Stanis�aw Lem Wielkie lanie Kto� zapuka� do domu konstruktora Klapaucjusza, kt�ry uchyli� drzwi, wystawi� g�ow� na zewn�trz i zobaczy� brzuchat� maszyn� na czterech kr�tkich nogach. � Kim jeste� i czego chcesz? � spyta�. � Jestem Maszyn� Do Spe�niania �ycze�, a przys�a� mnie do ciebie tw�j przyjaciel i wielki kolega, Trurl, jako podarek. � Jako podarek? � rzek� Klapaucjusz, kt�rego uczucia dla Trurla by�y dosy� mieszane, a szczeg�lnie nie spodoba�o mu si� to, �e maszyna nazwa�a Trurla jego �wielkim koleg��. � No, dobrze � zadecydowa� po kr�tkim namy�le � mo�esz wej��. Kaza� jej stan�� w k�cie obok pieca i, nie zwracaj�c na ni� pozornie uwagi, wr�ci� do przerwanej pracy. Budowa� baniast� maszyn� na trzech nogach. By�a ju� prawie gotowa i tylko j� polerowa�. Po jakim� czasie Maszyna Do Spe�niania �ycze� odezwa�a si�: � Przypominam o swej obecno�ci. � Nie zapomnia�em o niej � rzek� Klapaucjusz i dalej robi� swoje. Po chwili maszyna odezwa�a si�: � Mo�na wiedzie�, co robisz? � Jeste� Maszyn� Do Spe�niania �ycze� czy Do Stawiania Pyta�? � rzek� Klapaucjusz i doda�: � Potrzebuj� niebieskiej farby. � Nie wiem, czy b�dzie w odcieniu, jakiego potrzebujesz � odpar�a maszyna, wysuwaj�c przez klapk� w brzuchu puszk� farby. Klapaucjusz otworzy� j�, bez s�owa zanurzy� w niej p�dzel i wzi�� si� do malowania. Do wieczora za��da� jeszcze po kolei szmergla, karborundu, wiert�a i bia�ej farby oraz �rubek, a za ka�dym razem maszyna dawa�a mu natychmiast to, czego sobie �yczy�. Pod wiecz�r zakry� budowany przyrz�d kawa�kiem p�achty, posili� si�, usiad� naprzeciw maszyny na ma�ym tr�jnogu i rzek�: � Zobaczymy teraz, czy co� potrafisz. Powiadasz, �e umiesz robi� wszystko? � Wszystko nie, ale wiele � odpar�a skromnie maszyna. � Czy zadowoli�y ci� farby, �rubki i wiert�a? � A, owszem, owszem! � odpar� Klapaucjusz. � Ale za��dam teraz od ciebie rzeczy daleko trudniejszej. Je�li jej nie zrobisz, ode�l� ci� do twego pana z odpowiednim podzi�kowaniem i opini�. � A c� to takiego? � spyta�a maszyna i przest�pi�a z nogi na nog�. � To Trurl � wyja�ni� Klapaucjusz. � Masz mi zrobi� Trurla, takute�kiego jak prawdziwy. �eby jeden by� nie do odr�nienia od drugiego! Maszyna pomrucza�a, pobrz�cza�a, poszumia�a i rzek�a: � Dobrze, zrobi� ci Trurla, ale obchod� si� z nim ostro�nie, bo to bardzo wielki konstruktor! � Ach, rozumie si�, mo�esz by� spokojna � odpar� Klapaucjusz. � No i gdzie� ten Trurl? � Co? Tak zaraz? Przecie� to nie byle co � rzek�a maszyna. � To musi chwil� potrwa�. Trurle � to nie �rubki ani lakiery! Jednak�e nad podziw szybko zatr�bi�a, zadzwoni�a, w brzuchu otwar�y si� jej spore drzwiczki i z ciemnego wn�trza wyszed� Trurl. Klapaucjusz wsta�, obszed� go, przyjrza� mu si� z bliska, obmaca� go dok�adnie i ostuka�, ale nie by�o �adnej w�tpliwo�ci � mia� przed sob� Trurla jak dwie krople wody podobnego do orygina�u. Trurl, kt�ry wyszed� z brzucha maszyny, mru�y� oczy od �wiat�a, ale poza tym zachowywa� si� ca�kiem zwyczajnie. � Jak si� masz, Trurlu! � powiedzia� Klapaucjusz. � Jak si� masz, Klapaucjuszu! Ale sk�d ja si� tu w�a�ciwie wzi��em? � odpar�, wyra�nie zdziwiony, Trurl. � A, tak, ot, po prostu zaszed�e�... Dawno ci� nie widzia�em. Jak ci si� u mnie podoba? � Owszem, owszem... Co to masz tam pod t� p�acht�? � Nic takiego. Mo�e si�dziesz? � E, kiedy zdaje mi si�, �e ju� p�no. Ciemno na dworze, chyba p�jd� do domu. � Nie tak pr�dko, nie tak zaraz! � zaprotestowa� Klapaucjusz. � Chod� najpierw do piwnicy, zobaczysz, jakie to b�dzie interesuj�ce... � A c� masz takiego w piwnicy? � Jeszcze nie mam, ale b�d� zaraz mia�. Chod�, chod�... I, poklepuj�c go, sprowadzi� Klapaucjusz Trurla do piwnicy, tam za� podstawi� mu nog�, a gdy �w upad�, zwi�za� go, a potem grubym dr�giem zacz�� go t�uc na kwa�ne jab�ko. Trurl wrzeszcza� wniebog�osy, wzywa� pomocy, na przemian kl�� i prosi� zmi�owania, lecz nic to nie pomaga�o � noc by�a ciemna i pusta, a Klapaucjusz wali� go dalej, a� hucza�o. � Oj! Au! Dlaczego mnie tak bijesz?! � wo�a� Trurl, uchylaj�c si� przed razami. � Bo mi to sprawia przyjemno�� � wyja�ni� Klapaucjusz i zamachn�� si�. � Tego� jeszcze nie spr�bowa�, m�j Trurlu! I uderzy� go w g�ow�, a� zadzwoni�a jak beczka. � Pu�� mnie natychmiast, bo p�jd� do kr�la i powiem, co ze mn� robi�e�, a wtr�ci ci� do lochu!! � krzycza� Trurl. � Nic mi nie zrobi. A wiesz, czemu? � spyta� Klapaucjusz i usiad� na �awce. � Nie wiem � rzek� Trurl, rad, �e nast�pi�a przerwa w biciu. � Bo ty nie jeste� prawdziwym Trurlem. On jest u siebie, zbudowa� Maszyn� Do Spe�niania �ycze� i przys�a� mi j� w darze, a ja, �eby j� wypr�bowa�, kaza�em jej sporz�dzi� ciebie! Teraz odkr�c� ci g�ow�, postawi� pod moim ��kiem i b�d� jej u�ywa� jako pacho�ka do �ci�gania but�w! � Jeste� potworem! Dlaczego chcesz to zrobi�?! � Powiedzia�em ci ju�: bo mi to sprawia przyjemno��. No, do�� tego pustego gadania! � To m�wi�c, Klapaucjusz uj�� kij w obie r�ce, a Trurl zacz�� krzycze�: � Przesta�! Przesta� natychmiast! Powiem ci co� bardzo wa�nego!! � Ciekawym, co mo�esz mi takiego powiedzie�, co by mnie powstrzyma�o od u�ywania twej g�owy jako pacho�ka do but�w � odpar� Klapaucjusz, ale przesta� go bi�. Trurl zawo�a� wtedy: � Wcale nie jestem Trurlem zrobionym przez maszyn�! Jestem prawdziwym Trurlem, najprawdziwszym w �wiecie, i chcia�em si� tylko dowiedzie�, co robisz od tak dawna, zamkn�wszy si� w domu na cztery spusty! Zbudowa�em wi�c maszyn�, schowa�em si� w jej brzuchu i kaza�em si� zanie�� do twego domu pod pozorem, �e ona jest podarkiem ode mnie dla ciebie! � Prosz�, prosz�, ale� historyjk� wymy�li�e�, i to tak na poczekaniu! � rzek� Klapaucjusz i, wstaj�c, �cisn�� w r�ku grubszy koniec kija. � Mo�esz si� nie wysila�, widz� twoje k�amstwa na wylot. Jeste� Trurlem zrobionym przez maszyn�, spe�nia ona wszystkie �yczenia, dzi�ki niej dosta�em �rubki i bia�� farb�, jak r�wnie� niebiesk�, wiert�a i inne rzeczy. Je�eli potrafi�a zrobi� tamto, potrafi�a zrobi� i ciebie, m�j kochany! � Mia�em to wszystko przygotowane w jej brzuchu! � zawo�a� Trurl. � Nie by�o trudno przewidzie�, czego b�dziesz potrzebowa� podczas pracy! Przysi�gam, �e m�wi� prawd�! � Gdyby to by�a prawda, oznacza�aby, �e m�j przyjaciel, wielki konstruktor Trurl, jest zwyczajnym oszustem, a w to nigdy nie uwierz�! � odpar� Klapaucjusz. � Masz! I zdzieli� go od ucha w plecy. � To za oszczerstwa rzucone na mego przyjaciela Trurla. � Masz jeszcze raz! I do�o�y� mu z drugiej strony. Potem bi� go jeszcze, grzmoci� i t�uk�, a� si� zm�czy�. � P�jd� si� teraz zdrzemn�� nieco i w ten spos�b odpoczn� � rzek� wyja�niaj�co i odrzuci� kij. � A ty poczekaj sobie, niebawem wr�c�... � Kiedy odszed�, a po ca�ym domu rozesz�y si� odg�osy jego pochrapywania, Trurl poty j�� wi� si� w sznurach, a� rozlu�ni� je, potem porozsup�ywa� w�z�y, pobieg� cicho na g�r�, wlaz� do �rodka maszyny i ruszy� w niej z kopyta do domu. Klapaucjusz za�, �miej�c si� w ku�ak, patrza� przez g�rne okienko na jego ucieczk�. Nazajutrz uda� si� z wizyt� do Trurla. Ten wpu�ci� go do izby, milcz�c ponuro. W izbie panowa� p�mrok, lecz bystry Klapaucjusz i tak spostrzeg�, �e korpus i g�owa Trurla nosz� �lady wielkiego lania, jakie mu spu�ci�, chocia� wida� by�o, �e Trurl porz�dnie si� napracowa�, wyklepuj�c i prostuj�c wg��bienia uczynione razami. � C�e� taki pos�pny? � zagadn�� weso�o Klapaucjusz. � Przyszed�em podzi�kowa� ci za pi�kny podarek, szkoda tylko, �e podczas mego snu umkn��, zostawiaj�c otwarte drzwi, jakby si� pali�o! � Wydaje mi si�, �e uczyni�e� niew�a�ciwy u�ytek z mego podarunku, aby nie powiedzie� wi�cej! � wybuchn�� Trurl. � Maszyna opowiedzia�a mi wszystko, nie musisz si� fatygowa� � doda� ze z�o�ci�, widz�c, �e Klapaucjusz otwiera usta. � Kaza�e� jej zrobi� mnie, mnie samego, a potem podst�pem sprowadzi�e� duplikat mej osoby do piwnicy i tam najstraszliwiej go zbi�e�! I po takiej wyrz�dzonej mi zniewadze, po takiej podzi�ce za wspania�y dar, o�mielasz si� jeszcze, jak gdyby nigdy nic, przychodzi� do mnie? Co masz mi do powiedzenia? � Zupe�nie nie pojmuj� twego gniewu � odpar� Klapaucjusz. � Istotnie, kaza�em maszynie zrobi� twoj� kopi�. Powiadam ci, by�a doskona�a, wprost zdumia�em si� na jej widok. Co si� tyczy bicia, maszyna musia�a mocno przesadzi� � istotnie, szturchn��em par� razy tego zrobionego, bo chcia�em wypr�bowa�, czy jest solidnie wykonany, by�em te� ciekaw, jak na to zareaguje. Okaza� si� nadzwyczajnie bystry. Z miejsca opowiedzia� mi wymy�lon� historyjk�, jakoby� to by� ty sam we w�asnej osobie; nie da�em mu wiary, a wtedy zacz�� przysi�ga�, �e wspania�y dar nie by� darem, lecz zwyk�ym oszuka�stwem; rozumiesz chyba, �e w obronie twego honoru, honoru mojego przyjaciela, musia�em go za tak bezczelne k�amstwa z�oi�. Przekona�em si� jednak, �e wykazuje wybitn� inteligencj�, a wi�c nie tylko fizycznie, ale i duchowo przypomina� ciebie, m�j drogi. Jeste�, zaiste, wielkim konstruktorem, to tylko chcia�em ci powiedzie� i w tym celu przyszed�em tak wcze�nie! � Ach! No, tak, zapewne � odpar� ju� nieco udobruchany Trurl. � Co prawda u�ytek, jaki zrobi�e� z Maszyny Do Spe�niania �ycze�, nie wydaje mi si� w dalszym ci�gu najszcz�liwszy, ale niech ci b�dzie... � A, prawda, chcia�em ci� w�a�nie spyta�, co w�a�ciwie zrobi�e� z tym sztucznym Trurlem? � spyta� niewinnie Klapaucjusz. � Czy m�g�bym go zobaczy�? � By� wprost szalony z w�ciek�o�ci! � odpar� Trurl. � Grozi�, �e strzaska ci czaszk�, zaczaiwszy si� ko�o tej wielkiej ska�y przy twoim domu, a kiedy usi�owa�em mu to wyperswadowa�, skaka� mi do oczu, w nocy za� j�� ple�� z drut�w wnyki i sieci na ciebie, m�j drogi, wi�c chocia� uwa�a�em, �e to mnie obrazi�e� w jego osobie, powodowany pami�ci� o naszej starej przyja�ni, aby usun�� ci z drogi gro��ce niebezpiecze�stwo (bo on si� a� zapami�ta�), rozebra�em go, nie widz�c innego wyj�cia, na drobne cz�ci... To m�wi�c, Trurl jakby od niechcenia tr�ci� nog� walaj�ce si� po pod�odze, rozw��czone szcz�tki mechanizm�w. Po czym po�egnali si� ciep�o i rozstali jako serdeczni przyjaciele. Od tej pory Trurl nie robi� nic innego, tylko na lewo i na prawo opowiada� ca�� histori�, jak to obdarowa� Klapaucjusza Maszyn� Do Spe�niania �ycze�, jak obdarowany post�pi� niepi�knie, ka��c jej zrobi� sobie Trurla, i spu�ci� mu lanie, jak wspaniale sporz�dzona przez maszyn� kopia zr�cznymi k�amstwami usi�owa�a wydoby� si� z opresji i umkn�a, ledwo zm�czony Klapaucjusz u�o�y� si� do snu, a on sam, Trurl, rozebra� na kawa�ki zrobionego Trurla, kt�ry przybieg� do jego domostwa, uczyni� za� tak tylko po to, by uchroni� swego przyjaciela od zemsty pobitego. I p�ty opowiada� i chwali� si�, i puszy�, i przyzywa� �wiadectwo Klapaucjusza, a� wie�� o tej dziwnej przygodzie dosz�a na dw�r kr�lewski i nikt ju� tam nie wyra�a� si� o Trurlu inaczej, jak tylko z najwi�kszym podziwem, cho� do niedawna jeszcze powszechnie zwano go Konstruktorem Najg�upszych Maszyn Rozumnych na �wiecie. A kiedy Klapaucjusz pos�ysza�, �e sam kr�l obficie obdarowa� Trurla i odznaczy� go Orderem Wielkiej Spr�yny i Gwiazd� Helikonoidaln�, zawo�a� wielkim g�osem: � Jak to? Wi�c za to, �e uda�o mi si� go przechytrzy�, kiedym go przejrza�, kiedy spu�ci�em mu setne baty, �e musia� si� potem klepa� i �ata�, jak niepyszny uciek�szy na pokrzywionych nogach noc� z mojej piwnicy, za to wszystko op�ywa teraz w dostatki, a jakby tego by�o ma�o, kr�l odznacza go jeszcze orderem? O, �wiecie, �wiecie!... I, okropnie rozgniewany, wr�ci� do domu, aby zamkn�� si� w nim na cztery spusty. Budowa� bowiem tak� sam� Maszyn� Do Spe�niania �ycze� jak i Trurl, tylko tamten wcze�niej j� sko�czy�. ?????????? �????????� � http://artefact.lib.ru 1 ?????????? �????????� � http://artefact.lib.ru