Bartosz Danowski A B C Nagrywania p�yt CD Spis Tre�ci SPIS TRE�CI 1 WST�P 5 ROZDZIA� 1. WPROWADZENIE DO TEMATU NAGRYWANIA P�YT CD 7 ZAKUP NAGRYWARKI 7 Urz�dzenia CD-R 7 Urz�dzenia CD-RW 8 Urz�dzenia Combo 8 Nagrywarki DVD 8 INTERFEJSY NOWOCZESNYCH NAGRYWAREK 8 IDE 9 SCSI 9 USB i IEEE 1394 9 Wyb�r interfejsu 9 TECHNOLOGIE ZAPOBIEGAJ�CE WYST�POWANIU B��D�W ZAPISU 10 BurnProof 10 JustLink 10 SafeBurn 10 Seamless Link 11 JustSpeed 11 DOST�PNE TRYBY ZAPISU DANYCH 12 OPROGRAMOWANIE 13 Nero Burning Rom 5.5.6.4 13 WinOnCD 5 PE 14 CDRWin 15 Clone CD 15 Zapis pakietowy 16 Pomocne dodatki 17 WinISO 17 Daemon Tools 18 CDCheck 18 ClonyXL 19 Norton Ghost 2002 19 NTI Backup Now! 19 INFORMACJE O CZYSTEJ P�YCIE CD 20 Identyfikacja p�yty 21 Podatno�� na overburning 22 ROZDZIA� 2. JAK TO WSZYSTKO POD��CZY�... 25 MONTA� I KONFIGURACJA NAP�D�W 25 KONFIGURACJA SYSTEMU MS WINDOWS 9X/ME/W2K/XP 27 ASPI - g��wny winowajca problem�w zwi�zanych na nagrywark� 27 Automatyczny start p�yty CD po umieszczeniu w nap�dzie oraz DMA 28 Zarz�dzanie pami�ci� w systemach MS Windows 95/98/Me 29 Inne przyczyny b��d�w podczas nagrywania 30 Prawa zwyk�ego u�ytkownika do zapisu CD w Nero - system Windows 2000/XP 31 ROZDZIA� 3. NARESZCIE NAGRYWAMY 32 NAGRYWAMY P�YT� Z DANYMI 32 Jak si� to robi w Nero? 32 Multisesja 33 Opcje ISO 33 Level I 33 Level II 33 Level III 34 Pomini�cie ogranicze� ISO 34 Joliet 34 Opcje p�yty CD 34 Daty 34 Odczyt CD, data wa�no�ci 35 Daty plik�w 35 U�yj daty i czasu pliku oryginalnego 35 Inne 35 Zapis CD 35 Maksymalna pr�dko�� zapisu CD 36 Symulacja zapisu 36 Pr�dko�� zapisu 36 Tryb DAO 37 Tryb TAO 37 Liczba kopii 37 U�ycie wielu nagrywarek 37 Test antywirusowy przed zapisem 37 Sprawdzanie poprawno�ci zapisu 39 Automatyczne wy��czenie komputera po zako�czeniu zapisu 39 Co na to CDRWin? 40 Wyb�r rodzaju operacji wykonywanej na plikach 41 Lista plik�w 41 Obraz Typu ISO9660 42 Opcje nagrywania 42 Typ dysku, typ �cie�ki 42 Mode 1 42 Mode 2 42 WinOnCD 5 PE - skuteczna alternatywa 43 Dane 43 Zmiana etykiety p�yty CD 43 Zapis p�yty 44 Typ zapisu 44 Test zapisu 44 Wyb�r urz�dzenia zapisuj�cego 45 Nagrywanie p�yty 45 Automatyczny start p�yty z danymi 45 P�YTA AUDIO 47 AudioCD w Nero 47 Nagranie AudioCD w CDRWin r�wnie� jest mo�liwe 53 Czy WinOnCD 5 PE potrafi nagra� p�yt� audio? 55 KOPIA ISTNIEJ�CEJ P�YTY CD 57 Kopia p�yty w Nero 57 Kopia p�yty w CDRWin 58 Kopia p�yty w WinOnCD 5 59 OBS�UGA P�YTY CD-RW W OPISYWANYCH PROGRAMACH 60 ROZDZIA� 4. WY�SZY STOPIE� WTAJEMNICZENIA 62 P�YTA MULTISESYJNA 62 Nero i wiele sesji 62 Tworzenie p�yty wielosesyjnej za pomoc� CDRWin 64 Wielosesyjny WinOnCD 65 TRYB MIXED MODE CD, CZYLI P�YTA AUDIO Z DANYMI KOMPUTEROWYMI 66 Mixed Mode CD w Nero 66 Mixed Mode w CDRWin - czy to mo�liwe? 67 Mixed Mode CD w programie WinOnCD 71 P�YTY VIDEOCD I SUPER VIDEOCD 72 Tworzenie p�yty wideo za pomoc� Nero 73 VCD i SVCD w CDRWin 76 WinOnCD 5 i kompilacja VCD/SVCD 76 OVERBURNING - TWORZENIE P�YT PONAD ROZMIAR 78 Overburning w Nero 78 Overburning w WinOnCD 5 80 Overburning w CDRWin 82 ROZDZIA� 5. ZAPIS PAKIETOWY 84 INCD - MA�Y I ZGRABNY 84 DIRECTCD - PRAWDZIWY KOMBAJN DO ZAPISU PAKIETOWEGO 88 ROZDZIA� 6. OBRAZ P�YTY CD 93 TWORZENIE I ZAPIS 93 Nero Burning Rom 93 CDRWin 96 WinOnCD 5 PE 98 WinISO 101 KONWERSJA OBRAZ�W 102 WinISO 102 Daemont Tools - alternatywa dla konwersji 102 EDYCJA ISTNIEJ�CYCH OBRAZ�W 103 ROZDZIA� 7. P�YTA STARTOWA 105 KILKA S��W NA TEMAT USTAWIE� BIOS-U 105 P�YTA STARTOWA DLA SYSTEM�W RODZINY MS WINDOWS 9X 106 Przygotowanie standardowej dyskietki startowej 106 Przygotowanie dyskietki startowej dostosowanej do potrzeb u�ytkownika 107 Przygotowanie dyskietki startowej o pojemno�ci 2,88 MB 107 P�yta startowa w Nero 109 Przygotowanie p�yty startowej przy u�yciu dyskietki 2,88 MB 110 P�yta startowa w WinOnCD 112 Przygotowanie p�yty startowej przy u�yciu dyskietki 2,88 MB 113 CDRWin 113 P�YTA STARTOWA DLA SYSTEM�W RODZINY MS WINDOWS 2000/XP 116 Bootsektor 116 Spos�b pierwszy i najprostszy - WinISO 116 BBIE - szybki spos�b na zgranie bootsektora do pliku bezpo�rednio z p�yty CD 116 Zgrywanie bootsektora za pomoc� CDRWin 117 Dodatki do p�yty startowej z MS Windows 2000/XP 118 Scalamy Service Packa 2 z MS Windows 2000 119 Nareszcie nagrywamy 120 MULTIBOOT CD - KILKA SYSTEM�W NA JEDNYM DYSKU CD 123 ROZDZIA� 8. MS WINDOWS XP - NOWE PODEJ�CIE DO ZAPISU P�YTY CD 130 KONFIGURACJA 130 P�YTA Z DANYMI 132 P�YTA AUDIOCD 135 PRACA Z OBRAZAMI DYSK�W CD 135 PODSUMOWANIE NOWEGO ROZWI�ZANIE 136 ROZDZIA� 9. P�YTA CD JAKO TANI NO�NIK DLA KOPII BEZPIECZE�STWA DANYCH SYSTEMOWYCH 137 NTI BACKUP NOW! 137 Archiwizacja wybranych plik�w i katalog�w 138 Przywracanie wybranych plik�w i folder�w 141 Programujemy automatyczne wykonywanie archiwizacji 143 Archiwizacja ca�ych partycji 144 Odtwarzania partycji z archiwum 144 Archiwizacja i przywracania partycji systemowej 145 Podsumowanie 146 NERO TAK�E POTRAFI ARCHIWIZOWA� CA�E PARTYCJE 147 NORTON GHOST - IDEALNY DO ARCHIWIZACJI CA�EJ PARTYCJI 148 Dyskietka startowa z programem 149 Archiwizacja partycji 150 Przygotowanie startowej p�yty CD z archiwum Norton Ghost 152 Odtwarzanie w ca�o�ci kopii partycji 154 Odzyskiwanie pojedynczych plik�w i katalog�w 155 ROZDZIA� 10. ZABEZPIECZENIA P�YTY CD 157 KR�TKA CHARAKTERYSTYKA STOSOWANYCH ZABEZPIECZE� 157 SafeDisk 157 LaserLock 158 SecureRom 158 Tages 158 Ilegall TOC 158 Dummy Files 159 ZABEZPIECZENIE P�YT AUDIO 159 WYKRYWANIE I KOPIOWANIE ZABEZPIECZE� 160 JAK SAMEMU ZABEZPIECZY� P�YT� CD? 165 Tzcopyprotection 166 SafeLock - Polak te� potrafi 168 ROZDZIA� 11. NAGRYWANIE W SYSTEMIE LINUX 172 NAGRYWANIE W SHELLU 172 NAgRYWANIE W X WINDOW 174 P�YTA Z DANYMI 174 KreateCD 174 X-CD-Roast 178 P�YTA AUDIO 180 Zgrywanie �cie�ek audio 180 Kreate CD 181 KOPIOWANIE ISTNIEJ�CEJ P�YTY CD W LOCIE 183 KreateCD 183 X-CD-Roast 184 DODATEK 185 NAGRYWANIE P�YTY AUDIO ZA POMOC� WINAMPA 185 OTWIERANIE ZAMKNI�TEJ SESJI 186 ZGRYWANIE �CIE�EK AUDIO ZA POMOC� INNYCH NARZ�DZI 187 ODZYSKIWANIE DANYCH Z USZKODZONYCH P�YTY 188 ZARZ�DZANIE NAGRANYMI P�YTAMI 189 OBS�UGA WIELU NAGRYWAREK W NERO BURNING ROM 191 SAMOSTARTUJ�CA P�YTA Z FILMEM W FORMACIE DIVX 192 PRZYDATNE ODNO�NIKI 194 PODSUMOWANIE 195 Wst�p Jeszcze kilka lat temu nikt nie �mia� nawet marzy� o tym, by samemu w domu nagrywa� p�yty CD. Wtedy no�nik ten by� kosztown� nowo�ci�, a wielu uwa�a�o go za chwilow� mod�. Jednak z up�ywem czasu zaczynali�my spotyka� p�yt� niemal wsz�dzie. Najpierw wypar�a p�yty winylowe oferuj�c cyfrow� jako�� d�wi�ku, a p�niej ruszy�a na podb�j rynku informatycznego oferuj�c bezpiecze�stwo danych oraz spor� pojemno��. Obecnie niemal ka�da szanuj�ca si� firma wydaje swoje oprogramowanie na p�ycie CD, a wszystkie oferowane w sprzeda�y komputery PC posiadaj� wmontowany nap�d CD-ROM. Prze�omem sta�o si� pojawienie nap�d�w umo�liwiaj�cych samodzielny zapis danych na no�niku CD. Pierwsze urz�dzenia oferowa�y zawrotne pr�dko�ci pracy r�wne 150 KB/s, do tego sam proces zapisu by� do�� skomplikowany i wra�liwy na czynniki zewn�trzne. O ile trudno�ci techniczne da�o si� przezwyci�y�, to barier� trudn� do pokonania dla wielu stanowi�a cena urz�dzenia oraz czystych p�yt CD. R�wnowarto�� kilkudziesi�ciu starych milion�w z�otych (na pocz�tku cena by�a por�wnywalna do warto�ci u�ywanego ma�ego fiata) by�a jak zimny prysznic dla wielu zapale�c�w. Cena czystej p�yty niezb�dnej do zapisu r�wnie� nie by�a niska i do dzisiaj doskonale pami�tam, jak za sw�j pierwszy "srebrny kr��ek" p�aci�em oko�o 50 z�, co w tamtych czasach dla mojego bud�etu opieraj�cego si� o kieszonkowe by�o sporym wydatkiem. Z czasem nap�dy umo�liwiaj�ce zapis p�yt CD - nagrywarki, sta�y si� mniej zawodne i co wa�niejsze du�o ta�sze. Niejako w konsekwencji spadku cen samych urz�dze� zacz�y tanie� r�wnie� czyste p�yty CD. Spadek cen wynika z dopracowania technologii oraz pojawienia si� alternatywy, jak� bez w�tpienia jest p�yta DVD oferuj�ca znacznie wi�ksz� pojemno�� i nowocze�niejsze rozwi�zania. Obecnie doszli�my do czas�w, gdy technologia nagrywania p�yt CD stoi na bardzo wysokim poziomie, a przy tym cechuje si� przyst�pn� cen�. Producenci prze�cigaj� si� wymy�laniu rozwi�za� umo�liwiaj�cych szybszy i bezpieczniejszy zapis, w dodatku obni�aj�c ceny. Dzisiaj dobrej jako�ci nagrywarka kosztuje kilkaset z�otych, czysta p�yta to wydatek nieco ponad z�ot�wki. Kr��ek CD sta� si� najpopularniejszym no�nikiem danych. Niemal ka�dy mo�e i�� do sklepu i kupi� odpowiednie urz�dzenie, kt�rego cena niewiele r�ni si� od ceny zwyk�ego nap�du CD-ROM. Praktycznie gdy wszystko jest w zasi�gu r�ki przeci�tnego zjadacza chleba, to dlaczego tylko niekt�rzy z nas decyduj� si� na zakup nagrywarki. Postaram si� na to pytanie odpowiedzie� bazuj�c na swoich do�wiadczeniach. Kilka lat temu, gdy zaczyna�em przygod� z p�yt� CD, by nagra� dane, musia�em dawa� koledze dysk. Ten z kolei przekazywa� go dalej i cz�sto bywa�o tak, �e nagranie jednego kr��ka trwa�o tydzie� a nawet wi�cej. Oczywi�cie wynika�o to z faktu, �e urz�dzanie nagrywaj�ce by�y zjawiskiem nowym i trudno by�o je spotka� na co dzie�. Wraz ze spadkiem cen na rynku pojawia�o si� coraz wi�cej nap�d�w, a ja mia�em mo�liwo�� wypo�yczenia takiego urz�dzania do domu niemal zawsze, gdy tego potrzebowa�em. Oczywi�cie pocz�tki by�y trudne i wiele p�yty sko�czy�o sw�j �ywot w koszu na �mieci. Z czasem uda�o mi si� opanowa� wi�kszo�� niuans�w i nagrywa�em swoje pierwsze p�yty CD. Wtedy wydawa�o mi si�, �e nagrywarka to fajna zabawka, ale po co mi ona, skoro nagrywam jedn� czy dwie p�yty na kilkana�cie tygodni. Do tego p�yty nadal by�y ponad dziesi�ciokrotnie dro�sze ani�eli dzisiaj. W chwili, gdy uzyska�em dost�p do Internetu, ilo�� danych na moich dyskach ros�a w tempie zastraszaj�cym i postanowi�em kupi� swoj� pierwsz� nagrywark�. Od tego czasu nie potrafi� sobie wyobrazi� komputera bez tego urz�dzenia. Oczywi�cie zakup nagrywarki wi�za� si� z pojawieniem wielu nowych problem�w i dylemat�w. Na szcz�cie z pomoc� �yczliwych os�b oraz Internetu uda�o mi je wszystkie pokona�. Na bazie swoich do�wiadcze� kilka miesi�cy temu napisa�em dla Wydawnictwa Helion - http://helion.pl - ksi��k� z serii �wiczenia praktyczne po�wi�con� nagrywaniu p�yty CD pod MS Windows oraz w systemie Linux. Pozycja ta bardzo szybko sta�a si� bardzo popularna, co sk�oni�o mnie do napisania czego� wi�cej na temat zapisu danych na "srebrnym kr��ku". Niniejsza ksi��ka stanowi rozwini�cie temat�w zawartych w �wiczeniach jak i zawiera wiele ciekawych nowo�ci. Czytaj�c kolejne strony dowiecie si� wszystkiego, co wi��e si� bezpo�rednio lub po�rednio z tematem nagrywania. Wszystkie opisy, przyk�ady oraz informacje zosta�y uj�te w taki spos�b, by czytelnik maksymalnie i szybko przyswoi� spor� ilo�� wiedzy. Ksi��ka zawiera opisy przygotowania p�yty z danymi komputerowymi, muzyk�, filmem, kr��k�w mieszanych, p�yt bootuj�cych. Kompleksowo zosta� om�wiony temat zastosowania p�yty CD do tworzenia automatycznych kopii bezpiecze�stwa pojedynczych plik�w, jak i ca�ych partycji. Opisa�em r�wnie� stosowane zabezpieczenia, metody wykonywania kopii bezpiecze�stwa takich no�nik�w i wiele innych zagadnie�, kt�re dla mnie nierozerwalnie wi��� si� z nagrywaniem. Bazuj�c na swoich do�wiadczeniach nie zapomnia�em r�wnie� o problemach, jakie mog� spotka� pocz�tkuj�cego u�ytkownika przy zakupie sprz�tu. Spory fragment ksi��ki po�wieci�em opisowi sprz�tu oraz instalacji i konfiguracji. Moim zdaniem przed zakupami warto dok�adnie zapozna� si� z informacjami zawartymi w tej publikacji, dzi�ki czemu na pewno unikni�cie rozczarowa� przy nagrywaniu pierwszych p�yt. Mam nadziej�, �e informacje zawarte w tej ksi��ce zostan� przez Was dobrze przyj�te i sporo si� z nich nauczycie. Zapraszam do lektury i �ycz� wielu dobrze nagranych p�yt CD. W tym miejscu chcia�bym podzi�kowa� nast�puj�cym osob� oraz instytucj� za pomoc i porady, dzi�ki kt�rym ksi��ka rodzi�a si� w mniejszych b�lach :). Na pocz�tku chcia�bym podzi�kowa� firmie SPAT PLUS z Katowic za udost�pnienie nagrywarek, dzi�ki kt�rej mog�em przetestowa� je wcze�niej, ni� pojawi�y si� na rynku. �yczliwo�� firmy nie sko�czy�a si� na wypo�yczeniu sprz�tu i posz�a znacznie dalej. Dosta�em wiele cenny porad na tematy zwi�zanie ze sprz�tem oraz kilka zdj��, kt�re mo�na podziwia� w dalszej cz�ci ksi��ki. SPAT PLUS Ul. Czerwi�skiego3 40-123 Katowice tel. (032) 203 78 24 http://www.spat.pl Kolejne podzi�kowania kieruje do Mi�ka, kt�ry jest autorem i prowadz�cym doskona�ego serwisu po�wi�conego nagrywaniu p�yty CD. Jego porady i odpowiedzi na moje pytania i w�tpliwo�ci bardzo mi pomog�y i utwierdzi�y w przekonaniu, �e to, co pisz�, jest dobre. Na koniec nale�y si� kilka s��w podzi�kowania Arturowi Partyce, kt�ry udost�pni� mi sw�j program pozwalaj�cy w profesjonalny spos�b zabezpieczy� nagrywane p�yty CD. Dok�adny opis znajdzie si� w dalszej cz�ci ksi��ki. Bartosz Danowski [email protected] Rozdzia� 1. Wprowadzenie do tematu nagrywania p�yt CD Rozdzia� ten kierowany jest przede wszystkim do os�b, kt�re dopiero zamierzaj� zakupi� swoje pierwsze nagrywarki i nie bardzo wiedz�, co wybra� z bogatej oferty. Informacje podzieli�em na trzy g��wne cz�ci: * zakup nagrywarki, * oprogramowanie, * no�niki. Z pierwszej cz�ci dowiecie si�, na co zwraca� uwag� przy zakupie urz�dzenia. Kolejny podrozdzia� to kilka pomocnych informacji na temat doboru oprogramowania. Oczywi�cie wszystkie informacje i przyk�ady znajduj�ce si� na nast�pnych stronach bazuj� na opisanym tutaj oprogramowaniu. Ostania cz�� tego rozdzia�u to zbi�r informacji na temat czystych p�yt CD dost�pnych na naszym rynku. Zakup nagrywarki W czasach przebogatej oferty sprz�tu komputerowego zakup czegokolwiek jest do�� trudny, je�li nie posiadamy przynajmniej odrobiny wiedzy. Podobnie ma si� sprawa z zakupem nagrywarki. Producenci kusz� nas kolorowymi pude�kami, niskimi cenami, a sprzedawcy cz�sto nie maj� zielonego poj�cia na temat oferowanych przez siebie produkt�w. Dlatego my�l�, �e warto dok�adnie zapozna� si� z kilkoma informacjami zawartymi w tym rozdziale. Dzi�ki temu unikniemy przykrych rozczarowa�, a nasza nagrywarka b�dzie nam d�ugo s�u�y�. Zacznijmy od tego, co to w�a�ciwie jest ta nagrywarka. Z zewn�trz wygl�da jak zwyczajny nap�d CD-ROM, podstawowa r�nica to mo�liwo�� zapisu danych na p�ycie. Nagrywarka pracuje w dw�ch trybach, poniewa� moc lasera przy odczycie i zapisie jest r�na. Wi�kszo�� dost�pnych nap�d�w nie wymaga do poprawnej pracy instalacji dedykowanych sterownik�w i jest domy�lnie widziana jako nap�d CD-ROM natomiast specjalne programy umo�liwi� obs�ug� zapisu. W przypadku najnowszego systemu MS Windows XP posiadacze nagrywarek s� w lepszej sytuacji, gdy� system zosta� wyposa�ony w odpowiednie oprogramowanie. Oczywi�cie odpowiednie opisy nowych funkcji MS Windows XP znajd� si� w dalszej cz�ci ksi��ki. Rynek komputerowy oferuje nam trzy typy urz�dze�, s� to: * urz�dzenia CD-R, * urz�dzenia CD-RW, * urz�dzenia typu Combo. Urz�dzenia CD-R Pierwszy z wymienionych typ�w jest urz�dzeniem pozwalaj�cym jedynie na zapis p�yt jednokrotnego zapisu CD-R (Compact Disk Recordable). Ka�demu urz�dzeniu CD-R towarzyszy, poza nazw� modelu, symbol np. �4�12. S� to maksymalne pr�dko�ci pracy urz�dzenia. Pierwsza liczba okre�la pr�dko�� zapisu, w naszym przyk�adzie jest to �4, co oznacza, �e urz�dzenie potrafi zapisywa� p�yty z pr�dko�ci� 4�150 KB/s, co daje nam 600 KB/s. Warto�� 150 KB/s okre�la pojedyncz� pr�dko�� pracy nagrywarek, jak i nap�d�w CD-ROM. Nasza przyk�adowa nagrywarka, poza maksymaln� pr�dko�ci� �4, b�dzie dysponowa� jeszcze pr�dko�ciami �1 i �2. Kolejna warto�� - w naszym przypadku - �12 okre�la maksymaln� pr�dko�� odczytu p�yt CD. Nagrywarka, poza mo�liwo�ci� nagrywania p�yt, dzia�a identycznie jak nap�d CD-ROM, chocia� taki tryb pracy nie jest dla niej wskazany na d�u�sz� met�. Prosz� zwr�ci� uwag�, �e zapis dokonywany jest na nowych czystych p�ytach, natomiast podczas odczytu nagranej p�yty cz�sto mamy do czynienia z p�ytami zakurzonymi lub ze �ladami (odciskami) palc�w. Te wszystkie zanieczyszczenia maja istotny wp�yw na trwa�o�� naszego urz�dzenia. Nasza przyk�adowa nagrywarka pracuje z maksymaln� pr�dko�ci� 12�150 KB/s, co daje 1 800 KB/s. Oczywi�cie na rynku wyst�puj� nap�dy o innych maksymalnych pr�dko�ciach, ale zasada obliczania pr�dko�ci zapisu jest taka sama. Urz�dzenia CD-RW Urz�dzenia CD-RW, poza obs�ug� p�yt jednokrotnego zapisu CD-R, potrafi� obs�u�y� p�yty CD-RW (Compact Disk Recordable/ReWritable). P�yty takie mog� by� zapisywanie wielokrotnie. Zapisan� p�yt� formatujemy i dzi�ki temu staje si� ona gotowa do ponownego u�ycia. Operacja taka mo�e by� wykonywana setki razy. O wygodzie takiego rozwi�zania nikogo nie trzeba przekonywa�, gdy chcemy zrobi� tymczasow� kopi� bezpiecze�stwa danych lub przenie�� du�y plik na inny komputer. Nap�d taki, podobnie jak jego poprzednik, jest oznaczony kilkoma symbolami: �6�4�16. Jak wida�, mamy podane trzy pr�dko�ci, a nie dwie, jak poprzednio. Pierwsza warto��, podobnie jak w nap�dach CD-R, okre�la maksymaln� pr�dko�� zapisu p�yt CD-R. Druga warto��, w naszym przypadku �4, m�wi nam, �e nap�d ten potrafi nagrywa� p�yty CD-RW z maksymaln� pr�dko�ci� 4�150 KB/s. Z podobn� pr�dko�ci� p�yty CD-RW s� czyszczone. Ostatnia warto�� okre�la maksymaln� pr�dko�� pracy urz�dzenia jako czytnika p�yt CD. Bardzo d�ugo nap�dy CD-RW oferowa�y zapis z pr�dko�ci� �4 dla p�yt CD wielokrotnego zapisu i dopiero niedawno powsta�y rozwi�zania umo�liwiaj�ce nagrywanie takich p�yt z wi�kszymi pr�dko�ciami. Na dzie� dzisiejszy maksymaln� pr�dko�ci� zapisu p�yty CD-RW jest �10 - 10�150 KB/s, co daje nam 1 500 KB/s. Niestety nowa technologia wymaga od nas stosowania specjalnych p�yt przystosowanych do zapisu z tak� pr�dko�ci�. No�niki takie s� oznaczane dodatkowo literami HS i niestety s� dro�sze od typowej p�yty dopuszczonej do pracy z pr�dko�ci� �4. Urz�dzenia Combo Ostania grupa urz�dze� - Combo. To nowa generacja urz�dze� ��cz�cych w sobie cechy nagrywarki, czytnika p�yt CD oraz czytnika p�yt DVD. Urz�dzenia te, podobnie jak poprzednie nap�dy, posiadaj� pewne oznaczenia pr�dko�ci. Przyk�adowo mo�e to by� �6�4�24�4. Pierwsza warto�� okre�la maksymaln� pr�dko�� nagrywania p�yt CD-R, druga odpowiada za nagrywanie p�yt CD-RW, trzecia natomiast to pr�dko�� pracy nap�du jako odtwarzacza CD-ROM. W zwi�zku z faktem, �e jest to nap�d Combo, mo�e on pe�ni� jeszcze jedn� funkcj�, a mianowicie odtwarzacza DVD. Parametry jego pracy okre�la warto�� czwarta - maksymalna pr�dko�� pracy naszego nap�du to 4�1 350 KB/s. Pr�dko�� 1 350 KB/s to odpowiednik pojedynczej pr�dko�ci pracy nap�du CD-ROM. Nagrywarki DVD Poza opisanymi powy�ej nap�dami rynek zaczynaj� poma�u zdobywa� nagrywarki p�yt DVD. Rozmy�lnie nie uj��em ich w powy�szych miniopisie urz�dze�, gdy� dopiero niedawno wy�oni� si� jednolity standard zapisu danych, a cena urz�dze� na dzie� dzisiejszy (pocz�tek 2002 r.) jest skutecznym lekarstwem. Oscyluje ona w granicach trzech tysi�cy z�otych, a koszt czystego no�nika to kolejne kilkadziesi�t z�otych. Oczywi�cie za te pieni�dze dostajemy urz�dzenia obs�uguj�ce p�yty DVD, CD-R i CD-RW oraz oferuj�ce mo�liwo�� zapisu du�ej ilo�ci danych. Niestety obecne nagrywarki DVD s� wolne i zapis p�yty DVD trwa blisko godzin�. Nale�y jednak pami�ta�, kopiujemy ponad cztery gigabajty danych. Je�eli spojrzymy wstecz na histori� nagrywarek p�yt CD to mo�emy przypuszcza�, �e za rok lub dwa urz�dzenia te staniej� i zaczn� wypiera� z rynku tradycyjne nap�dy CD-R i CD-RW. Producenci na pewno wymy�l� nowe rozwi�zania pozwalaj�ce na szybszy i bezpieczniejszy zapis danych, a skorzystaj� na tym klienci. Interfejsy nowoczesnych nagrywarek Nast�pnym tematem, jaki pozostaje do om�wienia, a do�� cz�sto jest poruszany na r�nych grupach dyskusyjnych, to rodzaj interfejsu, z jakim wsp�pracuje urz�dzenie. Jak wiemy, nap�dy wyst�puj� w wersjach: IDE, SCSI, USB (wersja 1 i 2) oraz IEEE. IDE Interfejs IDE to najpopularniejsza obecnie metoda pod��czenia nagrywarek do naszego komputera. U�ci�laj�c, obecnie stosowana magistrala nosi nazw� EIDE i cechuje si� poprawion� przepustowo�ci� i mo�liwo�ci� podpi�cia do dw�ch urz�dze� na jednym kanale. Z regu�y producenci p�yt g��wnych udost�pniaj� dwa kana�y, co pozwala podpi�� maksymalnie cztery urz�dzenia (dyski twarde, nap�dy CD-ROM oraz CD-RW). Interfejs ten jest montowany seryjnie w ka�dym komputerze PC. Du�� zalet� jest niska cena i popularno��. Nap�dy CD-RW przeznaczone dla tej platformy mo�emy aktualnie kupi� za kwot� nieco wi�ksza ni� dobrej jako�ci urz�dzenie CD-ROM. SCSI Magistrala SCSI to rozwi�zanie przeznaczona dla rozwi�za� rynku serwerowego oraz pami�ci masowych. Specyfikacja pozwala na pod��czenie do siedmiu urz�dze� do jednego kontrolera. W przeciwie�stwie do interfejsu EIDE nie jeste�my ograniczeni typem podpinanego urz�dzenia. Mo�emy pod��czy� nap�dy CD-ROM, CD-RW, dyski twarde a nawet skanery. Architektura magistrali pozwala odci��y� jednostk� CPU (procesor) komputera poprzez przej�cie obs�ugi przesy�u danych. Urz�dzenia SCSI cechuj� si� du�� wydajno�ci� oraz stabilno�ci� pracy. Niestety nagrywarki przeznaczone dla tej platformy s� znacznie dro�sze od odpowiednik�w IDE i wymagaj� zakupu dodatkowego kontrolera, kt�ry r�wnie� nie jest tanim urz�dzeniem. Aktualna sytuacja na rynku nagrywarek spowodowa�a powoln� �mier� nap�d�w SCSI, co wi��e si� z brakiem nowych rozwi�za� oraz o�wiadczeniami kolejnych producent�w o zaniechaniu produkcji takich urz�dze�. Ciekawym rozwi�zaniem mo�e okaza� si� pomys� firmy Yamaha, kt�ra zaprzesta�a produkcji nap�d�w SCSI, ale w zamian zaoferowa�a specjaln� przej�ci�wk� umo�liwiaj�c� podpi�cie nap�d�w IDE tej firmy do kontrolera SCSI. USB i IEEE 1394 Nagrywarki wsp�pracuj�ce z interfejsem USB oraz IEEE 1394 stanowi� grup� urz�dze� przeno�nych. Z regu�y charakteryzuj� si� niewielkimi rozmiarami oraz oryginalnym kszta�tem. Nap�dy wykorzystuj�ce USB 1 oferuj� stosunkowo woln� pr�dko�� zapisu oscyluj�c� w granicach 4�4�8. Wynika�o to z ogranicze� samej magistrali, kt�ra pozwala�a uzyska� maksymalny transfer rz�du 1,5 MB/s. Urz�dzenia wsp�pracuj�ce z USB 2, dzi�ki poprawieniu wydajno�ci samego interfejsu, potrafi� zapisywa� i czyta� p�yty znacznie szybciej. Kolejn� grup� urz�dze� stanowi� nap�dy wsp�pracuj�ce z interfejsem IEEE 1394, kt�rego specyfikacja oferuje transfery od 100 do 400 Mb/s, co pozwala wykorzysta� wszystkie mo�liwo�ci nowoczesnych nagrywarek. Urz�dzenia wsp�pracuj�ce z USB 1,2 oraz IEEE 1394 stanowi� grup� nap�d�w przeno�nych i powsta�y z my�l� o ludziach potrzebuj�cych nagrywarek dla notebook�w oraz firm, gdzie jeden nap�d ma obs�u�y� kilka komputer�w stacjonarnych. Nowoczesne interfejsy pozwalaj� na pod��czenia urz�dzenia do komputera w czasie pracy co dodatkowo zwi�ksza funkcjonalno�� takiego rozwi�zania. Decyduj�c si� na zakup zewn�trznej nagrywarki musimy pami�ta� o tym, �e zdecydowana wi�kszo�� komputer�w posiada seryjnie montowany port USB 1 czyli nasze urz�dzenia b�dzie do�� wolne. Je�eli nasz wyb�r padnie na USB 2 lub IEEE 1394, to w wi�kszo�ci przypadk�w b�dziemy musieli zakupi� dodatkowy kontroler, co wi��e si� z dodatkowymi kosztami (ok. 300 z�). Musimy r�wnie� pami�ta�, �e same nap�dy przeno�ne s� du�o dro�sze od tradycyjnych odpowiednik�w i cz�sto oferuj� mniejsze mo�liwo�ci (kopie bezpiecze�stwa zabezpieczonych p�yt, overburning). Dlatego warto dobrze zastanowi� si� nad dokonaniem takiego zakupu. Wyb�r interfejsu Podstawowe pytanie, jakie pada stosunkowo cz�sto, to kt�ry z tych interfejs�w jest lepszy i kt�ry wybra�. Odpowied� niestety nie jest ju� taka prosta, a jej udzielenie wymaga�oby przeprowadzenia analizy interfejs�w, co znacznie wykracza poza ramy tej skromnej publikacji. Postaram si� jednak podzieli� kilkoma moimi spostrze�eniami na temat interfejs�w IDE i SCSI. Urz�dzenia SCSI cechuj� si� znacznie wy�sz� cen� oraz wymagaj� od nas zakupu dodatkowo kontrolera SCSI, kt�ry r�wnie� kosztuje. Decyduj�c si� na takie urz�dzenie b�dziemy mieli jednak pewno�� podczas pracy. Sam proces zapisu p�yty nie b�dzie taki wra�liwy na nag�e obci��enia systemu i chwilowe spadki wydajno�ci. Przyk�adowo, podczas nagrywania p�yt w komputerze wyposa�onym w urz�dzenie SCSI mog� spokojnie pracowa�, s�ucha� muzyki, a nawet ogl�da� filmy, co w przypadku urz�dze� IDE nie zawsze by�o mo�liwe. Dodatkowo nap�dy SCSI nie maj� wp�ywu na obci��enie samego systemu oraz dzia�aj� niezale�nie od platformy systemowej, co jest ich podstawow� zalet�. Przyk�adowo konfiguracja nap�du SCSI w systemie Linux sprawia znaczniej mniej problem�w ni� IDE. Na koniec warto doda�, �e nie zajmuj� miejsca w kontrolerze IDE, dzi�ki czemu mamy mo�liwo�� podpi�cia kolejnego dysku lub nap�du DVD. Nap�dy IDE s� znacznie ta�sze, a co za tym idzie maj� znacznie wi�kszy udzia� w rynku. Urz�dzenia starszej generacji, tzn. nieposiadaj�ce wsparcia dla technologii BurnProof czy te� JustLink, by�y bardzo wra�liwe na nag�e obci��enie systemu. Przyk�adowo w��czenie wygaszacza ekranu powodowa�o b��d zapisu. Nowsze nap�dy wyposa�one we wspomniane technologie BurnProof lub JustLink s� odporne na nag�e obci��enia systemu, a co za tym idzie, na spadki transferu danych do buforu nap�du. Dok�adniejszy opis tych technologii znajdziecie w nast�pnych rozdzia�ach. Technologie zapobiegaj�ce wyst�powaniu b��d�w zapisu BurnProof Autorem pierwszego rozwi�zania - BurnProof, jest firma Sanyo, kt�ra jest r�wnie� producentem nagrywarek. Oczywi�cie nap�dy tej�e firmy nie s� zbyt popularne na naszym rynku, za to opatentowana technologia zapobiegania b��dom podczas nagrywania szybko zyska�a rozg�os i popularno�� na rynku. Technologia BurnProof niemal w 100% eliminuje mo�liwo�� wyst�pienia b��d�w opr�nienia buforu nagrywarki (buffer-underrun), nawet przy bardzo obci��onym systemie. Dzi�ki temu rewolucyjnemu rozwi�zaniu podczas nagrywania p�yty CD mo�na odtwarza� filmy DVD, s�ucha� muzyki dekodowanej z formatu MP3, porz�dkowa� dysk, a nawet gra� w swoj� ulubion� gr�. Popularno�� tego rozwi�zania zaowocowa�a powstaniem drugiej wersji technologii, kt�ra charakteryzuje si� wi�ksz� niezawodno�ci�. Zasada dzia�ania systemu BurnProof w du�ym uproszczeniu wygl�da mniej wi�cej tak, �e urz�dzenie podczas zapisu monitoruje stan buforu danych. Je�li ilo�� danych w buforze spadnie poni�ej 10% pojemno�ci ca�ego buforu, urz�dzenie wymusza kontrolowan� przerw� w zapisie oraz ustawia w�asny znacznik ko�ca zapisu. Kiedy system ponownie nape�ni bufor, laser jest pozycjonowany, a nap�d synchronizuje dane, kt�re ju� zosta�y zapisane z nowymi danymi w buforze i ponownie pozycjonuje laser za sektorem ostatnio zapisanym. Druga wersja technologii BurnProof zosta�a wzbogacona o system shockproof operation i system zabezpieczaj�cy przed ��czeniem blok�w, kt�ry w poprzedniej wersji powodowa� przerwanie zapisu, kiedy by� u�ywany tryb BurnProof. Nowa wersja systemu BurnProof znalaz�a zastosowanie w nowych nap�dach oferuj�cych zapis z pr�dko�ci� �24. Wi�cej szczeg��w na temat systemu BurnProof mo�na znale�� na oficjalnej stronie internetowej - http://www.burn-proof.com. JustLink Popularno�� opisanej powy�ej metody zapobiegania opr�nieniu buforu spowodowa�a pojawienie si� konkurencyjnych rozwi�za�, na kt�re nie musieli�my zbyt d�ugo czeka�. Firma Ricoh opatentowa�a rozwi�zanie o nazwie JustLink spe�niaj�ce identyczn� funkcj�. Zasada dzia�ania tej technologii jest bardzo prosta i w skr�cie wygl�da to mniej wi�cej tak, �e urz�dzenie ci�gle monitoruje zawarto�� buforu danych. Je�eli zawarto�� buforu spadnie poni�ej przewidzianej granicy, automatycznie nast�puje przerwa w dalszym zapisie danych. Na p�ycie zostaje umieszczony odpowiednik znaczniki, a po ponownym za�adowaniu danych do buforu i synchronizacji nast�puje zapis. R�nic� pomi�dzy opisanymi technologiami polega jedynie na d�ugo�ci przerwy, jaka powstaje w miejscu przerwania i ponownego rozpocz�cia zapisu. Dla BurnProof d�ugo�� przerwy wynosi 2 do 5 mikrometr�w, a w pierwszych wersjach nawet 40 mikrometr�w. W przypadku rozwi�zania firmy Ricoh d�ugo�� przerwy ograniczono do 2 mikrometr�w. Wi�cej szczeg��w na temat systemu JustLink mo�na znale�� na stronie firmy Ricoh - http://www.ricoh.co.jp/cd-r/e-/e_europe/drive/justlink.html. SafeBurn Kolejnym rozwi�zaniem dost�pnym na rynku jest SafeBurn autorstwa firmy Yamaha. Technologia ta nie tylko zapobiega powstawaniu b��d�w zwi�zanych z przerwaniem dop�ywu danych do buforu, ale tak�e zapewnia najlepsz� jako�� zapisu. SafeBurn jest kompletnym rozwi�zaniem zapewniaj�cym szybkie i bezb��dne nagrywanie p�yt CD. Na ca�o�� sk�adaj� si� trzy elementy: * 8 MB bufor zapewniaj�cy stabilno�� przy du�ej pr�dko�ci zapisu; * Buffer Underrun Protection - inaczej zwany ExacLink, kt�ry zabezpiecza przed zniszczeniem p�yty na wskutek przerwania dop�ywu danych do buforu nagrywarki. Zabezpieczenie te polega na wstrzymaniu zapisu, w momencie gdy poziom danych w buforze nagrywarki spadnie do poziomu mniejszego ni� 10%. Ponownego jego rozpocz�cia zapisu jest mo�liwe, gdy bufor zostanie nape�niony danymi. D�ugo�� przerwy, jaka powstaje pomi�dzy miejscami zatrzymania i ponownego rozpocz�cia zapisu wynosi 1 mikrometr. Rozwi�zanie jest ulepszonym odpowiednikiem BurnProof i JustLink. * Optimum Write Speed Control - celem systemu jest zwi�kszenie poprawno�ci zapisu. Bezpo�rednio przed zapisem sprawdzana jest charakterystyka oraz jako�� danego no�nika i na tej podstawie nap�d dobiera odpowiedni� pr�dko�� zapisu. Pr�dko�� dobierana jest krokowo w zakresie od �8 poprzez �12, �16, �17, �18, �19 a� do �20. Z za�o�enia rozwi�zanie to ma poprawi� odczyt nagranej p�yty w innych nap�dach CD-ROM. Dodatkowe informacje na temat technologii SafeBurn mo�na znale�� na stronie producenta - http://cd-recording.yamaha.de/england/products/CRW2200/SafeBurn.htm. Rozwi�zanie to na razie mo�emy spotka� w nap�dach produkowanych przez firm� Yamaha. Seamless Link Ostatnim rozwi�zaniem, kt�rego celem jest niwelacja skutk�w b��du opr�nienia buforu, jest Seamless Link autorstwa firmy Acer. Jest to rozwi�zanie stosunkowo m�ode i jak na razie dost�pne jedynie w nap�dach tej�e firmy. Zasada dzia�ania opiera si� o dobrze sprawdzone metody system�w BurnProof i JustLink. Urz�dzenie w przypadku przerwy w dostawie danych automatycznie zatrzymuje zapis i wstawia odpowiedni znacznik. Nast�pnie bufor jest ponownie nape�niany nast�puje synchronizacja i detekcja znacznika, kt�ry zosta� wstawiony w chwili awarii. Po wykonaniu tych czynno�ci urz�dzenie rozpoczyna zapis danych. Dodatkowe informacje na temat tego rozwi�zanie znajduj� si� na stronie producenta - http://www.acercm.com/news/seamless_link.html. Rysunek 1.1. Og�lny schemat dzia�ania technologii zapobiegaj�cych wyst�powaniu b��d�w opr�nienia buforu. Wykres powsta� w oparciu o materia�y dost�pne na stronie http://www.burn-proof.com JustSpeed Technologia JustSpeed stosowana w nap�dach firmy Ricoh jest rozwi�zaniem podobnym do Optimum write speed stosowanym w nap�dach Yamaha. JustSpeed odpowiada za dob�r pr�dko�ci nagrywania w zale�no�ci od rodzaju u�ytego no�nika. Specjalny mechanizm sprawdza trzy elementy, zanim rozpocznie zapis. Procedura sk�ada si� z trzech nast�puj�cych etap�w: * Odczyt informacji o no�niku (producent, d�ugo��).Dane te znajduj� si� w specjalnej cz�ci p�yto o nazwie ATIP. * Kr�tki test zapisu po wewn�trznej stronie p�yty. * Analiza przesuni�� �cie�ek w czasie produkcji no�nika. Po analizie no�nika i wykonaniu pozosta�ych etap�w testu nast�puje rozpocz�cie procesu nagrywania. Pocz�tkowo ma to miejsce z pr�dko�ci� �12 w obszarze Lead-In, kolejne 50 MB danych zostaje nagrane z pr�dko�ci� �16, po czym pr�dko�� zapisu wzrasta do poziomu �20 i z tak� pr�dko�ci� ko�czony jest zapis p�yty. Wy��czenie JustSpeed powoduje wzrost podanych powy�ej warto�ci, czyli zamiast 50 MB mamy 100 MB. Pozosta�e warto�ci nie s� zmieniane. System JustSpeed jest standardowo w��czony, a wi�kszo�ci program�w dost�pnych na rynku nie ma na razie mo�liwo�ci jego wy��czenia. W efekcie zapis danych na nieodpowiednich no�nikach mo�e trwa� du�o d�u�ej. Jednym znanym mi programem oferuj�cym mo�liwo�� r�cznego w��czania, b�d� wy��czania JustSpeed, jest Nero Burning Rom. Wszystkie opisane rozwi�zania pozwalaj� na unikni�cie problem�w przy zapisie p�yt i czyni� to do�� skutecznie, jednak wymagaj� do pracy odpowiedniego programowania wspieraj�cego nowe mo�liwo�ci. Na nast�pnych stronach dowiesz si�, jakie oprogramowanie b�dzie pozwala�o kontrolowa� nap�d. Jedno jest pewne, kupuj�c now� nagrywark�, pami�tajcie, �e powinna ona wspiera� jedn� z opisanych powy�ej technologii. Gdy sko�cz� pisa� niniejsz� ksi��k�, r�wnie� wybieram si� do sklepu na zakupy nowego, wydajniejszego nap�du i na pewno b�dzie on wyposa�ony w BurnProof lub JustLink oraz JustSpeed. Dost�pne tryby zapisu danych Mamy ju� niezb�dne informacje na temat urz�dze� pozwalaj�cych na zapis p�yt CD, ale nie s� to informacje wystarczaj�ce, by kupi� dobry nap�d. Kolejn� wa�n� cech� urz�dze� jest obs�uga zapisu w dost�pnych trybach. Nasz nap�d powinien obs�ugiwa� nast�puj�ce metody zapisu: * DAO - DISC AT ONCE. Tryb ten pozwala nam na nagranie p�yty bez wy��czenia lasera. Ca�a p�yta zostanie nagrana za jednym razem bez wy��czenia lasera i w przysz�o�ci nie b�dziemy mieli mo�liwo�ci dodania nowych danych. Tak przygotowana p�yta mo�e by� wzorcem do wykonania wi�kszej ilo�ci p�yt w t�oczni. Jednym s�owem, tworz�c p�yt� jednosesyjn�, u�ywamy DAO. * SAO - SESSION AT ONCE. W SAO dane w jednej sesji s� nagrywane bez wy��czenia lasera, a do tak zapisywanej p�yty mo�emy doda� kolejn� sesj�. Na pewno zdarzy�o si� wam kupi� w sklepie p�yt�, gdzie poza s�uchaniem muzyki mamy mo�liwo�� uruchomienia p�yty na naszym komputerze PC. To w�a�nie przyk�ad p�yty zapisanej przy pomocy trybu SAO. * TAO - TRACK AT ONCE. Na p�yt� mo�emy zapisa� maksymalnie do 99 �cie�ek po ok. 700 KB, a po ka�dej z nich laser jest wy��czany. * MULTISESSION. Dzi�ki tej metodzie zapisu mo�emy nasz� p�yt� "tworzy�" na raty, jednocze�nie maj�c mo�liwo�� korzystania z niej w zwyk�ym nap�dzie CD-ROM. Dane s� zapisywane w sesjach, a ka�da z nich musi mie� przynajmniej jedn� �cie�k� o wielko�ci ok. 700 KB. Oczywi�cie, nie ma r�y bez kolc�w, mo�liwo�� tworzenia p�yty na raty wi��e si� z utrat� ok. 13 MB na ka�d� z zacz�tych sesji na p�ycie. Utrata wspomnianych 13 MB nie zale�y od wielko�ci zapisywanych sesji. Dlatego p�yty wielosesyjne warto tworzy� dla kilku du�ych sesji, natomiast zapis t� metod� ma�ych sesji np. po 5 MB nie ma wi�kszego sensu. Je�li b�dziemy przygotowywa� p�yt� wielosesyjn�, to nale�y pami�ta� o tym, �e mo�emy dopisa� dane tylko 99 razy. * ZAPIS PAKIETOWY. Dane s� zapisywane ma�ymi pakietami metod� przyrostow�. Dzi�ki tej metodzie nie tracimy tyle miejsca na p�ycie, jak w przypadku p�yt wielosesyjnych. Dogrywanie plik�w nie wi��e si� z otwieraniem i zamykaniem nowych sesji. Du�� zalet� tego trybu jest mo�liwo�� zapisu danych na p�ycie za pomoc� dowolnego narz�dzia do kopiowania plik�w np. Eksploratora Windows. * RAW. Ostatni i najbardziej potrzebny tryb pozwalaj�cy na wykonanie idealnej kopii innej p�yty. Dane s� kopiowanie bit po bicie bez ingerencji ze strony oprogramowania czy urz�dzenia. By mie� 100% pewno��, �e nap�d jaki planujemy zakupi�, obs�uguje RAW, warto zapozna� si� z odpowiedni� tabel� dost�pn� na stronie producenta chyba najpopularniejszego i najlepszego programu pozwalaj�cego kopiowa� p�yty w trybie RAW - http://www.elaborate-bytes.com. Warto odwiedzi� r�wnie� polsk� stron�, gdzie znajduje si� zestawienie urz�dze� oferowanych na naszym rynku - http://www.cdrinfo.pl/cdr/hard/zestawienie.shtml. Tryb RAW dzieli si� na dwa podtypy: * DAO-RAW. Dane s� przesy�ane w jednym ci�gu, poczynaj�c od pocz�tku p�yty CD. Blok zawiera dane subkana�owe, co pozwala nam na przegranie niemal ka�dej p�yty CD. * SAO-RAW. Dane s� przesy�ane w jednej sesji, a sam tryb posiada kilka ogranicze�: * nie mo�na kopiowa� p�yt wielosesyjnych, * nie mo�na skopiowa� danych subkana�owych, * nie mo�na skopiowa� znacznik�w i przerw w p�ytach audio, * nie mo�na skopiowa� kod�w MCN i ISRC. Kolejn� wa�na cech� dobrego nap�du jest mo�liwo�� zapisu p�yt o wyd�u�onym czasie tzn. p�yt o d�ugo�ci 80 minut - 700 MB. Dzi� ka�dy z nowszych modeli pozwala zapisywa� bezproblemowo takie p�yty. Na pewno, pr�dzej czy p�niej na gie�dzie czy te� w sklepie, spotkamy si� z p�ytami o d�ugo�ci 90 i 99 min, niestety, ma�o kt�re urz�dzenie potrafi zapisa� dane na takich p�ytach, a odczyt p�yty jest praktycznie niemo�liwy w wi�kszo�ci dost�pnych na ryku nap�dach CD-ROM oraz nagrywarkach. Prosz� si� nie dziwi�, cz�sto zdarza si� taka sytuacja, �e nap�d potrafi zapisa� dane na p�ycie 90 min, ale ju� nie jest wstanie dokona� odczytu tej p�yty. Na sam koniec zosta�a sprawa overburningu. Ta w�a�ciwo�� polega na zapisaniu na standardowej p�ycie np. o d�ugo�ci 74 min - 650 MB - wi�kszej ilo�ci danych. Ju� s�ysz� te pytania, jak to mo�liwe. Sztuczka z zapisem polega na maksymalnym wyd�u�eniu obszaru dost�pnego dla zapisu i skr�ceniu obszaru Lead-Out. Dzi�ki temu mo�emy na normalnej p�ycie zapisa� nawet o kilka minut wi�cej danych. Ilo�ci nie da si� jednoznacznie okre�li�, gdy� zale�y to od u�ywanego no�nika. Niemal ka�da nowa nagrywarka pozwala na dokonanie overburningu. Z funkcji tej mo�emy skorzysta� tylko w trybie zapisu DAO. Oprogramowanie Nawet najlepsza orkiestra nie potrafi zagra� bez dyrygenta i tak samo sprawa wygl�da z zapisem p�yty CD. Najlepsza nagrywarka bez odpowiedniego oprogramowania jest jedynie zwyczajnym nap�dem CD-ROM. Nagrywanie p�yt jest procesem odmiennym od kopiowania danych z dysku na dysk i nie mo�e odbywa� si� przy wykorzystaniu typowego oprogramowania - Windows Commandera czy Eksploratora Windows (wyj�tek stanowi zapis pakietowy o kt�rym napisz� p�niej). Oprogramowanie do zapisu danych na "srebrnych kr��kach" tworzy wiele firm, ale tylko niekt�re programy spe�ni� nasze niema�e wymagania. W tej cz�ci opisz� jedynie najwa�niejsze cechy program�w, z kt�rych b�d� korzysta� w dalszej cz�ci ksi��ki. Dok�adne informacje odno�nie nagrywania p�yty znajduj� si� w dalszych rozdzia�ach i gor�co zach�cam do uwa�nej lektury. Nie ukrywam, �e dob�r odpowiedniego oprogramowania jest spraw� do�� trudn� i na pewno w�r�d was znajd� si� tacy, dla kt�rych moje propozycje b�d� nie do przyj�cia. W zwi�zku z tym na ko�cu ksi��ki umie�ci�em spory zbi�r odno�nik�w do stron producent�w r�nego oprogramowania. Mam nadziej�, �e tam znajdziecie co� odpowiedniego dla siebie. Nero Burning Rom 5.5.6.4 W pierwszej kolejno�ci zajm� si� programem Nero Burning Rom autorstwa niemieckiej firmy Ahead - http://www.ahead.de. Prosz� od razu nie sugerowa� si� faktem, �e program b�dzie niemieckoj�zyczny, bo tak nie jest. Powiem wi�cej, ta doskona�a aplikacja doczeka�a si� naszej rodzimej wersji j�zykowej, co bardzo upro�ci wielu osobom korzystanie z niej. Program jest aplikacj� typu shareware i mo�na wszystkie jej funkcje u�ywa� przez okres testowy. Je�eli program przypadnie nam do gustu, to mo�emy go kupi� - koszt pe�nej wersji to ok. 50 z�. Aplikacja znajduje si� min. w ofercie firmy Pronox - http://www.pronox.pl. Polskie pliki j�zykowe mo�na pobra� ze strony producenta lub z doskona�ego polskiego serwisu WWW po�wi�conego nagrywaniu p�yt CD - http://www.cdrinfo.pl. Je�eli zakupili�my nagrywark� w tzw. wersji "box" - wersja pakowana w pude�ko z dodatkami, to istnieje du�e prawdopodobie�stwo, �e Nero Burning Rom dostaniemy w komplecie. Raczej na pewno b�dzie to pe�na wersja, cho� mo�e nie by� najnowsza. Jako �e b�dziemy posiada� pe�n� wersje, to przys�uguje nam prawo do uaktualnie� dost�pnych na stronie producenta. W chwili pisania tej ksi��ki najnowsza wersja nosi numer 5.5.6.4 i na niej b�d� opiera�y si� wszystkie poni�sze opisy. Nero (tak od teraz w skr�cie b�d� nazwa� Nero Burning Rom) jest narz�dziem wszechstronnym. Za jego pomoc� mo�emy wykona� wi�kszo�� operacji zwi�zanych z nagrywaniem p�yt. Do najwa�niejszych mo�liwo�ci programu nale��: * tworzenie p�yty z danymi, * tworzenie p�yty audio z plik�w wave, mp3, vqf, mp3pro, * tworzenie p�yt w trybie mieszanym - dane i audio, * tworzenie p�yty VideoCD oraz Super VideoCD, * tworzenie p�yty rozruchowych, * zapis p�yty w trybie UDF, * obs�uga ISO 1 i 2, * mo�liwo�� zgrywania �cie�ek audio na dysk, * wsp�praca z baz� CDDB, * wsparcie dla wykonywania kopii "w locie", * obs�uga wielu typ�w obraz�w p�yt, * obs�uga overburningu, * bogaty zestaw filtr�w i konwerter�w audio, * obs�uga dodatk�w plug-in, * obs�uga wielu nagrywarek, * dodatkowy edytor plik�w wave, * narz�dzie do tworzenia ok�adek dla p�yt CD, * bardzo pomocne narz�dzie do regulacji pracy nap�du CD-ROM, * narz�dzie do testowania wykonanych p�yt CD, * wirtualny nap�d CD-ROM umo�liwiaj�cy "montowanie" obraz�w dysk�w, * wbudowany modu� antywirusowy, * wsparcie dla systemu MS Windows XP i starszych. Wymienione powy�ej mo�liwo�ci programu to tylko najwa�niejsze funkcje, jakie znajdziemy w nowym Nero. Od czasu gdy zaczyna�em nagrywa� swoje pierwsze p�yty, mia�em styczno�� z wieloma aplikacjami i moim zdaniem �adna z nich nie oferowa�a tylu mo�liwo�ci przy tak atrakcyjnej cenie. Kolejnym bardzo wa�nym argumentem przemawiaj�cym za wyborem Nero jest jego prosta i intuicyjna obs�uga. Wbudowane kreatory, czytelne opisy, polskie menu to tylko niekt�re cechy stawiaj�ce ten pogram w czo��wce najlepszych. Moim zdaniem, wybieraj�c Nero, wybieramy solidny, bardzo wydajny program, a przy tym wszystkim nie ponosimy zbyt du�ego wydatku. Aktualizacja programu to sprawa wa�na, ale nie znaczy to, �e zawsze musisz mie� najnowsz� wersj� programu do nagrywania. Instalacja nowej wersji ma sens wtedy, gdy posiadana przez ciebie aplikacja nie chce poprawnie wsp�pracowa� z now� nagrywark� lub systemem operacyjnym. Oczywi�cie je�eli nowsza wersja posiada dodatkowe mo�liwo�ci, to w takiej sytuacji r�wnie� warto dokona� aktualizacji. Pami�taj jednak, �e w wi�kszo�ci przypadk�w nowe wersje oprogramowania do nagrywania zawieraj� jedynie wsparcie dla nowych nap�d�w. Rysunek 1.2. G��wne okno Nero Burning Rom 5.5.6.4 oraz okno kreatora tworzenia p�yty CD WinOnCD 5 PE �yjemy w demokracji, kt�ra z za�o�enia dopuszcza konkurencje, dlatego te� moja ksi��ka b�dzie zawiera�a porady na temat nagrywania p�yty za pomoc� innego, konkurencyjnego kombajnu, jakim jest WinOnCD 5 PE firmy Roxio. Aplikacja oferuje wiele podobnych opcji do opisanego powy�ej Nero, ale r�wnie� zawiera kilka ciekawych i nowatorskich rozwi�za�. Do wa�niejszych zalet mo�emy zaliczy�: * pe�na zgodno�� z systemem MS Widnows XP, * wydajny kodek Mp3 z obs�uga bitratu do 320 KB/s, * modu� MP3 Album, * ulepszony modu� tworzenia VideoCD, * modu� automatycznego dzielenia plik�w, kt�re nie mieszcz� si� na jednej p�ycie, * oprogramowanie do zapisu pakietowego DirectCD. W niniejszej ksi��ce zgodnie z zasad�, jak� przyj��em na samym pocz�tku, b�d� pracowa� przy wykorzystaniu polskiej wersji programu, kt�r� mo�na pobra� ze strony CDRInfo - http://www.cdrinfo.pl. Niestety dost�pne t�umaczenie jest wczesn� wersj� beta, dlatego prosz� o wybaczenie b��d�w (liter�wki oraz braki w t�umaczeniu niekt�rych opcji), jakie mog� wyst�pi� na prezentowanych ilustracjach. Mam nadziej�, �e autorzy t�umaczenia niebawem udost�pni� poprawione pliki. Program jest aplikacj� komercyjn�, a wi�cej informacji o dost�pno�ci produktu znajdziecie na stronie producenta - http://www.roxio.com. Pragn� doda�, �e niekt�rzy producenci nagrywarek do wersji BOX dodaj� okrojone wersje wspomnianego programu, cho� ostatnio jest to coraz rzadsze. CDRWin Narz�dziem niemal niezb�dnym do nagrywania p�yt CD, dla os�b zajmuj�cych si� tym na powa�nie, bez w�tpienia jest CDRWin. Aplikacja ta pomimo skomplikowanego interfejsu oferuje ogrom mo�liwo�ci, kt�rych nie znajdziemy w �adnym innym programie. Dzi�ki CDRWin mo�emy nagrywa� p�yty, tworzy� obrazy p�yt, kopiowa� "w locie", edytora poszczeg�lne sektory i wiele innych. Program mo�emy pobra� bezpo�rednio ze strony producenta - http://www.goldenhawk. com lub ze wspomnianego serwisu CDRInfo. Podobnie jak Nero r�wnie� CDRWin jest programem typu shareware i posiada ograniczenia nieco utrudniaj�ce prac�. Konkretnie chodzi o to, �e zapis dokonywany jest z pojedyncz� pr�dko�ci� i trwa bardzo d�ugo. We wszystkich poni�szych opisach b�d� bazowa� na CDRWin 3.8e ze wzgl�du na fakt, �e program w tej wersji zosta� do��czony do miesi�cznika CHIP numer 1/2002. Wersja 3.8e jest wersj� pe�n� programu i mo�emy z niej korzysta� zupe�nie legalnie. Dodatkowym argumentem przemawiaj�cym za wyborem tej w�a�nie wersji jest mo�liwo�� dokonania polonizacji programu. Dla wielu czytelnik�w jest to ogromnym uproszczeniem. Odpowiednie plik mo�emy pobra� ze wspomnianej strony CDRInfo - http://www.cdrinfo.pl. Program w opisanej wersji 3.8e poprawnie wsp�pracuje MS Windows XP oraz wcze�niejszymi wersjami systemu MS Windows. Rysunek 1.3. CDRWin 3.8e - to doskona�e narz�dzie niezb�dne do pracy przy tworzeniu i edycji p�yt CD Clone CD Kolejnym bardzo przydatnym programem jest CloneCD autorstwa firmy Elaborate Bytes - http://www.elby.org. Aplikacja ta s�u�y jedynie do kopiowania istniej�cych p�yt i nie pozwala na tworzenie w�asnych kompilacji. W odr�nieniu od innych program�w dost�pnych na rynku, CloneCD do wykonania kopii u�ywa zapisu w trybie DAO-RAW, dzi�ki czemu powsta�e kopie s� idealne. Oczywi�cie nasza nagrywarka musi pozwala� na zapis we wspomnianym trybie. Je�eli nie jeste�my pewni tego, czy nasz nap�d jest zgodny z DAO-RAW, to mo�emy sprawdzi� ten fakt na stronie producenta - http://www.elby.org/CloneCD/english/cdr_a.htm. R�wnie� za pomoc� samego programu mo�emy spr�bowa� sprawdzi� zgodno�� posiadanych nap�d�w. W tym celu po uruchomieniu programu wystarczy wybra� opcj� Plik | Czytaj CD do pliku (klawisz skr�tu to "R") lub klikn�� pierwsz� ikon� od lewej strony. Rysunek 1.4. CloneCD - metoda sprawdzenia zgodno�ci nagrywarki z programem i zapisem w trybie DAO-RAW Na rysunku 1.4 owalem oznaczy�em opcj� Czytaj CD do pliku, kt�r� musimy wybra�, gdy chcemy sprawdzi� nasz� nagrywark�. Nast�pnie z listy urz�dze� wybieramy odpowiednie urz�dzenie. W prawej cz�ci za pomoc� prostok�ta oznaczy�em miejsce, gdzie znajduj� si� informacje o zgodno�ci naszego nap�du. W moim przypadku nap�d Yamaha 6416S jest zgodny jedynie z zapisem w trybie SAO-RAW, czyli nie b�d� m�g� wykona� dok�adnej kopii zabezpieczonej p�yty CD. Prosz� si� nie przejmowa�, gdy� w rozdziale o zabezpieczeniach skorzystam z innego nap�du :). Nowe wersje CloneCD wspieraj� r�wnie� zapis w trybie SAO-RAW, dzi�ki czemu nap�dy, kt�re nie znalaz�y si� na li�cie wspieranych przez program s� obs�ugiwane. Jednak p�yty zapisane w tym trybie nie s� ju� wiernymi kopiami orygina��w. W zwi�zku z tym SAO-RAW nie pozwala na wykonywanie kopii bezpiecze�stwa zabezpieczonych p�yt CD. Lista ogranicze� dla trybu SAO-RAW: * Brak wsparcia dla kopiowanie p�yt multisesyjnych, PhotoCD. * Brak wsparcia do kopiowania zabezpiecze� opartych o subkana�y (SecureROM, PSX). * Brak wsparcia dla kopiowania �cie�ek kr�tszych ni� 4 sekundy. * Brak wsparcia dla kopiowania indeks�w i przerw dla p�yt Audio. Bez w�tpienia jednym z najwi�kszych atut�w CloneCD jest mo�liwo�� wykonania p�yty zabezpieczonej za pomoc� SafeDisk2 (dok�adny opis znajduj� si� w nast�pnych rozdzia�ach). Wszystkie opisy dotycz�ce CloneCD s� oparte o wersje 3.2.1.1, kt�ra to zawiera odpowiednie polskie pliki j�zykowe do��czone przez producenta. Warto podkre�li� fakt, �e polska wersja powsta�a r�wnie� przy udziale serwisu CDRInfo - http://www.cdrinfo.pl. Zapis pakietowy Kolejn� grup� program�w, kt�re opisz� na �amach tej ksi��ki, stanowi� aplikacje umo�liwiaj�ce zapis pakietowy. Metoda ta umo�liwia zapis plik�w na no�niku CD-R(W) za pomoc� dowolnego mened�era plik�w np. Eksploratora Windows lub Windows Commandera. Sam proces nagrywania mo�e wyda� si� troch� dziwny, gdy� zaczynamy od formatowania p�yty, by p�niej przej�� do kopiowania danych. Na rynku dost�pne s� jedynie dwa licz�ce si� programy i opis obu znajdzie si� w tej ksi��ce. S� to DirectCD 5 firmy Roxio oraz InCD firmy Ahead. Pomimo faktu, i� pierwsza ze wspomnianych aplikacji bez w�tpienia jest najlepsza, zdecydowa�em si� opisa� obie, gdy� uwa�am, �e nie ka�dy potrzebuje tak rozbudowanego narz�dzia, jakim jest DirectCD 5. Rysunek 1.5. Najlepszy program do zapisu pakietowego - DirectCD Rysunek 1.6. InCD firmy Ahead aspiruje do miana konkurenta DirectCD. Jak na razie sporo mu brakuje, ale aplikacja doskonale spe�nia swoj� funkcje cechuj�c si� niewielkimi rozmiarami Pomocne dodatki Ostatni� grup� aplikacji, o kt�rych chcia�em wspomnie� stanowi� wszelkiego rodzaju programy pomocne podczas nagrywania p�yt. Cz�sto nie maj� one bezpo�redniego zwi�zku z samym procesem nagrywania, ale bez nich raczej trudno by�oby nagrywa�. D�ugo zastanawia�em si�, jakie programy powinny si� tutaj znale�� i wreszcie uda�o mi si� wybra� kilka najlepszych i najbardziej uniwersalnych. Z wszystkich tych dodatk�w b�d� korzysta� w nast�pnych rozdzia�ach i dopiero tam poznacie ich pe�ne mo�liwo�ci. WinISO Pierwsza z wybranych aplikacji nosi nazw� WinISO i mo�na j� pobra� ze strony producenta - http://www.winiso.com lub z serwisu CDRInfo. Program wi��� si� nierozerwalnie z tworzeniem, edycj� i zarz�dzaniem obrazami p�yt CD. Program potrafi obs�u�y� nast�puj�ce obraz p�yt CD; * standardowy obraz ISO, * BlindRead ISO, * EasyCD Creator ISO, * CdrWin BIN, * EasyCD Creator Image CIF, * CloneCD Image IMG, * Nero Image NRG. Do najwa�niejszych mo�liwo�ci programu nale�� min.: * dodawanie plik�w i folder�w do obraz�w, * wyci�ganie plik�w i folder�w z obraz�w, * mo�liwo�� rozpakowania obrazu na dysk, * tworzenie obraz�w p�yty CD, * zmiana