tytu�: "Czworono�ni przyjaciele - rasy, piel�gnacja i hodowla ps�w" autor: Rino Falappi Przek�ad: Ewa ZieglerBrodnicka tekst wklepa�: [email protected] * * * DOM WYDAWNICZY BELLONA Warszawa 2001 Tytu� orygina�u w�oskiego: "Cani" Tytu� orygina�u niemieckiego: "Hunde" Przek�ad z w�oskiego: Walter Wurzel Projekt graficzny: Centro Iconografico dell'lstituto Geografico de Agostini Ilustracje: Archivio IGDA (2P, Action Press, A. De Gregorio, C. Ferrari, D. Fraccia, S. G�mezToIdr�, Info HundE. Kramer, G. ��cz, G. Leone, G. Negri, R. Panier, C. Pozzoni, F. Simoni, Simon, S.A. Thompson, S. Yannjni, W. Weisse, R. Wi�bie); S. G�mezToldral24, 136, 137; Granata PressSally Ann� Thompson Animal Photography 6, 9, 45, 46, 50, 51 a, 60, 90, 102a, 148; Jacana 43, 66, 126, 158, 159, 170, 171a, 178a; JacanaE. Lemoine 72, 96; Info HundE. Kramer 149; OverseasF. Cicogna 54 Copyright c 1997 by Istituto Geografico de Agostini S.p.A., Novara Copyright c for the Polish editjon Dom Wydawniczy Bellona, Warszawa 2001 Copyright c for the Polish bookclub edition by Berteismann Media Sp. z o.o. Warszawa 2001 Copyright c for the Polish translation Ewa ZieglerBrodnicka, Warszawa 2001 Redaktor prowadz�cy wydania polskiego: Andrzej W�jcik Redakcja merytoryczna: Ewa Pop�awska Redaktor techniczny: Jacek Karbownik Korekta: Teresa K�pa Sk�ad i �amanie: Dom Wydawniczy Bellona Dom Wydawniczy Bellona, Warszawa 2001 Berteismann Media Sp. z o.o. Diogenes, Warszawa 2001 Druk i oprawa TBB, Ba�ska Bystrzyca, S�owacja ISBN 83-11-09354-7 (Bellona) ISBN 83-7311-232-4 (Berteismann) Nr 3353 * * * Spis tre�ci Rasy ps�w w kolejno�ci alfabetycznej Wprowadzenie W�a�ciwy pies we w�a�ciwym miejscu Pocz�tki udomowienia Sylwetka i budowa cia�a Rasy Wyb�r psa Spis uznanych ras ps�w Obja�nienia do cz�ci szczeg�owej: II rasy ps�w Rasy ps�w �ycie z psem. Og�lne zasady post�powania �ywienie Piel�gnacja i czysto�� Legowisko Pies w mie�cie Pies a podr�e Zdrowie [ Reprodukcja Wystawy ps�w S�owniczek * * * Rasy ps�w w kolejno�ci alfabetycznej Airedale terrier 98 Alaskan malamute 120 Angielskie spaniele do towarzystwa 178 Aportery 156-158 Appenzeller 97 Australian cattiedog 60 Basset hound 138 Beagle 140 Bedlington terrier 99 Bergamasco 54 Bernardyn 94 Berne�ski pies pasterski 97 Bichons 165, 166 Bloodhound - Chien de SaintHubert 130 Bolo�czyk 165 Border collie 45 Border terrier 102 Borzoj 185 Bouvier des Flandres 61 Bokser 74 BraDaniczyk171 Buldog angielski 83 Buldog francuski 180 Bullmastiff 84 Bulterier 109 Bulterier miniaturowy 110 Bulteriery 109, 110 Cairn terrier 104 Cane corso 88 Cavalier King Charles spaniel 178 Chart afga�ski 183 Chart perski - Saluki 184 Charty 182-189 Chesapeake bay retriever 157 Chihuahua 176 Ch�w ch�w 129 Cocker spaniel angielski 160-162 Cocker spaniel ameryka�ski 162 Dalmaty�czyk 177 Deerhound 188 Doberman 62 Dog argenty�ski 72 Dog niemiecki 76 Du�y go�czy anglofrancuski 132 Du�y Munsteriander 148 Du�y szwajcarski pies pasterski 97 E�khund 121 Entlebucher 97 Epagneul breton 150 Eurasier 128 Fieid spaniel 163 Fila brasileiro 73 Flat coated retriever 158 Foksterier 100 Golden retriever 157 Go�cze 130-141 Go�cze szwajcarskie 136 Greyhound 189 Gryfon niwernijski 141 Gryfon tybeta�ski 174 Gryfonik belgijski 171 Gryfonik brukselski 170 Hovawart 130 Irish soft coated wheaten terrier 106 Jamniki 112-115 Jagterier 107 Karelski pies na nied�wiedzie 124 Kerry blue terrier 106 King charles spaniel 178 Komondor 57 Labrador retriever 156 Lhasaapso173 �ajka 122 Malta�czyk 166 Mat� belgijskie rasy ps�w 170, 171 Mat� psy dogowate 180, 181 Maty munsterlander 149 Maremmanoabruzzese 55 Mastiff 90 Mastiff neapolita�ski 86 Molosy 72-90 Mops 181 Nagi pies meksyka�ski 172 Nowofundland 91 Owczarek australijski Kelpie 43 Owczarek belgijski 42 Owczarek holenderski 58 Owczarek katalo�ski 44 Owczarek niemiecki 40 Owczarek pirenejski 93 Owczarek staroangielski - bobtail 50 Owczarek szetlandzki 52 Owczarek szkocki - Collie 47 Owczarki 40-59 Peki�czyk 179 Pies grenlandzki 116 Pinczer ariekin 64 Pinczer austriacki 64 Pinczer ma�pi 66 Pinczer miniaturowy 65 Pinczer �redni 64 Pinczery 62-66 Ptochacze 159-164 Pointer152 Posokowce 142 Posokowiec hanowerski 142 P�nocne psy my�liwskie 122-124 P�nocne psy do zaprz�g�w 116-121 Psy g�rskie 91-96 Psy bezw�ose 172 Psy pasterskie 60, 61 Psy tybeta�skie 173-175 Pudle 167-169 Rhodesian ridgeback 159 Rottweiler 80 Samojed 117 Schapendoes 59 Schipperke 43 Segugio italiano 134 Seter angielski 153 Seter irlandzki 155 Seter szkocki (Gordon) 154 Shar pei 82 Shihtzu174 Siberian Husky 118 Skyeterrier 105 Spaniele angielskie 178 Springer spaniel angielski 164 Springer spaniel walijski 164 Staffordshire buli terrier 110 Siberian husky 118 Sznaucery 67-71 Sznaucer miniaturowy 70 Sznaucer olbrzym 68 Sznaucer �redni 67 Szpic niemiecki 126 Szpic wilczasty (keeshond) 125 Szpice azjatyckie 128, 129 Szpice europejskie 125-127 Szwajcarskie go�cze 136, 137 Szwajcarskie psy do byd�a 97 Terier irlandzki 103 Terier szkocki 105 Terier walijski 102 Teriery 98-108 Teriery do towarzystwa 111 Terier tybeta�ski 175 Toy pudel 167 Tybeta�skie psy 173-175 Welsh corgi cardigan 53 Welsh corgi pembroke 53 Whippet 182 Wilczarz irlandzki 186 West highland white terrier 108 Wy�e� niemiecki 143 Wy�e� weimarski 145 Wy�e� w�oski kr�tkow�osy 146 Wy��y brytyjskie 152-156 Wy��y kontynentalne 143-151 Yorkshire terrier 111 * * * Wprowadzenie Pies domowy Canis familiaris jest z pewno�ci� najbardziej rozpowszechnionym zwierz�ciem domowym i z dawien dawna w ludzkim spo�ecze�stwie zajmuje szczeg�ln� pozycj�. Od mniej wi�cej 20 000 lat pomi�dzy psem i cz�owiekiem istnieje tak bliski zwi�zek, �e ich wsp�lnota obejmuje po�ywienie, dom, prac�, zabaw�, a w nast�pstwie tego s� razem ze sob� i na wozie, i pod wozem. �adne inne zwierz�, nawet ko�, nie jest cz�owiekowi tak bliskie, jak pies. Odnosi si� to nie tylko do praktycznego po�ytku ze zwierz�cia, lecz r�wnie� do relacji emocjonalnych, uczuciowych. Pies od pocz�tk�w udomowienia przez cz�owieka wykonywa� wiele zada�, w miar� up�ywu czasu s� one coraz liczniejsze i r�norodniejsze. Du�y w tym udzia� ma naturalnie tak�e rozw�j ras ps�w. Dzisiaj nie wystarcza, by dobry pies byt tylko str�em, obro�c� i skutecznie pomaga� w polowaniu. Musi umie� pracowa� tak�e jako przewodnik niewidomych i niepe�nosprawnych, jako pies policyjny, jako goniec przekazuj�cy wiadomo�ci podczas wojny albo jako ratownik poszukuj�cy ofiar pod lawinami i osypiskami. Jednak najwa�niejsze jest to, �e nadal pe�ni rol� dobrego, bezwzgl�dnie wiernego przyjaciela. Pies w naszym spo�ecze�stwie, niezale�nie od rasy, wielko�ci czy zachowania, liczy si� przede wszystkim jako wierny towarzysz, kt�ry nie tylko wspiera, lecz tak�e okazuje bezwarunkowe przywi�zanie i mi�o��. W zamian za to wymaga jedynie, aby pozwoli� mu �y� zgodnie z jego natur� i potrzebami. A do nich, opr�cz prawid�owego �ywienia, �wie�ej wody i ciep�ego legowiska, nale�y przede wszystkim pe�en mi�o�ci stosunek cz�owieka. Pies nie jest zabawk�, kt�r� bierze si� i u�ywa w zale�no�ci od humoru, Jest istot� �yw� z silnie wyrobion� wra�liwo�ci�, w decyduj�cym stopniu ukszta�towan� przez cz�owieka. Je�eli pies gryzie, je�eli sta� si� agresywny, "z�y", nie ma w�tpliwo�ci, �e to nienaturalne zachowanie jest nast�pstwem brutalnego albo co najmniej niew�a�ciwego zachowania cz�owieka. Po prawej: dwa grand bieu de Gascogne, Na stronie 2: owczarek belgijski Malinois WPROWADZENIE Pies, trzymany stale na �a�cuchu z zaledwie kilkumetrowym wybiegiem, zmuszany przez to do za�atwiania wszystkich naturalnych potrzeb fizjologicznych w pobli�u swojego miejsca karmienia, staje si� z czasem agresywny z powodu ograniczenia przestrzeni �yciowej. * * * W�a�ciwy pies we w�a�ciwym miejscu Przy wyborze rasy ps�w pierwszorz�dne znaczenie ma odrzucenie kryteri�w czysto estetycznych. Trzeba raczej zastanowi� si�, jakie warunki �yciowe mo�emy zaoferowa� zwierz�ciu i jakich zachowa� oczekujemy od niego. Mato sensu ma trzymanie psa my�liwskiego, je�eli mo�emy wyprowadza� go tylko na kr�tko, w dodatku na smyczy. Bokser za� nie b�dzie wiedzia�, co ma pocz�� z najwi�kszym nawet ogrodem, gdy b�dzie wykluczony z �ycia rodzinnego. Rezultatem fa�szywego wyboru rasy b�dzie bez w�tpienia nerwo we zwierz� i niezadowolony w�a�ciciel. Psy r�nych ras s� bowiem selekcjonowane przez dziesi�ciolecia nie tylko wed�ug swojego wygl�du, lecz tak�e wed�ug swoich charakterologicznych predyspozycji. Pies, kt�ry zosta� przeznaczony do osobistej ochrony, musi przebywa� z ochranian� przez niego osob�. Pies my�liwski potrzebuje swobodnego wybiegu, podczas gdy w�a�ciciel psa str�uj�cego musi posiada� odpowiedni dobytek, kt�rego pies mo�e pilnowa�. Bliski i dobry stosunek mi�dzy w�a�cicielem a psem mo�e jednak�e cz�ciowo wyr�wna� braki w tej dziedzinie. Ni6 tylko mastiff zaniedbywany przez swojego pana cierpi z powodu samotno�ci. WPROWADZENIE Pocz�tki udomowienia Oko�o 60 milion�w lat temu, w nieprzeniknionych lasach trzeciorz�du, wspina� si� po drzewach maty ssak podobny do �asicy albo tch�rza. Byt to praprzodek rodziny Canidae (do kt�rej nale�� psy), kt�ry zosta� nazwany Miacis. Zwierz� to nie chodzi�o jeszcze na palcach, jak dzisiejsi przedstawiciele psowatych, lecz podobnie do nied�wiedzi stawa�o na ca�ej stopie. Miacis mia� uz�bienie zwierz�cia mi�so�ernego, a m�zg raczej maty. Jednak�e w po r�wnaniu z Creodontami, kt�re �y�y w tym samym czasie, dysponowa� stosunkowo wysok� inteligencj�. Te prehistoryczne drapie�niki stanowi�y grup� prymitywnych mi�so�erc�w, kt�re wymar�y oko�o 20 milion�w lat temu. W ci�gu milion�w lat z Miacisa wyewoluowata cata rzesza prymitywnych drapie�nik�w: oko�o 35 milion�w lat temu istnia�o ich ponad 40 r�nych gatunk�w, niekt�re byty podobne do dzisiejszych nied�wiedzi, inne do szakali, inne znowu do kot�w, wreszcie tak�e do psowatych. Gatunek Cynodictis w Europie, albo Pseudocynodictis w Ameryce P�nocnej,  wykazywa�y ju� du�e podobie�stwo do dzisiejszych Canidae. Pies sta� si� zwierz�ciem domowym w Eurazji mniej wi�cej przed 12 000 -14 000 lat. Przez d�ugi czas nie by�o pewno�ci, czy pochodzi od szakala, czy od wilka, Dzisiaj uchodzi za dowiedzione, �e praprzodkiem naszego psa jest po�udniowa linia szarego wilka (Canis lupus pall/pes). Ten raczej niewielki wzrostem podrodzaj wilka, kt�rego szata wbrew nazwie wykazuje najr�niejsze umaszczenie, byt w�wczas szeroko rozpowszechniony w Europie i Azji (pozosta�o�ci istniej� jeszcze dzisiaj w Indiach). Prawdopodobnie najstarsza znana dzisiaj rasa ps�w, to Canis familiaris putjani. Istnia�a ju� przed 10 000-12 000 lat, z czasem jednak wymar�a i nie jest pewne, czy byta ju� udomowiona, czy te� �yta dziko. Dowiedziono natomiast, �e pies torfowiskowy (Canis familiaris palustris) byt udomowiony. �yt razem z cz�owiekiem w domach na palach i zewn�trznie byt podobny do naszego szpica. Z neolitu pochodzi tak�e Canis familiaris leineri, przodek dzisiejszych chart�w. Ojczyzn� Canis familiaris inostranzewi, rasy du�o 10 WPROWADZENIE wi�kszej ni� pies torfowiskowy, by�a prawdopodobnie Azja Centralna; uchodzi on za protoplast� molos�w. Z okresu br�zu pochodzi Canis familiaris metrisoptimae, podobny do dzisiejszego owczarka niemieckiego, a tak�e Canis familiaris intermedius, rasa mniejsza. Przypuszcza si�, �e z pierwszego wykszta�ci�y si� europejskie rasy owczark�w. Drugi za� uchodzi za przodka wi�kszo�ci ras my�liwskich, w tym pudli. W r�nych cz�ciach �wiata udomowienie psa przebiega�o r�nie. Istotnym czynnikiem udomowienia byt jednak wzajemny po�ytek w stosunkach cztowiekpies. Pies �ywi� si� resztkami upolowanej zwierzyny, kt�re cz�owiek wyrzuca� w pobli�u swoich osad. Cz�owiek za� czu� si� zabezpieczony przed atakiem dzikich zwierz�t, gdy w pobli�u jego domostw psy czeka�y na co� do zjedzenia. Ko�ci i skamieliny, maj�ce oko�o 6500 lat, znalezione na wszystkich kontynentach, dowodz� istnienia r�nych ras ps�w zamieszkuj�cych osady ludzkie. Wydaje si�, �e pocz�tek zrobi�y molosy. Dawa�y si� bezpo�rednio karmi� ludziom, a w zamian za to broni�y ich przed niebezpiecznymi zwierz�tami. Od tego czasu, dzi�ki procesom selekcji naturalnej i sztucznej, tj. dokonanej przez cz�owieka, wykszta�ci�y si� tysi�ce ras. Wiele z nich w ci�gu setek lat znowu wymarto. Pierwsi Europejczycy, kt�rzy w XV i XVI wieku przybyli do Ameryki, natrafili tam na co najmniej 20 r�nych ras ps�w. Dzisiaj istnieje z nich zaledwie kilka. Przodkiem naszego dzisiejszego psa jest wilk (po lewej). Na stronie poprzedniej; tybeta�ski mastiff, pochodz�cy od mitycznego tybeta�skiego molosa, kt�rego jako zwierz� domowe cenili ju� Sumerowie, Asyryjczycy, Babilo�czycy, Fenicjanie i Grecy. 11 WPROWADZENIE Sylwetka i budowa cia�a Jakkolwiek rasy ps�w r�ni� si� bardzo wygl�dem (wystarczy por�wna� jamnika z dogiem de Bordeaux albo chartem afga�skim), to jednak ich zasadnicza budowa jest w znacznej mierze identyczna. Pies nale�y do rz�du ssak�w drapie�nych: jest mocny, cierpliwy, inteligentny, to szybki i wytrwa�y biegacz, a jego uz�bienie nadaje si� doskonale do rozrywania zdobyczy. Jest ponadto zwierz�ciem spo�ecznym, zdolnym do wsp�lnych dzia�a�. Wida� to szczeg�lnie w zachowaniu stada zdzicza�ych ps�w: zwierz�ta troszcz� si�, by ich potomstwo by�o chronione przez cz�� doros�ych cz�onk�w stada, podczas gdy inne uczestnicz� w polowaniu. Rodzina Canidae, do kt�rej nale�� te� r�ne rodzaje lis�w, szakal, hiena, kojot i wilki, ani pod wzgl�dem przestrzeni �yciowej, ani sposobu �ywienia nie wykazuj� �adnych szczeg�lnych r�nic. Raczej na odwr�t. Przede wszystkim ich znaczna zdolno�� przystosowawcza i wszechstronno�� umo�liwi�y psowatym prze�ycie i rozprzestrzenienie si�. Zale�nie od rasy psy preferuj� jeden z pokazanych obok sposob�w poruszania si�. Owczarki k�usuj�, podczas gdy charty nale�� do galopuj�cych. RUCH Spos�b polowania praktykowany przez wilki i psy opiera si� w du�ej mierze na pracy grupowej. Zwierz�ta musz� przy tym pokonywa� du�e odleg�o�ci w poszukiwaniu zdobyczy i w ostatecznej fazie po�cigu rozwija� znaczn� szybko��. Wilki mog� osi�ga� szybko�� oko�o 56 km/godz., podczas gdy charty, jak borzoj (chart rosyjski), albo greyhound nawet 70 km/godz. Znacznie istotniejsza jednak, ni� maksymalna szybko��, jest wytrzyma�o�� i fizyczna sita, jak� obserwuje si� u pewnych dzikichpsowatych. Np. w afryka�skich stadach likaon�w podczas pogoni za zdoiyc: osofcniKi zmieniaj� si�, aby zachowa� okre�lony rytm biegu. Jedne wi�c id�, podczas gdy inne biegn� na przedzie. Gdy te si� zm�cz�, zostaj� zluzowane i w ten spos�b stale mo�e by� utrzymane wysokie tempo w czo��wce. Taka taktyka umo�liwia tym my�liwym sukces nawet po d�ugiej, wyczerpuj�cej nagonce. Psy dysponuj� zwrotno�ci� i w biegu potrafi� szybko zmienia� kierunek. 12 WPROWADZENIE Nale�� do palcochod�w, dotykaj� wi�c ziemi jedynie palcami, Dlatego te� opuszki na ich stopach rozwin�y si� w mocne i elastyczne poduchy opuszki podeszwowe. Na og� psy s� kiepskimi p�ywakami, poruszaj� si� w wodzie przy pomocy energicznego przebierania �apami. Podobne s� w tym do cz�owieka, kt�ry stara si� utrzyma� na powierzchni wody. Jest jednak kilka ras p�ywaj�cych wy�mienicie. Do szybkiego i wytrwa�ego poruszania si� psa przyczynia si� przede wszystkim, poza budow� szkieletu, szczeg�lnie mocne i silne umi�nienie. Jest ono u wszystkich ras dobrze rozwini�te i dzi�ki niemu psy s� nie tylko wytrzyma�ymi biegaczami, lecz tak�e dobrymi skoczkami, nawet je�eli przy tym nie s� tak zwinne jak koty. Poruszaj� si� chodem, k�usem, galopem albo inochodem (obie �apy z jednej strony zostaj� jednocze�nie przestawione do przodu). Okazuje si�, �e r�ne rasy preferuj� zawsze jeden z tych sposob�w szybkiego posuwania si� do przodu. Np. owczarki k�usuj�, podczas gdy charty nale�� do galopuj�cych. OKRYWA W�OSOWA Wi�kszo�� ps�w zmienia szat� dwa razy do roku, na wiosn� i na jesieni. Zmiana uw�osienia trwa mniej wi�cej miesi�c. W tym czasie wypadaj� stare w�osy i wyrastaj� nowe, jesieni� g�stsze, wiosn� rzadsze. U zwierz�t �yj�cych dziko zmiana uwtosienia wywo�ywana jest cyklicznie warunkami klimatycznymi. Jednak kr�tkow�ose psy domowe, jak np. bokser i dog, nie podlegaj� �adnemu cyklicznemu linieniu, Odnawiaj� sier�� w spos�b ci�g�y przez caty rok. Z tego wzgl�du rasy te potrzebuj� ciep�ego miejsca podczas zimy. Pudle za� nie zmieniaj� szaty nigdy. Wydzielanie potu nast�puje u ps�w poprzez gruczo�y potowe przede wszystkim na opuszkach. Produkowana przez te gruczo�y wydzielina nie s�u�y jednak do regulowania temperatury, lecz utrzymywania elastyczno�ci sk�ry. Zdarza si�, �e psy pozostawiaj� mokre �lady �ap na pod�odze (np. w pocze13 Budowa kr�tkow�osego greyhounda albo charta angielskiego to budowa rasy urodzonej do biegania. WPROWADZENIE kalni weterynarza); jest to symptom napi�cia nerwowego, powoduj�cego pocenie si�. Przez wydalanie potu temperatura cia�a obni�a si� jednak tylko nieznacznie. Je�eli psu bardzo dokucza upat i musi on wyregulowa� swoj� temperatur�, dyszy z otwartym pyskiem i wywieszonym j�zykiem. To prowadzi do silnego odparowywania �liny. Dzi�ki temu dochodzi do obni�enia temperatury krwi w naczyniach tworz�cych g�st� siatk� W wierzchniej warstwie �luz�wki. W�CH Psy dysponuj� wspania�ym w�chem. zdolno�� ta mo�e by� wprawdzie r�na u poszczeg�lnych ras, a tak�e niejednakowo rozwini�ta u osobnik�w jednej rasy, zawsze jednak przewy�sza znacznie powonienie cz�owieka, W ca�ym zwierz�cym �wiecie tak rozwini�ty zmys� powonienia wykazuj� tylko niekt�re �my. one te� potrafi� wykorzysta� go na znacznie wi�ksze odleg�o�ci. Znakomity w�ch ps�w pozwala je szkoli� do najrozmaitszych czynno�ci poszukiwawczych, jak znajdowanie materia��w wybuchowych, narkotyk�w albo zasypanych ludzi. W niekt�rych krajach u�ywa si� ps�w nawet przy szukaniu trufli, kt�re kryj� si� do 30 cm pod powierzchni� ziemi. Zapach przenosz� znajduj�ce si� w powietrzu moleku�y pewnych chemicznych substancji. Je�eli trafi� na �luz�wk� w�chow� w nosie psa, zostaj� tam pobudzone okre�lone nerwy przewodz�ce informacj� do w�a�ciwego miejsca w m�zgu. O�rodek w�chowy u psa jest rozwini�ty znacznie lepiej ni� u cz�owieka. Sluz�wka w�chowa u doros�ego cz�owieka ma powierzchni� mniej wi�cej 2 cm2, podczas gdy u psa, na skutek pofa�dowania, osi�ga powierzchni� oko�o 130 cm2. Dlatego te� psy maj� stosunkowo d�ugi nos (z kilkoma wyj�tkami niedawno wyhodowanych ras), aby taka ilo�� �luz�wki mog�a si� w nim pomie�ci�. Sluz�wka w�chowa ma liczne kom�rki czuciowe - tak�e pod tym wzgl�dem istnieje znacz�ca r�nica w stosunku do cz�owieka. Podczas gdy cz�owiek ma oko�o 5 milion�w kom�rek czuciowych, u jamnika jest ich 125 min, u foksteriera 147 min, za� u owczarka niemieckiego 220 min. Sta�a wilgotno�� nosa stanowi kolejny czynnik lepszego powonienia ps�w. Wi��e ona znajduj�ce si� w powietrzu moleku�y i w ten spos�b umo�liwia jeszcze �ci�lejszy ich kontakt ze Sluz�wka w�chow�. Tak jak psy my�liwskie czuj� zapach zwierzyny, psy policyjne mog� rozpozna� "zapachowy obraz" osoby i podj�� trop. Wykorzystuj� one przy tym fakt, �e ka�da istota ludzka wydziela typowy dla siebie, niepowtarzalny zapach. 14 WPROWADZENIE SMAK Zmys� smaku u psa, w por�wnaniu z cz�owiekiem, jest mato wyrobiony. T�umaczy� mo�na to tym, �e pies, jako mi�so�erny, w przeciwie�stwie do naszych przodk�w, �ywi� si� tymi zdobytymi zwierz�tami, kt�re byt w stanie upolowa�, za� przodkowie cz�owieka byli istotami wszystko�ernymi, maj�cymi do dyspozycji stosunkowo du�y wyb�r po�ywienia. Mimo to pies, na skutek wsp�ycia z cz�owiekiem, pozna� wiele nowych smak�w i dzisiaj cz�sto ujawnia ca�kiem okre�lone upodobania wobec �ywno�ci przygotowywanej przez cz�owieka. WZROK Wzrok psa pozwala mu �atwo dostrzec ma�e, szybko poruszaj�ce si� zwierz�ta. Psy jednak, z wyj�tkiem kilku ras, podczas polowania pos�uguj� si� przede wszystkim w�chem (cz�sto samym wzrokiem nie potrafi� rozpozna� zdobyczy, gdy jest nieruchoma). Mimo to psy - wbrew pogl�dowi przewa�aj�cemu dotychczas - widz� kolory i mog� rozr�nia� czerwony, niebieski i fioletowy w najrozmaitszych odcieniach. Psy, poza tym, widz� po ciemku lepiej ni� cz�owiek, poniewa� tapetum lucie/urn (tzw. kocie oko) w ich oku odbija �wiat�o. Pole widzenia ps�w jest do�� du�e, je�eli we�mie si� pod uwag� po�o�enie oczu. Rasy z kr�tkim grzbietem nosa (kr�tkogtowe), jak bokser czy mops, posiadaj� wybitn� zdolno�� stereoskopowego widzenia, dzi�ki czemu potrafi� lepiej oceni� odleg�o�ci. Maj� jednak bardziej ograniczone pole widzenia w por�wnaniu z rasami o d�ugim grzbiecie nosa (dtugogtowe), maj�cymi za to ograniczon� zdolno�� widzenia stereoskopowego. Rasy kr�tkow�ose ! d�ugow�ose. Poni�ej cirneco dell'Etna. Na stronie poprzedniej szpic japo�ski. S�UCH S�uch ps�w jest znakomity, przy czym pewne rasy s�ysz� lepiej od innych. Wi�kszo�� ps�w ma du�e ma��owiny uszne, wyposa�one w 17 mi�ni, aby uszy mog�y ustawia� si� optymalnie w kierunku �r�d�a d�wi�ku. Psy mog� us�ysze� d�wi�ki o cz�stotliwo�ci 35 000 drga� na sekund� (cz�owiek 20 000, a kot 25 000 drga�). S� przy tym w stanie zauwa�y� r�nic� pomi�dzy dwoma metronomami, kt�re - przyk�adowo - wykonuj� 100 i 96 uderze� na minut�. Mog� tak�e tak sterowa� swoim uchem wewn�trznym, �e odfiltrowuj� spo�r�d szmer�w ten, na kt�rym chc� si� skoncentrowa�. Na zdolno�ci odbierania takich d�wi�k�w, kt�re dla cz�owieka s� nies�yszalne, bazuje zasada "bezg�o�nych" gwizdk�w na psy (d�wi�ki o cz�stotliwo�ci powy�ej 20 000 Hz s� dla cz�owieka nies�yszalne). 15 WPROWADZENIE Owczarek niemiecki ma typowy zgryz no�ycowy. UZ�BIENIE Pies doros�y posiada 42-44 z�by podzielone w spos�b nast�puj�cy: szcz�ka g�rna: 6 siekaczy, 2 kty, 8 z�b�w przedtrzonowych, 4 albo 6 z�b�w trzonowych; szcz�ka dolna (�uchwa): 6 siekaczy, 2 kty, 8 z�b�w przedtrzonowych, 6 z�b�w trzonowych. Pierwsze uz�bienie szczeniaka, podobnie jak cz�owieka, sk�ada si� z z�b�w mlecznych, kt�re zostaj� zast�pione sta�ymi z�bami. W zale�no�ci od ustawienia szcz�k rozr�nia Si�: zgryz no�ycowy: ustawienie standardowe, gdy siekacze g�rne swoimi tylnymi p�aszczyznami opieraj� si� troch� przed przednimi p�aszczyznami siekaczy dolnych; zgryz c�gowy: kraw�dzie siekaczy �uchwy i szcz�ki przy zamkni�tej jamie ustnej trafiaj� na siebie jak w kleszczach; przodozgryz: tuk siekaczy �uchwy wystaje przed tuk siekaczy szcz�ki; tytozgryz: tuk siekaczy szcz�ki wystaje przed tuk siekaczy �uchwy. SZCZEG�LNE TALENTY Podobnie jak kot, pies r�wnie� jest szczeg�lnie wra�liwy na wibracje. Dzi�ki temu mo�e znacznie wcze�niej ni� cz�owiek odczu� wstrz�sy ziemi. Co dziwne, psy reaguj� tylko wtedy, gdy zbli�a si� prawdziwe trz�sienie ziemi. W jaki� spos�b potrafi� odr�ni� zwiastuny rzeczywistego niebezpiecze�stwa od nieszkodliwych wstrz��ni��, kt�re zachodz� stale w skorupie Ziemi, jednak nie niepokoj� ps�w. Psy dysponuj� pot�n� broni�: z�bami. Gdy trzeba, silne mi�nie ich szcz�k powoduj� znaczne okaleczenia. Mieszaniec o wadze 20 kg mo�e np. ugry�� z si�� 165 kg, podczas gdy doros�y cz�owiek osi�ga nacisk �rednio 20-29 kg. Tylko wyj�tkowo silni ludzie s� w stanie osi�gn�� nacisk szcz�k do 73 kg. Nie mo�na tak�e zapomina� o na og� kwestionowanej nadzmystowej zdolno�ci postrzegania u ps�w. W rygorystycznych warunkach do�wiad16 WPROWADZENIE czalnych wielokrotnie dowiedziono, �e psy maj� zdolno�ci telepatyczne. Dlatego w�a�nie psy czasami przewiduj� zgon swego pana, chocia� rodzina i przyjaciele nie widz� ku temu najmniejszych oznak. Wyczuwaj� tak�e dok�adnie, gdy zbli�a si� nielubiana k�piel, jakkolwiek nie uczyniono jeszcze �adnych przygotowa�. RASY Ju� od dawna kynolodzy pracowali nad kryteriami ocen, pozwalaj�cymi dok�adnie sklasyfikowa� r�ne rasy ps�w. Aby te rasy zdefiniowa�, stworzono obowi�zuj�ce systemy klasyfikacji. W ten spos�b kynolodzy i hodowcy ustanowili dla ka�dej rasy pewien standard, kt�ry daje szczeg�owy opis psa i dok�adnie ustala jego cechy charakterystyczne: rodzaj szaty, ma��, kszta�t g�owy i kufy, uszu i oczu, sylwetk�, kszta�t ogona itd. Nawet spos�b zachowania, rodzaj wykonywanej pracy i w�a�ciwo�ci psychiczne s� wa�nymi cechami klasyfikacyjnymi. Przy hodowli jakiej� rasy wa�ne jest dok�adne przestrzeganie selekcji cech. Przy tym na pierwszym miejscu nie mo�e znajdowa� si� uroda psa, i�by dobrze wyr�nia� si� w konkursie. Chodzi raczej o to, by hodowa� psy zdrowe i wykazuj�ce dobre w�a�ciwo�ci u�ytkowe. Najwa�niejsza jednak jest zr�wnowa�ona psyche, kt�ra czyni ze zwierz�cia godnego zaufania towarzysza. Zbyt bliskie pokrewie�stwo, jak r�wnie� krzy��wki z partnerami psychicznie niezr�wnowa�onymi albo z nieodpowiadaj�cymi standardom, s� cz�sto przyczyn� z�ej stawy pewnych ras. R�wnie� ci, kt�rzy decyduj� si� na miesza�ca, powinni koniecznie zna� najwa�niejsze w�a�ciwo�ci psich ras. Decyzja, czy mieszaniec, czy pies rasowy, musi uwzgl�dnia� przede wszystkim w�asne oczekiwania w stosunku do zwierz�cia, jak te� rodzaj �rodowiska mieszkalnego. Gdy Standard bulteriera przewiduje okre�lone omaszczenie: bia�y z czarnymi plamami albo pr�gowany na gtowie i uszach; czerwony; jasno albo ciemny pr�gowany; tr�jkolorowy. 17 WPROWADZENIE pozna si� rodzic�w swego psa, jeszcze lepiej zrozumiecie ujawniane przez szczeni�ta zachowania i co z nich wyro�nie. W�r�d licznych ras ps�w oraz krzy��wek znajdzie si� dla ka�dego w�a�ciwe zwierz�. Mo�liwy jest odpowiedni wyb�r dla ka�dego gustu, dla ka�dych przyzwyczaje� �yciowych, a tak�e ka�dych mo�liwo�ci ekonomicznych. Jedno jest pewne: ka�dy pies przy w�a�ciwym traktowaniu z nawi�zk� odwzajemni okazan� uwag� i sympati�. Cz�stokro� nawet zostanie najlepszym przyjacielem swego pana. 18 WPROWADZENIE SYLWETKA l WIELKO�� Najwa�niejsz� miar� przy klasyfikacji psa jest wysoko�� w kt�bie, tzn. odleg�o�� od ziemi do punktu, w kt�rym stykaj� si� �opatki i nasada szyi. Na podstawie wysoko�ci w kt�bie dzieli si� sylwetki (wg M�gnina). W standardzie podaje si� zazwyczaj wysoko�� w kt�bie z tolerancj� kilku centymetr�w w g�r� i w d�, wag� za� podaje si� rzadko. Przytoczone tutaj warto�ci s� jedynie przybli�one. Zazwyczaj dzieli si� psy wed�ug nast�puj�cych wymiar�w: du�e (ponad 65 cm w kt�bie); �rednie (50-65 cm); ma�e (35-50 cm); miniaturowe (poni�ej 35 cm). 19 Sylwetka rasy mo�e by� wrysowana w kwadrat albo prostok�t, kt�rych boki poziome wyznaczaj� linia grzbietu psa i poziom ziemi, pionowe za� przebiegaj� od k��bu i od krzy�a do podstawy. WPROWADZENIE TYPY PS�W Psy dzieli si� na sze�� odmiennych typ�w, stosownie do sylwetki i kszta�tu g�owy: dogowate, wilkowate, chartowate, wy�towate, jamnikowate i lisowate, a to z powodu ich podobie�stwa do staro�ytnego mastiffa, wilka, charta, lisa itd. Kryteriami przyporz�dkowania do poszczeg�lnych typ�w s� cechy charakterystyczne. Dogowate: masywna g�owa, okr�g�a lub kanciasta, grzbiet nosa raczej kr�tki, wargi grube i d�ugie, wyra�nie zaznaczony stop; cia�o masywne, silne, cz�sto olbrzymie. Wilkowate: g�owa zdaje si� tworzy� poziom� piramid�, z wyd�u�on�, w�sk� kuf�; fafle s� cienkie i �ci�le przylegaj�ce, maty stop; proporcjonalne i gibkie cia�o. Chartowate: pod�u�na, sto�kowata g�owa z w�sk� czaszk�, z ma�ymi uszami zwr�conymi i ty�u, czasem stoj�cymi; d�ugi i w�ski grzbiet nosa z silnym zgryzem; stop prawie nie istnieje; trufla nosowa wystaje przed kuf�; f w�skie i przylegaj�ce wargi; /' szczup�e cia�o z cienkimi . ko�czynami i mocno podci� t'. gni�tym brzuchem. (' Wy��owate: g�owa zbli�a si� do kszta�tu graniastostupa, przy czym grzbiet nosa jest u nasady niemal tak samo szeroki jak na ko�cu; du�e zwisaj�ce uszy, d�ugie obwis�e fafle, wydatny stop; mocne cia�o. Lisowate: szata z w�osem raczej d�ugim, zakr�cony ogon; wilkowata g�owa, ale z szersz� czaszk� i drobniejsz� kuf�, przypominaj�c� troch� lisa; ma�e, stoj�ce uszy; kr�tkie i kr�pe ' cia�o. Jamnikowate: zdecydowanie kr�tkie ko�czyny w por�wnaniu z tu�owiem; krzywe (peki�czyk) albo proste (corgi); tak�e inne typy ps�w mog� wykazywa� cechy jamnicze (wskutek krzywicy albo zniekszta�ce�). Czasami tak�e u molos�w, lisowatych (corgi), wilkowatych . (eai1"1"1 terier), wy�towatych itd., ''iS; wyst�puj� tendencje do jamniczego wzrostu. Nie mo�na te� zapomina�, �e typy ps�w podlegaj� pewnym przemianom, jednak zawsze ujawnia si� wp�yw jednego z tych sze�ciu rodzaj�w. Tak�e wtedy, gdy dzieli si� psy wed�ug precyzyjnie ustalonych cech. Mo�na np. dostrzec typowe cechy charta u dobermana albo oci�a�o�� wy�ta u niemieckich owczark�w (cz�sto zwisaj�ce uszy). 20 WPROWADZENIE Niekt�re rodzaje mastiff�w za� wykazuj� w kszta�cie czaszki charakterystyczne cechy lisowatych itd. St�d hodowcy staraj� si� przy pomocy selekcji w miar� mo�liwo�ci temu przeciwdzia�a�. Pr�buje si� wyklucza� zwierz�ta, kt�re w spos�b widoczny wykazuj� w�a�ciwo�ci niezgodne z zamierzonym celem hodowlanym i znacznie odstaj� od po��danego typu. Jednak ka�da klasyfikacja ma swoje s�abe punkty. Przypisanie psa do tego czy innego typu wydaje si� czasami wymuszone. Labrador np. nale�y do wy�towatych, ale m�g�by pasowa� r�wnie dobrze do molos�w, podczas gdy wilkowaty doberman pod wzgl�dem pewnych cech (np. kszta�tu g�owy) podobny jest do chart�w. Typy toy za� nie zawsze s� wilkowate, a g�owa chihuahua przypomina raczej typ lisowaty. MIESZA�CE �ci�le bior�c wszystkie psy s� miesza�cami. Reprezentanci ras "czystych" tak�e wywodz� si� z krzy��wek r�nych ras albo z krzy��wek ps�w tego samego typu, kt�rych cechy charakterystyczne nie zosta�y jeszcze ustalone. Jednak dzisiaj, aby otrzyma� rodowodowe szczeniaki, krzy�uje si� tylko przedstawicieli tej samej rasy. Miesza�ce za� s� wynikiem przypadkowego krzy�owania si� ps�w r�nych ras lub miesza�c�w. Gdyby pozwoli� wszystkim psom rasowym, aby parzy�y si� dowolnie, prawa naturalnej selekcji pozwoli�yby powsta� psu przysz�o�ci. To zwierz� mia�oby przeci�tne zdolno�ci, nie wyr�niaj�c si� pod wzgl�dem budowy ani zachowania. Ale cz�owiek byt - i jest wci�� jeszcze - zainteresowany hodowaniem ps�w nadaj�cych si� szczeg�lnie dobrze do okre�lonych zada�. Dlatego pr�buje intensyfikowa� po��dane cechy. Gdy wi�c kupuje si� psa okre�lonej rasy, tym samym "nabywa si�" tak�e pewne "gwarantowane" sposoby jego zachowa�. U miesza�ca za� ma si� tylko pewno��, �e b�dzie wiernym i oddanym przyjacielem. To jednak nie znaczy, �e miesza�ce nie mog� by� wytrawnymi my�liwymi albo str�ami, czy te� nie nadaj� si� do zaganiania stad. Tego jednak kupuj�cy nigdy z g�ry nie wie. Niestety los miesza�ca jest cz�sto smutniejszy ni� los psa rasowego. Poniewa� na og� miesza�ce w por�wnaniu z psem rasowym kosztuj� niewiele, nabywca znacznie szybciej decyduje si� na kupno, ale tak�e znacznie �atwiej p�niej psa oddaje. Miesza�ce s� cz�sto zaniedbywane albo nawet poniewierane. Jest to zawsze post�powanie nieludzkie i okrutne, poniewa� mieszaniec jest tak samo wiernie oddan� istot�, jak zwierz� z rodowodem. Ma te same odczucia, t� sam� zdolno�� kochania i to samo prawo do bycia kochanym. Kundel, kt�rego bierze si� ze schroniska, b�dzie swemu panu zawsze bezwzgl�dnie oddany. Zwierz� �atwo dostosuje si� do wszystkich potrzeb swojej rodziny i cz�stokro� rozwinie si� w zdrowszego, silniejszego i m�drzejszego domownika ni� pies rasowy. Przyczyn� tego jest zjawisko nazywane przez biolog�w si�� hybrydy albo efektem heterozyjnym. Je�eli cz�owiek decyduje si� na zwierz� ze schroniska, opiekun zawsze ch�tnie poleci tego osobnika, kt�ry najbardziej odpowiada oczekiwaniom. Czy jest to zwierz� czujne, nadaj�ce si� do dzieci, czy te� imponuj�cy wielko�ci� str�. 21 WPROWADZENIE Oczywi�cie ka�dy w�a�ciciel psa powinien zadba�, �eby jego zwierz� nie mog�o si� bez ogranicze� rozmna�a�. Oddawanie niepo��danych szczeniak�w do azylu albo po prostu rozdawanie nieznajomym, dowodzi braku odpowiedzialno�ci. Kto wie bowiem, czy ci po prostu nie wyrzuc� zwierz�cia, gdy b�d� go mieli dosy�? Psy tak�e potrafi� cierpie� i rozpaczaj� w swojej samotno�ci, gdy zostan� zdradzone przez ukochanego pana. Trzeba przy tym podkre�li� �e wysterylizowane zwierz� (oboj�tne czy pies, czy suka) na tym nie cierpi, poniewa� dla zwierz�cia same funkcje seksualne nie maj� tak wysokiej warto�ci, jak dla cz�owieka. Wyrzucone albo sponiewierane zwierz� cierpi jednak ka�dym w��knem swojej natury i nigdy nie zapomni tego, co mu uczyniono. Dlatego te� mieszaniec musi by� szanowany, kochany i ceniony tak samo, jak pies rasowy. W tym sensie my, ludzie, mo�emy si� tylko uczy� od ps�w, poniewa� one nie znaj� rasowych uprzedze�. Bawi� si� z sob� albo szamocz� bez wzgl�du na drzewo genealogiczne. Wyb�r psa Zdecydowanie si� na psa, czy to miesza�ca, czy na zwierz� o szlachetnym rodowodzie, musi zosta� przez nabywc� dobrze przemy�lane. Sam pies zawsze b�dzie dla swego pana wiernym i oddanym przyjacielem, kt�ry przez ca�e �ycie b�dzie mu towarzyszy� i zawsze zas�uguje na jego pe�n� uwag�. Przed podj�ciem ostatecznej decyzji trzeba wi�c koniecznie uwzgl�dni� kilka spraw podstawowych, Aby nawi�za� g��boki i serdeczny stosunek ze swym psem, trzeba wiedzie�, jakiej piel�gnacji wymaga wybrane zwierz�. Nie starczy oprze� si� tylko na w�asnym przekonaniu, co dla niego jest w�a�ciwe. Kto nie ma do�wiadczenia, powinien zwr�ci� si� do hodowcy danej rasy, aby pozna� jej najwa�niejsze cechy. Cennych rad mog� udzieli� r�wnie� kynolodzy. Nie zawsze jest prawd�, �e pies w mieszkaniu cierpi. Zale�y to raczej od wybranej rasy. Ale pies cierpi zawsze, je�eli nie mo�e zbudowa� w�a�ciwych stosunk�w ze swoim panem, je�li jest trzymany na �a�cuchu albo w za ma�ej klatce, lub te� opuszczony przez cz�owieka musi strzec beznadziejnego asfaltowanego podw�rza, magazynu czy fabryki. Pod pewnymi wzgl�dami nabycie psa powinno si� traktowa� jak nabycie samochodu: musimy np. postawi� sobie pytanie, jakich "wyczyn�w" oczekujemy i jak wiele czasu oraz pieni�dzy kosztuje utrzymanie (rodzaj i ilo�� �ywno�ci, piel�gnacja, opieka weterynaryjna, wybieg w terenie). W ko�cu wa�ne jest te�, czy w og�le umiemy si� obchodzi� z wybranym modelem. Drobna pani w �rednim wieku nie powinna decydowa� si� na doga de Bordeaux. Tak�e wtedy, gdy dysponuje du�ym ogrodem. Kto ca�y dzie� musi sp�dza� siedz�c przy swoim biurku, post�pi �le, nabywaj�c ma�ego foksteriera, mimo �e ten ze wzgl�du na sw�j rozmiar pozornie dobrze pasuje do mieszkania. Swoje w�asne nawyki trzeba koniecznie zawczasu por�wna� z w�a�ciwo�ciami fizycznymi danej rasy, jej usposobieniem, charakterem i szczeg�lnymi wymaganiami. Najwa�niejsze pytanie jest jednak nast�puj�ce. Czy jeste�cie gotowi J czy jeste�cie w stanie podj�� uczuciowe zobowi�zanie, kt�re trwa oko�o tuzina lat? Tylko wtedy gdy odpowied� wypadnie pozytywnie, mo�na si� dalej zastanawia� nad wiekiem, wielko�ci� i p�ci� psa, kt�rego zamierza si� naby�, czy te� waha� si� pomi�dzy miesza�cem i psem rasowym. Trzeba wzi�� tak�e pod uwag�, �e mniejsze zwierz�ta najcz�ciej �yj� d�u�ej ni� 22 rasy wyro�ni�te. Jedyny wyj�tek stanowi� psy kanapowe, kt�rych czas �ycia jest najkr�tszy. Pies to nie zabawka ani przedmiot. Wybranie szczeniaka na prezent gwiazdkowy dla dziecka jest ze spo�ecznego punktu widzenia wyra�nym znakiem ignorancji i prostactwa. Dziecko, by� mo�e, potraktuje psa jak pluszow� zabawk�, sprawiaj�c mu przy tym b�l. W lecie zwierz�, by� mo�e, zostanie wyrzucone, poniewa� pojawi si� problem z wyjazdem na urlop. Jest aktem nies�ychanego okrucie�stwa, gdy pozwala si� cierpie� zwierz�ciu sobie powierzonemu, poniewa� ono ze swej strony ufa cz�owiekowi ca�kowicie. Jest nawet gotowe za swego pana w ka�dej chwili odda� �ycie. Pies nigdy nie zrozumie, dlaczego obiekt jego przywi�zania czyni mu z�o. Takie bezsensowne, z jego punktu widzenia, zachowanie zbije go tylko z tropu. Ka�dy, kto po�wi�ci� si� opiece nad wyrzuconymi albo maltretowanymi psami, wie, �e te zwierz�ta do ko�ca �ycia nosz� w sobie do�wiadczone zagubienie, l�k i wyobcowanie. W ich oczach zawsze b�dzie mo�na ujrze� cie� doznanego b�lu. ZACHOWANIA ASPO�ECZNE Zdarzaj� si� psy przejawiaj�ce w r�nym stopniu rozwin�te zak��cenia w zachowaniu i w psychice. Do nich nale�� m.in. odrzucenie w�asnych szczeni�t, przywary higieniczne albo kra�cowa agresywno�� (jak np. psy, kt�re mocno gryz�, szczekaj�, stale symuluj� akty seksualne albo ujawniaj� okre�lone fobie). Na og� �r�de� zaburzenia osobowo�ci mo�na si� doszuka� w ra��cych b��dach, kt�re pope�ni� cz�owiek podczas selekcji hodowlanej, w wychowaniu albo w tresurze:  krzy�owanie blisko spokrewnionych zwierz�t;  szczeni�ta, kt�re wskutek pazerno�ci hodowcy wykazuj� co najmniej jednego rodzica rasowo niestabilnego; 23 WPROWADZENIE Kto decyduje si� na zakup szczeni�cia musi m�c zagwarantowa� mu to samo ciep�o i poczucie bezpiecze�stwa, co jego naturalna matka. Na stronie nast�pnej: szczeni�ta owczarka szkockiego.  szczeni�ta, kt�re zbyt wcze�nie zosta�y od��czone od matki, dorastaj� W Watac. &C TTST� odbywa� m�czape da\eV\'a wteote;,  szczeni�ta cz�sto pozostawiane samotnie;  psy tresowane przemoc�;  psy zbyt d�ugo trzymane na �a�cuchu,  psy, kt�re pozostawione same sobie nie mog W;UIOTZC pTawd'iowego kontaktu z cz�owiekiem;  psy, kt�rym przez pewien czas wolno by�o wszystko a potem, gdy ju� nie s�ucha�y, musia�y p�dzi� �ycie na smyczy, znaczone razami i niech�ci� rodziny. Nie wolno lekcewa�y� �adnego z tych punkt�w. Dlatego te� wa�ne jest, aby kupuj�c psa zwr�ci� si� do hodowcy wyspecjalizowanego w danej rasie. Je�li to mo�liwe, poleca si� obejrzenie rodzic�w szczeniaka i zaobserwowanie, jaki maj� stosunek do swojego w�a�ciciela. W przypadku ps�w rasowych w �adnym razie nie wolno zapomnie� o obejrzeniu przed kupnem dokument�w hodowlanych rodzic�w. Potem w�a�ciciel psa musi przede wszystkim nauczy� si� rozumie� podstawowe cechy charakteru swego psa. Je�eli u nabytego psa wyst�pi� rzeczywi�cie zachowania aspo�eczne, trzeba si� skonsultowa� z weterynarzem, a w ci�kich przypadkach nawet z etologiem (badaczem zachowa�) albo psim psychologiem. SZCZENIAK CZY DOROS�Y PIES? Ka�dy szczeniak naturalnie jako psi dzidziu� jest s�odki i uroczy, i sprawia swemu w�a�cicielowi mn�stwo rado�ci. Ale jemu potrzebna jest osoba, kt�ra zajmie miejsce matki, piel�gnuj�c go, karmi�c (trzy, cztery razy dziennie w ci�gu pierwszych miesi�cy), jak r�wnie� przyzwyczajaj�c go do czysto�ci w domu. Na og� wymaga to wiele czasu, w kt�rym trzeba mtodemu psu pom�c zbudowa� dobr� relacj� z otaczaj�cym go �wiatem i cz�owiekiem. Maluch jest po raz pierwszy oddzielony od swojej matki i swojego rodze�stwa, a wi�c od ciep�a i poczucia bezpiecze�stwa, kt�rych tam do�wiadcza�. Jest zatem absolutnie konieczne dostarczenie szczeni�ciu jak najszybciej tego samego ciep�a i tego samego poczucia bezpiecze�stwa. Pierwsze noce w nowym domu szczeniak powinien sp�dzi� w pokoju, gdzie �pi r�wnie� jego pan. Pan mo�e wtedy przemawia� do szczeni�cia, g�aska� je albo uspokaja�, gdy zaczyna skomle�. Karcenie, jako metoda wychowawcza, jest na pocz�tku niew�a�ciwe i mo�na je stosowa� tylko wtedy, gdy jest to ca�kowicie nieodzowne. Gdy szczeniak znajdzie si� w swoim nowym domu, zazwyczaj nasiusia na pod�og�. Nie wolno wtedy na niego krzykn��, trzeba sprz�tn�� przy pomocy gazety, a potem od�o�y� j� na bok, najlepiej w pobli�u drzwi. Nast�pnym razem trzeba ma�ego ostro�nie zanie�� na papier, �eby si� tam za�atwi�. Na og� szczeniak zaraz stara si� zrozumie� intencj� swego nowego, cz�owieczego przyjaciela. Trzeba jednak wiedzie�, �e poprzez t� ch�� zadowalania obiektu jego mi�o�ci (tzn. pana) nale�y psa uczy� pos�usze�stwa. Pos�usze�stwo nie mo�e by� nigdy efektem kary. Nie oznacza to jednak, �e trzeba ust�powa� wszystkim kaprysom m�odego zwierz�cia. Zakazy musz� by� przestrzegane, przy czym konieczne jest post�powanie konsekwentne. Odnosi si� to r�wnie� do sytuacji, gdy normalnie nie pozwala si� psu w�azi� do t�ka, a nagle pozwala, gdy pan jest chory i pragnie towarzystwa. 24 WPROWADZENIE Rozum psa kieruje si� prost�, ale tak�e precyzyjn� logik�. Co� mo�e by� tylko dozwolone albo tylko zakazane. Szczeni�ta odczuwaj� ch��d silniej ni� zwierz�ta doros�e, zatem nie powinny zbyt d�ugo pozostawa� na dworze, ale cierpi� przede wszystkim z powodu samotno�ci. Kto wi�c chcia�by towarzysza, kt�rego mo�na natychmiast wypu�ci�, kt�ry zachowuje czysto�� i nie wymaga ju� wychowywania, dobrze zrobi, je�eli postara si� o zwierz� doros�e. Ale bior�c psa odchowanego, trzeba si� koniecznie upewni�, czy zwierz� jest rzeczywi�cie czyste. Pies, kt�ry przez d�u�szy czas byt trzymany w zagrodzie dla ps�w, b�dzie mia� z tym prawdopodobnie wi�ksze trudno�ci ni� zwierz�, kt�re ju� d�u�szy czas �y�o w domu. Nie jest prawd�, �e pies w wieku 8-14 miesi�cy nie mo�e ju� prawdziwie przywi�za� si� do swego nowego pana. Wi�kszo�� cech jego charakteru i zachowa� zale�y naturalnie od tego, jak sp�dzi� pierwsze miesi�ce �ycia. Maj� one dla ka�dego psa olbrzymie znaczenie, bowiem w�a�nie ten okres stanowi faz� kszta�towania osobowo�ci, jak to nazwa� Konrad Lorenz. W og�lno�ci psy pochodz�ce z hodowli, gdzie �y�y razem z rodze�stwem i nie mia�y wcze�niej �adnego pana, �atwiej przyzwyczajaj� si� do nowej sytuacji; takie zwierz�ta natychmiast okazuj� swoje przywi�zanie do nowej rodziny. Doros�e psy, kt�re z jakiego� powodu zosta�y oddane, musz� dopiero zmieni� obiekt swojej mi�o�ci, przej�� proces wymagaj�cy czasu. Dlatego te� trzeba je traktowa� ze szczeg�ln� trosk� i wyczuciem. WPROWADZENIE Suka rasy chien d'Artois ze swymi nienasyconymi m�odymi. SUKA CZY PIES? Wyb�r p�ci przy zakupie, to decyzja czysto subiektywna. Rzecz jasna, jednym z najwi�kszych mankament�w suki jest jej cykl reprodukcyjny. Chyba �e chce si� mie� potomstwo. Do tego dochodzi jednak tylko dwa razy do roku. W tym okresie, zwanym cieczk�, psy czuj� do suk niepohamowany poci�g. Suka za� mo�e w tym czasie pr�bowa� uciec. Poza tym ciek�ce si� suki plami� krwi� (zwan� farb�), potem cz�sto maj� urojon� ci���. Mimo to problemy te nie s� takie istotne. Dla suk, kt�re mieszkaj� w domu, istniej� specjalne "majteczki", kt�re suki akceptuj� bez problemu, je�eli od pocz�tku zostan� do nich przyzwyczajone. Jako kolejne proste rozwi�zanie poleca si� kastracj� albo periodyczne stosowanie �rodk�w antykoncepcyjnych. Suki s� na og�t postuszniejsze, �agodniejsze i bardziej "domowe" ni� psy, zazwyczaj te� lepiej nadaj� si� do pilnowania. Ponadto �yj� w wi�kszej harmonii z dzie�mi i nie znacz� swojego terytorium moczem. Samce posiadaj� mniej ujmuj�ce usposobienie ni� samice, jednak mog� by� bardziej �ywe, weso�e i najcz�ciej daj� si� �atwiej u�o�y�. Z drugiej strony zachowuj� si� mniej tolerancyjnie w stosunku do innych zwierz�t w domu. GDZIE l JAK KUPOWA�? Zanim oceni si� nowy miot i zadecyduje o kupnie, powinno si� koniecznie dowiedzie� u specjalisty kynologa o w�a�ciwo�ciach wybranej rasy. Po�ytecznych informacji dostarczaj� r�wnie� fachowe czasopisma i ksi��ki. Aby unikn�� ewentualnych problem�w zdrowotnych, wskazana jest na wszelki wypadek konsultacja z weterynarzem (pewne rasy cierpi� np. cz�sto na dysplazj� stawu biodrowego). Chyba �adnemu nabywcy nie jest �atwo spo�r�d szczeni�t z jednego miotu wybra� najlepsze i najzdrowsze. Ale rada do�wiadczonej osoby z pewno�ci� dopomo�e. Przed zako�czeniem transakcji jest te� wa�ne poznanie przynajmniej matki, a jeszcze lepiej obojga rodzic�w, aby wyrobi� sobie wyobra�enie o przysz�ym rozwoju ma�ych, a przede wszystkim o ich przysz�ej osobowo�ci. 26 WPROWADZENIE NA CO ZWR�CI� UWAG� PRZY KUPNIE? Najpierw trzeba si� upewni�, �e pies jest zdrowy. Trzeba si� te� ze sprzedaj�cym um�wi�, �e gdyby zwierz� byto chore, to we�mie je z powrotem. Dlatego powinno si� jak najszybciej odwiedzi� weterynarza, aby zbada� szczeni� pod nast�puj�cym k�tem:  �ywe i weso�e zachowanie;  solidne cia�o z �adnym, g�stym futrem, przy czym pies nie mo�e okazywa� odruch�w b�lu, gdy si� go dotyka;  czysty nos, oczy i uszy bez oznak wydzieliny (kropla jasnej, przezroczystej cieczy przy otworach nosa jest normalna);  dzi�s�a, j�zyk i wewn�trzna strona powiek musz� by� r�owe;  nie ma objaw�w biegunki (je�eli to mo�liwe, zbada� ka� i sprawdzi�, czy okolica odbytu i w�osy na �apach nie wykazuj� �lad�w ekskrement�w;  nie ma �lad�w paso�yt�w (glista albo tasiemiec) w kale (je�eli brzuch szczeni�cia jest spuchni�ty zanim sko�czy je��, prawdopodobnie nie zosta� odrobaczony);  nie ma plam, skalecze� albo �upie�u w szacie i na sk�rze;  nie kaszle. Trzeba zapyta� sprzedawc�, czy i jak szczeni� zosta�o odrobaczone. Trzeba te� kaza� pokaza� sobie ksi��eczk� szczepie� zwierz�cia. Szczeni�t, kt�re nie otrzyma�y pierwszego z zaleconych szczepie�, nie mo�na od��czy� od matki. Kupuj�c psa rasowego, nale�y kaza� sobie pokaza� papiery hodowlane. W dokumencie zwanym rodowodem, w�a�ciwy zwi�zek hodowc�w i jego nadrz�dna organizacja potwierdzaj� oficjalnie czysto�� rasow�, W Polsce jest to Zwi�zek Kynologiczny. Zwierz� otrzymuje stamt�d numer, przy czym niekt�rzy w�a�ciciele ka�� ten numer psu wytatuowa�. Na koniec warto przytoczy� s�owa pisarza, Piera Scanzianiego, zapalonego mi�o�nika ps�w, kt�ry m.in. zas�u�y� si� w spos�b decyduj�cy dla hodowli mastiffa neapolita�skiego: "Nie kupujcie ps�w u zawodowych sprzedawc�w. Dla nich pies, to pies, jak ma�pa to ma�pa albo ptak to ptak. (...) Nie kupujcie od ludzi, u kt�rych w �azience stoi skrzynka, gdzie znajduj� si� matka i szczeni�ta. Zosta�a ona pokryta przez pierwszego lepszego psa z s�siedztwa i teraz ludzie chc� si� pozby� baga�u, kt�ry za�winia dom. (...) Nie kupujcie pod wp�ywem nag�ego impulsu, �e natychmiast musicie mie� psa. Nigdy nie zapominajcie, i� bierzecie pomocnika, wsp�pracownika, robotnika, ucznia, przyjaciela, cz�onka rodziny, z kt�rego jest si� dumnym i kt�ry sprawia rado��. Z nim sp�dzicie mi�e godziny i dnie, w smutnych chwilach b�dzie przy was, nawet wtedy, gdy wszyscy inni ju� was opu�cili". 27 WPROWADZENIE Spis uznanych ras ps�w Obecnie na ca�ym �wiecie istnieje okoto 400 r�nych udomowionych ras ps�w. W ko�cu XIX wieku zosta� wypracowany system klasyfikacji ras, kt�ry jest do dzisiaj stosowany jako podstawa ocen na wystawach ps�w. Poni�ej przytoczony jest aktualny podzia� uznanych ras ps�w, ustalony przez Federation Cynologiaue Internationale (FCI) - Mi�dzynarodow� Federacj� Kynologiczn� - obowi�zuj�cy w Zwi�zku Kynologicznym w Polsce. Grupa 1 Owczarki i inne psy pasterskie (z wy��czeniem szwajcarskich ps�w do byd�a) Sekcja 1 - owczarki 1. Australia Owczarek australijski - Kelpie 2. Belgia Owczarek belgijski - Chien de berger belge a) Groenendael b) belgijski Laekenois c) belgijski Malinois d) belgijski Tervueren Schipperke a) 3-5 kg b) 5-8 kg 3. Niemcy Owczarek niemiecki - Deutscher Schaferhund 4. Hiszpania Owczarek z Majorki - Ca de Bestiar a) kr�tkow�osy - pelo corto b) d�ugow�osy - pelo largo Owczarek katalo�ski - Go� d'Atura Catala a) d�ugow�osy - pelo largo b) gtadkowtosy - pelo liso 5. Francja Owczarek francuski Beauceron - Berger de Beauce a) czarny i podpalany b) ariekin Owczarek francuski Briard - Berger de Brie a) czarny �upkowy b) p�owy, szary Owczarek pikardyjski - Berger de Picardie Owczarek pirenejski d�ugow�osy - Berger des Pyrenees a poi� long Owczarek pirenejski kr�tkow�osy - Berger des Pyrenees aface ras� 6. Wielka Brytania Bearded Collie Border Collie Owczarek szkocki d�ugow�osy - Collie Rough Owczarek szkocki kr�tkow�osy - Collie Smooth Owczarek staroangielski Bobtail - Old English Sheepdog Owczarek szetlandzki - Shetland Sheepdog Welsh Corgi Cardigan Welsh Corgi Pembroke 7. W�ochy Bergamasco - Cane de pastore Bergamasco MaremmanoAbruzzese - Cane da pastore MaremmanoAbruzzese 8. W�gry Komondor Kuyasz Mudi Puli a) bia�y - feher b) czarny, szary, p�owy - fekete, szurke, fako Pumi 9. Holandia Owczarek holenderski - Hollandse Herdershond a) kr�tkow�osy - Kortharige b) d�ugow�osy - Langharige c) szorstkowtosy - Ruwharige Sarlooswolfhond Schapendoes 10. Polska Polski owczarek nizinny Owczarek podhala�ski - polski owczarek podhala�ski 11. Portugalia Owczarek portugalski - Cao da Serra de Aires 12. Republika Chorwacka 28 WPROWADZENIE Owczarek chorwacki - Hrvatski Ovcar 13. S�owacja Czuwacz s�owacki - Slovensky�uva� 14. Rosja Owczarek potudnioworosyjski Ju�ak - Ju�norusskaja Owczarka Rasy zaakceptowane tymczasowo �eskoslovensky Yl�ak (S�owacja) Australian Shepherd (USA) Sekcja 2 - pasterskie (z wy��czeniem szwajcarskich ps�w do byd�a) 1. Australia Australian Cattiedog 2. Belgia/Francja Bouvier des Flandres - Vlaamse Koehond Rasy zaakceptowane tymczasowo Cao Fila de Sao Miguel (Portugalia) Grupa 2 Typ pinczery i sznaucery, molosowate, psy g�rskie i szwajcarskie psy do byd�a Sekcja 1 typ pinczery i sznaucery 1.1 Pinczery 1. Niemcy Doberman a) czarny i podpalany b) br�zowy i podpalany Pinczer �redni - Pinscher a) czerwonobr�zowy do sarniego b) czarny i podpalany Pinczer miniaturowy - Zwergpinscher a) czerwonobr�zowy do sarniego b) czarny i podpalany Pinczer ma�pi - Affenpinscher 2. Austria Pinczer austriacki - Osterreichischer Kurzhaariger Pinscher 1.2 Sznaucery 1. Niemcy Sznaucer olbrzym - Riesenschnauzer a) pieprz i s�l - Pfeffersalz b) czarny - Schwarz Sznaucer �redni - Schnauzer a) pieprz i s�l - Pfeffersalz b) czarny - Schwarz Sznaucer miniaturowy - Zwergschnauzer a) pieprz i s�l - Pfeffersalz b) czarny - Schwarz c) czarnosrebrny - Schwarzsi�ber d) bia�yWeiss 1.3 Smoushond Holandia Hollandse Smoushond 1.4 Cziornyj Terier Rosja Czarny terier rosyjski - Cziornyj Terier Sekcja 2 - molosowate 2.1 Typ dog 1. Argentyna Dog argenty�ski - Dogo Argentino 2. Brazylia Fila Brasileiro 3. Chiny (FCI) Shar Pei 4. Dania Broholmer 5. Niemcy Bokser - Deutscher Boxer a) ��ty b) pr�gowany Dog niemiecki - Deutsche Dogge a) ��ty b) pr�gowany c) czarny d) ariekin e) b��kitny Rottweiler 6. Hiszpania Pies z Majorki - Perro dogo Mallorquin (Ca de Bou) 7. Francja Dogue de Bordeaux 8. Wielka Brytania Buldog angielski - Bulldog, Bullmastiff Mastiff angielski - Mastiff 9. W�ochy Mastiff neapolita�ski - Mastino Napoletano 10. Japonia Tosa 29 WPROWADZENIE 2.2 Typ g�rski 1. Anatolia (FCI) Anatolian - Coban Kopegi 2. Kanada(FCI) Nowofundland - Newfoundland a) czarny b) br�zowy c) bia�y z czarnymi tatami 3. Niemcy Hovawart, Leonberger 4. Niemcy/Szwajcaria Landseer (typ kontynentalny) - Landseer (europeischkontinentaler Typ) 5. Hiszpania Mastiff hiszpa�ski - Mastin Espa�ol Mastiff pirenejski - Mastin de los Pirineos 6. Francja Pirenejski pies g�rski - Chien de Montagne des Pyrenees, 7. Macedonia/Jugos�awia Sarplaninac 8. Ma