Maria Konopnicka Jak si� dzieci w Bronowie z Rozali� bawi�y Dzieci w Bronowie by�o czworo: Tadzio, Sta�, Janek i Helenka. Tadzio by� ju� taki du�y, �e kiedy w jadalnym pokoju stan�� przy d�bowym stole, to st� mu by� do ramion; a Sta�, kiedy stan�� przy stole, to m�g� na nim akurat brod� po�o�y�; co za� do Janka - wcale zza d�bowego sto�u wida� go nie by�o. Ale nie b�jcie si�! Umia� on i tak wypatrze�. co tam smacznego sta�o. Helcia by�a jeszcze mniejsza; ba, chodzi� nawet me umia�a dobrze. Co si� zap�dzi, to jej si� n�ki pop�acz� i buch! - na r�ce mamy albo niani. Takie to ju� te ma�e dziewcz�tka. A niani� to mia�a Helenka tak� dobr� i tak� �adn�, �e si� jej od szyi prawie pu�ci� nie chcia�a. By�o tej niani na imi� Rozalia, a dzieci si� niezmiernie przy niej bawi� lubi�y, szczeg�lnie, kiedy zacz�a opowiada� przer�ne bajki. Ju� to, co prawda, Tadzio, jako s�uszniejszy, wy�miewa� nieraz Stasia i Janka, �e si� babskiego fartucha trzymaj�. A zdarza�o si� to wtedy zwykle, kiedy z nowej g�owy cukru he�m papierowy dosta� i za rycerza si� przebra�. Ale i on sam nieraz tak si� w tych bajkach zas�ucha�, �e kiedy przysz�a dziewi�ta godzina, a mama zawo�a�a: "dzieci, spa�!" - to m�j Tadzio pierwszy w pro�by: - Moja mamusiu, jeszcze troszk� - tylko si� z�ota kaczka przez morze przeprawi! A dopiero� te piosenki, co to nimi Rozalia usypia�a Helci� - by�o czego pos�ucha�! Nie wiedzie� sk�d si� bra�y, a co jedna - to �adniejsza, a co dzie� - to nowa. Dzi� o sierocie, co g�ski zgania�a do domu, bo wiecz�r nadchodzi�, w chacie by�a z�a macocha, a sieroty nie by�o komu broni�; jutro o wilku, co si� rozhula� i w lesie sobie wesele wyprawia�: to zn�w o u�anie, co stal na widecie, to o koniku, co r�a� w stajence, czekaj�c a� m�ody wojak po�egna ojca i matk�... I kto by je tam zliczy�! Zaczyna�o si� to nieraz od samego rana. Tadzio w najlepsze �pi, a tu mu Rozalia przy ��eczku �piewa: Dzie� dobry. Tadziu, na powitanie. Koniczek w stajni, szabla na �cianie. A ty, Tadziu, jeszcze �pisz, O koniku ani wiesz! Zrywa� si� Tadzio, oczy przeciera� i ju� si� u�miecha�, my�l�c o owej szabli na �cianie, rze�ko si� my�, czesa�, ubiera�, jak na rycerza przystoi. Tymczasem Rozalia budzi�a Stasia, kt�ry by� zawzi�tym �piochem: Dzie� dobry Stasiu na powitanie Jedzie tu Krakus w siwej sukmanie A ty, Stasiu Jeszcze spisz. O Krakusie ani wiesz? Sta� t� piosenk� niezmiennie lubi�. Zaraz te� chwyta� Rozali� za szyj� i poty trzyma� a ca�owa�, p�ki mu jej jeszcze ze dwa dwa nie za�piewa�a. Wtedy zaczyna�y si� ro�ne pytania: - A co to za Krakus?, a sk�d on jedzie?, a po co? a na jakim koniku?, a jaka to ta siwa sukmana?, a kiedy on tu przyjedzie? Rozalia dopiero jedno po drugim wszystko pi�knie rozpowiada, tymczasem myje Stasia, czesze go, ubiera, a Stasiowi a� si� oczy �miej�. A mia� on jasne oczki, w�a�nie jakby dwie iskierki. Potem sz�a Rozalia do ma�ego Janka, ale z Jankiem ci�kie bywa�y przeprawy. Jak si� rozgrymasi�, to jak deszcz w jesieni zaczyna� si� maza� od samego rana. Ani wsta�, ani spa�, nie wiadomo by�o. jak sobie z nim poradzi�. A� i na niego spos�b Rozalia znalaz�a. Jak tylko zobaczy�a, �e Janek dudki stroi, zaraz mu tak� �piewa�a piosenk�: Wysz�a chmureczka nad nasze pole U mego Janka szyszki na czole. Szyszki na czole, szyszki na brodzie, Na kogo spojrzy - tego ubodzie Dzieci w �miech. Janek precz p�acze, ale tak mu czego� wstyd, ze a� g�ow� pod poduszk� chowa Chowa, p�acze, a co wychyli skrzywiona buzi�, to s�yszy, jak Sta� i Tadzio razem z Rozali� �piewaj�: Szyszki na czole, szyszki na brodzie, Nad kogo spojrzy - tego ubodzie. Ju� mu si� to wreszcie sprzykrzy�o, a tu. jak na z�o��, p�akanie nic nie pomaga Wyci�ga tedy ��czki do Rozalii i krzyczy, co ma si�y ja: ju� grzeczny! ja ju� grzeczny! A tak mu �ezki lec� po twarzy, w�a�nie jakby groch. Zaraz mu Rozalia obciera jedno oczko, wo�a na ch�opc�w, �eby byli cicho, i na weso�a nut� tak Jankowi �piewa: Rozja�ni�o si� s�onko na wschodzie, U mego Janka graj� w gospodzie; U mego Janka weso�e czasy: Jedne skrzypeczki a drugie basy. Z tych "bas�w" Janek si� zawsze ogromnie cieszy� Jak tylko o nich us�ysza�, ju� wnet o wszystkich grymasach zapomina�. Ju� mu si� sama buzia �mia�a, ju� niani� �ciska� i ca�owa� na zgod�. A Helenka tymczasem spa�a. Ani jej to w g�owie, �e ju� s�onko wesz�o, �e jask�ki dzieciom �niadanie przynios�y, �e Antek fornal dawno po �yto na pole pojecha� - �pi a �pi. Ko�yseczka bieluchno mu�linem przykryta, ani jedna muszka nie trafi do niej. Helenka ca�a r�owa, na czo�ku a� rosa stoi, tak �pi male�stwo. Czemu nie ma spa�, albo jej to �le? Dopiero jak si� ch�opcy rozruszali i ona budzi� si� zaczyna. Wyci�gn�a jedn� r�czk�, wyci�gn�a druga, obie r�owe, t�uste, obie w pi�steczki �ci�ni�te, potem otworzy�a oczki ciemne i le�y cichutko, jakby nigdy nic. A tu ju� Rozalia bierze j� na r�ce, �ciska, ca�uje i tak jej �piewa. A moja panienka w nocy przyjecha�a, Ba�a si� s�oneczka, z�by nie zgorza�a. Ba�a si� s�oneczka, ba�a si� chmureczki, �eby nie zmacza�a bia�ej sukieneczki Albo te� tak: Pojecha� dziadek na polowanie, Zostawi� Helci� jak malowanie. Tr�bacze tr�bili, muzyka gra�a, Gdy dziadek odje�d�a�, to Helcia spa�a. Bo trzeba wam wiedzie�, ze dzieci pr�cz mamy i Ojca mia�y jeszcze dziadka, kt�ry tez mieszka� w Bronowie. Stary by� ten dziadek, wysoki, siwy, dawny wojak, w czamarze z p�tlicami chodzi�, w rogatywce z ciemnozielonego aksamitu z kasztankiem A w�sy mia� - jak sum. Widzieli�cie kiedy suma? Ryba to jest, co ma - ot, takie w�sy. Dziadek by� wielki my�liwiec. Jak przysz�a jesie�, to ju� od rana na tr4bce tr�bi�, strzelby czy�ci�, nabija� i do boru szed� R�ne tez bronie wisia�y na wilczurze, nad jego ��kiem przybitej, a przed wielkim staro�wieckim kominem w jego pokoju legiwa� wy�e�. Brawo. Stary by� i troch� �lepy ten Brawo, ale zreszt� dobre psisko. Ot� wszystkie dzieci kocha�y niezmiernie dziadka, a dziadek zn�w najbardziej kocha� Helenk� Oj, �piewa�a tez Rozalia o tym dziadku Helci, �piewa�a! Na przyk�ad tak� piosenk�: U Helenki g�sty sad, Nie przeleci �aden ptak. Tylko dziadek nieborak Do Helenki na obiad Nie mia�a mu co da� Da�a mu dwa sery. P�misek g�siny Jedz�e dziadku, niebo��, Bo Helenka nie mo�e. - Aha! nie mo�e, bo z�bk�w nie ma! - wo�a� Sta� i �ap zaraz Helenk� za szyj�. - Poka� z�bki, me puszcz�, a� poka�esz z�bki! Ale Rozalia zaczyna�a si� gniewa�. - Niech-no mi Sta� dziecka nie m�czy! Ma Sta� swoje z�bki, to niech b�dzie kontent. nie tam do czyich zagl�da�... I zaraz �piewa�a inn� zn�w piosenk�: R�bajcie mnie, siekajcie mnie, A za dziadka nie dajcie mnie! Bo u dziadka siwa broda. A Helenka j ak j agoda. Poradz� ja siwej brodzie, Namocz� j� w zimnej wodzie. Zasadzaj� do ogr�dka. Ju�ci br�dka -jak jag�dka... Ale ch�opcy nie pozwalali Rozalii �piewa� tylko dla Helci. Ka�dy z nich mia� swoj� ulubion� piosenk�, o kt�r� si�-upomina� u niani. Dla Tadzia musia�a Rozalia �piewa� piosenk�, kt�ra si� tak zaczyna: Wezm� ja mundur, wezm� ja mundur, Szabl� przypasz�, P�jd� do dziewczyny, p�jd� do jedynej. Tam si� uciesz�. Wysz�a dziewczyna, wysz�a jedyna. Jak r�any kwiat, R�czki za�amane, oczki zap�akane, Zmieni� si� jej �wiat. A dla Janka - to znowu t�: Chcia�o si� Zosi jag�dek, Kupi� ich za co nie mia�a, Jasio mia� pe�en ogr�dek, Ale go prosi� nie �mia�a. A dla Stasia tak�: Tam na b�oniu b�yszczy kwiecie, Stoi u�an na widecie, A dziewczyna, jak malina, Niesie koszyk r�. Albo t�: Tr�bka tr�bi: ratatata, Tr�bka tr�bi: ratatata, Nie mam ojca ani brata, Nie mam ojca ani brata! Wszystkie te piosenki dzieci dobrze zna�y, jak tylko Rozalia kt�r� za�piewa�a, zaraz i ch�opcy �piewali z ni� razem, jak szpaki. Po �niadaniu sz�y dzieci w r�ne gry si� bawi�: w "chowanego", w "piek�o i niebo", w "g�sk�". Do "g�ski" du�o dzieci trzeba, wi�c przychodzi� ze wsi gruby J�ziek od Antka fornala, przychodzi� Wojtu� Smyk od grajka, w koszulinie i w wielkim kapeluszu, przychodzi�a Hanka Je��wna, co si� do Helci u�miecha�a jakby do s�oneczka, a i Wicek Zaparty, sierota bez ojca. bez matki, r�wnolatek ze Stasiem i wielki jego przyjaciel. Jak si� tylko dzieci zesz�y, usadza�a je Rozalia jedno za drugim na piasku albo na trawie. Zaczyna�o si� to od Tadzia, a ko�czy�o na Helence, kt�r� Rozalia na kolanach przed sob� trzyma�a. Z Jankiem tylko zn�w by�a bieda, bo "g�sk�" w �aden spos�b nie chcia� by�, tylko "pani�". Po d�ugich korowodach ko�czy�o si� na tym. �e nie by� ani "g�sk�", arii "pani�", tylko "g�siorkiem". o kt�rym Rozalia m�wi�a: Po ��kach chodzi. Po wodzie brodzi. Nie pilnuje stada... Tymczasem Sta� obskakiwa� na jednej n�ce rz�dem siedz�ce dzieci i ka�de po kolei w lepek palcem pukaj�c, zapytywa�: - Puk, puk! gdzie tu pani mieszka? A dzieci jedno po drugim odpowiada�y mu: -W pudle. Ju� przeszed� Tadzia i Janka, i ch�opc�w ze wsi, i Hank� Je��wn�, i niczego si� dowiedzie� me m�g�. A� nareszcie zaszed� do Helenki. Helenka, cho� malutka, ju� z daleka schyla�a cz�ko i u�miecha�a si�. Sta� leciuchno zapuka�: - Puk, puk! gdzie tu pani mieszka? - Ja sama sobie pani! - odpowiada�a za Helci� Rozalia. Jak tylko to Sta� us�ysza�, zaraz skacz�c uk�adnie na jednej n�ce, tak prawi�: Moja pani prosi pani. Czy s� g�ski na przedanie? Pojecha�a w dr�k� Wykr�ci�a n�k�. Mi�ska si� jej chce. Tu dzieci w strachu, kt�re le� na to mi�sk.O p�jdzie, a Rozalia na to: Moje g�ski skubane. Nie na mi�sko chowane: Pi�reczka pogubi�y. Jak nock� w szkodzie by�y. - Heru�! ...�ap je sobie teraz! Jak tylko Rozalia krzykn�a: Heru�!... zrywa�y si� dzieci i ka�de w inn� bieg�o stron�. A co tam by�o gwaru, co �miechu! Oj, napoci� si� Sta� niema�o, zanim kt�re chwyci� �e to by� jednak ch�opaczek chybki, wi�c mu si� w ko�cu zawsze uda�o jak�� g�sk� z�apa�. Z�apana g�ska musia�a cicho siedzie� z daleka, a Sta� szed� za ni� p�aci� Rozalii: Macie tu za wasz� g�sk� �wie�ego sianeczka wi�zk� Na piasku Je grabiono, Na deszczuje suszono, Czy dosy�? - Ma�o! - m�wi�a Rozalia. G�ska t�usta, siwa A z takie) g�ski to s� wygody. Przyniesie drewek, przyniesie wody. Wi�c Sta� znowu skaka� i prawi� dalej: Macie tu dwa kamyczki, Kupcie sobie trzewiczki, Ze samego Krakowa, Co w nich sk�ra wierzbowa Czy dosy�? - Ma�o! - m�wi�a Rozalia, wyci�gaj�c r�k�: Bo ta g�seczka ma bia�� szyj�, Gdy si� zabrudzi, to si� wymyje, Bo ta g�seczka ma bia�e pi�rko, Bieli si� od nie) ca�e podw�rko... Wi�c Sta� znowu na to: Macie tu takie ziele, Co go pod p�otem wiele, Ludzie zza morza jechali, A takiego ziela nigdzie nie spotkali Przytkn�li je do nosa. Ugryz�o ich jak osa Czy dosy�? Targ w targ, zabiera� Sta� g�sk� jak swoja, a po drug� szed�. Czasem i darmo kt�ra dosta�, bo to: Jedna by�a siod�ata, Co z niej tylko utrata Druga by�a kulawa, Co z niej twarda potrawa. Trzecia by�a krzykliwa. Chcia�a w�dki i piwa Wi�c c� si� tam z mmi by�o tak bardzo dro�y�! Kiedy ju� Sta� wszystkie g�ski wy�apa�, szed� grzecznie "pani" na g�sin� prosi�: A t� g�sin� wilcy warzyli. I osolili, i opieprzyli, Zapalili las d�bowy. Wykipia�a do potowy Ale "pani" nu� si� wymawia�, �e tam strach na wr�ble stoi. ze tam psy z�e. wi�c si� boi. Wi�c Sta� - ci�gle na jednej n�ce skacz�c - grzecznie jej t�umaczy, �e ps�w w domu nie ma. bo jeden poszed� do lasu, a drugi poszed� na pole, a trzeci w budzie �pi. a czwarty si� w ma�lance utopi�. Ha! c� robi�? Da�a si� pani nam�wi�. Id�, id�, a tu jak nie wypadnie z boku gruby J�ziek. Tadzio i Wojtu� Zaparty, jak nie zaczn� ujada�: "hau, hau!... hau. hau!"... a� og�uchn�� mo�na by�o. Tu "pani" krzyczy, tu Sta� psy odp�dza - a cicho! - wola - a do budy! Ale gdzie to tam pomo�e! Jeden ci�gnie "pani�" za fartuch, drugi za chustk�, a� pani i o g�snne JU� s�ucha� me chce, tylko ucieka a ucieka. Taka by�a gra w "g�sk�". Ledwie dzieci po zabawie odpocz�y troch�, a tu Pawe� W�odarz idzie do dzwonka, co w rogu podw�rza, niedaleko go��bnika, sta�. na po�udnie dzwoni: den, den... den. den!... Zaraz te� Hanka Je��wna i ch�opcy ze wsi na obiad id�, ka�de do swojej miski. Tylko Wicu� Zaparty do dworskiej kuchni szed�, bo na wsi nie mia� nikogo. A� tu i stary Papierkowski nied�ugo na ganek wychodzi i wo�a: - Hej. panicze, prosz� na obiad! Ch�opcy si� �piesz�, jak mog�, ale Janek wszystkich wyprzedza. Za dzie�mi idzie Rozalia i tak im po drodze �piewa: A po�ywajcie, panowie, A pozywajcie - A jak wam co z w�s�w skapnie. To mi tez dajcie. - Panowie, To mi te� dajcie! U�miecha� si� Tadzio, s�ysz�c t� piosenk�, gdy� bardzo lubi�, kiedy o w�sach m�wiono. Zaraz mu si� zdawa�o, ze ju� mu naprawd� uros�y. Po obiedzie trzeba by�o troch� pobiega�. Wsiada� tedy Tadzio na pi�kny kij, co go sobie z sak�aku wystruga�. Sta� na drugi, troch� tylko kr�tszy, co go od Wieka Zapartego dosta�, i jazda - doko�a trawnika przed domem. Janek tylko tak jako� po obiedzie oci�a�, �e go nie mo�na by�o do biegania nam�wi�. Bra�a go tedy Rozalia za raczki i obracaj�c si� z nim w k�ko, tak mu �piewa�a: Ta�cuj �e ze mn�. Mam m�czk� pszenn�. Nagoluj� kluseczek. B�dziesz jad� ze mn�... Ale Jankowi wcale to me by�o po my�li. Dopiero co si� najad�, a tu mu o kluseczkach �piewaj�. Nie by� ich wcale ciekawy. Oci�ga� si� tedy, krzywi�, ledwie n�kami przebiera�, a� mu si� i na p�acz zebra�o... C� by�o robi�? Puszcza�a go Rozalia, a potem wzi�wszy si� za fartuszek, to sz�a do Janka, to w ty� - i tak �piewa�a: Nie b�dzie mnie g��weczka bola�a. Cho� mnie, Janku, nie we�miesz: Tylko b�d� oknem wygl�da�a, Rych�o drug� powiedziesz. Oj, powiedziesz tyj�, m�j Jasie�ku. Tylko b�dzie nie taka. Za ni� posag w malowanej skrzyni, Ale sama garbata... Tymczasem Sta� i Tadzio nie mogli si� jako� pogodzi�. Sta� m�wi�, �e jego ko� pi�kniejszy, a Tadzio zn�w m�wi�, �e jego wi�kszy i mocniejszy Szli tedy do Rozalii oba ch�opcy, �eby ich rozsadzi�a. Rozalia bra�a kij w r�k�, ogl�da�a pilnie i oddawa�a Tadziowi, tak �piewaj�c: Wszystkie konie dobre, najlepszy m�j siwy. Przep�yn�� jeziorko, nie zamacza� grzywy. Wtedy Tadzio z tryumfem spogl�da� na Stasia, a Rozalia tymczasem drugi kij ogl�da�a pilnie. Ogl�da�a, mierzy�a, a� nareszcie oddawa�a go Stasiowi z taka piosenka: Wszystkie konie dobre, najlepszy m�j kasztan. Gdzie tylko zajad�, to mi m�wi� wa�pan. Obaj wi�c ch�opcy byli kontenci i zn�w harcowah weso�o doko�a trawnika. Ale i Janka wzi�a teraz zazdro��. Podnosi� tedy pierwsza lepsza ga��zk�, siada� na ni� i puszcza� si� za ch�opcami galopem. Jedzie, jedzie, a� tu zawadza o co� ga��zi� - buch na traw� - i w p�acz... Rozalia go tuli, ca�uje, na r�ce bierze, bo Helenka teraz w ko�yseczce �pi a Janek te� rad, �e si� popie�ci� mo�e. krzywi si� i st�ka, cho� mu znowu tak bardzo mc nie jest. Po chwili tak mu Rozalia �piewa: Chory m�j Janek, chory, Leczy�y go doktory. Jeden mu przyni�s� kaszy, A drugi wina w flaszy, Trzeci da� konia z rz�dem: - Le� teraz, Janku, p�dem... Tu ju� Janek me m�g� wytrzyma�, zrywa� si� z kolan Rozalii i bieg� za ch�opcami "p�dem", p�ki zn�w sobie jakiego guza nie nabi�. Gdy si� dzieci pom�czy�y, zaczyna�a im Rozalia opowiada� bajki. Ju� te� i Helenka wsta�a i pi�knie wyspana siedzia�a cichutko, s�uchaj�c. Bajki by�y r�ne. Jedna "o baranim ko�uszku", druga "o zakl�tej kr�lewnie". trzecia "o Madeju rozb�jniku", czwarta "o szklanej g�rze", pi�ta "o sierocie i z�ej macosze", sz�sta "o kosza�kach-opa�kach", si�dma "o smoku i o rycerzu" - a ka�da prze�liczna taka, �e a� si� dzieciom oczy do niej �miej�. A ju� najcz�ciej zaczyna�y si� te bajki tak: By�o trzech braci: dw�ch m�drych, a trzeci g�upi! Ten "g�upi" by� ich wielkim faworytem*. Opr�cz bajek by�y jeszcze tak zwane przypowiastki: o Maciusiu, co ig�y w stogu siana szuka�: o go��bku, co si� zab��ka�; o kozie i o je�u. T� ostatni� najwi�cej lubi� Janek: szczeg�lnie te� to miejsce, gdzie si� tak m�wi�o: Ja koza obdarta, Kwart� soli natarta. Kto tu przyjdzie, to go zjem!... Ale bo te� i Rozalia lak te bajki �licznie opowiada� umia�a, �e dzieci ledwie kolacj� zjedz�, zaraz zn�w id� s�ucha� swojej niani. Nieraz i mama przysz�a i stan�a, i tak si� zas�ucha�a, jak dzieci. A tu ju� tymczasem ksi�yc wyszed� na niebo cichy i jasny, a� ca�a droga, topolami sadzona, w�a�nie jakby w srebrze sta�a. Podnosi�a si� wtedy niania, trzymaj�c na r�ku Helenk�, i zgania�a gromadk� swoj�, tak jej �piewaj�c: Wraca�y g�ski, wraca�y. Bose n�eczki zmacza�y. Zmacza�y w rosie na trawie. Musia�y suszy� na �awie. Albo te� tak: P�jd�cie, p�jd�cie, g�ski moje. P�jd�cie, p�jd�cie do domu. Noc nadchodzi, ja si� boj�. Broni� mnie nie ma komu... Starsi ch�opcy szli jeszcze porozmawia� z mam� o tym, co widzieli, co s�yszeli, jak si� bawili przez dzie� ca�y: ale Janek to ju� od dawna pi�stkami oczy tar� i ledwie mamusi� u�ciska�, zaraz si� do ��eczka �pieszy�. Dla niego to Rozalia tak na dobranoc �piewa�a: Wyszed� miesi�czek, zagas�y zorze Spijze, Jasie�ku, �pijze, niebo��! Uwij� tobie wianek zielona, Z bia�ej lilii �licznie pleciona Potem usypia�a Helenk�. Jakie jej wtedy pi�kne piosenki na my�l przychodzi�y, tego wam opowiedzie� nawet nie potrafi�. Ju� i ch�opcy wr�ci i spa� si� pok�adli, a Rozalia precz �piewa�a. Tadzio usypia� w�a�nie, kiedy jeszcze s�ysza� jej g�os: Ju� miesi�c zeszed�, psy si� u�pi�y, A kt� tam klaszcze za borem. KONIEC KSI��KI Ksi��ka pobrana ze strony http://www.ksiazki4u.prv.pl lub http://www.ksiazki.cvx.pl