JULIUSZ S�OWACKI Podr� do ziemi �wi�tej z Neapolu Tower Press 2000 Copyright by Tower Press, Gda�sk 2000 PIESN I WYJAZD Z NEAPOLU i Muzo, mdlej �ca z romantycznych cierpie�, Przyb�d� i pom�! Wzywam ciebie kr�tko, Sentymentalna; bo ko�czy si� sierpie�, Bo z ko�cem sierpnia i koniem, i ��dk� Puszczam si� w drog� przez Puli�, Otranto, Korfu... gdzie jad�, powie drugie canto Tymczasem pierwsze opowiedzie� musi, Sk�d si� wybra�em, po co, i dlaczego? Chrystusa diabe� kusi� i mnie kusi. Na wie�y �wiata postawi� smutnego �ycia nico�ci� i pokaza� wsz�dzie Pustynie m�wi�c: �Tam ci lepiej b�dzie". A jednak gdyby mniej pami�ci b�lu, Zachce� i marze�, a wi�cej rozs�dku, Toby mi dobrze by�o w Neapolu, Gdzie pod oknami na prawym przyl�dku Widzia�em szare wi�zienie stolicy, A za� Wezuwiusz g�r� po lewicy. B��kitne morze pomi�dzy wi�zieniem A mi�dzy g�r� popio��w i lawy Czeka�o ciche, a� g�ra p�omieniem, A konstytucj� buchnie wulkan prawy. Tak by�o niegdy�, nim si� na Francuz�w Kr�l i Fra diabe� ruszyli z Abruz�w... To jest za kr�la rusza� si� kardyna�, Za kardyna�em fradiabelska banda, Ta rozgrzesza�a, rak czerwony �cina� W imieniu Boga, Papy, Ferdynanda; Gdy za� wyr�ba� do Kyrie Elejson Litani� �wi�tych, wyr�czy� go Nelson. M�wi�bym dalej, ale Pan Podstoli, Dziady, a zw�aszcza tych Dziad�w cz�� czwarta, Ucz� porz�dku, w opowiada� roli Rysuj�c proste �cie�ki. Wiec do czarta Mego Pegaza wyskoki i liczne Opowiadania semihistoryczne. 7 Wi�c do porz�dku! Ajednak mi� boli Dawa� odsy�acz do pana Coletty, Gdzie opowiada, jak trup Caraccioli Z �a�cuchem u n�g na morzu... Niestety, Przyrzek�em trzyma� w�dzid�o na pysku Apolinowym. Lecz powiem w przypisku. A je�li drukarz znajdzie, �e do tre�ci Z podr�y w�tkiem znajdzie si� przypisek, To go pod strof� poprzedni� umie�ci, Zmazawszy par� skrzy�owanych krysek, I nie dozwoli, by za gwiazdek tropem Czytelnik goni� z Herszla teleskopem. Przypisek winien by� pisany proz�, Lecz ja nie mog� pisa� tylko wierszem; Kto by pomy�la�, �e mnie rymy wioz�, �e sobie konno usiad�em na pierwszym, A za mn� drugi jedzie krok za krokiem: Rym z parasolem, z p�aszczem i z t��mokiem. 10 Wierzcie mi jednak, �e leksza od rymu (Dla �nieg�w jecha� nie mog�em przez Turyn) Para mnie gna�a z Marsylii do Rzymu, Do Neapolu za� przywi�z� veturyn. Carozze jego i cabrioletti Zalecam wszystkim... zowie si� Paretti. 11 Zalecam nowy hotelik �Vittoria", Kt�ry staremu nie uj�wszy s�awy, Tak si� podzieli� fam�, jak cykoria Wmieszana zgrabnie do moka�skiej kawy, I marmurami, wygod� i luksem Ze starym idzie, jak Kastor z Poluksem. 12 Zalecam tak�e (zostan� Astolfem, Bo m�j hipogryf staje si� skrzydlatym), Zalecam tobie mieszkanie nad Golfem Na �wi�tej �ucji... a je�li� bogatym, Je�li ci kura z�ote nosi jaja, Mieszkaj przy Yilla Reale na Chiaja. 13 Dosy� ju�! dosy�! Wyznaj� ze wstydem, �e pohamowa� nie umiej�c weny, Z wieszcza zostan� prozaicznym gidem Ja, com zamierza� wyp�akiwa� treny Nad Caracciolim i kl�� Ferdynanda; Dzi� pisz�, jaka, gdzie stoi loccanda. 14 Bo te� kto dzisiaj jest na sta�ym l�dzie A jutro my�li w�drowa� po morzu, A pozajutro je�dzi� na wielb��dzie, Nie jedz�c mi�sa, ani �pi�c na �o�u, Chcia�by Europ�, co mu z oczu znika, Unie�� jak Jowisz przemieniony w byka. 15 Je�li Europa jest nimf�, Neapol Jest nimfy okiem b��kitnym; Warszawa Sercem - cierniami w nodze - Sewastopol, Azof, Odessa, Petersburg, Mittawa; Pary� -jej g�ow�- a Londyn - ko�nierzem Nakrochmalonym, a za� JAzym - szkaplerzem. 16 Gdzie� por�wnanie podobne w Szekspirze Na Niderlandach ko�czy si� zamkni�te. Lecz ja wyje�d�am pod Golgoty krzy�e Po �wi�te my�li i szkaplerze �wi�te, Wi�c przed wyjazdem robi� �lub niez�omny, �e b�d� nieco zabawny, lecz skromny. 17 A je�li kiedy m�j przyjaciel Szekspir Na z�� my�l zagna rymy buntownicze, Po�o�� jaki suspir albo ekspir, Z muzyki znaku milczenia po�ycz� I muz� moj� w rymowym balecie Na zakr�conym wstrzymam piruecie. 18 O Neapolu! ty nie po�egnany Czekasz, a� ciebie po�egnam epicznie. Jak bia�a Wenus urodzona z piany Wyszed�e� z morza zap�oniony �licznie Skrawymi s�o�ca zachodniego �uny, Cichy pod g�r�, co ciska pioruny. 19 O! Neapolu! gdzie jest twoja dusza? Bo dusz� twoj� nie jest ruch i �ycie, Patrz� na ciebie z grobu Wirgiliusza, A ty na niebie i na fal b��kicie Tak roztopiony w zorzy malowid�a, Jak upuszczona na brzeg ba�ka z myd�a. 20 O! Neapolu! wieczorne wyziewy Twym s� rumie�cem, twe dymy s� t�cz�, Harmonizujesz si� tak jako �piewy Z cisz� powietrza, twe dzwony nie j�cz�, A tw�j domami okryty pag�rek Ma bia�o�� lekkich na b��kicie chmurek. 21 Tylko po Chiai i po Margelinie Id� przeciwne sobie dwa rynsztoki, R�j mr�wek lezie i rz�d karet p�ynie, Wszystko si� rusza. Gr�b wieszcza wysoki W�a�nie tam stoi, dove fa ii torso Ulica. - Z grobu patrza�em na Corso. 22 A cho� przeje�d�a� w prze�wietnej osobie Kr�lewic ma�y, cho� mu si� r�j k�ania�; Jam si� nie sk�oni�, bom siedzia� na grobie. Masztalerz jecha� i kijem rozgania� Mr�wki id�ce w przeznaczenia drog� Z kr�le wicami... gdzie? zgadn�� nie mog�. 23 Cho� bardzo lubi� filozofi� Kanta, Gniewam si� na ni�, �e ludzi nie uczy, Gdzie i�� po �mierci. Wol� piek�o Danta; W�a�nie je czytam pod�ug nowych kluczy, Kt�re przyczyn� mo�e b�d� schizmu, M�wi�c, �e Dant chcia� republikanizmu, 24 I w poemacie u�ywa� j�zyka Sekretnych zwi�zk�w. A gdy tajemnicze K�ad� majuskule, to pod�ug krytyka Na ko�cu rymu po�o�one B. I. C. E. Wcale znaczy�o co innego w pie�ni Ni� Beatricze. Warn si� o tym nie �ni! 25 A ja dowodz�, �e Dant o kochance Nie �ni�, a jeszcze mniej �ni� o Vororcie Albo Konwencji - i nie topi� w szklance Cesarza Niemc�w, i w piek�a retorcie Nie sma�y� rz�du lepszego, co przyjdzie Jak niegdy� Platon kiep na Atlantydzie. 26 Z grobowca wieszcza widz�, jak nad g�ow� Wulkanu ksi�yc wysun�� si� bia�y, A u st�p g�ry Castello del'Ovo, Zamek podobny do stercz�cej ska�y, Gmach, co si� trzyma przez kr�lewsk� wol� W morzu, jak jaje Kolumba na stole; Sczernia� przy fali migaj�cej z�ocie, A gdy na niebie szafirowym ze dna, Gwiazd zapalonych wychodzi�o krocie, I z okien zamku b�yska gwiazda jedna, Czerwona, rubin zamglonych b��kit�w, Siostra b�yszcz�cych gwiazd u Karmelit�w. 28 O! gladiatorzy wydarci ludowi W godzinie zgonu i mr�cy na s�omie, Id� powiedzie� o was Chrustusowi Pod jego krzy�em w Jego m�ki domie. Id� zapyta� g�o�no w Oliwecie, Gdzie si� zbudzicie i zmartwychwstaniecie? 29 I tam, gdzie Chrystus zap�aka� sam w sobie, Z oliwy bladej ga��zki rwa� b�d�, A je�li znajd�, �e ju� �picie w grobie, Li�ciami p�aczu posypi� t� grz�d�, Pod kt�r� b�dzie cichy sen grobowy, Ko�cie bez czaszek i trupy bez g�owy. 30 O! bracia moi �a�cuchami zbrojni, O! nie targajcie wy si� jak w rozpaczy! O bracia moi, b�d�cie wy spokojni! S�o�ce was jutro po kratach zobaczy Bladszych wilgoci�, straw� i my�lami, A ja was �egnam... Niech �mier� b�dzie z wami! 31 �egnam i ciebie, o! garsteczko proch�w, Le��ca zawsze pod laurem klasycznym; Turkot powoz�w z Pauzylipu loch�w Wo�a pod tob� hymnem romantycznym, �e s�awa przejdzie, a bryki nie przejd�, �e ta bryk droga jest wieku Eneid�. 10 32 Most pod Tamiz� jest kupc�w Iliad�, I wiele b�dzie do sprzeczki powod�w, Czy jeden Rotszyldjak wieszcz nad Hellad�, Czy te� brz�cz�cych kompania rapsod�w Autorem mostu, gdzie w oknach przez szyby Anglikom si� w twarz przypatruj� ryby. 33 Lecz niech mi� ciemno�� Erebu ogarnie, Je�li ok�ami� Pauzylipu grot�. W ciemny korytarz spadaj� latarnie Jedna za drug� jak gwiazdeczki z�ote. A tam, gdzie nikn� i gdzie ciemno�� krucza, �wiat�o dnia wpada jak z dziurki od klucza. 34 I jeszcze wy�ej wzni�s�szy si� na duchu Powie ci Muza w opisaniach szczytna, �e na uwitym z latarni �a�cuchu Zawis�a ma�a gwiazda dnia b��kitna, A w tej gwiazdeczki lazurowym �onie Rodz� si� ludzie, powozy i konie. 35 Rodz� si�, rosn� i w latarni b�yskach Id� wi�kszej �c d�ugim korytarzem. Je�eli� nie by� w romantycznych spiskach, A jeste� przysz�ych wulkan�w malarzem, Tu nie l�kaj�c si� dyb i powroza Zbieraj modele jak Salvator Rosa. 11 36 Lecz chod�my w miasto. Ju� ksi�yc wysoko, A golf ubrany latarni przepask�. Stolico! gdzie nikt nie my�li g��boko, Gdzie zabroniono nawet my�le� p�asko, Niech tw�j rz�d stworzy jakie s�owo �wi�te Na niemy sienie jak na far-niente! 37 Dyjogenes�w lud rynki zasiada, �Czego chcesz?" - pyta Wolno�� lazarona: �Zejd� z mego s�o�ca" - n�dzarz odpowiada; Je�eli nie ma karlin�w, to skona Z g�odu - i p�jdzie na ��dki, gdzie Charon Dusze przep�awia... Wolno��? czy lazaron? 38 Wolno��... ju� dla niej uszyto symar� Z gazet Giovine Italia... Lazaron B�dzie �y�, p�ki ma frutti di mar�, Niebo b��kitne i ��ty makaron, I koszyk, w kt�rym le�y jak ostryga. Pytasz si�, co w dzie� porabia? Do�ciga. 39 A m�odzie� lepsza, co ma grosz w kieszeni, Tytu�y cont�w i w oknach firanki, W cieniu dopiero si� ledwo zieleni... Kto temu winien? - Neapolitanki... One to winne, �e si� lud nie budzi; Bo kt� z m�odzie�y umie robi� ludzi?... 12 40 Ja wiem, �e wiele winienem kochance, Sama po w�osku uczy�a mnie czyta�, Improwizowa� (ale nie przy szklance), Brwi smutnie marszczy�, we �nie p�aka�, zgrzyta�, Na Archipelag ucieka� po laur I awantury -jak Korsarz i Giaur. 41 Ona uczy�a mi� chodzi� jak scenarz (Lepsze ni� aktor s�owo niech zostanie); Wm�wi�a we mnie, �e zamiast Ojczenasz Lepsz� modlitw�... ksi�yco-wzdychanie... Dzi� mi� nawraca bez �adnego skutku Na katolicyzm...mam religi� smutku... 42 I odpisa�em... co? ju� nie pami�tam... Co� odpisa�em, lecz nie tak gor�co Jak Russo - ani tak sucho jak Bentham. �Jako dwie ska�y, kiedy je roztr�c� Strumienie rzeki, cho� je nurt rozdziera, Patrz� na siebie niebem..." et ceatera. 43 I znowu wspomnie� pie�� dzika, echowa, Zagra�a w sercu i �zy moje p�yn�. O Lutko! dziecka kochanko, b�d� zdrowa! Je�eli kiedy pod t� jarz�bin�, Co nieraz k�ad�a koralowe grona Na twoje w�osy, si�dziesz zamy�lona, 13 44 Je�eli ksi��k� po�o�ysz przy sobie, Je�li szalona ta pie�� z tob� b�dzie, Kart nie odwracaj... bo nim spoczn� w grobie, B�d� ci �piewa� jak mr�ce �ab�dzie, Tak nie�miertelnym p�aczem, �e raz jeszcze �ez brylantowych osypi� si� deszcze... 45 I �zy si� �ywe rozbiegn� po �onie I strumie� palce r�owe otworzy; Je�li sp�akan� twarz ukryjesz w d�onie, Ja wtenczas b�d� spokojny, jak w zorzy Gwiazda nikn�ca blady - lub z obliczem Pe�nym promieni boskich... albo niczem. 46 Jednak je�eli Ten, co jest na niebie, S�ysza� o s�o�ca m�wione zachodach Modlitwy moje; wszystkie nie za siebie, A tak rozlane na �wiat... jak na wodach M�rz lazurowych rozlewa� si� ca�y Kr�g ton�cego s�o�ca - skrawo bia�y... 47 Je�li B�g wiedzia�, jak mi by�o trudno Do tego �ycia, co mi da�, przywykn�� I nie przeklina�... i drog� bezludn� I�� po tym �wiecie szalonym, i nikn��, Co dnia my�l jedn� rozpaczy zaczyna�, My�l� t� modli� si�... i nie przeklina�, 14 48 Je�li i Boga nie zwiod�a udana Spok�jno�� moja - ta Chrystusa szata, Krwi� poplamiona i drugi raz wdziana Nadusz� pe�n� b�lu... i ze �wiata Uciekaj �c� na chmurach j esiennych We dnie tak smutne jak noce bezsennych 49 To mojej duszy dobytej z popio��w Da wiele ciszy; i na jak� blad� Gwiazd�, do smutnych krainy anio��w Przeniesie senn�. �Trupi pr�dko jad�" - M�wi poeta ballad w Leonorze; Wi�c na niemieckim chcia�bym si��� upiorze 50 I ruszy� w podr�, bo si� pie�� przewlecze Niejedn� jeszcze przerwan� ide�. Jutro kurierem wyje�d�am do Lecce, Jutro wi�c zaczn� �piewa� Odysse�, Albo wypraw� o Jazona runach -Na nowej lutni i na z�otych strunach. 15 PIESN III STATEK PAROWY i Na morze statek wylecia� parowy; Wre para, s�ycha� d�wi�k �elaza szklanny, A jako z p�askiej wieloryba g�owy W niebo srebrzyste tryskaj� fontanny, Tak spod okr�tu m�y�skim bita ko�em Wytryska piana, a dym leci czo�em. Jeszcze nie rzuc� por�wnania, chyba S��w mi zabraknie. Ogie� wre zamkni�ty W drewniano-smolnym �onie wieloryba, A jako niegdy� p�yn�� Jonasz �wi�ty, W �onie okr�tu bez desek i miedzi, Weso�o, w licznym towarzystwie �ledzi, Zapewne nieraz �miej�c si� z k�opotu Trawionych fl�der, ostryg i czefal�w, Tak nasz kapitan i w�dz packetbotu Z pasa�erami jak z t�umem wasal�w, Oty�y, wes�, dowcipny i m�dry, Nas ma za �ledzie, ostrygi i fl�dry. 16 Tu majtek rudel obraca mosi�ny, Dalej zantejski s�dzia i s�dzina, A mi�dzy nimi synek niedo��ny, S�dzi�tko z twarz� zwierz�c� kretyna, Mo�e przekle�stwo jakiego klienta, Ubrane w takie cia�o jak zwierz�ta. Zdziwiony patrzy na okr�t i twarze, Nie wie, co znacz� �zy na matki licu, Nie wie, �e przeze� B�g rodzic�w karze. A nam widniej sze g�ry na ksi�ycu, Morza przy g�rach i na morzach statki, Ni� temu dziecku �zy na oczach matki... Kapitan krzykn�� Virgillem: �Et tantae, Tantaene divis coelestibus ira?" Na to si� podni�s� graf Solomon z Zante, Poeta grecki; ucho mu rozdziera Zmiana wyraz�w i kradzie� �redni�wek, Wi�c chcia� poprawi� - lecz �a�owa� s��wek. 7 Mo�e te� s�abo��: bo pr�dko r�koma Wzi�� si� za serce i na dw�ch lokai G�o�no zawo�a� nazwiskami dwoma; Bo skoro tylko jeden si� narai, Zaraz poeta na drugiego krzyczy, Aby wiedziano, �e dw�ch w s�u�bie liczy. 17 Wielki poeto! jako mi�dzy ska�y Rzucony Tytan, tak ty w puchowniczki Str�con s�abo�ci�; a tw�j surdut bia�y I glansowane bia�e r�kawiczki, I tw�j z us�u�nych lokaj�w paszalik �wiadcz�, �e jeste� coxcomb lub migdalik. �O znam ja ciebie! kt�rej r�ka trzyma Miecz w piorunow� uzbr�j ony j asno��. O! znam ja ciebie, skrawymi oczyma Na �wiat patrz�ca, jak na przysz�� w�asno��". Z takim to niegdy� do wolno�ci �arem Przem�wi� �w graf i zosta� Pindarem. 10 Gdy go raz wie�cem uwie�czy�a oda, M�wi�, �e dzisiaj, co napisze, spali. M�wi�, �e wierszy popalonych szkoda, M�wi�, �e przy nim wszyscy wieszcze mali. Szkoda, �e zamiast wierszy chowa� w szaf�, Czyni z nich co dzie� pan graf auto da fe. 11 Przy tym poecie, co by� tak ognistym Wewn�trz, a z wierzchu dr�a� jak galareta, Siedzia� na �rodku w krze�le roz�o�ystym Senator, starzec z twarz� Epikteta, Z u�miechem s�odkiej staro�ci na twarzy, Z podagra w nogach... z t�umem sekretarzy. 18 12 Jeden sekretarz by� jak kropla wody Podobny... Muzo! cyt! niechaj opinia �adna i �adnej nie poniesie szkody. Taki by� pok�ad... Dalej bia�a linia Od idywid�w oddziela�a masy, To jest podr�nych, ale drugiej klasy. 13 Tam pod �elazn� kolumn� komina Siedzia� Grek w czapce czerwonej i Turek Wzajemnie dymy rzucaj�c z bursztyna; A mi�dzy nimi z t�umok�w pag�rek ��tych i czarnych - a ko�o tej g�ry Kuchnia, kuchciki, kucharze i kury. 14 Przy piersi matek rozp�akane dzieci, Przy bokach starc�w stoj� flasze z gliny; Czasem iskierka czerwona wyleci Z czelu�ci statku i pomi�dzy liny B��ka si� d�ugo, nim zaga�nie smutna Nie doleciawszy pod namiotu p��tna. 15 Nad pierwsz� klas� cie� i lekkie ch�ody, Nad drug� klas� ci��y jaka� para I komin sypie deszczem wr�cej wody. Prosz�! za czworo n�dznego talara Mo�na unikn�� piek�a... ale za to W Pary�u nazw� ci� arystokrat�. 19 16 Mi�o tak p�yn�� w tym okr�g�ym �wiecie Po morzu cichym, jasnolazurowym. Wkr�tce choroba z pok�adu wymiecie T�um pasa�er�w i zostawi zdrowym Odg�os dalekiej po salonach czkawki, Rozleg�y pok�ad i bezludne �awki. 17 Cicho. Dzie� ca�y po b��kitach bije Okr�t kr�con� machinami skrzel�. Ju� zb��kitnia�o Korfu -ju� si� kryje; Ju� si� fortece Santa Maura biel�, A z drugiej strony przedzielona �wirem Forteca Turk�w w g�rach pod Epirem. 18 Ta ani w bu�czuk ustrojona ko�ski, Ani w b�yszcz�ce pi�ro p�ksi�yca, Cicha jak kamie�; kiedy zamek jo�ski By ustrojona do �lubu dziewica, Ma kwiat na g�owie, tysi�c iskier w oku, Bukiet z latarni portowej u boku. 19 A niech wie ka�da poetyczna Laura, Ka�da sawantka z twarz� bardzo blad� I ksi�ycow�... �e ta Santa Maura W staro�ytno�ci zwa�a si� Leukad�, I pod b��kitnym unosi ob�okiem Ska�� ws�awion� biednej Saffo skokiem. 20 20 Zna�em... lecz, szcz�ciem, uleczon� z �alu Saffon� bardzo podobn� do greckiej. Ta si�, nieszcz�ciem, kocha�a w Moskalu, A Moskal zgin�� na wojnie tureckiej; Ta posz�a zabra� na warne�skim polu Zw�oki - a uszy w Konstantynopolu. 21 Smutna! ubrana w kwiaty sympatyczne, Posz�a nieszcz�sna na brzegi Marmora, K�dy osobne biuro statystyczne Liczy�o uszy z rana do wieczora I oddzieliwszy od niezgrabnych zgrabne, Niza�o sztucznie na sznurki jedwabne. 22 I przysz�a sama smutna jak Armida, I rzek�a z p�aczem: �Oddajcie mi skarby!" �Jakie?" - rzek� gruby emir bej Raszyda. Chcia�a powiedzie�, lecz rumie�ca farby Zesz�y na twarzy p�acz�cej dziewczynie, Bo nie znalaz�a frazesu wKorynie ... 23 � Wr��cie! mi wr��cie!" - i znowu zamilk�a, Patrz�c na skarb�w zni�anych p�pluton. Zrozumia� emir i da� sznurk�w kilka, I g�adz�c brod� �mia� si� jak - b�g Pluton; �mia� si�, zwa�aj�c na pro�by szalone Orfeuszowskie, co prosi� o �on� 21 24 I musia� piek�u gra� jak Paganini -Na jednej strunie ca�y p�aczu kwartet. Ale powr��my do naszej bogini Chcia�a z rozpaczy umrze� broken-hearted, Wi�c wiod�a ci�g�� z doktorami sprzeczk� O krwi troszeczk� i jeszcze miseczk�... 25 Ska�o Leukady tykaj�ca nieba! �miej si� echami grot t�uczonych fal� Z lancet�w, md�o�ci i pigu�ek z chleba! Noc bezmiesi�czna i gwiazdy si� pal�: Sam na pok�adzie, wichrem bity, blady, P�yn� przy skale nieszcz�snej Leukady. 26 Piana pod piersi okr�tu si� garnie, Stukanie pompy jak d�wi�k idzie rymu; Na maszcie statku b�yszcz� dwie latarnie Pod ob�okami kirowego dymu; Zda si�, �e �wiat�a te, zamglone sadz�, Okr�t w krain� piekieln� prowadz�. Te same gwiazdy, i ta sama ska�a, Te same morze! Lecz gdzie� na tej skale Posta� kochanki pogardzonej bia�a Jak drugi ksi�yc? gdzie? Tu - o dwa cale, Pod t� pod�og�, gdzie lampa si� pali, Saffo �pi jaka� sama w kobiet sali... 22 28 Raz tylko wysz�a na pok�ad i s�o�ce, Siad�a na �awce, spojrza�a w b��kity Tak mglistym okiem, �e si� zesz�y ko�ce Rz�s d�ugich, czarnych - i wzrok by� przykryty Cyprysem oczu: nie spojrza�a w �adn� Twarz na pok�adzie. Kiedy� by�a �adn�. 29 Zniszczy� j� smutek. Smutna posz�a w ciemno�� Na dno okr�tu, a z wierzchu m�wiono, �e t� kobiet� dr�czy niewzajemno��, �e przed miesi�cem by�a mniej ni� �on�, Wi�cej ni�... diab�a! niech doko�czy zycer, �e j� angielski porzuci� oficer. 30 M�j czytelniku, uderz si� ty w piersi, B�d� na pok�adzie okr�tu w noc ciemn�, Przy skoku Saffo: a b�dziemy szczersi. Ja ci opowiem, jaki cie� by� ze mn� W ciemno�ciach nocnych... Co za mn�, tu�aczem, Bieg�o po morzu z przekle�stwy i p�aczem. 31 Sumnienie moje, niewidome �wiatu, Jak nereida wysz�o z morza g��bi, Na czole pe�ne liliowego kwiatu, I zn�w jak Wenus na wozie go��bi Lecia�o mi�dzy gwiazd sferami �liczne, P� chrze�cija�skie, p�mitologiczne. 23 32 Bo przez noc ca�� tak ciemn� i mglist� Co robi�? - serce w�asne gry�� i k�sa�; Trzeba nareszcie zosta� panteist�, Pozna� si� z dusz� natury i pl�sa� Z czarownicami, co si� staj� widne, Pod�ug strawno�ci pi�kne lub ohydne. 33 Ave Maria! Ju� rosy brylanty Sypi� si� z nieba i niebo r�owe. Ju� przyp�ywamy i nad czo�em Zanty Wida� fortecy uzbrojon� g�ow� W niebie nad miastem. Ju� wychodz� r�ni Na pok�ad statku zmytego podr�ni. 34 Ten pije kaw�, �w rozci�ga cz�onki, Wszyscy si� zdaj� rozrasta� jak krzewy. (Nasze by damy m�wi�y koronki.) �Bon jour!" - tak do mnie akcentem z Genewy Przem�wi� m�ody Zantejczyk; figura Przez lat dwana�cie kszta�cona na jura, 35 Przez lat dwana�cie uczona w Genewie, Z dala od ojca, matki i ojczyzny. Mo�e, czy wszyscy jeszcze �yj�- nie wie, Mo�e nie pozna pod �niegiem siwizny Zmienionych twarzy. Nim zosta� studentem, Jecha�, dzi� wraca tym samym okr�tem. 24 36 Te same deski, co go dzieckiem nios�y, Dzi� odnosi�y do domu cz�owiekiem. Gdyby tak drzewom przypomnie�, �e ros�y: To by si� s�ki zasklepione wiekiem Same otwar�y, przez kory szczeliny Niepowstrzymanych �ez lej�c bursztyny. 37 Ale ten cz�owiek by� jako Ilissos Pod Atenami - bez fal i bez wody; I ten sam statek, ten sam �Eptanissos", Co go odnosi� w rodzinne zagrody, Dla niego prost� by� tylko machin�, Na kt�rej ludzie za pieni�dze p�yn�. 38 Z jakiej�e gliny byli ulepieni Ci, co wracaj�c na ziemi� ojczyst�, Padali czo�em na czo�o kamieni, Ca�uj�c ziemi� chwastami nieczyst�, Zimn�; co nieraz, nim usta oddarli, Na g�azach ziemi ca�owanej marli!... 39 Ojczyzno moja! mo�e wszyscy wr�c� Na twoje pola, aleja nie wr�c�! �mier� - lub to wszystko, co mi losy rzuc� Na kamienistej drodze �ycia - p�uce Ogniem po�arte, widziane oczyma Sny straszne twarz�: wszystko mi� zatrzyma. 25 40 Wszystko mi� wstrzyma w obcej ziemi �onie Umar�ym, mo�e jedn� chwil� wcze�niej Ni� zmartwychwstanie twoje, o Syjonie, Jerozolimo, trapiona bole�niej Ni� gr�d Chrystusa... A gdy na tw� grz�d�, Ojczyzno! inni powr�c�- spa� b�d�. 26 PIESN IV GRECJA i I zaraz ku nam olbrzym Adamastor Wyjecha� z Zante na barce tryton�w; Na g�owie swojej mia� pomi�ty kastor, Surdut na plecach, par� pantalon�w. Nie epopej� pisz�c, nie idylli�, Powiem, �e to by� metr hotelu �Giglio". Stan�� i zacz�� trwo�y�: �O! nie p�y�cie Na greckie brzegi, w Patras kwarantanna, Lepiej do mego hotelu zawi�cie, Ober�a moja podr�nikom znana! W Patras musicie dni dziesi�� i cztery Przeby� kwarantann od osp i cholery". Chocia� pozna�em, �e to syn Adama, Nie Adamastor sta� przy nas na �odzi, Zl�k�em si� bardziej ni� bohatyr Gama. Lecz pomy�lawszy rzek�em: �Nic nie szkodzi P�yn� do Patras, sam ujrz� w Patrasie, Czy jak� szkod� ponios� na czasie; 27 A ty, co trwo�ysz, male�ki cyklopie, Zamiast nas pozrze� zatrzymanych trwog� A mo�e mi�ych jakiej Penelopie, Prowad� nas w miasto albo lotn� nog� Spiesz�c przed nami, na sto�ach bez harpii Postaw nam zraz�w, bifsteku i karpi. Zamiast nas pozrze�, my ciebie pozrzemy, Je�eli obiad nie wystarczy g�odnym". Z tak� odpraw� ober�ysta niemy Odjecha�. Ja za� z czo�em niepogodnym Jako Eneasz modli�em si�: �Panie, Nie daj mi w greckiej siedzie� kwarantannie!" A potem wszed�szy na fortecy g�ry, Spojrza�em: Zante szmaragdami siana, W szczerych szafir�w oprawna lazury, Niebem i morzem doko�a oblana, Tai�a mn�stwo domk�w w g��bi �ona Z domkiem poety hrabi Solomona. 7 Szcz�liwy! zasta� sw�j ogr�d i drzewa, Swoj� kanap� i okno na morze, Sw�j mi�y stolik, gdzie pisze i ziewa, Swoje gazami oskrzydlone �o�e; Mo�e dzi� b�dzie cieszy� si� lub szlocha�, Patrz�c na domek, gdzie kocha lub kocha�. 28 Mi�o powr�ci� i usi��� na �awach Przed w�asnym domkiem, gdy ucichn� gwary, Gdy nocne �wierszcze i koniki w trawach Zaczn� piosenk� nocy, a pies stary �ap� drzwi chaty zawartej otworzy, Przyjdzie i u n�g pana si� po�o�y. I my�le� wtenczas... O! fale! O! fale! Szumcie wy g�ucho pod okr�tu �onem. Patrz� na gwiazdy i cygaro pal� I nieraz wielkim rozpaczy pok�onem Bij� przed Bogiem, gdy z chmurnych obs�onic B�yska... Modl� si�... lecz nie prosz� o nic. 10 Mi�o by� tak�e na morzu oz�otnym B�yskawicami i bia�ym ognikiem; Mi�o by� tak�e dumnym i samotnym, I nie dzielone mie� uczucia z nikim, I nad powietrza ulatuj�c cisz� S�ucha� harf takich, jak ludzie nie s�ysz�. 11 Chrystus nas wo�a: �Wy, kt�rzy�cie smutni, Chod�cie na �ono Ojca!..." Patrz w b��kity: Oto gwiazd siedem, wszystkie w kszta�cie lutni, Wychodz� z fali tam, gdzie zorzy �wity Maj� zab�ysn��. Lutnio ogniem sina, Na tobie dzwoni p�nocna godzina, 29 12 Godzina cicha, tajemnicza, senna Na wielkim morzu, fal� wahanemu; Oto nad lutni� l�ni gwiazda promienna -Dowi�� gwiazd dziesi�� ogniowi z�otemu Okiem i my�l�, a z niebios wyleci Ko�, kt�ry parska gwiazdami i �wieci. 13 Gdy go raz oko z b��kit�w wyczyta, Ju� go nie straci i my�l� nie zma�e. Na strunach lutni po�o�y� kopyta, W nozdrzach, jak w romu zapalonej czarze, P�omyk wytryska wielki, b��kitnawy, Czasem jak w nozdrzach arabskiego krwawy. 14 Za tymi gwiazdy wychodzi Dyjanna, Z gwiazd naj �wietniej sza, a najmilsza oku, Gdy j� obleje �wiat�em zorza ranna, Kiedy w r�anym topniej�c ob�oku Z b��kitnej razem staje si� zielona Jak listek, potem czerwieni�c si�, kona. 15 Lecz kiedy wyjdzie, nim zorz� poblad�a, Zapowiadaj�c pr�dkie cieniom ko�ce, B�y�nie ci w oczy jak kawa� zwierciad�a, Z kt�rego dziecko rzuci tobie s�o�ce; A gdy nad smutnym takie blaski roni, Przywykasz razem do smutku i do niej. 30 16 Niebo na wschodzie okrywa purpura, Potem j� skrawa zast�puje bia�o��, A r� odci�ty jako lekka chmura P�ynie w b��kity... O, klasyczna sta�o��! Nieraz widzia�em przez ten ob�ok cienki �ono sypi�cej r�ami jutrzenki. 17 I dzisiaj pe�na jasnego brylantu Rosy, r� pe�na, wylecia�a do mnie Z b��kitnej fali, sponad g�r Lepantu, A za ni� s�o�ce rozlane ogromnie Wysz�o jak zegar wieczystego czasu, Nad b��kitnymi g�rami Patrasu. 18 Takie olbrzymie twarze Nibelungi W p�nocnych pie�niach opisuj�. S�o�ce, Pierwszy tw�j promie� pad� na Misso�ungi, Gniazdo, gdzie niegdy� wolno�ci obro�c� Sto razy wi�kszym oparli si� si�om, Kapitulacyj nie bior�c mogi�om. 19 Je�eli� widzia� rz�d domk�w i fraszek Poustawianych na dziecinnym stole, Tak owe miasto. - C� to? biedny ptaszek Leci przez morza lazurowe pole, I pada przy mnie na �awce, a potem Kania, z ogromnym twardych pi�r �oskotem 31 20 Lec�c, o �awki stukn�a si� w drewno, I d�ugo w statku zab��kana liny Na morze wysz�a z pie�ni� p�aczu gniewn�. A ja - patrza�em na serce ptaszyny, Jak bi�o, jak si� uk�ada�y pi�rka Do spok�jno�ci... By�a to przepi�rka. 21 O! Missolungi! czy pie�� moja zd��y Za pie�ni� wieszcz�w, co s�awili ciebie? O Missolungi!... Jak ta kania kr��y �elaznym skrzyd�em po morzu i niebie, Jak oczy iskrz� si� nad dziobu hakiem!... Ten biedny ptaszek jest prawie Polakiem. 22 Dla niego mo�e ko�ciuszkowskim czasem By�o zniszczenie w Missolungi gniazda; A dzi� - gdy kania z okropnym ha�asem Pi�r nat�onych,jak lec�cajazda Kirasyjer�w na polach Grochowa, Goni�a. - Lecisz, ptaszyno? b�d� zdrowa! 23 Lub niech ci� kania zje - bo� mi przerwa�a Do Missolungi ju� zacz�t� od�. Ta sobie stoi male�ka i bia�a Pod g�r� - patrz�c na b��kitn� wod�, Jako nad Styksem zebrane do kupy Bia�e umar�ych domk�w ko�ciotrupy. 32 24 Stoi nad brzegiem, nie owiana li�ciem �adnego drzewa, lecz na ni� upada Z g�r czatuj�cych nad Lepantu wni�ciem Ciemno�� i �wiat�o, a ka�da z g�r blada Mg�� b��kitnaw�, a jedna z g�r mroczna, Jak piramida stoi sze�cioboczna. 25 Tak r�wne �ciany pokazuje s�o�cu, Tak r�wne boki ma cieniem pokryte, Tak ci�ka spodem, tak lekka na ko�cu, Jako pod niebo r�k� ludzk� wzbite Z cegie� pomniki... Nim si� ten kraj ws�awi�, B�g wielki przeczu� i pomnik postawi�. 26 Nie uwie�czona �niegowymi srebry, Musi by� u st�p �niegiem ko�ci bia�a. Gdyby�, Byronie, by� nie umar� z febry, Ale od bomby, kuli lub kind�a�a, Da�bym tej g�rze pos�pnej nazwisko Grobu twojego - a Parnas tak blisko! I mnie dzi� �atwiej wle�� na szczyt Parnasu, Ni� ludziom przeby� przed �wi�tym Aliansem R�w wykopany. Trzeba na to czasu. Na Parnas b�d� je�dzi� dyli�ansem Wieszcze Europy - a republikanie Za lat dwadzie�cia... Kto wie, co si� stanie!... 33 28 Wierz� w respublik ojca jedynego, Robespiera (to Trybuny wina, �e zosta� ojcem). Credo w Mochnackiego, Rzecz-pospolitej jedynaka-syna, Co wielkich marze� nie przestaje snowa�, Przez Dyktatora da� si� ukrzy�owa�. 29 Potem za� wst�pi� do arystokracji I trzy dni bawi�, a po tej troszeczce Przyszed� w obliczu przysz�ej generacji S�dzi� umar�ych i �ywych w ksi��eczce. We� uwierzywszy z dw�ch tom�w zacz�tych, W emigracyjnych wierz� wszystkich �wi�tych. 30 I w obcowanie ich ducha z narodem, I w odpuszczenie naszym wodzom grzesznym, I w zmartwychwstanie sejmu pod Herodem Obieranego; a gdyby mi� �miesznym Nie okrzyczano, powiedzia�bym, grzeczny, �e w tego sejmu wierz� �ywot wieczny. 31 Zrobiwszy taki sumienia examen, Takie wyznanie, biedny wierszokleta, Chcia�bym doko�czy� i dobi�... lecz �Amen" Uwi�z�o nagle jak w gardle Makbeta. Zacz��em pisa�, teraz z wielk� bied� Bij� si� w g�ow�, jak zako�czy� Credo. 34 32 Wierz�, �e id� ludy jako chmura Pe�na b�yskawic na trony zachwiane; Wierz�, �e nawet kr�lewska purpura Pr�chnieje w trumnach; wierz� w zatrzymane Lawy �o�nierza tam, gdzie stan�� Kokles, Wierz�, �e Milej ad �y� i Temistokles; 33 Wierz�, �e jeszcze �yje dzi� Kanarys, Bo w�a�nie teraz wracam z jego domu, Bo sam widzia�em, jak b��kit�w farys Od ogniowego opalony gromu, W Patrasie greck� dowodzi flotyll�, Wierz�, bo sam go widzia�em przed chwil�. 34 On, co �y� niegdy� jako salamandra W ogniu brullot�w - dzi� spokojny mieszka W domku glinianym jak domek Ewandra; Dzikimi chwasty zapl�tana �cie�ka Do prog�w jego prowadzi - przed progiem Od�am marmuru, co by� kiedy� bogiem. 35 Belek si� ledwo dotyka�y heble, W �cianach obficiej powietrza ni� gliny, Sosnowe szczeble i niebieskie szczeble, To jest deszczu�ki z sosen i szczeliny, Wiod� na pi�tro - wej �cie, pierwsza pr�ba, Ju� by�o dla mnie jako sen Jakuba. 35 36 Sen mi pokaza� a� w Litwie niebiesk� Niezabudkami rzeczu�k� - na zdroju Miejsce k�adkow� przeskoczone desk� Zawsze b��kitne i zawsze w pokoju, Doko�a w kalin ustrojone wianki By�o k�piel� gwiazd i mej kochanki. 37 Nie wiem dlaczego - lecz nieraz w gor�co, Gdy si� na upa� zaczynaj� skar�y� �wierszcze piosenk� po trawach sycz�c�, Szed�em na k�adk� - czyta� albo marzy�... I tak czyta�em niegdy� walk� Greka, Jak dziecko, kt�re czego� chce - i czeka. 38 Chce z g��bi wody �lad srebrzysty dosta�, (Rankiem... k�pa�a si� Lutka w tej wodzie) Czeka, czy bia�a i powiewna posta� (Wida� aleje i lipy w ogrodzie) Mo�e spod wielkiej jarz�biny wstanie I wyjdzie... Dziwnie ucz�ce czytanie! 39 I czytam marz�c, jako Ipsyllanty Zwyci�y� - gin��., i da� Grecji brata, A kiedy czytam, to rosy brylanty Strz�saj�c, zefir po kwiatach przylata I fale w z�ote pomarszczywszy pr��ki Przewraca karty welinowe ksi��ki... 36 40 Kartki rozwiane przycisn� kamykiem I b�d� czyta�. Oto w�dz naczelny Demetrius, licznym dowodz�cy szykiem, A za nim... czarny hufiec nie�miertelny, Ka�dy z nich mocny... ka�dy bez nadziei.. Sk�d s�? - powstali z mogi� Cheronei... 41 Wszyscy - pr�cz wodza... Ten nie zmartwychwstanie, Zabity mieczem zgubionej stolicy, Lecz innych dusze jak w urnowym dzbanie Chowane w piersiach marmurowej lwicy, Kt�ra im by�a pomnikiem po �mierci, Wysz�y - i pomnik rozpad� si� na �wierci. 42 Pier� lwa rosn�ce roztrzaska�y dusze! I dzisiaj le�y na samotnym polu, Jak wielkim prochem rozsadzone kusze, A g�owa, pe�na przedwiecznego b�lu, Pad�a na ziemi� - zda si�, �e spoczywa, Wydan� dusz� smutna i straszliwa. 43 D�ugo Grek patrza� na t� lwicy g�ow�, Jak na zamilk�e nieszcz�ciami wr�ki; Snycerz da� smutn� marmurowi mow�. Patrz�c - s�ysza�em dwa s�owa Ko�ciuszki: �Finis Poloniae", przechowane w g�azie, Jak �za w kamieniu - albo my�l w obrazie. 37 44 O Cheroneo! o! M�ci ej owi ce!... Cyt... co� bia�ego �r�d li�ci ja�nieje... Ach nie! to tylko bia�e go��bice Przez ogrodow� lecia�y alej�... Chod� znowu, ksi��ko, na kwiaty rzucona, B�d� zn�w czyta� - to jeszcze nie ona. 45 Pieni�dzy krzycz�- Grek rzuca na szal� Dyjamentow� opraw� pa�asza; Nie dosy� jeszcze... rzuci� miecza stale, P�a�cie �elazem... Ju� Ibrahim basza, Jak Nil, co wszystkich wody na �wiat wyda, Lub jak wal�ca si� z g�r piramida, 46 Spada na Grecj�. - Gdzie s�Termopile, Po kt�rych niegdy� w�� Kserksesa prze�azi, Gdzie s� ci ludzie, co �ywota chwile Licz�c nie dr�eli - i marli?... Zavellas W polach Klissowy z o�mi� set cz�owieka Zast�pi� drog� dw�m baszom - i czeka. 47 S�ysz�, jak serce w moich piersiach bije; Zda si�, �e patrz�c w trup Leonidasa, Patrz�c g��boko - czekam, a� o�yje -A wtenczas ani jasnych kwiat�w krasa, Ani lec�cy alej� go��bek Nie ob��ka�y mych oczu na z�bek. 38 48 Lecz wtem nadzieja odbieg�a mi� wszystka: Zerwa�em r��, co tam kwit�a �wie�a, I przywi�zawszy do ka�dego listka My�l i �yczenie, i �ycie rycerza I Zavellasa... o szale�stwo m�ode! Wszystkie te listki rzuci�em na wod�... 49 I jeszcze listk�w zosta�o mi trocha; My�l�, �e siane w ziemi nie zakwitn�, Wi�c jeszcze jeden listek - czy mnie kocha Pos�a�em fal� w�drowa� b��kitn�; I nie wiem, jaki los tamte poch�on��, Ale ostatni - pami�tam - uton��... 50 I znowu ksi��k� roz�o�y�em bia�� I zimne karty zacz��em ca�owa�, Wo�aj�c... �Greki, niechaj gin� z chwa��! Wy mi� nauczycie, jak wrog�w mordowa�, Jak rzuci� drog� marze� ksi�ycow� -Z umar�ym sercem i z twarz� surow�..." 51 I marz�c o krwi z uczuciem tygrysa St�a�em cz�onki krew czuj�c na licu... S�yszycie t�tent... to ko� Botzarisa W ob�z turecki leci po ksi�ycu; A nim si� stra�e obudzone zwar�y, Botzaris w baszy namiot wpad� - umar�y. 39 52 I odezwa�y si� w g�rach klasztory, A nie by�y to pogrzebowe dzwony, Kt�re kupuje na �mier� cz�owiek chory, Lecz jakie� wielkie pomieszane tony P�aczu, rozpaczy wyj�ce po ska�ach. I wi�kszy zemsty g�os zamkni�ty w dzia�ach. 53 A wielkie morze, lazurowe morze, Kt�remu niegdy� po�wi�cano w Aulis C�ry kr�lewskie... ciebie teraz porze Mi�dzy flotami tureckimi Miaulis; Z nim jest drewniana ate�ska forteca, Kt�r� Kanarys brulotem o�wieca. 54 Obadwa p�yn� uwie�czeni w laury Wydarte morzu - pr�dkim id� lotem; A �w Kanarys zda si� jak centaury - Na p� cz�owiekiem, a na p� brulotem. Ten cz�owiek - �mia�y... i pan dw�ch �ywio��w, Kt�rymi niszczy - czy ma twarz anio��w? 55 Czy pod nim jako pod niebieskim duchem, Cicha si� ��dka nast�piona nie gnie? Czyjego wios�o nie s�yszane uchem? Czy ogie� za nim jak pies wierny biegnie? Jak on wygl�da, gdy b��kitne morze Pi�� jego cz�en obla�o w Bosforze? 40 56 Su�tan go widzi... lecz zniszczy� niezdolny! Nie zgasi nawet p�omyka w stambu�ce Wodza greckiego. - Oto konik polny Usiad� przede mn� na cichej rzeczu�ce, I suszy skrzyde� przezroczystych szkie�ka B�yszcz�c si� w s�o�cu by t�czy pere�ka. 57 I such� nog� na �d�ble ��tej s�omy, Dziecko powietrza, w�druje na ��dce Przez zwierciadlane rzeczu�ki za�omy, I port w rozchwianej znajdzie niezabudce Albo pop�ynie dalej z nurtem wody Pod brz�z p�acz�cych nachylone ch�ody. 58 A kiedy p�yn�� i srebrzystym rysem Znaczy� rzeczu�ki fale zwierciadlane, My�l moja ca�a z wielkim Kanarysem P�yn�a za nim... w kraje malowane Pi�kn� przysz�o�ci�... i widzia�em �ycie Z twarz� na s�o�cu - z oczyma w b��kicie. 59 O, przysz�o��! przysz�o�� Jam si� tak do ciebie U�miecha� dzieckiem - ty z tak� �wiat�o�ci� Dni moje sia�a� jak gwiazdy na niebie! A moje smutne dzisiaj... jest przysz�o�ci�. Kwiat spodziewany na w�t�ej �odydze �ycia mojego - rozwin�� si�... Widz�... 41 60 Co? jeszcze w my�lach owa przysz�a chwila, Jeszcze marzone dawniej Grek�w twarze, Jeszcze Kanarys na s�omce motyla, Jeszcze nad ksi�g� le��, jeszcze marz�... I chcia�bym ca�ym w�osem si� os�oni� Nad dawn� ksi�g�- i dawne �zy roni�, 61 I by� zbudzonym -jak dawniej - nad rzek�, Gdy na aleje z�ote s�o�ce spad�o, Kiedy s�yszany jaki� g�os daleko Wo�a� jak echo; gdy w rzeki zwierciad�o Patrz�c... patrza�em na tw�j wzrok uroczy, Nie �miej�c prosto patrze�... w twoje oczy... 42 PIESN V PODRӯ KONNA i Czyta�em kiedy� wielkie por�wnanie... Jak wystawiony na niebieskie rosy Pielgrzym, gdy ze snu g��bokiego wstanie, Listek uwi�d�y, co mu spad� na w�osy, Odrzuca z czo�a - take� ty skaliste Nakrycie grobu precz odrzuci�, Chryste! Lecz kiedy przyjdzie zmartwychwstanie ludu, Kiedy si� sko�czy sen pe�ny omamie�, Jakiego� trzeba b�dzie wtenczas trudu, Aby odwali� nasz grobowy kamie� -�w marmur, pe�ny naszych cierpie� rytych, Na kt�rym modl� si� dzieci - zabitych. Patrz�c na oczy pe�ne b�yskawicy, Na czo�o kr�la p�omieni br�zowe, Pyta�em znanej mu ju� tajemnicy, Bo sam odwala� kamienie grobowe Z grobu u�pionej g��boko ojczyzny; Musi zna� leki - bo zna wszystkie blizny. 43 Pyta�em Greka, ale w nim ju� nie ta Z kradzionym ogniem pier� Prometeusza. Moje pytanie by�o jak Hamleta Metafizyczne s�owo, czy �ni dusza, K�adzione zawsze na grobach od wieka, Nie rozwi�zane dot�d... przez cz�owieka. Chcia�em mu nada� wielko�� Waszingtona, Moim pytaniem na zbawc� pasowa�; Bo te� mu z�otych brak�o milijona, A m�g�by spali� Stambu�, zamordowa� Tyle wezyr�w, tyle krwi wytoczy�, �e su�tan mia�by gdzie pi�ro umoczy� I czym podpisa� na wolno�� firmany, I Kanarysa odes�a� z krain� Temistokiesa, przez drewniane �ciany Zdobyt�... Dzisiaj Rigny -Navarino Kanary sowi wykrad�y j ak Parys Helen� s�awy. - Czy cierpi Kanarys? 7 Nie wiem... Czy orze� kiedy my�li o tem, �e kiedy w zimie s�o�ce zda si� nisko, M�g� o po�udniu nat�onym lotem Dolecie� - patrz�c oczyma w ognisko Niebieskich krain? My�l g�upia dla ludzi, Lecz mo�e dr�czy� or�a, co si� nudzi... 44 Ale powtarzam, my�l g�upia dla �wiata Mog�a si� przy�ni� or�owi na skale, Lub temu z ludzi, co jak orze� lata... Dosy�! cygaro hawa�skie zapal� Tymi strofami, kt�re nie s� od� I do niczego m�drego nie wiod�... I w�a�nie takie ci�kie i nietrafne Z ust wychodzi�y moich parabole, Kiedy ��da�em, by s�owa jak Dafne W laur przemienione, k�ad�y si� na czole Zapomnianego przez ludzi Greczyna; Lecz �e �wiat taki - to nie moja wina. 10 Mo�e bym tak�e chcia� (to wszystko mary), By jaki cz�owiek spotkawszy w ulicy Moj� figur�... w�o�y� okulary... Po diab�a nosi� s�aw� w tajemnicy? Cieszy� si� Dante... gdy przekupka rzek�a: �Patrzcie! ten cz�owiek dzi� powr�ci� z piek�a..." 11 Ja bardzo lubi� s�aw� popularn�, L�kam si� bardzo wymuskanej s�awy; Dlatego ka�� na bibu�� czarn� Bi� nowe dzie�o... go�e, bez oprawy; I wyjdzie na �wiat ksi��eczka pokorna, Jak gdyby spod pras Bogumi�a Korna. 45 12 O moja g�upia muzo, zapominasz Uszanowania winnego ksi�garzom! Ja nie znam Korna... m�wi�, �e luminarz. A za� sk�ad jego podobny cmentarzom, Gdzie sobie cicho autorowie le��, Co lato ziemi� przysypani �wie��... 13 A czasem zajrzy Bogumi� na cmentarz, Patrz�c, czy kiedy nie zjad� si� w letargu Jaki kalendarz - albo elementarz; A kogo kocha - tego na �wiat targu Drukiem prowadzi... i stawia za kart�, Wie�cz�c go �wie��, laurow� errat�. 14 0 m�j ksi�garzu wroc�awski! o Kornie! Doko�cz tej sfory!... Dalib�g, zacz�ta 1 pindarycznie, �ywo i wytwornie; Lecz moje pi�ro nigdy nie pami�ta O drugim wierszu... wbrew dawnej przestrodze: �Nim pierwsz� stawisz, my�l o drugiej nodze". 15 Tak chcia� Feli�ski: wiersz skomponuj drugi, A potem pierwszy dosztukowuj zgrabnie, A b�d� mocne - i �a�cuch si� d�ugi Nie przerwie nigdzie, nigdzie nie os�abnie; Na takim nia�ki uwi�zani pasie Chodz� dawniejsi wieszcze po Parnasie... 46 16 Lecz ja... Dobranoc! Jutro zorza z�ota Ujrzy mi�... w siodle i na Rossynancie, Tam gdzie Cerwantes, autor Donkiszota, Utr�ci� r�k�. - M�j obraz w Lepancie B�dzie odbija� si� tak lazurowie, Jak cie� Quichota... w Cerwantesa g�owie. 17 Naprz�d malowa� trzeba kawalkad�, Kt�ra si� brzegiem Lepantu pomyka. Gid jedzie przodem, aja za nim jad�... Lecz wam opisz� pierwej przewodnika, Kt�ry alba�skie rozwiawszy wyloty, Jecha� na koniu gdyby motyl z�oty. 18 Na kapeluszu s�omianym mia� myc� Do roziskrzonych podobn� p�omyk�w, Ze sztuki p��tna marszczon� sp�dnic�; Gada� mozaik� dziesi�ciu j�zyk�w, �mia� si� jak dziecko, a dzieckiem by� prawie, �piewa�, jak polny konik �piewa w trawie. 19 Twarz jego m�od� gdzie� widzia�e� we �nie, Mo�e na jakim widzia�e� rysunku, Gdzie m�ody Greczyn, wys�any za wcze�nie Z ojcowskiej chaty, w wojennym rynsztunku, Patrzy na Turk�w oczyma tygrysa Na litografii zgonu Botzarisa. 47 20 S� twarze w ludach powszechne. Cest tout clair T�omaczy� przyczyn by�oby to wstydem; Wreszcie opisze go wam ksi��� Puckler-Muskau, co z naszym podr�owa� gidem I pokazywa� sw� karykatur� Grekom, wylaz�szy na Parnasu g�r�; 21 Kt�ry si� nie k�ad� spa�, a� bi�a czwarta; Kt�ry chcia� ogr�d za�o�y� niemiecki W gu�cie angielskim tam, gdzie by�a Sparta, Dla Bawarczyk�w pozawiesza� niecki, By si� hojdaj�c, z krainy Likurga Mogli przenosi� my�l�- do Strasburga; 22 Kt�ry - to zawsze m�wi� o tym ksi�ciu: Niechaj pami�ta autor o autorze - Kt�ry zasn�wszy wiecz�r w przedsi�wzi�ciu, Zbudzony... spyta� si�: �W jakim kolorze?" A rz�d bawarski, my�l�c o sadzonym W Sparcie ogrodzie, powiedzia�: �W zielonym..." 23 Kt�ry si� na to obrazi�... i chwil� Zastanowiwszy si� - po kilku chwilkach Tak zadr�a� gniewem, �e wszystkie motyle, Na kapeluszu siedz�ce na szpilkach... Zacz�y spada� i k�u� w nos Ottona. O zemsto... m�wi�, �e� s�odka - ty s�ona, 48 24 Zw�aszcza gdy ciebie Puckler w s�l attyck� Ca�� osypie... i da na zabawk� Figur� wroga - pod Momusa myck�, Osolonego sol�, jak pijawk�; Tak si� zapewne kr�ci� i wi� b�dzie W dziele... pan Otton... na kr�la urz�dzie. 25 Lecz k�aniaj za to ogrodowi w Sparcie; Ziemia gruzami pozostanie skalna... Sparta zostanie na �wiatowej karcie Spart�... historia straci naturalna Na jakim kwiatku, co ma kszta�t pantofli, Lub na rodzaju Sparta�skich kartofli... 26 Adieu! Pucki erze, bo mi nie do uszu Twe imi� w rym�w sadzone ogrodzie; Podr�uj w twoim wielkim kapeluszu, Co tak wygl�da jak �agiel na wodzie, W g�rach jak tarcza okr�g�a Pelida, Nad ruinami bog�w... jak egida... B�d� zdr�w!... a jednak mia�bym pro�b� ma�� Do Waszej Mo�ci ksi���co-autorskiej, A�eby� tak�e moje grzeszne cia�o Na koniu - skre�li�. - Na szkapie cecorskiej Tak musia� niegdy� ��kiewski ponury W trzy dni po zgonie straszy� grzeszne ciury... 49 28 �Trudno zna� siebie" - powiada przys�owie, A ja powiadam: trudniej widzie� siebie Przez te szk�a biedne, kt�re w naszej g�owie Oprawi� Stw�rca kryj�c si� na niebie, Tak �e cho� b��kit przenikniecie do dna, Skryta wam j edna rzecz - widzenia godna... 29 A druga tak�e rzecz bardzo ciekawa Dla nas - my sami... tak�e nam ukryta; Szcz�ciem, �e wierne zwierciad�o i s�awa, Cz�sto niewierna, wszak wiecie - kobieta, Dopomagaj� nam szk�em i umys�em Patrze� na siebie... i s� sz�stym zmys�em... 30 Dlatego bardzo i gor�co ��dam Widzie� si� kiedy w gazet artykule Takim, jak jestem albo jak wygl�dam.. Tymczasem musz� ca�� ziemsk� kul� Przebiega� sobie samemu nie znany Z twarzy i z g�owy... nie wymalowany. 31 Szcz�liwy J�zef Poniatowski (czyli Szcz�liwy, gdyby nie umar�...), �e widzi Siebie samego w najciekawszej chwili Na ka�dej �cianie. A niech nikt nie szydzi Z tej strofy, bo j� sko�czy my�l Solona: �Nie m�w, �e cz�owiek szcz�liwy - a� skona". 50 32 Zaprawd�, ja wam powiadam, co rzek�y Przede mn� usta filozof�w wielu, �e... Lecz nadzwyczaj staj� si� rozwlek�y; Wi�c nic nie powiem - i prosto do celu, Nie zatrzymany strof� ni mora�em Na moim koniu biednym p�dz� czwa�em. 33 Hop! hop... jak upi�r... obracam tak nogi, �e kwadratowe tureckie strzemiona Kol� w bok konia jakoby ostrogi, A moja szkapa z wiatrami puszczona P�dzi, jak gdyby czu�a ���b koniczyn; Lecz wtem... zwolni�em kroku... dla trzech przyczyn. 34 Primo: towarzysz m�j (a tu mi sk�onno A� do �ez, pomn�c na konia struktur�), By� jako cz�owiek, kt�ry idzie konno; A kiedy biedne zwierz� sz�o pod g�r� I chocia� mog�o i�� o w�asnej mocy, Je�dziec udziela� mu swych n�g pomocy. 35 I tak si� razem nie�li... O widoku Rozczulaj�cy! �ez nie pojmie profan... A jako niegdy� w b��kitnym ob�oku Sokrata skre�li� b�azen Arystofan, Lataj�cego po niebieskim sklepie Na ��wia nogach, w szyldkretu czerepie, 51 36 Tak ja po greckich w gimnazji naukach M�g�bym podobn� ubawi� was scen�, Wymalowawszy na g��bokich jukach Ukochanego filozofa Zeno... Kt�ry w tej chwili przez niemo�no�� skoku By� pierwsz� z przyczyn, �e zwolni�em kroku. 37 Druga z tych przyczyn by�a tak�e cnot� Filantropiczn�: w�a�ciciele koni Za kochanymi ko�mi szli piechot�... Jeden jak Turek mia� turban na skroni, Drugi jak ojciec podobny do syna -Belwederskiego mia� twarz Apollina. 38 Trzeci� z tych przyczyn - dla kt�rych wstrzymana Wietrzno�� mojego by�a wiatronoga: Oto, �e nagle ja i karawana Przyszli�my, gdzie si� zako�czy�a droga Przeszkod�- wprawdzie dla Moj�esza ma��... Z tej strony morzem, a z tej strony ska��. 39 Wi�c wszystkich �wi�tych wezwawszy i biesa, Rzucam si� w morze... Czy w cudy wierzycie? Z fali, stracona r�ka Cerwantesa, Jak cie� wielkiego nosa na suficie Wysz�a... figowe pokazuj�c god�a �wiatu - a mnie za� przez fale przewiod�a... 52 40 I opryskani fal� o brzeg bit�, Na popas... w ma�ym stan�li�my khanie, Tam z g�ow� senn�, cieniem drzew nakryt�, Inni spocz�li przy chru�cianej �cianie, A ja, nie spity napojami maku, Znalaz�em grot� w rododendr�w krzaku. 41 Na samej wst��ce srebrzystego �wiru, Co si� nad morzem pod krzakami win��, Jak sztuczna bia�a oprawa szafiru, Spocz��em... i wzrok na b��kicie zgin�� I my�l smutniejsza przysz�a mnie ko�ysa�, Ni� my�li, kt�re chc� i mog� pisa�. 42 Smutne! My�licie, �e grzech�w siedmioro Przysz�o mi� dr�czy�... lub �za emigranta... Nie - ach, my�la�em, �e ju� madrepor� Sta�o si� rami� biednego Cerwanta, Rami� nieszcz�sne, kt�re zaczyna�o Czu�, �e si� jaki� duch obleka� w cia�o... 43 I urodzony w Cerwantesa g�owie B�dzie rado�ci� wstrz�sa� wszystkie nerwy; Rami�, co by�o w romansu po�owie, Potem dozna�o takiej wielkiej przerwy, Jak kiedy zabrzmi tr�b dziesi�� tysi�cy, Potem milczenie... nic nie s�ycha� wi�cej... 53 44 Dziwnie utraci� jaki cia�a cz�onek I my�le� potem, �e ju� le�y trupem, �e ju� w nim �adna z kosteczek ni z b�onek Nie my�li o nas... i sta�a si� �upem Robak�w - a za� dusza pe�na sromu Do cia�niej szego przenios�a si� domu. 45 Dziwnie by� musi p�aka� nad cz�steczk� W�asnej mogi�y... i czy��ca m�czarnie Od niej odwraca�... bo jeszcze jest sprzeczk�, Czy dusza za nas p�aci solidarnie, Czy cz�onek, co si� na cia�a pogrzebie Nie znajdzie, w piekle zap�aci za siebie... 46 A tu bym bardzo m�drze i g��boko Dowi�d�... �e kiedy nasz Zbawiciel kaza� Wy�ama� r�k� lub wy�upi� oko, Wi�c... trzeba, abym t� strof� przemaza�, Bo jej doko�czy�, jak chcecie, nie mog�, Bo osiod�any ko�... i ruszam w drog�... 54 PIESN VI NOCLEG W VOSTIZY i Dalej, m�j koniu! powoli - do�� czasu -Krajograficznie strofami wy�o��, Jaka mnie droga prowadzi z Patrasu; Po prawej stronie g�ry - z lewej morze, Za morzem znowu i ska�y, i g�ry Nad niemi niebo b��kitne bez chmury - Nie ma ta ziemia czego z�o�y� w styrcie; Ko� dzwoni w g�azy, depce chwast, dziewanny; Czasem przy drodze w roz�o�ystym mircie Wida� rudera tureckiej fontanny, Gdzie w kamie� woda p�acz�ca nie t�tni, Na kt�re patrz�c... nawet Grecy sm�tni... Taka g��boka przy fontannach cisza, Tak ciemne mirty... i tak li�ciem szumi� Nad fontannami jak pacierz derwisza. Ca�y ten smutek b��kitami t�umi� Wody Lepantu i z czystego nieba Patrz�ce czo�o (jestem w Grecji) Feba. 55 Ani po drogach bawi�cej si� dziatwy, Ani cz�owieka w polu, ni na drodze, Czasem szumi�cym lotem kuropatwy Porw� si� w stado... tu� przy konia nodze, I padn� blisko... i zn�w cisza wielka. Jask�ek �adna nie wyszle ci belka... Niebo, tych czarnych gwiazdek pozbawione, Wiecznie b��kitne, zda si�, �e nad sm�tnym Krajem przesz�o�ci - le�y zamy�lone Jakim obrazem dawnym i pami�tnym Tylko samemu Bogu... co w nim duma, Kraj ten zniszczy�a tak wolno�ci d�uma. Z�bek si� lasu dopi�ro wyrzyna; Ma�e sosenki jako pszczo�y brz�cz� Jedwabnym kolcem... Je�eli masz syna, A tego kraju ludzie nie zm�cz�, Mo�e zobaczy Grecj� pe�n� krasy, Ubran� w ludzi szcz�liwych - i w lasy. 7 Ale my, dzieci nieszcz�cia, st�pamy Po g�azach, chwastach, i ruinach - g�uchych; My si� przez wielkie pustynie wo�amy W ciszy bezludnej. My przy �r�d�ach suchych Szukamy wody, spaleni zarzewiem. Gdzie b�d� szuka� naszych mogi�? - Nie wiem. 56 Gdy tak my�la�em, mrok os�oni� szary Przybywaj�cych wreszcie do Vostizy. Tu jeszcze pomnik turecki, d�b stary, Na podniesieniu z g�az�w przy ulicy Siedzia� spokojny. O tej to godzinie Turek tu niegdy� pi� dymy w bursztynie. Lubi�em lip�, co nad s�awnym Janem Cie� rozstrzelony zbiera�a pod siebie I co rok miodu obdarza�a dzbanem Niewymy�lnego w ��dzach i w potrzebie, Co by�a drugim poety mieszkaniem, G�o�na s�owik�w - szpak�w narzekaniem, 10 Pod kt�r� nieraz b�yszcza� dzban na stole, Co tak wysoko nios�a czo�a wianki, Jakby ze dworu wygl�da�a w pole Na przyjazd pana lub pa�skiej kochanki, Co nad szmerami s�odkich ust dziewicy... Szumia�a cicho, pe�na tajemnicy... 11 Ta lipa dla nas jak Partenon grecki, Ma pe�no smutku niewym�wionego. Stan��em patrz�c na ten d�b turecki; Smuci� mi� tak�e - lecz nie wiem, dlaczego. Bezu�yteczny li�ciami i ch�odem, Oko zadziwia wielkim pnia obwodem... 57 12 Pie� jego w sobie ma si�y pot�g� I wielki smutek staro�ci... i �a�o�� Nad tymi, co go znali... Stone-henge Zaniesie my�li w olbrzymi� zuchwa�o�� Tytan�w dawnych... W tej �wi�tyni progu My�lisz o cz�eku, co j� sia�... i Bogu. 13 O m�j turecki d�bie! d�bie stary! Ty mi cudownym wyros�e� ko�cio�em; Tutaj si� mog� modli� wszystkie wiary, Tu wszyscy ludzie bi� ugi�tym czo�em. Lubi� ci�, d�bie wynios�ego czo�a, Z li�ciem rozwianym jak skrzyd�o anio�a. 14 Szcz�liwi ludzie, kt�rych anio� dzier�y W swojej opiece! szcz�liwe te kraje, Co maj� drzewa - na miejscu ober�y -Siane po ��kach, gdzie p�acz� ruczaje - W�drowiec staje, gdzie kwiat�w najwi�cej. Nagle krzykn��em... �Do kro�set tysi�cy 15 Milion�w..." tu mi kochany Eurypid S�owo eumenid da� do wykrzyknika, A m�j towarzysz rzek�: �Mais c'est insipide Spa� tu... w tej klatce... co ma kszta�t kurnika; Comment, Giuliano!" - (tak si� zwa� nasz s�uga) W Yostizy musi by� ober�a druga!" 58 16 �Non c'e" - rzek� s�uga. �Wi�c spa� tu - na ziemi? Wszak to nie �ciany, lecz z �uczywy krata, Paj�czynami wybita czarnemi". A ja doda�em: �Jak horyzont �wiata Zawarty zewsz�d... bez okien, kt�r�dy Dusza by mog�a wyj