J�zef Burny PAN SAMOCHODZIK I... RODZINNY TALIZMAN Oficyna wydawnicza WARMIA ROZDZIA� PIERWSZY ODPORNY NA LEKARZY � WSZ�DZIE AMULETY I TALIZMANY � WIZYTA STARYCH I NOWYCH PRZYJACIӣ � CO PRZECHOWA� DZIADEK WIEWI�RKI � TAJEMNICA DO WYJA�NIENIA � LEGENDA PRZEKAZANA PRZEZ DZIADKA WIEWI�RKI SENIORA � KIM BYLI BRACIA UCIEKINIER�W I SUDAWOWIE � PORA�AJ�CA WNIKLIWO�� WILHELMA TELLA JUNIORA � KAPSU�A CZASU � POWR�T PANA SAMOCHODZIKA � WEHIKU� � ROZWA�ANIA NAD ATLASEM � ROZSUP�A� SUPE�EK � CO KRY�A POD SOB� WYTARTA SK�RKA � ZALEDWIE PAR� GODZIN PO PӣNOCY � KTO, KIEDY I DLACZEGO PODZIELI� R�KOPIS � CO TO ZA J�ZYK? � GDZIE S� POZOSTA�E KAWA�KI DOKUMENTU � DROGA DO UKRYTEGO SKARBU LUB DO INNEGO CELU Dziadek Wiewi�rki by� zawsze zdrowy i pogodny. Je�eli nawet zachorowa�, to na kr�tko. Zaraz zdrowia�. Nie potrzebowa� do tego lekarza, recept i medykament�w. Nosi� na szyi talizman, przekazywany w rodzinie od niepami�tnych czas�w. �artowa�, �e pochodzi z kres�w, a ludzie stamt�d - jak powszechnie wiadomo - s� odporni na wszystkie choroby i na lekarzy. Rzeczywi�cie, pochodzi� z kres�w, zza Bugu. Zd��yli�my mi�dzy sob� wymieni� wiele serdecznych u�cisk�w d�oni, po�ytecznych uwag i �art�w z codzienno�ci. Pewnego dnia odszed�, zostawiaj�c talizman i zwi�zan� z nim legend� najstarszemu synowi. Od niepami�tnych czas�w cz�owiek przypisuje niekt�rym przedmiotom moc tajemn�. O jednych m�wi, �e s� amuletami przynosz�cymi szcz�cie i chroni�cymi przed niebezpiecze�stwem, o innych, �e �ci�gaj� na ludzi same nieszcz�cia i niebezpiecze�stwa. Mo�e, dla zr�wnowa�enia dobrych i z�ych mocy, dobrze mie� jedne i drugie pod r�k�? Nie wiem. Nigdy si� nad tym nie zastanawia�em. Nigdy te� nie mia�em takich przedmiot�w, bo nie jestem przes�dny. Dziadek Wiewi�rki te� nie sprawia� wra�enia cz�owieka przes�dnego. A jednak. Jakby by�o ma�o mocy amulet�w, ludzie wymy�lili kiedy� i produkuj� talizmany. Ich obowi�zkiem jest, oczywi�cie, przynoszenie posiadaczowi szcz�cia i ochrona przed z�� przygod�. S� to magiczne figury lub tajemnicze s�owa wyryte w metalu albo kamieniu. Mog� te� by� zapisane na pergaminie, papierze i na czymkolwiek innym. W dawnej Polsce, na przyk�ad, zapisywano modlitwy i zakl�cia, zwane charakterami, na cudownym pasie, kt�rym si� okr�cano. Okaza�o si�, �e talizman dziadka Wiewi�rki jest czym� wi�cej. Kim, jednak, jest Wiewi�rka? Zaraz to wyja�ni�, zachowuj�c w�a�ciw� kolejno�� zdarze�. *** Poprawia�em przed lustrem moj� srebrzyst� czupryn�, gdy zadzwoni� telefon. Telefon jest po�ytecznym wynalazkiem pod warunkiem, �e nie odzywa si� w�wczas, gdy kto� dzwoni przez omy�k� do kogo�, kto usi�uje w�a�nie przyczesa� to, co kiedy� z dum� nazywa� szop�. Spojrza�em na zegarek. �Do mnie o tej porze? Niemo�liwe. Niech dzwoni... Wol� bez przedzia�ka. Chocia�... gdyby da� go troch� ni�ej... Oho! Jeszcze jeden sygna� i w��czy si� sekretarka... Niech si� w��czy. Albo nie! Sam odbior�! Przecie� to do mnie, nie do niej...� - S�ucham? - Dzie� dobry! Pan Tomasz? - Kog� to mam zaszczyt go�ci� na linii, bo g�os wydaje mi si� obcy? - Nie dziwi� si�, �e pan nie rozpoznaje mojego g�osu! Nie pami�tam ju�, kiedy przeszed�em mutacj�. Przeszli j� te� Wilhelm Tell i Sokole Oko... - Wiewi�rka!? - Wiewi�rka! Wszystkim, kt�rzy nie pami�taj� Wilhelma Tella, Sokolego Oka i Wiewi�rki, przypominam, �e przydomki takie nosili trzej zaprzyja�nieni ze mn� m�odzi harcerze. Trafnie oddawa�y one ich umiej�tno�ci, mo�liwo�ci i ulubione zaj�cia. W przesz�o�ci rozwi�zali�my razem wiele tajemnic i prze�yli�my liczne, mro��ce krew w �y�ach, przygody. Opowiada�em o nich ju� wielokrotnie. Wiewi�rka powiedzia�, �e powinni�my si� spotka� we czw�rk�, jak kiedy�. Powod�w jest kilka. I wszystkie s� bardzo wa�ne. Ucieszy�em si�, bo lubi� niespodziewane spotkania ze starymi kompanami z bardzo wa�nych powod�w. Bez wa�nych powod�w te� ch�tnie powita�bym ich w moich progach. W drzwiach ujrza�em Wilhelma Tella, Sokole Oko i Wiewi�rk�. Nastoletni ch�opcy stali u�miechni�ci od ucha do ucha. Zd�bia�em. Co� mi nie pasowa�o z Wiewi�rk�. Przecie� par� godzin temu rozmawia� ze mn� m�skim g�osem. Widocznie musia�em si� zdrzemn�� w fotelu i teraz �ni�. Szybko przymkn��em drzwi, przetar�em oczy. Po chwili ostro�nie wyjrza�em na klatk� schodow�. Za drzwiami stali trzej ro�li, szeroko u�miechni�ci m�czy�ni. To byli moi przyjaciele z odleg�ej przesz�o�ci. A tamci ch�opcy? Co� mi si� przywidzia�o. - Czuwaj, druhowie! - Czuwaj, druhu Tomaszu! - odkrzykn�li gromko i rado�nie, o�ywiaj�c psy s�siad�w, kt�re zacz�y nagle ujada�, pocz�tkowo na obcych, p�niej, zapewne z rozp�du i dla wprawy, wzajemnie na siebie. Po wymianie grzeczno�ci, przerywanej �yczkami herbaty i kawy, przeszli�my do rzeczy. - Przed �mierci� dziadek przekaza� mojemu ojcu sw�j talizman - zagai� Wiewi�rka, wyci�gaj�c z szarej koperty l�ni�cy rzemyk, do kt�rego by� przymocowany sk�rzany, obszyty �ciegiem z jelita baraniego, wytarty prostok�cik. - Pami�tam, �e nosi� to zawsze na szyi, m�wi�c, �e tak robi� jego ojciec i jego dziadek, na�laduj�c m�skich przodk�w. M�j ojciec, cz�owiek daleki od przes�d�w, zamkn�� talizman w szufladzie swojego biurka i na wiele lat o nim zapomnieli�my. Dopiero Wiewi�rka junior, kt�ry jest pana fanem... - Chwileczk�! - przerwa�em Wiewi�rce. - Czy to oznacza, �e towarzysz� ci juniorzy Wilhelm Tell i Sokole Oko? Moi go�cie przytakn�li rado�nie g�owami. Ch�opcy, chocia� wychowani w zupe�nie innej ju� Polsce, zachowywali si� jak ojcowie, gdy ci byli w ich wieku. Widzia�em ich zapa� do uczestniczenia w wyja�nianiu wielkiej tajemnicy, kt�ra przysz�a wraz z nimi do mnie. - To by� przypadek - m�wi� szybko Wiewi�rka junior. - Myszkowa�em po chacie w poszukiwaniu jakiej� wolnej kasety magnetofonowej. Znalaz�em wreszcie jedn� w�r�d rzeczy, kt�re zosta�y na pami�tk� po pradziadku. W��czy�em, �eby sprawdzi�, czy jest czysta. I us�ysza�em g�os pradziadka. M�wi� dziwnie. Jakby czyta� jak�� legend�. Na zako�czenie przypomnia� dziadkowi, �e talizman, we w�a�ciwym czasie i z odpowiednim pouczeniem, ma obowi�zek przekaza� najstarszemu synowi, czyli mojemu ojcu, jak najwi�ksz� �wi�to��. - Rozmawia�em o tym z ojcem - wtr�ci� Wiewi�rka senior. - Powiedzia�, �e dziadek wielokrotnie opowiada� mu star� legend� rodzinn�. Dzi�ki temu znaj� na pami��. Wol� dziadka spe�ni. Talizman przeka�e. Mo�e to zrobi� nawet teraz. I przekaza�, pouczaj�c, �e moim obowi�zkiem jest jego przechowanie i przekazanie najstarszemu m�skiemu nast�pcy wraz z legend�. - Czyli mnie! - wykrzykn�� rozpromieniony Wiewi�rka junior. - A ja... Wiewi�rka junior zawiesi� g�os i rozejrza� si� po obecnych. - Jak my�licie? Co zrobi�? - Spe�nisz wol� przodk�w! - odkrzykn�� Wilhelm Tell junior. - Na twoim miejscu zastanowi�bym si�, czy ten spos�b spe�niania woli przodk�w jest tym, co stanowi sedno ich woli - zauwa�y� odkrywczo Sokole Oko junior. - To przekazywanie z pokolenia na pokolenie nie wygl�da mi na ostateczny cel misji talizmanu i legendy w czasie. Pami�tam, �e tata Sokolego Oka juniora te� potrafi� by� osob� dociekliw� i bezwzgl�dnie logiczn�. - No w�a�nie! - wykrzykn�� uradowany Wiewi�rka junior. - Czas najwy�szy ustali�, o co w tym wszystkim chodzi! I z tego powodu pojawili�my si� u pana... Wiewi�rka junior przerwa�, bo poprosi�em o talizman. Si�gn��em po lup�. Go�cie pochylili si� w moj� stron�. Na wytartym, sk�rzanym prostok�ciku nie zauwa�y�em �adnych magicznych znak�w lub napis�w. Mo�e si� wytar�y? A mo�e ich na nim nigdy nie by�o? - Nic tu nie ma - mrukn��em rozczarowany. Oba pokolenia moich przyjaci� zgodnie przytakn�y. - Mo�e to oznacza�, �e ten sk�rzany wisiorek nigdy nie by� i nie jest talizmanem. M�wi�c te s�owa mia�em wra�enie, �e s�ysz� g�os dziadka Wiewi�rki seniora: �Jest czym� wi�cej�. Powt�rzy�em: - Jest czym� wi�cej. - Czym? - zaciekawi� si� Wiewi�rka senior. - Jeszcze nie wiem. Musimy nad tym popracowa�. Mo�e legenda co� nam podpowie? W��czy�em magnetofon. Po kilku nie�mia�ych, wyciszonych chrz�kni�ciach us�yszeli�my znajomy, ciep�y, spokojny g�os. Gdy bezwzgl�dny, chytry wr�g napada, by wymordowa� ludzi i zagarn�� ziemi� uprawian� setki lat przez ojc�w, waleczni wojownicy chwytaj� za bro� i bez oci�gania si� staj� do walki w obronie dziedzictwa. Jest to walka na �mier� i �ycie. Zbrojnych napastnik�w nie chroni �wi�ty obowi�zek go�cinno�ci. Oni musz� zgin��, by ziemia �ywicielka zosta�a przy tych, do kt�rych prawowicie nale�y. Lud bez swojej ziemi jest niczym. Dawno temu, daleko st�d, dzielni m�owie stan�li pami�tnej nocy do walki w obronie �ycia swoich �on i dzieci. Bronili ziemi ojc�w. Powstrzymali krwio�erczy po�cig za kobietami uchodz�cymi z dzie�mi do braci siedz�cych za Sudawami. M�owie polegli w heroicznym boju. Ich �wi�te obowi�zki wobec ziemi naje�d�c�w przesz�y na syn�w. Gdy synowie dojrzeli, zebrali innych syn�w i - wspierani przez goszcz�cych ich braci - ruszali wielekro� na wroga, by odzyska� zagrabion� ziemi� i na ni� powr�ci�. Wielu z nich poleg�o bohatersk� �mierci� wojownika, utoczywszy wcze�niej krwi nieprzyjaci�. Przetrwali nieliczni. Synowie dzielnych wojownik�w kt�rzy pami�tnej nocy polegli w boju - chroni�c kobiety uciekaj�ce z dzie�mi przed zbrodniczym po�cigiem - u kresu swoich �ywot�w zdali si� na pergamin i umiej�tno�ci skryby. Gdy nadejdzie w�a�ciwy czas, pergamin z�o�ony w jedno przeka�e potomnym wie�� o ich �wi�tych obowi�zkach. I oni obowi�zki te wype�ni�. Dziadek Wiewi�rki seniora sko�czy�. Po kr�tkiej chwili z g�o�nika magnetofonu us�yszeli�my westchni�cie, chrz�kni�cie i ponownie jego g�os: - Nie wiem, czy to si� dobrze nagra�o i czy ty pami�tasz dok�adnie, co ci kiedy� tyle razy opowiada�em... - Pami�tam, dziadku - wyrwa�o si� wzruszonemu Wiewi�rce seniorowi, chocia� dziadek, kt�rego nie by�o w�r�d nas, zwraca� si� nie do niego, a do jego nieobecnego ojca, swojego najstarszego syna. - Na wszelki wypadek opowiem jeszcze raz. Nie zaszkodzi. I dziadek powt�rzy� wszystko z niezwyk�� dok�adno�ci�. Po zako�czeniu doda�, �e talizman i legenda maj� by� przekazywane - zgodnie z wol� przodk�w - najstarszym synom. Po czym wy��czy� magnetofon. Zapad�a cisza, kt�r� uci��em, zanim zacz�a si� przed�u�a�: - Opowie�� dziadka Wiewi�rki, jak s�dz�, jest wiarygodna, bo nie ma w niej ba�amutnych zmy�le� o jakich� objawieniach, cudach lub smokach... - Brzmi prawie jak �o�nierski meldunek i zarazem rozkaz - zauwa�y� Wilhelm Tell junior. - Sk�ada si� z czterech wyra�nie zaznaczonych cz�ci. Z pierwszej dowiadujemy si� jak post�puj� m�czy�ni, gdy kto� napada na ich terytorium. W drugiej cz�ci mowa jest o tym, �e ile� wiek�w temu, daleko od miejsca, gdzie powsta�a legenda, toczy�y si� okrutne walki w obronie ziemi i �ycia rodzin. Kobiety z dzie�mi umkn�y do braci. M�czy�ni polegli w boju. Ziemia ich ojc�w zosta�a zagrabiona. Cz�� trzecia zawiera informacj� o doros�ych ju� synach poleg�ych m�czyzn. Spe�niaj�c sw�j obowi�zek, walczyli oni o odzyskanie ziemi, kt�ra jednak pozosta�a w r�kach zaborc�w. Z naszego punktu widzenia najistotniejsza wydaje si� cz�� ostatnia. Dowiadujemy si� z niej, �e u schy�ku swojego �ycia synowie podyktowali skrybie co� w rodzaju testamentu, adresowanego do przysz�ych pokole� ich ludu. By� zatem, a mo�e nawet jest, manuskrypt, bez kt�rego nie wyja�nimy, o co w tym wszystkim chodzi. - To znaczy? - podtrzyma�em coraz bardziej frapuj�cy wyw�d ch�opca. - Legenda, chocia� jest og�lnikowa, zawiera ciekawe informacje. Wspomniani s�, na przyk�ad, Sudawowie. To wskaz�wka co do czasu i miejsca cz�ci zdarze�. Trzeba tylko ustali�, co dzi� o nich wiadomo. Interesuj�ca jest te� wzmianka o braciach. Musimy dociec, kim byli i gdzie le�a�o ich terytorium. W legendzie brakuje jednak informacji umo�liwiaj�cych dok�adne okre�lenie chronologii i miejsca zdarze� oraz stron walcz�cych. Wilhelm Tell junior przerwa� i spojrza� niepewnie w moj� stron�. - �mia�o, ch�opcze, kontynuuj! - wygrzeba�em si� na chwil� z zas�uchania i zamy�lenia. O�mielony ch�opiec nabra� powietrza w p�uca i wyrecytowa�: - S�dz�, �e legenda mia�a spe�nia� i spe�nia do tej pory rol� no�nika informacji o istnieniu czego� w rodzaju, jakby to dzi� powiedziano, kapsu�y czasu, gwarantuj�cej przetrwanie najistotniejszych tre�ci w niezmienionym kszta�cie. Mam na my�li, oczywi�cie, istnienie spisanego testamentu. Dowodzi tego umiejscowienie tej�e informacji w czwartej, ostatniej sekwencji legendy. Wilhelm Tell senior spojrza� z uznaniem i dum� na syna. Pozostali seniorzy i juniorzy, zaskoczeni b�yskotliwym wyst�pieniem ch�opca, os�upieli z wra�enia i podziwu. Siedzieli nieruchomo, czekaj�c na ci�g dalszy wywod�w. Zdziwiony Wilhelm Tell junior rozgl�da� si� po obecnych. W ko�cu wyduka�: - Co jest? Paln��em jakie� g�upstwo? - Ale� sk�d - wysapa� ciep�o Wiewi�rka senior. - M�w dalej. - Uwa�am, �e Wiewi�rka junior ma racj�. Wyja�nienie tajemnicy z przesz�o�ci jego rodziny wymaga powrotu Pana Samochodzika. Ten ch�opiec wiedzia� dok�adnie, co m�wi. Wytworzy� sytuacj�, w kt�rej nie by�o potrzeby proszenia mnie o powr�t, jednocze�nie ja nie musia�em swojego powrotu proponowa� lub zapowiada�. Mia�, po prostu, nast�pi� bez �adnych ceregieli i umizg�w. I fakt ten postanowi�em tak w�a�nie potraktowa�. Pan Samochodzik powr�ci� w tej chwili. I ju�. Szkoda tylko, �e m�j s�ynny wehiku� nie doczeka�. No c�. Nie mo�na mie� jeszcze raz wszystkiego, co si� kiedy� mia�o. Nagle odezwa�a si� kom�rka Sokolego Oka seniora. - Tak?... �wietnie!... Pan Samochodzik si� ucieszy! Wszyscy si� cieszymy! Dzi�ki! Jeste�my w�a�nie u pana Tomasza. Sokole Oko senior, na kt�rym skupi�a si� nasza uwaga, schowa� telefon do kieszeni i spojrza� weso�o w stron� okien. Po chwili dobieg� nas warkot silnika samochodowego i pisk opon. �Czy�by? To niemo�liwe!� - machn��em zrezygnowany r�k�. Podbieg�em jednak, wraz z innymi, do okna. Na jezdni przy kraw�niku sta� m�j wehiku�. Przypomina� �ab� z zadartym ty�kiem. Rozejrza�em si� po rozpromienionych twarzach go�ci. - Pan Samochodzik musi mie� sw�j s�ynny atrybut - us�ysza�em g�os Sokolego Oka juniora. - To wierna kopia pami�tnej przer�bki wy�cigowego ferrari po kraksie, dzie�a pana wuja sprzed lat. Ma nawet �rub�! Samoch�d przeszed� wszystkie testy. U�yte cz�ci i materia�y maj� wymagane atesty i certyfikaty. Na tej podstawie wehiku� zosta� dopuszczony do ruchu drogowego i zarejestrowany. Jest, oczywi�cie, ubezpieczony. - Mieli�my pocz�tkowo trudno�ci - doda� Wiewi�rka senior. - Okaza�o si� jednak, �e fani Pana Samochodzika s� wsz�dzie. Nawet na bardzo powa�nych stanowiskach. Wehiku� jest ich darem na rzecz fundacji imienia Pana Samochodzika. - T� fundacj� wymy�lili nasi synowie - odezwa� si� Wilhelm Tell senior. - Pocz�tkowo wehiku� mia� by� tylko atrap�, bo by� rekonstruowany jako eksponat muzealny. Aha! Ma�e wyja�nienie. Nasza fundacja realizuje projekt pod nazw�: �Muzeum Pana Samochodzika�. Poszukuj�c oryginalnego podwozia do wehiku�u, trafili�my nieoczekiwanie na w�a�ciciela sprawnego silnika ferrari. Gdy dowiedzia� si� w czym rzecz, podarowa� ten silnik naszej fundacji. Fani i przyjaciele zadbali, by wehiku� mia� osi�gi swego pierwowzoru, przy zachowaniu identycznej techniki obs�ugi... Wszystko to zwali�o si� na mnie nieoczekiwanie. Wiedzia�em, �e musz� si� jako� pozbiera�, zachowa�... Niestety. Zablokowa�o mnie? Przecie� w ka�dej sytuacji potrafi�em sobie ze sob� poradzi�. Widocznie nie tym razem... �A mo�e powiedzie� co� m�drego, dowcipnego?� - szuka�em w my�lach jakiego� wyj�cia z sytuacji. �Na przyk�ad za�artowa�, �e nie czuj� si� jeszcze eksponatem muzealnym?�. Moje wewn�trzne zmagania, o dziwo, przerwa� m�j g�os: - Przyjaciele! Ciesz� si� z naszego spotkania po latach, poznania junior�w i z tego wszystkiego, co si� tu sta�o! Chwilowo jednak brak mi w�a�ciwych s��w, powr��my zatem do rzeczy. Rozwi�zywanie tajemnicy legendy i nieznanego, wspomnianego w niej r�kopisu, mo�e okaza� si� fascynuj�c� przygod� z nieoczekiwanym fina�em. Pozw�lcie, �e do jutra zatrzymam u siebie ta�m� z nagraniem i wisiorek. Jutro o tej porze zapraszam was wszystkich do siebie. By� mo�e ju� w�wczas b�d� mia� co� interesuj�cego do zakomunikowania. Zosta�em sam na sam z wisiorkiem Wiewi�rki seniora. Zrobi�o si� jako� pusto. Spojrza�em przez okno na wehiku�. Pos�usznie czeka�. Na biurku po�yskiwa�y kusz�co kluczyki. Ponownie uruchomi�em magnetofon. Wiedzia�em, kim byli wspomniani przez dziadka Wiewi�rki juniora Sudawowie, zwani te� Ja�wingami. Ju� w II wieku naszej ery wymieni� ich z nazwy geograf aleksandryjski Ptolomeusz Klaudiusz. Wymieni� te� s�siaduj�cych z nimi od wschodu Galind�w, zamieszkuj�cych na obszarze dzisiejszego Pojezierza Mazurskiego. Lud Ja�wing�w, zwanych te� Sudawami, istnia� do ko�ca XIII wieku. Zosta� rozproszony i wyniszczony. Skoro w legendzie jest wymieniona nazwa ludu, nie terytorium, to dramatyczna ucieczka kobiet z dzie�mi �do braci siedz�cych za Sudawami� musia�a mie� miejsce, gdy lud ten istnia�, czyli mi�dzy pocz�tkiem naszej ery a ko�cem XIII wieku. Dat� ucieczki mo�na, na szcz�cie, nieco u�ci�li�. Pod koniec legendy jej bohaterowie �zdali si� na pergamin i umiej�tno�ci skryby�. Oznacza to, �e nie potrafili pisa�, doceniali jednak wag� s�owa pisanego i znali kogo� zaufanego, kto opanowa� sztuk� pisania. U kresu swojego �ycia, czuj�c w�asn� bezsilno�� wobec rzeczywisto�ci, podyktowali temu osobnikowi co� w rodzaju testamentu, dokumentu bardzo wa�nego, adresowanego do m�skich potomk�w ich rodzin. Mog�o si� to wydarzy� dopiero po pojawieniu si� i upowszechnieniu pi�miennictwa w tej cz�ci Europy, czyli w XIII wieku. Z legendy wynika, �e dyktuj�cy sw�j testament starcy uczestniczyli w ucieczce, kt�rej dat� pr�buj� u�ci�li�. Byli w�wczas dzie�mi. Wydarzenia, o kt�rych m�wi legenda, nast�powa�y z ich udzia�em, a zatem w ci�gu ich �ycia. Jest wi�c prawdopodobne, �e ucieczka mia�a miejsce w pierwszej po�owie XIII wieku. Oznacza�oby to, �e jej powodem by�a zbrojna agresja krzy�acka, pocz�tkuj�ca podb�j i okupacj� Prus. Znaj�c ju� prawdopodobn� dat� i przyczyn� ucieczki, postanowi�em dociec: sk�d wyruszy�a. Kto� mo�e tu powiedzie�, �e przecie� wyruszy�a z Prus. To prawda. Ale �wczesne Prusy - je�eli pomin�� Ja�wie� jako terytorium, przez kt�re przechodzili si� uciekinierzy - to obszar podzielony na niezale�ne od siebie pa�stewka plemienne: Skalowi�, Nadrowi�, Sambi�, Natangi�, Barcj�, Warmi�, Pogezani�, Pomezani�, Ziemi� Sasin�w i Galindi�. Ustalenie, z kt�rego pa�stewka wysz�a ucieczka pozwoli�oby, oczywi�cie, okre�li� pochodzenie plemienne uciekinier�w. W �Atlasie historycznym Polski� odszuka�em mapk� Polski pierwszych Piast�w. Ja�wie� rozci�ga�a si� na wsch�d od dzisiejszej Krainy Wielkich Jezior Mazurskich i dalej na p�noc. Zamieszkiwali j� Ja�wingowie, znani te� jako Sudawowie, czyli lud Ba�t�w prusko- litewskich. Nazwa tego ludu pochodzi�a od w��czni lub broni. Mo�e to oznacza�, �e Sudawowie cieszyli si� opini� ludzi walecznych. W pierwszej po�owie XIII wieku kobiety z dzie�mi uciek�y przez Ja�wie� do braci, czyli do ludu z nimi spokrewnionego. Ludami spokrewnionymi by�y plemiona Prus�w - siedz�ce w swoich niezale�nych pa�stewkach na zach�d od Ja�wie�y - oraz plemiona Litwin�w i �mudzin�w na p�noc i wsch�d od niej. Do spokrewnionych nale�a�o te�, oczywi�cie, plemi� Sudaw�w. Je�eli przyczyn� ucieczki by� barbarzy�ski najazd krzy�acki, to uciekinierzy musieli porusza� si� z zachodu na wsch�d, do Litwin�w lub �mudzin�w. Przez chwil� wyobrazi�em sobie garstk� przera�onych, zm�czonych, spragnionych, wyg�odnia�ych kobiet i dzieci id�cych w nieznane, bez wi�kszych szans na przetrwanie. One, po prostu, musia�y sobie poradzi�. Tych - wystawionych na ci�k� pr�b�, uciekaj�cych przez dzik� i niedost�pn� Puszcz� Galindzk� - garstek kobiet z dzie�mi by�o zapewne wi�cej. Podb�j Prus rozpocz�li Krzy�acy napa�ci� na najdalej wysuni�t� w kierunku zachodnim Pomezani�. Ziemi� t� opanowali w latach 1233-1236. Mo�e w�wczas, stamt�d w�a�nie, ruszy�y na wsch�d pierwsze grupy uciekinier�w? Niekt�re z nich, zostawiaj�c po drodze zmar�ych, dotar�y szcz�liwie do braci siedz�cych za Ja�wie��. Oznacza�oby to, �e przeby�y one d�ugi i nieznany sobie szlak od Wis�y do Litwy. Czy byli w�r�d nich uciekinierzy z legendy? Nie zna�em odpowiedzi na to pytanie. Jednego mog�em by� jednak pewien: legenda, opowiedziana przez dziadka Wiewi�rki seniora, liczy�a sobie ponad siedemset lat. Do 1283 roku Krzy�acy, przy walnej pomocy rycerstwa z Czech i zza Odry, podbili ca�e Prusy. Moi legendarni uciekinierzy mogli zatem pochodzi� z ka�dego terytorium plemiennego, oczywi�cie, poza Ja�wie��. Nagle u�wiadomi�em sobie, �e sk�rzany wisiorek, uchodz�cy w rodzinie Wiewi�rki za talizman, jest r�wie�nikiem legendy. Je�eli tak, to liczy sobie ponad siedemset lat i mo�e by� rzeczywi�cie swoist� kapsu�� czasu, jak zauwa�y� Wilhelm Tell junior. Ponownie obejrza�em tajemniczy, sk�rzany prostok�cik o wielko�ci m�skiej d�oni. W miejscu umocowania rzemyka, wytartego do po�ysku od noszenia na kolejnych szyjach, zauwa�y�em niewielki, mocno zaci�gni�ty supe�ek, ��cz�cy ko�ce baraniego jelita, kt�rym kto� kiedy� obszy� starannie kraw�dzie wisiorka. Si�gn��em po lup� i przyjrza�em si� uwa�nie kraw�dziom. Liczy�em na to, �e ujrz� przylegaj�ce do siebie dwie warstwy sk�ry. Przeliczy�em si�. Ujrza�em jedn� warstw�. A je�eli kraw�dzie si� zatar�y? Na przestrzeni siedmiuset lat, trzymane mocnym �ciegiem z jelita baraniego, mog�y si� przecie� wytrze� i scali�. Musia�em usun�� �cieg. Wzi��em szpikulec i delikatnie zacz��em d�uba� przy supe�ku. Sz�o opornie. Nie potrafi�em powstrzyma� dr�enia r�k, bo - chocia� w swoim �yciu rozwi�za�em ju� wiele zagadek - tak leciwego supe�ka jeszcze nie rozwi�zywa�em. Otuchy dodawa�a mi �wiadomo��, �e osobnik, kt�ry siedem wiek�w temu supe�ek ten zawi�zywa�, robi� to z nadziej� na jego przysz�e rozsup�anie. Spe�nia�em t� nadziej�. Supe�ek wreszcie pu�ci�. Otar�em pot z czo�a. Przetar�em szk�a okular�w i zabra�em si� do usuwania �ciegu. Wielokrotnie zap�tlone, zastyg�e jelito baranie nie chcia�o ust�pi�. Podwa�a�em je ostro�nie szpikulcem i wyci�ga�em, centymetr po centymetrze, tak, by nie spowodowa� �adnych uszkodze�. Musz� przyzna�, �e szycie by�o solidne i bardzo skomplikowane. Po jakim� czasie uda�o mi si� wreszcie rozszyfrowa� i usun�� �cieg z jednej kraw�dzi. Gdy zgi��em wisiorek, okaza�o si�, �e jest on z�o�ony z dw�ch przylegaj�cych do siebie, dok�adnie dopasowanych p�at�w sk�ry. W�o�y�em szpikulec w szczelin�, rozchyli�em p�aty i zajrza�em do �rodka. �Jest!� - w wisiorku tkwi� sprasowany, z�o�ony arkusik pergaminu. - Panie Tomaszu - us�ysza�em w s�uchawce telefonicznej g�os zaspanego Paw�a Da�ca. - Czy pan wie, kt�ra godzina? Nie wiedzia�em. Zerkn��em na zegarek. By�o zaledwie par� godzin po p�nocy. - Wiem! - odpowiedzia�em zgodnie z prawd�. - Mam jednak nadziej�, �e nie obudzi�em ciebie na tyle, by rozbudzi� zupe�nie. Przepraszam. Dobranoc. Nieznany dokument, kt�rego orygina� mam w�a�nie przed sob�, czeka� w ukryciu ponad siedemset lat. Mo�e poczeka� jeszcze kilka godzin. Do jutra, Pawe�ku. Szybko od�o�y�em s�uchawk�. O tej porze Pawe� i ja wypijamy zazwyczaj morze kawy. Wstawi�em czajnik, wype�niony do granic obj�to�ci wod�. Wyjrza�em na wehiku�. Czeka�. Obudzi�a mnie kakofonia wywo�ana gwizdem czajnika i brz�kiem domofonu. Wrz�tek i Pawe� postawili mnie b�yskawicznie na nogi. - Na szcz�cie jutro jest niedziela - ziewn��em, witaj�c si� z moim go�ciem. - Jutro jest poniedzia�ek - odziewn�� Pawe�. - Gdzie jest ten manuskrypt? Zanim wydobyli�my, jak si� okaza�o, skrawek pergaminu, Pawe� musia� wys�ucha� nagrania legendy oraz mojego opowiadania o dziadku Wiewi�rki seniora i o domniemanym talizmanie. W�asne wnioski i uwagi zachowa�em na p�niej. Okaza�o si�, �e konkluzje Paw�a pokrywaj� si�, co do joty, z moimi. �Moja szko�a!� - pomy�la�em z dum�. Go�� uruchomi� kamer� i zacz�� filmowa� operacj� wydobywania znaleziska. Arkusik pergaminu by� starannie z�o�ony krzy�owo, czyli raz przez �rodek pionowo i raz przez �rodek poziomo. Po delikatnym roz�o�eniu, zauwa�yli�my od razu, �e jest to zaledwie cz�� wi�kszego dokumentu; jego dolny, prawy fragment, bo z marginesem u do�u i po prawej stronie. Mierzy� oko�o 15 na 18 centymetr�w. Tekst, z�o�ony z czterech wierszy w bloku i oddzielnego wiersza pod spodem, by� fragmentem odci�tym mechanicznie od ca�o�ci. Wiersze zaczyna�y si� od lewej kraw�dzi, przeci�tymi wyrazami i literami. Pierwszy wiersz przyci�ty by� poziomo przez �rodek po g�rnej kraw�dzi pergaminu. Na przestrzeni, dziel�cej wiersze zblokowane od wiersza oddzielnego, widnia� prawy fragment jakiej� ryciny, jakby bardzo uproszczonej mapki lub planu. Roz�o�ony pergamin przykry�em szk�em, by nie uszkodzi� tego, co przetrwa�o ponad siedemset lat. - Kto, kiedy i dlaczego podzieli� r�kopis? - zastanowi� si� g�o�no Pawe�, ogl�daj�c z rosn�cym zaciekawieniem dokument. - Panie Tomaszu! Poprosz� o ko�c�wk� legendy. Uruchomi�em magnetofon i odszuka�em w�a�ciwy fragment. Po raz kolejny pok�j wype�ni� si� �agodnym g�osem dziadka Wiewi�rki seniora: - Gdy nadejdzie w�a�ciwy czas, pergamin z�o�ony w jedno przeka�e potomnym wie�� o ich �wi�tych obowi�zkach. - Mowa jest o spodziewanym z�o�eniu pergaminu w jedno, co oznacza, �e dokument sporz�dzono w jednym egzemplarzu z zamiarem jego podzielenia na ile� cz�ci - dedukowa� Pawe�. - Podzia� manuskryptu nast�pi� zatem zaraz po jego spisaniu. Dokonali tego sami sygnatariusze dokumentu. Bez odpowiedzi pozostaje jednak podstawowe pytanie: dlaczego? - Ka�dy z nich, po prostu, chcia� mie� w�asny kawa�ek tego wa�nego pergaminu - wtr�ci�em �artem. - Dlaczego? - mrukn�� Pawe� i si�gn�� po lup�. - Co wypatrzy�e�? - pochyli�em si� nad manuskryptem. - Wypatrzy�em, �e pismo jest staranne. - Co to za j�zyk? - zgarbi�em si� jeszcze bardziej. -Nie mam poj�cia - zmartwi� si� Pawe�. - Jaki� archaiczny. - Poszukam kogo�, kto to odczyta. - Domy�lam si� za to, dlaczego ten dokument zosta� poci�ty. Zamieni�em si� w s�uch. - Sygnatariusze tego testamentu podzielili si� w ten spos�b odpowiedzialno�ci�. Bior�c po kawa�ku dokumentu, brali na siebie i na nast�pne pokolenia m�skich potomk�w swoich rodzin wsp�odpowiedzialno�� za przysz�e spe�nienie �wi�tych obowi�zk�w wobec przodk�w i ziemi ojc�w. Mo�e zabieg ten mia� te� by� czynnikiem mobilizuj�cym ile� rodzin do wsp�dzia�ania w celu odzyskania utraconej ziemi i wype�nienia obowi�zku zemsty na Krzy�akach. W legendzie mowa jest przecie�, �e dopiero �pergamin z�o�ony w jedno przeka�e potomnym wie�� o ich �wi�tych obowi�zkach�. - �I oni obowi�zki te wype�ni�� - zacytowa�em ostatnie zdanie legendy. - Zrobi� to jednak jedynie w�wczas, gdy z�o�one zostan� wszystkie kawa�ki dokumentu. - Ciekawe, gdzie si� one zapodzia�y i ile ich by�o? - postawi� sobie pytanie Pawe�, ogl�daj�cy fragment rysunku sprzed siedmiuset lat, umieszczonego pod tekstem. Po chwili u�miechn�� si�: - To mo�e by� ko�cowy fragment nieporadnie naszkicowanej drogi do ukrytego skarbu lub innego celu. �art mojego m�odego kolegi o drodze do ukrytego skarbu by� nie na miejscu. Prusowie nie gromadzili cennych przedmiot�w. By�oby to niezgodne z ich systemem warto�ci, kt�rego przestrzeganie sprawi�o, �e ubierali si� i �yli skromnie, byli praktyczni, a wyszukanych ozd�b nie nosili. Pogrozi�em �artobliwie palcem: - �eby nie by�o nieporozumie�, ustalmy ju� teraz, �e jest to fragment drogi do innego celu. Nie wiemy jednak, czy jest to w og�le strz�p szkicu jakiejkolwiek drogi. - Szef ma zawsze racj�! - za�mia� si� Pawe�. Zaraz jednak spowa�nia�: - M�wi�c serio, przyda�by si� jeszcze kawa�eczek tego rysunku. Mo�e by�aby tam jaka� nazwa lub inna wskaz�wka, kt�ra u�atwi�aby lokalizacj�. Na naszym kawa�ku pergaminu mamy niewiele m�wi�cy fragment. By� mo�e jest to szkic miejsca, do kt�rego prowadzi jaka� droga, zaznaczona na innym kawa�ku. Nie wiadomo, niestety, jak si� ono nazywa i gdzie le�y. A szkoda! Jestem prze�wiadczony, �e dla sygnatariuszy testamentu by�o to miejsce bardzo wa�ne. - Zwi�zane z legend� - rzuci�em jakby od niechcenia, naprowadzaj�c Paw�a na prawdopodobny trop. - Ot� to! Starcy, dyktuj�cy skrybie testament, rozumieli, �e zbrojne wyprawy potomnych, kt�rych celem b�dzie upuszczenie krwi krzy�ackiej i odzyskanie ziemi przodk�w, b�d� musia�y wiedzie�, kt�r�dy i gdzie maj� dotrze�. Skryba m�g� zatem narysowa� kilka cech charakterystycznych miejsca, z kt�rego w pierwszej po�owie XIII wieku ruszy�a ucieczka. Mo�e te� narysowa� jakie� charakterystyczne punkty orientacyjne, na przyk�ad rzeki i jeziora, znajduj�ce si� na szlaku do ziemi przodk�w? By�y to tylko domys�y, oparte na znajomo�ci legendy i bardzo powierzchownej wiedzy o znanej oraz domniemanej zawarto�ci i roli s�dziwego pergaminu. Obaj wiedzieli�my, �e prawda mog�a by� zupe�nie inna. Nale�a�o odnale�� brakuj�ce cz�ci dokumentu. ROZDZIA� DRUGI ORBITUJ�CE OCZY � EKSPONAT W EKSPONACIE � OKO W OKO Z POLICJANTEM � PRZYDRO�NE ATRAPY � ROZKLEJONE NOSY � ZBIERACZ DOWCIP�W � STRATOWANY POLICJANT � TAJEMNICZY MAGNETYZM WYCHOWAWCZYNI � NAGI TORS KIEROWCY AUTOKARU � PO�CIG � UCZYNNY POLICJANT � FIGLE Z�UDZE� � SAM NA SAM Z KAM� � KOMPROMITUJ�CA POMY�KA � PLEMI� NATANG�W W TESTAMENCIE � PROJEKT KRZY�KA � POMY�KI NIE BY�O Po nocnym spotkaniu z Paw�em i kilku godzinach snu, pomkn��em wehiku�em - jak za dawnych lat - na niedzieln� przeja�d�k� za miasto. Nie potrafi�em odm�wi� sobie tej przyjemno�ci. Dyskretnie obserwowa�em reakcje kierowc�w i pasa�er�w, szczeg�lnie pasa�erek, mijanych samochod�w. Wehiku� robi� wra�enie. Orbituj�ce oczy zdziwionych m�czyzn i otwarte usta pa�, zachwyconych naszym widokiem, m�wi�y wszystko. �Eksponat w eksponacie� - parskn��em �miechem, pozdrawiaj�c skinieniem r�ki salutuj�cego, u�miechni�tego policjanta z drog�wki. �M�j fan w mundurze� - pomy�la�em. Pomyli�em si�. Po chwili sta�em na poboczu, przepraszaj�c i t�umacz�c si� g�sto m�odemu funkcjonariuszowi w b��kitnej koszulce i bia�ej czapce, �e �mia�em si� z siebie samego, a jego zauwa�y�em dopiero w�wczas, gdy salutowa�. Odwzajemni�em to pozdrowienie w dobrej wierze, bo cz�sto, gdy kiedy� je�dzi�em podobnym wehiku�em, by�em pozdrawiany. O nie! Nie by�em kim� wa�nym. Nie! Nie zlekcewa�y�em funkcjonariusza, chocia� mog�o to tak wygl�da�. Nie zauwa�y�em, po prostu, �e wcze�niej da� mi lizakiem sygna� do zatrzymania si�. Jest mi z tego powodu bardzo przykro. - Nast�pnym razem, ju� z daleka, b�d� si� uwa�nie przygl�da� ka�demu dostrze�onemu przy drodze policjantowi w bia�ej czapce - z�o�y�em �artobliw� obietnic�. - B�dzie pan czasem zdziwiony. - Czym? - W sezonie urlopowym, zamiast nas, przy drogach wystawia si� niekiedy tekturowe atrapy policjant�w. - Rozumiem. To taka podmianka, gdy jeste�cie na urlopach? - uda�em g�upiego. Policjant u�miechn�� si�, wyj�� gruby notatnik, co� w nim szybko zanotowa� i powiedzia�: - Nie, prosz� pana. To spos�b na zwi�kszenie liczby policjant�w bez zwi�kszania liczby etat�w. - Aha! Taka tekturowa gwarancja bezpiecze�stwa na drogach, b�d�ca skutkiem pomylenia pirat�w drogowych z wr�blami? Rozbawiony policjant zn�w co� szybko zanotowa�. I to mnie zaniepokoi�o. - Przepraszam, co pan zapisuje w tym kapowniku? - E! Takie tam drobiazgi - policjant zamkn�� i schowa� notatnik. Obaj nie wiedzieli�my, �e nasze drogi jeszcze dzi� si� przetn�. Papiery okaza�y si� w porz�dku. Nie przekroczy�em dopuszczalnej pr�dko�ci. By�em trze�wy. Pomiga�em czym trzeba. �wieci�o jak nale�y. Policjant, nie kryj�c zaciekawienia, obejrza� dok�adnie samoch�d. Jego oczy orbitowa�y na widok silnika ferrari. Gwizdn�� pod nosem z zachwytu. Zamkn�� mask�. Podzi�kowa�. Zasalutowa� z u�miechem. Pomkn��em przed siebie. Dogoni� mnie autokar, wioz�cy w stron� Mazur roze�mian� dzieciarni�. Dzieciaki, na szybach po mojej stronie, rozklei�y swoje nosy. Nie potrafi�em powstrzyma� si� od szerokiego u�miechu. Nagle, przez uchylone w autokarze okienko, us�ysza�em dono�ny g�os uradowanego dziecka: - Pan Samochodzik! Poznaj�! To Pan Samochodzik i jego wehiku�! Na szybach autokaru natychmiast przyby�o plack�w z nos�w, ma�ych d�oni i oczu okr�g�ych, jak guziki, z zachwytu. Rozleg� si� radosny pisk. Przyhamowa�em. Autokar pomkn�� dalej. W lusterku zauwa�y�em doganiaj�cy mnie radiow�z policyjnej drog�wki. Zwolni�em jeszcze bardziej i zacz��em zje�d�a� na pobocze, daj�c tym do zrozumienia, �e nie musi mnie �ciga�. Zatrzyma�em si�. Spojrza�em w stron� nadje�d�aj�cego radiowozu. Ten przemkn�� obok. Siedz�cy w �rodku, poznany przed chwil�, u�miechaj�cy si� policjant pozdrowi� mnie gestem r�ki. Po przejechaniu kilkunastu kilometr�w, daleko przed sob�, zobaczy�em nieruchom� sylwetk� stoj�cego przy radiowozie policjanta. �Pewnie urlopowa atrapa� - pomy�la�em. Pomyli�em si�. Domniemana atrapa okaza�a si� funkcjonariuszem, kt�ry niedawno mnie kontrolowa�. Teraz sygnalizowa� lizakiem, �e powinienem si� zatrzyma�. Zjecha�em na pobocze. - Przepraszam, �e zn�w pana zatrzymuj� - policjant by� najwyra�niej zmieszany. - Przeprowadzili�my z koleg� rutynow� kontrol� autokaru wioz�cego dzieci na ob�z. Autokar stoi za krzakami na tym parkingu. Jest w porz�dku. Kierowca r�wnie�... -A co ja mam z tym wsp�lnego? - zapyta�em, nie kryj�c rozbawienia. - To nie jest m�j autokar, a ja nie jestem pana prze�o�onym. - Wszystko si� zgadza. Powsta� jednak problem. Ko�o autokaru stoj� rozkapryszone dzieciaki... - To problem ich rodzic�w i wychowawc�w. - Ma pan racj� - policjant najwyra�niej szed� na ugod�. - Jednak ich rodzice s� daleko st�d, a wychowawczyni okaza�a si� bezsilna. Dzieci widzia�y pana po drodze. Powiedzia�y, �e nie wsi�d� do autokaru, je�eli... No! Rozumie pan. One nie mog� przepu�ci� okazji spotkania si� z Panem Samochodzikiem. Ich wychowawczyni poprosi�a mnie o pomoc... - Nie ma problemu - u�miechn��em si�. - Mam woln� chwil�. - To pan rzeczywi�cie jest... - Od dawna - wyprzedzi�em oczywiste sedno pytania policjanta. - Ch�tnie pomog� dogada� si� z dzieciakami na zasadzie: co� za co�. W tym wypadku b�dzie to moja pomoc za udzielenie mi odpowiedzi na pytanie: co pan zapisa� w swoim grubym notatniku podczas naszej poprzedniej rozmowy? M�ody policjant zmiesza� si�. Odchrz�kn�� i wysapa�: - Zostanie mi�dzy nami? - Oczywi�cie. - Zbieram dowcipy o policjantach. Obaj parskn�li�my �miechem. Mojemu wjazdowi na parking towarzyszy� niesamowity pisk sympatycznych dzieciak�w. Na widok wpatrzonych we mnie magnetycznych, kocich oczu wychowawczyni postanowi�em dynamicznie i zr�cznie wyskoczy� z wehiku�u. Nie zd��y�em. Dzieciarnia by�a szybsza. Mimo zdecydowanej reakcji ze strony wychowawczyni i opiekun�w, sprytniejsze dzieci obsiad�y mnie i wehiku�. Pozosta�e, niemal tratuj�c policjanta, otoczy�y nas ciasnym wianuszkiem. M�wi�y i krzycza�y wszystkie na raz. Zdj��em delikatnie z moich plec�w dwunastoletniego piegusa o wyj�tkowo kanciastych kolanach. Jego miejsce natychmiast zaj�� dzieciak, kt�ry zd��y� wbi� si� pazurami w moje uszy i nie zamierza� ich pu�ci�. Zebra�em si�y i wsta�em z u�miechem na ustach jak heros. Bardziej ni� herosa musia�em przypomina� choink� obwieszon� zbyt du�ymi ozdobami. Podnios�em r�k� w powitalnym ge�cie i zawo�a�em: - Witajcie! Gdy radosny wrzask, b�d�cy odpowiedzi� na moje powitanie, ucich�, us�ysza�em dono�ny g�os piegusa, kt�rego kanciaste kolana posiniaczy�y zapewne moje plecy: - Ja tam wol� Paw�a Da�ca, bo ma lepszy pojazd, jest m�ody i bardziej nowoczesny. Zapad�a niezr�czna cisza, kt�r� przerwa�a wychowawczyni o niezwyk�ych oczach: - Podzi�kujemy teraz �adnie Panu Samochodzikowi za to, �e zechcia� po�wi�ci� nam sw�j cenny czas. I grzecznie, zgodnie z umow�, wsiadamy do autokaru. Dzieci niech�tnie zesz�y ze mnie i z wehiku�u. Ruszy�y do autokaru. Mog�em wreszcie wyprostowa� si� i poprawi� okulary na nosie. Przez chwil� mia�em wra�enie, �e wychowawczyni zerka w moim kierunku. Wprawnym gestem w�o�y�em kluczyk do stacyjki i... us�ysza�em tu� ko�o ucha: - Chcia�am pana przeprosi� za to zaj�cie i podzi�kowa�. M�wi�ca te s�owa wychowawczyni sta�a oparta palcami d�oni o karoseri� wehiku�u. - Nie ma za co - stwierdzi�em. - Ludzie pogodni, jak pan, maj� pewn� szczeg�ln� cech� - oczy i usta wychowawczyni u�miechn�y si� tylko do mnie. - Oni zawsze wzajemnie si� przyci�gaj�. Jakby stanowili pasuj�ce do siebie fragmenty wi�kszej, rozproszonej wcze�niej ca�o�ci, kt�ra ponownie chce by� jednym. To jest pi�kne i tajemnicze zjawisko. Prawdziwie pi�knym i tajemniczym zjawiskiem by�a, oczywi�cie, moja rozm�wczyni. T� rozproszon� ca�o�ci�, kt�ra zn�w chce by� jednym, poruszy�a moj� wyobra�ni�. Co ona chcia�a przez to powiedzie�? Siedzia�a teraz u�miechni�ta ko�o kierowcy odje�d�aj�cego autokaru. Pozdrowi�em j� gestem r�ki, kt�ry odwzajemni�a. �Szcz�ciarz z tego w�satego m�odzie�ca w koszuli rozpi�tej do pasa, z torsem gladiatora� - pomy�la�em z odrobin� zazdro�ci. �Ma czym i przed kim si� pochwali�. Pozdrowi�em jeszcze przesuwaj�ce si� przede mn�, przyklejone do szyb nosy dzieciak�w. Przekr�ci�em kluczyk w stacyjce i ruszy�em w drog� powrotn�. Za prawie pi�� godzin mia�em um�wione spotkanie z moimi wczorajszymi go��mi na temat legendy i talizmanu dziadka Wiewi�rki seniora. Tylko godzina drogi dzieli�a mnie od domu. �B�d� mia� kilka godzin wolnego� - pomy�la�em niezadowolony, �e w niedziel� my�l� o czasie wolnym. - Nie wszyscy w niedziel� pr�nuj� - powiedzia�em g�o�no do siebie. - Na przyk�ad ta wychowawczyni i kierowca z nagim torsem... Zaraz! Przecie� na tym nagim torsie mign�o mi co� bardzo znajomego. Dlatego w�a�nie zauwa�y�em to k�tem oka i mimowolnie zapami�ta�em, chocia� wzrok mia�em w�wczas skoncentrowany na wychowawczyni. E! Pewnie widzia�em cie� rzucany przez wycieraczk� do szyb. Nie! To co� rzuca�o w�asny cie� na tors. Nie mog�o zatem by� cieniem. Mog�o by� jednak z�udzeniem. Z�udzenia, jak wiadomo, p�ataj� figle ludzkim zmys�om. W wypadku zmys�u wzroku polegaj� one na tym, �e cz�owiek widzi to, co bardzo chce zobaczy�, chocia� w rzeczywisto�ci tego czego� nie ma. Jest przy tym ca�kowicie przekonany, �e ma do czynienia z rzeczywisto�ci� materialn�, nie ze z�udzeniem. Ten sk�rzany wisiorek, na tle rzeczywi�cie nagiego torsu kierowcy, by� wi�c na pewno... Zatrzyma�em wehiku�. Nie mia�em pewno�ci. Obok mnie, w stron� Mazur, przemkn�y trzy autokary z piszcz�c� dzieciarni� w �rodku. Zosta�em rozpoznany. Odpowiedzia�em na pozdrowienia. Spogl�daj�c za oddalaj�cymi si� szybko pojazdami, zobaczy�em zn�w ten tors z bujaj�cym si�, sk�rzanym wisiorkiem. �A je�eli to nie by�o z�udzenie?� - pomy�la�em. �Je�eli by�o, to przynajmniej si� go pozb�d�. *** Pomkn��em w kierunku Mazur. Musia�em dogoni� znajomy autokar, by m�c sprawdzi�, czy rzeczywi�cie na torsie kierowcy widzia�em sk�rzany wisiorek, podobny do talizmanu dziadka Wiewi�rki seniora. Je�eli tak, to mo�e okaza� si�, �e kryje on w sobie inn� cz�� dokumentu sprzed siedmiuset lat. B�dziemy bli�si wyja�nienia tajemnicy. - Znajomy autokar? - zagada�em do siebie ironicznie. - Znajomy? To jak� ma rejestracj�? Nie wiesz? A mo�e wiesz, co na nim jest wymalowane? Tego te� nie wiesz? Kiepsko z tob�... Aha! Rozumiem. Gdy zobaczysz, to sobie przypomnisz i rozpoznasz? Oczywi�cie! Wiem nawet, po czym... Po torsie kierowcy! Doda�em gazu. �Policjant czy tekturowa atrapa?� - pomy�la�em na widok stoj�cej daleko przy drodze, obok radiowozu, sylwetki m�czyzny ubranego w b��kitn� koszul� i bia�� czapk� z daszkiem. Na wszelki wypadek zwolni�em. To nie by�a atrapa. Rozpozna�em policjanta, kt�rego prawie stratowa�y dzieciaki na przydro�nym parkingu. Da� mi znak r�k�, �e mnie zobaczy�. Uda�em, �e nie widz�. Kilkaset metr�w przed nim zjecha�em na pobocze. Stan��em. Rozejrza�em si�, czy nie ma w pobli�u jakiego� objazdu lub jakiejkolwiek drogi w bok. Tu� za funkcjonariuszem by� kolejny parking. Na nim m�g� sta� nast�pny skontrolowany autokar, do kt�rego nie wsiad�y dzieciaki, bo chc� si� spotka� z rozpoznanym na szosie Panem Samochodzikiem. Nie chcia�em powt�rki. Nagle policjant wsiad� do radiowozu. Odetchn��em z ulg�. Droga wolna. Moja rado�� okaza�a si� przedwczesna. Po chwili radiow�z zatrzyma� si� przy wehikule. - Czy mog� w czym� pom�c? - zapyta� troskliwie, wychylony przez okienko, zbieracz dowcip�w o policjantach. - Nie! Wszystko w porz�dku - odkrzykn��em, u�miechaj�c si�, przez szos�. - Dzi�ki za trosk�. Policjant u�miechn�� si� i zagadn��: - Przed chwil� skontrolowali�my autokary wioz�ce dzieci na... - O nie! - podnios�em obie r�ce do g�ry. - Tylko nie to! - Domy�li�em si�! Gdy us�ysza�em, �e dzieciaki ��daj� od opiekun�w spotkania z panem, powiedzia�em kr�tko: �Wykluczone! Pan Samochodzik wype�nia w�a�nie bardzo wa�n� misj� i nie wolno mu w tym przeszkadza�. �ykn�y to. Odjecha�y bez protest�w. Wiem, �e g�upio tak k�ama� dzieciakom, ale... W tym momencie u�wiadomi�em sobie, �e policjant mo�e mi pom�c. - Nikogo pan nie ok�ama�! - wykrzykn��em, wyskakuj�c z wehiku�u. W kilku zdaniach, po �o�niersku, opowiedzia�em o moim po�cigu za nagim torsem. Potem zapyta�em: - Dok�d pojecha� ten nagi tors? Zdumiony policjant popatrzy� na mnie spod daszka: - Jaki tors? - No! Ten z bujaj�cym si�, sk�rzanym wisiorkiem. - Prosz� pana! My si� zajmujemy bezpiecze�stwem ruchu drogowego, nie anatomi� i sk�rzanymi wisiorkami - w g�osie policjanta zabrzmia�a dezaprobata. - Za czym si� pan ugania... - Goni� za autokarem z dzieciarni� - tu po�apa�em si�, �e po raz pierwszy wspomnia�em policjantowi o autokarze - kierowanym przez faceta ubranego w koszul� rozpi�t� do pasa. - A ju� my�la�em... - funkcjonariusz machn�� r�k�, odetchn�� z ulg� i zajrza� do notatek. - Ten autokar pojecha� do Mar�zka w gminie Olsztynek. To gdzie� nad jeziorem Mar�z. Dziwne nazwy - policjant wyj�� i roz�o�y� map� samochodow� wojew�dztwa warmi�sko-mazurskiego. - Widzi pan ten charakterystyczny uk�ad czterech jezior? Le�� parami, blisko siebie, na granicy po�udniowej Warmii i �rodkowych Mazur. Jedno z nich, zachodnie w dolnej parze, nazywa si� Mar�z. Wiedzia�em, gdzie to jest. Zaraz po wojnie, zamieszka� w Mar�zku dziadek Wiewi�rki seniora. By� repatriantem z Wile�szczyzny. Gdy przedwcze�nie zmar�a jego �ona, a dzieci rozsypa�y si� po �wiecie, rodzina zabra�a go do Warszawy. Nie przyzwyczai� si� do �ycia w stolicy. Ci�gn�o go zawsze do wioski nad jeziorem. Z szosy skr�ci�em w wy�o�on� betonowymi p�ytami drog�, biegn�c� przez g�sty brzozowy zagajnik i w ko�cu przez wie� Mar�zek, schodz�c� malowniczo do brzegu Mar�za. Jezioro rozci�ga�o si� leniwie w�r�d iglasto-li�ciastego, prawie dziewiczego, grzybnego lasu. - Co� mi m�wi�o, �e si� wkr�tce zobaczymy - ucieszy�a si� na m�j widok wychowawczyni, odnaleziona w�r�d domk�w letniskowych przez mojego starego przyjaciela Krzysztofa, w�a�ciciela o�rodka wypoczynkowego. - Czy co� si� sta�o? Wiedzia�em ju� od pana Krzy�ka, �e autokar z nagim torsem pojecha� do Olsztyna, sk�d ma zabra� m�odzie�, powracaj�c� po turnusie do Warszawy. Zd��y�em te� telefonicznie prze�o�y� na poniedzia�ek spotkanie z Wiewi�rk� seniorem i ca�� kompani�. Mia�em wi�c troch� czasu na niewielkie �ledztwo. - Sta�o si� - odpowiedzia�em u�miechem. - Mo�emy chwil� porozmawia� przy kawie? To pilne i bardzo wa�ne - doda�em, sil�c si� na powa�ny wyraz twarzy. Po chwili siedzieli�my sam na sam, w gabinecie Krzy�ka, przy aromatycznej kawie. - Pani... - spojrza�em na m�ody, �mia�y, opalony dekolt mojej rozm�wczyni i krew zesz�a mi do pi�t. Na jej szyi zobaczy�em sk�rzany wisiorek z wyt�oczonym imieniem: �Kama�. Jasny gwint! Musia�em pomyli� dekolt z go�ym torsem kierowcy. Ja? - Pani ma na imi� Kama? - Od chrztu. - Pi�kne imi� - brn��em w �lepy zau�ek czego�, co pani Kama mog�aby wzi�� za zal��ek flirtu. - Mam na imi� Samocho... Przepraszam - wzi��em dyskretnie g��bszy oddech. - Mam na imi� Tomasz. Kama spojrza�a uwa�nie w moje oczy, u�miechn�a si� przyja�nie i upro�ci�a sytuacj�: - Mia�e� do mnie co� pilnego i bardzo wa�nego. Omal nie parskn��em �miechem z siebie samego. �Oczywi�cie, �e mia�em� - pomy�la�em, szukaj�c gor�czkowo wyj�cia z g�upiej sytuacji. �By�o to pilne i bardzo wa�ne do momentu mojego spojrzenia na jej dekolt�. Wtedy odezwa� si� m�j telefon. Dzwoni� Pawe�. - Szefie! Rewelacja! W ostatnim wierszu odczyta�em wyraz pochodz�cy od nazwy plemienia Natang�w. - Jeste� pewien? - Mog� si� myli�. Jutro zweryfikuj� ze specjalistami od j�zyka staro- germa�skiego, bo to chyba ten j�zyk. Oj, przyda�by si� jeszcze jeden kawa�ek dokumentu. - Przed chwil� by�em przekonany, �e jestem na jego tropie. - Okaza� si� fa�szywy? - Sympatyczny. - Jaki? - Tak mi si� wyrwa�o. Do jutra! Rozmowa z Paw�em postawi�a mnie na nogi. Zamiast kluczy� i zmy�la�, z Kam� postanowi�em by� szczerym. Przepraszaj�c za nieoczekiwany telefon i nie oszcz�dzaj�c siebie, opowiedzia�em w czym rzecz. Po chwili oboje zanosili�my si� zdrowym �miechem. Pod�adowany pozytywn� energi�, pomkn��em do szarej Warszawy. B�ogos�awi�em w�asn�, komiczn� pomy�k�. �B�d� musia� znale�� jaki� rozs�dny pretekst, by w najbli�szym czasie zajrze� do Mar�zka� - pomy�la�em. �Wiem! Wpadn� do Krzy�ka, porozmawia� o jego projekcie�. Krzysiek realizuje w Mar�zku projekt �Wioska filmowa�. Przygotowuje w�a�nie rozwi�zania logistyczne, kt�re umo�liwi� kr�cenie tam film�w kinowych i telewizyjnych. Niepotrzebn�, ogromn� sto��wk� i kuchni� przebudowuje na studio filmowe. Na pi�trze, nad przysz�ym studiem, s� ju� wyposa�one apartamenty dla filmowc�w. O�rodek ma w�asn� pla��, przysta� i kilkadziesi�t sztuk r�norodnego sprz�tu p�ywaj�cego. Do tego dochodz� niepowtarzalne walory krajobrazowe najbli�szej okolicy. Krzysiek m�wi, �e jest to jego spos�b na w��czenie regionu warmi�sko-mazurskiego do elity uczestnicz�cej w procesie globalizacji. �rodowisko filmowc�w, z kt�rego wywodzi si� Krzysiek, jest �ywo zainteresowane tym projektem. Z rozmy�la� nad projektem Krzy�ka wyrwa� mnie telefon. Dzwoni�a Kama. D�ugo my�la�a nad tym, co m�wi�em jej o legendzie dziadka Wiewi�rki seniora, jego talizmanie i tajemniczym testamencie. Przypomnia�a sobie, �e kierowca rzeczywi�cie mia� na szyi sk�rzany, dok�adnie obszyty wisiorek wielko�ci m�skiej d�oni. Dzieci te� to widzia�y. Nie ma �adnych namiar�w na tego cz�owieka. Zdob�dzie je jutro od organizator�w obozu. ROZDZIA� TRZECI PORZ�DKOWANIE FAKT�W � ZAPOBIEGLIWI PRUSOWIE � R�KOPIS W SZE�CIU KAWA�KACH? � ZAPROSZENIE OD KRZY�KA � TO BY�ABY SENSACJA � JAKIE� ZGROMADZENIE � CZ�OWIEK Z KUBKIEM � �WIELKI POWR�T PANA SAMOCHODZIKA� � WYKASTINGOWANY NA AUT � ZNOWU KAMA � DZIECIAKI W AKCJI � SYKSTUS � GUSTOWNY PIER�CIONEK � Z IG� NA TY � JEST DRUGI WISIOREK � TAJEMNICZY RYWAL � PRO�BA KAMY I IGI Legenda okaza�a si� klasycznym przyk�adem przekazu ustnego, przenosz�cego w czasie i przestrzeni wiedz� o wydarzeniach sprzed siedmiuset lat. W ten spos�b Prusowie, od niepami�tnych czas�w, utrwalali i zaszczepiali kolejnym pokoleniom swoje tradycje i dzieje, s�awili plemiennych heros�w. Mimo burzliwych dziej�w tego skrawka Europy, legenda przetrwa�a w tradycji rodzinnej, w kt�rej� ju� wersji j�zykowej, jako �r�d�o informacji o spisaniu czego� w rodzaju testamentu. Jednocze�nie zabezpieczy�a skutecznie losy jego fragmentu, kt�rego istnienie sta�o si� materialnym potwierdzeniem prawdziwo�ci tre�ci przekazu ustnego. By�em pe�en podziwu dla zapobiegliwo�ci i pomys�owo�ci sygnatariuszy tego dokumentu. Wiedzieli, co nale�y zrobi�, by potomni, bez wzgl�du na czas i przestrze�, poznali wol� przodk�w. W rodzinie Wiewi�rki seniora legenda spe�ni�a ju�, jak si� zdaje, swoj� rol� do ko�ca. Ust�pi�a miejsca odnalezionemu fragmentowi r�kopisu, sporz�dzonego prawdopodobnie w j�zyku starogerma�skim. By�a to jego prawa, dolna cz�� o kszta�cie poziomego prostok�ta, zawieraj�ca zako�czenia kilku wierszy tekstu w bloku od g�rnej i lewej kraw�dzi, fragment jakiego� szkicu u do�u i kawa�ek podpisu, b�d�cego przypuszczalnie opisowym datowaniem dokumentu, pod rysunkiem. W podpisie da� si� odczyta� wyraz pochodz�cy od nazwy plemienia Natang�w. Przemkn�o mi przez g�ow�, �e sygnatariuszami tego testamentu mogli by� waleczni Natangowie. �Czemu nie?� - pomy�la�em. �Po �mierci swojego wodza Herkusa Monte i czesko- krzy�ackiej, nadzwyczaj skutecznej akcji wyniszczania Prus�w, zrozumieli zapewne, �e ich lud, zanim stanie ponownie do walki z Krzy�akami o ziemi� ojc�w, musi si� odrodzi� i urosn�� w si��. A to wymaga czasu�. Mogli by� ostatnimi m�czyznami z plemienia, kt�rzy w dzieci�stwie, wraz z kobietami, uciekli przed Krzy�akami. Je�eli tak, to tylko oni byli naocznymi �wiadkami wielkiego dramatu plemienia. I tylko oni znali drog� do ziemi, kt�r� nale�a�o odzyska�. Z wszystkich tych powod�w postanowili zadba� o to, by ich wiedza o tym, co si� kiedy� wydarzy�o, przetrwa�a jak