Stanis�aw Lem Ratujmy kosmos (list otwarty Ijona Tichego) Po d�u�szym pobycie na Ziemi wybra�em si� w drog�, aby poodwiedza� najulubie�sze miejsca dawnych moich wypraw � gromady kuliste Perseusza, konstelacj� Cielca i wielk� chmur� gwiazdow� u j�dra Galaktyki. Wsz�dzie zasta�em zmiany, o kt�rych ci�ko mi pisa�, bo nie s� to zmiany na lepsze. M�wi si� teraz wiele o upowszechnieniu turystyki kosmicznej. Bez w�tpienia turystyka to doskona�a rzecz, ale wszystko winno mie� swoj� miar�. Nieporz�dki zaczynaj� si� tu� za progiem. Kr���cy mi�dzy Ziemi� i Marsem pas asteroid�w jest w op�akanym stanie. Te monumentalne z�omy skalne, niegdy� pogr��one w odwiecznej nocy, o�wietlono elektryczno�ci�, a na dodatek ka�de urwisko raz ko�o razu pokrywaj� pracowicie wyd�ubane inicja�y i monogramy. Szczeg�lnie ulubiony przez flirtuj�ce parki Eros trz�sie si� od uderze�, kt�rymi rozmaici domoro�li kaligrafowie wykuwaj� w jego skorupie pami�tkowe napisy. Paru obrotnych spryciarzy wypo�ycza na miejscu m�oty, d�uta, a nawet wiert�a pneumatyczne i cz�owiek nie mo�e znale�� dziewiczej ska�y w najdzikszym dawniej uroczysku. Zewsz�d strasz� napisy w rodzaju: �Kocham Ci� nad �ycie na tym meteorycie�, �To jest asteroidu ska�a, pod ni� mi�o�� nasza trwa�a� i tym podobne, wraz z sercami przebitymi strza�� w najgorszym gu�cie. Na Cererze, kt�r� upodoba�y sobie, nie wiem czemu, wielodzietne rodziny, kwitnie istna plaga fotograficzna. Grasuje tam sporo fotograf�w, kt�rzy ma�o �e wypo�yczaj� skafandry do pozowania, ale pokrywaj� �ciany g�rskie specjaln� emulsj� i za niewielk� op�at� uwieczniaj� na nich ca�e wycieczki, a wykonane w taki spos�b olbrzymie zdj�cia powlekaj� dla trwa�o�ci glazur�. Odpowiednio upozowane rodziny � ojciec, matka, dziadkowie, dzieci � u�miechaj� si� ze skalnych urwisk, co, jak czyta�em w jakim� prospekcie, stwarza� ma �familijn� atmosfer�. Co si� tyczy Junony, to tej niegdy� tak pi�knej planetki prawie nie ma: ka�dy, komu si� spodoba, od�upuje od niej g�azy i ciska je w pr�ni�. Nie oszcz�dzono ani �elazoniklowych meteoryt�w, kt�re posz�y na pami�tkowe sygnety i spinki, ani komet. Ma�o kt�ra pojawia si� teraz z ca�ym ogonem. S�dzi�em, �e uciekn� od t�oku kosmobus�w i tych portret�w rodzinnych na ska�ach wraz z grafoma�skimi wierszyd�ami, kiedy wydostan� si� poza Uk�ad S�oneczny, ale gdzie tam! Profesor Bruckee z obserwatorium skar�y� si� mi niedawno na s�abn�cy blask obu gwiazd Centaura. Jak maj� nie s�abn��, je�li ca�a okolica wype�niona jest �mieciem?! Wok� ci�kiej planety Syriusza, stanowi�cej atrakcj� tego uk�adu, powsta� pier�cie�, przypominaj�cy pier�cienie Saturna, lecz utworzony z flaszek po piwie i lemoniadzie. Kosmonauta, lec�cy tym szlakiem, musi wymija� nie tylko chmury meteor�w, ale i puszki po konserwach, skorupki jaj i stare gazety. S� tam miejsca, gdzie nie wida� spoza nich gwiazd. Astrofizycy od lat �ami� sobie g�ow� nad przyczyn� wywo�uj�c� znaczn� r�nic� w ilo�ciach py�u kosmicznego w rozmaitych galaktykach. My�l� sobie, �e to do�� proste � im wy�sza w galaktyce cywilizacja, tym wi�cej tam na�miecono, st�d ca�y ten py�, kurz i odpadki. Jest to nie tyle problem dla astrofizyk�w, ile dla zamiataczy. Jak wida�, i w innych mg�awicach nie umiano sobie poradzi�, ale to doprawdy niewielka pociecha. Godn� pot�pienia zabaw� jest tak�e plucie w pr�ni�, �lina bowiem, jak ka�da w og�le ciecz, zamarza w niskiej temperaturze i zderzenie z ni� �atwo mo�e doprowadzi� do katastrofy. Niezr�cznie nawet o tym m�wi�, ale osoby, kt�re zwykle choruj� w podr�y, zdaj� si� uwa�a� kosmos za rodzaj spluwaczki, jak gdyby nie wiedzia�y, �e �lady ich dolegliwo�ci kr��� potem przez miliony lat po orbitach, budz�c u turyst�w niemi�e skojarzenia i zrozumia�� niech��. Osobny problem stanowi alkoholizm. Poza Syriuszem j��em liczy� rozwieszone w pr�ni olbrzymie napisy reklamuj�ce marsja�sk� gorzk�, galakt�wk�, extra ksi�ycow� czy sputnik wyborowy � ale rych�o przesta�em, straciwszy rachub�. Jak s�ysza�em od pilot�w, niekt�re kosmodromy zmuszone by�y przej�� z paliwa alkoholowego na kwas azotowy, zdarza�o si� bowiem, �e w razie potrzeby nie by�o czym startowa�. S�u�ba patrolowa powtarza, �e w przestrzeni trudno rozpozna� z dala pijanego: wszyscy t�umacz� swoje chwiejne kroki i poruszenia brakiem grawitacji. Ale to nie zmienia faktu, �e praktyki niekt�rych stacji obs�ugowych wo�aj� o pomst� do nieba. Samemu mi si� zdarzy�o prosi� o nape�nienie butli rezerwowych tlenem, po czym, oddaliwszy si� o nieca�y parsek, us�ysza�em dziwne bulgotanie i przekona�em si�, �e nalano mi czystego winiaku! Kierownik stacji, kiedy do niego wr�ci�em, upiera� si�, jakobym m�wi�c do�, mruga�. Mo�e i mruga�em, bo cierpi� na zapalenie spoj�wek, ale czy to mo�e usprawiedliwia� taki stan rzeczy? Nie do zniesienia jest ba�agan panuj�cy na g��wnych trasach przelotowych. Ogromna ilo�� wypadk�w nie budzi zdziwienia, skoro tyle os�b systematycznie �amie przepisy ograniczaj�ce szybko��. Zw�aszcza czyni� to kobiety, bo podr�uj�c szybko, zwalniaj� up�yw czasu, a przez to i mniej si� starzej�. Cz�sto te� spotyka si� zawalidrog�w, jakimi s� stare kosmobusy, kt�re ca�� ekliptyk� zanieczyszczaj� k��bami dymu spalinowego. Kiedy na Polindronii za��da�em ksi��ki za�ale�, o�wiadczono mi, �e w dniu poprzednim roztrzaska� j� meteor. Niedobrze te� dzieje si� z dostaw� tlenu. Na sze�� lat �wietlnych przed Beluri� nigdzie nie mo�na go ju� dosta�, a w efekcie ludzie, kt�rzy przyjechali tam w celach turystycznych, zmuszeni s� k�a�� si� do lod�wek i czeka� w stanie odwracalnej �mierci, a� przyjdzie kolejny transport powietrza, bo �yj�c, nie mieliby czym oddycha�. Kiedy tam przylecia�em, na kosmodromie nie by�o �ywej duszy, wszyscy hibernowali w ch�odniach, ale w bufecie ujrza�em komplet napitk�w � od ananas�w w koniaku po pilznera. Warunki sanitarne, zw�aszcza na planetach nale��cych do Wielkiego Rezerwatu, wo�aj� o pomst� do nieba. W �G�osie Mersyturii� czyta�em artyku�, kt�rego autor domaga si� wybicia do nogi tych wspania�ych zwierz�t, jakimi s� czajaki po�kliwe. Drapie�c� te posiadaj� na g�rnej wardze szereg �wiec�cych brodawek, uk�adaj�cych si� w rozmaite desenie. Istotnie � na przestrzeni ostatnich lat coraz cz�ciej pojawia si� odmiana, u kt�rej brodawki uk�adaj� si� w kszta�t dw�ch zer. Czajaki te wybieraj� zwykle pobli�a oboz�w campingowych, gdzie noc�, w ciemno�ciach, czekaj� z szeroko rozwart� paszcz�k� na osoby poszukuj�ce ustronnego miejsca. Czy autor artyku�u nie pojmuje, �e zwierz�ta s� najzupe�niej niewinne i zamiast nich nale�y oskar�a� czynniki odpowiedzialne za brak w�a�ciwych urz�dze� sanitarnych?! Na tej�e Mersyturii brak udogodnie� komunalnych wywo�a� ca�� seri� mutacji genetycznych u owad�w. W miejscach s�yn�cych z pi�knych widok�w � nieraz mo�na zauwa�y� wygodne, wyplatane z wikliny foteliki, zdaj�ce si� zaprasza� utrudzonego piechura. Je�li pochopnie osunie si� mi�dzy wabi�ce por�cze, te rzucaj� si� na�, a rzekomy sprz�t okazuje si� tysi�cami �aciatych mr�wek (mr�wka krzes�awka dr�czypupa, multipodium pseudo stellatum Trylopii), kt�re ustawiwszy si� odpowiednio na sobie, udaj� wyplatan� wiklin�. Dosz�y mi� s�uchy, jakoby pewne inne odmiany cz�onkonogich (rz�sula niedo�azka, moczy�cier przeprza�ny i woczykij brutalik) udawa�y kioski z wod� sodow�, hamaki, a nawet natryski z kurkami i r�cznikami, ale za prawdziwo�� tych twierdze� nie mog� r�czy�, poniewa� niczego podobnego nie widzia�em, autorytety za� myrmekologiczne w tej sprawie milcz�. Natomiast warto ostrzec przed do�� rzadk� odmian� w�onoga teleskopka (anencephalus pseudoopticus tripedius Klacz.kinensis). Teleskopek ustawia si� tak�e w miejscach widokowych, rozstawiaj�c swoje trzy cienkie i d�ugie nogi na kszta�t tr�jnoga, rozszerzonym tubusem ogona celuje w krajobraz, �lin� za�, kt�ra wype�nia jego otw�r g�bowy, imituje soczewk� lunety i w ten spos�b skusi� mo�e do zajrzenia, kt�re dla nieopatrznego ko�czy si� nader nieprzyjemnie. Inny w��, ale ju� na planecie Gaurymachii, przewrotnik podstawiec (serpens yitiosus Reichenmantlii), czai si� w krzakach i podstawia nieostro�nemu przechodniowi ogon, aby ten potkn�� si� i upad�, ale � po pierwsze � gad ten �ywi si� wy��cznie blondynami, a po wt�re � nikogo nie udaje. Kosmos nie jest ogr�dkiem dziecinnym ani ewolucja biologiczna � idyll�. Nale�y wydawa� broszury podobne do tych, jakie widzia�em na Derdymonie, w kt�rych przestrzega si� botanik�wamator�w przed okrucyti� cudawk� (pliximiglaquia bombardans L.). Zakwita ona wspania�ymi kwiatami, nale�y wszak�e oprze� si� ch�tce ich zrywania, poniewa� okrucyti� �yje w �cis�ej symbiozie z mia�d�yc� kamienul�, drzewem rodz�cym owoce rozmiar�w dyni, ale rogate. Wystarczy zerwa� jeden kwiatek, aby na g�ow� nieostro�nego kolekcjonera okaz�w ro�linnych obruszy� si� grad twardych jak g�azy pocisk�w. Okrucyda ani kamienul� nie czyni� potem u�mierconemu nic z�ego, kontentuj� si� bowiem naturalnymi skutkami jego zgonu, gdy� to przyczynia si� do u�y�nienia gleby w ich pobli�u. Dziwy mimikry spotyka si� zreszt� na wszystkich planetach Rezerwatu. Tak na przyk�ad sawanny Belurii t�czuj� od r�nobarwnego kwiecia, w�r�d kt�rego wyr�nia si� cudownej pi�kno�ci i woni p�sowa r�a (rosa mendatrix Tichiana � jak zechcia� j� nazwa� profesor Pingle, gdy� ja pierwszy j� opisa�em). Rzekomy kwiat jest w istocie naro�l� na ogonie w�d�owca, drapie�cy beluryjskiego. Zg�odnia�y w�d�owiec kryje si� w g�szczu, rozwin�wszy daleko w prz�d sw�j niezmiernie d�ugi ogon, tak, aby tylko kwiat wystawa� z trawy. Nie podejrzewaj�c niczego, turysta podchodzi, by go pow�cha�, a wtedy potw�r skacze na� z ty�u. Ma on k�y tak prawie d�ugie jak s�oniowe. Oto, jak przedziwnie sprawdza si� kosmiczny wariant powiedzenia, i� nie ma r�y bez kolc�w! Chocia� w�a�ciwie odbiegam nieco od tematu, nie mog� oprze� si� ch�tce wspomnienia o innym dziwie beluryjskim, jakim jest daleka krewna kartofla � goryczka rozumna (gentiana sapiens suicidalis Pruck). Bulwy jej s� s�odkie i nader smaczne, a nazwa pochodzi od pewnych w�a�ciwo�ci duchowych. Ot� goryczka wskutek mutacji wytwarza niekiedy zamiast zwyk�ych bulw m�czystych � ma�e m�d�ki. Ta jej odmiana, goryczka szalona (gentiana mentecapta), w miar� wzrostu zaczyna odczuwa� niepok�j; wykopuje si�, uchodzi do lasu i oddaje samotnym rozmy�laniom. Dochodzi zwykle do wniosku, �e nie warto �y�, i pope�nia samob�jstwo � poj�wszy gorycz istnienia. Dla cz�owieka jest goryczka nieszkodliwa, w przeciwie�stwie do innej ro�liny beluryjskiej � w�ciek�o!. Dzi�ki naturalnej adaptacji, przystosowa�a si� ona do tych warunk�w �rodowiskowych, jakie wytwarzaj� niezno�ne dzieci. Dzieci takie, bezustannie biegaj�c, popychaj�c i kopi�c co popadnie, z upodobaniem t�uk� jaja ostrobod�ca ty�ow�okiego; w�ciek�oja wytwarza, jako owoce, twory idealnie podobne do owych jaj. Dziecko, s�dz�c, �e ma przed sob� jajo, daje upust ��dzy niszczenia i kopi�c je, rozbija na skorupy; dzi�ki temu zamkni�te w pseudojaju spory wydostaj� si� na wolno�� i wnikaj� do jego organizmu. Zara�one dziecko rozwija si� w osobnika pozornie normalnego, ale po pewnym czasie dochodzi do malignizacji ju� nieuleczalnej: gra w karty, pija�stwo i rozpusta stanowi� kolejne etapy, po kt�rych nast�puje albo �miertelne zej�cie, albo wielka kariera. Spotyka�em si� nieraz ze zdaniem, �e w�ciek�oj� nale�y wytrzebi�. M�wi�cym tak nie przychodzi�o na my�l, �e nale�y raczej wychowywa� dzieci, aby nie kopa�y byle czego na obcych planetach. Z natury jestem optymist� i staram si� wedle si� zachowa� dobre mniemanie o cz�owieku, ale doprawdy nie zawsze �atwo to przychodzi. Na Protostenezie �yje ma�y ptaszek, b�d�cy odpowiednikiem ziemskiej papugi, nie gada on jednak, lecz pisze. Najcz�ciej niestety wypisuje na p�otach nieprzyzwoite wyrazy, jakich ucz� go ziemscy tury�ci. Ptaszka tego pewni ludzie umy�lnie doprowadzaj� do w�ciek�o�ci, wytykaj�c mu b��dy ortograficzne. Zaczyna w�wczas zjada� ze z�o�ci wszystko, co zobaczy. Podtykaj� mu pod dzi�b imbir, rodzynki, pieprz oraz krotowrzask, rodzaj ziela, wydaj�cego o wschodzie s�o�ca przeci�g�y krzyk (jest to ziele kuchenne, u�ywane te� czasem zamiast budzika). Kiedy ptaszek ginie z przejedzenia, bior� go na ro�en. Zwie si� on pismaczek przedrze�niak (graphomanus spasmaticus Essenbachii). Temu rzadkiemu gatunkowi grozi obecnie zag�ada, poniewa� ka�dy turysta, przybywaj�cy na Protostenez�, ostrzy sobie z�by na przysmak, za jaki uchodz� pieczone pismaczki w malignie. I zn�w pewne osoby uwa�aj�, �e je�li my zjadamy stworzenia z innych planet, wszystko jest w porz�dku, gdy natomiast dzieje si� wr�cz odwrotnie, podnosz� wrzask, wzywaj� pomocy, domagaj� si� ekspedycji karnych itp. A przecie� wszelkie oskar�enia fauny czy flory kosmicznej o przewrotno�� i podst�pne sk�onno�ci s� antropomorfizuj�cym nonsensem. Je�li zmy�ek oczajduszny, kt�ry wygl�dem przypomina zbutwia�y pie�, staje w odpowiedniej pozie na tylnych nogach i udaje drogowskaz przy g�rskim szlaku, wyprowadzaj�c przechodni�w na bezdro�a, a gdy spadn� w przepa��, schodzi na d�, �eby si� posili�, je�li, powiadam, czyni tak, to tylko dlatego, �e s�u�ba porz�dkowa nie dba w Rezerwacie o znaki drogowe, z kt�rych z�azi farba, przez co butwiej� i staj� si� podobne do owego zwierz�cia. Ka�de inne na jego miejscu uczyni�oby to samo. Os�awione fatamorgany Stredogenecji zawdzi�czaj� swe istnienie wy��cznie niskim sk�onno�ciom ludzkim. Dawniej ros�y na tej planecie liczne zimniaki, a cieplak�w prawie si� nie spotyka�o. Obecnie te ostatnie rozmno�y�y si� nies�ychanie. Nad ich zaro�lami ogrzane w kunsztowny spos�b powietrze, uginaj�c si�, powoduje mira�e bar�w, kt�re niejednego ju� przybysza z Ziemi przyprawi�y o zgub�. Powiadaj�, �e wszystkiemu winne s� cieplaki. Ale czemu� to wytwarzane przez nie fatamorgany nie na�laduj� szk�, ksi�gami lub klub�w samokszta�ceniowych? Czemu ukazuj� zawsze tylko miejsca wyszynku alkoholowych napoi? Bez w�tpienia, poniewa� mutacje s� bezkierunkowe, zrazu cieplaki wytwarza�y wszelkie mo�liwe mira�e, ale te z nich, kt�re demonstrowa�y przechodniom kluby, biblioteki czy k�ka samokszta�ceniowe, zgin�y z g�odu, przy �yciu utrzyma�a si� jedynie odmiana barowa (thermomendwc spirituosus halucinogenes z rodziny Antropofag�w). Cudowne zaiste zjawisko, jakim jest doskona�o�� przystosowania, umo�liwaj�ca cieplakom rytmiczne wyrzucanie ciep�ego powietrza, w kt�rym powstaje mira�, stanowi dobitne oskar�enie naszych wad. Selekcj� odmiany barowej wywo�a� sam cz�owiek � jego godna po�a�owania natura. Oburzy� mi� list do redakcji zamieszczony w �Echu Stredogenckim�. Czytelnik tej gazety domaga� si� wy karczowania zar�wno cieplak�w, jak i uroczych cichlust�w, tych wspania�ych drzew, stanowi�cych najwi�ksz� ozdob� ka�dego parku. Kiedy natnie si� ich kor�, tryska spod niej jadowity, o�lepiaj�cy sok. Cichlust jest ostatnim drzewem Stredogenckim, nie zrytym od g�ry do do�u napisami i monogramami i mieliby�my teraz z niego zrezygnowa�? Podobny los zdaje si� czeka� tak cenne okazy fauny, jakimi s�: m�ciwiec bezdro�nik, zatapiacz bulgotny, rozk�s przytajnik czy wyjec elektryczny, kt�ry, aby ratowa� siebie i swoje potomstwo przed niszcz�cym nerwy ha�asem, jaki w le�n� g�usz� wnios�y niezliczone aparaty radiowe turyst�w, wytworzy� dzi�ki selekcji odmian� zag�uszaj�c� szczeg�lnie ha�a�liwe audycje, a zw�aszcza muzyk� jazzow�! Organy elektryczne wyjca emituj� fale na kszta�t superheterodyny, niezyk�y wi�c �w stw�r przyrody winien znale�� si� rych�o pod ochron�. Co si� tyczy fetor�wki obrzydinicy, przyznaj�, i� wo�, jak� ona wydaje, nie ma sobie r�wnej. Doktor Hopkins z uniwersytetu w Milwaukee obliczy�, �e szczeg�lnie energiczne okazy potrafi� wytwarza� do pi�ciu tysi�cy cuch�w (jednostka odorowa) na sekund�. Ale nawet ma�e dziecko wie, �e fetor�wka zachowuje si� w ten spos�b tylko wtedy, kiedy siej� fotografuje. Widok wycelowanego aparatu fotograficznego wyzwala odruch zwany refleksem soczewkowopodogonowym, jakim Natura usi�uje broni� owe niewinne stworzonko przed natarczywo�ci� gapi�w. Prawda, �e fetor�wka, b�d�c nieco kr�tkowzroczna, bierze niekiedy za fotoaparat przedmioty takie, jak papiero�nica, zapalniczka, zegarek, a nawet ordery i odznaki, ale to tak�e po cz�ci dlatego, �e niekt�rzy tury�ci u�ywaj� aparat�w zminiaturyzowanych, a wtedy �atwo o pomy�k�. Co si� za� tyczy spostrze�enia, �e fetor�wka w ostatnich latach zwielokrotni�a sw�j zasi�g i produkuje do o�miu megacuch�w na hektar, nale�y wyja�ni�, �e spowodowane to zosta�o masowym stosowaniem teleobiektyw�w. Nie chcia�bym wywo�a� wra�enia, jakobym uwa�a� wszystkie zwierz�ta i ro�liny kosmiczne za nietykalne. Zapewne, mordelia wy�wawka, tryblas druzgotek, �pacz smakowniczek, po�ladk�wka otwornica, trupawka niedo�mawa czy wszechjadek bylepas nie zas�uguj� na jak�� specjaln� sympati�. Jak r�wnie� te wszystkie wychwostki z rodziny autarkicznych, do kt�rych nale�� Gauleiterium Flagellans, Syphonophiles Pruritualis, czyli drwacz wyprzasek brzeszczozgrz�bny oraz rozrabie� wrzaskotek i str�yczka pie�cid�awka (lingula stranguloides Erdmenglerbeyeri). Ale je�li si� dobrze zastanowi� i postara� o obiektywizm, dla czego w�a�ciwie cz�owiek mo�e zrywa� kwiaty i suszy� je w zielniku, a ro�lin�, kt�ra obrywa i maceruje uszy, uwa�a� trzeba zaraz za co� przeciwnego Naturze? Je�li echo� pyskatek (echolalium impudicum Schwamps) rozmno�y� si� na Aedonoksji ponad wszelk� miar�, to i za to win� ponosz� ludzie. Echo� czerpie bowiem energi� �yciow� z d�wi�k�w � dawniej s�u�y�y mu do tego celu grzmoty, dlatego i teraz jeszcze ch�tnie przys�uchuje si� odg�osom burzy, ale obecnie przestawi� si� na turyst�w, z kt�rych ka�dy poczytuje sobie za obowi�zek uraczy� go wi�zank� najplugawszych przekle�stw. Bawi ich, powiadaj�, widok owego stworzenia, kt�re na oczach wr�cz rozkwita pod stekiem wyzwisk. Istotnie ro�nie, ale dzi�ki przyswajanej energii wibracji d�wi�kowych, a nie obmierz�ej tre�ci s��w, jakie wywrzaskuj� podnieceni tury�ci. Do czeg� to wszystko razem prowadzi? Znikn�y ju� z powierzchni planet takie gatunki, jak wartaj modry czy przebizad uporek. Gin� tysi�ce innych. Od chmur �mieci powi�kszaj� si� plamy na s�o�cach. Pami�tam jeszcze czasy, kiedy najwi�ksz� nagrod� dla dziecka by�a obietnica niedzielnej przeja�d�ki na Marsa, a teraz rozkapryszony malec nie zje �niadania, je�li ojciec nie wywo�a dla� specjalnej eksplozji gwiazdy Supernowej! Marnuj�c dla takich zachcianek energi� kosmiczn�, zanieczyszczaj�c meteory i planety, pustosz�c skarbiec Rezerwatu, na ka�dym kroku pozostawiaj�c po sobie w galaktycznych przestworzach skorupy, ogryzki, papiery, rujnujemy Wszech�wiat, zamieniamy go w jedn� wielk� zbiornic� odpadk�w. Czas najwy�szy opami�ta� si� i przyst�pi� do egzekwowania obowi�zuj�cych przepis�w. W prze�wiadczeniu, �e gro�na jest ka�da chwila zw�oki, bij� na alarm, wzywaj�c do ratowania Kosmosu. ?????????? �????????� � http://artefact.lib.ru 1 ?????????? �????????� � http://artefact.lib.ru