SZKLARSKI ALFRED Tomek na Czarnym L�dzie Data wydania: 1987 Londyn, dnia 20 czerwca 1903 roku. Droga Sally! Wczoraj przyjecha� do Londynu m�j kochany Ojciec! Wiesz ju� zapewne, co to oznacza. Wyruszamy na now� wypraw� �owieck�, tym razem do Kenii i Ugandy w Afryce. B�dziemy chwytali: goryle, hipopotamy, nosoro�ce, s�onie, lwy i �yrafy! Czy mo�esz to sobie wyobra- zi�?! Po us�yszeniu tej wiadomo�ci nie spa�em niemal ca�� noc, my�la�em ju� o niezwyk�ych przygodach, jakie mog� si� nam przydarzy� na Czarnym L�dzie. Jutro wyje�d�amy do Hamburga. Ojciec spotka si� tam z panem Hagenbeckiem trud- ni�cym si� sprzeda�� dzikich zwierz�t do cyrk�w i ogrod�w zoologicznych. Ojciec z panem Smug�, tym s�awnym podr�nikiem i �owc� zwierz�t, kt�rego pozna�a� podczas naszego pobytu w Australii, pracowali do tej pory w przedsi�biorstwie pana Hagenbecka. Ale obec- n� wypraw� organizujemy ca�kowicie na w�asn� r�k�. Sta�o si� to mo�liwe dzi�ki spieni�- �eniu bry�y z�ota ofiarowanej mi w Australii przez pana 0'Donella, gdy dopomog�em jemu i jego synowi w uwolnieniu si� z r�k rozb�jnik�w. Udajemy si� wi�c do Afryki. Opr�cz ojca i pana Smugi jedzie z nami r�wnie� bosman Nowicki. Oczywi�cie zabieram mego wiernego Dinga. Zmieni� si� bardzo od czasu, kiedy ofiarowa�a� mi go na pami�tk�. Z m�odego, rozkosznego psiaka przeistoczy� si� w dzielne- go Przyjaciela. Oddali�my go w Anglii do specjalnej szko�y, gdzie przyucza si� psy do polo- wania na grubego zwierza. By�aby� z niego dumna tak jak ja, gdyby� mog�a go teraz zoba- czy�. W tej chwili le�y przy moim biurku i przekrzywiwszy g�ow�, spogl�da na mnie, jakby wiedzia�, do kogo pisz�. My�la�em, �e przed wyruszeniem na now� wypraw� uda mi si� razem z ojcem odwie- dzi� wujostwa Karskich w Warszawie. T�skno mi troch� za nimi, bo przecie� sp�dzi�em u nich tyle lat po �mierci Matki. Nie jest to jednak mo�liwe, dop�ki Rosjanie okupuj� War- szaw�. Na pewno zaraz by aresztowali Tatusia, kt�ry za spiskowanie przeciwko carowi mu- sia� ucieka� za granic�. Dzi�kuj� Ci, kochana Sally, za mi�e listy. Kiedy je czytam, zawsze mi si� przypomina, jak to dzi�ki Dingowi znalaz�em Ci� wtedy zagubion� w buszu w pobli�u Waszej farmy. Wi- dzisz, �e ch�tnie dotrzymuj� obietnicy i cz�sto pisz� w swoim oraz Dinga imieniu. Mam na- dziej�, �e naprawd� przyjedziesz z wizyt� do Anglii, jak zapewniaj� Twoi Rodzice. Pozna- �em Twego Stryja, u kt�rego masz zamieszka� po przybyciu do Londynu. M�wi� mi, �e spo- dziewa si� Ciebie za kilka miesi�cy. On r�wnie�, chocia� nie jest ju� tak m�ody, kocha po- dr�e i przygody. Teraz oczekuj moich list�w z Afryki. Postaram si� przes�a� Ci kilka ciekawych fotogra- fii. Pozdrawiam Ci� serdecznie, moja Droga Przyjaci�ko, a Dingo li�e r�owym j�zorem Tw�j ma�y nosek. Tomasz Wilmowski P S. Dingo naprawd� poliza� Twoj� fotografi�. Kupi�em doskona�y n� my�liwski. Tomek NIEZWYK�E SAFARI Tomek poruszy� si� niespokojnie na w�skiej koi. Otworzy� oczy i natychmiast rozej- rza� si� po kabinie. Promienie wschodz�cego s�o�ca o�wietla�y j� przez okr�g�y ilumina- tor. Zrazu ch�opiec nie m�g� poj��, dlaczego zbudzi� si� nieoczekiwanie o tak wczesnej porze. Zacz�� wi�c czujnie nas�uchiwa�; po kr�tkiej chwili nie mia� w�tpliwo�ci � jego sen przerwa�o nag�e znieruchomienie statku. Zgrzyt �a�cuch�w opuszczanych kotwic oznacza�, �e przybyli ju� do Mombasy w Afryce R�wnikowej. Tomek zerwa� si� z koi. Szybko narzuci� na siebie ubranie, po czym wybieg� na po- k�ad. Marynarze zakotwiczali statek w malowniczej zatoce. B��kitno-zielone morze ota- cza� p�kolem l�d poros�y wspania��, tropikaln� ro�linno�ci�. Z dala mo�na by�o roz- r�ni� strzeliste palmy kokosowe z pi�ropuszami koron obok starych, zadziwiaj�cych ogromem baobab�w, roz�o�yste drzewa mangowe, szerokolistne migda�owce i smuk�e papaj owce. W�r�d drzew bieli�y si� mury dom�w, a na wzg�rzu w �rodku miasta ster- cza�y rumowiska dawnej budowli obronnej. Bia�awe rafy koralowe, ci�gn�ce si� wzd�u� pokrytego bujn� zieleni� wybrze�a, do- dawa�y Mombasie niezapomnianego uroku. W zatoce sta�o kilkadziesi�t statk�w ze zwini�tymi �aglami. Wi�kszo�� z nich mia- �a nieskazitelny kszta�t starych arabskich �aglowc�w. Gdy si� na nie spogl�da�o, wyda- wa� si� mog�o, �e tutaj czas nie post�puje naprz�d. Od wiek�w niezmiennie p�nocno- wschodni monsun, wiej�cy od wybrze�y Azji, przywiewa� podobne stateczki do Mom- basy, natomiast wiatr po�udniowo-zachodni umo�liwia� im powr�t do port�w macie- rzystych1. Jak dawniej, tak i teraz z kuchni okr�towych mieszcz�cych si� pod p��cien- nymi dachami unosi� si� zapach korzeni, kt�rymi Arabowie zwykli przyprawia� po�y- wienie. 'Monsun (z arab. mausim � pora roku) � wywo�ywany sezonowymi zmianami ci�nienia atmos- ferycznego nad kontynentem i oceanem wiatr, kt�ry w ciep�ej porze wieje znad morza w stron� l�du, a w porze ch�odnej odwrotnie. Wraz ze zmian� kierunku wiatru nast�puje nag�a zmiana pogody. Mon- sunowi l�dowemu (zimowemu) towarzyszy przewa�nie pogoda sucha, a morskiemu (letniemu) deszczo- wa. Monsuny wyst�puj� w po�udniowej i po�udniowo-wschodniej Azji. Zalicza si� do nich tak�e podob- ne wiatry wschodniej Afryki R�wnikowej, po�udniowej Australii oraz s�absze, mniej regularne wiatry po- �udniowego wybrze�a Alaski, p�nocnej Kanady, p�nocno-wschodniej Europy i p�nocnej Syberii.. Tomek rozgl�da� si� z zainteresowaniem. Przecie� port Mombasa mia� bardzo cieka- w�, cho� nie zawsze chlubn� przesz�o��. Od paru wiek�w stanowi� niejako bram� dla ca�ej Afryki Wschodniej. Podczas dawnego najazdu Portugalczycy spalili miasto, lecz dzi�ki w�z�owemu po�o�eniu na szlaku komunikacji morskiej, szybko d�wign�o si� z popio��w. Przez d�ugie lata Mombasa by�a jednym z g��wnych o�rodk�w handlu nie- wolnikami. Dziesi�tki tysi�cy afryka�skich Murzyn�w wywieziono st�d na dalekie kon- tynenty. Tomek rozmy�la� o tym i nie m�g� po prostu poj��, i� w tak uroczym zak�tku pop�y- n�o tyle krwawych �ez nieszcz�snych bra�c�w. � A to dopiero z ciebie ranny ptaszek! � odezwa� si� Wilmowski, podchodz�c do syna ze Smug� i bosmanem Nowickim. � Zbudzi�em si�, gdy maszyny ucich�y na statku � odpar� ch�opiec. � Podziwiam pi�kny krajobraz i stoj�ce w porcie malownicze stare �aglowce. Zastanawiam si�, czy nie s�u�y�y do wywo�enia st�d niewolnik�w. � Jestem tego niemal pewny � wtr�ci� bosman No wieki i zaraz doda� ciszej: � S�y- sza�em, brachu, �e w Mombasie podobno jeszcze teraz handluje si� lud�mi. Je�eli masz wielk� ochot�, to za sztuk� perkalu mo�esz kupi� tutaj Murzyna lub Murzynk�. � Czy to naprawd� mo�liwe, tatusiu? � zapyta� Tomek, gdy� niezbyt dowierza� s�o- wom �artobliwego bosmana. � W roku tysi�c osiemset czterdziestym pi�tym Anglicy wymogli na miejsco- wym su�tanie podpisanie porozumienia zakazuj�cego wywo�enia niewolnik�w z Afry- ki Wschodniej. �atwiej jednak by�o spowodowa� zawarcie umowy, ni� dopilnowa� za- przestania handlu przynosz�cego du�y doch�d Arabom oraz niekt�rym kacykom mu- rzy�skim. Nic wi�c dziwnego, �e i dzisiaj jeszcze handluje si� w tym kraju niewolnika- mi � odpowiedzia� Wilmowski. Tomek nie prosi� o dalsze wyja�nienia, gdy� uwag� jego poch�on�a du�a motor�w- ka, w kt�rej przybyli na statek angielscy urz�dnicy portowi. Dzi�ki rekomendacjom Ha- genbecka, dobrze znanego w�adzom angielskim, Wilmowski szybko za�atwi� wszelkie formalno�ci celne i �owcy wkr�tce mogli zej�� na wybrze�e. W porcie panowa� nadzwyczaj o�ywiony ruch. Murzyni oraz Arabowie roz�adowy- wali i za�adowywali statki, w zakamarkach pok�ad�w bawi�y si� gromady brudnych, p�nagich dzieci. Murzy�scy rybacy wynosili z �odzi kosze pe�ne wielkich, kolorowych krab�w, poruszaj�cych niezgrabnie d�ugimi ko�czynami. Dalsze obserwacje Tomka i jego towarzyszy przerwa� wysoki, chudy m�czyzna, kt�- ry w�a�nie do nich podszed�. � Czy mam przyjemno�� powita� pan�w Wilmowskiego i Smug�? � zapyta�, uchy- laj�c bia�ego korkowego he�mu. � To zapewne pan Hunter? Spodziewali�my si�, �e b�dzie nas pan oczekiwa� w por- cie � odpar� Wilmowski, wyci�gaj�c d�o�. � Oto reszta towarzystwa: pan Smuga, bos- man Nowicki i m�j syn Tomek. Hunter przywita� si� ze wszystkimi kolejno. By� on zawodowym przewodnikiem i tropicielem zwierz�t. Zosta� polecony Wilmowskiemu przez jednego ze wsp�pracow- nik�w Hagenbecka na przewodnika wyprawy �owieckiej, a powiadomiony telegraficz- nie o dniu ich przyjazdu, ju� czeka� na wybrze�u. Nale�y wyja�ni�, �e organizatorzy ekspedycji �owieckich zazwyczaj najmowali za- wodowych wytrawnych bia�ych strzelc�w-tropicieli, znaj�cych doskonale okolic�. Za- g��bianie si� bez nich w dziki, nieznany kraj by�oby zwyk�ym szale�stwem. Hunter ju� od dawna przebywa� w Kenii i bra� udzia� w wielu wyprawach. Posiada� szczeg�ln� dla naszych �owc�w zalet� � w�ada� do�� biegle j�zykiem polskim, kt�rego nauczy� si� to- warzysz�c polskiemu podr�nikowi i badaczowi Janowi Dybowskiemu2 w jednej z je- go wypraw do Konga. Hunter mieszka� w Mombasie w ma�ym jednopi�trowym domku po�o�onym w pobli�u malowniczych ruin dawnej fortecy portugalskiej. U niego rozgo- �cili si� nasi �owcy. Nast�pnego dnia po przybyciu do Mombasy Wilmowski zwo�a� z samego rana wal- n� narad�. Zaraz na pocz�tku rozmowy tropiciel zapyta�, na jakie zwierz�ta �owcy maj� zamiar polowa�. Wyja�nie� udzieli� mu podr�nik Jan Smuga, on to bowiem na pro�b� Wilmowskiego opracowa� plan wyprawy. � Nasze stosunkowo skromne �rodki finansowe z g�ry wykluczaj� �owy na zbyt wiele gatunk�w zwierz�t � m�wi� Smuga. � Dlatego te� mamy zamiar chwyta� jedy- nie okazy, za kt�re b�dziemy mogli uzyska� w Europie najwy�sze ceny. Uzgodnili�my t� spraw� z Hagenbeckiem i zarz�dem ogrodu zoologicznego w Nowym Jorku. Uzyskali- �my konkretne zam�wienia. Z tego powodu przede wszystkim interesuj� nas goryle. Hunter gwizdn�� z cicha. Po kr�tkiej chwili milczenia powiedzia�: � W Kenii nie znajdziecie ma�p cz�ekokszta�tnych. � S�usznie, lecz w okolicach jeziora Kiwu, a wi�c na pograniczu Konga i Ugandy, �yj� goryle g�rskie, natomiast w d�ungli Ituri znajdziemy goryle w�a�ciwe3. Tam w�a�nie mamy zamiar na nie polowa� � odpar� Smuga. Po do�� d�ugim namy�le Hunter powiedzia�: � Prawd� m�wi�c, nie bra�em dot�d udzia�u w polowaniu na goryle. Jak wynika z tego, co tu us�ysza�em, chcecie z�owi� je �ywe. No, nie wiem, czy przemy�leli�cie do- brze ca�� spraw�. Nie b�dzie to takie �atwe przedsi�wzi�cie. � Nie jeste�my nowicjuszami, panie Hunter � spokojnie wtr�ci� Wilmowski. � Wiem o tym, lecz moim obowi�zkiem jest przestrzec was przed niebezpiecze�- stwem gro��cym podczas �ow�w na goryle � odpar� Hunter. � Nie tylko niedost�p- 2Pocz�wszy do 1889 r. Jan Dybowski bada� po�udniow� Algieri�. Sahar� i Kongo. 3Ma�py cz�ekokszta�tne obejmuj� trzy gatunki: jeden azjatycki � orangutan (Pongo pygmaeus) oraz dwa afryka�skie � szympansy i goryle. W�r�d szympans�w rozr�nia si�: szympansa gambijskiego (Pan chimpanse), tak zwane nsoko (Pan castomale), marungu (Pan marungensis) i tszego (Pan satyrus). Do go- ryli nale��: goryl w�a�ciwy (Gorilla gorilla). spotykany nad Zatok� Gwinejsk� i w Kongu, oraz goryl g�r- ski (Gorilla beringei). �yj�cy w g�rach w okolicach jeziora Kiwu. Samce goryli wyr�niaj� si� w rodzinie ma�p cz�ekokszta�tnych najwy�szym wzrostem, przekraczaj�cym nieraz 2 metry. no�� terenu oraz dziko�� zwierz�t b�d� utrudnia�y �owy. W tamtych okolicach nie jest zbyt spokojnie. Na pewno przyjdzie nam si� zetkn�� z plemionami murzy�skimi, kt�- re jeszcze nie widzia�y bia�ych ludzi lub, co gorsza, wycofa�y si� ze wschodnich wybrze- �y w obawie przed handlarzami niewolnik�w. Mo�emy si� spotka� z niezbyt �yczliwym przyj�ciem. � Musimy si� z tym liczy� � przyzna� Smuga. � Jeste�my wyposa�eni w doskona- �� bro�. Postaramy si� r�wnie� o godnych zaufania, odwa�nych ludzi, aby m�c polega� na nich we wszystkich okoliczno�ciach. � Najlepsza bro� palna, nawet w r�ku wytrawnego strzelca, nie ustrze�e przed za- trut� strza�� zdradliwego Bambutte... � wolno powiedzia� Hunter. W tej chwili bosman No wieki zrobi� �mieszny grymas. Tomek zachichota�, lecz szyb- ko si� opanowa� i zapyta�: � Kto to s� ci Bambutte? � To Pigmejczycy zamieszkuj�cy okolice nad rzek� Semliki Chocia� s� najni�szymi lud�mi �wiata, ka�dy z nich potrafi zatrut� strza�� wypuszczon� z �uku powali� nawet najwi�kszego s�onia � wyja�ni� Hunter. � Idziesz niby to przez nie zamieszkan� przez ludzi d�ungl�, a tu nagle z drzewa �wi�nie ma�a strza�a i byle ci� tylko drasn�a, �egnasz si� z tym �wiatem. Bosman wstrz�sn�� si�, mrukn�� pod nosem co� nieprzyjemnego o Pigmejczykach Bambutte. Hunter zn�w zagadn�� Smug�: � Jakie jeszcze zwierz�ta opr�cz goryli macie zamiar �owi�? � Czy s�ysza� pan co� o okapi? � zapyta� Smuga. Twarz Huntera spochmurnia�a jeszcze bardziej. Wzruszy� ramionami i rzek�: � S�ysze� to i s�ysza�em... Wspomina� mi o tym gubernator Ugandy, Sir Harry John- ston. Dowiedzia� si� od Stanleya4, z kt�rym sam rozmawia�, �e w puszczach na zach�d od Jeziora Alberta rzekomo �yje du�e, podobne do os�a zwierz�. Budow� ma jakoby przypomina� �yraf�. Krajowcy m�wi�c o tym zwierz�ciu u�ywali nazwy okapi5. � Czy Stanley lub Johnston widzieli okapi? � zaciekawi� si� Wilmowski. � O ile mi wiadomo, do tej pory �aden bia�y cz�owiek nie widzia� tego legendarne- go zwierz�cia. My�l� r�wnie�, �e w og�le nikt go nie widzia�. Co� mi si� wydaje, �e pod- czas naszego safari b�dziemy tropi� jakie� senne mary � powiedzia� Hunter chmurz�c czo�o. 4Henry Morton Stanley (1841 -1904) � dziennikarz ameryka�ski, jeden z najs�ynniejszych podr�- nik�w po Afryce. 5W 1901 r. wielkie wra�enie w Europie wywo�a�a wiadomo��, �e w Kongu odkryto nowego, du�e- go ssaka. Rozpocz�to poszukiwania tego legendarnego zwierz�cia, zwanego przez krajowc�w okapi. W ko�cu zdobyto jego sk�r� i czaszk�. P�niej przywieziono do Europy kilka sk�r i szkielet�w, a nawet jedn� �ywa sztuk�. Okapi (Okapi� johnstoni) �yje najliczniej w bagnistych dziewiczych lasach p�nocno- wschodniego Konga, pomi�dzy Jeziorem Alberta i rzekami Uelle, Kongo i Aruwimi. Nale�y do rodziny �yraf, w�r�d kt�rych rozr�niamy dwa rodzaje: okapi i �yraf� w�a�ciw� (Giraffa). �yj�ce jedynie w Afryce w d�ungli Konga w pobli�u Ugandy. � No, jak pan jednak widzi, nie zosta�em tak ca�kowicie b��dnie poinformowany � zauwa�y� Smuga u�miechaj�c si� przyja�nie. � O okapi s�ysza�em w Szwajcarii, i to od kogo�, kto w zupe�no�ci zas�ugiwa� na zaufanie. Podobno zwierz�ta te mo�na spo- tka� na terenach bagiennych. � Je�eli nie s� one jedynie wytworem czyjej� wyobra�ni, b�dziemy �owili okapi i, jak m�wili�my, goryle. Co jeszcze macie panowie w programie? � zapyta� tropiciel. Smuga roze�mia� si� i odpar�: � Przebrn�li�my ju� chyba przez najgorsze. Reszta zapewne stanowi dla pana co- dzienny chleb. Chcemy �owi� lwy, lamparty, �yrafy i szympansy. Mamy r�wnie� zamiar schwyta� par� m�odych hipopotam�w i s�oni oraz nosoro�ca. Musimy przecie� zapew- ni� sobie rentowno�� wyprawy na wypadek, gdyby nie uda�o si� dowie�� do Europy �y- wych goryli i gdyby�my nie zdo�ali wytropi� okapi, w kt�rych istnienie tak bardzo pan pow�tpiewa. � Zwierz�ta te mogliby�my znale�� w Kenii6. Natomiast pierwsze przedsi�wzi�cie b�dzie wymaga�o, no... powiedzmy... du�ego ryzyka. Czy panowie stanowczo obstajecie przy wykonaniu za�o�onego planu? � Postaramy si� zrealizowa� go w ca�o�ci � powa�nie potwierdzi� Smuga. � Wy- praw� t� urz�dzamy na w�asny koszt. Nie mo�emy sobie pozwoli� na straty. � Czy ma to oznacza�, �e bez wzgl�du na gro��ce niebezpiecze�stwa jeste�cie zde- cydowani wyruszy� na t� wypraw�? � upewnia� si� Hunter. � Nie zwa�aj�c na nic, drogi panie! � Nawet na bezpiecze�stwo tego ch�opca? � zdumia� si� tropiciel wskazuj�c Tom- ka. � Zostaw pan naszego mikrusa w spokoju � wtr�ci� rubasznie bosman Nowicki, kt�ry mimo wielu lat sp�dzonych poza Warszaw� nie zatraci� gwary u�ywanej na Powi- �lu. � U tego ch�opaka nie znajdziesz pan cykorii nawet na lekarstwo, a g�ow� ma nie od parady. Jestem ciekaw, czy przyci�ni�ty do muru mierzy�by� pan tygrysowi mi�dzy �lepia zamiast w komor�. Bo nasz mikrus inaczej nie strzela!7 � Czy pan m�wi to powa�nie? � zapyta� Hunter. � Bosman powiedzia� szczer� prawd� � odpar� Smuga. � Tomek zabi� w ten spo- s�b tygrysa, kt�ry przypadkowo wydosta� si� z klatki na statku podczas naszej ostat- 6Kenia (Republika Kenii) � pocz�wszy od VII w. koloni�ci arabscy tworzyli na wybrze�u Kenii tzw. su�tanaty. Od XVI w. su�tanaty podlega�y Portugalii, potem zosta�y podbite przez su�tana Zanzibaru, a na- st�pnie w��czyli je do swych posiad�o�ci Brytyjczycy. Od 1963 r. Kenia jest pa�stwem niepodleg�ym. 65% ludno�ci Kenii nale�y do lud�w Bantu (Kikuju, Luo, Kamba), nilotyckich (Diomo. Masajowie) i kuszyc- kich (Somalijczycy. Galia); reszta ludno�ci to Indusi. Europejczycy i Arabowie nie zapuszczaj� si� w nie- zbadane d�ungle Ugandy 7Powiedzeniem tym bosman chcia� wyrazi� sprawno�� strzeleck� Tomka. Strzelaj�c w p�aski �eb ty- grysa czy lwa ryzykuje si� tak zwan� obcierk�, to znaczy, �e kula mo�e drasn�� zwierze bole�nie, lecz nie- szkodliwie po czaszce i wprawi� je w stan niebezpieczny dla my�liwego. Rzuca si� ono wtedy na niefor- tunnego strzelca bez wzgl�du na okoliczno�ci. 7 niej wyprawy. Strza�em tym uratowa� mi �ycie i swoje r�wnie�. Jest bardzo odwa�ny, strzela nadzwyczaj celnie. Musz� jeszcze dla �cis�o�ci doda�, �e jako strzelec. Tomek jest uczniem bosmana Nowickiego. � Niech si� pan o mnie nie obawia, prosz� pana � wtr�ci� Tomek. � Bosman za- wsze sprawuje nade mn� opiek� podczas �ow�w, a przecie� �aden goryl nie dor�wna mu si��. Bosman obruszy� si� na to mimowolnie dwuznaczne por�wnanie. Reszta m�czyzn roze�mia�a si� ubawiona. Hunter pierwszy spowa�nia� i powiedzia�: � Goryl przegryza z tak� �atwo�ci� luf� karabinu, jak ty �amiesz zapa�k� w palcach. Wi�c chcecie panowie zaryzykowa� wszelkie niebezpiecze�stwa? � Nie b�dziemy si� lekkomy�lnie nara�ali, lecz mamy szczery zamiar wykona� nasz plan ca�kowicie � o�wiadczy� Wilmowski. � Czy potwierdza pan teraz sw� zgod� na udzia� w wyprawie? Hunter przenikliwym wzrokiem obrzuci� czterech �owc�w. W jasnych oczach Wil- mowskiego odzwierciedla�y si� rozwaga i opanowanie. Hunter pomy�la�, �e cz�owiek ten nie zwyk� post�powa� nierozwa�nie. Z postaci Smugi bi�a zn�w stanowcza pewno�� siebie, kt�rej si� nabywa jedynie przez pokonywanie niebezpiecze�stw. Tak wi�c i Smu- ga budzi� zaufanie jako towarzysz przysz�ych �ow�w. B�yski niecierpliwo�ci w oczach Tomka m�wi�y za siebie. Gdy Hunter spojrza� z kolei na herkulesowo zbudowanego bosmana, napotka� jego kpi�cy wzrok. Wyda�o mu si�, �e ten s�katy jak pie� drzewny olbrzym drwi sobie z niego i jego zastrze�e�. Pod wp�ywem tego ironicznego spojrze- nia rumie�ce wyst�pi�y na twarz tropiciela. �Ma�polud... Z�o�liwy ma�polud! � pomy�la�. � Ale naprawd� wygl�da na to, �e mo�na z nim wzi�� nawet diab�a za rogi!" Tropiciel nie wytrzyma� niemej drwiny bosmana z Powi�la. Przymkn�� na chwil� oczy, a gdy je zn�w otworzy�, nie by�o ju� w nich cienia wahania. � No, pal licho goryle i te... okapi. Id� z wami � zadecydowa� troch� podniesionym g�osem. � Wobec tego uk�ad jest ostatecznie zawarty � powiedzia� zadowolony Wilmowski. � Anga�ujemy pana na okres p� roku. Zaliczk� na poczet honorarium w wysoko�ci dwumiesi�cznej pensji wyp�acamy natychmiast, reszt� zdeponujemy u bankiera, kt�re- go wska�e nam pan w Mombasie. Zgoda? � Zgoda! � powt�rzy� Hunter i poda� siln� d�o� Wilmowskiemu. � By�em pewny, �e pan z nami p�jdzie � zawo�a� Tomek. � A to dlaczego? � Bo... bo chyba ka�dy �owca chcia�by sprawdzi�, czy okapi istniej� w rzeczywisto- �ci. Przecie� to ogromnie ciekawe! Hunter powa�nie spojrza� na ch�opca. 8 � Dziwne to, synu, ale naprawd� si� nie pomyli�e�. Sprawa okapi intryguje mnie od wielu lat. Pewien znajomy proponowa� mi kiedy� wypraw� w celu rozwi�zania tej za- gadki. Odm�wi�em mu jednak, mimo �e sp�dzi�em z nim prawie ca�y rok na polowaniu w okolicach Jeziora Wiktorii. Wtedy wi�cej przywi�zywa�em wagi do �ycia ni� dzisiaj... � Czy spotka�o pana co� z�ego? � zapyta� Tomek nie�mia�o. � Rok temu umar�a moja �ona, kt�r� bardzo kocha�em. � To przykre � szepn�� ch�opiec. � Wiem, jak si� robi smutno i ci�ko, gdy cz�o- wiek zostaje sam. PRZYGOTOWANIA DO WYPRAWY Po s�owach Tomka zapanowa�a w izbie chwila k�opotliwego milczenia. Ka�dy z obec- nych straci� ju� przecie� kogo� z najbli�szych lub za kim� t�skni�. Tote� �owcy szcze- rze wsp�czuli Hunterowi. W milczeniu spogl�dali na jego pochylon� na piersi g�ow�. Pierwszy odezwa� si� Smuga: � Nikt nie uchroni si� przed swoim przeznaczeniem. Zamiast wi�c teraz rozmy- �la� o smutnych konieczno�ciach �ycia, zastan�wmy si� nad tym, co nas czeka podczas wyprawy. Przede wszystkim ka�dy powinien si� orientowa� w stosunkach panuj�cych w Kenii i Ugandzie, aby nie narazi� si� p�niej na r�ne niespodzianki. � Musz� wyja�ni�, �e pan Smuga, jak zwykle podczas naszych �ow�w, b�dzie od- powiedzialny za bezpiecze�stwo uczestnik�w ekspedycji � poinformowa� Wilmowski. � Jest do�wiadczony, ju� kilkakrotnie podr�owa� po Afryce, ja zn�w s�ysza�em du�o 0 tym kontynencie, lecz bosman i m�j syn przybyli tu po raz pierwszy. Tymczasem, jak zaznaczy� pan Smuga, dla unikni�cia w przysz�o�ci niespodzianek wszyscy powinni�my zna� tutejsze warunki, a nawet i troch� historii tego kraju. Porozmawiajmy wi�c teraz na ciekawi�ce nas tematy. � Je�eli o mnie chodzi, to orientuj� si� ju� w historii Afryki � wtr�ci� Tomek niby to oboj�tnym tonem, lecz przekorne b�yski w jego oczach �wiadczy�y, �e od dawna przewi- dzia� mo�liwo�� sprawienia ojcu niespodzianki. � Hm, z twoich s��w wynika, �e wiesz co� nieco� o Kenii i Ugandzie � zdziwi� si� Wilmowski. � Mo�e wi�c podzielisz si� z nami swymi wiadomo�ciami? Tomek rozsiad� si� wygodnie, po�o�y� d�o� na g�owie siedz�cego przy nim Dinga 1 przymru�ywszy oczy wyrecytowa� nieomal jednym tchem: � W ko�cu czternastego wieku Portugalczycy, jako pierwsi z Europejczyk�w, zain- teresowali si� wschodnimi wybrze�ami Afryki. � Fiu, fiu! A to� si�gn��, brachu, g��boko � mrukn�� bosman No wieki rozsiadaj�c si� wygodniej. 10 Tomek spojrza� na niego z wyrzutem i ci�gn�� dalej: � Wyparli arabskich i perskich kupc�w, a potem w r�nych punktach wybrze�a rozmie�cili ma�e garnizony wojsko- we dla ochrony swych interes�w. W pierwszej po�owie osiemnastego wieku Arabowie z Omanu8, wezwani na pomoc przez wsp�braci zamieszka�ych w Afryce Wschodniej, wyparli Portugalczyk�w z p�nocnej cz�ci wybrze�a. W nast�pnym stuleciu Arabowie, od dawna osiedleni na Czarnym L�dzie, uwolnili si� od opieki Oma�czyk�w. Pod rz�- dami Sayyed Burghasa stali si� wy��cznymi panami wschodnich wybrze�y. W g��b l�du w poszukiwaniu ko�ci s�oniowej oraz niewolnik�w udawa�y si� tylko pojedyncze kara- wany. Du�e zas�ugi po�o�yli r�wnie� angielscy i ameryka�scy misjonarze, kt�rzy krze- wi�c w�r�d Murzyn�w chrze�cija�stwo badali jednocze�nie kraj. Dopiero w roku tysi�c osiemset czterdziestym �smym pierwszy bia�y podr�nik, Rebmann, ujrza� Kiliman- d�aro, najwy�sz� g�r� Afryki. W nast�pnym roku Krapf9 zobaczy� o�nie�one szczyty Ke- nii. W ko�cu dziewi�tnastego wieku Niemcy i Anglicy podzielili mi�dzy siebie wschod- ni� Afryk� R�wnikow�. Wtedy to w�a�nie Kenia sta�a si� koloni� angielsk�, a Uganda protektoratem. Ch�opiec odetchn�� g��boko. Triumfuj�co spojrza� na m�czyzn. � Brawo, Tomku! Sk�d si� tego wszystkiego dowiedzia�e�? � zapyta� Smuga. � Z encyklopedii w londy�skiej bibliotece � wyja�ni� Tomek z zadowoleniem. � Mo�na ci powinszowa� roztropno�ci i pilno�ci � pochwali� ojciec. � Widz�, �e jeste� dobrze przygotowany na t� wypraw�. Mo�e teraz pan Hunter �askawie poinfor- muje nas o stosunkach panuj�cych w�r�d krajowc�w, z kt�rymi podczas �ow�w b�dzie- my musieli si� zetkn��. � Ludy zamieszkuj�ce Keni� �yj� jeszcze w stanie plemiennym, to znaczy grupu- j� si� w plemionach nie tworz�c jakiegokolwiek pa�stwa10 � wyja�ni� Hunter. � Lud- no�� nie jest zbyt liczna z powodu du�ej �miertelno�ci, no i panosz�cego si� do niedaw- na jeszcze handlu niewolnikami. Poszczeg�lne plemiona cz�sto prowadz� mi�dzy sob� 8Oman le�y w po�udniowo-wschodniej cz�ci P�wyspu Arabskiego. 9Johann Ludwig Krapf (1810-1881) � niemiecki misjonarz i badacz Afryki. W 1837r. uda� si� jako misjonarz do Abisynii, a w 1844 osiedli� si� w Rabai ko�o Mombasy. Krapf z misjonarzami J. Rebmannem (1820-1881) i J. Erhardtem (1823-1901) odby� kilka podr�y po wschodniej Afryce, podczas kt�rych za- s�ysza� od krajowc�w o wielkich jeziorach w g��bi kontynentu. W 1855 r. Erhardt opublikowa� map� je- zior, kt�ra zach�ci�a Anglik�w Burtona i Speke'a do podj�cia wypraw i odkrycia �r�de� Nilu, '"Anglicy zarz�dzaj�cy w�wczas Keni� przyznali garstce Europejczyk�w najurodzajniejsze grunty, skazuj�c tym samym krajowc�w na g��d b�d� niewolnicz� prac�. Tote� szczeg�lnie po II wojnie �wiato- wej, tak jak w ca�ej Afryce, wzm�g� si� w Kenii ruch narodowowyzwole�czy. Powsta�o szereg partii pod przewodnictwem przyw�dc�w afryka�skich. Domaga�y si� one zniesienia ustaw pozbawiaj�cych Mu- rzyn�w ziemi, zlikwidowania dyskryminacji rasowej oraz przyznania Kenii autonomii. W 1952 r. Anglicy zdelegalizowali Afryka�ski Zwi�zek Kenii i aresztowali jego przyw�dc�, Jomo Kenyatt�, pod pretekstem, �e partia ta jakoby ma kierowa� terrorystycznym stowarzyszeniem Mau-Mau. W Kenii zaprowadzono stan wyj�tkowy. Oko�o 87 ty�. krajowc�w zamkni�to w obozach. Rozgorza�y walki powsta�cze, kt�rym przewodzi�y szczepy: Kikuju, Embu, Meru i Wakamba. Dopiero w 1959 r. Anglicy znie�li stan wyj�tko- wy. Ze zjednoczonych krajowych partii powsta� Afryka�ski Zwi�zek Narodowy Kenii. Dzi�ki jego zdecy- dowanej postawie Anglicy zwolnili Jomo Kenyatt� i przyrzekli pewne ust�pstwa Afrykanom. Patrz not- ka nr 6. 11 wojny o byd�o b�d� broni� si� przed bia�ymi kolonistami zagarniaj�cymi im najlepsze pastwiska. Obecnie najwi�cej k�opotu sprawiaj� wojowniczy Masajowie i Nandi11, kt�- rzy napadaj� nie tylko na swych s�abszych wsp�braci, ale tak�e na poci�gi kursuj�ce od roku tysi�c dziewi��set pierwszego na linii Mombasa-Kisumu. Mimo to dotarcie kolej� do granic Ugandy stanowi naj�atwiejszy odcinek naszej marszruty. � Jak sobie przypominam, Masajowie zamieszkuj� okolice Kilimand�aro. Tam, w razie nie sprzyjaj�cych warunk�w w Ugandzie, mamy zamiar odby� drug� cz�� �o- w�w � wtr�ci� zafrasowany Wilmowski. � Postaramy si� nawi�za� z nimi przyjazne stosunki. Znam jednego z ich wodz�w � uspokoi� go Hunter. � Gorzej jednak b�dzie w Ugandzie, dok�d musimy si� uda�, aby schwyta� goryle i okapi. Przecie� wp�ywy Anglik�w s� tam jeszcze bardzo po- wierzchowne. Mieszka�cy po�udniowej i zachodniej cz�ci Ugandy nie s� zbyt �atwi do ujarzmienia. W przeciwie�stwie do plemion zamieszkuj�cych Keni�, dawno ju� utwo- rzyli kilka silnych kr�lestw. Najwi�ksz� rol� odgrywa kr�lestwo Bugandy, od kt�rego, razem z reszt� wcielonych prowincji, ca�y kraj przybra� nazw� Ugandy12. Wilmowski uwa�nie s�ucha� tych wyja�nie�; teraz roz�o�y� na stole map�. Wszyscy si� nad ni� pochylili. � Wydaje mi si�, �e terenem naszych �ow�w b�dzie Buganda � odezwa� si� Smuga podnosz�c g�ow� znad mapy. � Kto tam jest obecnie w�adc�? � zagadn�� Wilmowski. � Kabak�, czyli kr�lem, jest obecnie kilkuletni ch�opiec Daudi Chwa � odpar� Hunter. � Jak krajowcy ustosunkowani s� do bia�ych? � pyta� dalej Wilmowski. � Przyja�nie, gdy to odpowiada ich interesom � rozpocz�� Hunter. � Kiedy w roku tysi�c osiemset siedemdziesi�tym pi�tym Stanley przyby� do Bugandy, �wczesny kaba- ka, Mutesa, oznajmi� mu, �e ch�tnie b�dzie widzia� misjonarzy w swoim kraju. Och��d� jednak szybko, gdy za nimi nie ujrza� wojska, koniecznego do ochrony przed zakusa- mi Egipcjan. Jego nast�pca, Mwanga, dwukrotnie stawia� op�r Anglikom. Teraz rz�dzi tam jego nieletni syn bardziej ulegaj�cy wp�ywom, ale kto wie, czy nie jest to tylko cisza przed burz�. Nieliczne oddzia�ki brytyjskie s� kropl� w g�stwie d�ungli. Hunter zamilk�. Wilmowski i Smuga spojrzeli na siebie porozumiewawczo. Tropiciel s�usznie przestrzega� ich przed niebezpiecze�stwem. Trzeba by�o mie� doborow�, siln� eskort�, aby si� nie narazi� na k�opoty. Tylko bosman Nowicki zdawa� si� nie przejmo- wa� sytuacj�. Weso�o mrugn�� do Tomka, po czym odezwa� si� niefrasobliwie: "W 1907 r. ekspedycja angielska pokona�a plemi� Nandi i usun�a je do rezerwatu. 12Uganda, dawny protektorat brytyjski, od 1962 r. niepodleg�e pa�stwo, sk�ada si� z szeregu kr�lestw zachowanych z okresu przedkolonialnego. Najwa�niejsze z nich, Buganda, dominuje nad innymi. Bu- gand� rz�dzi� kr�l, kt�ry opieraj�c si� na wielkich feuda�ach d��y� do uzyskania niepodleg�o�ci Bugan- dy b�d� ca�ej Ugandy pod przewodnictwem Bugandy. W 1960 r. polityczna partia � Kongres Narodo- wy Ugandy � wysun�a ��danie natychmiastowej niepodleg�o�ci pa�stwa oraz ograniczenia w�adzy ka- baki. Angielski projekt po��czenia Ugandy, Kenii i Tanganiki w Federacj� Afryki Wschodniej nie zosta� zrealizowany. 12 � Co�cie tak, szanowni panowie, pospuszczali nosy na kwint�? Bugandczyki nie lu- bi� Anglik�w i nie ma im si� co dziwi�. Kt� by kocha� naje�d�c�w? Nasza wyprawa to zupe�nie inna para kaloszy. Tomek pobawi si� troch� z ma�oletnim kabaka i wyklaruje mu raz dwa, �e Polacy nie lec� na niczyj� ziemi�. Tomek natychmiast si� o�ywi�: � Pan bosman podsun�� mi pewn� my�l � zawo�a�. � Je�eli kr�l Bugandy jest tak m�ody, to na pewno usposobi si� do nas przychylnie, gdy mu ofiarujemy jak�� �adn� za- bawk�. � Chyba kocio� do gotowania je�c�w � mrukn�� Hunter. � Czy oni s� ludo�ercami? � zaniepokoi� si� Tomek. � Wprawdzie nie s�ysza�em o tym, ale wiele dziwnych rzeczy mo�na ujrze� w g��bi Czarnego L�du � odpar� Hunter. � Nie martwmy si� na zapas, a na wszelkie niespodzianki najlepszym lekarstwem jest odpowiednie zabezpieczenie si� przed nimi � wtr�ci� Smuga. � Przede wszystkim musimy mie� pewn� eskort�. Kogo radzi pan zaanga�owa�? � Musimy si� zastanowi�. Idziemy mi�dzy wojownicze plemiona, powinni�my wi�c mie� ludzi odwa�nych i sprawnych do walki, aby nie zawiedli w niebezpiecze�stwie. Masajowie b�d� si� chyba najlepiej nadawali do tego celu. � Czy oni naprawd� s� tak dzielni? � zapyta� Tomek. � O, tak, odwaga ich jest powszechnie znana. To prawdziwi wojownicy � potwier- dzi� tropiciel. � Wyobra� sobie, �e ju� od niemowl�cia przygotowuj� ch�opc�w do rze- mios�a wojennego. � W jaki spos�b to robi�? � No, na przyk�ad opasuj� niemowl�tom �ydki od kostek a� do kolan sznurem, a zdejmuj� go dopiero wtedy, gdy dziecko zaczyna chodzi�. W ten spos�b hamuj� roz- w�j tych mi�ni, kt�re, wed�ug rozpowszechnionego w�r�d Masaj�w mniemania, prze- szkadzaj� cz�owiekowi w szybkim biegu i skoku. Ch�opcom zakuwaj� ramiona w me- talowe obr�cze, by naciska� mi�nie najwi�cej pracuj�ce przy strzelaniu z �uku. Dzi�- ki skr�powaniu mi�nie te nabieraj� wi�kszej sprawno�ci, podobnie jak ko� wy�cigowy biegnie lepiej, gdy ma na nogach opaski �ci�gaj�ce mu mocno p�ciny. Te dziwne na po- z�r zabiegi sprawiaj�, �e Masajowie osi�gaj� wspania�e rezultaty w chodzie, biegu, wspi- naniu si�, skokach, a tak�e w strzelaniu z �uku, rzutach kamieniem lub oszczepem. � Wobec tego musimy si� postara� o Masaj�w � stwierdzi� Tomek. � Zgoda, niech b�d� Masajowie, je�eli pan Hunter tak radzi � doda� Smuga. � Gdzie ich znajdziemy? � O dwa dni konnej jazdy od Nairobi przebywa plemi�, z kt�rego us�ug ju� korzy- sta�em. Ob�z ich powinien teraz znajdowa� si� tutaj � m�wi�c to Hunter pochyli� si� nad map�. 13 Nasi �owcy w skupieniu przysun�li si� do niego i d�ugo studiowali tras� wyprawy. W ko�cu Wilmowski postanowi�: � Wsi�dziemy do poci�gu w Mombasie i udamy si� do Nairobi. Tam postaramy si� zwerbowa� kilku Masaj�w, po czym pojedziemy kolej� a� do Kisumu. Stamt�d wyru- szymy do Kampali, sk�d bez wi�kszych trudno�ci powinni�my si� ju� dosta� do Bugan- dy. Na zachodnim pograniczu, nad rzek� Semliki i w lasach Ituri, b�dziemy polowali na goryle, okapi i lamparty. Na inne zwierz�ta, je�eli zajdzie konieczno��, urz�dzimy wy- praw� w okolice Kilimand�aro. � Kiedy wyruszamy? � kr�tko zapyta� Hunter. � Musimy uzupe�ni� sprz�t obozowy. Niew�tpliwie zajmie nam to troch� czasu � zauwa�y� Wilmowski. � Zapewniono nas, �e tutaj mo�na naby� taniej ni� w Euro- pie ekwipunek konieczny na wypraw�. � Tak te� jest rzeczywi�cie � potwierdzi� Hunter. � Ponadto w ten spos�b unika si� przewo�enia statkiem zbyt wielu baga�y. Dopiero za trzy dni odjedzie st�d poci�g do Nairobi, nie ma wi�c po�piechu. � Czy poci�gi odchodz� tak rzadko? � zdziwi� si� Tomek. � Linia Mombasa-Kisumu obs�ugiwana jest dwa razy w tygodniu. Poniewa� poci�g odjecha� wczoraj rano, nast�pny wyruszy dopiero za trzy dni. � Mimo to nie tra�my czasu i przygotujmy si� do drogi jak najszybciej � doradzi� Smuga. � S�usznie, najlepiej uczynimy zaopatruj�c si� od razu we wszystko, czego potrze- bujemy na wypraw� � popar� go Wilmowski. � Pan Hunter zapewne b�dzie m�g� za- prowadzi� nas do sklepu, w kt�rym uzupe�nimy ekwipunek. � Bardzo ch�tnie � zgodzi� si� Hunter. � Je�eli macie, panowie, ochot�, to chod�- my natychmiast. Wkr�tce �owcy w towarzystwie tropiciela znale�li si� w dzielnicy europejskiej. Bia- �e wille wprost gin�y w�r�d drzew i kwitn�cych krzew�w. Tu i �wdzie widnia�y wie- lowieczne, olbrzymie baobaby, sprawiaj�ce wra�enie s�oni �wiata ro�linnego. Tysi�ce palm kokosowych wysoko, u szczytu smuk�ych pni powiewa�o zielonymi wachlarza- mi li�ci. Podr�nicy wsiedli do ryksz, wygodnych, dwuko�owych powozik�w ci�gni�- tych przez bia�o ubranych kulis�w. Pomkn�li w kierunku centrum miasta le��cego wo- k� starego portu. Niebawem ryksze znalaz�y si� w dzielnicy indyjskiej. Niezbyt wysokie, jasne domy wysuwa�y si� os�oni�tymi balkonami i przybud�wkami ponad ulice. W podcieniach przed sklepami siedzieli w kucki powa�ni handlarze indyjscy, arabscy lub goa�scy. Nie zapraszali przechodni�w do ogl�dania swych towar�w, jak to si� dzieje w innych mia- stach wschodnich, lecz na widok wchodz�cego do sklepu klienta natychmiast podnosi- li si� ze spokojem i wielk� powag�. Na w�skich, kr�tych uliczkach ryksze posuwa�y si� bardzo wolno. Tomek z uwag� przygl�da� si� wystawom sklepowym. Nie brak tu by�o 14 wyrob�w ze z�ota, ko�ci s�oniowej, pi�r strusich, drogich kamieni, jak i oryginalnych in- dyjskich tkanin stanowi�cych g��wny przedmiot handlu. W dzielnicy indyjskiej szcze- g�ln� uwag� zwraca�y kobiety o rysach twarzy niezwykle regularnych, o pi�knych po- wa�nych oczach, ubrane w r�nokolorowe suknie i w�skie spodnie zako�czone u do�u szerok� falbank�. Ich szyje, r�ce, nogi, uszy i nawet nosy zdobi�y bogato rze�bione srebr- ne lub z�ote obr�cze, niekiedy wielkiej warto�ci artystycznej. Dzielnica murzy�ska przedstawia�a odmienny widok. Przewa�a�y tu niskie lepian- ki o ma�ych okienkach, niekiedy o �cianach z chrustu, nie pobielane, z dachami pokry- tymi li��mi palmowymi. Garbate zebu pas�ce si� na jednym z plac�w przypomnia- �y Tomkowi wysp� Cejlon, na kt�rej by� w ubieg�ym roku, lecz teraz nie mia� czasu na wspomnienia, gdy� ryksze wtoczy�y si� w arabsk� dzielnic� miasta. Tutaj barwny potok ludzi przedstawia� mieszanin� ras, narodowo�ci i j�zyk�w. Widzia�o si� Arab�w. Indu- s�w, Goa�czyk�w, Europejczyk�w i prawdziwe mrowie Murzyn�w o odcieniach sk�- ry od jasnobr�zowej do czarnej. Tomek z zapartym tchem spogl�da� na przechodni�w, z kt�rych wielu wygl�dem swym przypomina�o, jakby �ywcem wzi�te z obraz�w, typy pirat�w i handlarzy niewolnik�w. Napatrzywszy si� do syta, �owcy powr�cili do dziel- nicy indyjskiej. Hunter poleci� kulisom zatrzyma� si� przed du�ym sklepem. Powitani uprzejmie przez wysokiego Indusa, w�a�ciciela sklepu, wkroczyli w ch�odne mury do- mostwa. W rozleg�ym sk�adzie pi�trzy�y si� sterty najrozmaitszych przedmiot�w. Mo�na tu by�o naby� wszystko, pocz�wszy od igie�, a sko�czywszy na doskona�ej broni palnej. Zakupy zaj�y �owcom kilka godzin. Dla siebie i towarzyszy Wilmowski wybra� dwa du�e zielone namioty brezentowe oraz cztery bia�e dla eskorty i tragarzy murzy�skich. Potem przysz�a kolej na pi�� w�skich, lecz wygodnych ��ek polowych, nad kt�rymi rozwiesza�o si� szczelnie zapinane moskitiery, czyli mu�linowe zas�ony, chroni�ce przed owadami. Ka�dy namiot wyposa�ono w sk�adany stolik i umywalni� wykonan� z p��t- na nieprzemakalnego. Wilmowski wybra� r�wnie� kilka dok�adnie zamykanych, blasza- nych waliz. Mia�y one chroni� znajduj�ce si� w nich przedmioty przed mr�wkami, b�- d�cymi prawdziw� plag� dla podr�nik�w i mieszka�c�w kraju. W g��bi l�du krajowcy nie u�ywali w owym czasie pieni�dzy i nie znali ich warto�ci, nale�a�o wi�c zaopatrzy� si� w towary zast�puj�ce monet�. Za rad� Huntera nasi �owcy zakupili kilka bel bia�ego perkalu oraz materia�u bawe�nianego, kolorowe szklane ko- rale, zwane przez krajowc�w �same-same", oraz par� zwoj�w mosi�nego i miedziane- go drutu. Jak Tomkowi wyja�ni� ojciec, szklane korale zast�powa�y Murzynom monet� miedzian�, materia�y srebrn�, a drut mosi�ny z�ot�. Nast�pnie nabyto zapasow� odzie�, koce, lekarstwa, �ywno��, s�l, tyto� oraz kilka karabin�w dla eskorty. Wszystko to pakowano od razu w skrzynie i walizy. Tomek zapi- sywa�, gdzie ka�dy przedmiot zosta� umieszczony, aby p�niej, w razie potrzeby, mo�na go by�o �atwo odnale��. Tu� przed wieczorem paki za�adowano na du�y w�z, po czym �owcy zm�czeni ca�odziennymi zakupami powr�cili do domku Huntera. W DRODZE DO NAIROBI Tomek niecierpliwie kr�ci� si� na �awce, wygl�daj�c przez okno wagonu. Od chwili opuszczenia Mombasy poci�g wci�� jecha� wolno po coraz wy�ej wznosz�cym si� kra- ju. Po kilku godzinach znikn�y uprawne okolic�, obfituj�ce w palmy kokosowe i bana- nowce. Miejsce ich zast�pi�y kaktusy, agawy, roz�o�yste palmy i bia�o kwitn�ce dzikie krzewy. Im poci�g pi�� si� wy�ej, tym ubo�sza stawa�a si� ro�linno��. Przed nastaniem wieczoru po obydwu stronach toru kolejowego rozci�ga� si� ju� tylko spalony s�o�- cem step. Gdzieniegdzie stercza�y kolczaste drzewa; jedynie wzd�u� �o�ysk wyschni�- tych rzek ro�linno�� krzewi�a si� troch� bujniej, tworz�c w krajobrazie charakterystycz- ne wst�gi zieleni. Gdy noc zapad�a nad stepem, Tomek wtuli� si� w k�t �awki. Wzrok jego zatrzyma� si� na pod�u�nym futerale po�o�onym na p�ce. U�miech zadowolenia pojawi� si� na twa- rzy ch�opca. W futerale tym znajdowa� si� przecie� jego wspania�y sztucer, kt�ry otrzy- ma� w podarunku od ojca na wypraw� do Australii. Strza�em z niego Tomek zabi� ty- grysa bengalskiego, o czym Smuga wspomnia� ju� podczas pierwszej rozmowy z Hun- terem. Od owego zdarzenia ojciec i jego przyjaciele zacz�li traktowa� Tomka na r�w- ni z doros�ymi. By� z tego szczeg�lnie dumny, gdy� nie lubi�, gdy ktokolwiek przypomi- na� mu jego m�ody wiek. Dla dodania sobie powagi zaraz w Mombasie przypasa� rewol- wer systemu Colta, ofiarowany mu na pami�tk� przez Smug� po zabiciu tygrysa, i na- wet teraz, mimo �e przeszkadza� w wygodnym u�o�eniu si� do snu, nie odk�ada� go na p�k�. Ukradkiem spojrza� na Smug�. On r�wnie� nie odpi�� pasa z rewolwerami, a po- przez kiesze� spodni bosmana Nowickiego wyra�nie rysowa�y si� kontury broni. To- mek domy�la� si�, dlaczego jego starsi przyjaciele zachowywali t� ostro�no��. Przecie� Hunter opowiada� o Nandi napadaj�cych do�� cz�sto na poci�gi � Jedynie ojciec po- wiesi� sw�j pas z rewolwerem na wieszaku i, jakby nic im nie grozi�o, wypytywa� tropi- ciela o zwyczaje Masaj�w. Tomek w milczeniu por�wnywa� ojca z dwoma przyjaci�mi. Od chwili poznania Smuga sta� si� dla niego idea�em bohatera. Nawet taki si�acz i zawalidroga jak bosman 16 No wieki pe�en by� podziwu dla odwagi i opanowania podr�nika, kt�ry o swych naj- niezwyklej szych przygodach opowiada� z zupe�n� oboj�tno�ci�. Stalowy, zimny b�ysk w oczach Smugi znika� jedynie podczas rozmowy z Tomkiem. Ch�opiec wyczuwa�, �e ma w nim szczerego przyjaciela. Rubaszny, dobroduszny i bezpo�redni w obcowaniu bosman Nowicki traktowa� Tomka jak najlepszego koleg�. Nie zwraca� uwagi na r�nic� wieku. Zaprzyja�ni� si� z ch�opcem, gdy� obydwaj nade wszystko kochali Warszaw�; gdy tylko mieli ku temu sposobno��, rozmawiali o rodzinnym mie�cie. Obydwaj jednakowo przepadali za przy- godami, dlatego te� Smuga sta� si� dla nich wzorem. Tomek spojrza� na ojca. Ten wysoki, barczysty, o �agodnym wyrazie twarzy m�czy- zna r�ni� si� usposobieniem od swych towarzyszy. Nie �akn�� przyg�d ani s�awy, a we wszystkich ludzkich istotach widzia� przyjaci�. Podczas wypraw �owieckich Smuga i bosman gotowi byli torowa� sobie drog� stanowczo�ci� lub si��. Wilmowski natomiast wola� nawi�zywa� z krajowcami przyjazne stosunki, do czego mia� wyj�tkowe szcz�cie. Spogl�daj�c na ojca, Tomek mimo woli przys�uchiwa� si� jego rozmowie z Hunterem. � W�r�d Murzyn�w zamieszkuj�cych Keni� mo�na wyr�ni� dwie zasadnicze gru- py o odr�bnych zwyczajach i sposobie �ycia � wyja�nia� teraz Hunter. � Pierwsz� sta- nowi� liczne szczepy Bantu. Do nich nale�� Kikuju i Wakamba, kt�rzy jako rolnicy lub pasterze prowadz� osiad�y tryb �ycia. Na og� s� �agodni i troch� boja�liwi, tote� do�� �atwo poddaj� si� wp�ywom Europejczyk�w. Do drugiej grupy nale�� ludy pochodze- nia chamickiego. G��wnymi jej reprezentantami s� Masajowie, Nandi i Luo o g��boko zakorzenionych tradycjach wojownik�w. Jako koczownicy w�druj� ze swymi stadami z pastwiska na pastwisko. Wojownicze usposobienie, odwaga oraz niech�� do wszyst- kiego, co obce, uodporniaj� ich na wp�ywy europejskie. Stanowi� te� trudny orzech do zgryzienia dla angielskiej administracji. � Czy s�dzi pan, �e uda nam si� nam�wi� Masaj�w do wzi�cia udzia�u w wyprawie do Ugandy? � zapyta� Wilmowski. � W zasadzie nie lubi� na d�ugo opuszcza� swych �on, a ma ich niemal ka�dy Masaj kilka lub nawet wi�cej. Wszak�e w ostatnich latach m�r wyniszczy� im stada, powinni wi�c teraz nie gardzi� dobrym zarobkiem. Przecie� �ony ich wci�� potrzebuj� nowych ozd�b, kt�rymi obwieszaj� si� z prawdziwym zami�owaniem � odpar� Hunter. � No to przekupimy je sznurami same-same � ucieszy� si� Wilmowski. � To najlepszy spos�b � przytakn�� Hunter. Wilmowski przeci�ga� rozmow� z tropicielem nie zwa�aj�c na p�n� por�. Inni na- tomiast spali od dawna, a i Tomka zacz�� ju� morzy� sen. Przymykaj�c oczy rozwa�a�: �Tatu� my�li o wszystkim jak prawdziwy w�dz przed waln� bitw�. Nawet odwa�ny pan Smuga i bosman polegaj� ca�kowicie na jego do�wiadczeniu. Jakie to dziwne � ta- tu� od�o�y� bro�, lecz czuwa, a my, uzbrojeni, �pimy w najlepsze, bo wiemy, �e on jest z nami. Kochany tatu�." 17 Jasny dzie� zbudzi� Tomka. Jego towarzysze stali przy szerokim oknie. Tomek po- my�la�, �e musieli ujrze� co� niezwykle ciekawego, natychmiast wi�c zerwa� si� z �awki, podbieg� do nich i zapyta�: � Co tam wida�, tatusiu? � Rozejrzyj si� po okolicy! � zach�ci� go ojciec. Tomek wyjrza� przez okno wagonu. W oddali, na po�udniu, pi�trzy�a si� wysoko ku niebu olbrzymia g�ra. Dwa z jej trzech szczyt�w, rozdzielone od siebie siod�em g�r- skim, rozleg�ym na kilka kilometr�w, zdawa�y si� wisie� w powietrzu, gdy� przep�ywa- j�ce poni�ej chmury tworzy�y wok� nich k��biasty wieniec. � To jest na pewno Kilimand�aro, najwy�sza g�ra Afryki13 � domy�li� si� ch�opiec. � Zgad�e� � powiedzia� ojciec. � Wysoko�� jej wynosi blisko sze�� tysi�cy me- tr�w. � Imponuj�cy widok przedstawia g�ra pokryta �niegiem w samym sercu Czarnego L�du, i to niemal na r�wniku � przyzna� Smuga. � Nie nale�y si� te� dziwi�, �e niekt�re plemiona murzy�skie, mieszkaj�ce na sto- kach Kilimand�aro, oddaj� jej bosk� cze�� � doda� Hunter. � Na przyk�ad Wad�aggo- wie wierz�, �e niedost�pne cz�owiekowi za �ycia kratery szczyt�w Kibo i Mawenzi, maj� dopiero po jego �mierci s�u�y� mu za wieczne mieszkanie. W my�l legendy, na Kibo gromadz� si� duchy m�czyzn, na Mawenzi kobiet. Na lodowcach maj� nadto przeby- wa� z�e duchy warumu, kt�re ka�dego �mia�ka, pr�buj�cego wydrze� im tajemnic�, ka- rz� �mierci�. � Chcia�bym si� z bliska przyjrze� Kilimand�aro! � powiedzia� Tomek. � A mo�e pachnie ci wspinaczka tak jak na G�r� Ko�ciuszki, pami�tasz? � zagad- n�� Smuga. � Ho, ho! �eby tylko tatu� zgodzi� si� na to! Mieliby�my si� czym pochwali�! � W�tpi�, czyby�my si� zdo�ali wspi�� na Kilimand�aro � wtr�ci� Wilmowski, kt�- ry jako geograf najwi�cej mia� wiadomo�ci o osobliwo�ciach �wiata. � Jest niemal trzy razy wy�sza od G�ry Ko�ciuszki. Zbocza jej nie s� zbyt przyst�pne. Od chwili gdy Reb- mann poda� wiadomo�� o istnieniu na r�wniku wielkiej g�ry pokrytej wiecznym �nie- giem, wielu podr�nik�w i alpinist�w kusi�o si� o zdobycie jej szczyt�w. Jeden z nich, Johnston, przez p� roku przebywa� na Kilimand�aro, lecz dotar� tylko do wysoko�ci czterech tysi�cy dziewi�ciuset metr�w. Z kilku nast�pnych ekspedycji jedynie Anglik Charles New wspi�� si� do granicy wiecznego �niegu. Trzykrotnie na szczyt tej g�ry pr�bowa� wedrze� si� Niemiec, geograf i alpinista, Hans Meyer. Dopiero w roku ty- si�c osiemset osiemdziesi�tym dziewi�tym, podczas trzeciej wyprawy, uda�o mu si� jako pierwszemu osi�gn�� Kibo, jeden ze szczyt�w Kilimand�aro, i zbada� wygas�y kra- 13Kilimand�aro (w j�zyku krajowc�w: Kilima Nd�aro � g�ra ducha sprowadzaj�cego zimno). G�ra posiada 3 szczyty: Kibo � 5895 m, Mawenzi � 5355 m i Szira � 4300 m. 18 ter oraz pokrywaj�ce go lodowce. Od tej chwili uwierzono w to, co m�wi� swego czasu Rebmann. Niewielu szcz�liwym podr�nikom uda�o si� p�niej wej�� na szczyt Kibo14. Konieczne s� do tego si�a, wprawa i odpowiedni ekwipunek, a tymczasem my nie jeste- �my na to przygotowani. � S�uchaj, brachu! Mog� �azi� po rejach okr�towych jak kot, ale daj mi spok�j z g�- rami i lodowcami � odezwa� si� do ch�opca bosman Nowicki. � Na takim lodowcu pewno nawet rum zamarza w �o��dku. � Och, drogi panie bosmanie, przecie� my tylko tak sobie rozmawiamy � pocie- szy� go Tomek. Kilimand�aro znika�a z pola widzenia, lecz okolica nie wydawa�a si� ju� tak pos�p- na jak poprzedniego dnia. Co pewien czas pojawia�y si� w�r�d stepu, nawet niedaleko od jad�cego poci�gu, jasno��te antylopy. By�o ich nieraz po kilkadziesi�t sztuk. Jedne pas�y si� spokojnie, inne patrzy�y na poci�g prezentuj�c swe wysokie rogi. Tu i �wdzie w�r�d stada z�ocistych antylop bieli�y si� pr�gowate zebry, gdzie indziej zn�w czernia- �y gnu pas�ce si� razem z wielkimi afryka�skimi strusiami. Te ostatnie przypomnia�y Tomkowi i bosmanowi ich niefortunne �owy na emu w Australii. Z humorem opowie- dzieli Hunterowi sw� niebezpieczn� przygod�. Czas szybko mija�. Rozweselony Hunter opowiada� z kolei ciekawostki ze swych po- lowa� i ani si� spostrzegli, jak poci�g wjecha� na Kapiti Plains. By� to prawie pusty step poros�y nik��, krzaczast� i kolczast� ro�linno�ci�, w�r�d kt�rej roi�o si� od zwierzy- ny. Przebiega�y ca�e jej stada licz�ce po kilkaset sztuk. Czasem, nie opodal pas�cych si� zwierz�t, sta� samiec antylopy gnu, kt�ry, jak zapewnia� tropiciel, pilnowa� bezpiecze�- stwa stada. Zwykle trzyma� si� na uboczu, stawa� na wy�szym cokolwiek miejscu i wi- da� go by�o jeszcze nawet wtedy, gdy sp�oszone stado znika�o w ucieczce. Widoki roztaczaj�ce si� z okna poci�gu poch�on�y Tomka bez reszty. Pierwszy te� spostrzeg� pi�knego, oryginalnego ptaka wielko�ci �urawia, o stosunkowo d�ugiej szyi i wysokich nogach, kt�ry ko�owa� nad mijan� przez poci�g rzek� Athis. Tomka zachwy- ci�a kita pi�r zwisaj�ca z czuba ptaka � wyda� okrzyk podziwu. � To w�ojad sekretarz15 � wyja�ni� ch�opcu Smuga. � �yje nie tylko tu, ale i w Ameryce. Stanowi przej�ciowy gatunek mi�dzy ptakiem brodz�cym a jastrz�biem; �ywi si� gadami i p�azami. Skoro wypatrzy zdobycz, naje�a kit� na g�owie i z nat�on� uwag� �ledzi ruchy w�a, potem jednym skokiem rzuca si� na niego, przyciska szpona- mi do ziemi, a przed uk�szeniem broni si� skrzyd�ami. Poluje r�wnie� na w�e jadowi- 14Do 1935 r. na Kilimand�aro wspi�o si� zaledwie 39 os�b. Jednym z pierwszych by� Polak, dr Antoni Jakubski, pracownik Instytutu Zoologicznego Wszechnicy Lwowskiej, kt�ry w latach 1909-10 bada� Tan- ganik�. 13 marca 1910 r., pozostawiwszy ni�ej w obozie zm�czonych i wyl�k�ych tragarzy, samotnie osi�- gn�� szczyt Kibo. W okresie drugiej wojny �wiatowej wyczynu tego dokona�o dw�ch Polak�w, cz�onk�w Polskiego Klubu Wysokog�rskiego: w 1944 r. na szczyt Kibo wspi�� si� Jerzy Golcz, a w 1945 r. in�. Wik- tor Ostrowski wraz z angielskim dziennikarzem A. W. Parsonem. lsSerpentarius secretarius. 19 te, kt�re po�era razem z gruczo�ami jadowymi. Jest tak po�yteczny w t�pieniu p�az�w i gad�w, �e znajduje si� pod ochron�. Tomek urozmaica� sobie d�ug� podr� przegl�daniem podr�cznej torby. Mia� w niej r�ne drobiazgi. Pokaza� bosmanowi szklan� kul� z tr�jmasztowym statkiem w �rodku, nowy n� my�liwski, kilka fotografii Sally i spory zapas r�nych �wiecide�ek tak po��- danych zawsze przez Murzyn�w. �owcy toczyli d�ugie dysputy, kt�re przerwano wtedy dopiero, gdy poci�g zbli�a� si� do Nairobi. Po dwudziestu godzinach od chwili opuszczenia Mombasy poci�g zatrzyma� si� w Nairobi. Tutaj nasi �owcy wysiedli, zabieraj�c z sob� tylko najniezb�dniejszy ekwipu- nek. Reszt� baga�y mieli odebra� p�niej na stacji w Kisumu. Przed dworcem oczeki- wa� na nich ma�y dwuko�owy w�zek z o�lim zaprz�giem. Powozi� Murzyn zatrudnion