funduszu nagród(art. 49,
ust. laKn.);
4. Ustala wysokość dodatku mieszkaniowego oraz szczegółowe zasady jego przyznawania
i wypłacania (art. 54, ust. 7 Kn.);
5. Przeznacza w budżetach jednostek samorządu terytorialnego środki finansowe na
pomoc zdrowotną dla nauczycieli korzystających z opieki zdrowotnej(art. 72, ust.
1 Kn.).
Kompetencje i zadania wójta lub burmistrza (prezydenta miasta), zarządu powiatu i
województwa jako organów wykonawczych JST
1. Odpowiada za działalność szkoły lub placówki oraz zapewnienie kadrowych i organizacyjnych
warunków realizacji programów nauczania i innych zadań statutowych szkół, jak również
ponosi odpowiedzialność za ich działalność. Zadanie to wynika z art. 5 ust. 7 USO.
W ścisłym zapisie ma to postać:
Do zadań organu prowadzącego szkołą lub placówkę należy w szczególności:
1) zapewnienie warunków działania szkoły lub placówki, w tym bezpiecznych i higienicznych
warunków nauki, wychowania i opieki,
2) wykonywanie remontów obiektów szkolnych oraz zadań inwestycyjnych w tym zakresie,
3) zapewnienie obsługi administracyjnej, finansowej i organizacyjnej szkoły lub placówki,
4) wyposażenie szkoły lub placówki w pomoce dydaktyczne i sprzęt niezbędny do pełnej
realizacji programów nauczania, wychowania i innych zadań statutowych.
2. Powierza stanowisko dyrektora szkoły osobie, która wyłoniona została
w drodze konkursu lub, gdy nie wyłoniono kandydata tą drogą, ustala kandydata na
to stanowisko po zasięgnięciu opinii rady szkoły i rady pedagogicznej, jeżeli organ
sprawujący nadzór pedagogiczny nie zgłosi umotywowanego zastrzeżenia do kandydata
(art. 36a, ust. 1, 2 i 4 USO). Powołuje komisję konkursową, określa regulamin konkursu,
wyznacza swoich przedstawicieli do udziału w komisji konkursowej (art. 36a, ust.
5 USO).
3. Do czasu powołania dyrektora pełnienie tego stanowiska powierza wicedyrektorowi
lub nauczycielowi tej szkoły, jednak nie dłużej niż na 6 miesięcy (art.36a, ust.
4a USO).
4. Określa skład komisji konkursowej nowo zakładanych szkół lub placówek(art. 36a,
ust 6 USO).
5. Przedłuża powierzenie stanowiska dyrektora po zasięgnięciu opinii rady szkoły
i rady pedagogicznej, przy braku zastrzeżeń organu sprawującego nadzór pedagogiczny
(art. 36a, ust. 9 USO).
6. Odwołuje ze stanowiska dyrektora (art. 38, ust. 1 USO).
7. Ustala z dyrektorem szkoły zawodowej profile kształcenia lub nowe zawoyd (art.
39, ust. 5 USO).
8. Zawiera z zakładem opieki zdrowotnej umowę dotyczącą korzystania z pomieszczeń
i ponoszenia kosztów utrzymania szkoły specjalnej działającej na jej terenie (art.
71c, ust. 1 USO).
9. Powołuje komisję egzaminacyjną na stopień nauczyciela mianowanego(art. 9g, ust.
2 Kn.).
10. Zapewnia podstawowe warunki do realizacji zadań szkoły (art. 29, ust. 1 Kn.).
11. W przypadku likwidacji szkoły wskazuje inną szkołę, w której naliczany będzie
odpis na zakładowy fundusz socjalny emerytów i rencistów zlikwidowanej szkoły (art.
53, ust 3a).
12. Może tworzyć służbę socjalną powołaną do gospodarowania funduszem specjalnym
(art. 53, ust. 4).
Zadania i kompetencje wójta lub burmistrza (prezydenta miasta), starosty lub marszałka
jako przewodniczących organów wykonawczych JST
1. Przedkłada kuratorowi oświaty do zaopiniowania arkusze organizacyjne szkół i placówek
(art. 31, ust. 6a USO).
2. Zaleca dyrektorowi opracowanie programu poprawy efektywności pracy szkoły (art.
34, ust. 2).
3. Sprawuje nadzór nad szkołą w zakresie spraw finansowych i administracyjnych (art.
34a, USO). Nadzorowi podlega w szczególności: dysponowanie przyznanymi szkole środkami
budżetowymi oraz gospodarowanie mieniem,przestrzeganie obowiązujących przepisów,
dotyczących bezpieczeństwa i higieny pracy uczniów i pracowników, przestrzeganie
przepisów, dotyczących organizacji pracy szkoły i placówki. Jest to bardzo rozbudowany
zakres działań nadzorujących. Jeżeli na przykład weśmiemy pod uwagę tylko element
przestrzegania przepisów dotyczących organizacji pracy szkoły, to spotkamy się z
następującymi blokami tematycznymi:
1) Stosunki pracy. W tym bloku nadzór winien dotyczyć: dokumentacji umów o pracę,
zatrudnień na podstawie mianowania, akt personalnych pracowników, zakresów obowiązków
pracowników, sposobu rozliczeń zleconych zadań;
2) Wynagrodzenie pracowników. Nadzór polega na stwierdzeniu, czy w szkole istnieją:
regulamin wynagradzania, w tym regulamin dodatków opracowany przez organ prowadzący
na podstawie art. 30, ust. 6 Kn., przepisy stanowiące ochronę wynagrodzenia za pracę,
przepisy dotyczące kar i potrąceń,
przepisy dotyczące premii, nagród, świadczeń urlopowych, dodatkowych rocznych wynagrodzeń
itp.;
3) Organizacja pracy w szkole - stwierdzenie, czy istnieją: aktualny, zatwierdzony
arkusz organizacyjny szkoły oraz przydział zadań i czynności opracowany na podstawie
tego dokumentu, regulamin pracy, regulaminy normujące pracę organów szkoły;
4) Czas pracy pracowników, nadzór - sprawdzenie, czy prowadzi się ewidencję czasu
pracy, w tym pracy w godzinach nadliczbowych, w nocy, niedziele i święta, ewidencję
pracy w godzinach ponadwymiarowych, wykaz zniżek godzin czasu pracy;
5) Urlopy. W tym bloku nadzór dotyczyć będzie istnienia: planu urlopów wypoczynkowych,
wykazu urlopów płatnych szkoleniowych, naukowych,wykazu urlopów macierzyńskich i
wychowawczych, wykazu urlopów dla
poratowania zdrowia, wykazu urlopów bezpłatnych, ewidencji rekompensat za nie wykorzystany
urlop itp. Sprawując nadzór, upoważnieni pracownicy urzędu jednostki samorządu terytorialnego
mają prawo wstępu do szkół oraz wglądu do prowadzonej przez szkołę dokumentacji dotyczącej
spraw administracyjnych i finansowych. Mogą oni wydawać dyrektorom doraśne zalecenia
oraz zgłaszać wnioski i uwagi, wynikające z przeprowadzonych czynności.
4. Opiniuje kandydata na wicedyrektora (art. 37, ust. 1 USO).
5. Wchodzi w rolę pracodawcy szkoły filialnej lub jednooddziałowego przedszkola (art.
39, ust. 6 USO).
6. Otrzymuje od dyrektora informację o zawieszeniu uchwały rady pedagogicznej (art.
41, ust. 3 USO).
7. Wydaje, po uzyskaniu pozytywnej opinii kuratora lub ministra kultury, ze zwolenie
na założenie szkoły publicznej, jeżeli zadaniem jednostki samorządu terytorialnego
jest prowadzenie szkół publicznych danego typu (art. 58, ust. 3 USO).
8. Odbiera dokumentację likwidowanej szkoły lub placówki (art. 59, ust. 3 i 4 USO).
9. Udziela zgody na wczesne wspomaganie rozwoju dziecka (art. 71b, ust. 2b USO).
10. Umożliwia prowadzenie praktyki nauczycielskiej w podległych mu szkołach (art.
77, ust. 6 USO).
11. Udziela zezwolenia na działalność szkół niepublicznych, wydaje zaświadczenia
o wpisie do ewidencji, zawiadamia kuratora oświaty, przyjmuje informację o zmianach
dotyczących działalności tych szkół, wydaje odmowę wpisu do ewidencji (art. 82, ust.
1, 3, 4 i 5 USO).
12.Nadaje uprawnienia szkoły publicznej po uzyskaniu pozytywnej opinii kuratora oświaty
(art. 85, ust. 3 USO).
13. Występuje do dyrektora szkoły o oceną nauczyciela (art. 6a, ust. 1, pkt. 3 Kn.).
14. Ocenia dyrektora (art. 6a, ust. Kn.).
15. Upoważnia osoby do dokonania oceny nauczycieli, w tym dyrektorów w szkołach prowadzonych
przez osoby prawne lub fizyczne (art. 6a, ust. 13 Kn.)
16. Nadaje stopień nauczyciela mianowanego lub odmawia nadania takiego stopnia, jest
organem wyższego stopnia w postępowaniu administracyjnym w rozumieniu k.p.a. (art.
9b, ust. 4, 6 i 7 Kn.), wydaje nowy akt nadania stopnia nauczyciela mianowanego (art.
9f, ust. 1 Kn.).
17. Powołuje przedstawiciela organu biorącego udział w komisji kwalifikacyjnej na
stopień nauczyciela dyplomowanego (art. 9g, ust. Kn.) lub występującego w roli obserwatora
(art. 9g, ust. 4 Kn.), wydaje zaświadczenie o zdaniu egzaminu (art. 9g, ust. 9).
18. Opiniuje propozycje przeniesienia nauczyciela. Przyjmuje informacje o przeniesieniu
nauczyciela religii (art. 18, ust. 4, 5 Kn.).
19. Przenosi nauczyciela do innej szkoły zgodnie z art. 19, ust. 1 Kn.
20. Nakłada na nauczyciela obowiązek podjęcia pracy w innej szkole w celu uzupełnienia
etatu (art. 22, ust. 1 Kn.).
21. Potwierdza wygaśnięcie stosunku pracy dyrektora szkoły (art. 26, ust. 2 Kn.).
22. Wypłaca gratyfikacje nauczycielowi, który uzyskał tytuł profesora oświaty (art.
31 Kn.).
23. Wyraża zgodę na obniżenie nauczycielowi pensum dydaktycznego ze względu na doskonalenie
się, wykonywanie pracy naukowej lub prac zleconych przez organy (art. 42a, ust. 1
Kn.).
24. Realizuje prawo nauczyciela pracującego na wsi lub w miejscowości do 5.000 mieszkańców
do lokalu mieszkalnego (art. 54, ust. 2 Kn.), zapewnia wypłatę dodatku wiejskiego
(art. 54, ust. 5) i działkę gruntu szkolnego (art. 56, ust. 2 Kn.).
25. Zwalnia nauczyciela od obowiązku zwrotu zasiłku na zagospodarowanie(art. 61,
ust. 2 Kn.).
26. Występuje w obronie nauczyciela, gdy ustalone dla nauczyciela uprawnienia zostaną
naruszone (art. 63 Kn.).
27. Udziela urlopu uzupełniającego dyrektorowi (art. 66, ust. 1 Kn.).
28. Zaciera kary dyscyplinarne nauczycieli (art. 82, ust. 2 Kn.).
29. Zawiesza w pełnieniu obowiązków dyrektora szkoły (art. 83, ust. 1 Kn.).
30. Przekazuje dyrektorowi szkoły informacje o aktualnym stanie i zmianach ewidencji
dzieci
w wieku 3-18 lat (art. 19, ust. 2 USO), prowadzi również postępowanie egzekucyjne
w stosunku do rodziców, których dzieci nie realizują obowiązku szkolnego (art. 20
USO).
Z tego dosyć szczegółowego rejestru zadań i kompetencji wynika, iż większość zadań
spada na organy wykonawcze JST. Jeżeli równocześnie uwzględnimy fakt, że to wójt
lub burmistrz (prezydent miasta), starosta czy marszałek województwa jest przełożonym
służbowym dyrektora, uzasadnione staje się widzenie organu prowadzącego przez pryzmat
obowiązków i uprawnień organu wykonawczego JST. Ważnym elementem warunkującym sukces
organu prowadzącego jest zapewnienie środków finansowych, niezbędnych do utrzymania
podległych szkół i placówek. Gwarantowanie w dochodach środków na realizację zadań
oświatowych, w tym środków na wynagrodzenie nauczycieli, należy do podstawowych zadań
jednostek samorządu terytorialnego (art. 5a, ust. 3 USO). Organ prowadzący może też
tworzyć służbę socjalną powołaną do gospodarowania funduszem świadczeń socjalnych.
Organ prowadzący przeznacza corocznie w budżetach odpowiednie środki finansowe na
pomoc zdrowotną dla nauczycieli.
Zapewnienie środków na utrzymanie prowadzonych przez jednostki samorządu terytorialnego
publicznych szkół i placówek, w tym na wynagrodzenie nauczycieli, należy do obowiązków
państwa. środki te są przekazywane jednostkom samorządu terytorialnego w formie subwencji.
Zgodnie z ustawą o finansowaniu samorządów, środki na realizację zadań oświatowo-wychowawczych
są ujęte w ich dochodach lub pochodzą z części oświatowej subwencji ogólnej (stanowiącej
część subwencji ogólnej). Finansowanie zadań oświatowych i wychowawczych wykonywanych
w ramach ustawowych obowiązków państwa realizowane jest w zasadzie na dwa sposoby:
bezpośrednio z budżetu państwa oraz - w przypadku szkół prowadzonych przez organa
administracji rządowej i przez samorządy terytorialne - w formie subwencji oświatowej.
Rozdział 9
Organizacja pracy w szkołę i placówce oświatowej
Szkoła jest specyficznym zakładem pracy. Jej specyfika wynika z zadań, jakie realizuje,
z toku, form i trybu, w jakim się odbywają procesy realizacyjne, z różnego rodzaju
pracowników, podlegających różnym przepisom, normującym tak sposób ich zatrudniania
i zwalniania, jak i zakres kompetencji. Niejednokrotnie na kartach tego opracowania
widzenie szkoły jako instytucji realizującej zadania zawarte w ustawie o systemie
oświaty czy Karcie nauczyciela przeważa nad widzeniem jej jako zakładu pracy, w którym
dyrektor jako pracodawca jest organizatorem i siłą sprawczą zachodzących w niej procesów.
Warto więc widząc tę specyfikę, patrzeć na dyrektora szkoły jako na menedżera, który
jest w stanie panować nad całością pracy szkoły oraz zarządzać nią kompetentnie,
tj. gospodarnie, energicznie i odpowiedzialnie. Pojęcie kompetencji zawiera w sobie
zakres pełnomocnictw i praw do działania, ale wymaga również odpowiednich kwalifikacji
i zdolności do ponoszenia odpowiedzialności. Jedną z wielu kompetencji menadżerskich
jest kompetencja działania zgodnie z prawem. Aby działać skutecznie, trzeba wiedzieć,
co ogranicza nasze działanie, a co, właściwie interpretowane, przemawiać będzie na
naszą korzyść. Znajomość prawa w szerokim zrozumieniu tego pojęcia jest pierwszą
przesłanką sukcesu.
Inną kompetencją, nie mniej ważną, jest kompetencja interpersonalna. Jest to umiejętność
radzenia sobie z pracownikami w ten sposób, aby rozpoczęte działania były kontynuowane
do osiągnięcia zamierzonych celów, aby pracowano w sposób wiążący wartości i cele
pracownika z wartościami i celami firmy jako całości. Nim więc przejdziemy do konkretnych,
obowiązujących w szkole rozwiązań organizacyjnych, wynikających z kodeksu pracy i
rozporządzeń szczegółowych, skoncentrujmy się na kompetencjach interpersonalnych.
Ta umiejętność kształtowana na gruncie wiedzy o sobie i o współpracownikach, dzieciach,
rodzicach pozwala poznać człowieka, zrozumieć jego system wartości, hierarchię potrzeb,
cele życiowe i zawodowe, postawę w stosunku do siebie i otoczenia. Aby to mogło nastąpić,
muszą być spełnione pewne warunki, które sprawiają, że menadżer staje się kompetentny
interpersonalnie. Należą do nich jasne reguły komunikowania się.
Zarządzanie - to proces rozwiązywania problemów i podejmowania decyzji. Efektywne
realizowanie funkcji zarządzania wymaga od kierownika umiejętności współdziałania
z ludśmi. Zarządza się szkołą, majątkiem, funduszami, terenami, natomiast ludśmi
można tylko kierować. Jak powiedział P.F. Drucker, Pan Bóg nie stworzył ludzi jako
"zasobów" dla organizacji. Kierowanie ludśmi obejmować będzie komunikowanie się,
motywowanie, wywieranie wpływu, współdziałanie. Jest rzeczą zrozumiałą, że kierowanie
kimkolwiek, tzn. wywieranie pożądanego wpływu, wiąże się z posiadaniem władzy i autorytetu.
Jako śródło władzy wymienia się m.in. kary i lęk przed nimi, nagrody i satysfakcję
materialną czy moralną, tradycję, charyzmę, wiedzę i delegację. Autorytet traktowany
jest jako emanująca z człowieka siła wewnętrzna oraz zewnętrzna, wynikająca z uprawnień
i przywilejów zajmowanego stanowiska. Coraz mniejsze znaczenie tradycji czy charyzmatycznego
przywództwa, kary czy lęku przed szefem sprawia, że nagradzanie pożądanych zachowań,
delegowanie na pracowników większych uprawnień, a przede wszystkim wiedza i doświadczenie
kierownika zyskują na ważności.
Nowe warunki społeczno-gospodarcze zmieniły rolę dyrektora - obecnie rolą menadżera
nie jest zaspokajanie potrzeb pracowników, ale tworzenie warunków, w których będą
mogli się rozwijać i realizować indywidualne potrzeby oraz ponosić odpowiedzialność
za dokonywane wybory i zachowania. Menadżer musi wiedzieć, że największe wartości
tkwią w człowieku, a jego rolą jest ich dostrzeżenie i uświadomienie pracownikowi.
Z badań przeprowadzonych w firmach zachodnich wynika, że sukces odnoszą ci, którzy:
- chcą i potrafią współdziałać z ludśmi,
- mają wysokie poczucie odpowiedzialności,
- posiadają silną motywację osiągnięć,
- lubią się uczyć i stosować teorię w praktyce,
- są wrażliwi i uczciwi wobec otoczenia społecznego,
- potrafią wytyczać ambitne, ale zarazem realistyczne cele,
- są wytrwali, dokładni, kreatywni,
- mają rzeczywistą podzielność uwagi,
- mają zdolność do globalnego ujmowania zjawisk,
- łączą myślenie abstrakcyjne z koncentrację uwagi1.
By zakończyć teoretyczne rozważania, poświęcimy słów kilka procesowi podejmowania
decyzji, jest to bowiem najważniejsza, ale i najtrudniejsza cecha zarządzania, kluczowy
element pracy menedżera. Aby podejmować decyzje, prócz informacji, trzeba mieć odwagę,
wyobraśnię, pewność siebie i umiejętność myślenia w warunkach stresu. Cechy te można
rozwinąć. Dojście do perfekcji w działaniu, a w działaniu kierowniczym przede wszystkim,
to coś, do czego należy dążyć. Pamiętać należy o maksymie, że ,jeżeli jest jakaś
rzecz, którą warto robić, to warto ją robić dobrze", a to pociąga za sobą przynajmniej
trzy zasady warte uwzględnienia w działaniach kierownika. Pierwsza - to dążenie do
doskonałości we wszystkim, co robimy, druga - to odrzucenie myślenia w kategoriach
przeciętności, zadowalania się średnią, trzecia - to stawanie do rywalizacji z najlepszymi.
Dyrektor-menedżer narzuca pewien styl pracy instytucji i swoją postawą wpływa na
jakość jej pracy. Aby to jednak nastąpiło, musi istnieć odpowiednio przygotowana
kadra. Pracownicy chcą:
- znać i rozumieć swoje zadania, wiedzieć, czego się od nich oczekuje i jakim standardom
ma odpowiadać ich praca,
- wiedzieć, w jaki sposób ich wysiłek wpływa na sukces całej organizacji,jak oceniane
są wyniki ich pracy,
- znać warunki swojego zatrudnienia, prawa i obowiązki z niego wypływające oraz cele
główne instytucji, jej politykę i planowane zmiany.
Powyższe stawia przed kierownikiem-menedżerem szereg zadań szczegółowych, związanych
ze szkoleniem kadry, jej przygotowaniem do nowych zadań, uczeniem nowych technik,
przepisów prawa, metod efektywnego działania. Menedżer jest odpowiedzialny za kształcenie
pracowników i w tej dziedzinie odpowiada za:
- dokształcanie i rozwój pracowników,
- ocenę dokonań pracowników,
- odpowiednie, wygodne warunki pracy, zadowolenie i satysfakcję pracowników z tego,
co robią.
Wymaga to wiele wysiłku, czasu, umiejętności, ale włożone w ten proces nakłady dosyć
szybko zaczną przynosić efekty. Bez szkolenia kadry nie można mówić o nowoczesnym
kierowaniu instytucją. Poziom wiedzy pracownika przekłada się wprost na sukcesy instytucji.
Tak więc ten dyrektor szkoły - menedżer, który tworząc plan działania szkoły, zadaje
sobie pytanie, czy poświęcił wystarczająco wiele czasu na szkolenie kadry, czy zrobił
to w sposób nowoczesny, odpowiadający wezwaniu współczesności, może liczyć na sukces.
Sprawne zarządzanie wymaga oprzyrządowania prawnego w postaci prawa zewnętrznego
i wewnętrznego, zakładowego. Szkoła zostaje założona na podstawie aktu założycielskiego
wydanego przez organ prowadzący. Jeżeli szkołę zakłada osoba fizyczna lub osoba prawna
inna niż jednostka samorządu terytorialnego, występuje ona z wnioskiem o wydanie
zezwolenia na działalność do właściwego organu jednostki samorządu terytorialnego,
którego zdaniem jest prowadzenie szkół publicznych danego typu. Wniosek o udzielenie
zezwolenia wraz z projektami aktu założycielskiego i statutu szkoły należy złożyć
w określonym w art. 58 USO terminie. Organ lub osoba zakładająca szkołę podpisuje
akt założycielski i nadaje szkole pierwszy statut. Akt założycielski określa typ,
nazwę i siedzibę szkoły, zasięg terytorialny (obwód) w szkole publicznej, w której
realizowany jest obowiązek szkolny, a jeżeli jest to szkoła zawodowa, także zawody
i profile kształcenia zawodowego.
Statut jest zasadniczym dokumentem opisującym funkcjonowanie szkoły. Określa cele
i zadania szkoły, zakres zadań nauczycieli i innych pracowników szkoły, sposób ich
wykonywania, zadania zespołów pedagogicznych, zasady oceniania,organizację oddziałów,
zajęć dodatkowych dla dzieci i młodzieży, formy opieki i pomocy dzieciom, organizację
współdziałania z poradniami, rodzicami i innymi instytucjami. Statut określa także
kompetencje organów szkoły, tj.: dyrektora, rady pedagogicznej, samorządu uczniowskiego,
rady szkoły oraz rady rodziców i, co bardzo ważne, zasady współdziałania organów
szkoły oraz sposób rozwiązywania sporów między nimi. Ta konstytucja szkoły pozwala
dyrektorowi zapewniać harmonijną współpracę różnych organów służbowo mu nie podporządkowanych.
Uznając wagę tego dokumentu, ustawodawca szerzej omówił go w art. 50 USO, jak również
zobowiązał ministra właściwego do spraw oświaty i wychowania do wydania rozporządzenia
ustalającego ramowy kształt statutu odpowiedniego typu szkoły lub placówki. Rozporządzenie
takie (DzU nr 61, poz. 624, zm. 2002 nr 10 poz. 96) w sprawie ramowych statutów publicznego
przedszkola oraz publicznych szkół przedstawiło w załącznikach wszystkie statuty
ramowe. Ramowe statuty stosuje się w szkołach dla dzieci i młodzieży ogólnodostępnych,
integracyjnych i specjalnych oraz w szkołach dla dorosłych. Statut ramowy jest podstawą
projektu statutu szkoły lub jego nowelizacji przygotowaną przez radę pedagogiczną
i przedstawioną do zatwierdzenia radzie szkoły. Jeżeli w placówce nie ma rady szkoły,
rada pedagogiczna swoją prawomocną uchwałą przyjmuje statut. Tylko kurator może uchylić
statut szkoły albo niektóre jego postanowienia, jeżeli są niezgodne z prawem.
We wszystkich ramowych statutach w par. 5 określa się, że podstawową jednostką organizacyjną
szkoły jest oddział. Tylko w przedszkolu mówi się, że liczba dzieci w oddziale nie
może przekraczać 25. W pozostałych typach szkół nie ma takich ograniczeń. Występują
one w oddziałach integracyjnych i oddziałach specjalnych w szkołach ogólnodostępnych
i specjalnych.
Elementem składowym statutu szkoły jest wewnątrzszkolny system oceniania. Jego podstawą
jest rozporządzenie ministra właściwego do spraw oświaty i wychowania z 21 marca
2001 r. w sprawie warunków i sposobu oceniania, klasyfikowania i promowania uczniów
i słuchaczy oraz przeprowadzania egzaminów i sprawdzianów w szkołach publicznych
(DzU nr 29, poz. 323 ze zm.). Ocenianie wewnątrzszkolnych osiągnięć edukacyjnych
ucznia polega na rozpoznaniu przez nauczycieli poziomu i postępów w opanowaniu przez
niego wiadomości i umiejętności w stosunku do wymagań edukacyjnych zawartych w podstawie
programowej i w realizowanych w szkole programach nauczania. Na tej podstawie formułowana
jest ocena. Ocenianie wewnątrzszkolne ma na celu:
-poinformowanie ucznia o poziomie jego osiągnięć w celu pomocy w samodzielnym planowaniu
rozwoju,
- motywowanie ucznia do dalszej pracy,
- dostarczenie rodzicom i nauczycielom informacji o postępach, trudnościach i uzdolnieniach
ucznia,
-umożliwienie nauczycielom doskonalenia organizacji i metod pracy dydaktyczno-wychowawczej.
Warunkiem wprowadzenia wewnątrzszkolnego systemu oceniania jest odpowiednio wczesne
poinformowanie uczniów i rodziców o wymaganiach edukacyjnych, programie i sposobach
sprawdzania osiągnięć ucznia. Nauczyciel ma obowiązek na bieżąco ocenić ucznia, ustalić
ocenę semestralną czy końcowo-rocznąoraz określić warunki jej poprawienia. Oceny
sąjawne tak dla ucznia, jak i jego rodziców. Na prośbę ucznia lub jego rodziców nauczyciel
musi uzasadnić wystawioną ocenę. Nauczyciel winien obniżyć wymagania edukacyjne wobec
ucznia, u którego stwierdzono specyficzne trudności w uczeniu się lub braki rozwojowe.
W niektórych przedmiotach ważniejszy od osiągnięć będzie wysiłek ucznia w sprostaniu
wymaganiom.
Statut szkoły określa częstotliwość klasyfikowania w ciągu roku (musi to być przynajmniej
raz w roku). W klasach I-III wystawiana jest jedna ocena opisowa z osiągnięć edukacyjnych
ucznia i jedna z zachowania. Jest to pogłębiony i w miarę dokładny opis osiągnięć
ucznia. W klasach starszych ocenia się każdy przedmiot według skali: celujący, bardzo
dobry, dobry, dostateczny, dopuszczający, niedostateczny. Oceny z zachowania to:
wzorowe, dobre, poprawne, nieodpowiednie. Ocena nieodpowiednia nie ma wpływu na promocję
ucznia czy ukończenie szkoły. Ucznia klas I-III można pozostawić na drugi rok w klasie
tylko w wyjątkowych sytuacjach, uzasadnionych opinią lekarską lub psychologiczną.
W klasach wyższych uczeń może za zgodą rady pedagogicznej zdawać egzamin z dwóch
przedmiotów.
Od roku szkolnego 2001/2002 zreformowane szkoły kończy się zewnętrznymi sprawdzianami
lub egzaminami. Sprawdzian i egzamin są obowiązkową formą kończenia szkoły. Jeżeli
uczeń nie przystąpi do egzaminu (sprawdzianu), ma możliwość zdawania go do końca
sierpnia w terminie ustalonym przez okręgową komisję egzaminacyjną. Nieprzystąpienie
do sprawdzianu czy egzaminu powoduje powtarzanie klasy. Rozporządzenie z 21 marca
2001 r. reguluje tryb przeprowadzenia egzaminu maturalnego i egzaminu potwierdzającego
kfalifikacje zawodowe.
Sprawdziany i egzaminy przeprowadzają okręgowe komisji egzaminacyjne. Powołane zostały
rozporządzeniem Ministra Edukacji Narodowej z 18 lutego 1999 r. w sprawie utworzenia
okręgowych komisji egzaminacyjnych oraz określenia ich zasięgu terytorialnego (DzU
nr 14, poz. 134 ze zra.). Utworzono 8 komisji obejmujących swoim zasięgiem cały kraj,
a ich organizację określił statut nadany przez Ministra Edukacji Narodowej. W skład
okręgowych komisji egzaminacyjnych wchodzą egzaminatorzy, którzy będą te sprawdziany
i egzaminy przeprowadzać i nadzorować. Wymagania w stosunku do egzaminatorów określiło
rozporządzenie z 18 paśdziernika 1999 r. (DzU nr 83, poz. 1071). Zgodnie z nim egzaminatorem
może być osoba, która:
- posiada kwalifikacje do zajmowania stanowiska nauczyciela w szkole,z zakresu której
przeprowadzony jest sprawdzian lub egzamin, lub jest nauczycielem akademickim prowadzącym
pracę dydaktyczną w dziedzinach związanych z zajęciami edukacyjnymi wchodzącymi w
zakres sprawdzianu lub egzaminu,
- ukończyła z wynikiem pozytywnym szkolenie dla kandydatów organizowane przez okręgową
komisję egzaminacyjną,
-legitymuje się co najmniej 6-letnią pracą zawodową, w tym 3-letnim stażem pracy
dydaktycznej w szkole lub w placówce doskonalenia nauczycieli, w kuratorium lub urzędzie
administracji państwowej.
Zgłoszenie z prośbą o wpis na listę egzaminatorów zawierać winno:
- dane osobowe,
- dokumenty o uprawnieniach nauczycielskich i stażu uprawniającym do pracy w komisji,
jak również poświadczenie, że przeciwko potencjalnemu egzaminatorowi nie toczy się
postępowanie karne lub dyscyplinarne,
- zaświadczenie o pozytywnym wyniku szkolenia, ze wskazaniem kwalifikacji do prowadzenia:
sprawdzianu w szkole podstawowej, egzaminu w gimnazjum, egzaminu maturalnego z poszczególnych
przedmiotów i egzaminu zawodowego dla poszczególnych zawodów.
Skreślenie z ewidencji następuje na wniosek egzaminatora i na wniosek komisji w razie
nieuczestniczenia w okresowych szkoleniach i w pracach zespołu ustalających wyniki
lub nieprzestrzegania przepisów dotyczących prowadzenia sprawdzianów i egzaminów.
Sprawdziany i egzaminy bazują na standardach, które wprowadziło rozporządzenie z
10 sierpnia 2001 r. w sprawie standardów wymagań będących podstawą przeprowadzenia
sprawdzianów i egzaminów (DzU nr 92, poz. 1017). Załączniki do rozporządzenia pozwalają
poznać standardy wymagań będące podstawą przeprowadzenia sprawdzianów i egzaminów.
Standardy z kolei opierają się na podstawach programowych. Znajdziemy je dla poszczególnych
typów szkół i poziomów kształcenia w rozporządzeniu Ministra Edukacji Narodowej i
Sportu z 26 lutego 2002 r. (DzU nr 51, poz. 458) w sprawie podstaw programowych wychowania
przedszkolnego oraz kształcenia w poszczególnych typach szkół. To one na bazie ramowych
planów nauczania w szkołach publicznych (DzU z 2002 r. nr 15, poz. 142) są podstawą
programów nauczania.
Program nauczania - to opis sposobów realizacji celów i zadań ustalonych w podstawie
programowej kształcenia ogólnego. Każdy program nauczania ma określony kształt i
zawiera: szczegółowe cele edukacyjne kształcenia i wychowania, materiał nauczania
związany z celami edukacyjnymi, procedury osiągania celów, opis założonych osiągnięć
ucznia i propozycję metod ich oceny. Program nauczania ogólnego i zawodowego oraz
program wychowania przedszkolnego dopuszcza do użytku szkolnego minister właściwy
do spraw oświaty i wychowania na wniosek osoby fizycznej, osoby prawnej lub jednostki
organizacyjnej nie posiadającej osobowości prawnej. Tryb dopuszczenia do użytku szkolnego
programów i podręczników szkolnych określa rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej
i Sportu z 24 kwietnia 2002 r. (DzU nr 69, poz. 635 ze zm.). Nauczyciel może wybrać
odpowiedni program nauczania ogólnego spośród programów wpisanych do wykazu prowadzonego
przez ministerstwo edukacji narodowej i sportu albo opracować własny program, samodzielnie
lub z wykorzystaniem programów wpisanych do tego wykazu. Program nauczania określonego
przedmiotu napisany samodzielnie przez nauczyciela może zostać
dopuszczony do użytku w danej szkole po uzyskania pozytywnej opinii nauczyciela mianowanego
lub dyplomowanego, posiadającego wykształcenie wyższe z dziedziny zgodnej z zakresem
treści, które program obejmuje.
Nauczyciele prowadzący zajęcia w danym oddziale ustalają zestaw programów nauczania,
na który składają się programy poszczególnych zajęć edukacyjnych, zwany "szkolnym
zestawem programów". Szkolny zestaw programów, uwzględniający całość podstawy programowej
dla danego etapu edukacyjnego, dopuszcza do użytku szkolnego dyrektor szkoły po zasięgnięciu
opinii rady pedagogicznej i rady szkoły lub - gdy jej nie ma - rady rodziców. W tym
miejscu trzeba zwrócić uwagę na dwa rozporządzenia ministra właściwego do spraw oświaty
i wychowania. Pierwsze z 30 czerwca 1999 r. w sprawie warunków i sposobu organizowania
nauki religii w publicznych przedszkolach i szkołach (DzU nr 67, poz. 753):
- wprowadza obowiązek organizowania lekcji religii dla grupy co najmniej 7 przedszkolaków
czy uczniów,
- uznaje, że nauka religii odbywa się na podstawie programów opracowanych przez władze
Kościołów, przedstawionych ministrowi do wiadomości,
- potwierdza, że przedszkole lub szkoła zatrudnia nauczyciela religii zgodnie z Kartą
nauczyciela wyłącznie na podstawie imiennego skierowania na uczyciela do danej placówki
przez biskupa diecezjalnego lub właściwe władze zwierzchnie Kościołów i związków
wyznaniowych,
- ustala,że nauka religii odbywa się w wymiarze dwóch zajęć przedszkolnych lub dwóch
godzin lekcyjnych tygodniowo, a do ich wizytowania upoważnieni są wizytatorzy wyznaczeni
przez władze Kościołów.
Drugie rozporządzenie z 12 sierpnia 1999 r. w sprawie sposobu nauczania szkolnego
oraz zakresu treści dotyczących wiedzy o życiu seksualnym człowieka,o zasadach świadomego
i odpowiedzialnego rodzicielstwa, o wartości rodziny, życia w fazie prenatalnej oraz
metodach i środkach świadomej prokreacji zawartych w podstawie programowej kształcenia
ogólnego (DzU nr 67, poz. 756 ze zm.)
zostało wydane na podstawie art. 4 ustawy z 7 stycznia 1993 r. o planowaniu rodziny,
ochronie płodu ludzkiego i warunkach dopuszczalności przerywania ciąży.
Określa ono liczbę godzin przeznaczonych na realizację tych zajęć, tj. w kl. V i
VI
oraz w gimnazjum 14 godzin, w tym 5 godzin z podziałem na grupy chłopców i dziewcząt,
w szkołach ponadpodstawowych po 10 godzin realizowanych w ramach zajęć wiedza o społeczeństwie,
przysposobienie do życia lub godzin pozostających w dyspozycji dyrektora szkoły.
Udział uczniów w zajęciach nie jest obowiązkowy, zajęcia nie podlegają ocenie, a
przed ich rozpoczęciem wychowaw
ca i nauczyciel prowadzący zajęcia organizują spotkanie z rodzicami, przedstawiając
program i formę przewidywanych zajęć. Rodzice po tym spotkaniu w formie pisemnej
wyrażają zgodę na udział dzieci w zajęciach.
Wprawdzie tryb przyjęć uczniów do szkoły określa statut szkoły, ale twórcy statutowych
zapisów winni kierować się rozporządzeniem Ministra Edukacji Narodowej z 27 sierpnia
2001 r. w sprawie warunków i trybu przyjmowania uczniów do publicznych przedszkoli
i szkół oraz przechodzenia z jednych typów szkół do innych (DzU nr 14, poz. 132 ze
zm.). Rozporządzenie to reguluje tryb przyjęć uczniów do szkół publicznych i przedszkoli,
w tym do gimnazjum. Ustala się, że absolwenci szkół podstawowych zamieszkujący w
obwodzie gimnazjum przyjmowani są do niego z urzędu, a zamieszkali poza obwodem na
prośbę rodziców, jeżeli gimnazjum dysponuje wolnymi miejscami. Do klas gimnazjów
sportowych, dwujęzycznych i autorskich może być przeprowadzony sprawdzian uzdolnień
kierunkowych, ogłoszony co najmniej na trzy miesiące przed terminem sprawdzianu.
Określa się warunki przyjęcia ucznia do klasy pierwszej średniej szkoły ogólnokształcącej
i zawodowej oraz do klasy programowo wyższej w szkole podstawowej, gimnazjum i szkole
ponadpodstawowej. Rozporządzenie omawia egzamin klasyfikacyjny oraz egzamin wstępny
do szkoły średniej. Dyrektor szkoły publicznej decyduje o przyjęciu uczniów do wszystkich
klas szkoły podstawowej, gimnazjum i klas programowo wyższych szkół ponadpodstawo-wych.
On również decyduje o przyjęciu ucznia do pierwszej klasy szkoły średniej, jeżeli
uczeń powraca z zagranicy, w szkole nie powołano komisji rekrutacyjnej lub kandydat
ukończył klasę wstępną. Dyrektor szkół dla pracujących czy dla dorosłych decyduje
o przyjęciu uczniów do tego typu szkół.
Określony w art. 15 USO obowiązek szkolny czy obowiązek nauki realizowany jest również
przez dzieci obywateli polskich przebywających za granicą. Zgodnie z rozporządzeniem
Ministra Edukacji Narodowej i Sportu z 27 marca 2002 r. w sprawie organizowania kształcenia
dzieci obywateli polskich czasowo przebywających za granicą (DzU nr 44, poz. 409
ze zm.), by umożliwić realizację obowiązku szkolnego, zakłada się i prowadzi przy
placówkach dyplomatycznych szkoły, szkolne punkty konsultacyjne oraz zespoły tych
szkół. Dzieci realizują obowiązek szkolny przez:
- uczęszczanie do szkoły realizującej ramowy plan nauczania, uczestniczenie w kształceniu
na odległość, obejmującym realizację ramowego planu,
-uczęszczanie do szkoły kraju, w którym przebywają.
Rozporządzenie określa uzupełniające plany nauczania w szkole określonego typu. Mówi,
kto kieruje taką szkołą, jaki jest tryb wyłaniania dyrektora tej szkoły i jakie warunki
muszą spełniać zatrudnieni w niej nauczyciele. Koordynacją tego kształcenia zajmuje
się Zespół Szkół Ogólnokształcących dla Dzieci Obywateli Polskich Czasowo Przebywających
za Granicą z siedzibą w Warszawie.
Szkoła jest instytucją, która winna nieść pomoc swoim uczniom, szczególnie wtedy,
gdy jest to pomoc specjalistyczna, wymagająca specjalnej wiedzy i specjalnych instytucji.
Na podstawie rozporządzenia z 15 stycznia 2001 r. w sprawie zasad udzielania i organizacji
pomocy psychologiczno-pedagogicznej w publicznych przedszkolach, szkołach i placówkach
(DzU nr 13, poz. 110), szkoła jest zobowiązana udzielić pomocy uczniom, którzy takiej
pomocy wymagają w formie:
- zajęć dydaktyczno-wychowawczych,
- zajęć korekcyjno-kompensacyjnych, logopedycznych, socjoterapeutycznych,
- zajęć psychoedukacyjnych,
- porad dla uczniów,
- porad i konsultacji dla rodziców i nauczycieli.
W dalszej kolejności rozporządzenie:
- określa liczę uczestników zajęć (od 4 do 8),
- omawia zajęcia specjalistyczne, klasy wyrównawcze i terapeutyczne,
- zobowiązuje poradnie do wydawania opinii w sprawie objęcia ucznia nauką w klasie
terapeutycznej,
- akcentuje rolę i prawa rodziców w udzielaniu pomocy psychologiczno-pedagogicznej,
- akcentuje rolę pomocy psychologicznej w rozwijaniu możliwości i potencjału rozwojowego
uczniów,
- akcentuje rolę dyrektora szkoły w organizowaniu pomocy psychologiczno-pedagogicznej,
- określa szczegółowe zadania pedagoga i psychologa w szkole.
Zwrócono także uwagę na specyficzną rolę, jaką w tym procesie ma do spełnienia poradnia
psychologiczno-pedagogiczna. Podkreśla to rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej
z 15 stycznia 2001 r. (DzU nr 13, poz. 109). Zaakcentowano w nim zadania dotyczące
wczesnej interwencji i wspomagania wszechstronnego rozwoju dzieci i młodzieży, profilaktyki
uzależnień, terapii zaburzeń
rozwojowych i zachowań dysfunkcyjnych, prowadzenia edukacji prozdrowotnej oraz wspomagania
wychowawczej funkcji rodziny. Uwzględniając fakt, że od 1 stycznia 1999 r. powiat
jest organem prowadzącym poradnię, ukazano rodzaje poradni występujących w systemie
oświaty oraz określono sposoby i zasady korzystania z usług poradni. To właśnie poradnia
wydaje opinie w sprawach:
- wcześniejszego przyjęcia dziecka do szkoły lub odroczenia rozpoczęcia obowiązku
szkolnego,
- pozostawienia ucznia klas I-III szkoły podstawowej na drugi rok w klasie,
- objęcia ucznia nauką w klasie terapeutycznej,
- zwolnienia ucznia z wadą słuchu z nauki drugiego języka obcego,
- udzielenia zezwolenia na indywidualny program czy tok nauki,
- przyjęcia ucznia gimnazjum do oddziału przysposabiającego do pracy.
W tę tematykę wpisuje się rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej z 24 grudnia
2001 r. w sprawie orzekania o potrzebie kształcenia specjalnego lub indywidualnego
nauczania dzieci i młodzieży oraz szczegółowych zasad kierowania do kształcenia specjalnego
lub indywidualnego nauczania (DzU nr 13, poz. 114). Rozporządzenie to omawia pracę
zespołów orzekających w poradniach psychologiczno-pedagogicznych lub specjalistycznych.
Zespół taki powołuje dyrektor poradni w składzie:
- dyrektor poradni lub upoważniona przez niego osoba jako jego przewodniczący,
- psycholog opracowujący diagnozę psychologiczną,
- pedagog opracowujący diagnozę pedagogiczną,
- lekarz opracowujący diagnozę lekarską,
- inni specjaliści.
Zespoły orzekają na wniosek rodziców (prawnych opiekunów dziecka) w sprawach wymagających:
kształcenia specjalnego, zajęć rewalidacyjno-wychowaw-czych, indywidualnego nauczania.
Funkcja nauczyciela jest związana z ciągłym doskonaleniem warsztatu pracy, rozszerzaniem
wiedzy ogólnopedagogicznej i psychologicznej, poznawaniem tajników sprawnego kierowania,
wyrabianiem umiejętności wpływania na uczniów, a przez nich na środowisko. W okresie
tak poważnych zmian w oświacie tylko nauczyciel świadomy tego, czego oczekuje od
niego reformująca się szkoła, może sprostać zadaniom, jakie przed nią stoją. Dyrektor
jako organizator wewnątrzszkolnego doskonalenia nauczycieli chce w tym niełatwym
zadaniu mieć pomocnika. Wewnątrz szkoły taką rolę pełnił będzie nauczyciel przygotowany
do roli lidera w procesie doskonalenia swoich kolegów, na zewnątrz różnorodne placówki
doskonalenia nauczycieli. Zasady tworzenia i sposoby funkcjonowania placówek doskonalenia
określa rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej z 28 sierpnia 2001 r. w sprawie
rodzajów, zasad tworzenia, przekształcania i likwidowania oraz zasad działania placówek
doskonalenia nauczycieli (DzU nr 96, poz. 1048 ze zm.). Obecnie funkcjonują publiczne
placówki doskonalenia nauczycieli, prowadzone przez samorząd wojewódzki (może je
również prowadzić inny szczebel samorządu), oraz niepubliczne placówki doskonalenia,
powstające na podstawie wpisu do rejestru, prowadzonego przez kuratora oświaty. Zadania
publicznych placówek doskonalenia nauczycieli według rozporządzenia Ministra Edukacji
Narodowej sprowadzają się do:
- współpracy z nadzorem pedagogicznym w kształceniu ustawicznym nauczycieli,
- przygotowania i realizacji programów kształcenia doradców metodycznych,
- przygotowania kształcenia ustawicznego dyrektorów szkół,
- organizowania form współpracy i wymiany doświadczeń,
- organizowania działań na rzecz rozwoju i awansu zawodowego nauczycieli,
- tworzenia wojewódzkiego systemu informacji pedagogicznej, psychologicznej i metodycznej.
Ważną rolę w przygotowaniu nauczycieli do nowych zadań spełniają nauczyciele doradcy
metodyczni. Doradcą metodycznym może być nauczyciel posiadający wyższe wykształcenie,
co najmniej pięcioletni staż pracy pedagogicznej i stopień nauczyciela mianowanego
lub dyplomowanego. Nadzór nad pracą doradców metodycznych sprawuje dyrektor wojewódzkiej
placówki doskonalenia nauczycieli, a zadania doradcy metodycznego powierza organ
prowadzący publiczną szkołę lub placówkę po uzyskaniu pozytywnej opinii dyrektora
wojewódzkiej placówki doskonalenia nauczycieli w porozumieniu z dyrektorem szkoły,
w której zatrudniony jest doradca metodyczny. Również ten organ określa zakres zadań
doradcy, sposób powierzenia zadań i zasady wynagrodzenia za wykonywanie zadań doradcy
metodycznego. Placówki prowadzą kursy kwalifikacyjne, dające ich uczestnikowi przygotowanie
do:
- pracy pedagogicznej w szkole lub placówce,
- prowadzenia określonego rodzaju zajęć edukacyjnych,
- zajmowania stanowisk kierowniczych,
- sprawowania nadzoru pedagogicznego.
Kursy kwalifikacyjne realizowane są za zgodą kuratora oświaty według zatwierdzonych
przez ministra ramowych planów i programów przedmiotów obowiązkowych. Nadzór pedagogiczny
nad kursami sprawuje kurator oświaty.
Działalność szkoły jest regulowana całym systemem norm prawnych. Są to przepisy o
zróżnicowanym pochodzeniu i przeznaczeniu. Prawo szkolne, mimo swojej otwartej i
szerokiej formuły, nie dotyka wszystkich zdarzeń związanych z funkcjonowaniem szkoły.
Szczególnie daje się to zauważyć w zakresie działalności podstawowej szkół, często
wymykającej się regulacji prawnej. Regulacje prawne w sensie bardzo ogólnym zawarte
są w dwóch ustawach: o systemie oświaty i Karcie nauczyciela oraz w rozporządzeniach
wykonawczych do nich. Kształt formalny zależy w dużej mierze od treści regulacji
podejmowanej w samej szkole. Te tworzone na jej terenie akty prawne pozwalają szkole
należycie funkcjonować. Do tej grupy aktów zaliczamy:
a) w zakresie spraw ustrojowych i organizacyjno-administracyjnych nowelizację statutu
(art. 50 USO), regulamin rady pedagogicznej (art. 43, ust. 2 USO), regulamin rady
szkoły (art. 51, ust. 5 USO), zasady tworzenia rady rodziców (art. 53, ust. 2 USO),
regulamin działalności rady rodziców (art. 53, ust 3), regulamin samorządu uczniowskiego
(art. 55, ust. 5), plan pracy szkoły (wywodzący się z art. 41, ust. 1,pkt 1 USO),
plan finansowy szkoły (art. 79, ust. 1 USO), plan finansowy środków
specjalnych (art. 79, ust. 2 i ust. 3 USO w związku z rozporządzeniem Ministra Finansów
z 8 maja 1991 r. w sprawie środków specjalnych), arkusz organizacji szkoły (par.
13 ramowego statutu szkół publicznych, rozp. MENiS z 26 lutego 2002 r.), tygodniowy
rozkład zajęć (12 i 14 par. ramowego statutu szkoły);
b) w kwestiach merytorycznych: program wychowawcy szkoły (załącznik nr 1 do rozp.
MENiS z 26 lutego 2002 r. w sprawie podstawy programowej, par. 2 ust. 1, pkt 1 ramowego
statutu z 2001 r.), szkolny zestaw programów szkolnych,plan nadzoru pedagogicznego
w zakresie wynikającym z par. 3, ust. 1 rozp. MEN z 13 sierpnia 1999 r. w sprawie
szczegółowych zasad sprawowania nadzoru pedagogicznego, szkolny system oceniania
na podstawie rozporządzenia MEN z kwietnia 2000 r.;
c) katalog aktów traktujących szkołę jako zakład pracy: regulamin pracy szkoły (art.
104 kp.), regulamin wynagradzania nauczycieli, regulamin premiowania pracowników
nienauczycieli, regulamin korzystania z funduszu świadczeń socjalnych (art. 8, ust.
2 ustawy z 4 marca 1994 r. o zakładowym funduszu świadczeń socjalnych).
Rozdział 10
Ubezpieczenia społeczne
Ustawa z 13 paśdziernika 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych (DzU nr 137,
poz. 887 ze zm.) jest podstawowym aktem prawnym regulującym tryb funkcjonowania ubezpieczeń
społecznych. Określa ona zasady funkcjonowania nowego systemu ubezpieczeń społecznych
i często występuje jako ustawa systemowa. Drugim ważnym aktem prawnym jest ustawa
z 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (DzU
nr 162, poz. 1118 z póś. zm.). Ustaliła ona, w jaki sposób i na jakich zasadach będą
przyznawane emerytury z Funduszu Ubezpieczeń społecznych, czyli z tak zwanego I filaru.
Zgodnie z tą ustawą systemową ubezpieczenia społeczne obejmują: ubezpieczenia emerytalne,
ubezpieczenia rentowe, ubezpieczenia chorobowe, w razie choroby i macierzyństwa,
ubezpieczenia z tytułu wypadków przy pracy i chorób zawodowych. Na każde z tych ubezpieczeń
opłacana jest składka, która trafia na cztery odrębne fundusze. Ubezpieczenie emerytalne
zostało dodatkowo podzielone pomiędzy Zakład Ubezpieczeń Społecznych, tworzący I
filar, oraz otwarte fundusze emerytalne, tworzące II filar systemu. Ustawa o systemie
ubezpieczeń społecznych objęła obowiązkowo ubezpieczeniami emerytalnymi i rentowymi
w zasadzie wszystkie grupy zawodowe, z wyłączeniem rolników indywidualnych (dotyczą
ich przepisy o ubezpieczeniu społecznym rolników). System emerytalno-rentowy nie
obejmuje również sędziów i prokuratorów. Ustawa określa, które z tych czterech ubezpieczeń
jest obowiązkowe dla pracowników, członków spółdzielni, pracujących na umowie cywilnoprawnej,
prowadzących działalność gospodarczą, duchownych i bezrobotnych na zasiłku, żołnierzy
i funkcjonariuszy, stypendystów, posłów i senatorów, osób na urlopach wychowawczych
itp., a które dobrowolne. Istotne jest, że pracownicy zatrudnieni zgodnie z kp. lub
Kn. podlegają czterem wymienionym ubezpieczeniom jako ubezpieczeniom obowiązkowym.
Nawiązanie stosunku pracy zobowiązuje pracodawcę do ubezpieczenia pracownika. Obowiązek
ten powstaje z dniem nawiązania stosunku pracy, a wygasa z dniem jego ustania. Obowiązek,
tryb, zasady i terminy zgłoszenia zatrudnionych pracowników do ubezpieczenia społecznego,
spoczywający na pracodawcy, ustala art. 13 ustawy. Zgodnie z nim płatnicy składek
są zobowiązani do złożenia odpowiedniego formularza zgłoszenia płatnika składek w
terminie 7 dni od daty zatrudnienia pracownika. Wysokość i podstawę wymiaru składek
na ubezpieczenie społeczne, tryb i terminy płatności określa rozdział 3. ustawy.
Wysokości składek na ubezpieczenie emerytalne, rentowe i chorobowe wyrażone są w
formie stopy procentowej jednakowej dla wszystkich ubezpieczonych. Stopa składek
na ubezpieczenie wypadkowe jest zróżnicowana i ustalana w zależności od poziomu zagrożeń
zawodowych i skutków tych zagrożeń. Składki na ubezpieczenia emerytalne i rentowe
finansują z własnych środków w równych częściach ubezpieczeni i płatnicy składek
(pracodawcy). Składki na ubezpieczenie chorobowe opłacają z własnych środków sami
ubezpieczeni, a składki na ubezpieczenie wypadkowe finansują w całości pracodawcy
(płatnicy składek). Składki na ubezpieczenie emerytalne, rentowe, chorobowe i wypadkowe
osób prowadzących działalność gospodarczą finansują z własnych środków sami ubezpieczeni.
Podstawę wymiaru składek ubezpieczonych stanowi uzyskany przychód. Roczna podstawa
wymiaru składek na ubezpieczenie emerytalne i rentowe w danym roku kalendarzowym
nie może być większa niż kwota odpowiadająca trzydziestokrotności prognozowanego
przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia w gospodarce narodowej. Powyżej tej kwoty
ZUS nie pobiera składek na te dwa ubezpieczenia. Stopy procentowe składek wynoszą:
- 19,52% podstawy wymiaru na ubezpieczenie emerytalne,
- 13,00% podstawy wymiaru na ubezpieczenie rentowe,
- 2,45% podstawy wymiaru na ubezpieczenie chorobowe,
- od 0,40% do 8,12% podstawy wymiaru na ubezpieczenie wypadkowe.
Część składki na ubezpieczenie emerytalne, pochodząca ze składki ubezpieczonego,
wynosząca 7,3% podstawy wymiaru, odprowadzana jest przez ZUS do wybranego przez ubezpieczonego
otwartego funduszu emerytalnego. Zaniedbanie zakładu w opłatach składek nie obciąża
pracownika. Nawet jeżeli zakład nie płaci składek, dla pracownika jest to okres składkowy.
Zakład, który nie zgłasza imiennie pracowników do ZUS, sam wypłaca zasiłki chorobowe
pracownikom. Taki zakład pracy rozlicza się potem z ZUS-em. Imiennie nie zgłaszają
pracowników do ZUS te zakłady, które zatrudniają więcej niż 20 pracowników. Mniejsze
natomiast mają obowiązek zgłosić każdego zatrudnionego. Każdy pracownik winien wiedzieć,
jaka kwota jest podstawą jego składki na ZUS. Często pracodawca uzgadnia z pracownikiem
wysokość wynagrodzenia w taki sposób, aby składka na ZUS była obliczana tylko z części
wynagrodzenia. Ten dosyć powszechny proceder działał w konsekwencji przeciwko pracownikowi,
bowiem od podstawy naliczeń składki na ZUS zależy wysokość świadczeń chorobowych,
rentowych czy emerytalnych.
Wprowadzenie nowego systemu emerytalnego uzależnione zostało od wieku osoby ubezpieczonej.
I tak:
1. Osoby urodzone przed 1 stycznia 1949 r. pozostają w dotychczasowym systemie. W
tym też systemie pozostaną osoby, które mają mniej niż 50 lat, ale uzyskały prawo
do wcześniej emerytury, podobnie osoby, które do 21 grudnia 2006 r. prawa takie nabędą
i same zadecydują, czy pozostają w starym systemie, czy wchodzą w nowy. Dla tych
osób zachowano dotychczasowy wiek emerytalny, prawo do wcześniejszych emerytur, gwarancje
świadczeń minimalnych oraz dotychczasowe sposoby przeliczania emerytury;
2. Osoby urodzone po 31 grudnia 1948 r., a przed 1 stycznia 1969 r. będą miały prawo
wyboru, czy całość składki ubezpieczeniowej umieścić w ZUS, czy też podzielić ją
między ZUS a Otwarty Fundusz Emerytalny;
3. Osoby urodzone po 31 grudnia 1968 będą obowiązkowo objęte nowym systemem emerytalnym.
Nowy system emerytalny oparty jest na trzech filarach.
I filar stanowi zreformowany ustawą o ubezpieczeniach społecznych ZUS,
II filar - to Otwarte Fundusze Emerytalne, III filar, dobrowolny, to pracownicze
programy emerytalne.
Nowa emerytura jest świadczeniem przewidzianym dla wszystkich ubezpieczonych urodzonych
po 31 grudnia 1948 r. Prawo do świadczeń emerytalnych uzależnione zostało od osiągnięcia
minimalnego wieku emerytalnego, wynoszącego 60 lat dla kobiet i 65 dla mężczyzn,
oraz wymaganego stażu pracowniczego - 20 lat dla kobiet i 25 dla mężczyzn. Po roku
2014 obliczenie i wysokość emerytury zależne będą od zgromadzonego na indywidualnym
koncie ubezpieczonego kapitału. Powstanie on w wyniku zgromadzenia sumy składek i
ich waloryzacji w terminach określonych w ustawie. Miesięczną wysokość świadczenia
emerytalnego dla osób w wieku uprawniającym do przejścia na emeryturę ustali się
poprzez podzielenie zgromadzonego kapitału przez średnie dalsze trwanie życia. Wiek
ubezpieczonego ustala się w ukończonych latach i miesiącach, a średnie dalsze trwanie
życia jest ustalone wspólnie dla kobiet i mężczyzn w miesiącach.
Uprawnienia emerytalne nauczycieli w związku z wejściem w życie 1 stycznia 1999 r.
reformy systemu ubezpieczeń są składową starych i nowych przepisów. O uprawnieniach
emerytalnych nauczycieli traktuje rozdział 11. Karty nauczyciela. W celu obliczenia
wysokości świadczenia emerytalnego w starym systemie funkcjonowały i do roku 2016
będą funkcjonowały okresy składkowe i nieskładkowe, warunkujące nabycie prawa do
rent i emerytur. Ponadto:
- ujednolicono zasady wymiaru rent i emerytur,
- zlikwidowano większość dodatków do rent i emerytur,
- wprowadzono najniższe emerytury i renty,
- zapewniono waloryzację świadczeń rentowych,
- pozostawiono zbieg prawa do dwóch lub więcej świadczeń rentowych,
- wprowadzono zawieszenie lub redukcję świadczeń w razie osiągnięcia wynagrodzenia
lub dochodu z działalności podlegającej obowiązkowi ubezpieczenia społecznego.
Nie straciły aktualności przepisy mówiące o:
- warunkach nabywania praw do emerytury, w tym wcześniejszej,
- zasadach wypłacania świadczeń emerytalno-rentowych w zbiegu z rentami zagranicznymi,
- postępowaniu w sprawach świadczeń emerytalno-rentowych i zasadach wypłaty tych
świadczeń,
- potrącaniu należności z rent i emerytur,
- świadczeniach w naturze przysługujących emerytom i rencistom (mieszkanie, działka
itp.).
Karta nauczyciela w art. 86 zalicza nauczycieli do pracowników wykonujących pracę
o szczególnym charakterze (I kategoria zatrudnienia). Kiedyś oznaczało to nabycie
praw emerytalnych przez kobiety mające 55 lat i mężczyzn w wieku 60 lat. Tak jest
nadal, ale z ograniczeniem, jakie wnosi ustawa o emeryturach i rentach.
Nauczyciele podlegają ubezpieczeniu społecznemu powypadkowemu. Reguluje to ustawa
z 30 paśdziernika 2002 r. o ubezpieczeniu społecznym z tytułu wypadków przy pracy
i chorób zawodowych (DzU nr 199, poz. 1673).
Nauczyciel ma prawo do odprawy emerytalnej - dwumiesięczne ostatnio pobierane wynagrodzenie
(art. 87 Kn.). Ust. 2 ww. artykułu mówi, że nauczycielowi przechodzącemu na emeryturę
lub rentę inwalidzką, który w szkole przepracował co najmniej 20 lat, przyznaje się
odprawę w wysokości trzymiesięcznego wynagrodzenia ostatnio pobieranego w szkole
będącej podstawowym miejscem jego pracy. Wymienioną odprawę oblicza się według zasad
obowiązujących przy ustalaniu ekwiwalentu pieniężnego za urlop wypoczynkowy. Nauczyciel
zatrudniony na podstawie mianowania, przechodzący na rentę inwalidzką ze względu
na trwałą niezdolność do pracy w zawodzie w pełnym wymiarze, ma prawo do odprawy
pieniężnej zgodnie z art. 28, ust. 1 Kn. Nauczyciel ma prawo do wcześniejszej emerytury,
o czym mówi art. 88, ust. 1 Kn., oraz do ustalenia podstawy wymiaru rent i emerytur
(DzU z 1989 r. nr 11, poz. 63 i z 1990 r. nr 71, poz. 418). W skład podstawy wchodzą
wszystkie świadczenia finansowe, dodatki, nagrody,świadczenia w naturze, jeżeli jako
emeryt nie będzie z nich korzystał. Artykuł 88 Kn. kończy się ust. 2a: Nauczyciele
urodzeni po 31 grudnia 1948 r.,a przed 1 stycznia 1969 r. zachowują prawo do emerytury,
o której mowa w ustępie 1, bez wzglądu na wiek, w ciągu ośmiu lat od dnia wejścia
w życie
ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych
(DzU nr 162, poz. 1118), jeżeli nie przystąpili do otwartego funduszu emerytalnego.
Tak więc znowelizowany zapis karty nauczyciela pozostawia uprawnienia branżowe, związane
z art. 88 do 31 grudnia 2006 r. Dodatek z tytułu tajnego nauczania pozostał w mocy,
a jego wysokość określa art. 90 Kn. Dodatek ten przysługuje również nauczycielom
uczącym języka polskiego w szkołach polskich na terenie III Rzeszy i Wolnego Miasta
Gdańsk przed 1 września 1939 r.
Kapitał początkowy
W obliczeniu emerytury opartej o zgromadzone na koncie ubezpieczonego środki finansowe,
które w pełni wejdzie w życie w 2014 r., ważną rolę spełnia tzw. kapitał początkowy.
W obowiązującym do 31 grudnia 1998 r. systemie ubezpieczeń społecznych wysokość emerytury
nie była uzależniona od kwot wpłaconych składek. System ten nie wyodrębniał osobnego
funduszu ani indywidualnych kont, z których finansowane byłyby tylko emerytury. Z
tego powodu nie jest możliwe odtworzenie wysokości wpłacanych składek, mających wpływ
na wysokość nowej emerytury za okresy pracy do 31 grudnia 1998 r. Zostanie to odtworzone
w formie kapitału początkowego.
W uproszczeniu: kapitał początkowy jest to hipotetyczna emerytura ustalana dla ubezpieczonych
urodzonych po 31 grudnia 1948 r., którzy przed 1 stycznia 1999 r. opłacali za siebie
składki na ubezpieczenie społeczne lub za których czynili to płatnicy. Kapitał początkowy
ustala się według zasad obliczania emerytury obowiązujących do końca 1998 r., z modyfikacją
wyliczenia części socjalnej. Zainteresowany ubezpieczony winien wskazać wynagrodzenia
lub dochody z lat, które chce przyjąć dla jego obliczenia: z 10 kolejnych lat wybranych
z okresu od 1 stycznia 1980 r. do 31 grudnia 1998 r. czy z 20 lat wybranych dowolnie
z całego okresu podlegania ubezpieczeniom przed 1 stycznia 1999 r.
Obliczenie kapitału początkowego dla urodzonych po 31 grudnia 1948 r. jest obowiązkowe,
jeżeli do 1 stycznia 1999 r. udowodnią łącznie co najmniej 6 miesięcy i 1 dzień okresów
składkowych i nieskładkowych.
ZUS oblicza kapitał początkowy każdemu spełniającemu ten warunek, bez względu na
to, czy przysługuje mu wcześniejsza emerytura i czy przystał do wybranego funduszu
emerytalnego. Kapitał początkowy ewidencjonuje się na indywidualnym koncie ubezpieczonego.
W celu obliczenia kapitału początkowego należy:
1. Obliczyć wartość hipotetycznej emerytury, tj. wartość świadczenia, jaką ubezpieczony
otrzymałby, gdyby mógł przejść na emeryturę 1 stycznia 1999 r. z uwzględnieniem okresu
składkowego i nieskładkowego osiągniętego do 31 grudnia 1998 r. Jej ustalenie następuje
wg określonych w ustawie metod obliczania, tj.:
- 24% kwoty bazowej,
- po 1,3% podstawy wymiaru emerytury za każdy pełny rok okresów składkowych,
- po 0,7% podstawy wymiaru emerytury za każdy pełny rok okresów nieskładkowych (okresy
nie składkowe mogą być uwzględnione w wymiarzenie przekraczającym jednej trzeciej
udowodnionych okresów składkowych).
Część socjalna związana z kwotą bazową ustalana na dzień 1 stycznia 1999 r. wynosi
100% przeciętnego wynagrodzenia w II kwartale roku kalendarzowego 1998, tj. 1220,80
zł. W celu ustalenia odpowiedniej wysokości części socjalnej pełną jej wysokość,
tj. 24% kwoty bazowej, należy pomnożyć przez współczynnik proporcjonalny do wieku
ubezpieczonego i stażu ubezpieczonego.
We wzorze tym przyjmuje się 18 lat jako początek zatrudnienia. Wielkość ta może być
różna w różnych sytuacjach, stąd metoda wyliczania tej wielkości w specjalnych tabelach.
2. Uzyskaną kwotę pomnożyć przez wyrażone w miesiącach średnie dalsze trwanie życia
ustalone dla osób w wieku 62 lat (wspólnie dla kobiet i mężczyzn). średnie dalsze
trwanie życia osoby 62-letniej na dzień 1 stycznia 1999 r. wynosi 209 miesięcy.
Ustalenie podstawy wymiaru kapitału początkowego
1. Oblicza się sumę kwot podstawy wymiaru składek oraz kwot wliczanych
do podstawy wymiaru oddzielnie z każdego roku z wybranych przez ubezpieczonego lat
kalendarzowych:
- z kolejnych 10 lat kalendarzowych wybranych z okresu od 1 stycznia 1980 r.do 31
grudnia 1998 r. lub
- 20 lat kalendarzowych przypadających przed dniem 1 stycznia 1999 r.,wybranych z
całego okresu ubezpieczenia,
- w przypadku zatrudnienia niższego niż 10 lat ustala się faktyczny okres bycia ubezpieczonym
2. Oblicza się stosunek każdej z tych sum do rocznej kwoty przeciętnego wynagrodzenia
ogłoszonej za dany rok kalendarzowy, wyrażając go w % z zaokrągleniem do setnej części
%.
3. Oblicza się średnią arytmetyczną procentów. Stanowi ona wskaśnik wysokości podstawy
wymiaru kapitału początkowego (wskaśnik ten nie może przekraczać 250%).
4. Wskaśnik mnoży się przez kwotę bazową, otrzymując w ten sposób podstawę wymiaru
kapitału początkowego.
Najlepiej sposób obliczenia kapitału początkowego ukażą przykłady.
Przykład 1
Obliczmy kapitał początkowy pani Anny urodzonej 18 stycznia 1953 r., która udowodniła
okres:
- zatrudnienia od 1 września 1971 r. do 30 listopada 1974 r.,
- nauki w szkole wyższej od 1 paśdziernika 1974 r. do 28 czerwca 1979 r.,
- zatrudnienia od 14 listopada 1977 r. do 31 grudnia 1998 r. i dalej.
Do obliczenia podstawy kapitału początkowego wskazała podstawę wymiaru z kolejnych
10 lat od 1 stycznia 1989 r. do 31 grudnia 1998 r. Wskaśnik podstawy wymiaru z tych
lat wynosił 130%.
Ustalmy podstawowe elementy niezbędne do obliczenia kapitału początkowego:
1. Wiek pani Anny na 31 grudnia 1998 r. wynosi 45 lat, 11 miesięcy i 17 dni. Do wyliczenia
współczynnika p zaokrąglony zostaje do 46 lat, gdyż ubezpieczona ma więcej niż 6
miesięcy
ponad 45 lat.
2. Okres składkowy wynosi 24 lata, 4 miesiące i 18 dni.
3. Okres nieskładkowy wynosi 3 lata, 1 miesiąc i 13 dni.
4. Łączny udowodniony staż ubezpieczeniowy wynosi 27 lat, 6 miesięcy i 1 dzień -
do wyliczenia współczynnika przyjmuje się staż ubezpieczeniowy 28 lat (1 dzień powyżej
6 miesięcy).
Do wzoru wstawiamy: wiek ubezpieczonej - 46 lat, wiek emerytalny - 60 lat, staż ubezpieczeniowy
- 28 lat, wymagany staż - 20 lat, wiek rozpoczęcia pracy - 18 lat.
Wskaśnik wysokości podstawy emerytury wykazany przez ubezpieczoną z kolejnych 10
lat wynosił 130%. Podstawa wymiaru emerytury dla celów obliczenia kapitału początkowego
wynosi:
1220,89 zł, 130%= 1220,89 1,3 = 1587,16 zł.
Część pierwsza kapitału początkowego - to 24% kwoty bazowej pomnożonej przez współczynnik
p, tj. 24% 1220,89 zł ś 96,61%= 0,24 ś 1220,89 ś 0,9661 = 283,08 zł.
Część druga wynika z okresu składkowego i wynosi:
1,3% -24 lata i 4 miesiące- 1587,16 zł = 0,013 -24,33 Ś 1587,16 zł = 502 zł. Część
trzecia wynika z okresu nieskładkowego
0,7%- 3 lat i 1 miesiąc- 1587,16 zł = 0,007 ś 3,083 ś 1587,16 zł = 34 zł. Łącznie
hipotetyczna emerytura ubezpieczonej wynosić będzie: 283,08 + 502,00 + 34,00 = 819,08
zł (miesięcznie)
Kapitał początkowy obliczony na dzień 1 stycznia 1999 r. wynosi 209 (średnie dalsze
trwanie życia osoby 62-letniej w miesiącach) Ś 819,08 = 171 189,81 zł
Przykład 2
Obliczmy kapitał początkowy pana Janusza urodzonego 14 listopada 1976 r. Pracę podjął
14 lutego 1998 r. i kontynuuje ją do dnia dzisiejszego. Na dzień 31 grudnia 1998
r. p. Janusz przepracował 10 miesięcy i 18 dni, staż zostaje zaokrąglony do 1 roku.
Ponieważ nie przepracował nawet roku, nie można mu obliczyć podstawy wymiaru emerytury.
Jego kapitał początkowy składał się będzie tylko z 1 części tzw. socjalnej. Wiek
na dzień 31 grudnia 1998 r. - 22 lata, 1 miesiąc i 16 dni.
Zgodnie z załączoną do ustawy o emeryturach i rentach tabelą określającą część elementu
socjalnego, mężczyzna 22-letni z rocznym stażem pracy ma współczynnik p = 5,83%.
Kapitał początkowy obejmuje tylko 1 część wyliczeń, tj.:
24%- 1220,89 zł-5,83% = 0,24-1220,89 0,0583 = 17,08 zł Kapitał początkowy wynosi:
17,08 zł-209 = 3569,72 zł
Zgromadzony na indywidualnym koncie każdego ubezpieczonego kapitał początkowy jest
waloryzowany, od 1 września 1999 r. poczynając. Waloryzacja będzie dokonywana czterokrotnie
w roku kalendarzowym, tj. 1 marca, 1 czerwca, 1 września i 1 grudnia danego roku.
Dodatkowo co miesiąc na indywidualne konto ubezpieczonego wpływają składki na fundusz
emerytalny w wysokości zależnej od zarobków ubezpieczonego. Być może jako rekompensatę
za uprawnienia emerytalne zawarte w Karcie nauczyciela, które przestają obowiązywać
31 grudnia 2006 r., nauczyciele otrzymają kapitał początkowy zwiększony o 20%. Będzie
to miało wpływ na wysokość otrzymywanej emerytury.
Rozdział 11
Gospodarowanie finansami i mieniem szkoły
11.1. Plan finansowy szkoły
Szkoła i dyrektor jako jej kierownik mogą funkcjonować, jeżeli zostaną im zapewnione
określone środki finansowe. Rozdział 7. ustawy o systemie oświaty pt. Finansowanie
szkół i placówek publicznych w art. 79, ust. 1 określa, że przedszkola publiczne,
szkoły publiczne i placówki publiczne prowadzone przez jednostkę samorządu terytorialnego
są jednostkami lub zakładami budżetowymi. Określono tym samym budżetową formułę funkcjonowania
szkoły. Do już omówionych obowiązków dyrektora dochodzi umiejętność zarządzania finansami
szkoły, istnieje więc potrzeba ukazania, w formie bardzo skróconej, podstaw prawnych
tworzenia i realizacji budżetu szkoły.
Każda szkoła korzysta z części pieniędzy publicznych, stanowiących równowartość części
wytworzonych w kraju dóbr materialnych. Podstawę prawną gromadzenia i wydawania środków
publicznych stanowi ustawa z 26 listopada 1998 r. o finansach publicznych (DzU nr
155, poz. 1014 ze zm.). Finanse publiczne obejmują procesy związane z gromadzeniem
środków publicznych, określonych w art. 3, oraz ich rozdysponowaniem. Robi to sektor
finansów publicznych, dzielący się na sektor rządowy i sektor samorządowy, obejmujący
jednostki samorządu terytorialnego i ich organy oraz podległe tym organom jednostki
organizacyjne. Dochody i przychody budżetu państwa określone ustawą tworzą środki,
jakimi państwo będzie dysponowało. Wydatki i rozchody są corocznie zapisywane w ustawie
budżetowej. Rząd, w szczególności minister finansów, odpowiada za realizację dochodów
państwa. Wydatki państwa to przede wszystkim opłacenie kosztów bieżącego funkcjonowania
sfery budżetowej, dotacje i subwencje, spłata kredytów, wydatki majątkowe, w tym
inwestycje.
Budżet państwa - to roczny plan finansowy, obejmujący przychody i dochody, wydatki
i rozchody oraz śródła pokrycia niedoborów. Jest to definicja bardzo uproszczona.
Dział III ustawy o finansach publicznych w art. 68-108 definiuje poszczególne składniki
budżetu, zasady jego tworzenia, opracowanie i uchwalenie budżetu oraz zasady i tryb
wykonywania ustawy budżetowej. System klasyfikacji budżetowej w Polsce jest jednolity
dla całości finansów publicznych, ze szczególnym uwzględnieniem budżetu państwa i
budżetów samorządów terytorialnych. Minister Finansów rozporządzeniem z 18 lipca
2000 r. w sprawie szczegółowej klasyfikacji dochodów i wydatków oraz przychodów i
rozchodów ustalił klasyfikację dochodów i wydatków publicznych oraz przychodów według
działów, rozdziałów, paragrafów dochodów i przychodów i paragrafów wydatków i rozchodów
(DzU nr 59, poz. 688). Budżet państwa dzieli się na kilkadziesiąt części. Część 30.,
obejmująca oświatę i wychowanie, dotyczy Ministerstwa Edukacji Narodowej i Sportu.
Zgodnie z art. 13 ustawy o finansach publicznych, dochody i przychody oraz wydatki
i rozchody publiczne klasyfikuje się według:
- działów, a podstawą podziału jest Polska Klasyfikacja Działalności,
- rozdziałów, są tworzone w ramach działów dla grup jednostek organizacyjnych,
-paragrafów, określających rodzaj dochodu, przychodu lub wydatku.
środki zaplanowane w części 30. podzielone są na działy. Dział 801 - to oświata i
wychowanie,
a 854 - edukacyjna opieka wychowawcza. W budżecie zaplanowane są środki obejmujące
w danej części również inne działy. Tak więc na część 30., przeznaczoną dla Ministerstwa
Edukacji Narodowej, składać się będzie również dział 750 - administracja państwowa
itp. Działy dzielą się na rozdziały. Minister Finansów ustalił dla działu 801 - oświata
i wychowanie 23 rozdziały. Oto niektóre z nich:
0 - szkoły podstawowe,
1 - szkoły podstawowe specjalne,
80104 - oddziały klas "0" w przedszkolach i szkołach podstawowych,
80110-gimnazja,
80111 - gimnazja specjalne,
80113-dowożenie uczniów do szkół,
80114 - zespoły ekonomiczno-administracyjne szkół,
80120-licea ogólnokształcące,
80121 - szkoły ogólnokształcące specjalne,
0 - szkoły zawodowe,
1 - licea i technika zawodowe,
80131 - szkoły artystyczne,
0 - szkoły pomaturalne i policealne,
1 - szkoły zawodowe specjalne,
2 - szkoły polskie za granicą,
80141-kolegia nauczycielskie,
0 - komisje egzaminacyjne,
1 - placówki dokształcania i doskonalenia nauczycieli,
80197 - gospodarstwa pomocnicze itp.
Rozdziały dzielą się na paragrafy. Klasyfikacja paragrafów wydatków wraz z objaśnieniami
zawarta jest w wymienionym powyżej rozporządzeniu. Ponieważ przy konstruowaniu budżetu
szkoły posługujemy się najczęściej rozdziałami i paragrafami, ich znajomość jest
potrzebna do stworzenia w miarę poprawnego dokumentu finansowego, jakim jest budżet
szkoły. Pomocą służyć tu będzie księgowy szkoły, ale trudno wyobrazić sobie dyrektora,
który nie ma podstawowych wiadomości w tym zakresie.
Wróćmy do definicji formy organizacyjno-prawnej takiej jednostki jak szkoła. Mówiliśmy,
że szkoła może być jednostką budżetową. W ustawie z 26 listopada 1998 r. (DzU nr
155, poz. 1014) o finansach publicznych art. 1 mówi:
1. Jednostkami budżetowymi są takie jednostki organizacyjne sektora finansów publicznych,
które pokrywają swoje wydatki bezpośrednio z budżetu,a pobrane dochody odprowadzają
na rachunek dochodów odpowiednio budżetu państwa albo budżetu jednostki samorządu
terytorialnego.
2. Jednostka budżetowa prowadzi gospodarką finansową według zasad określonych w ustawie.
3. Jednostki budżetowe tworzą, łączą i likwidują:
1) ministrowie, kierownicy urzędów centralnych i wojewodowie -państwowe jednostki
budżetowe,
2) organy stanowiące jednostek samorządu terytorialnego - gminne, powiatowe lub wojewódzkie
jednostki budżetowe.
Podstawą gospodarki finansowej jednostki budżetowej jest plan dochodów i wydatków,
zwany dalej planem finansowym.
Zamiast państwowej jednostki budżetowej funkcjonować będzie pojęcie jednostki budżetowej
gminy, powiatu czy samorządu województwa. Szkoły funkcjonują jako jednostki budżetowe.
Zakładami budżetowymi są takie jednostki organizacyjne sektora finansów publicznych,
które:
- odpłatnie wykonują wyodrębnione zadania,
- pokrywają koszty swojej działalności z przychodów własnych.
Zakład budżetowy może otrzymywać z budżetu dotację przedmiotową. Łączne dotacje dla
zakładu budżetowego nie mogą przekroczyć 50% jego dochodów własnych. Zakładami budżetowymi
mogą być przedszkola. Podstawą gospodarki finansowej jednostki budżetowej jest plan
dochodów i wydatków, zwany planem finansowym.
Projekt planu finansowego szkoły. Plan finansowy szkoły składa się z dwóch zasadniczych
części. Część pierwsza - to dochody, w tej części ujmuje się ewentualne realizowane
przez szkołę dochody, odprowadzane do budżetu jednostki samorządu terytorialnego.
Część druga - to wydatki. Plan wydatków szkoły podstawowej obejmuje wydatki związane
z nauczaniem (rozdział 80101), ponadto może obejmować wydatki związane z dowozem
uczniów (rozdział 80113), oddziałem przedszkolnym (rozdział 80104) itd. W przypadku
rozdziału 80101 zaplanować musimy wydatki m.in. w następujących paragrafach:
§ 4010 - wynagrodzenia osobowe pracowników,
§ 4110 - składki na ubezpieczenia społeczne,
§ 4040 - dodatkowe roczne wynagrodzenie,
§ 4120-składki na fundusz pracy,
§ 3020 - nagrody i wydatki osobowe nie zaliczone do wynagrodzeń,
§ 3240 - stypendia dla uczniów,
§ 4410 - krajowe podróże służbowe,
§ 4240 - zakup pomocy naukowych , dydaktycznych i książek,
§ 4220 - zakup środków żywności,
§ 4230 - zakup leków i materiałów medycznych,
§ 4260 - zakup energii,
§ 4270 - zakup usług remontowych,
§ 4280 - zakup usług zdrowotnych,
§ 4300 - zakup usług pozostałych
§ 4430 - odpisy na zakładowy fundusz świadczeń socjalnych,
§ 4430 - różne opłaty i składki.
Wynagrodzenie osobowe pracowników (§ 4010) obejmuje wynagrodzenie wszystkich pracowników,
nauczycieli i nienauczycieli, we wszystkich składnikach, tj. wynagrodzenie zasadnicze,
dodatki stażowe, wynagrodzenie za godziny ponadwymiarowe i nadliczbowe, premie, dodatek
za pracę w nocy, dodatki wynikające z Karty nauczyciela itp. Zaplanowanie paragrafu
4010 pociąga za sobą obowiązek zaplanowania par. 4040 - nagrody z zakładowego funduszu
nagród (tzw. trzynastka, obecnie dodatkowe roczne wynagrodzenie), par. 4110 - składki
na ubezpieczenie społeczne, par. 4120 - składki na Fundusz Pracy, par. 4440 - odpisy
na zakładowy fundusz świadczeń socjalnych. Pozostałe paragrafy związane są z zakresem
działalności, z możliwościami finansowymi i mogą, ale nie muszą występować w naszym
planie wydatków. Trudno zresztą wyobrazić sobie plan finansowy szkoły pozbawiony
par. 4240, przeznaczonego na zakup pomocy naukowych, dydaktycznych i książek, czy
par. 4260, z którego płacimy energię.
Jak opracować plan finansowy szkoły po stronie wydatkówś Jest kilka różnych metod
budowania budżetu. Najprostsza polega na pomnożeniu przewidywanego wykonania w roku
bieżącym przez wskaśnik wzrostu budżetu gminy. Trzeba więc:
1) rozpatrzyć wykonanie budżetu w danym paragrafie za np. 9 miesięcy roku obecnego,
2) wyliczyć przewidywane wykonanie tych wydatków w całym roku,
3) otrzymany wynik (wyniki) pomnożyć przez przewidywane wskaśniki wzrostu cen nośników
energii, usług, wynagrodzeń itp.,
4) zsumowane wartości wpisujemy jako pozycję w planie finansowym na rok następny.
Druga metoda polega na precyzyjnym obliczeniu wydatków w danym paragrafie za cały
ubiegły rok szkolny. Robimy to poprzez analizę każdego paragrafu ubiegłorocznego
(aktualnego) budżetu, uwzględniając w nim jego elementy składowe. Część podstawowych
wskaśników jest stała. Zakładamy, że nie zmieni się skład ilościowy kadry, że zużycie
energii pozostanie na tym samym poziomie, że zakupy pomocy naukowych i książek będą
porównywalne. Jeżeli jednak z powodu zmian organizacyjnych szkoła się rozrasta lub
maleje, to te wskaśniki też się zmieniają. Obliczenia wtedy muszą być bardziej szczegółowe.
Odnosi się to szczególnie do tych pozycji w budżecie, które pojawiają się sporadycznie,
nie są powtarzalne, np. remont kotłowni, malowanie szkoły, wymiana mebli.
Ustawa oświatowa zobowiązuje dyrektora szkoły do przedstawienia projektu budżetu
radzie szkoły do zaopiniowania. Jeżeli nie ma rady szkoły, w jej uprawnienia wchodzi
rada pedagogiczna. Opinia rady nie wiąże jednak dyrektora. Jest on zobowiązany przedłożyć
zarządowi swój projekt budżetu. Tylko organ prowadzący, który przekazuje środki na
funkcjonowanie szkoły, posiada uprawnienia do zatwierdzenia planu finansowego szkoły.
Zatwierdzenie to następuje dopiero po przyjęciu własnego budżetu przez organ stanowiący
samorządu terytorialnego (do 31 marca każdego roku). Powstaje więc sytuacja, że szkoła
przez kilka miesięcy funkcjonuje bez zatwierdzonego planu finansowego. W tym okresie
podstawą działalności szkoły jest projekt budżetu. Co miesiąc są szkole przekazywane
środki w wysokości 1/12 rocznego planu.
Zrealizowanie budżetu w szkole jest niemożliwe bez realizacji planu finansowego organu
prowadzącego tak po stronie dochodów, jak i wydatków. W przypadku szkoły jako jednostki
budżetowej o wysokości i płynności przekazywania środków decyduje organ prowadzący
szkołę. Nie ma realizacji przychodów, jest realizacja wpływów na bankowy rachunek
bieżący. Jest to uzależnione tak od jego zasobności, jak i wywiązywania się państwa
z obowiązku przekazania subwencji oświatowej. O realizacji wydatków budżetowych decydują
przepisy prawa i terminy określonych wypłat. Na przykład wypłata tzw. "trzynastki"
następuje do 31 marca, a to oznacza, że realizacja par. 4040 nastąpi w pierwszym
kwartale danego roku. Przyjęcie zasady, że szkoła otrzymuje co miesiąc 1/12 rocznych
środków, prowadzić może do perturbacji, wpływy bowiem nie gwarantują terminowej realizacji
wydatków.
Dysponując środkami finansowymi, dyrektor szkoły realizuje plan finansowy. Jest on
pochodną realizacji planu szkoły. Szkoła posiada własny rachunek bankowy i jest on
najczęściej ulokowany w banku, który prowadzi obsługę budżetu gminy. Za wykonanie
budżetu odpowiada dyrektor szkoły. Rachunkowość budżetową prowadzi główny księgowy.
W celu wykonania planu finansowego, dyrektor pozyskuje środki pieniężne i reguluje
należności wobec osób fizycznych, prawnych i innych wierzycieli. Operacje finansowe
dokonywane są w formie gotówkowej lub bezgotówkowej (przemieszczanie się środków
między bankowym rachunkiem bieżącym szkoły a rachunkami kontrahentów w różnych bankach).
Operacje bezgotówkowe są dokonywane za pomocą czeków lub poleceń przelewu.
Ważną rolę w planowaniu budżetu oraz sprawowaniu kontroli nad jego realizacją spełnia
główny księgowy szkoły. Zgodnie z ustawą z 27 lipca 2001 r. o zmianie ustawy o finasach
publicznych, ustawy o organizacji i trybie pracy Rady Ministrów oraz zakresie działania
ministrów, ustawy o działach administracji rządowej oraz ustawy o służbie cywilnej
(DzU nr 102, poz. 1116) -główny księgowy to pracownik, któremu kierownik jednostki
powierza obowiązki i odpowiedzialność w zakresie:
- prowadzenia rachunkowości jednostki,
- wykonywania dyspozycji środkami pieniężnymi,
- dokonywania wstępnej kontroli zgodności operacji gospodarczych i finansowych z
planem finansowym
- dokonywania wstępnej kontroli kompeletności i rzetelności dokumentów
dotyczących operacji gospodarczych i finansowych. Wstępna kontrola pociąga za sobą
konieczność złożenia podpisu głównego księgowego na dokumentach finansowych. Jego
podpis znaczą, że:
- nie zgłasza zastrzeżeń do prawidłowości merytorycznej operacji finansowej i jej
zgodności z prawem,
- uznaje kompletność, rzetelność i poprawność przedłożonych mu dokumentów,
- uznaje, że zobowiązania finansowe mają pokrycie w planie finasowym,
a jednostka posiada środki na ich pokrycie.
Realizacja planu finansowego napotyka na dwa ograniczenia. Pierwsze sprowadza się
do stwierdzenia, że wydatki mogą być realizowane w miarę posiadanych środków. Brak
płynności finansowej gmina można rozwiązać poprzez zaciągnięcie kredytu lub wzięcie
pożyczki. Nie może tego zrobić dyrektor szkoły. Drugie ograniczenie wynika z ustawy
o finansach publicznych i ustaw o samorządzie terytorialnym. Chodzi o konieczność
stosowania się do rozdziałów klasyfikacji budżetowej. Nie jest możliwe dokonywanie
operacji pokrycia kosztów jednego rozdziału za pomocą środków zaplanowanych na inny
rozdział. Dochodzą do tego jeszcze inne ograniczenia, np.: konieczność dotrzymywania
terminów określonych w różnych ustawach, stosowanie przetargów lub zlecanie zadań
według najbardziej korzystnej dla szkoły oferty, oszczędność i celowość wydatków
budżetowych itp.
Dyscyplina finansów publicznych. Dobra realizacja budżetu - to również przestrzeganie
przepisów szczegółowych. Są one zawarte w dziale V ustawy o finansach publicznych.
Dyscyplinę finansową narusza się, gdy: przekracza się wydatki przewidziane w planie
finansowym, wprowadza się zmiany do planu finansowego jednostek budżetowych, nie
przeprowadza się w terminie inwentaryzacji, prowadzi się ją niezgodnie ze stanem
rzeczywistym, wypłaca się wynagrodzenia bez pobrania, odprowadzania i opłacania świadczeń
lub składek, przeznacza się dochody uzyskane przez jednostkę budżetowana wydatki
ponoszone w tej jednostce itp. Osoba winna naruszenia dyscypliny finansowej, tak
z winy umyślnej, jak i nieumyślnej ponosi odpowiedzialność za jej naruszenie. Dyrektor
odpowiada również wtedy, gdy wskutek braku nadzoru naruszono przepisy prawa. Karami
za naruszenie dyscypliny finansów publicznych są:
- upomnienie,
- nagana,
- kara pieniężna,
-zakaz pełnienia funkcji kierowniczej związanej z dysponowaniem środkami publicznymi
na okres od roku do 5 lat.
Komisja orzekająca w sprawach o naruszanie dyscypliny finansów publicznych wymierza
karę według swego uznania w granicach przewidzianych w ustawie, biorąc pod uwagę
stopień winy oraz skutki i stopień szkodliwości czynu.
Kontrola finansowa w jednostkach sektora finansów publicznych dotyczy procesów związanych
z gromadzeniem i rozdysponowaniem środków publicznych oraz gospodarowania mieniem.
Obejmuje ona:
- zapewnienie przestrzegania procedur kontroli oraz przeprowadzenia
wstępnej oceny celowości zaciągania zobowiązań finansowych i dokonywania wydatków,
- badanie i porównywanie stanu faktycznego ze stanem wymaganym, pobieranie i gromadzenie
środków publicznych, zaciąganie zobowiązań finansowych i dokonywanie wydatków ze
środków publicznych oraz zwrotu środków publicznych.
Kierownik jednostki sektora finansów publicznych jest odpowiedzialny za całość gospodarki
finansowej, w tym za wykonywanie określonych ustawą obowiązków w zakresie kontroli
finansowej. Na szczeblu gminy kontrolę finansów sprawuje księgowość urzędu gminy,
rada gminy i jej komisja rewizyjna. Państwo powołało specjalne organy do kontroli
sposobu, w jaki rozdysponowywane są środki publiczne. Są to:
-Najwyższa Izba Kontroli, kontrolująca jednostki korzystające z funduszy publicznych,
-urzędy kontroli skarbowej, sprawujące kontrolę w zakresie wykonywania
- zobowiązań podatkowych i innych należności stanowiących budżet państwa,
-regionalne izby rozrachunkowe (DzU z 2001 r. nr 55, poz. 577), powołane do kontroli
finansowej samorządów terytorialnych. Inspektorzy izby mają prawo kontroli jednostek
organizacyjnych samorządu terytorialnego,tj. m.in. szkół i placówek oświatowych.
11.2. środki specjalne
Plan finansowy środków specjalnych zatwierdza dyrektor na wniosek rady przedszkola,
szkoły lub placówki. Ustawa o finansach publicznych w art. 21 wyjaśnia, że środki
specjalne są środkami finansowymi, gromadzonymi przez jednostki budżetowe na wyodrębnionych
rachunkach bankowych:
- na podstawie odrębnych ustaw (w tym ustawy o systemie oświaty) oraz uchwał organów
stanowiących jednostek samorządu terytorialnego,
- z tytułu spadków, zapisów i darowizn w postaci pieniężnej na rzecz jednostki budżetowej,
- z tytułu odszkodowań i wypłat za utracone lub uszkodzone mienie oddane jednostce
budżetowej w zarząd lub użytkowanie,
- z tytułu sprzedaży zapasów środków materiałowych przechowywanych w celach mobilizacyjnych.
- z wynajmu sal, za świadczone usługi, z kwest i zbiórek prowadzonych przez uczniów
i rodziców w środowisku lokalnym, zorganizowanych im prez dochodowych, płatnych wydawnictw
itp.
środki specjalne przeznacza się na:
1) cele wskazane w ustawie lub uchwale, na podstawie której utworzono te środki,
2) cele wskazane przez darczyńcę lub spadkodawcę.
Zapisy ustawy o systemie oświaty konstytuują środki specjalne w szkole lub placówce
na zasadach autonomicznych. Dają one wprost prawo tworzenia tych środków w każdej
szkole lub placówce bez potrzeby uzyskiwania dodatkowych zezwoleń czy uchwał organów
stanowiących jednostek samorządu terytorialnego.
Ustawa o systemie oświaty w ust. 2 art. 79 mówi Przedszkola, szkoły i placówki, o
których mowa w ust. 1, będące jednostkami budżetowymi, mogą tworzyć środki specjalne
na zasadach określonych w odrębnych przepisach. Szkoły i placówki artystyczne oraz
placówki doskonalenia nauczycieli będące jednostkami budżetowymi mogą uzyskiwać środki
finansowe z tytułu działalności usługowej, wydawniczej i szkoleniowej oraz z innych
śródeł określonych w przepisach o finansach publicznych. środki te przekazywane są
na ich rachunek środków specjalnych z przeznaczeniem na pokrycie kosztów tej działalności
oraz na poprawę warunków realizacji ustawowych i statutowych zadań szkoły czy placówki.
Decyzję o podjęciu lub zaniechaniu finansowania działalności w formie środków specjalnych
w jednostkach budżetowych podejmują ich kierownicy. To dyrektor w drodze zarządzenia
tworzy środki specjalne, określając:
- nazwę i siedzibę jednostki budżetowej tworzącej środki specjalne,
- przedmiot działalności finansowej w postaci środków specjalnych i ich nazwę,
- rodzaje i śródła przychodów oraz rodzaje i przeznaczenie rozchodów.
- stan wyposażenia w środki obrotowe.
Wpływy środków specjalnych mogą pochodzić w części z działalności podstawowej bądś
z działalności ubocznej. Wchodzić w to będą wpływy z opłat rodziców (i nie tylko)
za różnego rodzaju działania dodatkowe szkoły: kursy, zbiórki, wydawnictwa płatne,
występy artystyczne czy wpływy za wynajem sal (po pokryciu wydatków związanych z
eksploatacją wynajętych sal). środkami specjalnymi dysponuje dyrektor szkoły lub
placówki. Wnioski w sprawie planu finansowego środków specjalnych przedstawia rada
szkoły lub placówki. Plan finansowy jest podstawą gospodarowania środkami specjalnymi,
plan powinien określać przychody i rozchody w układzie paragrafów klasyfikacji budżetowej,
a także stan środków obrotowych.
W planie mogą być wprowadzone zmiany w trakcie roku budżetowego.
Zgodnie z art. 21 ustawy o finansach publicznych występować mogą dwa typy planów
środków specjalnych.
Mogą to być plany:
- roczne, jeżeli środki specjalne utworzone zostały na podstawie ustawy,uchwały JST
lub w celu zgromadzenia środków uzyskanych ze sprzedaży materiałów mobilizacyjnych,
- na okres, w którym mają być wydatkowane środki zgromadzone poprzez przyjęcie spadków,
darowizn, zapisów oraz odszkodowań za utracone lub uszkodzone mienie.
W planach finansowych środków specjalnych po stronie wydatków ustawa o finansach
publicznych narzuca wyodrębnienie wynagrodzeń i składek naliczanych od wynagrodzeń,
wydatków inwestycyjnych.
Jednostka budżetowa może mieć tylko jeden rachunek bankowy środków specjalnych. Obsługę
ekonomiczną i administracyjną środków specjalnych zapewnia dyrektor szkoły w ramach
posiadanych etatów. Prowadzący obsługę środków specjalnych księgowy musi terminowo
składać sprawozdania z realizacji planu finansowego środków specjalnych.
11.3. Procedura przekazywania szkoły
Przeprowadzenie konkursu na stanowisko dyrektora, jego rozstrzygnięcie, wybranie
kandydata, brak zastrzeżeń organu sprawującego nadzór pedagogiczny (art. 36a, ust.
2 USO) i powołanie na stanowisko dyrektora - to początek działań organu prowadzącego,
w tym wypadku zarządu jednostki samorządu terytorialnego. Przekazanie szkoły nowo
powołanemu dyrektorowi ma najczęściej miejsce w takim okresie, że możliwe jest przeprowadzenie
całego cyklu związanego z przekazaniem i przejęciem majątku szkolnego, dokumentacji
szkolnej, akt personalnych pracowników, środków finansowych itp. Przypilnowanie tych
spraw należy do obowiązków zarządu jednostki samorządu terytorialnego. Przekazanie
i podpisanie protokołów zdawczo-odbiorczych odbywa się w obecności upoważnionego
członka zarządu. Pewne wyprzedzenie czasowe jest niezbędne chociażby dlatego, aby
przeprowadzić inwentaryzację majątku szkolnego, która stanie się podstawą protokołu
zdawczo-odbiorczego. Jest to sprawa ważna, toteż - jak sądzimy - istnieje potrzeba
przybliżenia tematyki przeprowadzenia tej dosyć skomplikowanej operacji księgo wo-finansowej,
jaką jest inwentaryzacja majątku.
Podstawy prawne przeprowadzania inwentaryzacji zawarte są w ustawie z 29 września
1994 r. o rachunkowości (DzU nr 121, poz. 591, z 2000 r. nr 113, poz. 1186). Inwentaryzacji
jest poświęcony rozdział 3. ustawy. Zgodnie z art. 26, ust. 1 na ostatni dzień każdego
roku obrotowego jednostki przeprowadzają inwentaryzację:
1) środków pieniężnych, rzeczowych składników majątku obrotowego, środków trwałych
drogą spisu ich ilości z natury, dokonują wyceny tych ilości, porównania ich wartości
z danymi ksiąg rachunkowych oraz wyjaśniają i rozliczają ewentualne różnice,
2) środków pieniężnych zgromadzonych na rachunkach bankowych, należności i zobowiązań
drogą uzyskania od banków i kontrahentów potwierdzenia zgodności wykazanego w księgach
rachunkowych jednostki stanu tych aktywów lub pasywów oraz wyjaśniają i rozliczają
ewentualne różnice,
3) gruntów i trudno dostępnych środków trwałych, należności spornych i wątpliwych,
należności i zobowiązań wobec pracowników i z tytułów publicznoprawnych drogą porównywania
danych ksiąg rachunkowych z odpowiednimi dokumentami i weryfikacji realnej wartości
tych składników.
Inwentaryzacją należy również objąć znajdujące się w jednostce składniki majątkowe,
ujęte wyłącznie w ewidencji ilościowej, będące własnością innych jednostek.
Ustawa o rachunkowości określa terminy, w jakich winna być przeprowadzona inwentaryzacja.
Termin i częstotliwość inwentaryzacji uważa się za dotrzymane, jeżeli inwentaryzację:
- składników majątku (z wyłączeniem środków pieniężnych) rozpoczęto 3 miesiące przed
końcem roku obrotowego, a zakończono do 15 dnia następnego roku, ustalenie zaś stanu
nastąpiło przez dopisanie do lub odpisanie od stanu stwierdzonego drogą spisu z natury
albo potwierdzenia salda przychodów i rozchodów, jakie nastąpiły między datą spisu
lub potwierdzenia a dniem ustalenia stanu wynikającego z ksiąg rachunkowych na koniec
roku,
- zapasów materiałów, towarów, produktów gotowych i półproduktów przeprowadzono raz
w ciągu 2 lat,
- środków trwałych przeprowadzono raz w ciągu 4 lat.
Inwentaryzację przeprowadza się również na dzień zakończenia działalności przez jednostkę
oraz na dzień poprzedzający postawienie jej w stan likwidacji lub upadłości. W przypadku
połączenia lub podziału jednostek strony mogą w drodze umowy pisemnej odstąpić od
inwentaryzacji.
Przeprowadzenie i wyniki inwentaryzacji należy odpowiednio udokumentować i powiązać
z zapisami ksiąg rachunkowych (art. 27, ust. 1). Ujawnione w czasie inwentaryzacji
różnice między stanem rzeczywistym a stanem wskazanym w księgach rachunkowych należy
wyjaśnić i rozliczyć w księgach rachunkowych tego roku obrotowego, na który przypadał
termin inwentaryzacji. Jak wynika z omówienia treści rozdziału 3. ustawy o rachunkowości,
właściwe przeprowadzenie inwentaryzacji i jej rozliczenie spoczywa na kierowniku
jednostki organizacyjnej. Kontrola tego, czy kierownik jednostki w sposób właściwy
gospodaruje powierzonym mu mieniem, należy już do zadań organu prowadzącego.
W przypadku przekazywania szkoły strony: przekazująca i odbierająca mogą za zgodą
organu prowadzącego odstąpić od przeprowadzenia pełnej inwentaryzacji z wyceną składników
majątkowych włącznie. Zamiast tego stosuje się protokoły określające ilościowy wykaz
przekazywanego sprzętu lub sporządza wykaz najcenniejszych i atrakcyjnych elementów
majątku szkoły (komputery, sprzęt audio-wideo, środki transportu, elektronarzędzia,
dzieła sztuki itp.). Często zamiast inwentaryzacji wystarczają oświadczenia nauczycieli,
opiekunów pracowni przedmiotowych i specjalistycznych, warsztatów szkolnych czy zaplecza
technicznego o zgodności pozostającego w ich użytkowaniu sprzętu i pomocy ze stanem
ksiąg
inwentarzowych. Takie oświadczenie w zakresie pomocy naukowych i sprzętu pozostającego
w dyspozycji nauczyciela może zastąpić formalną inwentaryzację i stanowić część składową
protokołu zdawczo-odbiorczego. Należy jednak, pamiętając o odpowiedzialności materialnej
kierownika jednostki za powierzony majątek, zdać sobie sprawę z ułomności tego typu
oświadczeń. Najczęściej na
uczyciel, opiekun określonej pracowni, nie jest w pełni materialnie odpowiedzialny
za znajdujący się w jego użytkowaniu sprzęt i pomoce naukowe. Opieka wynika z przydziału
obowiązków, jakie dyrektor nałożył na poszczególnych członków grona pedagogicznego
w rocznym planie pracy lub w jego aneksie. Dyrektor przyjmujący szkołę musi zdawać
sobie sprawę, że składając swój podpis pod protokołem
zdawczo-odbiorczym, staje się od tego momentu osobą materialnie odpowiedzialną
za majątek szkoły. Od tego momentu odpowiada za wszystkie braki.
Spotykaliśmy się już z sytuacjami braku formalnych dokumentów przekazania szkoły,
co kończyło się nieraz dochodzeniem prokuratora. W momencie powierzenia dyrektorowi
stanowiska nakładamy na niego również odpowiedzialność za mienie znajdujące się w
placówce. Jeżeli przejmuje on placówkę bez rozeznania stanu majątku szkoły lub bez
protokołu zdawczo-odbiorczego, obciążać go będą wszystkie braki, jakie wykaże najbliższa
inwentaryzacja. Może wtedy bronić się, zarzucając organowi prowadzącemu, że zaniedbał
obowiązek dopilnowania, aby przekazanie szkoły odbyło się zgodnie z wszystkimi obowiązującymi
przepisami. Trudno jest jednocześnie wyegzekwować od osoby, która przestaje pełnić
funkcję dyrektora, odpowiedzialność materialną, jeżeli od kilku czy kilkunastu dni
nie ma ona wpływu na to, co dzieje się w placówce. Również w swoim dobrze pojętym
interesie dotychczasowy dyrektor winien dążyć do przekazania majątku szkoły nowemu
dyrektorowi, a jeżeli jeszcze takiego nie powołano, stroną w przejmowaniu majątku
szkoły winien być organ prowadzący.
Z procedurą zdawczo-odbiorczą dyrektor szkoły ma do czynienia nie tylko w sytuacji
przejmowania lub zdawania szkoły. Częściej ma to miejsce w przypadku zatrudniania
nowego pracownika, np. sekretarki szkoły, kierownika administracyjnego itp., które
to stanowiska związane są z odpowiedzialnością za środki pieniężne, druki ścisłego
zarachowania (blankiety świadectw), pieczątki, akta personalne, dokumenty uczniów
itp. Przekazanie stanowiska pracy winno nastąpić na zasadzie protokołu zdawczo-odbiorczego,
podpisanego w obecności dyrektora lub upoważnionego przez niego pracownika.
11.4. Zamówienia publiczne
Sprawne zarządzanie szkołą i jej finansami wymaga od dyrektora szkoły i placówki
znajomości procedury, jaka musi być zachowana w trakcie realizacji zadań związanych
z zakupem towarów i usług. Sprawy te reguluje ustawa z 10 czerwca 1994 r. o zamówieniach
publicznych (uzp - DzU z 1998 nr 119, poz. 773 z póś. zm.) Ustawa ta określa zasady,
formy i tryb udzielania zamówień publicznych i stosuje się do udzielania zamówień
publicznych na dostawy, usługi lub roboty budowlane. Dysponujący środkami finansowymi
musi:
- stosować się do przewidzianych ustawą trybów i procedur postępowania,
- równo traktować dostawców czy wykonawców,
- traktować wybór oferenta jako zgodny z określonymi w ustawie wymaganiami,
- określać przedmiot zamówienia według obiektywnych cech technicznych i jakościowych.
- wyłączyć z postępowania przetargowego wykonawców nie spełniających warunków określonych
w ustawie.
Zamówienia publiczne są udzielane w trybie:
1) przetargu nieograniczonego,
2) przetargu ograniczonego,
3) przetargu dwustopniowego,
4) negocjacji z zachowaniem konkurencji,
5) zapytania o cenę,
6) zamówienia z wolnej ręki.
Podstawowym trybem udzielania zamówienia publicznego jest przetarg nieograniczony.
Inne tryby udzielania zamówienia publicznego niż przetarg nieograniczony ściśle określa
ustawa.
Przetarg nieograniczony może być stosowany zawsze. Ustawa jednak nakłada obowiązek
stosowania formy przetargowej w przypadku, gdy wartość zamówienia przekracza 20.000
euro, z tym że powyżej kwoty 200.000 euro zastosowanie innego trybu niż przetarg
nieograniczony przy zamówieniach publicznych wymaga zatwierdzenia przez Prezesa Urzędu
Zamówień Publicznych.
Zaproszenie do udziału w przetargu wszystkich wykonawców zainteresowanych realizacją
zamówienia następuje poprzez:
- ogłoszenie w "Biuletynie Zamówień Publicznych" (powyżej 20.000 euro),
- ogłoszenie w siedzibie zamawiającego,
- ogłoszenie w prasie.
Zainteresowani zgłaszają chęć wzięcia udziału w przetargu, a zamawiający przesyła
im niezbędne a istotne warunki zamówienia, udziela dodatkowych informacji, organizuje
zebranie oferentów, przekazując im specyfikację istotnych warunków zamówienia. Oferenci
składają oferty oraz wnoszą wadium w wysokości podanej przez zamawiającego w ogłoszeniu.
W miejscu i terminie określonym w ogłoszeniu następuje otwarcie ofert. Może się to
odbywać w obecności oferentów. Komisja przetargowa dokonuje oceny i selekcji ofert.
Może zadecydować o unieważnieniu przetargu, odrzuca oferty, które nie odpowiadają
zasadom określonym w ustawie lub nie spełniają wymogów wymienionych w specyfikacji.
Komisja wybiera ofertę najkorzystniejszą.
Wybór oferty winien być oparty na kryteriach oceny określonych w warunkach zamówienia,
a kryteria te winny umożliwić ranking ofert. Ranking ofert sporządzony na podstawie
zestawu cech wszystkich istotnych elementów zamówienia umożliwia wybór oferty, która
w systemie analizy punktowej lub pieniężnej jest dla zamawiającego najkorzystniejsza.
Informacje o wyborze oferty zamieszcza się w miejscu dostępnym publicznie w siedzibie
zamawiającego lub w "Biuletynie Zamówień Publicznych", jeżeli w nim publikowano ogłoszenie
o przetargu. O wyborze oferty powiadamia się tak oferentów nie wybranych, jak i wybranego
oferenta, ustalając termin zawarcia umowy.
Przetarg ograniczony, zgodnie z art. 32 uzp. można zastosować, gdy:
- specjalistyczny charakter zamówienia wskazuje, że jego wykonanie można powierzyć
tylko niewielkiej liczbie wykonawców
- koszty przeprowadzenia przetargu nieograniczonego byłyby zbyt duże w stosunku do
kosztów zamówienia.
Już z samej definicja wynika, że w przypadku przetargu nieograniczonego oferty składają
wszyscy wykonawcy zainteresowani realizacją zamówienia, natomiast w przypadku przetargu
ograniczonego, zamawiający usługę lub dostawę zaprasza wybrane firmy do składania
ofert.
Przetarg dwustopniowy stosuje się wyjątkowo, kiedy:
- zamawiający nie jest w stanie precyzyjnie określić cech technicznych czy jakościowych
zamówienia,
- z powodu specjalistycznego charakteru konieczne są negocjacje z dostawcami,
- zamówienie dotyczy eksperymentu, badania czy opinii naukowej lub innych wysoko
specjalistycznych usług.
Pierwszy etap przetargu jest konkursem ofert wstępnych, składanych przez oferentów
bez podania ceny. Drugi etap ma charakter przetargu, w którym biorą udział wyłącznie
wstępnie wyselekcjonowani wykonawcy.
Negocjacje z zachowaniem konkurencji (art. 64 uzp.) dają zamawiającemu dosyć dużą
swobodę w prowadzeniu negocjacji oraz w wyborze oferenta. W tym trybie kieruje się
zaproszenie do składania ofert wstępnych do kilku lub kilkunastu wykonawców (nie
mniej niż trzech). Prowadzi się indywidualne negocjacje z każdym oferentem, zachowując
w tajemnicy ustalenia negocjacji, a następnie zaprasza się wszystkich objętych tym
trybem wykonawców do złożenia oferty przetargowej, po czym następuje wybór najkorzystniejszej
oferty, poinformowanie zainteresowanych i zawarcie umowy z wybranym oferentem.
Zapytanie o cenę jest najprostszym sposobem udzielania zamówień publicznych. Kryterium
oceny ofert jest wyłącznie cena. Tryb ten stosowany jest wówczas, gdy przedmiotem
dostawy czy zamówienia są rzeczy lub usługi ogólnie dostępne o ustalonych standardach
jakościowych. Zamawiający wysyła do kilku (nie mniej niż czterech) wykonawców ofertę,
w której sprecyzowane są warunki zamówienia, a jedynym elementem do uzupełnienia
jest cena usługi lub towaru. Następuje porównanie ofert i wybór oferty z najniższą
ceną (art. 68 uzp ).
Zamówienia z wolnej ręki odstępują od zasady konkurencji. Zamawiający wybiera tylko
jednego dostawcę lub wykonawcę i po negocjacjach z nim zawiera umowę. Warunki, w
jakich można sięgnąć po tę formę, określa artykuł 71 uzp.
Najczęściej występującą w szkole formą zakupu jest zapytanie o cenę lub zamówienie
z wolnej ręki. W trybie zapytania o cenę dyrektor zakupuje te towary, których łączna
wartość w ciągu roku przekroczy 3000 euro, a więc opał, komputery, meble itp. Z wolnej
ręki zakupuje materiały, środki lub usługi, których wartość nie przekracza 3000 euro.
W postępowaniu o zamówienie publiczne, którego wartość nie przekracza równowartości
30.000 euro, tryb przetargu nieograniczonego nie jest obowiązkowy i nie stosuje się
przepisów ustawy dotyczących publikacji ogłoszeń w "Biuletynie Zamówień Publicznych".
Zamówienia publiczne na twórcze prace projektowe lub twórcze w dziedzinie kultury
i sztuki o wartości przekraczającej 100.000 euro są udzielane w trybie zamówienia
z wolnej ręki poprzedzonego konkursem, którego warunki określa w drodze rozporządzenia
Rada Ministrów. Umowy w sprawach zamówień publicznych o wartości powyżej 3.000 euro
wymagają pod rygorem nieważności zachowania formy pisemnej.
Zamawiający może żądać od wykonawcy zabezpieczenia należytego wykonania umowy. Dostawcom
lub wykonawcom, których interes prawny doznał uszczerbku w wyniku naruszenia zasad
udzielania zamówień, przysługują środki odwoławcze w postaci pisemnego protestu.
Do czasu jego rozpatrzenia nie wolno zawrzeć umowy w sprawie zamówienia publicznego.
Rozdział 12
Postępowanie administracyjne dyrektora szkoły
12.1. Prawo administracyjne
Prawo administracyjne reguluje stosunki społeczne powstałe w toku administracyjnej
działalności państwa, urzędów publicznych i jednostek administracji publicznej.
Prawo administracyjne - to gałąś prawa, która obejmuje ogół norm regulujących stosunki
społeczne związane z administracyjną działalnością organów państwa i innych podmiotów
wykonujących funkcje administracyjne w administracji publicznej (Encyklopedia multimedialna
PWN).
Trochę inną definicję podaje Siuda1: prawo administracyjne to zespół norm regulujących
strukturą organów administracyjnych oraz stosunki prawne powstające w toku wykonawczo-zarządzającej
działalności tych organów.
Prawo administracyjne w Polsce, ukształtowane na bazie osiągnięć europejskich doświadczeń,
obejmuje cztery dziedziny życia społecznego i określa:
- przepisy ustrojowe organów administracji publicznej,
- przepisy proceduralne, określające postępowanie administracyjne,
- przepisy dotyczące kontroli nad działalnością administracji,
- przepisy dotyczące szczegółowych działów administracji, tj. administracyjne prawo
materialne (prawo o ruchu drogowym, budowlane, wodne).
Przepisy ustrojowe regulują organizację i zasady funkcjonowania aparatu powołanego
do wykonywania zadań administracji publicznej. Zawierają przepisy prawne tworzące
podmioty publiczne, określające ich strukturę organizacyjną, zakres działania, tworzące
podział terytorialny państwa. Przepisy proceduralne zawierają normy wyznaczające
postępowanie urzeczywistniające wprowadzenie do praktyki norm prawa ustrojowego i
materialnego. Jest to rozbudowany dział prawa administracyjnego obejmujący:
- prawo o ogólnym postępowaniu administracyjnym,
- prawo o postępowaniu egzekucyjnym w administracji,
- prawo o postępowaniu karno-administracyjnym,
- prawo o postępowaniu porządkowym i dyscyplinarnym.
Prawo materialne, dotyczące szczegółowych działów administracji, związane jest z
bardzo bogatą i wciąż rozrastającą się rolą prawa administracyjnego. Odnosi się to
często do wąskich dziedzin życia społecznego. Trudno sobie jednak wyobrazić, aby
nie było przepisów określających organizowanie instytucji naukowych, oświatowych,
opieki społecznej, służby zdrowia. Niemożliwe byłoby funkcjonowanie m.in.: bez prawa
budowlanego, prawa gospodarczego, prawa zapewniającego bezpieczeństwo i porządek
publiczny, obronę narodową, służbę zagraniczną itp. Ta rozległa działalność państwa
wymaga wielości aktów normatywnych. Odznacza się również władczą metodą regulowania
stosunków społecznych. W celu egzekwowania prawa istnieje możliwość zastosowania
przymusu państwowego. Prawo administracyjne nie jest skodyfikowane. śródłem tego
prawa są różnej rangi akty normatywne.
12.2. Postępowanie administracyjne
Organy administracji publicznej mogą w ramach swoich kompetencji wydawać nakazy i
zakazy zwane decyzjami administracyjnymi. Zgodnie z art. 7 Konstytucji, organy władzy
publicznej działają na podstawie i w granicach prawa, stąd wszystkie działania, decyzje,
nakazy, pozwolenia, zaświadczenia, umowy itp. muszą być oparte na obowiązującym prawie.
Można wśród różnorodnych działań administracji wyodrębnić: akty normatywne, akty
administracyjne, ugody, porozumienia administracyjne oraz czynności cywilnoprawne.
Akt normatywny administracji traktowany jest jako władcze rozstrzygnięcie organu
administracji zawierające normy postępowania skierowane do ogólnie określonego adresata
w abstrakcyjnej sytuacji. Akt normatywny nie wskazuje adresata aktu imiennie, ale
określa jego cechy, co pozwala ukazać, kogo akt dotyczy.
Akt administracyjny jako podstawowa forma działania administracji to czynność prawna
organu administracyjnego będąca objawem jego woli, podjęta na podstawie prawa administracyjnego,
która w sposób jednostronny i władczy ustala konkretną sytuację prawną indywidualnie
oznaczonego adresata, rozstrzygając o jego prawach i obowiązkach.
Akt administracyjny ma następujące cechy:
- jest czynnością opartą na przepisach prawa administracyjnego,
- organ wydający akt administracyjny korzysta z posiadanych uprawnień władczych,
występuje jako rozkazodawca, a akt jest wydawany w imieniu państwa i na jego rachunek,
wykonanie aktu jest zagwarantowane siłą przymusu państwowego,
- jest wydawany przez organy administracji lub podmioty nie będące organami administracji,
a zakładami administracyjnymi, które mogą z mocy prawa, w ograniczonym zakresie,
pełnić funkcje organów i wydawać decyzje administracyjne.
- traktowany jest jako zdarzenie prawne, nakłada na adresata określone obowiązki
lub przyznaje mu odpowiednie uprawnienia, jest ściśle związany z konkretnym adresatem
i konkretna sprawą.
Akty administracyjne dzielą się na wewnętrzne, zewnętrzne.
Akty wewnętrzne kierowane są do podmiotów podległych organizacyjnie lub służbowo
organowi wydającemu akt. Będą to akty kierowane do podległych komórek organizacyjnych
lub polecenia przełożonych do pracowników, których stosunek pracy ma charakter administracyjno-prawny.
Ich wydanie nie wymaga podstawy prawnej, najczęściej są oparte na nie publikowanych
przepisach wewnętrznych. Nie ma do nich zastosowania k.p.a., nie stosuje się egzekucji
administracyjnej, a sankcje za niewykonywanie tych aktów mają charakter kar porządkowych
lub dyscyplinarnych. Akty zewnętrzne - to akty kierowane do wszystkich innych podmiotów,
tj. do obywateli, osób prawnych, instytucji. Typowym aktem administracyjnym zewnętrznym
jest decyzja administracyjna. Podstawą prawną decyzji administracyjnej jest przepis
prawa powszechnie obowiązującego (ustawy, rozporządzenia). Zgodnie z art. 93 Konstytucji
RP zarządzenia nie mogą stanowić podstawy decyzji wobec obywateli, osób prawnych
i innych podmiotów. Akty administracyjne zewnętrzne są wydawane w rozmaitych formach,
co ma wpływ na ich nazewnictwo i treść. Mogą przybrać formę pozwoleń, zezwoleń, decyzji,
nakazów, koncesji czy licencji. Niezależnie jednak od nazwy są decyzjami administracyjnymi
i podlegają administracyjnej procedurze.
Aby akt administracyjny był ważny, musi spełniać wymagania zwane przesłankami ważności
aktu administracyjnego. Są one następujące:
- akt administracyjny musi być wydany na podstawie obowiązującej ustawy lub ważnych
przepisów wykonawczych,
- akt administracyjny winien być wydany przez organ, który ma ustawowe kompetencje
do jego wydania,
- akt administracyjny może być wydany po przeprowadzeniu postępowania administracyjnego
i przy zachowaniu wymagań formalnych.
12.3. Zasady postępowania administracyjnego
Zasady postępowania administracyjnego - to tryb i formy postępowania zmierzające
do wydania aktu administracyjnego. Wydanie aktu wymaga przestrzegania pewnych formalności
i rygorów i w swojej istocie przypomina postępowanie sądowe. Pozwala to w postępowaniu
administracyjnym uniknąć naruszenia prawa i nadużycia władzy, utrwala praworządność.
Rozróżniamy postępowanie administracyjne ogólne, obejmujące sprawy z różnych zakresów
działania administracji, i postępowanie szczegółowe uregulowane odrębnymi przepisami,
np. postępowanie podatkowe, postępowanie w sprawach o wykroczeniach itp.
Kodeks postępowania administracyjnego uchwalony 14 czerwca 1960 r. (DzU z 2000 r.
nr 98, poz. 1071) zawiera zasady, formy i tryb postępowania administracyjnego. Kodeks
ten normuje postępowanie:
- przed organami administracji publicznej w należących do właściwości tych
organów sprawach indywidualnych rozstrzyganych w drodze decyzji ad ministracyjnych,
- przed innymi organami państwowymi oraz innymi podmiotami, jeżeli są powołane z
mocy prawa lub na podstawie porozumień do załatwiania spraw ustalonych powyżej,
- w sprawach rozstrzygania sporów o właściwość między organami jednostek samorządu
terytorialnego i organami administracji rządowej,
- w sprawach wydawania zaświadczeń (art. 1 k.p.a.).
Rozdział 2. kodeksu precyzuje podstawowe zasady postępowania administracyjnego. Są
nimi zasady:
- praworządności,
- prawdy obiektywnej,
- uwzględnienia interesu społecznego i interesu obywateli,
- pogłębiania zaufania obywateli do organów państwa,
- czuwania nad interesem stron i innych uczestników postępowania.
- czynnego udziału stron w postępowaniu,
- przekonywania,
- szybkości postępowania,
- nakłaniania do ugody,
- dokumentowania w formie pisemnej,
- dwuinstancyjności postępowania,
- sądowej kontroli decyzji administracyjnej.
Te ogólnie brzmiące zasady potwierdzają fakt, że administracja publiczna istnieje
dla obywatela i jemu powinna służyć, jeżeli jego interesy nie są sprzeczne z interesami
społecznymi.
Wszczęcie postępowania administracyjnego może nastąpić na wniosek strony lub z urzędu
(art. 61 k.p.a.), tj. z inicjatywy organu administracji publicznej. Procedura rozpoczyna
się od stwierdzenia, czy organ jest organem właściwym do wydania decyzji. Możemy
zgodnie z k.p.a.(art. 19) uznać, że organy administracji publicznej przestrzegają
z urzędu swojej właściwości rzeczowej i miejscowej. Właściwość rzeczowa daje odpowiedś
na pytanie, jaki rodzaj spraw należy do danego organu, a o właściwości miejscowej
decyduje teren działania organu, przy czym właściwość miejscową ustala się w zależności
od położenia nieruchomości, siedziby zakładu pracy lub miejsca zamieszkania. O wszczęciu
postępowania zawiadamia się wszystkie osoby będące stronami w sprawie.
Stroną jest każdy, czyjego interesu prawnego lub obowiązku dotyczy postępowanie,
albo kto żąda czynności organu ze względu na swój interes prawny lub obowiązek (art.
28 k.p.a.)- Stronami mogą być osoby fizyczne, prawne, organizacje społeczne, jednostki
organizacyjne nie posiadające osobowości prawnej.
Organ administracji publicznej sporządza z każdej czynności postępowania protokół,
mający znaczenie w rozstrzygnięciu sprawy. W szczególności sporządza się protokół
z:
- przyjęcia wniesionego ustnie podania,
- przesłuchania strony, świadka i biegłego,
- oględzin i ekspertyz dokonanych przy udziale przedstawiciela administracji publicznej,
- rozprawy,
- ustnego ogłoszenia decyzji i postanowienia.
W każdym stadium postępowania organ administracji publicznej obowiązany jest umożliwić
stronie przeglądanie akt sprawy oraz sporządzenie z nich notatek i odpisów.
W celu ustalenia okoliczności istotnych do rozstrzygnięcia sprawy organ korzysta
z dowodów. Jako dowód dopuszczone jest wszystko, co może przyczynić się do wyjaśnienia
sprawy, a nie jest sprzeczne z prawem, w szczególności dowodem mogą być dokumenty,
zeznania świadków, opinie biegłych oraz oględziny (art. 75 k.p.a.). Organ administracji
publicznej ocenia na podstawie całokształtu materiału dowodowego, czy dana okoliczność
została udowodniona (art. 80 k.p.a.). Organ sam ocenia wiarygodność dowodów i, zgodnie
z zasadą swobodnej oceny dowodów, odpowiednio je traktuje.
Organy administracji publicznej obowiązane są załatwiać sprawy bez zbędnej zwłoki
(art. 35 k.p.a.). Sprawa prosta winna być załatwiona bezzwłocznie. Załatwienie sprawy
wymagającej postępowania wyjaśniającego powinno nastąpić nie póśniej niż w ciągu
miesiąca, a w sprawach szczególnie skomplikowanych - nie póśniej niż w ciągu dwóch
miesięcy od wszczęcia postępowania.
Jeżeli organ uzna to za celowe, postępowanie administracyjne może zakończyć się rozprawą.
Ma to miejsce, jeżeli rozprawa zapewni przyspieszenie lub uproszczenie postępowania.
Organ powinien przeprowadzić rozprawę, gdy zachodzi potrzeba uzgodnienia interesów
stron oraz gdy jest to potrzebne do wyjaśnienia sprawy przy udziale świadków lub
biegłych albo w drodze oględzin (art. 89 k.p.a.).
12.4. Decyzja i postanowienie
Po wyjaśnieniu wszystkich elemntów sprawy organ administracyjny wydaje decyzję. Art.
104 k.p.a. mówi: Organ administracji publicznej załatwia sprawę przez wydanie decyzji,
chyba że przepisy kodeksu stanowią inaczej, Decyzje rozstrzygają sprawę co do jej
istoty w całości lub w części albo w inny sposób kończą sprawą w danej instancji.
Art. 107 k.p.a. określa elementy składowe każdej decyzji administracyjnej. Zgodnie
z nim decyzja powinna zawierać:
- oznaczenie organu administracji publicznej,
- datę wydania decyzji,
- oznaczenie strony lub stron,
- powołanie podstawy prawnej,
- rozstrzygnięcie,
- uzasadnienie faktyczne i prawne,
- pouczenie, czy i w jakim trybie służy od niej odwołanie,
- podpis z podaniem nazwiska oraz stanowiska służbowego osoby upoważnionej do wydania
decyzji.
Decyzja, w stosunku do której może być wniesione powództwo do sądu powszechnego lub
skarga do sądu administracyjnego, powinna zawierać pouczenie o dopuszczalności wniesienia
powództwa lub skargi. Uzasadnienie faktyczne powinno zawierać wskazanie faktów, które
organ uznał za udowodnione, dowodów, na których się oparł, oraz przyczyn, z powodu
których odmówił dowodom wiarogodności i mocy dowodów. Uzasadnianie prawne ma wyjaśniać
podstawy prawne decyzji, z przytoczeniem przepisów prawa. Decyzja uwzględniająca
w całości żądanie strony może nie mieć uzasadnienia.
Postanowienie - to uregulowany przepisami k.p.a. rodzaj rozstrzygnięcia podejmowany
przez organ administracji publicznej, dotyczący poszczególnych kwestii pojawiających
się w trakcie toczącego się postępowania. Odwołanie wnosi się w danej instancji.
Tylko w przypadku ugody administracyjnej, zastępującej decyzję administracyjną, postanowienie
może zakończyć sprawę.
12.5. środki odwoławcze w postępowaniu administracyjnym
Możliwość odwołania się od decyzji organu administracyjnego jest gwarancją praworządności.
Od decyzji wydanej w pierwszej instancji służy stronie odwołanie do organu wyższego
szczebla. Najczęściej wniesienie odwołania zawiesza wykonanie decyzji aż do decyzji
organu rozpatrującego odwołanie. Kodeks postępowania administracyjnego wymienia trzy
środki odwoławcze: odwołanie (art. 127 - 140 k.p.a.), zażalenie (art. 141 - 144 k.p.a.),
wniosek o wznowienie postępowania (art. 145 - 153 k.p.a.).
Odwołanie nie wymaga specjalnego uzasadnienia. Jeżeli strona nie jest zadowolona
z wydanej decyzji lub gdy uzna, że wydana decyzja narusza jej prawa, składa odwołanie
do właściwego organu odwoławczego za pośrednictwem organu, który wydał decyzję. Odwołanie
wnosi się w ciągu 14 dni od dnia doręczenia stronie decyzji. Od decyzji wydanej w
pierwszej instancji przez ministra lub samorządowe kolegium odwoławcze nie służy
odwołanie, ale strona niezadowolona z decyzji może zwrócić się do tego organu o ponowne
rozpatrzenie sprawy.
Organ odwoławczy wydaje decyzję, w której:
- utrzymuje w mocy zaskarżaną decyzję,
- uchyla zaskarżoną decyzję w całości lub w części, umarzając ją lub przekazując
do ponownego rozpatrzenia przez organ pierwszej instancji,
- umarza postępowanie odwoławcze.
Zażalenie przysługuje stronie od zapadających w trakcie postępowania administracyjnego
postanowień. Zażalenie wnosi się w terminie 7 dni od daty wręczenia postanowienia
stronie lub jego ogłoszenia.
Wznowienie postępowania - to nadzwyczajny środek odwoławczy, zmierzający do podjęcia
postępowania, które zakończyło się wydaniem prawomocnej decyzji. Może to nastąpić,
gdy decyzja wydana została w wyniku przestępstwa, dokumenty, na których oparto decyzję,
okazały się fałszywe lub pojawiły się nowe okoliczności, nie znane w chwili wydania
decyzji, lub gdy decyzja wydana została bez uzyskania wymaganego prawem stanowiska
innego organu. Wznowienie postępowania następuje na żądanie strony lub z urzędu.
Podanie o wznowienie postępowania wnosi się do organu administracji publicznej, który
wydał w sprawie decyzję w pierwszej instancji, w terminie jednego miesiąca od dnia,
w którym strona dowiedziała się o okoliczności stanowiącej podstawę do wznowienie
postępowania.
Nieważność decyzji. Organ administracji publicznej stwierdza nieważność decyzji,
która:
- wydana została z naruszeniem przepisów o właściwości,
- wydana została bez podstawy prawnej lub z rażącym naruszeniem prawa,
- dotyczy sprawy już poprzednio rozstrzygniętej inną decyzją ostateczną,
- została skierowana do osoby nie będącej stroną w sprawie,
- była niewykonalna w dniu jej wydania i niewykonalność ma charakter trwały,
-zawiera wadę powodującąjej nieważność z mocy prawa.
Właściwy do stwierdzenia nieważności decyzji jest organ wyższego stopnia.
Skargi i wnioski. Nadzór społeczny nad działalnością organów administracji publicznej
wyraża się w prawie do składania skarg i wniosków.
Przedmiotem skargi może być zaniedbanie lub nienależyte wykonywanie zadań przez właściwe
organy albo przez ich pracowników, naruszanie praworządności lub interesów, a także
przewlekłe lub biurokratyczne załatwianie spraw. Skargi składa się do organów właściwych
do ich rozpatrzenia. Są nimi:
- wojewoda, jeżeli skarga dotyczy działalności organów stanowiących i wykonawczych
jednostek samorządu terytorialnego w sprawach zleconych z zakresu administracji rządowej,
- organ stanowiący JST, jeżeli skarga dotyczy działalności organu wykonawczego JST,
- właściwy minister lub Prezes Rady Ministrów, jeżeli skarga dotyczy wojewody,
- Prezes Rady Ministrów -jeżeli skarga dotyczy działalności ministra.
Złożenie skargi z reguły powoduje wszczęcie postępowania administracyjnego. Organ
właściwy do załatwienie skargi powinien załatwić skargę bez zbędnej zwłoki, nie póśniej
jednak niż w ciągu miesiąca. Przedmiotem wniosku mogą być sprawy dotyczące polepszenia
organizacji, usprawnienia pracy, zapobiegania nadużyciom czy wzmocnienia praworządności.
Podobnie jak w przypadku skargi, wnioskodawca ma prawo oczekiwać odpowiedzi na swój
wniosek w terminie nie przekraczającym jednego miesiąca. Wnioskodawca niezadowolony
ze sposobu załatwienia wniosku ma prawo wnieść skargę zgodnie z art. 227 k.p.a.
12.6. Sądy a administracja
Sądy w funkcjonowaniu administracji publicznej w sposób wyraśny spełniają rolę kontrolną
nad prawomocnością wydawanych decyzji. Inna jest wprawdzie rola sądu powszechnego,
który może sprawować kontrolę decyzji administracyjnych w przypadkach wyraśnie określonych
w przepisach prawa, a inna sądu administracyjnego. Zgodnie z ustawą z 11 maja 1995
r. o Naczelnym Sądzie Administracyjnym (DzU nr 74 poz. 368 z póś. zm.), sprawuje
on wymiar sprawiedliwości przez sądową kontrolę wykonywania administracji publicznej.
NSA orzeka w sprawach skarg na:
- decyzje administracyjne,
- postanowienia wydane w postępowaniu administracyjnym,
- postanowienia wydane w postępowaniu egzekucyjnym,
- inne czynności administracyjne dotyczące przyznania, stwierdzenia lub uznania uprawnienia
lub obowiązku,
- uchwały organów jednostek samorządu terytorialnego oraz akty organów administracji
rządowej stanowiących przepisy miejscowe,
- uchwały organów jednostek samorządu terytorialnego podejmowane w sprawach z zakresu
administracji publicznej,
- akty nadzoru nad działalnościąjednostek samorządu terytorialnego.
Sąd administracyjny bada i orzeka o legalności zaskarżanej decyzji. Dochodzi do tego
w przypadku wniesienia skargi na decyzję administracyjną. W razie stwierdzenia niezgodności
z prawem zaskarżonego aktu administracyjnego, sąd administracyjny uchyla go, stwierdza
jego nieważność lub niezgodność z prawem. Sąd administracyjny jako powołany do rozpatrywania
wyłącznie zgodności decyzji z prawem może:
- oddalić skargę, gdy nie zachodzi niezgodność zaskarżanego aktu administracyjnego
z prawem,
- uwzględnić skargę, obalając akt i jego skutki prawne,
- odrzucić skargę, jeżeli braki formalne skargi nie pozwalają uruchomić procedury
sadowej.
Do wniesienia skargi uprawniającej do wszczęcia postępowania przed sądem administracyjnym
uprawniona jest każda strona postępowania administracyjnego,której dotyczy decyzja
i która uważa, że decyzja ta narusza obowiązujące prawo i jest dla niej niekorzystna.
Skargę wnieść można po wyczerpaniu środków odwoławczych, to jest w sytuacji, w której
stronie nie przysługuje już możliwość odwołania przed organem właściwym w sprawie,
chyba że skargę wnosi prokurator lub Rzecznik Praw Obywatelskich. Skarga do NSA powinna
zawierać:
- oznaczenie skarżącego, jego miejsce zamieszkania lub siedzibę,
- wskazanie zaskarżonej decyzji, postanowienia itp.,
- oznaczenie organu, którego działania lub bezczynności skarga dotyczy,
- określenie naruszenia prawa bądś interesu prawnego,
- podpis osoby lub jej pełnomocnika wnoszącego skargę.
Po otrzymaniu skargi sąd administracyjny przesyła jej odpis organowi, którego działanie
lub bezczynność zaskarżano, i zobowiązuje go do udzielenia odpowiedzi na skargę w
terminie 30 dni od dnia doręczenia odpisu skargi oraz do nadesłania w tym terminie
akt sprawy.
Sąd rozstrzyga sprawy wyrokiem lub postanowieniem. Wyrok rozstrzyga sprawę co do
stwierdzenia naruszenia prawa i skutków tego naruszenia. Postanowienie wydaje się
w razie odrzucenia skargi, umorzenia postępowania lub w celu rozstrzygnięcia innych
kwestii procesowych wynikłych w toku procesu.
Postępowanie przed NSA określa rozdział III ustawy o Naczelnym Sądzie Administracyjnym
z 11 maja 1995 ( DzU nr 74, poz. 368 z póś. zm.). Skargę kieruje się bezpośrednio
do oddziału terenowego NSA w terminie 30 dni od dnia doręczenia decyzji organu, do
którego złożyliśmy odwołanie. Wniesienie skargi do sądu administracyjnego nie wstrzymuje
wykonania decyzji, jednak sąd na wniosek zainteresowanej strony może wydać decyzję
o wstrzymaniu wykonania tej decyzji, szczególnie jeżeli może to narazić skarżącego
na znaczne szkody. Jeżeli nie zdążymy w terminie 30 dni wystąpić do NSA, możemy zwrócić
się o pomoc do Rzecznika Praw Obywatelskich, który może wnieść skargę na naszą rzecz
w terminie 6 miesięcy od dnia doręczenia osobie zainteresowanej rozstrzygnięcia w
sprawie.
Szczególną rolę w systemie kontroli administracji publicznej spełnia Sąd Najwyższy.
Poprzez podejmowanie uchwał w odpowiedzi na pytania prawne NSA kształtuje treść orzecznictwa
organów administracji publicznej. Sąd Najwyższy swoje funkcje kontrolne realizuje
głównie dzięki rozpoznawaniu rewizji nadzwyczajnych od orzeczeń NSA.
12.7. Postępowanie egzekucyjne
Ustawa z 17 czerwca 1966 r. o postępowaniu egzekucyjnym w administracji (DzU z 2002
r. nr 110, poz. 968) określa postępowanie i środki przymusowe stosowane przez organy
administracji publicznej w celu zmuszenia osób zobowiązanych do wykonania aktu administracyjnego
do spełnienia obowiązków pieniężnych i niepieniężnych oraz określa sposób wykonania
tych obowiązków.
Obowiązki pieniężne, takie jak: podatki, opłaty, grzywny, kary pieniężne, wpłaty
na rzecz funduszy celowych oraz inne należności pieniężne, ściągane są w trybie egzekucyjnym
określonym w ustawie. Obowiązki o charakterze niepieniężnym, wynikające z decyzji
lub postanowień właściwych organów administracji publicznej, są bardzo zróżnicowane
i polegają na spełnianiu nakazanych czynności, świadczeniach rzeczowych, wydaniu
rzeczy ruchomej, nieruchomości, opróżnieniu pomieszczenia, zaniechaniu działań sprzecznych
z prawem.
Organem egzekucyjnym w zakresie egzekucji pieniężnych i niepieniężnych jest rzeczowo
i miejscowo właściwy organ administracji publicznej. Zgodnie z art. la ustawy, organ
egzekucyjny - to organ uprawniony do stosowania środków służących doprowadzeniu do
wykonania przez zobowiązanych ich obowiązków o charakterze pieniężnym lub obowiązków
o charakterze niepieniężnym oraz zabezpieczenie wykonania tych obowiązków. Zobowiązany
- to osoba prawna albo jednostka organizacyjna nie posiadająca osobowości prawnej
albo osoba fizyczna, która nie wykonała w terminie obowiązku o charakterze pieniężnym
lub niepieniężnym. Wierzyciel - to podmiot uprawniony do żądania wykonania obowiązku
lub jego zabezpieczenia w administracyjnym postępowaniu egzekucyjnym lub zabezpieczającym.
Postępowanie wszczyna się na wniosek wierzyciela. Aby to mogło nastąpić, wierzyciel
po upływie terminu do wykonania przez zobowiązanego obowiązku musi skierować do niego
pisemne upomnienie, zawierające wezwanie do wykonania obowiązku, z zagrożeniem skierowania
sprawy na drogę postępowania egzekucyjnego. I dopiero po 7 dniach od doręczenia upomnienia
można wszcząć postępowanie egzekucyjne. Do wniosku o wszczęcie postępowania egzekucyjnego,
wierzyciel dołącza tytuł wykonawczy. Tytuł wykonawczy zawiera:
1) oznaczenie wierzyciela,
2) imię, nazwiska albo nazwę i adres zobowiązanego,
3) treść obowiązku podlegającego egzekucji, podstawę prawną tego obowiązku, stwierdzenie,
że obowiązek jest wymagalny, określenie wysokości egzekwowanej należności pieniężnej,
4) wskazania zabezpieczenia należności pieniężnej hipoteką przymusową lub ustanowienie
zastawu skarbowego albo rejestrowego,
5) wskazanie podstawy prawnej pierwszeństwa zaspokojenia należności pieniężnej,
6) wskazanie podstawy prawnej prowadzenia egzekucji administracyjnej,
7) datę wystawienia tytułu, podpis z podaniem nazwiska i stanowiska służbowego wystawiającego
tytuł, pieczęć,
8) pouczenie zobowiązanego o przysługującym mu w terminie 7 dni prawie zgłoszenia
do organu egzekucyjnego zarzutów w sprawie postępowania egzekucyjnego,
9) klauzulę organu egzekucyjnego o skierowanie tytułu do egzekucji administracyjnej.
Do tytułu wykonawczego wierzyciel dołącza dowód doręczenia upomnienia.
Organ rekwizycyjny, któremu organ egzekucyjny zlecił wykonanie czynności egzekucyjnych,
wykonuje prawa i obowiązki organu egzekucyjnego w zakresie zleconych czynności egzekucyjnych.
Wniesienie przez zobowiązanego zarzutu w sprawie prowadzenia postępowania egzekucyjnego
nie wstrzymuje jego wykonania, ale w uzasadnionych przypadkach organ egzekucyjny
może wstrzymać postępowanie do czasu rozpatrzenia zarzutu czy zażalenia.
12.8. Obowiązek szkolny
Zgodnie z art. 70, ust. 1 Konstytucji RP: Każdy ma prawo do nauki. Nauka do 18 roku
życia jest obowiązkowa. Sposób wykonywania obowiązku szkolnego określa ustawa. Ustawa
o systemie oświaty w rozdziale 2. precyzuje, na czym polega obowiązek szkolny i kiedy
się rozpoczyna. Art. 15 USO mówi:
1. Nauka jest obowiązkowa do ukończenia 18 roku życia,
2. Obowiązek szkolny dziecka rozpoczyna się z początkiem roku szkolnego,w tym roku
kalendarzowym, w którym dziecko kończy 7 lat, oraz trwa do ukończenia gimnazjum,
nie dłużej jednak niż do ukończenia 18 roku życia.
Obowiązek szkolny dzieci zakwalifikowanych do kształcenia specjalnego przez poradnię
psychologiczno-pedagogiczną może być odroczony do końca roku szkolnego w tym roku
kalendarzowym, w którym dziecko kończy 10 lat. Obowiązek szkolny spełnia się przez
uczęszczanie do szkoły podstawowej i gimnazjum, publicznych albo niepublicznych.
Za spełnienie obowiązku szkolnego uznaje się również udział dzieci i młodzieży upośledzonych
umysłowo w stopniu głębokim w zajęciach rewalidacyjno - wychowawczych, organizowanych
zgodnie z odrębnymi przepisami (art. 16 ust. 7 USO).
Obowiązek nauki spełnia się po ukończeniu gimnazjum przez uczęszczanie do publicznej
lub niepublicznej szkoły ponadgimnazjalnej albo w formach pozaszkolnych.
Dyrektorzy publicznych szkół podstawowych i gimnazjów kontrolują spełnianie obowiązku
szkolnego przez dzieci zamieszkałe w obwodach tych szkół. Kontrola polega na stwierdzeniu,
czy:
- rodzice ucznia dopełnili czynności związanych ze zgłoszeniem dziecka do szkoły,
- uczeń regularnie uczęszcza na zajęcia szkolne,
- obowiązek szkolny realizowany poza szkołą jest zgodny z określonymi w zezwoleniu
warunkami,
- dyrektorzy niepublicznych szkół podstawowych i gimnazjów, a także dyrektorzy szkół
specjalnych i ośrodków, którym nie określono obwodów,
przesłali informację do dyrektora szkoły publicznej, w obwodzie której uczeń mieszka,
o spełnianiu przez ucznia obowiązku szkolnego,
- rodzice zapewnili dziecku warunki umożliwiające przygotowanie się do zajęć szkolnych,
a w przypadku realizacji zadań poza szkołą, czy zapewnili warunki określone w zezwoleniu.
Kontrola wykonywania obowiązków określonych powyżej wymaga od dyrektora, aby posiadał
w swoich kompetencjach prawne środki przymusu, które mogą znaleść zastosowanie na
wypadek niespełnienia obowiązku szkolnego. Niestety, ani ustawa o systemie oświaty,
ani ustawa o postępowaniu egzekucyjnym w administracji nie wyposażają dyrektora szkoły
w środki, które, poprzez oddziaływanie na rodziców dziecka, zmuszą ich do realizacji
obowiązku szkolnego.
Obowiązek szkolny jest obowiązkiem wynikającym bezpośrednio z przepisów prawa. Art.
20 USO mówi, że niespełnianie obowiązku szkolnego lub obowiązku nauki podlega egzekucji
w trybie ustawy o postępowaniu egzekucyjnym w administracji. Na gruncie ustawy egzekucyjnej
obowiązek szkolny należy do kategorii obowiązków o charakterze niepieniężnym. Zawiera
się w art. 2, par. 1, pkt 3, traktującym te obowiązki jako niepieniężne, pozostające
we właściwości organów administracji publicznej, lub przekazane do egzekucji administracyjnej
na podstawie przepisu szczególnego. Obowiązki te wynikają co do zasady z przepisów
prawa. To sprawia, że wszczęcie i prowadzenie egzekucji nie jest w zasadzie uwarunkowane
decyzją administracyjną.
Spośród obowiązków o charakterze niepieniężnym w wyegzekwowaniu obowiązku szkolnego
może mieć miejsce tylko grzywna w celu przymuszania. Zgodnie z art. 119 ustawy o
postępowaniu egzekucyjnym w administracji grzywnę w celu przymuszenia nakłada się,
gdy egzekucja dotyczy spełniania przez zobowiązanego obowiązku znoszenia lub zaniechania
albo obowiązku wykonania czynności, a w szczególności czynności, której z powodu
jego charakteru nie może spełnić inna osoba za zobowiązanego. Grzywny nie stosuje
się wobec ucznia jako osoby niepełnoletniej. Zgodnie z art. 120 par. 2 ustawy o postępowaniu
egzekucyjnym w administracji, nieuczęszczanie dziecka do szkoły lub zaniedbanie obowiązku
zgłoszenia dziecka do szkoły czy też zaniechanie wykonywania obowiązków poza szkołą
(np. niezgłaszanie się do egzaminów) skutkować będzie nałożeniem grzywny na jego
ustawowych przedstawicieli, tj. rodziców lub opiekunów prawnych.
Dyrektor publicznej szkoły podstawowej i publicznego gimnazjum jest, zgodnie z art.
5 ustawy o postępowaniu egzekucyjnym w administracji oraz art. 19 ust. 1 USO, wierzycielem
uprawnionym do żądania wykonania obowiązku szkolnego w drodze egzekucji administracyjnej.
W tym celu, po stwierdzeniu, że dziecko nie spełnia obowiązku szkolnego, dyrektor
publicznej szkoły podstawowej czy publicznego gimnazjum, w obwodzie którego dziecko
mieszka, kieruje do jego rodziców czy opiekunów prawnych upomnienie, zgodnie z art.
15 ustawy o postępowaniu egzekucyjnym w administracji, stwierdzające, że obowiązek
szkolny nie jest realizowany. Zawiera ono wezwanie do posyłania dziecka do szkoły
w określonym w upomnieniu terminie oraz informacje o skierowaniu sprawy na drogę
postępowania egzekucyjnego, jeżeli nie zostanie przywrócony obowiązujący stan prawny.
Adresatem upomnienia jest zobowiązany, wymagana jest forma pisemna. Dla celów dowodowych
konieczne jest takie doręczenie upomnienia, aby można było określić datę doręczenia
upomnienie, lub zwrotne poświadczenie odbioru, gdy stosuje się drogę pocztową.
Wzór
data.
(pieczątka szkoły)
Nr
Państwo /Pan/Pani
Upomnienie
Na podstawie art. 18 ustawy z 7 września 1991 r. o systemie oświaty (DzU z 1996 r.
nr 67, poz. 329 z póś. zm.) oraz art. 5 i 15 ustawy z 17 czerwca 1966 o postępowaniu
egzekucyjnym w administracji (DzU z 2002 r. nr 110, poz. 968), stwierdzam, że syn/córka
Państwa zam. ucz.klasy od dnia nie uczęszcza do szkoły.
Działania wychowawcy klasy w celu wyjaśnienia tak długotrwałej nieobecności nie przyniosły
zamierzonych rezultatów. Z powodu braku wyjaśnienia przyczyny absencji, wzywam Państwa/Pana/Panią
niniejszym upomnieniem do spełniania przez dziecko obowiązku szkolnego najpóśniej
do dnia
Niezastosowanie się Państwa/Pana/Pani do niniejszego wezwania w ustalonym wyżej terminie
spowoduje skierowanie sprawy na drogę postępowania egzekucyjnego, zgodnie z art.
15 ustawy o postępowaniu egzekucyjnym w administracji.
(podpis i pieczątka dyrektora szkoły)
Po upływie 7 dni od dnia doręczenia upomnienia dyrektor jako wierzyciel wystawia
tytuł wykonawczy, zgodnie z art. 26, par. 1 i art. 27 ustawy o postępowaniu egzekucyjnym
w administracji.
Wzór
data
(pieczątka szkoły)
Nr
Tytuł wykonawczy
w sprawie obowiązku szkolnego
1. Wierzyciel: Dyrektor Szkoły Podstawowej (Gimnazjum)
2. Zobowiązany;
(imiona i nazwiska rodziców lub prawnych opiekunów dziecka)zam
3.Treść obowiązku i jego podstawa prawna: zapewnienie regularnego uczęszczania dziecka
na zajęcia szkolne, (dopełnienie czynności związanych(imię i nazwisko ucznia)
ze zgłoszeniem dziecka do szkoły), zgodnie z art. 18 ustawy z 7 września 1991 r.
o systemie oświaty (DzU z 1996 r. nr 67 poz. 329 z póś. zm.)
4. Podstawą prawna prowadzenia egzekucji stanowi art. 20 ustawy z 7 września 1991
r. o systemie oświaty (DzU z 1996 nr 67, poz. 329 z póś. zm.).
Stwierdzam, że obowiązek jest wymagalny.
W załączeniu dowód doręczenia upomnienia.
Zmiana miejsca pobytu zobowiązanego obowiązuje go do poinformowania organu egzekucyjnego,
tj o nowym miejscu zamieszkania,(wójt, burmistrz lub organ upoważniony do prowadzenia
egzekucji adm.)
pod rygorem skuteczności prawnej czynności kierowanych pod wyżej wskazany adres.
Zobowiązany ma prawo w terminie 7 dni od dnia otrzymania niniejszego tytułu zgłosić
do organu egzekucyjnego zarzuty w sprawie(wójt, burmistrz lub organ upoważniony do
prowadzenia egzekucji adm.)
prowadzenia postępowania egzekucyjnego.
Tytuł wykonawczy wystawiono dnia
(podpis i pieczątka dyrektora szkoły)
Do wiadomości:
(zobowiązany)
W końcu dyrektor jako wierzyciel występuje z wnioskiem o wszczęcie egzekucji. Ponieważ
egzekucja dotyczy obowiązku o charakterze niepieniężnym, wskazuje środek egzekucyjny,
jakim jest grzywna, w celu przymuszenia zgodnie z art. 119 ustawy o postępowaniu
egzekucyjnym w administracji.
Wzór
data
(pieczątka szkoły)
Nr
(organ egzekucji administracyjnej) (adres organu)
Na podstawie art. 26 par. 1 oraz art. 28 ustawy z 17 czerwca 1966 r. o postępowaniu
egzekucyjnym w administracji (DzU z 2002 r nr 110, poz. 968), w związku z art. 20
oraz art. 19, ust. 1 pkt. 1 ustawy z 7 września 1991 r. o systemie oświaty (DzU z
1996 r. nr 67, poz. 329 z póś. zm.),
wnoszę o wszczęcie egzekucji administracyjnej przeciwko
(imiona i nazwiska rodziców dziecka lub opiekunów prawnych dziecka)zam
z tytułu niespełniania przez dziecko ucznia kl uczęszczającego do Szkoły w obowiązku
szkolnego
Wymienieni nie zapewniają regularnego uczęszczania dziecka na zajęcia szkolne, a
działania szkoły nie przynoszą widocznych rezultatów.
(Wymienieni nie dopełnili czynności związanych ze zgłoszeniem dziecka do szkoły.)
Jako środek egzekucyjny wskazuję grzywnę w celu przymuszenia.
(podpis i pieczątka dyrektora szkoły)
Do wiadomości:
(rodzice lub opiekunowie dziecka)
Wniosek oraz tytuł wykonawczy z załączonym dowodem doręczenia upomnienia składa się
w organie egzekucyjnym, którym jest właściwa miejscowo gmina zgodnie z art. 20 par.
1 ustawy o postępowaniu egzekucyjnym w administracji. W toku postępowania egzekucyjnego
prowadzonego przez wójta lub upoważnioną przez niego osobę dyrektor może jako wierzyciel
występować z wnioskami i środkami procesowymi. Może złożyć zażalenie na postanowienie
bądś wystąpić o zawieszenie lub umorzenie postępowania.
Organ egzekucyjny ma prawo ukarać rodziców dziecka nie realizującego obowiązku szkolnego
grzywną. Z tego samego tytułu może być ona nakładana wielokrotnie - aż do osiągnięcia
pożądanego skutku albo do osiągnięcia maksymalnej, wskazanej w ustawie kwoty. Aktualnie
jednorazowo grzywna nie może przekroczyć 5000 zł, a łączna kwota grzywien 10000 zł.
Jeżeli mimo tych działań nie doprowadzono do pożądanego stanu, pozostaje tylko droga
cywilnoprawna, ograniczająca władzę rodzicielską. Grzywna w celu przymuszenia nie
ma charakteru karnego i nie może zostać zamieniona na karę pozbawienia wolności.
Organy prowadzące szkoły poprzez odpowiednią sieć szkół podstawowych i gimnazjów
stwarzają warunki do realizacji przez uczniów obowiązku szkolnego.
Sieć publicznych szkół powinna być zorganizowana w sposób umożliwiający wszystkim
dzieciom spełnianie obowiązku szkolnego (art. 17, ust. 1 USO). Na gminę spada obowiązek
zapewnienia bezpłatnego transportu i opieki w czasie przewozu lub zwrotu kosztów
przejazdu środkami komunikacji publicznej dzieciom, których droga do szkoły przekracza
wielkości określone w art. 17, ust. 2 USO.
Dyrektor publicznej szkoły podstawowej i gimnazjum odpowiada za właściwe wypełnianie
księgi ewidencji dzieci podlegających obowiązkowi szkolnemu. Zgodnie z rozporządzeniem
Ministra Edukacji Narodowej i Sportu z 19 lutego 2002 r. w sprawie sposobu prowadzenia
przez publiczne przedszkola, szkoły i placówki dokumentacji przebiegu nauczania,
działalności wychowawczej i opiekuńczej oraz rodzajów tej dokumentacji (DzU nr 23,
poz. 225), szkoła podstawowa i gimnazjum prowadzą księgę ewidencji dzieci i młodzieży
podlegających obowiązkowi szkolnemu, zamieszkałych w obwodzie szkoły. Do księgi wpisuje
się według roku urodzenia dane personalne ucznia, jego adres zamieszkania oraz dane
rodziców (prawnych opiekunów) ucznia. W księdze ewidencji odnotowuje się corocznie
informacje o spełnianiu przez dziecko obowiązku szkolnego w tej lub innej szkole,
informacje o spełnianiu obowiązku poza szkołą na podstawie zezwolenia wydanego przez
dyrektora szkoły oraz o odroczeniu spełniania obowiązku szkolnego, ze wskazaniem
decyzji, na podstawie której nastąpiło odroczenie. W księdze ewidencji prowadzonej
przez gimnazjum odnotowuje się corocznie, w porozumieniu z gminą, informacje o spełnianiu
przez młodzież w wieku 16 - 18 lat obowiązku szkolnego lub obowiązku nauki.
Wzory decyzji administracyjnych dyrektora szkoły
data
(pieczątka szkoły)
Nr
Decyzja
Na podstawie art. 16, ust. 1 i 2 ustawy z 7 września 1991 r. o systemie oświaty (DzU
z 1996 r. nr 67, poz. 329 z póś. zm.) i art. 104 kodeksu postępowania administracyjnego
(DzU z 2000 r.
nr 48, poz. 1071), po rozpatrzeniu wniosku Państwa zam.
z dnia i po zasięgnięciu opinii
(nazwa poradni psychologiczno-pedagogicznej)
w z dnia nr
wyrażam zgodę / nie wyrażam zgody na wcześniejsze przyjęcie
(imię i nazwisko dziecka) ur zam
do Szkoły Podstawowej w
Uzasadnienie
Od niniejszej decyzji służy Państwu prawo odwołania się do Kuratora Oświaty w
za pośrednictwem dyrektora tutejszej szkoły w terminie czternastu dni od dnia jej
doręczenia.
Otrzymują:
(strona)
(podpis i pieczątka służbowa dyrektora szkoły)
data
(pieczątka szkoły)
Nr
Decyzja
Na podstawie art. 16, ust. 3 i 4 ustawy z 7 września 1991 r. o systemie oświaty (DzU
z 1996 r. nr 67, poz. 329 z póś. zm.) i art. 104 kodeksu postępowania administracyjnego
(DzU z 2000 r.
nr 48, poz. 1071), po rozpatrzeniu wniosku Państwa zam.
z dnia i po zasięgnięciu opinii
(nazwa poradni psychologiczno-pedagogicznej)
w z dnia nr
odraczam / nie odraczam
rozpoczęcie przez
(imię i nazwisko dziecka)
ur zam
spełniania obowiązku szkolnego do dnia
Uzasadnienie
Od niniejszej decyzji przysługuje Państwu prawo odwołania do Kuratora Oświaty w za
pośrednictwem dyrektora tutejszej szkoły w terminie 14 dni od dnia jej doręczenia.
Otrzymują:
(strona)
2. aa.
(podpis i pieczątka służbowa dyrektora szkoły)
data
(pieczątka szkoły)
Nr
Decyzja
Na podstawie art. 16, ust. 8 ustawy z 7 września 1991 r. o systemie oświaty (DzU
z 1996 r. nr 67, poz. 329 z póś. zm.) i art. 104 kodeksu postępowania administracyjnego
(DzU z 2000 r.
nr 48, poz. 1071) po rozpatrzeniu wniosku Państwa
zam z dnia
zezwalam / nie zezwalam
na spełnienie obowiązku szkolnego poza szkołą przez
ur zam
oraz określam jego warunki (w przypadku decyzji zezwalającej).
Uzasadnienie
Od niniejszej decyzji przysługuje Panu(i) odwołanie do Kuratora Oświaty w za pośrednictwem
dyrektora tutejszej szkoły w terminie czternastu dni od jej doręczenia.
Otrzymują:
(strona)
2. aa.
(podpis i pieczątka służbowa dyrektora szkoły)
data
(pieczątka szkoły)
Nr
Zezwolenie
Na podstawie art. 66, ust. 1 ustawy z 7 września 1991 r., o systemie oświaty (DzU
z 1996 r. nr 67, poz. 329 z póś. zm.), w związku z rozporządzeniem Ministra Edukacji
Narodowej i Sportu z 19 grudnia 2001 r. w sprawie warunków i trybu udzielania zezwoleń
na indywidualny program lub tok nauki oraz organizacji indywidualnego programu lub
toku nauki (DzU nr 3, poz. 28) po rozpatrzeniu wniosku
oraz po zasięgnięciu opinii:
1) rady pedagogicznej
2) poradni psychologiczno-pedagogicznej w
zezwalam
uczniowi kl
(imię i nazwisko ucznia)
na indywidualny program nauki,
w zakresie następujących przedmiotów:
1
2
3
realizowany według zatwierdzonych programów, stanowiących załącznik do niniejszego
zezwolenia.
Jako nauczyciela opiekuna wyznaczam .
Zezwolenie jest ważne na okres
Otrzymują:
1
(strona)
2. aa.
(podpis i pieczątka służbowa dyrektora szkoły)
data
(pieczątka szkoły)
Nr
Decyzja
Na podstawie art. 66 ustawy z 7 września 1991 r. o systemie oświaty (DzU z 1996 r.,
nr 67, poz. 329 z póś.zm.), w związku z rozporządzeniem Ministra Edukacji Narodowej
i Sportu z dnia 19 grudnia 2001 r w sprawie warunków i trybu udzielania zezwoleń
na indywidualny program lub tok nauki oraz organizacji indywidualnego programu lub
toku nauki (DzU nr 3, poz. 28) oraz art. 104 kodeksu postępowania administracyjnego,
po rozpatrzeniu wniosku oraz zasięgnięciu opinii:
1) rady pedagogicznej,
2) poradni psychologiczno-pedagogicznej w
nie wyrażam zgody na indywidualny program nauki (tok nauki)
uczniowi kl.
(imię i nazwisko ucznia)
Uzasadnienie
Od niniejszej decyzji służy Panu(i) prawo wniesienia odwołania do Kuratora Oświaty
w . za pośrednictwem dyrektora tutejszej szkoły w terminie 14 dni od dnia jej doręczenia.
Otrzymują:
1
(strona)
2. aa.
(podpis i pieczątka służbowa dyrektora szkoły)
Zapisy ustawy o systemie oświaty nakładają na rodziców obowiązek dopełnienia czynności
związanych ze zgłoszeniem dziecka do szkoły. Ustawa nie precyzuje, o jaką szkołę
chodzi. Również rozporządzenie z 27 sierpnia 2001 r. w sprawie warunków i trybu przyjmowania
uczniów do publicznych przedszkoli i szkół oraz przechodzenia z jednych typów szkół
do innych (DzU nr 97, poz. 1054 ) nie nakłada obowiązku zapisania dziecka do szkoły,
w obwodzie której mieszka. Dziecko zapisywane jest do szkoły z rocznym wyprzedzeniem.
Do klasy pierwszej szkoły podstawowej prowadzonej przez gminę lub wchodzącej do sieci
ustalanej przez gminę, przyjmowane są dzieci:
- z urzędu, jeżeli zamieszkują w obwodzie danej szkoły podstawowej,
- na wniosek rodziców, jeżeli zamieszkują poza obwodem danej szkoły podstawowej,
a szkoła dysponuje wolnymi miejscami.
Elementem składowym zgody dyrektora szkoły podstawowej na przyjęcie dziecka spoza
obwodu szkolnego jest wolne miejsce dla zgłaszającego się ucznia. Powodem odmowy
może być jedynie brak miejsca.
Zgodnie z art. 16, ust. 8 USO zezwolenie na spełnianie obowiązku szkolnego poza szkołą
wydaje dyrektor szkoły, w obwodzie której mieszka dziecko podlegające obowiązkowi
szkolnemu.
Wniosek w tej sprawie składają rodzice lub prawni opiekunowie dziecka. Może się jednak
zdarzyć, że interes dziecka wymagał będzie ingerencji dyrektora szkoły. Wówczas,
zgodnie z art. 61, par. 2 k.p.a., wszczęcie postępowania nastąpić może także z urzędu.
W toku postępowania dyrektor musi jednak uzyskać zgodę strony, czyli rodziców lub
prawnych opiekunów, a więc przedstawicieli ustawowych, samo bowiem dziecko nie posiada
zdolności prawnych wyrażania wymaganej zgody. Zezwolenie i odmowa zezwolenia mają
kształt decyzji administracyjnej. Ustawodawca nie określił materialnej treści zezwolenia,
nadając dyrektorowi prawo i obowiązek określenia jego warunków. Będą nimi np. obowiązek
realizacji określonego programu nauczania, pomoc dydaktyczna sprawowana przez wykwalifikowaną
osobę. Odmowa zezwolenia musi bazować na braku pewności, że obowiązek szkolny poza
szkołą będzie należycie wypełniany.
Art. 66, ust. 1 USO wprowadza regulację dotyczącą indywidualnego programu czy toku
nauki. Wskazano w nim sposób wszczęcia postępowania i uprawnione podmioty, właściwość
organu oraz formę odwołania od decyzji odmownej. Kwestie merytoryczne i procesowe
normuje szczegółowo rozporządzenie ministra właściwego do spraw oświaty i wychowania
z 19 grudnia 2001 r. w sprawie warunków i trybu udzielania zezwoleń na indywidualny
program lub tok nauki oraz organizacji indywidualnego programu lub toku nauki (DzU
z 2002 r. nr 3, poz. 29). Z wnioskiem o udzielenia zezwolenia może wystąpić po co
najmniej jednym roku nauki:
1) uczeń, z tym że uczeń niepełnoletni za zgodą rodziców (prawnych opiekunów),
2) rodzice (prawni opiekunowie) niepełnoletniego ucznia,
3) wychowawca lub nauczyciel prowadzący zajęcia za zgodą rodziców lub pełnoletniego
ucznia.
Wniosek rodziców jest wyrazem woli obojga rodziców. Ewentualny spór rodziców jest
rozstrzygany na drodze sądowej na podstawie art. 97 kodeksu rodzinnego i opiekuńczego.
Rozporządzenie wprowadziło dodatkowy wymóg składania wniosku za pośrednictwem wychowawcy,
który do wniosku dołącza opinię o dotychczasowych osiągnięciach ucznia, jego predyspozycjach,
możliwościach i oczekiwaniach. W przypadku indywidualnego programu do wniosku zostaje
dołączony proponowany program nauki. Przed udzieleniem zezwolenia projekt ten podlega
ocenie właściwego nauczyciela przedmiotu, a następnie zostaje zatwierdzony przez
dyrektora. Organem rozstrzygającym jest dyrektor szkoły. Przed podjęciem takiej decyzji
dyrektor musi uzyskać:
- pozytywną opinię rady pedagogicznej,
- pozytywną opinię publicznej poradni psychologiczno-pedagogicznej, J - pozytywną
opinię organu sprawującego nadzór pedagogiczny, jeżeli zezwolenie dotyczy indywidualnego
toku nauki, umożliwiającego realizację w ciągu roku szkolnego programu nauczania
z dwóch klas. Zezwolenie dyrektor szkoły udziela na czas określony, nie krótszy niż
jeden rok szkolny.
Forma rozstrzygnięcia w sprawie nie jest prawnie jednolita. Samo zezwolenie nie ma
charakteru decyzji administracyjnej, ale odmowa musi mieć ten charakter. Pociąga
to konieczność szczegółowego uzasadnienia decyzji oraz stwarza możliwość złożenia
od niej odwołania. Treść zezwolenia winna zawierać:
- termin zezwolenia,
- wyznaczenie nauczyciela opiekuna,
- określenie przedmiotów, z których uczeń jest zwolniony lub na które może uczęszczać,
- określenie warunków, w jakich zezwolenie wygasa.
12.9. Skreślenie ucznia
Ustawa gwarantuje prawo ucznia do ukończenia szkoły podstawowej i gimnazjum, stąd
uchwała rady pedagogicznej o skreśleniu ucznia szkoły podstawowej czy gimnazjum jest
na mocy art. 39, ust. 2a USO nieważna. Dyrektor może jedynie wystąpić do kuratora
oświaty o podjęcie postępowania w sprawie przeniesienia ucznia do innej szkoły. Jeżeli
jednak uczeń ukończył 18 lat lub uczy się w szkole, w statucie której zawarte są
unormowania dotyczące tej kwestii, procedura skreślenia może być podjęta. Postępowanie
w sprawie skreślenia ucznia jest postępowaniem administracyjnym. Konieczne staje
się więc zawiadomienie o wszczęciu postępowania, zgodnie z art. 61, ust. 4 k.p.a.,
rodziców lub ucznia, jeżeli jest pełnoletni. Szczególnie istotne jest orzeczenie
NSA, stanowiące, że ucznia do 18 roku życia nie można usunąć ze szkoły, ponieważ
jest on objęty obowiązkiem szkolnym. Wolno go jedynie przenieść do innej szkoły.
Organem właściwym do skreślenia ucznia z listy uczniów jest dyrektor szkoły. Jego
kompetencja wynika z uchwały rady pedagogicznej, podjętej na podstawie art. 41, ust.
1, pkt. 5 USO. Realizacja uchwały rozpoczyna procedurę administracyjną według art.
107 k.p.a. Ważną rolę spełnia zasięgnięcie opinii samorządu uczniowskiego, a ściślej
właściwego organu tego samorządu. Opinia samorządu, w odróżnieniu od uchwały rady
pedagogicznej, nie ma dla dyrektora mocy wiążącej, ale może mieć duże znaczenie w
procedurze odwoławczej.
Wzór
t.j.data
(pieczątka szkoły)
Nr
Decyzja
Na podstawie:
a) art. 39, ust. 2 i w związku z art. 41, ust. 1, pkt 5 ustawy z 7 września 1991
r. o systemie
oświaty (DzU z 1996 r. nr 67, poz. 329 z póś. zm.),
b) par Statutu
(nazwa szkoły)
c) prawomocnej uchwały nr Rady Pedagogicznej
(nazwa szkoły)
z dnia w sprawie skreślenia
(imię i nazwisko ucznia)
ucznia klasy z listy uczniów,
d) art. 104 kodeksu postępowania administracyjnego (DzU z 2000 r. nr 98, poz. 1071)
po za
sięgnięciu opinii Samorządu Uczniowskiego,
skreślam z listy uczniów Szkoły
(imię i nazwisko ucznia) (nazwa szkoły)
z dniem
Uzasadnienie
Od niniejszej decyzji służy odwołanie w terminie 14 dni od jej otrzymania poprzez
dyrektora
Szkoły do Kuratora Oświaty w
(podpis i pieczątka służbowa dyrektora szkoły)
Statut szkoły musi zawierać merytoryczne zapisy określające sytuację, w której może
nastąpić skreślenie ucznia z listy uczniów. Brak takich zapisów albo zapisy niezbyt
precyzyjne nie pozwalają na podjęcie decyzji o skreśleniu ucznia. Decyzja o skreśleniu
podlega zaskarżeniu w trybie administracyjnym przez wniesienie odwołania do kuratora
oświaty. W przypadku podtrzymania przez kuratora oświaty decyzji dyrektora, decyzja
organu odwoławczego może być zaskarżona do NSA. Jeżeli jednak w toku postępowania
wyjdą na jaw okoliczności, które mogą spowodować zmianę uchwały rady pedagogicznej
lub uznają uchwałę za nieadekwatną do popełnionego czynu, dyrektor ma prawo zakończyć
postępowanie jego umorzeniem na podstawie art. 105 k.p.a. Pamiętać jednak należy,
że w całym postępowaniu administracyjnym prowadzonym przez dyrektora należy trzymać
się zasad określonych w art.6-16 k.p.a. Zasady te to:
- zasada legalności, żądająca podstawy prawnej do podjęcia decyzji,
- zasada dochodzenia prawdy, czyli dążenie do pełnego wyjaśnienia sprawy,
- zasada czynnego udziałfi strony, najczęściej rodziców ucznia,
- zasada dokumentowania postępowania w formie pisemnej.
Szkoły i placówki oświatowe są pod względem prawnym jednostkami organizacyjnymi powołanymi
do świadczenia usług niematerialnych, na podstawie nawiązanego z użytkownikiem stosunku
administracyjno-prawnego. Mają one realizować określone zadania oświatowe na podstawie
przyznanych im kompetencji oraz środków osobowych i rzeczowych. Zapewnia to prawidłowość
funkcjonowania szkoły i placówki oświatowej od strony stosunków prawnych z użytkownikami.
Nie wynika ono ze swobody pozostawionej organom szkoły, ale z reguł narzuconych placówce
oświatowej przez przepisy prawa oświatowego.
Na tym tle szczególnie istotne staje się pozycja prawna ucznia. Jako najczęściej
niepełnoletni w świetle prawa cywilnego ma ograniczone prawa cywilne i musi mieć
swoich ustawowych i prawnych przedstawicieli. Ale to przecież uczeń realizuje obowiązek
szkolny jako prawny obowiązek, do niego kierowane są zapisy statutu i innych dokumentów
szkolnych, określających jego prawa i obowiązki. To uczeń otrzymuje świadectwo szkolne,
jest klasyfikowany i promowany, ma prawo podjąć naukę w określonej szkole itp. Uczeń
musi być widziany jako podmiot prawa oświatowego. Prawo oświatowe zawarte w ustawach
i aktach wewnętrznych szkoły, dając uczniowi szereg uprawnień, nakłada również szereg
obowiązków. Sam fakt, że uczeń jest wykonawcą obowiązku szkolnego, daje mu określoną
pozycję prawną. Uczeń, niejako z urzędu (gwarantuje to ustawa o systemie oświaty)
jest członkiem samorządu uczniowskiego. Daje mu to szereg praw już uprzednio omówionych.
Fakt ten daje również możliwość uregulowania stosunków szkoły z organizacjami uczniowskimi.
Działalność szkoły jest regulowana za pomocą rozbudowanego systemu norm prawnych.
Te normy o zróżnicowanym charakterze i przeznaczeniu starają się, na ile to możliwe,
określać jak najwięcej zdarzeń związanych z funkcjonowaniem szkoły. Jest jednak prawdą,
że prawo nie może wkraczać w każdy
szczególny przypadek działalności nauczyciela i ucznia. Trzeba więc widzieć szkołę
jako instytucję, która z jednej strony funkcjonuje na zasadach określonych w najważniejszych
aktach prawnych, tj. na ustawie o systemie oświaty i Karcie nauczyciela, rozporządzeniach
wykonawczych do tych ustaw, z drugiej -jako jednostkę regulującą swoją działalność
normami prawnymi podejmowanymi bezpośrednio w szkole. Mniejsze znaczenie ma organ
prowadzący, chociaż bez jego działania istnienie szkoły staje się niemożliwe. Bez
aktów wewnętrznych, tworzonych przez szkołę i na jej użytek, funkcjonowanie szkoły
byłoby znacznie utrudnione, a może i niemożliwe. Kompetencje wyrażone w tych aktach
dotyczą spraw najbliższych, merytorycznie czy technicznie ważnych dla danej szkoły.
Załączniki
1. Ustawa o systemie oświaty i Karta nauczyciela w orzecznictwie sądowym
W niniejszym aneksie przedstawiony zostanie wybór uchwal i orzeczeń Trybunału Konstytucyjnego
i Naczelnego Sądu Administracyjnego, sądów apelacyjnych i Sądu Najwyższego, odnoszących
się do podstawowych aktów prawnych obowiązujących w oświacie. Orzeczenia powiązaliśmy
z poszczególnymi artykułami ustawy o systemie oświaty i ustawy Karta nauczyciela,
do których się odnoszą.
A. Ustawa o systemie oświaty
Art. 1. Akty założenia, przekształcania lub likwidacji szkół itp. placówek publicznych
nie są decyzjami administracyjnymi w rozumieniu przepisów kodeksu postępowania administracyjnego,
ale aktami organizacyjnymi o charakterze ogólnym.
Postanowienie NSA z 08.05.1992 r. I SA 541/92.
Art. 5. Uchwała rady gminy, która ustala odpłatność za korzystanie z przedszkoli,
nie ustanawia przepisów powszechnie obowiązujących.
Uchwała SN z 18.12.1992 r. III AZP 30/92.
Art. 14. Nałożenie na gminy obowiązku prowadzenia rocznego przygotowania przedszkolnego
jako obowiązkowego zadania własnego spowodowało, że nauczyciele oddziałów zerowych
szkół podstawowych stali się pracownikami prowadzonego przez gminę przedszkola z
dniem zaoferowania gminie mienia szkoły potrzebnego do prowadzenia tego oddziału.
Wyrok SN z 10.05.1994 r. I PRN 19/94.
Art. 36. 1. Czynności urzędowe, podejmowane przez organy gminy lub z ich umocowania
przez powołaną w tym celu komisję konkursową zmierzającą do powierzenia stanowiska
dyrektora publicznej szkoły podstawowej, mają w przeważającej mierze charakter czynności
z zakresu prawa pracy, poprzedzających nawiązanie (przekształcenie) zobowiązaniowego
stosunku pracy, a spory na tle legalności postępowania konkursowego należą do kategorii
spraw o roszczenia związane ze stosunkiem pracy (art. 476 par. 1 k.p.c).
2. Konkurs jako metoda obsadzania stanowisk w służbie publicznej ma obywatelom zapewnić
równy dostęp do tej służby ( art. 60 Konstytucji RP).
Postanowienie SN z 29.08.2001 r. III RN 123/01.
Art. 37. Nauczycielowi mianowanemu odwołanemu z funkcji dyrektora szkoły, powierzonej
na czas nie określony, z naruszeniem art. 37, ust. 1 lub art. 38 ustawy Kn. nie przysługuje
roszczenie o orzeczenie bezskuteczności odwołania czy o przywrócenie do pracy na
dotychczasowym stanowisku; przysługuje mu natomiast roszczenie o odszkodowanie na
podstawie art. 45, par. 2 i art. 47.1 kodeksu pracy. Warunkiem odwołania nauczyciela
z funkcji kierowniczej z końcem roku szkolnego z inicjatywy własnej organu, który
funkcję kierowniczą powierzył, jest otrzymanie przez nauczyciela negatywnej oceny
pracy.
Uchwała SN z 05.05.1993 r. I PZP 15/93.
Art. 38. Na zasadzie art. 30, ust. 2, pkt 5 ustawy z dnia 8 marca 1990 r. o samorządzie
gminnym, powierzenie stanowiska dyrektora szkoły lub placówki oświatowej kandydatowi
wyłonionemu w drodze konkursu należy do zarządu gminy.
Wyrok NSA z 27.09.1994 r. SA/Wr 1489/94.
Art. 39. Decyzja o skreśleniu ucznia z listy uczniów szkoły niepublicznej o uprawnieniach
szkoły publicznej może być zaskarżona do sądu administracyjnego.
Uchwała SN z 18.10.1995 r. III AZP 28/95.
Powództwo ucznia przeciwko niepublicznej szkole o nakazanie jej dalszego kształcenia
tego ucznia drogą sądową jest niedopuszczalne.
Uchwała SN z 21.07.1992 r. III CZP 84/92.
Art. 62. Z treści przepisu art. 62, ust. 1 ustawy nie można wywieść zakazu przekształceń
organizacyjnych, polegających na włączeniu żłobków do przedszkoli w sytuacji, gdy
prowadzenie obu tych jednostek organizacyjnych należy do zadań własnych gminy, a
jednostki te łączy wspólny cel, jakim jest opieka i wychowanie dzieci.
Wyrok NSA z 07.02.1995 r. SA/Rz 90/94.
Art. 66. W razie złożenia przez rodziców wniosku o zezwolenie na indywidualny program
lub tok nauki, brak zgody dyrektora szkoły w formie decyzji negatywnej stwarza stronom
tego postępowania, to jest rodzicom ucznia bądś też uczniowi pełnoletniemu, prawo
do skargi na bezczynność organu szkoły na warunkach określonych w art. 216, par.
1-3 k.p.a.
Postanowienie NSA z 30.12.1994 r. SAB/Wr 88/94.
Art. 81. Zwolnienie od podatków przewidziane w art. 81 ustawy nie ma zastosowania
do podmiotu zarządzającego nieruchomością użytkowaną przez szkołę, który w myśl art.
2, pkt 2 ustawy z dnia 12 stycznia 1991 r. o podatkach i opłatach lokalnych (DzU
nr 9, poz. 31) jest podatnikiem podatku od nieruchomości, jeżeli nie ma on statusu
szkoły lub placówki publicznej w rozumieniu przepisów powołanej ustawy o systemie
oświaty.
Uchwala NSA z 18.12.1995 r. VI SA 19/95.
Art. 83a. Działalność oświatowa polegająca na prowadzeniu szkoły nie może być podejmowana
na zasadach określonych w przepisach o działalności gospodarczej. Szkoła nie jest
pracodawcą w rozumieniu art. 2 ustawy z dnia 29 grudnia 1993 r. o ochronie roszczeń
pracowniczych w razie niewypłacalności pracodawcy.
Wyrok SN z 09.01.2001 r. I PKN 167/ 00.
B. Karta nauczyciela
Art. 1. Dopuszczalne jest zatrudnienie nauczyciela w szkole niepublicznej o uprawnieniach
szkoły publicznej na podstawie umowy cywilnoprawnej.
Uchwała SN z 30.09.1994 r. I PKZ 37/94.
Placówki wypoczynku dla dzieci i młodzieży (sezonowe placówki wczasowe) są placówkami
opiekuńczo-wychowawczymi w rozumieniu art. 1, pkt 1 Kn., a praca wychowawcy lub kierownika
pedagogicznego na koloniach jest pracą nauczycielską.
Wyrok SN z 05.01.1989 r. III URN 278/88.
Art. 10. Zatrudnienie nauczyciela spełniającego warunki z art. 10, ust. 2, pkt 2-4
ustawy Kn. na podstawie umowy o pracę na czas określony, niezgodnie z przesłankami
art. 10, ust. 4 tej ustawy, powoduje nawiązanie stosunku pracy na czas nie określony.
Wyrok SN z 14.06.1994 r. I PZP 28/94 i z 1.10.1999 r. IPKN 284/99.
Korzystanie przez nauczyciela z płatnego urlopu dla poratowania zdrowia i urlopu
bezpłatnego celem wykonywania funkcji z wyboru w organizacjach społecznych nie uważa
się za przerwę w pracy w rozumieniu przepisu art. 10, ust. 2, pkt 7 cytowanej ustawy.
Uchwała SN z 22.12.1982 r. III PZP 58/82.
Przepis art. 10, ust. 4 Kn., według którego nawiązanie stosunku pracy na czas określony
może nastąpić wyłącznie w wypadku zaistnienia potrzeby wynikającej z organizacji
nauczania lub zastępstwa nieobecnego nauczyciela, wyłącza stosowanie art. 25,1 kp.
Wyrok SN z 02.09.1999 r. I PKN 235/99.
Art. 18. Przeniesienie mianowanego nauczyciela w ramach tej samej placówki (szkoły,
przedszkola), jeżeli nawet łączy się ze zmianą miejsca wykonywania pracy, ale bez
zmiany stanowiska, nie podlega ograniczeniom przewidzianym w art. 18, ust. 1 Kn.
może nastąpić bez zgody nauczyciela, chyba że w akcie mianowania jego miejsce pracy
zostało wyraśnie powiązane z wykonywaniem czynności w określonej jednostce organizacyjnej
placówki (szkoły, przedszkola) lub z określoną miejscowością.
Wyrok SN z 27.05.1999 r. I PKN 81/99.
Art. 19. Skierowanie nauczyciela na podstawie art. 19, ust. 1 Kn. do innej szkoły
bez jego zgody nie wymaga uprzedniego wypowiedzenia; w takim przypadku organy rozpatrujące
spory pracownicze są uprawnione do badania, czy występują przesłanki wymienione w
powołanym przepisie prawa.
Uchwala SN z 14.01.1983 r. III PZP 64/82.
Art. 20. Złożenie przez nauczyciela na podstawie art. 73 Kn. wniosku o udzielenie
urlopu dla poratowania zdrowia w określonym terminie nie jest przeszkodą do rozwiązania
z nim stosunku pracy na podstawie art. 20 tej ustawy przed terminem wskazanym jako
początek urlopu.
Wyrok SN z 07.11.1995 r. I PRN 83/95.
Nauczyciel, z którym rozwiązano stosunek pracy w trybie art. 20, ust. 1 ustawy Kn.,
ma prawo do odprawy pieniężnej przewidzianej w ust. 2 tego artykułu, choćby niezwłocznie
podjął inne zatrudnienie.
Wyrok SN z 13.06.1995 r. I PRN 29/95.
W razie przejęcia szkoły w części lub w całości z mocy art. 23, par. 2 kp. nauczyciel
staje się pracownikiem nowej szkoły, co wyklucza możliwość zwolnienia go z pracy
przez szkołę zatrudniającą go do chwili przejęcia na podstawie art. 20 Kn.
Wyrok SN z 17.05.1995 r. I PRN 15/95.
W razie rozwiązywania stosunku pracy z nauczycielem w trybie art. 20, ust. 1 ustawy
Kn., nie jest wymagane uzyskanie stanowiska organizacji związkowej przewidzianego
w art. 38, 52, par. 3 lub art. 53, par. 4 kp., nie jest natomiast uchylona ochrona
wynikająca z art. 32, ust. 1 i ust. 4 ustawy z 23 maja 1991 r. o związkach zawodowych.
Wyrok SN z 04.04.1995 r. I PRN 7/95.
W razie konieczności rozwiązania stosunku pracy z jednym spośród kilku nauczycieli,
ocenie sądu podlegają również kryteria wyboru osoby, która została zwolniona.
Wyrok SN z 07.09.1994 r. I PRN 56/94.
Przepis art. 20, ust.l ustawy Kn. w przypadku okoliczności w nim przewidzianych uprawnia
dyrektora szkoły do rozwiązania stosunku pracy z nauczycielem zatrudnionym na podstawie
umowy o pracę bez zachowania wypowiedzenia.
Uchwała SN z 25.06.1993 r. I PZP 25/93.
W okresie przewidzianego w art. 20, ust. 1 Kn. stanu nieczynnego nie można nauczycielowi
udzielić urlopu wypoczynkowego.
Wyrok SN z 29.05.1984 r. I PR 4/ 84.
Rozwiązanie stosunku pracy z nauczycielem na jego wniosek z przyczyn uzasadniających
przeniesienie go w stan nieczynny następuje z końcem roku szkolnego po uprzednim
trzymiesięcznym wypowiedzeniu i nie jest tożsame z wygaśnięciem stosunku pracy z
mocy prawa z upływem 6 miesięcy pozostawania w stanie nieczynnym.
Wyrok SN z 14.07.1999 r. I PKN 145/99.
1. Nauczycielowi przeniesionemu w stan nieczynny przysługuje urlop dla poratowania
zdrowia na okres nie dłuższy niż do czasu wygaśnięcia stosunku pracy. 2. O skuteczności
aktu przeniesienia nauczyciela w stan nieczynny decydują okoliczności istniejące
w chwili jego dokonania. Złożenie przez nauczyciela wniosku o udzielenie urlopu dla
poratowania zdrowia po przeniesieniu go w stan nieczynny nie ma znaczenia dla prawnej
skuteczności aktu przeniesienia. 3. W ocenie poprawności zastosowania kryteriów wyboru
nauczyciela do zwolnienia lub przeniesienia w stan nieczynny na podstawie art. 20
decydujący jest moment dokonania tych czynności. Nauczyciel nie legitymujący się
dyplomem wyższej uczelni w chwili przeniesienia w stan nieczynny nie spełnia kryteriów
posiadania pełnych kwalifikacji zawodowych, choćby póśniejszy termin ukończenia studiów
i obrony pracy magisterskiej był znany dyrektorowi szkoły.
Wyrok SN z 14.07.1999 r. I PKN 156/99.
1. Samo stwierdzenie, że liczba przydzielonych nauczycielowi godzin lekcyjnych przekracza
pensum dydaktyczne, nie przesądza o możliwości dalszego zatrudnienia nauczyciela
w szkole po zmianach organizacyjnych określonych w art. 20, ust. 1 Kn. 2. W ocenie
możliwości dalszego zatrudniania nauczyciela po wprowadzeniu zmian organizacyjnych
określonych w art. 20, ust. 1 Kn. należy uwzględnić, poza przydzieloną nauczycielom
liczbą godzin lekcyjnych, także inne okoliczności, w tym zwłaszcza kwalifikacje zawodowe
nauczyciela.
Wyrok SN z 17.12.1997 r. I PKN 437/97.
W razie zmian organizacyjnych w szkole w rozumieniu art. 20, ust. 1 ustawy Kn. przyjęte
przez pracodawcę kryteria wyboru nauczyciela do zwolnienia z pracy podlegają kontroli
sądowej w celu dokonania oceny, czy rozwiązanie stosunku pracy z nauczycielem było
uzasadnione.
Wyrok SN z 1.10.1999 r. I PKN 289/99.
Wypowiedzenie pracownikowi umowy o pracę spowodowane zmianami organizacyjnymi, ograniczeniem
zatrudnienia, likwidacją stanowiska pracy itp. nie musi zbiegać się w czasie z chwilą
faktycznego ich przeprowadzenia, dlatego istnienie stanowiska pracy w dniu wypowiedzenia
umowy o pracę nie jest równoznaczne z brakiem rzeczywistej przyczyny, o ile w okresie
wypowiedzenia lub w póśniejszym, nieodległym czasie stanowisko to zostaje faktycznie
zlikwidowane w związku z tymi zmianami.
Wyrok SN z 13.10.1999 r. I PKN 290/99.
Dyrektor szkoły ma obowiązek przywrócenia do pracy w pierwszej kolejności nauczyciela
pozostającego w stanie nieczynnym w razie powstania możliwości ponownego podjęcia
przez niego pracy w pełnym wymiarze zajęć, w tej samej szkole, na tym samym lub innym
stanowisku, jeżeli nauczyciel posiada wymagane kwalifikacje. W wyroku SN stwierdził,
że nauczyciel może skorzystać z roszczenia przewidzianego w tym przepisie także wtedy,
gdy brak było podstaw do przeniesienia go w stan nieczynny, a sytuacja taka utrzymuje
się po przeniesieniu.
Wyrok SN z 27.05.1999 r. I PKN 77/99.
Art. 22. Nie jest wymagana zgoda nauczyciela na pracę w innej szkole w tej samej
miejscowości w celu uzupełnienia obowiązującego wymiaru zajęć dydaktycznych (wychowawczych)
w wymiarze nie większym niż 1/2 etatu.
Wyrok SN z 20.03.1991 r.IPR6/91.
Art. 23. Uprawnienie do odprawy na podstawie art. 23, ust. 1, pkt. 3 ustawy Kn. przysługuje
nauczycielowi mianowanemu, który stał się trwale niezdolny do wykonywania pracy w
pełnym wymiarze, chociaż zachował zdolność do jej wykonywania w niepełnym wymiarze
czasu pracy.
Wyrok SN z 04.04.1995 r. I PRN 4/95.
Art. 26. Nauczycielowi mianowanemu nie przysługuje w stosunku do zakładu pracy roszczenie
o naprawienie szkody poniesionej na skutek orzeczenia kary dyscyplinarnej zwolnienia
z pracy, zmienionej na karę łagodniejszą w następstwie wniesienia rewizji nadzwyczajnej.
Nie wyklucza to możliwości dochodzenia roszczeń odszkodowawczych w stosunku do Skarbu
Państwa na podstawie przepisów prawa cywilnego.
Uchwała SN z 07.01.1992 r. I PZP 62/91.
Art. 27. Nauczyciel, z którym na podstawie art. 27, ust. 1 ustawy Kn. rozwiązano
stosunek pracy za wypowiedzeniem, nie ma prawa do odprawy określonej w art. 20, ust.
2 tejże ustawy.
Wyrok SN z 16.02.1995 r. I PRN 120/94.
Art. 33. Dodatek za wysługę lat przysługujący nauczycielowi podlega wypłacie miesięcznie
z góry.
Uchwała SN z 26.06.1985 r. III PZP 23/85.
Art. 35. Zamieszczenie w planie organizacyjnym szkoły godzin ponadwymiarowych przypadających
w dniach ustawowo wolnych od pracy oraz w dniach wolnych od pracy i w okresach przerw
w pracy szkoły ustalonych w przepisach o organizacji roku szkolnego, w których nie
odbywają się zajęcia dydaktyczne lub wychowawcze, nie uprawnia do wynagrodzenia przewidzianego
w art. 35 Kn.
Uchwała SN z 29.03.1989 r. III PZP 53/88.
Nauczycielowi nie przysługuje wynagrodzenie określone w art. 35 Kn. za nieprze-pracowane
z powodu choroby godziny ponadwymiarowe.
Uchwala SN z 24.03.1987 r. III PZP 3/87.
Nie jest czynem niedozwolonym, uzasadniającym odpowiedzialność odszkodowawczą pracodawcy
według art. 415 kc, zatrudnienie nauczyciela w godzinach ponadwymiarowych w wymiarze
zgodnym z art. 35 ustawy Kn.
Wyrok SN z 23.11.1999 r. II UKN 211/99.
Art. 42. Obowiązujący do czasu zawarcia układu zbiorowego pracy dla nauczycieli art.
42, ust. 5 ustawy Kn. uzasadnia zobowiązanie nauczyciela do zwiększonego wymiaru
zajęć dydaktycznych bez uznania ich za pracę w godzinach ponadwymiarowych zarówno
wtedy, gdy według planu zajęć we wcześniejszym okresie pracy nauczyciel nie wyczerpał
obowiązującego go wymiaru zajęć dydaktycznych, jak i wówczas, gdy według planu zajęć
we wcześniejszym okresie nauczał w odpowiednio większej liczbie godzin niż obowiązujący
go wymiar godzin zajęć dydaktycznych.
Uchwała SN z 20.04.1994 r. I PZP 10/94.
Art. 47. Przepisy art. 1, ust. 1, pkt 1-3 ustawy z dnia 20 lipca 1990 r. o wliczaniu
okresów pracy w indywidualnym gospodarstwie rolnym do pracowniczego stażu pracy (DzU
nr 54, poz. 310) mają zastosowanie przy ustalaniu prawa do nagrody jubileuszowej
na podstawie art. 47 ustawy Kn.
Uchwała SN z 04.11.1992 r. I PZP 64/92.
Art. 48. Nauczyciel zatrudniony po przejściu na emeryturę w tej samej szkole w niepełnym
wymiarze na podstawie umowy o pracę na czas określony nabywa prawo do nagrody z zakładowego
funduszu nagród, jeżeli w roku, za który przyznawana jest nagroda, przepracuje, nawet
z przerwami, co najmniej 6 miesięcy.
Uchwala SN z 14.01.1986 r. III PZP 52/85.
Art. 53. Wysokość zakładowego funduszu świadczeń socjalnych dla nauczycieli ustala
się bez uwzględnienia nieplanowanych podwyżek wynagrodzeń w roku kalendarzowym.
Uchwala SN z 12.06.1996 r. I PZP 7/96.
Art. 61. Nauczyciel, który podjął pierwszą pracę w szkole, zatrudniony w niepełnym
wymiarze godzin, jednak wyższym niż połowa obowiązującego wymiaru zajęć, ma prawo
do jednorazowego zasiłku na zagospodarowanie, określonego w art. 61, ust. 1 Kn. w
wysokości dwumiesięcznego wynagrodzenia zasadniczego, odpowiadającego wymiarowi czasu
pracy.
Wyrok SN z 21.09.1995 r. I PZP 24/95.
Art. 73. Dyrektor szkoły nie ma obowiązku udzielenia płatnego urlopu dla poratowania
zdrowia nauczycielowi zatrudnionemu w pełnym wymiarze zajęć i pobierającemu równocześnie
emeryturę.
Uchwała SN z 24.05.1994 r. I PZP 24/94.
Dodatek funkcyjny nie przysługuje nauczycielowi w okresie, w którym zaprzestał pełnienia
obowiązków na stanowisku, do którego przywiązany jest ten dodatek, z powodu korzystania
z płatnego urlopu dla poratowania zdrowia udzielonego na podstawie art. 73 Kn.
Uchwała SN z 19.12. 1983 r. III PZP 49/83.
Niemożliwe jest udzielenie nauczycielowi urlopu dla poratowania zdrowia, jeżeli w
momencie wystąpienia z wnioskiem o ten urlop stosunek pracy jest już rozwiązany w
wykonaniu orzeczenia komisji dyscyplinarnej o wydaleniu z zawodu.
Wyrok SN z 21.07.1999 r. I PKN 58/99.
Przy ustaleniu wysokości dodatkowego wynagrodzenia rocznego wypłacanego na podstawie
ustawy z dnia 12 grudnia 1997 r. o dodatkowym wynagrodzeniu rocznym dla pracowników
jednostek sfery budżetowej (DzU nr 160, poz. 1080 ze zm.) nie uwzględnia się wynagrodzenia
otrzymanego przez nauczyciela w czasie urlopu dla poratowania zdrowia.
Art. 77. Nauczycielowi mianowanemu nie przysługuje odwołanie do Sądu Najwyższego
od wymierzonej mu kary dyscyplinarnej zwolnienia z pracy. Odwołanie przysługuje natomiast
od kary wydalenia z zawodu nauczycielskiego.
Postanowienie SN z 02.03.1995 r. I PO 13/94.
Art. 84. Jeżeli w dacie wygaśnięcia stosunku pracy nauczyciela istniało prawomocne
orzeczenie komisji dyscyplinarnej o wydalenie z zawodu, to art. 84, ust. 5 Kn. pozwala
na zwrot zatrzymanej części wynagrodzenia tylko za okres zawieszenia w pełnieniu
obowiązków i do daty wygaśnięcia stosunku pracy. W świetle tego przepisu brak jest
podstaw do zasądzenia wynagrodzenia za okres po tej dacie, choćby następnie w wyniku
rewizji nadzwyczajnej postępowanie dyscyplinarne zostało umorzone lub obwiniony został
uniewinniony.
Wyrok SN z 21.07.1999 r. I PKN 103/99.
Art. 87. Odprawa pieniężna przysługuje każdemu nauczycielowi w razie rozwiązania
stosunku pracy z powodu przejścia na emeryturę, natomiast w razie rozwiązania stosunku
pracy z powodu trwałej niezdolności do pracy na zajmowanym stanowisku odprawa przysługuje
tylko nauczycielowi mianowanemu.
Wyrok SN z 03.10.1990 r. I PR 276 /90.
Art. 88. Kn. podlega wykładni ścisłej, gdyż jest przepisem szczególnym, samodzielnie
określającym warunki do nabycia przez nauczyciela prawa do wcześniejszej emerytury.
Przepis ten, odmiennie niż art. 26 ustawy z 14 grudnia 1982 r. o zaopatrzeniu emerytalnym
pracowników i ich rodzin, wymaga spełnienia tylko jednego warunku, tj. posiadania
przez nauczyciela 30-letniego okresu zatrudnienia, w tym 20 lat zatrudnienia I kategorii.
Przejście na emeryturę na podstawie art. 88 Kn. uzależnione jest nie tylko od posiadania
30-letniego okresu zatrudnienia, ale ponadto od rozwiązania stosunku pracy na wniosek
nauczyciela.
Wyrok SA w Rzeszowie z 30.10.1992 r. III Aur 272/92.
1. W świetle Kn. parafie nie są placówkami oświatowymi, w których nauczanie daje
prawo do uprawnień przewidzianych w Karcie, a więc i uprawnień do nabycia emerytury
"nauczycielskiej" na podstawie art. 88 Kn. 2. Przy ustalaniu 30-letniego okresu zatrudnienia
do uzyskania przez nauczyciela emerytury uwzględnia się jedynie okresy faktycznego
zatrudnienia, tj. świadczenia pracy w ramach stosunku pracy. Przepis art. 88, ust.
1 Kn. nie przewiduje możliwości zaliczenia nauczycielowi do 30-letniego okresu zatrudnienia
okresów równorzędnych lub zaliczalnych. Oznacza to, że nie uwzględnia się lat studiów,
pracy w gospodarstwie rolnym rodziców i działalności twórczej, gdyż są to okresy
zaliczalne, które nie mogą zastąpić właściwego okresu zatrudnienia.
Wyrok SA w Rzeszowie z 13.02.1992 r. III Aur 9/92.
Przepis art, 88 Kn. wymaga dla uzyskania emerytury nauczycielskiej wykazania 20 lat
pracy w zawodzie nauczyciela, a nie zatrudnienia w I kategorii.
Wyrok SN z 15.12.1997 r. II UKN 410/97.
2. Wykaz wybranych aktów wykonawczych do ustawy o systemie oświaty*
1. Art. 5, ust. 6c - rozporządzenie Rady Ministrów z 6.10.1998 r. w sprawie określenia
wykazu szkół i placówek o znaczeniu regionalnym, których prowadzenie należy do samorządu
województwa
(DzU nr 147, poz. 964).
2. Art. 9b - rozporządzenie MEN z 19.10.1999 r. w sprawie wymagań, jakim powinni
odpowiadać egzaminatorzy okręgowych komisji egzaminacyjnych oraz warunków wpisywania
i skreślania egzaminatorów z ewidencji egzaminatorów (DzU nr 93, poz. 1071).
3. Art. 9c rozporządzenie MEN z 18.02.1999 r. w sprawie utworzenia okręgowych komisji
egzaminacyjnych oraz określenia ich zasięgu terytorialnego (DzU nr 14,poz. 134, zm.
DzU z 1999 r. nr 41, poz. 417).
4. Art. 9c - zarządzenie w sprawie nadania statutu Centralnej Komisji Egzaminacyjnej
(MP. z 1999 r. nr 11, poz. 159).
5. Art. 10, ust. 2 - rozporządzenie MEN z 1.10.1991 r. w sprawie szczegółowych zasad
i trybu przeprowadzania egzaminów eksternistycznych oraz zasad odpłatności za ich
przeprowadzenie
(DzU nr 80, poz. 410, zm. z 1998 r. nr 65, poz. 424, z 2002 nr 46,poz. 434).
6. Art. 11, ust. 2 - rozporządzenie MEN z 24.01.2000 r. w sprawie zasad wydawania
oraz wzorów świadectw, dyplomów państwowych i innych druków szkolnych, sposobu dokonywania
ich sprostowań i wydawania duplikatów, a także zasad legalizacji dokumentów przeznaczonych
do obrotu prawnego z zagranicą oraz zasad odpłatności za wykonywanie tych czynności
(DzU nr 6, poz. 73, zm. z 2000 r. nr 107, poz. 1132).
7. Art. 12, ust. 2 - rozporządzenie MEN z 14.04.1992 r. w sprawie warunków i sposobu
organizowania nauki religii w szkołach publicznych (DzU z 1999 r. nr 36,
poz. 155, zm. z 1993 r. nr 83, poz. 390, z 1999 r. nr 67, poz. 7543).
8. Art. 13, ust. 3 - rozporządzenie MENiS z 3.12.2002 r. w sprawie warunków i sposobu
wykonywania przez szkoły i placówki publiczne zadań umożliwiających podtrzymanie
poczucia tożsamości narodowej, etnicznej, językowej i religijnej uczniów należących
do mniejszości narodowych i grup etnicznych (DzU nr 220,poz. 1853).
9. Art. 22, ust. 1, pkt 1 - rozporządzenie MEN z 27.08.2001 r. w sprawie warunków
i trybu przyjmowania uczniów do publicznych przedszkoli i szkół oraz przechodzenia
z jednych typu szkół do innych
(DzU nr 97, poz. 1054).
10. Art. 22, ust. 1, pkt 3 - rozporządzenie MEN z 12.08.1999 r. w sprawie zasad organizacji
kształcenia dzieci obywateli polskich czasowo przebywających za granicą,wspomagania
nauczania historii, geografii i języka polskiego wśród Polonii oraz z zakresu świadczeń
przysługującym nauczycielom polskim skierowanym w tym celu do pracy za granicą
(DzU nr 67, poz. 757, zm. z 2000 r. nr 72, poz. 840).
11. Art. 22, ust. 1, pkt 5 - rozporządzenie MEN z 17.08.1992 r. w sprawie ogólnych
przepisów bezpieczeństwa i higieny w szkołach i placówkach publicznych.
(DzU nr 65,poz. 331, zm. z 1996 r. nr 119, poz. 562).
12. Art. 22, ust. 2, pkt 1 - rozporządzenie MENiS z 12.02.2002 r. w sprawie ramowych
planów nauczania w szkołach publicznych (DzU nr 15, poz. 142).
13. Art. 22, ust. 2, pkt 2 - rozporządzenie MENiS z 26.02.2002 r. w sprawie podstaw
programowych wychowania przedszkolnego, kształcenia w poszczególnych typach szkół
(DzU nr 51, poz. 458).
14. Art. 22, ust. 2, pkt 3 - rozporządzenie MENiS z 24.04.2002 r. w sprawie warunków
i trybu dopuszczania do użytku szkolnego programów nauczania programów wychowania
przedszkolnego i podręczników oraz zalecania środków dydaktycznych (DzU nr 69, poz.
635).
15. Art. 22, ust. 2, pkt 4 - rozporządzenie MEN z 21.03.2001 r. w sprawie warunków
i sposobu oceniania, klasyfikowania i promowania uczniów i słuchaczy oraz przeprowadzania
egzaminów i sprawdzianów w szkołach publicznych (DzU nr 29, poz. 323,nr 46, poz.
432, nr 155, poz. 1289).
16. Art. 22, ust. 2, pkt 5 - rozporządzenie MENiS z 18.02.2002 r. w sprawie sposobu
prowadzenia przez publiczne przedszkola, szkoły i placówki dokumentacji przebiegu
nauczania, działalności wychowawczej i opiekuńczej oraz rodzajów tej dokumentacji
(DzU nr 23, poz. 225).
17.Art. 22, ust. 2, pkt 6 - rozporządzenie MENiS z 9.04.2002 r. w sprawie zasad i
warunków prowadzenia działalności innowacyjnej i eksperymentalnej przez szkoły i
placówki publiczne (DzU nr 56, poz. 506).
18. Art. 22, ust. 2, pkt 7 - rozporządzenie MENiS z 18.04.2002 r. w sprawie organizacji
roku szkolnego (DzU nr 46, poz. 432).
19. Art. 22, ust. 2, pkt 8 - rozporządzenie MENiS z 29.01.2002 r. w sprawie organizacji
konkursów, turniejów i olimpiad (DzU nr 13, poz. 125).
20. Art. 22, ust. 2, pkt 9 - zarządzenie MEN z 4.10.1993 r. w sprawie zasad organizowania
opieki nad uczniami niepełnosprawnymi, ich kształcenia w ogólnodostępnych i integracyjnych
publicznych przedszkolach, szkołach i placówkach oraz organizacji kształcenia specjalnego
(DzUrz MEN z 1993 r. nr 9, poz. 36).
21. Art. 22, ust. 2, pkt 10 - rozporządzenie MEN z 10.08.2001 r. w sprawie standardów
wymagań będących podstawą przeprowadzania sprawdzianów i egzaminów (DzU nr 92, poz.
1020).
22. Art. 22, ust. 2, pkt U - rozporządzenie MEN z 15.01.2001 r. w sprawie zasad udzielania
i organizacji pomocy psychologiczno-pedagogicznej w publicznych przedszkolach, szkołach
i placówkach (DzU z 2001 r. nr 13, poz. 110).
23. Art. 23, ust. 3 - rozporządzenie RM z 12.10.1992 r. w sprawie zasad współdziałania
ministrów w zakresie kształcenia zawodowego (DzU nr 77, poz. 387).
24. Art. 24, ust. 1 - rozporządzenie MENiS z 18.04.2002 r. w sprawie klasyfikacji
zawodów szkolnictwa zawodowego (DzU nr 63, poz. 571).
25. Art. 24, ust. 3 - rozporządzenie MENiS z 16.01.2002 r. w sprawie profili kształcenia
ogólnozawodowego (DzU nr 8, poz. 65).
26. Art. 29 - rozporządzenie RM z 22.12.1998 r. w sprawie określenia wykazu szkół,
które prowadzą ministrowie właściwi do spraw: wewnętrznych, obrony narodowej i sprawiedliwości
(DzU nr 162, poz. 1134).
27. Art. 30, ust. 3 - zarządzenie MEN z 17.04.1992 r. w sprawie regulaminu konkursu
na kandydata na stanowisko kuratora oświaty i trybu pracy komisji konkursowej(DzUrz
MEN nr 2, poz. 11).
28. Art. 32, ust. 4 - rozporządzenie MEN z 29.12.1998 r. w sprawie organizacji kuratoriów
oświaty oraz zasad tworzenia ich delegatur (DzU z 1998 r. nr 164,poz. 1169).
29. Art. 35, ust. 6 - rozporządzenie MEN z 13.08.1999 r. w sprawie szczególnych zasad
sprawowania nadzoru pedagogicznego, wykazu stanowisk wymagających kwalifikacji pedagogicznych,
kwalifikacji niezbędnych do sprawowania nadzoru pedagogicznego, a także kwalifikacji
osób, którym można zlecić prowadzenie badań i opracowanie ekspertyz (DzU nr 67, poz.
759).
30. Art. 36, ust. 3 - rozporządzenie MEN z 15.02.1999 r. w sprawie wymagań, jakim
powinny odpowiadać osoby zajmujące stanowiska dyrektorów oraz inne stanowiska kierownicze
w przedszkolach oraz w poszczególnych typach szkół i placówek (DzU nr 14, poz. 126,
zm. z 2000 r., nr 70, poz. 823).
31. Art. 44 - rozporządzenie MEN z 4.10.2001 r. w sprawie typów szkół i placówek,
w których nie tworzy się rady pedagogicznej ze względu na specyficzną organizację
pracy szkoły lub placówki
(DzU nr 120, poz. 1290).
32. Art. 52, ust. 1 - zarządzenie MEN z 28.08.1992 r. w sprawie typów publicznych
szkół i placówek,
w których w skład rady szkoły lub placówki nie wchodzą rodzice lub uczniowie (DzUrz
MEN nr 6,poz. 30).
33. Art. 55, ust. 6 - zarządzenie MEN z 27.10.1992 r. w sprawie typów publicznych
szkół i placówek, w których nie tworzy się samorządu uczniowskiego (DzUrz MEN nr
8, poz. 37).
34. Art. 58, ust. 5 - rozporządzenie MEN z 3.06.1992 r. w sprawie warunków udzielania
zezwolenia na założenie szkoły publicznej przez osobę prawną lub fizyczną
(DzU nr 48, poz. 219, zm. z 2000 r. DzU nr 2, poz. 19).
35. Art. 60, ust. 2 - rozporządzenie MEN z 21.05.2001 r. w sprawie ramowych statutów
publicznego przedszkola i publicznych szkół (DzU nr 61, poz. 624, zm. 2002 r. nr
10, poz. 96); rozporządzenie MENiS z 11.12.2002 r. w sprawie ramowego statutu publicznej
poradni psychologiczno-pedagogicznej,
w tym publicznej poradni specjalistycznej (DzU nr 223, poz. 1869).
36. Art. 66, ust. 2 -rozporządzenie MENiS 19.12.2001 r. w sprawie szczegółowych zasad
i trybu udzielania zezwoleń na indywidualny program lub tok nauki (DzU z 2002 r.
nr 3, poz. 28).
37. Art. 68, ust. 1 - rozporządzenie MEN oraz MPiPS z 12.10.1993 r. w sprawie zasad
i warunków podnoszenia kwalifikacji zawodowych i wykształcenia ogólnego dorosłych
(DzU nr 106, poz. 427).
38. Art. 68, ust. 2 - rozporządzenie MEN z 20.10.1992 r. w sprawie centrum kształcenia
ustawicznego (DzU nr 81, poz. 418).
39. Art. 69, ust. 3 - rozporządzenie RM z 8.09.1992 r. w sprawie Ochotniczych Hufców
Pracy
(DzU nr 69, poz. 347).
40. Art. 70, ust. 4 - rozporządzenie MENiS z 1.07.2002 r. w sprawie praktycznej nauki
zawodu
(DzU nr 113, poz. 988).
41. Art. 71 - rozporządzenie MEN z 8.07.1993 r. w sprawie rodzajów, organizacji i
zasad działania ośrodków wypoczynkowych dla dzieci i młodzieży szkolnej
(DzU nr 67, poz. 3243, zm. z 1994 r., nr 101, poz. 494).
42. Art. 71, art. 60 i art. 22, ust. 1 i ust. 2, pkt 5 - rozporządzenie MEN z 21.02.1994
r. w sprawie rodzajów, organizacji i zasad działania publicznych placówek opiekuńczo-wychowawczych
i resocjalizacyjnych (DzU nr 41, poz. 156, zm. z 1999 r.nr 67, poz. 758).
43. Art. 71 i art. 60, ust. 2 - rozporządzenie MEN z 28.09.1993 r. w sprawie rodzajów,
organizacji i zasad działania publicznych placówek oświatowo-wychowawczych
(DzU nr 95, poz. 434, zm. z 1996 r., nr 44, poz. 192, z 1997 r., nr 75,poz. 473).
44. Art. 71b, ust. 6 - rozporządzenie MEN z 12.02.2000 r. w sprawie orzekania o potrzebie
kształcenia specjalnego lub indywidualnego nauczania dzieci i młodzieży oraz szczegółowych
zasad kierowania do kształcenia specjalnego lub indywidualnego nauczania (DzU nr
13, poz. 114).
45. Art. 77, ust. 2 - rozporządzenie MEN z 5.03.1992 r. w sprawie zakładów kształcenia
nauczycieli (DzU nr 26, poz. 115, zm. z 1999 r., nr 67, poz. 755, zm. 2002 r.,nr
100, poz. 910).
46. Art. 78, ust. 1 - rozporządzenie MEN z 28.08.2001 r. w sprawie rodzajów, zasad
tworzenia, przekształcania i likwidowania oraz zasad działania placówek doskonalenia
nauczycieli
(DzU 2001 r. nr 96, poz. 1048).
47. Art. 91, ust. 2 - rozporządzenie RM z 4.08.1993 r. w sprawie warunków, form trybu
przyznawania i wypłacania oraz pomocy materialnej dla uczniów
(DzU nr 74,poz. 350, zm. z 1997 r., nr 51, poz. 326, z 1998 r, nr 98, poz. 613).
48. Art. 92a, ust. 2 - rozporządzenie MEN z 21.01.1997 r. w sprawie warunków, jakie
muszą spełniać organizatorzy wypoczynku dla dzieci i młodzieży szkolnej, a także
zasad jego organizowania i nadzorowania (DzU nr 12, poz. 67, zm. z 2000 r., nr 18,
poz. 102).
49. Art. 93, ust. 3 - zarządzenie MEN z 15.10.1997 r. w sprawie zasad i trybu nostryfikacji
świadectw uzyskanych za granicą (MP nr 78, poz. 739).
50. Art. 94, ust. 2 - zarządzenie MEN z 12.11.1992 r. w sprawie zasad i warunków
kierowania za granicę uczniów w celu kształcenia i nauczycieli w celu doskonalenia
(MP z 1992 r. nr 37, poz. 275).
51. Art. 95 - rozporządzenie MEN z dnia 30.10.1992 r. w sprawie zasad i warunków
zatrudniania w szkołach i placówkach publicznych nauczycieli nie będących obywatelami
polskimi (DzU nr 85, p. 432).
3. Wykaz wybranych aktów wykonawczych do ustawy - Karta nauczyciela
1. Art. 6a - rozporządzenie MEN z 2.11.2000 r. w sprawie kryteriów i trybu dokonywania
oceny pracy nauczyciela, trybu postępowania odwoławczego oraz składu i sposobu powoływania
zespołu oceniającego (DzU nr 98, poz. 1066).
2. Art. 9, ust. 2 - rozporządzenie MENiS z 10.09.2002 r. w sprawie szczegółowych
kwalifikacji wymaganych od nauczycieli oraz określenia szkół i wypadków, w których
można zatrudniać nauczycieli nie mających wyższego wykształcenia lub ukończonego
zakładu kształcenia nauczycieli
(DzU nr 155, poz. 1288).
3. Art. 9g, ust. 10 - rozporządzenie MEN z 3.08.2000 r. w sprawie uzyskiwania stopni
awansu zawodowego przez nauczycieli (DzU nr 70, poz. 825, zm. 2002 r., nr 82,poz.
744).
4. Art. 9g, ust. 12 - rozporządzenie MEN z 14.07.2000 r. w sprawie wymagań, jakim
powinni odpowiadać eksperci wchodzący w skład komisji egzaminacyjnych i kwalifikacyjnych
dla nauczycieli ubiegających się o awans zawodowy oraz warunków wpisywania na listę
ekspertów i skreślania z niej
(DzU nr 70, poz. 822).
5. Art. 30, ust. 5 - rozporządzenie MEN z 11.05.2000 r. w sprawie wysokości minimalnych
stawek wynagrodzenia zasadniczego nauczycieli, sposobu obliczania wysokości stawki
wynagrodzenia zasadniczego za jedną godzinę przeliczeniową, wykazu stanowisk oraz
dodatkowych zadań i zajęć uprawniających do dodatku funkcyjnego,ogólnych warunków
przyznawania dodatku motywacyjnego, wykazu trudnych i uciążli
wych warunków pracy stanowiących podstawę przyznania dodatku za warunki pracy oraz
szczególnych przypadków zaliczania okresów zatrudnienia i innych okresów uprawniających
do dodatku za wysługę lat (DzU nr 39, poz. 455, zm. z 2001 r., nr 52,poz. 544, 2002
r., nr 160, poz. 1323).
6. Art. 30, ust. 7 - rozporządzenie MEN z 29.09.2000 r. w sprawie dodatków oraz wynagrodzenia
za godziny ponadwymiarowe i godziny doraśnych zastępstw dla nauczycieli zatrudnionych
w szkołach prowadzonych przez organy administracji rządowej,a także w sprawie dodatku
motywacyjnego i służbowego dla nauczycieli zatrudnionych na stanowiskach wymagających
kwalifikacji pedagogicznych w urzędach organów administracji rządowej, Centralnej
Komisji Egzaminacyjnej, okręgowych komisjach egzaminacyjnych oraz w jednostkach organizacyjnych
sprawujących nadzór pedagogiczny
(DzU nr 83, poz. 943).
7. Art. 47 - rozporządzenie MENiS z 30.10.2001 r. w sprawie szczegółowych zasad ustalania
okresów pracy i innych okresów uprawniających nauczyciela do nagrody jubileuszowej
oraz szczegółowych zasad jej obliczania i wypłacania (DzU nr 128,poz. 1498).
8. Art. 51 - rozporządzenie MEN z 20.09.2000 r. w sprawie szczegółowych zasad nadawania
"Medalu Komisji Edukacji Narodowej", trybu przedstawiania wniosków,wzoru medalu,
trybu jego wręczenia i sposobu noszenia (DzU nr 99, poz. 1073).
9. Art. 54, ust. 8 - rozporządzenie MEN z 16.05.2001 r. w sprawie wysokości oraz
szczegółowych zasad przyznawania i wypłacania nauczycielskiego dodatku mieszkaniowego
dla nauczycieli zatrudnionych w szkołach prowadzonych przez organy administracji
rządowej (DzU nr 56, poz. 585).
10. Art. 67, ust. 3 - rozporządzenie MEN z 26.06.2001 r. w sprawie szczegółowych
zasad ustalenia wynagrodzenia za urlop wypoczynkowy nauczycieli (DzU nr 71,poz. 737).
11. Art. 68 - rozporządzenie MEN z 19.12.2000 r. w sprawie szczegółowych zasad udzielania
nauczycielom urlopów dla dalszego kształcenia się, dla celów naukowych,artystycznych,
oświatowych i z innych ważnych przyczyn oraz ulg i świadczeń związanych z tym kształceniem,
a także organów uprawnionych do ich udzielania (DzU z 2001 r. nr l,poz. 5).
12. Art. 73 - rozporządzenie Ministra Zdrowia z 23.11.2000 r. w sprawie trybu orzekania
o potrzebie udzielania nauczycielowi urlopu dla poratowania zdrowia (DzU z 2001 r.
nr l,poz. 13).
13. Art. 85 - rozporządzenie MEN z 22.01.1998 r. w sprawie komisji dyscyplinarnych
dla nauczycieli i trybu postępowania dyscyplinarnego (DzU nr 15, poz. 64).
14. Porozumienie Ministra Oświaty i Wychowania z Zarządem Głównym Związku Nauczycielstwa
Polskiego z 25.06.1984 r. w sprawie zasad współdziałania w dziedzinie oświaty i wychowania
organów administracji państwowej ze Związkiem Nauczycielstwa Polskiego (DzUrz MOiW
nr 11, poz. 72).
15. Porozumienie z 10.07.1990 r. Ministra Edukacji Narodowej z Krajową Sekcją Oświaty
i Wychowania NSZZ "Solidarność" w sprawie współdziałania w dziedzinie oświaty i wychowania
organów administracji państwowej z instancjami Krajowej Sekcji Oświaty i Wychowania
NSZZ "Solidarność"
(DzUrz MEN nr 7, poz. 47).
16. Rozporządzenie RM z 30.07.2002 r. w sprawie wykazu chorób zawodowych(DzU nr 132,
poz. 115).
17. Rozporządzenie RM z 28.05.1996 r. w sprawie urlopów i zasiłków wychowawczych
(DzU nr 60, poz. 277).
18. Rozporządzenie RM z 21.10.1993 r. w sprawie rodzin zastępczych
(DzU nr 103,poz. 470, zm. z 1994 r., nr 139, poz. 751).