Ernest Bryll Po g�rach, po chmurach Tower Press 2000 Copyright by Tower Press, Gda�sk 2000 Akt I ANIO� Po g�rach, po chmurach, po g�rach po... Po g�rach, po chmurach stada. Po niebie kolebie, po niebie sio... S�oneczko w noc zapada. Na g�ry z g�ry opada noc, �ciemnia si� ziemia ciemna, Nad chmury, nad bure, wo�anie sz�o, To wo�a gwiazdy ziemia. Coraz szybciej wiruje kol�dnicza gwiazda. Pod jej blask wezwani pie�ni� Anio�a wychodz� czterej Kol�dnicy. Basetla, gajdy, b�benek i skrzypeczki � Mateus, Marek, �uka i Ja�. Za nimi ledwo roz�wietlona promieniami gwiazdy ciemna budowla wielkiej krakowskiej szopki. Tam wio�nie � na pi�trach, kru�gankach i za�omkach � dzia� si� b�d� sceny opowie�ci. KAPELA KOL�DNIK�W Wo�amy, czekamy, wo�amy wo... Wolarze, owczarze ciebie. Zapalaj, rozpalaj, podpalaj noc Na naszym szarym niebie. Na g�rach, chmurach przez tyle lat Czekamy twego �wiat�a. PASTERZE ( budz�c si�) Gonimy stada przez ca�y �wiat, Gwiazdeczko nasza jasna. ANIO� Po g�rach, po chmurach, po g�rach po... Po drogach, niebogach dalej. KAPELA KOL�DNIK�W A� w niebie dla ciebie, dla ciebie noc Od gwiazdy si� zapali. PASTERZE I KAPELA KOL�DNIK�W Po g�rach, chmurach wo�amy wo... Dla nas, dla ciebie, dla mnie. A� z wszystkiej ziemi zgonimy z�o, A� si� rozp�acze kamie�. 5 Ciemnieje. Jeszcze cicho, cicho, jakby nawo�ywanie. ANIO� Wo�amy, czekamy, wo�amy wo... Wolarze, owczarze ciebie. Anio� tez niknie w mroku. Zapalaj, rozpalaj, podpalaj noc Na naszym szarym niebie. Zostaje tylko w nik�ym �wietle Kapela Kol�dnik�w. Stroj� cicho instrumenty i nagle � marsza! KAPELA KOL�DNIK�W Przyszli�my tu do was po wianek kie�basy, �eby wam zwiastowa� te szcz�liwe czasy. MATEUS Wie ju� ca�a ziemia o tym, co si� sta�o, Gdyby�cie nie znali, by�oby wam wstydno. MAREK Wie ju� ca�a ziemia i wy si� dowicie, Za to do basetli groszak�w podsypcie. �UKA Wie ju� ca�a ziemia, a wy tu siedzicie, Jak nie zap�acicie, to si� nie dowicie. JA� Wszystko si� dowicie, nikt was nie oszuka, B�dziem wam zwiastowa� � Mateus, Ja�, �uka. MATEUS G�o�niej, ch�opaki, bo b�dzie taka bida, �e i �aba [zap�acze. Kapela rabie teraz jak oszala�a. Kapelanci co chwila wyskakuj� okrzykuj�c swoje przy�piewki. MATEUS Basetlo, basetlino, Gruba�na bas � maryno, Musisz podbasowa�, Musisz podbasowa� Ch�opakom i dziewczynom. Basetla bu, bu, bu, Ej, ni�ej smykiem, ni�ej. Ch�opaki i dziewczyny, 6 Ch�opaki i dziewczyny Do siebie coraz bli�ej. MAREK Podgajdy moje gajdy, Moja ewanjelijo, Jak powiem nowin�, Jak powiem nowin�, Ch�opaki si� popij�. �UKA B�dziemy wam zwiastowa� O Kr�lestwie Chrystusa. Ty, mo�cia gospodyni, Ty, mo�cia gospodyni, W�druj�e do lamusa. JA� Szyneczki tam pomacaj, Kie�basy tam poskracaj, A biednym kol�dnikom, To �piewanie os�adzaj. W tym momencie w jednej z wie�yczek szopki zapala si� �wiat�o. Z rozwartych gwa�townie okiennic wychyla si� roze�lony Adam. ADAM Co jest tam, kawalerka? Kto dudy przysmak, A mnie utrudzonemu zasn�� nie pozwala? Kto tam noc� markuje? MAREK Tylko nie markuje, A pi�knie o stworzeniu �wiata kol�duje. ADAM Te� mi pi�knie � a� w domach budz� si� kamienie Taka wasza kol�da � baranie beczenie. JA� Ewanjelij� �wi�ta chcesz, g�upcze, obrazi�? �UKA Kol�dowanie pi�kne wrzaskiem chcesz pokazi�? ADAM Ca�� wasz� kol�d� w rzy� mi mo�esz wrazi�. Chodz� takie pod oknem, cosik tam piskaj�, A potem powiadaj�, �e pi�knie �piewaj�. Nu� dawaj im kie�basy, dok�adaj okrasy, 7 Dawaj i nie postawaj... A tu ci�kie czasy W spi�arni. Ja sam z p�aczem kie�bas� wspominam I coraz cia�niej pasek na brzuchu opinam. MATEUS Bo� upas� si� jak kaban w swej niepoczciwo�ci. ADAM Oj, bo jak zejd� kijem porachowa� ko�ci! JA� A schod�. Jak ci przy�o�� po tym spa�nym grzbiecie, Zaraz pojmiesz, �e ciebie nie ma na tym �wiecie. ADAM Jak to � nie ma, gdy jestem? Ta filozofija Zaraz ci z g�owy wyjdzie, tylko wezm� kija. JA� Przecie� to pisze �wi�ta nam ewanjelija, �e ciebie nie ma. ADAM Ano, kto tu stoi? Jak zaczn� kijem wasze grzbiety �oi�, Zaraz mnie zobaczycie, by�cie byli �lepi. MATEUS Co mamy widzie�? MAREK Pan B�g ciebie lepi Z gliny dopiero. Potem wyjmie ziobro I z ziobra tego �on� zrobi dobr�. Na �rodkowej wysokiej cz�ci szopki zapala si� gromowe �wiat�o, b�yska cos w rodzaju wielkiego Oka Opatrzno�ci � s�ycha� hucz�cy jak grom glos Anio�a. ANIO� Gdzie twoje ziobro, m�j mi�y Adamie? ADAM Tam gdzie i by�o, m�j dobry panie. Temu kie�basy dawaj, temu ziobro dawaj, A ty, mi�y Adamie, pracuj, nie postawaj, Cho�by� i si�y nie mia�. ANIO� Daj, Adamie, ziobro. 8 ADAM Ju� daj�, Aby bab� mi ulini� dobr�. KAPELA KOL�DNIK�W K�ad� si�. ADAM Zaraz si� k�ad�, ale� prosz�. Panie, Aby� na moje ziobro zwr�ci� uwa�anie. Ja nie m�wi� niczego. Ale �e doktory Czasem to czyni�, �e cz�ek bardziej chory Po operacji, ni�li dawniej bywa�... Prosz� wi�c, �eby, �ona by�a mi poczciwa, Powa�na I uwa�na, Weso�a, Nieszkodna... DIABE� ( wy�a��c z podwalin szopki) I do wszystkiego z�ego zawsze niezawodna. ADAM Wierna... DIABE�KA Najlepiej sknerna. ADAM Najlepsza... KAPELA KOL�DNIK�W Dla innych. ADAM Bogata... DIABE� Zo�zowata. ADAM Niewinna z niewinnych... KAPELA KOL�DNIK�W Hej! ADAM Kto tam jak osio� parska, kto jak baran beczy? 9 MAREK Tak si� nam zakaszla�o. MATEUS Bowiem w samej rzeczy, Jak o tej niewinno�ci... JA� Hej! DIABE�KA M�g�by pan, m�j Janie, Dla swej prababki wi�ksze mie� uszanowanie. Uwierzy� w jej niewinno�� to wasza powinno��! JA� W�a�nie ju� daj� wiar�. ADAM Ino mi si� staraj, �eby ci� nie trzepn�a czasem moja stara! Teraz si� do snu k�ad� i ziobro oddaj�, A ty kraj. Panie Bo�e, tak jak ziobra staje. Ty, czcigodna Kapelo, pi�knie mi przygrywaj, Ty mi. Aniele, ziobro ostro�nie wyimaj. Adam k�adzie si� i zasypia. Kapela zagrywa, jak by�o przykazane. KAPELA KOL�DNIK�W U�nij, stu�nij, Adaamie, U�nij, stu�nij, niebo�e, B�dziesz mia� swoj� bab�, Ju� ci nikt nie pomo�e. B�dziesz robi� i we dnie, B�dziesz robi� i w noooocy. Z roboty ci� ozedmie, Nie doczekasz pomocy... MATEUS Za takie kol�dowanie kie�basy nam nie dadz�. Kto rz�dzi w gospodarstwie? Baba rz�dzi. MAREK Gdzie donica rz�dzi, tam wierdmak b��dzi. MATEUS Co mi wuj gadasz. Baba to �aba... MAREK Co ja ci za krewniak? 10 JA� Jego babka twojej babce podawa�a gruszki w czapce. MAREK Podawa�a nie podawa�a. Babom �piewa� nie b�d�. Babiw�j... MATEUS No, powt�rz jeszcze, powt�rz. Ja ci� naucz� po ko�ciele gwizda�! Babiw�j... A ty podbabnik! MAREK Kiecku�! MATEUS Sysak! �UKA Cicho. Przygania motyka gracy, a oba jednacy. Czego si� tak nadymacie jak ta �aba w b�ocie? Kol�da musi by� taka, �eby od razu nam do worka kie�bas� podsypa�o. Kapela! KAPELA KOL�DNIK�W . Co tu b�dziem d�ugo gada�, Co b�dziem czarowa�. Zjechali�my do was tutaj, B�dziem wam winszowa�. Anto� dobrego, Ja� najlepszego, I najdro�szego, I najzdrowszego. �yciowej passy, Dobrej kie�basy Na wszystkie czasy Winszujem wam. Czym my tutaj nie jechali, Jak si� nie spieszyli, �eby do was w pe�nej gali Zd��y�, moi mili. Anto� rowerem, Jasio skuterem, Bolek z ochot� Gania� piechot�, Potem tramwajem Jeszcze dwie staje. Helikopterem Lecia�em ja. Co my w drodze mrozu przeszli Po�r�d strasznej zimy, Wy�ciskajcie nas, dziewczyny, Bo si� przezi�bimy. Antkowi miodku, 11 Bo uzi�b� w �rodku, Jasiowi w�dki Na mrozu skutki, A mnie cho� krzynk� Pod sw� pierzynk� Wpu�cie � i winkiem Cz�stujcie te�. Tylko troszk� odtajemy, U pieca posiedzim, Co� tam sobie sfiglujemy I dalej pojedziem. Anto� rowerem, Jasio skuterem, Bolek z ochot� Pogna piechot�. �egnajcie, mili, W ostatniej chwili Helikopterem Polec� ja. Kiedy Kapela ko�czy piosenk� � na balkonik wychodzi Ewa. I w tym momencie z podwalin szopki � gdzie znajduj� si� stada i Pasterze � rozlegaj q si� pe�ne podziwu okrzyki. PASTERZ I O, niechcie! PASTERZ II Ale nogi! PASTERZE Uuuuch... MAREK Cicho tam. Sp�dnic� zobaczyli i ju� im si� we �bie przewraca. PASTERZ I Nie. My tak. Spa� trudno. Cz�owiek czeka tej nowiny i czeka... PASTERZ II Zdawa�o si�, co� �ysn�o jakby gwiazda. To my�leli�my wychodzi�. MAREK Ja wam wyjd�, a� wam wejdzie. MATEUS Oj, bo jak �mign�, to zobaczycie, ale nie t� gwiazd�! PASTERZE Ale co by? My tak... 12 BARANY My z pilno�ci... MAREK Do stajni! No to jak? Grajemy dalej albo nie grajemy. Kapela! JA� O Jezu. Oddaj dusz� Bogu, a wle� przed takim w konopie. BARANY Cni si�... MAREK Co si� tam szczycicie? Do budyl BARANY Cni sie... �UKA Nie p�acz jeden z drugim, bo mchem obro�niesz. BARANY I PASTERZE I �aba skrzecze, gdy j� kto nadepcze. PASTERZ I Nudno. MAREK Poczekasz, to si� doczekasz. BARANY Kogo nie boli, to mu powoli. PASTUCHY Hej! �UKA Cicho tam. Usmarka�a si� bida i p�acze. PASTERZE Hej... Jakby�my gwiazd� widzieli. Rusza� czas. MAREK ( spogl�daj�c na kiwaj�c� r�czk� ku Pasterzom Ew�) Ja wam dam gwiazd�! Jak wezm� lagi, to zaraz sto zobaczycie. �UKA Do budy! A �ywo! 13 PASTERZ Ej, muzyka, muzyka, �ebym ci nie z�ama� smyka. Ch�opaki! PASTERZ Lejem? BARANY Bodziem? JA� Orkiestr� bijesz, baranie?! BARAN Zebrali si� do kupy i �wiat udaj�. Taka i orkiestra. BARANY I PASTERZE ( nacieraj�c na Kapel�) By� duda, by� duda, Mia� dudy mia�. By� duda, by� duda, Mia� dudy mia�... PASTERZE Ale te dudy nie by�y dudy, BARAN Bo ten duda od innego dudy. BARANY I PASTERZE Te dudy mia�, dudy mia�, dudy mia�. MAREK Policja! MATEUS ( zastawiaj�c si� basetl� przed atakuj�cymi ju� Barami) Panie w�adza! ANIO� ( pokazuj�c si� w jednym z okienek szopki) Czego? EWA Spa� nie daj�. Ja w�a�nie z m�em, a tu jaka� muzyka... BARANY I PASTERZE W�a�nie. Muzyka. Spa� nie daj�! ADAM Ale�, droga Ewo... MATEUS We��e si� za bab�, ch�opie! 14 ADAM Ale�, droga Ewo... EWA Cicho! ADAM Ale�... EWA Cicho. Jeszcze b�dziesz ich broni�. Pijaki, orkiestranty... BARANY I PASTERZE W�a�nie, w�a�nie. JA� ( z g��bokim przera�eniem) Adamie! ANIO� ( z notatnikiem w r�ce � spisuj�c mandat) No wi�c? ADAM Poniek�d... Gdyby rozwa�y�... To znaczy spojrze� na intencj�... KAPELA KOL�DNIK�W Adamie! EWA Adam! ADAM To znaczy s�usznie. Muzyka... Prymityw. S�owem � zak��cenie. ANIO� Zatem za spokojno�ci nocnej zak��cenie, Za rz�polenie... MATEUS Mamy pozwolenie! ANIO� Za rz�polenie... JA� Gramy akuratnie. MAREK Gramy uczenie. 15 ANIO� Ja po raz ostatni Powiadam � rz�polenie. I nak�adam areszt. �UKA Za t� niewinno��? ANIO� Niech kto pu�ci par�, Niech kto jeszcze co� gdaknie, zaraz bez ochyby Na ca�� wieczno�� osadz� go w dyby. Marsz do aresztu! �UKA Idziemy p�acz�cy. ANIO� I �eby mnie po nocy nikt nie budzi� wi�cej! Kapela smutno podgrywaj�c pod��a na sam d� szopki niejako za kratki, w piwnice � ni�ej ni� Barany. PASTERZ I Jak ich are�towali... BARANY I PASTERZE Soli im nasypali... BARAN Pod ogon, pod ogon Nasypali srogo. KAPELA KOL�DNIK�W A uni p�akali. JA� Nie p�aczta, koledzy, Jeszcze si� odgryz�em. MATEUS Jeszcze my tej Ewie, co o �yciu nie wie, Za sk�r� zaliziem! EWA Nie strasz, grajku, nie strasz, Bo kiedy� si�... BARANY Hu, ha! 16 EWA Wielkie mi tam zuchy, babonie, piecuchy, Zielona orkiestra. Og�lne ta�ce Baran�w i Pasterzy. Pl�sy Ewy. Kurtyna opada zakrywaj�c szopk�, ale tak, �e areszt zostaje widoczny. W areszcie nasza Kapela... JA� Hej, na g�rze zamek stoi, wielkie nad nim wie�e... CA�A KAPELA KOL�DNIK�W A my gnijem w tej ciemnicy, a� trudno uwierzy�. JA� Hej, na g�rze zamek stoi, sale w nim paradne... CA�A KAPELA KOL�DNIK�W A my gnijem w tej ciemnicy od dziewczyny zdradnej... JA� Hej, w komnatach pi�kne panie... MATEUS A w piwnicach szczury. MAREK Kiedy�, bracia, si� dostaniem z tej wi�ziennej dziury? �UKA Wyjdziem, wyjdziem na s�oneczko, pod niebieskie [nieba... MAREK Przypomnimy, pomy�limy... DIABE� ( kt�ry pod�azi pod kraty) Co nam winna Ewa! JA� P�jd� sobie do sade�ka... MAREK Do zieloniutkiego... DIABE�KA Tam pod li�ciem znajd� w�a, w�a zdradliwego. KAPELA Pod jab�onk�, pod niewinn�, gadzin� postawim... 17 JA� Poczekamy... MATEUS A� si� Ewa... DIABE�KA Jab�uszkiem... DIABE� Ud�awi. Kurtyna spada ca�kowicie, a z g�ry zsuwa si� zwisaj�c ponad proscenium ogromnie spa�ny w��. S�ycha� muzyk� wojskow�. I teraz widzimy maszeruj�cy oddzia� �o�nierzy z doboszem i podoficerem. DOBOSZ ( bij�c w b�ben) Mary, Mary, Mary � Maryna, Kasia, Kasia, Kasia � Kasiunia, �adna g�by nam nie dala, Tylko do dom ucieka�a Basia, Basia, Basia � Basiunia... �O�NIERZE Czary � czary mary � czarujemy, Ca�u, ca�u, ca�u � ca�ujemy. Wszystkie dziewczyny spod pierzyny Wybie � �abie � wybie � wybierzemy. Dobosz bije w werbel. PODOFICER Cztery! �O�NIERZE Od Krakowa czarny las, Za tym lasem s�o�ca pas. Pyta�a si� Kasia O swojego Jasia, Czy powr�ci z wojny w czas. Jego wie�li pod Radom, Zadudnili w barabon. Hej, otw�rzcie wrota, Wiezie wam rekruta Ten nasz kozienicki pon. PODOFICER Kompania! �o�nierze przybijaj�. 18 PODOFICER St�j! Do... biwaku! �o�nierze stawiaj� karabiny w koz�y � zawieszaj� kocio�ki nad ogniem. �O�NIERZ I Ej, te nasze kr�le, gdzie one si� wybra�y? PODOFICER A co tobie? Za gwiazd� id�. �O�NIERZ II I�� to my idziemy. One jad�. Im si� noga w marszu nie podbija. PODOFICER Na to one i kr�le. �O�NIERZ II U ch�opa i u kr�la ta sama koszula. PODOFICER W�s�w nie masz, to� g�upi. Jaka ta sama? �O�NIERZ II Cielesna. PODOFICER No, m�wi�em � go�ow�sy. U kr�la, u niego ta koszula na ty�ku g�adsza ni� u ciebie. �O�NIERZ I Pewno. To� ci go tam namaszczaj�, namasuj�... Ech, go�ow�s, go�ow�s. �O�NIERZ II Co znowu, go�ow�s? �O�NIERZ I Nic. Kie�bas� pod nosem smaruj � mo�e Anio�em zostaniesz. �O�NIERZ II A co ma Anio� do w�s�w? PODOFICER A ma. Dawniej Anio�y by�y jak si� patrzy. W�sate. �O�NIERZ II Gadanie. W�sate... PODOFICER A jak�e. U nas w g�rach m�wili, �e kiedy ju� Archanio� Micha� zwalczy� wszystkie diab�y i Lucyfera, besti�, podepta�, zacz�y si� w niebie takie ju� defilady, jubileje i uroczysto�ci, 19 takie �piewania i takie hosanny, �e wytrzyma� by�o niemo�liwie. Pan B�g to ju� nawet o tym nie wiedzia� � jak to zawsze wy�sza w�adza � ale Archanio� i wszystkie jego adiutanty co i raz jakiego� �wi�tego obmy�lili. Ka�dego rana apel. Ka�dego rana czy�� pi�rko po pi�rze, ka�dego rana golenie i mycie. Mycie i golenie, golenie i strzy�enie... �O�NIERZ I Golenie. Ju� ja to widz�. Oficer u nas, jak s�ugiwa�em w armii, taki by�, �e nie daj Bo�e. Co rano... �O�NIERZ II Ty mi nie m�w. PODOFICER Co rano sprawdzanie w�s�w. Bo to z pocz�tku co drugi Anio� w w�sach jak sum chodzi�. Cherubiny i Serafiny nawet po dwie pary przyhodowa�y. Co rano sprawdzanie. Adiutanty lataj� przed szeregami i �e to, jak adiutanty, nic robi� nie umieli, dalej sprawdzanie, a czy to regulaminowo d�ugie, a czy w�os jak nale�y wedle przykazania u�o�ony, a czy siwych w�os�w ile wedle rangi... No i pewnego razu... �O�NIERZ I Co pewnego razu? PODOFICER A� ci pewnego razu Archanio� ze�li� si� i powiada: � Adiutanty � powiada � zdejmujemy � powiada � w�sy � powiada. � Tak jest � adiutant na to. � Niech �yje. � No i skasowali. Po ca�ym niebie rozkaz wyszed�, �e niby dla och�d�stwa i odr�nienia od diab��w ka�dy Anio� ma by� wygolony. �O�NIERZ I O Jezu! PODOFICER I to co dzie�. Pop�akali wszyscy nad rozkazem, pop�akali, ale ju� pos�usze�stwo przez te parady wesz�o takie, �e nawet nikt okiem nie mrugn��. �O�NIERZ II Znamy. I mucha, jak trzeba, rozkazu s�ucha. Wy�ej nosa nie zatr�bisz. PODOFICER A on powiada: � Nie! Cho�by mi �eb uci�� mieli. Nie. Ja � powiada � w bojach � powiada � zas�u�ony i mnie nikt � powiada... �O�NIERZ I No i co powiada? PODOFICER Nic. W areszcie doko�czy�. �O�NIERZ II Jasne. O reszcie to w areszcie. 20 PODOFICER Na dechach siedzi, pi�ra mu liniej�, cebuli brak, wod� popija, ale w�sy trzyma. Nawet w tej ciemnocie lepsze przyhodowa�. �O�NIERZ I A. tak. W�sy zawsze po nocy rosn�. �O�NIERZ II Jak po nocy? �O�NIERZ I No tak, kiedy, si� golisz? Rano. PODOFICER Siedzi ci, siedzi, a� tu jednego razu Pan B�g co� si� obudzi� i powiada: � Niebo zwiedza� zapotrzebowa�em. � Krzyk si� zrobi�, zamieszanie, ale zanim co, ju� Najwy�sza W�adza i do aresztu przysz�a. Stoi, pogl�da Niebieska W�adza, pogl�da na w�satego i pyta. � A to co? � pyta. � A sk�d on tu? � pyta. � A jakim rozkazem? �O�NIERZ II A one? PODOFICER Jakie one? �O�NIERZ II Adiutanty. PODOFICER Tratatata, bumbumbumbum, baczno��, spocznij, na prawo patrz, trach tach tego rozkazu �ubudu, goli�, czy�ci�. A tu jak ci Ojciec Niebieski powstanie! Jak ci na nich nie pokrzyknie, jak ich na baczno�� postawi. �O�NIERZ I Znaczy si� za nim. Za w�satym? PODOFICER Jasne! � Wy mi � zawo�a � czy�ciciele � zawo�a � w�sy na si�� zdejmujecie! A co to? � zapyta � raj? � zapyta � czy co innego? � zapyta. � Dlaczego? � zapyta � �e�cie tak to oporz�dzi�y, �e nawet u Lucyfera teraz lepiej? Wolno�� ma by� � powiada � nic na harfie granie, nie defilady � powiada � a picie i jedzenie. I Anio�owi w�satemu... �O�NIERZ II Order. �O�NIERZ I Tobie tylko order na my�li. 21 PODOFICER Zaszczyty, s�odycze... �O�NIERZ II Pewno. Gorzkiego nikt nie li�e. A s�odkie wszyscy. PODOFICER Wy�ej nosa nie dmuchniesz. �O�NIERZ II Dmuchnie nie dmuchnie... �O�NIERZ I Panny mu w g�owic. �O�NIERZ II A panny, panny... Dziewczyno, dziewczyno � ty moje dychanie, Bez ciebie, dziewczyno, odchodzi mnie spanie. Odchodzi mnie spanie, odchodzi jedzenie, Zostaje p�akanie, za tob� t�sknienie. WSZYSCY Dziewczyno, dziewczyno, bez ciebie nie chodzi� Ni w�dki popija�, ni forsy zarobi�. I nocki za d�ugie, i za kr�tkie listy, �eby�my, dziewczyno, do siebie ju� przyszli. �O�NIERZ II �eby�my stan�li przy bia�ym o�tarzu, �ebym si� ju� z tob� w alkowie po�o�y�. Niech b�dzie, co b�dzie, by pr�dzej ju� by�o, �eby si� po nocach za tob� nie ckni�o. W czasie ostatnich zwrotek �o�nierze podnosz� si� i formuj�c szereg ruszaj� w swoj� drog�. S�yszymy jeszcze �piew. Podnosi si� kurtyna. 22 Akt 2 Wӣ I ADAM ( �piewaj�) Czasem si�d� z Antkiem I tak wspominamy, Jak to by�o w kawalerce Dobrze nam u mamy. Jaki nam Kaza� bies Do o�tarza spieszy� si�? Teraz nam Dola z�a, M�wi Antek z Bugaja. W noc my smacznie spali, Rano nie wstawali, Bo nas mama do roboty Jak �ona nie gnali. Jaki nam Kaza� bies Pod pierzyn� spieszy� si�? Nie �pisz ty, Nie �pi� ja, M�wi Antek z Bugaja. Dawniej dozwolone W �yciu by�o wszystko, Teraz dla nas jest wzbronione Nawet ma�e piwko. Ani tak, Ani siak, Ca�e �ycie na opak. No to co? Jeszcze dwa! M�wi Antek z Bugaja. Kiedy wypijemy I na drug� nog�, Za�piewamy kawalerom Na �ycia przestrog�: Je�li ci� kusi z�e Do o�tarza spieszy� si�, Popatrz, jak Cierpi� ja I ten Antek z Bugaja! 23 ADAM ( orze z utrudzeniem ziemi�) Oto u�ywam teraz niby kundel w studni, We dnie uprawiaj ziemi�, w nocy j� zaludnij, Popychaj, nie postawaj... Lepiej by�o jab�ka . Zamiast wtyka� do g�by, wsadzi� se do zadka. A bo �le w raju by�o? Wӣ Trzeba by�o siedzie�, Baby nie s�ucha�, o niczym nie wiedzie�. ADAM Baby me s�ucha�, a ty co, psia jucha? B�dziesz mi przygadywa�, b�dziesz w kasz� dmucha�! Wӣ To� tylko m�wi�. ADAM W� ma ziemi� ora�, A nie ozorem wierci� z rana do wieczora. Wӣ Niby jak Ewa... ADAM A kse! EWA ( nawo�uj�c z wykusza w rodzaju domu) M�j Adamie! ADAM Kse! Wӣ Czego kijem si� zamierzasz na mnie, Lepiej bab� wym��ci�. EWA Chod�, mi�y, na obiad. Adam pospiesza. Wӣ Ju� ci tam si� uwarzy jaka strawa dobra, Ale co mnie do tego, co tam Adam �yka, Byle mnie tylko batem po grzbiecie nie prztyka�. Jedz�... Ja se te� podjem. Powiadam to wama, �e nie rozumiem wcale naszego Adama. 24 Co on widzi w tej Ewie, nijak nie pojmuj�. Ja tam do �adnej ja��wki nie czuj� Takiego przymuszenia... Czasem, kiedy zasn�, �ni�, �e zn�w jestem bykiem... Te sny takie straszne, �e jak si� zbudz� nagl� boja�ni� ruszony, Sprawdzam, czy jestem wo�em... I uspokojony Moj� wo�owato�ci� cicho si� uk�adam Spokojny. Dla mnie za nic stoi babska zdrada, Za nic te k�amstwa, kt�re se szeptaj� Adam z Ew�, gdy le��c my�l�, �e s� w raju. O, ju� dzban wychylili, zaraz b�d� �piewa�. Niechaj �piewaj� g�upio � ja se b�d� lega�, B�d� prze�uwa�. A wy dajcie ucho Na te g�upawe pie�ni. Ledwo ch�op z dziewuch� Pospo�u si� u�o�y, ju� mu wszystko za nic � Nie patrz� na to, �e z raju wygnani � Bo my�li, �e ju� w gar�ci trzyma wszystkie raje, Kiedy t�dy ow�dy r�k� jej dostaje. W� zapada w demonstracyjn� drzemk� � Adam s Ew� w mi�osne gry podbudowane �piewem. KAPELA KOL�DNIK�W Poprzez pustyni� szli Adam z Ew�, Kiedy si� na nich Pan B�g zagniewa�, Poprzez pustyni�, poprzez ciernist� D�ugo im nock� w�drowa� przysz�o. Mi�y Adamie � zap�acze Ewa � Jak w tej pustyni my �y� b�dziewa? Nie trap si�, mi�a, jest zbo�a ziarno, Zasiejem, zbo�e, nie umrzem marno. EWA Mi�y Adamie, pociesz niebog�, Sk�d w tej pustyni dostaniesz ogie�? ADAM Anio� ognisty witk� nas smali, Za�egn� ogie�, w piecu napalim. EWA Mi�y Adamie, gdzie b�dziem mieszka� I w smutku serca nasze pociesza�? ADAM Mi�a ma Ewo, ju� zdaj si� na mnie, Najdziem na domy w pustyni kamie�. Kamie� ug�adzim r�kami swymi I b�dziem mieszka� na czarnej ziemi. 25 BARANY Cni si�... Cni si�... ADAM ( z okna) Cicho tam! Ju� ja was naucz� chodzonego ta�czy�! BARAN Oto�my, bracia, pana se wybrali, Co si� nam nawet nie daje u�ali�... PASTERZ Oto�my sobie stawili kr�low�. MATEUS ( zza kratek) Gdzie�cie wy, bracia, postradali g�ow�, �eby Kapel� �wi�t� sponiewiera�, Nagrzeszy� ci�ko... BARANY Co zrobimy teraz? MAREK Jeszcze nie zatrza�ni�te do poprawy wrota. PASTERZE Nie zatrza�ni�te? �UKA Niech najpierw ho�ota Wypu�ci nas z tej dziury... JA� Niech o przebaczenie Na kolanach poprosi... PASTERZ Patrz go, jak si� ceni, Jeszcze zamkni�ty, a ju� rozkazuje. BARAN Daj, niech go bodn� rogiem, to zaraz poczuje, �e w tym kraju najwi�ksz� w�adz� zawsze baran. MATEUS Zacni pasterze, ja przecie si� staram U�adzi� to, co by�o... BARAN Co tam b�dziem �adzi�, 26 Nie lepiej t� Kapel� na rogi nasadzi�, Utrz��� jak ul�ga�k�... MATEUS Przecie nie zaszkodzi Pogodzi� si�... BARAN Pobodzi�. MAREK Jeste�cie tak m�odzi, A ju� tacy rozumni... MATEUS I ju� tacy znani... BARAN Co my tam znani. Czy nasz g�os barani Potrafi kto zrozumie�? Nie, wszyscy biegaj� I w mokrym gaju s�owik�w s�uchaj�. Reumatyzm z tego �upie. Ale co... To moda. Kto tam zrozumie, jak pachnie swoboda: ��ki soczyste, a na ��kach granie Takie becz�ce i arcybaranie. MATEUS Ach, to baranie granie, fujarka pastusza. PASTUCH A kto dzi� si� pastusz� fujareczk� wzrusza? ( wydobywa ogromn� trombit�) Takie male�stwo � a nikt nie chce s�ucha�. ( gra � rycz�c) Huu � u � hu � hoooo... MAREK Jak�e te d�wi�ki przyjemne dla ucha! S�awy wam trzeba � wypu��cie nas, bracie. MATEUS A wieczn� s�aw� za to uzyskacie. PASTERZ Jak�? MATEUS Do szopki damy wam pierwsze�stwo. 27 �UKA ( przera�ony) Ja si� nie godz� na to bezece�stwo, To� kr�le ju� tam jad�! MATEUS A niech ich zaraza. JA� Oj, dadz� ci Kasper, Melchior i Baltazar. MATEUS Co mi tam dadz�. MAREK Ja chc� wyj�� z wi�zienia, Jak inaczej nie mo�na, muzyk� odmieniam. To nie grzech dudy w miech, kiedy mi�knie rura. Ci�ko w zamkni�ciu � dokucza ruptura. �UKA Ale kr�le ju� jad�... MATEUS Powiedz mi � o rany, Co b�dzie, kiedy kr�l�w wyprzedz� barany? MAREK Co b�dzie, nic nie b�dzie, byle nas zwolnili. BARANY By�my tylko do ��obu pierwsi pod��yli. Nast�puje uwolnienie Kapeli. Barany i Pasterze formuj� si� i poch�d rusza ze �piewem. PASTERZE Weselmy si�, radujmy si�, Po��dany narodzi� si�. Hej, hej, hej. Anieli si� w niebie ciesz�, Pasterze do szopy �piesz�. Hej, hej, hej... BARANY Opu�cili swe bydl�ta, A pobrali instrumenta. Be, be, be... BARAN Stach najpierwszy na swym rogu Rozpocz�� r�n�� chwa�� Bogu. 28 PASTERZE Nu� w swe dudy Walek chudy, Wit w multanki, Jach w organki. BARAN Jacek Krupa w droml� chrupa, Wojtek ryczy na basicy, Wawrzko ma�y tnie w cymba�y, Kasper goli na wijoli. PASTERZE ORAZ KAPELA KOL�DNIK�W Na to Bo�e Narodzenie Wesel si� ka�de stworzenie. I my si� dzisiaj weselmy, Wypijmy po szklance pe�ny. Nast�puje rzeczywi�cie wypijanie �po szklance pe�ny�. Nogi Pasterzy i Kapeli coraz ci�ej chodz�. Oj, nie do Betlejem im ju�, nie do Betlejem. St�d te� ku niejakiemu os�upieniu Baran�w � czworono�nych, wi�c gotowych zawsze do drogi � nast�puje zdecydowanie upadek pochodu. BARAN Do Betleeem, do Betleeem... PASTERZE I KAPELA KOL�DNIK�W To� idziem, idziem... ( i tak im si� zdaje) BARANY Do Betleeem, do Betleeem... MATEUS Ca�uj mnie w g�b�, jak �bem w piecu b�d�. MAREK �winia krzyczy, a miech drze si�. Cicho, ch�opie, bo� nie w lesie... BARAN Jaka �winia? �UKA Racja fizyka, spadla �winia z chlewika. BARAN Kiedy nie �winia. PASTERZ A co? 29 BARANY Baaaaraan... MATEUS A co to jest baran? BARAN Baran to baran. Rogi ma, kud�y... BARANY Baaaran beeeeczy... MAREK Znaczy si� � koza. BARAN Jaka koza. Raczej owca. �UKA Owca na manowca. Koza do powroza... BARAN Jaka koza? �UKA Cicho. Nie k�ad� nosa w plewy, bo ci� �winie zjedz�. Po to chodzi po kol�dzie koza... KAPELA KOL�DNIK�W �eby by�o gard�o do powroza! PASTERZE �eby by� ten kozio�ek ofiarny Jednym bia�y, a drugim przyczarny. KAPELA KOL�DNIK�W Kozo, kozo, kozulo, Kol�dnicza biedulo... JA� �eby by�o komu klaki zdziera� I jak trzeba ze sk�ry obiera�. WSZYSCY Kozo, kozo, kozulo, Kol�dnicza biedulo... PASTUCH Wszyscy byli u ��obka w tej porze... 30 KAPELA KOL�DNIK�W Hej, wszyscy! JA� Tylko koza zosta�a na dworze. Wszyscy sianka pojadali sobie... KAPELA KOL�DNIK�W Tylko kozy nie by�o przy ��obie. MATEUS Tylko kozy nie by�o przy ��obie. Hej, bo i nas nie [b�dzie! PASTERZE Hej, bo nie b�dzie... BARANY Do Betleeem! PASTERZE Do ��obu, hej, do ��obu! Nast�puje jeszcze jedna pr�ba marszu. St�d i cala kompanija pomaga sobie �piewem. PASTERZE Panie Jezu, Kr�lu malusie�ki, Nie zd��ymy do Twojej stajenki, Bo ju� nam si� n�ki popl�ta�y, A nie wida� kwaterki gorza�y. BARANY Do ��ooobu, hej, do ��obu. PASTERZE I KAPEL� KOL�DNIK�W �yk, �yk, gul, gul, Gulu, gulu, gul, gul. JA� Panie Jezu, do tej ziemi judzkiej Nie mo�emy bez kieliszka w�dki. PASTERZE W� i osio� ju� podjad�y siana, A nas suszy od samego rana. WSZYSCY Do ��obu...do ��obu... 31 BARAN Oto mamy pasterzy, czy nam si� nale�y, Mie� w�a�nie takich, jak mamy, pasterzy? Wӣ Nale�y si�, nale�y, bo�cie i barany... BARAN Barany nie barany, a co robi� mamy? Wӣ O swoje prawo walczy�, nog� dobrze lign��... BARAN A spr�buj nog�, lign��, jak ci� batem �mign�. Wӣ Mnie by tam nie �migli. Zaraz protest pisz�! BARAN A napisa�e�, jak ci� kazali omiszy�? Wӣ Sam by�em za tym, czytaj�c ponure �ywoty filozof�w. Po co ma za sk�r� Sad�a mi zala� jaka� tam Ksantypa! BARAN A przyjemno�ci? Wӣ �e nie musz� �ypa� Za byle krow�, �e si� nie barani� Dla byle owcy, �em si� nie skoguci� Dla jakiej� kwoki? BARAN Nie b�d� si� smuci�, �e tobie co� tam braknie. Lepiej, bracie, porad�, Jak zbudzi� ich, bo b�d� spali do wieczora. Sp�nimy si� do ��obu i fora ze dwora. Wӣ Ja, co nad filozofi� �ycie swe stera�em, To ci powiadam... BARAN ( przera�ony) �e sta�o si� cia�em! 32 Wӣ Co? BARAN Ano s�owo. Bo ju� ci z parad� Na to nasze nieszcz�cie kr�le do nas jad�. Co by tutaj wymy�li�? Wӣ Jak m�wi nauka, My�le�, to znaczy szuka�... BARAN No to ich oszukam. Anio� gra hejna�. W takt majestatycznej muzyki hejna�u wje�d�aj� Trzej Kr�lowie prowadzeni przez �o�nierzy. KASPER Jest tu kto? BARAN Do us�ug. KASPER Dziwni ci krajowcy. To co... BARAN Nic, w�osy strasznie twardo u nas rosn�. MELCHIOR W�a�nie tak jest powiedziane w ksi�dze. Od wilgoci, jaka jest zawarta w ziemi, w�os grubieje, skr�ca si� i oto... BARAN Tak w�a�nie jest. BALTAZAR ( wskazuj�c na Wolu) To krewny? Wӣ Wsz�dzie krewni i przyjaciele, kiedy worek jako ciel�. A gdy worek jako szmata, nie ma siostry ani brata. BARAN On tu u nas chodzi za filozofa. KASPER To bardzo dobrze. S�uchajcie, dobrzy Polanie. Kt�r�dy by tu najlepiej do Betlejemu? 33 BARAN A na szag�. BALTAZAR Na szag�... Ca�y orszak rusza. �piew marszowy. �O�NIERZE Ka�dy chce do Betlejema, Ale Betlejema nie ma. Nogi bol�, w brzuchu pusto, Kiedy� se podjemy t�usto? Co dzie� mirra i kadzid�o, Ju� nam te zapachy brzydn�, Co dzie� s�ota, co dzie� b�oto, Ju� nam zbrzyd�o nawet z�oto. Beeetlejem... KASPER Co tam za �ale? Taniec! Trzy, cztery... �O�NIERZE �eby�my zjedli mas�a i chleba, Toby�my wam ta�czyli jak anieli z nieba. �eby�my spili kapk� gorza�ki, Toby�my wam �piewali lepiej jak cymba�ki. �eby�my zjedli placka kawa�ek, Toby�my wam buczeli jak organy ca�e. A �e my tylko biedne �o�nierzyki, To za�piewamy jak szare s�owiki. A �e my tylko biedne �o�nierzyki, To za�piewamy jak szare s�owiki... Orszak znika. Wӣ ( z nag�a � przera�ony) A gdzie� ty im pokaza�? Do Betlejema to tam! BARAN Oni tam do Betlejema, a tam Betlejema nie ma. Wӣ Sp�ni� si�. Zb��dz�... BARAN Nie b�j si�. Zd���. Akurat na Trzy Kr�le. Paaasterze! BARANY Do ��obu! 34 S�ycha� wielkie chrapanie pasterzy. BARAN M�w do niego � a on �kolego�. �eby tak jaka� tr�ba... Tr�ba... gdzie jest tr�ba... ANIO� TR�BA ( z g�ry) Na co ci tr�ba? BARAN Do tr�bienia. ANIO� TR�BA Jam jest Anio� Tr�ba g�osu ogromnego, Jak hukn�, to z grobu zbudz� umar�ego. Jam jest patron ka�dziutkiej stra�ackiej orkiestry, Jak raz r�bn�, raz tr�bn�, nie ma �adnej kwestii. Ka�dy wstaje. BARAN Wi�c tr�bnij, bo �pi� te hultaje Zamiast i�� do Betlejem. ANIO� TR�BA Ju� oni poczuj�, Co znaczy Anio� Tr�ba, i zakol�duj� Baranim g�osem. BARAN Tylko nie baranim. ANIO� TR�BA Nie przeszkadza�, to tylko takie por�wnanie. No, bracia, ja was zbudz�, a� wam �wieczki stan�. Wӣ Na razie prosz� � piamssnno, piano... ANIO� TR�BA Bracia, patrzcie jeno! BARAN Forte! ANIO� TR�BA Jak niebo goreje! Zna�, �e co� dziwnego W Betlejem si� dzieje! 35 BARAN Jeszcze. ANIO� TR�BA Rzu�cie os�y, wo�ki, stada, Niechaj nimi Pan B�g w�ada, A my do... BARANY Do Beeeetleeejem! W czasie tych wo�a� z hukiem opada kurtyna. Przed kurtyn� wybiega Diabe� i Diabe�ka. DIABE�KA Ca�e szcz�cie, �e kurtyna Spad�a, wi�c zgorszenia ni ma. DIABE� W straszne grzechy wpad�a ziemia, Pe�no wsz�dzie jest zgorszenia. Jedni pij�, drudzy pal�, Inni si� do dziewczyn smal�. DIABE�KA Mody przysz�y jakie� kr�tkie, Jedna z drug� sukni� utnie I ju� my�li, �e kr�lowa. A ja pytam, drogie panie, Gdzie� mam teraz ogon schowa�, To� spod sukni mi wystanie? DIABE� Kuchnie teraz dziwne takie, �e co� dawniej jad� ze smakiem, Teraz ledwo w j�zyk sw�dzi. DIABE�KA Polityki te� nie lepsze, Niby soli, niby pieprzy. HEROD Co kto ma do polityki? �MIER� ( wpadaj�c za Herodem) A tu� mi, Herodzie dziki! Jak ci kos� �eb oskrobi�... HEROD ( umykaj�c) No i co masz z tego, powiedz? Ja bym tobie da� purpur�, 36 Now� bym ci sprawi� sk�r�, Ja bym ciebie w generaly... �MIER� Zmykaj, p�ki jeste� ca�y. Nie pomog� �adne trony, �adne w�adze i uk�ony, Nie pomog� urz�dniki, Przem�wienia i muzyki. Nie pomo�e �adne ale, Nie pomog� dworskie bale, Nie pomo�e uciekanie, Gdy na ciebie mam ��danie. HEROD Ja tam po�y� jeszcze wol�. �MIER� Jak ci kos� �eb ogol�, Zaraz b�dziesz mi �adniejszy! O t� g�upi� g�ow� mniejszy, Cichute�ki, leciute�ki Przyjdziesz sam do mojej r�ki. HEROD Gwa�tu, rety! �MIER� Ciach, m�j panie, Zata�czymy jeden taniec. W lansadach pomykaj� za kurtyn�. DIABE� Biegnij za nim, bo niebo�e Jeszcze si� poprawi� mo�e, A by�oby szkoda cz�eka. Ach, jak b�d� go przypieka�, Jak przysma�a� niby wieprza, Jak przypala�, jak przypieprza�... DIABE�KA Bo to nie ma nic mi�kszego Ni�li w�adca � m�j kolego. Wybiega, Diabe� sam przed kurtyn�. DIABE� Nam strzela� nie kazano... Bo nie by�o z czego. Wi�c, kiedy w bojach z piek�em zwyci�y�o niebo 37 � A zwyci�y�o... Sami poczujecie, Jak wam anielskie skrzyd�a wyrosn� po grzbiecie, Jak aureol� w �eb dostanie ka�dy, A� mu w oczach za�wiec� betlejemskie gwiazdy. Wi�c, kiedy stare ko�ci trzeba w kup� zbiera�, Tak sobie my�l�, co tu robi� teraz? Ach, by�a ze mnie kiedy� piekielna cholera, By� kiedy� ze mnie szatan dowcipu cienkiego, Umia�em ja wbi� szpilk� niebieskim kolegom, A� sam Archanio� Micha�... No i co mam z tego? Stoj�, boj� si�, dumam: � Co tu z sob� zrobi�? By� albo nie by� diab�em? Czy te� si� przerobi� w anio�a? To jest pomys�. Kiedy wielka groza � Dozwolona moralnie jest metamorfoza. Zreszt� � co wiele gada�. Niejeden si� zmienia� I nikt mu nie ma nic do zarzucenia. To nawet godne jest wielkiej pochwa�y: Poprzez dog��bne sprawy przemy�lenia Uzna� swe b��dy, odmieni� si� ca�y. Ale czy nie za cz�sto ja si� ju� odmieniam? � Bo najpierw si� z anio�a w ducha pot�pienia Zmieni�em... Teraz znowu z pot�pienia ducha Chcia�bym si� w Serafiny powoli wyczmucha�. No i co w tym dziwnego? Sam proces my�lenia Sprawia, �e ten, kto my�li, ustawnie si� zmienia I jako nas naucza m�dra dialektyka, Z ka�dej sprzeczno�ci zn�w jedno�� wynika. I w Biblii przecie� prawach starodawnych Ucz�, �e najmilejszy jest syn marnotrawny, �e pasterz ca�e stado pos�usznych owieczek Zostawia dla tej owcy, co gdzie� w cierniach beczy Zagro�ona przez wilki... Zatem w samej rzeczy Sprawa polega na tym, by pierwszy zabecze� I pierwszy wpa�� na pomys� z marnotrawnym synem. Zatem beczmy: O Bo�e, uchyl drzwi cho� krzyn�, Wpu�� nas. Najwy�sza W�adzo, w swoje przedpokoje, By�my kornie chwalili wielkie imi� Twoje. Zb��dzili�my, to prawda, w swej zapalczywo�ci, Lecz Ty� karz�c� r�k� zrachowa� nam ko�ci, Ty pokaza�e�, kto Wszech�wiatem w�ada, Ty� nam � a i anio�om � tak ju� bobu zada�, �e nam nie w g�owie ju� �adne rokosze, �adne konfederacje i wojny kokosze. St�d ja � syn marnotrawny � o jedno Ci� prosz�, Daj mi sk�ada� litanie wonniejsze ni� ambra, 38 Daj mi wyciera� kurze w Twoich antyszambrach. O, daj mi uca�owa� Tw�j niebia�ski sztandar. B��dzi�em strasznie. Bo�e, lecz wr�ci�em po to, Aby niebieskim sta� si� patriot�. Nie takim, co nic nie wie, lecz takim, co prze�y� S�u�b� u Lucyfera i w Ciebie uwierzy�, Najwy�sza W�adzo, w calutkim Wszech�wiecie... No dobra, co� tam jeszcze w modlitwy si� wplecie O moich do�wiadczeniach, bo syn marnotrawny Bardziej do pilnowania ni� inni jest sprawny. Inni jak dzieci, co niewiele wiedz� O �wiecie... St�d i nigdy wiele nie wy�ledz�, Jak to naiwni... A owca zb��dzona, Kt�ra jest przywr�cona do Pa�skiego �ona Wszystko wypatrzy, o wszystkim si� dowie, Wie to, czego nie wiedz� pro�ci anio�owie I wie, co wiedzie� ma, a co nie wiedzie�, A�eby w cieple �aski szcz�liwie posiedzie�. O anio�owie. Nie znacie godziny, Kiedy zn�w wyjd� mi�dzy Cherubiny. Zatem urywam ogon, cho� w nim by�o pi�knie, To �adna struna w mej piersi nie j�knie. Tak trzeba. Precz z ogonem... I te czarne pi�ra, W kt�rych zawarta jest diabla natura, Rzucam na wiatr. Cho� boli to samo skubanie, Ale jak wiele mo�na zyska� za nie... Skubmy si�, a dok�adnie, cho� z kupra samego Wyrwijmy puch najmniejszy dla �ycia rajskiego, Odpi�owujmy rogi, odrzu�my kopyta, Niechaj �yje Niebia�ska nam Rzeczpospolita! Pazurem wyskrobujmy, co zosta�o z smo�y, Ach, kiedy kl�kn� tak czysty i go�y, Powr�c� do mnie �aski. Mo�e dadz� urz�d Zwa�ywszy, �e to mam praktyk� du��... B�d�my realistami. Za przesz�o�� niegrzeczn� Odm�wi� mi w�adania ponad Drog� Mleczn�... Za moje grzechy � bo to rzecz zbyt znana � Nie dadz� we w�adanie i Aldebarana. Wrogowie � mam ich wielu � pewno znajd� spos�b, By na prowincj� zes�a� mnie Kosmosu, W �wiat deskami zabity... gdzie�, na Ziemskim Globie � Ja was, zjadacze chleba, w anio��w przerobi�. Kurtyna idzie w g�r�. 39 Akt 3 Widzimy nasz� Kapel� nieco sfatygowan�. Za nimi wygaszona szopka. MATEUS Ej, bieda u nas, bieda. Siekier� jej nie ur�biesz... MAREK Wszystkim po �wiecie dobrze si� dzieje. A nam co? MATEUS Ucho od �ledzia. �UKA Nie gadajcie o �ledziach, bo mnie ckni. MATEUS Ej, bieda u nas, bieda... Kto ma chleb, obejdzie si� bez no�a. A kto nie ma, n� mu nie pomo�e. Daleko, ch�opaki, do pierwszej gwiazdy? �UKA Z godzin� z hakiem. MAREK Z hakiem... Ju� ja znam wasze ha�d... Wi�ksze one ni� ryba. MATEUS Ch�opaki, ch�opaki, na co my �yjemy? Bo�e Narodzenie, a co po Bo�ym Narodzeniu? Nic ju� nie wykol�dujesz. �UKA Jako� b�dzie. Trojaka mo�e dadz�. MAREK Trojakiem losu nie poprawisz. �UKA Ale cho� podtrzymasz. MATEUS U mnie w domu powiadali: Trzymasz mocno � zgnieciesz, trzymasz s�abo � pu�cisz. �UKA Znaczy si� w domu takie w r�kach wi�cej delikatne. 40 MAREK Oj, u�ywamy jak nagi w pokrzywach. �UKA Co u�yjem to dla nas... Powiedz ty lepiej, jak u ciebie na wili� gotuj�? MAREK Jak gotuj�? Bo�e... Najpierw, ch�opaki, jest kwas buraczany na grzybach i z kartoflami. Potem �ledzie w m�ce obmaczane i sma�one na konopnym oleju, potem za� kluski pszenne z makiem przychodz�, a potem jeszcze kapusta z grzybami olejem namaszczona, a na ostatek racuszki... JA� A kisiel i kutia? MAREK U nas nie jadaj�. JA� Jak z wili� bez kisielu? Kisiel to, widzisz, potrawa gospodarza. Gospodarz bez kisielu na wili� � nie gospodarz. A gospodyni rzecz � kutia. Barszczu z grzybami mo�e nie by�, nawet bigosu postnego, nawet klusk�w pszennych, nawet kaszy gryczanej i ryby, ale bez kisielu i bez kutii... �UKA Jasne. U nas te� kutia idzie. A i piwo z ja�owca. A po piwie takim wszystkie ptaki w lesie rozumiesz. MAREK Jak rozumiesz? �UKA Tak. My Kurpie z ptakami po piwie gadamy. Tak jak z wami teraz. Wr�bel do wr�bla to tak gada: � Wiesz o ksi�dza pszenicy? Wiem. Wiesz, wiem, wiesz, wiem... � I potem, �eby ksi�dz nie rozumia�, po angielsku si� zwo�uj�. � Wiem, wiem, wiem, kim, kim, kim... Mnie �wier�, tobie �wier�... A na wiosn�... Popijesz piwa i wychodzisz. Jask�ki � patrzysz � przylecia�y i ju� Z wr�blami tak: � Jak my w�drowa�y, by�y pe�ne stodo�y, a teraz pr�ne � chto tu gospodarowa�, chto? A wr�bel na belce skacze � a t o j a, a t o j a, a t o j a... Jask�ki zaraz krew nag�a zalewa i tak: � Wiiiidlami go, wiiiid�ami go, tego psiakrew. MATEUS Wigilija, wigilija... jak kto pasiecznik ma, to jeszcze do pszcz� wychodzi. Op�atkiem z nimi si� dzieli. Jak z rodzin�. A my co � sieroty bez rodziny. Jezusowi �piewamy, a op�atka kto nam da? �UKA Ju� tam si� znajdzie taka, co nam da. MAREK Akurat. Rodzina to rodzina... 41 �UKA Wsz�dzie dobrze b�dzie, tam gdzie nas nie b�dzie. I czemu� nie siedzia� w Ewangeliji. �le robakowi by�o w marchwi, to polaz� w chrzan. MATEUS A zawsze wigilija to wigilija... ( zaczyna przygrywaj�c, dalej Kapela ��czy si� z jego �piewem) Ciemno w tej nocy betlejemskiej by�o, Kiedy si� Dzieci� Bo�e narodzi�o. W jakiej po�cieli my t� noc przespali, �e�my Bo�ego Syna nie witali... Spali my w smutku, jako i dzi� �pimy I betlejemskiej gwiazdy nie widzimy, Jedn� noc w roku b�y�nie nam na niebie, Kiedy idziemy z op�atkiem do siebie, Jedn� noc w roku nie pali ogie� I mr�z ostawia cia�a ubogie, Jedn� noc w roku miecz nie zabija I pom�r domy nasze omija. Ciemno w tej nocy betlejemskiej by�o, Kiedy si� Dzieci� Bo�e narodzi�o. W jakiej po�cieli my t� noc przespali, �e�my Bo�ego Syna nie witali, Nie poznali... W czasie �piewu rozja�nia si� jedna z wn�k szopki. Widzimy w niej id�c� Maryj� z J�zefem. Maryja ci�arna zm�czona drog�. MATEUS Gwiazdy jako� nie wida�... JA� Ona ju� idzie. Tylko ma d�ug� drog�. Bo najpierw �wieci tym, co s� pod ziemi�, podziemnym ludziom, co tam �yj� pod nami. Potem tym, co �yj� w wodzie, syrenom, wodnikom, rybom i p�rybom, a potem ju� nam... MARYJA ( �piewa) Pomalu�ku, J�zefie, pomalu�ku, prosz�, Widzisz, �e ja nie mog�, id�c w tak dalek� drog�. KAPELA KOL�DNIK�W ( wt�ruj�c) Widzisz, �e ja nie mog�, id�c w tak dalek� dr�g;. J�ZEF O Maryjo Panienko, tak wolniutko idziem, �e do tego Betlejem przed noc� nie dojdziem. W polu mr�z przeokrutny, W lesie siedzi wilk luty. 42 KAPELA KOL�DNIK�W W polu mr�z przeokrutny, W lesie siedzi wilk luty. MARYJA O J�zefie, J�zefie, stajenka przed nami, Tam si� b�dziem ogrzewa� mi�dzy bydl�tami, Tam si� na sianie z�o��, Chrystusa wam urodz�. KAPELA KOL�DNIK�W Tam si� na sianie z�o�y, Chrystusa nam urodzi W noc betlejemsk�. Maryja znika w wej�ciu szopy � widzimy tylko pulsuj�cy blask bij�cy przez w�t�e �ciany. Zostaje zaaferowany J�zef. J�ZEF A to i przysz�a na mnie wielka bieda. Cho�by� chcia� teraz p�aszcz ostatni sprzeda�, Nie dostaniesz noclegu... W zajazdach bogacze Nie puszczaj� do �rodka, cho� ci �ona p�acze. Biednemu zawsze wiatr w g�b� nawieje, Bogaty kupi wszystko � jeszcze si� na�mieje. Doko�a w tym Betlejem samiutcy z�odzieje, Ani miski, ni �y�ki, ni k�ta ma�ego � Ca�y �wiat zawsze gn�bi ubogiego. OSIO� ( wygl�daj�c zza ��obu) To� szczer� prawd� m�wi � ja, Osio� uczciwy, Chocia� od pracy jestem na wp� �ywy, Jeszcze kijem porz�dnie oberw� po grzbiecie, A ten co tam, o, siedzi � powiem wam w sekrecie Ani sieje, ani orze, ani ptasz� Bo�e, A dobrze mu si� dzieje... Tutaj co� do�o�y, Tu odejmie... Tam powie cosik weso�ego, Tam znowu ucz�stuje napitkiem koleg�w I ma, jak �aden nie ma. Czasem do mnie �ona M�wi � bo jest z tej biedy strasznie obra�ona � Czy kto od ciebie. O�le, bardziej jest niemrawy, Czy kto potrafi gorzej obchodzi� swe sprawy Ni� ty jeden na �wiecie? Cho� pociecha z tego, �e teraz jej poka�� niezdar� wi�kszego. Niech patrzy na J�zefa i wreszcie zrozumie �e jej m��. Osio�, nie ostatni w t�umie. MATEUS Co si� tak, d�ugouchy, tu przed nami szczycisz? 43 �UKA Co si� przechwalasz niby wesz na aksamicie? OSIO� Bo nie jestem najg�upszy. JA� Ju� i z tego wida�, �e z tym rozumem wielka zawsze bida. OSIO� Zawsze� ja przed J�zefem... MAREK A rusz si�, bestyjo, Bo jak ci� tutaj kijem po grzbiecie nabij�, To zaraz poznasz, �e masz i�� do stajni. �UKA I tam stan�� nad ��obem jak osio� zwyczajny, A nie �aden Sokrates... OSIO� Musi to na Rusi, Ale nie u nas. MATEUS Tam ma�y Jezusik Zaraz si� b�dzie rodzi�, a ta bestia stoi, Gl�dzi, zrz�dzi i Boga nawet si� nie boi. JA� Rusz si�, bo jak si� we�miem, jak ci sk�r� z�oim, To zaraz si� naumiesz, jak trza Boga wita�, Rusz si�, �amago. OSIO� ( demonstracyjnie wolno odchodz�c) Mo�na wyci�gn�� kopyta Dyskutuj�c z t� zgraj�. Id� tam z przymusu. MATEUS �eby �amaga cho� ogonem ruszy�. No, zmykaj szybciej! OSIO� Przymuszony b�d� Ogrzewa� stajni� i rycza� kol�d�. ( �piewa) Gdyby wreszcie w ca�ym �wiecie Tylko os�y ju� rz�dzi�y, 44 By�by �wiat jak rajskie kwiecie Wszystkim powonieniem mi�y. Gdzie� s� ��ki tak wytworne Gdzie� tak bujnie szalej buja, Gdzie� barany tak pokornie Na pastwiskach blekot �uj�... Dalej, bracia, z ca�ej duszy Kol�dujmy ciemn� noc�, Niechaj nasze d�ugie uszy Jak chor�gwie za�opoc�. Za�piewajmy w tej kol�dzie: Co ma by�, to jako� b�dzie, A jakby nie by�o tego, No to b�dzie co innego... Aby dalej kr�tu � w�tu, Kol�dujmy do imentu. Jako� si� nam wszystko sklei Chocia� i nie po kolei. I dlatego wznosz� wiwat Za was tu, panowie, panie, Dope�nijmy szklank� piwa, Co w rozumie nie dostanie. Osio� znika. Widzimy tylko wystaj�cy zza �ciany pomieszczenia jego ruchliwy ogon. Ni�ej z wielkim krzykiem id� Pasterze i Barany, �piewaj� kol�d� Pastersk�. Glos idzie jak przez hale, odbija si� echem, i od tego g�osu zapalaj� si� �wiat�a szopki. Widzimy wszystkich bior�cych udzia� w przedstawieniu na r�nych pi�trach, ruszaj�cych si� niby kukie�ki. Nasza Kapela podejmuje zawo�ania Pasterskiej i znowu, jak w typowym helokaniu, odrzuca do Pasterzy. Rzecz w tym, �eby by�a du�a ruchliwo�� biegn�cych g�os�w. Pasterze posuwaj� si� law� w stron� pomieszczenia Maryi. PASTERZE I BARANY Po g�rach, po chmurach, po g�rach po... Po g�rach, po chmurach stada. Po niebie kolebie, po niebie s�o... S�oneczko w noc zapada. Na g�ry z g�ry opada noc, �ciemnia si� ziemia ciemna. Nad chmury, nad bure, wo�anie sz�o, To wo�a gwiazdy ziemia. Wo�amy, czekamy, wo�amy wo... Wolarze, owczarze ciebie, Zapalaj, rozpalaj, podpalaj noc Na naszym szarym niebie. KAPELA KOL�DNIK�W Na g�rach, chmurach, przez tyle lat Czekamy twego �wiat�a. 45 Gonimy stada przez ca�y �wiat, Gwiazdeczko nasza jasna. WSZYSCY Po g�rach, po chmurach, po g�rach po... Po drogach, niebogach dalej, A� w niebie dla ciebie, dla ciebie noc Od gwiazdy si� zapali. Po g�rach, chmurach wo�amy wo... Dla nas, dla ciebie, dla mnie, A� z wszystkiej ziemi zgonimy z�o, A� si� rozp�acze kamie�. MARYJA A� z wszystkiej ziemi zgonimy z�o, A� si� rozp�acze kamie�. Pasterze graj� d�ugi sygna� na trombitach, ligawkach i bazunach. Najd�u�ej utrzymuje si� skrzekliwy, drewniany, monotonny d�wi�k ligawki, walcz�cy jakby z czystym porykiem trombit. Wreszcie trombita g�ruje. PASTERZE ( wywijaj�c zapalonymi latarkami, z czego blask jakby przerzuca si� na wiruj�c� gwiazd� u szczytu szopki) Ua, ua, uohooho... Ora, ora do wieczoraaaaa... ANIO� Uro... uro... urodzooony... PASTERZE Uro, uro... urooo hooho. KAPELA KOL�DNIK�W Uro, uro, urodzony... MATEUS Ch�opaki... Oho, ho... PASTERZE Ohohoooo, uro, uro, hohoho... MATEUS A to�my si� zeszli. PASTERZE Jak rzep z rzepem. MAREK �michy, chichy, ale tu zimno. Dziecko si� narodzi�o... Nie daj Bo�e u�wierknie... 46 PASTERZ I Dawaj no drzewa. Ogie� napalimy. J�ZEF Nie ma drzewa. PASTERZ I Co z was za gospodarz? J�ZEF Jak by tu powiedzie�... Cie�la. PASTERZ I Cie�la. BARANY Cieee�la. �UKA Tylko bez wydziwiania. PASTERZ I Ja tam nie m�wi�. Ale �eby co ur�ba�.. MAREK Palca ci nie ur�bi�. PASTERZ I Niby nie. Ale pomy�le� by�o trzeba. JA� Sam widzisz, �e mus. OSIO� Mus nie mus. Ale zawsze lepiej chucha� ni� dmucha�. MAREK Jak ja ci� dmuchn�... Czekaj, czekaj... Dmucha�... Patrzcie, ludzie, w wigili� i Osio� ma pomys�... Dmucha�, bracia, chucha�! KAPELA KOL�DNIK�W I PASTERZE Dmucha�? MAREK Chucha�. Muzyka! Nie ma ognia w Betlejem, Gdzie� si�, Mario, podziejesz? Uh, uh, uh! B�dziem chucha� i �piewa�, 47 Mari� z Synem ogrzewa�. Uh, uh, uh! BARANY B�dziem chucha� do rana, �eby� by�a ogrzana. Beeee... be... be... PASTERZE B�dziem �piewa� ogni�cie, �eby by�o �wietli�cie. Hej! PASTERZ I Zimny wicher wieje... je je. Kamie� kamienieje � je je, A drewno drewnieje � je je. KAPELA KOL�DNIK�W Po zimnie w�druje � je je, Mari� adoruje � je je, Jezusa piastuje � je je, Zbawienie ratuje � je je. MATEUS Pan Jezus malutki od mroza bielutki, Hej, przyda�yby Mu si� Sk�reczki na butki. KAPELA KOL�DNIK�W I PASTERZE Hej, przyda�yby Mu si� Sk�reczki na bulki. BARANY Nieeeee... PASTERZ I Sk�reczki z owieczki Nios� pastereczki. PASTERZE Hej, a pasterze graj�, Smykiem poci�gaj�. MAREK Muzyka, muzyka, Jak si� h nas godzi. Hej, g�o�niej ni� na �lubach, Kiedy B�g przychodzi. 48 WSZYSCY Hej, g�o�niej ni� na �lubach, Kiedy B�g przychodzi. MATEUS Cieplej? J�ZEF Jakby... MATEUS ( cicho) A Dziecina? J�ZEF R�owiutka... MAREK �pi? J�ZEF ( cichutko) Jakby... Widzimy teraz, powi�kszaj�c� si� ci�gle, pulsuj�c� �wiat�o�� gwiazdy i Maryja pochyla si� nad ���bkiem. MARYJA Nie p�acz, Dzieci�teczko, nie czekaj ko�acz�w, Bo� si� urodzi�o do cierpie� i p�aczu... KAPELA KOL�DNIK�W Cho�by �wi�ta Matka r�ce za�ama�a, Ju� si� kuj� gwo�dzie dla Twojego cia�a. PASTERZE Cho�by �wi�ty J�zef przed Her�dem zbie�a�, Ju� kie�kuje ziarno dla Twojego krzy�a. MARYJA Ju� Ci� k�uje sianko, ju� Ci� bol� boczki, Ju� Izy obmywaj� Twoje modre oczki, Ju� Ci� s�o�ce piecze, ju� Ci� zi�bi ziemia, By� si�. Panie Jezu, w cz�owieka przemienia�. KAPELA KOL�DNIK�W ( gra cichutko do wt�ru nuc�cej Maryi) Spokojna gwiazda noc� b�yszcza�a, Gdy �wi�ta Panna Syna ko�ysa�a. MARYJA O u�nij, o stu�nij, o u�nij w noc, Po g�rach, po chmurach �piewanie sz�o. 49 PASTERZE ( cicho) O hoo, ho o hoho, o ho ho ooooo, Ooo wo�anie, �piewanie sz�o... MARYJA Powiedz mi, gwiazdo, powiedz mi, dobra, Czy Synaczkowi daleka droga? PASTERZE O u�nij, o stu�nij, o u�nij w noc, Po g�rach, po chmurach �piewanie sz�o. KAPELA KOL�DNIK�W Powiedz mi, gwiazdo, jak Go obroni�? Sk�ada�a Maria naj�wi�tsze d�onie. PASTERZE O ho, ho, o ho, ho, o ho, ho o o Po g�rach, po chmurach �piewanie sz�o. MARYJA Jak Go utuli� przed czarnym p�aczem, Jak Go szcz�liwym w �yciu zobaczy�... PASTERZE O u�nij, o stu�nij, o u�nij o... Po g�rach, po chmurach wo�anie sz�o... W t� ko�ysankow� cich� melodi� wdziera si� nagle krzepki marsz. Widzimy id�cych �o�nierzy. �O�NIERZE Panie Jezu dobry, �eby� Ty by� z nami, To by�my Ci� bronili Swoimi szablami. KAPELA KOL�DNIK�W A jakby w tych szablach Nie starczy�o si�y, Toby si� nasze kosy Na sztorc postawi�y. PASTERZ I Ech, �piewaj�, jakby miodem cz�stowa�. MATEUS Wybierani. 50 MAREK Malowani. PASTERZ I Chodzi�o si� z armi�, chodzi�o. Gdzie my nie bywali... Ch�opaki! �O�NIERZE Co? PASTERZ I Ch�opaki, ale z �yciem. Po �ysym wole, po bystrej kobyle. Zjechali�my od wieczora bujnymi kordami... �O�NIERZE Zjechali�my od wieczora bujnymi komami, Przebiera�y, wybiera�y karysie n�kami, Przebiera�y, wybiera�y a� pod twoje okno, Kopytkami zastuka�y przez ogr�dek drobno. Co ci by�o, �e� mnie nock� w domu nie czeka�a? Czy� p�aka�a, czy� si� ba�a, czy� mo�e zaspa�a? Nie �pij, nie �pij, moja mila � ca�e �ycie prze�nisz, Przytul mi si� na konisie � �eby ci� ponies�y. Ona wsta�a � zap�aka�a jak jesienna woda, On j� pi�knie ugadywa� � ty mi r�czk� podaj. Nie dam ci ja r�czki bia�ej, na konia nie si�d�, Jeszcze u mnie �wie�a rutka, w domu czeka� b�d�. On j� prosi�, ugadywa� � nie czekaj, nie zwlekaj, Podaj r�czk�, bierz obr�czk� i ze mn� uciekaj. W co ja b�d� ucieka�a? W moje buj