Swami Rama Medytacja i jej praktykowanie TWTAPTA Am f r 111111.1� � � - t�unaczy�a Dorota Konieczka LIMBUS Bydgoszcz 2000 tytu� orygina�u MEDITATION AND ITS PRACTICE Copyright � 1992 by Swami Rama Copyright � 1996, 1998 by The Himalayan Institute All nghts reserved Copyright � 2000 for the Polish edition by Dom Wydawniczy LIMBUS, Bydgoszcz monta� elektroniczny Krzysztof Wirszy��o ISBN 83-7191-053-3 Dom Wydawniczy LIMBUS 85-959 Bydgoszcz 2, skr. poczt. 21 tel./fax (0-52) 328-79-74 Spis tre�ci 'Wprowadzenie ......................... 1 Przedmowa ............................ 13 Rpzdzia� l Czym jest medytacja? ............... 15 Rpzdzia� 2 Przygotowanie do medytacji .......... 27 Rpzdzia� 3 Pozycje medytacyjne ................ 37 Rozdzia� 4 Medytacja, umys� i mantra ........... 51 Rpzdzia� 5 �wiczenia w oddychaniu ............. 61 Rozdzia� 6 Post�p w medytacji ................. 81 Pytania i odpowiedzi na temat medytacji .... 95 Propozycje lektur ....................... 107 Dodatek A: �wiczenia relaksacyjne ...... 109 Dodatek B: �wiczenia oddechu .......... 113 S�ownik poj�� .......................... 119 O autorze ............................. 125 Instytut Himalajski ...................... 127 Wprowadzenie By� lipiec 1973 roku. Na wzg�rzu le��cym nad niewiel-kim jeziorem wzniesiono namiot dla ochrony przed deszczem i �wiat�em s�o�ca. Na rolniczych terenach �rodko-wej Minnesoty zebra�a si� ponad setka ludzi, aby s�ucha� wyk�ad�w Swamiego Ramy. Swami siedzia� na platformie. Trawiast� pod�og� namiotu zakryto kocami, dywanami i poduszkami. Dzie� by� ciep�y, podniesiono wi�c boczne �ciany namiotu, aby wpu�ci� ch�odn� bryz� wiej�c� znad jeziora. Urocze otoczenie by�o wspania�ym t�em dla s��w wielkiego nauczyciela i jogina. Przez wszystkie te lata Swami Rama naucza� tego samego, lecz tego dnia jego s�owa brzmia�y inaczej i porywaj�co. - Jeste� obywatelem dw�ch �wiat�w - zacz�� - �wiata wewn�trznego i zewn�trznego. Aby by� cz�owiekiem odnosz�cym sukcesy, b�dziesz musia� zrozumie� jak zbudowa� most mi�dzy tymi dwoma �wiatami. Skrajne pogl�dy ci w tym nie pomog�. Najlepiej jest zapanowa� nad swoimi my�lami, wra�eniami, emocjami i potrzebami -tymi s�owami wprowadzi� ide� pracy nad sob�. - Kontrola nad nimi nie oznacza ca�kowitego zatrzymania tych spraw czy pob�a�ania sobie - m�wi� dalej. - Kontrola oznacza r�wnowag�. Aby j� osi�gn��, uspok�j te cz�ci umys�u, kt�re wci�� tak goni�. B�dziesz musia� uspokoi� ca�y sw�j umys�, a �eby to uczyni�, powiniene� nauczy� si� nowego sposobu poznania siebie samego. Sposobem poznania swego wewn�trznego ja jest medytacja. 7 o Swami Rama - Po tym prostym wst�pie zacz�� opisywa� proces medytacji. Nie po raz pierwszy s�ucha�em wyk�adu Swamiego Ramy na temat medytacji. Spotkali�my si� ju� osiem miesi�cy wcze�niej na seminarium dotycz�cym badania zwi�zku pomi�dzy medytacj� a biologicznym sprz�eniem zwrotnym. Podczas seminarium rozmawia� ze mn� indywidualnie w ma�ym pokoju przylegaj�cym do g��wnej sali. Usiedli�my po obu stronach niewielkiego stolika do kawy, na kt�rym po�o�y�em wykres EEG - m�j w�asny -przygotowany tego samego dnia przez personel na przeno�nej maszynie. Spojrza� na niego kiedy rozmawiali�my. - Medytujesz? - zapyta�. - Raczej nie - odpar�em, cho� pr�bowa�em ju� kilka razy. Czu�em jako�, �e moje ma�o zorganizowane pr�by nie sk�adaj� si� na odpowied� �Tak". - Powiniene� nauczy� si� medytowa�! - on na to. Nied�ugo potem sk�oni� mnie do rozpocz�cia medytacji, i sp�dzi�em tam weekend po�wi�cony celom medytacji i podstawowym technikom medytacyjnym. Do��- czy�em do ma�ej grupki jego uczni�w, aby kontynuowa� nauk�. W tych latach informacje o medytacji mo�na by�o otrzyma� z r�nych �r�de� - przewa�nie by�y to ksi��ki, artyku�y i materia�y przygotowywane pod kierunkiem Swamiego Ramy. Poza tym, kilku do�wiadczonych nauczycieli s�u�y�o pomoc�. W wyniku tego, robi�o si� sporo notatek, a kiedy pojawia�a si� nowa metoda, uczniowie rewidowali sw� star� metod� medytacji. Ponadto, og�lne koncepty dotycz�ce medytacji podlega�y ci�g�emu procesowi kszta�towania. Zdawali�my si� nieustannie pyta�: �Czym w�a�ciwie jest medytacja?" Swami Rama cz�sto m�wi� o medytacji jako o channelingu �wiadomo�ci. Nie mia� przez to na my�li, rzecz jasna, psychicznego channelingu. Wprowadzenie 9 - Jak brzegi rzeki - powiedzia� - medytacja zmusza �wiadomo��, aby by�a �wiadoma samej siebie. Podobnie jak to si� dzieje z innymi rzeczami, kt�re robicie, medytacja jest procesem systematycznym. Kiedy go zrozumiecie, nauczycie si� na nim bardziej polega� i poprowadzi was ku g��bszym do�wiadczeniom. Metoda, kt�rej naucza� realizuje plan nakre�lony przez wielkiego hinduskiego nauczyciela Patanjali. To podej�cie do medytacji skupia si� przede wszystkim na ciele, potem na oddechu, zmys�ach, a w ko�cu na umy�le. - Nie pr�buj omija� �adnego etapu - radzi�. - �adnego skakania! Realizuj plan w spos�b systematyczny, a w odpowiednim czasie przyniesie ci owoce. Je�li b�dziesz wszystko robi� we w�a�ciwy spos�b, to medytacja musi ci pom�c. Dyskusje o praktycznych technikach cz�sto schodzi�y na temat koncentracji. Podczas wyk�ad�w wyg�oszonych w roku 1984 w Nepalu, Swami Rama wielokrotnie wraca� do tego tematu. Przypomina� uczniom, �e psychologiczna identyfikacja z my�lami, kszta�tami i nazwami do-�wiadcze� ze �wiata zewn�trznego jest przyzwyczajeniem, kt�rego trudno si� pozby�. Umys� wraca do tych mentalnych konstrukcji od chwili, gdy si� rano budzimy. One go p�taj�. - Zadaniem nauczyciela jest pomoc w wyrwaniu umys�u ze starych przyzwyczaje� i danie mu nowego obiektu, na kt�rym mo�e si� skupi� - wyja�ni�, i dalej zastanawia� si� na g�os nad tym co powinno stanowi� �w nowy punkt skupienia. - Zdj�cie nauczyciela? Imi� osoby uko-chanej czy te� jaki� abstrakcyjny koncept? W ka�dym razie, umys� zapomni o celu i zn�w zwr�ci si� na zewn�trz. Ale mantry - zaznaczy� - to d�wi�ki, kt�rym nie odpowiada �aden obiekt zewn�trzny. Wibracje te tworz� kszta�t, lecz kszta�t nie jest dla was czym� zewn�trznym. 10 Swami Rama U�wiadomienie sobie znaczenia mantry jest kwesti� stawania si�. Kiedy s�uchamy mantry, wiele tych ma�ych a przeszkadzaj�cych fal umys�u i staje si� cz�ci� harmonii waszej koncentracji. Wtedy b�dziecie w stanie dokona� w �yciu wspania�ych osi�gni��. Swami Rama doskonale wiedzia�, �e my�li medytuj�cego maj� tendencje do rozpraszania si�. Czasami podchodzi� do tego problemu z humorem, opisuj�c dowcipnie te fantazje i marszczy� brwi na tych, kt�rzy si� martwili. Lecz niecz�sto opuszcza� sposobno�� napomnienia uczni�w do zachowywania baczno�ci. - Nie nale�y medytowa� tylko dlatego, �e chce si� uciec do dziedziny umys�u nie�wiadomego. R�bcie to, aby stworzy� kana� dla obecno�ci Atmana, kt�ry jest we wszystkim - powiedzia�. - Nie pogr��ajcie si� po prostu w my�lach. W Indiach, dwadzie�cia lat po wyk�adach wyg�oszonych w Minnesocie, Swami Rama wci�� wyk�ada� te same systematyczne nauki. - Praktykujcie ka�dego dnia - napomina� uczni�w siedz�cych wraz z nim u brzeg�w Gangesu, niedaleko jego aszramu. - Niech wasze ego podr�uje ku centrum �wiadomo�ci. Wiedzcie, �e jeste�cie pokojem, szcz�ciem i b�ogo�ci�. Wasz� natur� jest wolno��. Do�wiadczajcie tego wci�� od nowa, aby�cie mogli to sobie przyswoi�. - Pogr��y� si� na chwil� w my�lach, a potem doda� jeszcze. - W tej podr�y nie ma utraty swej egzystencji, jest tylko przychodzenie i odchodzenie z tego widzialnego �wiata. Narodziny s� czym� w rodzaju przybycia, a �mier� jest wyjazdem. Jeste�cie tu przez jaki� czas. Medytujcie, a uchwycicie rzeczywisto�� tego. Medytacja i jej praktyka prezentuje spos�b rozumienia podr�y �ycia i tajemnicy egzystencji. Przekaz ten jest ponadczasowy. Techniki s� systematyczne. Jego tematem, Wprowadzenie 11 oczywi�cie, jest twoja w�asna samo-transformacja. Mam nadzieje, �e w trakcie czytania tej ksi��ki rozbudzi si� w tobie zainteresowanie medytacj�, poniewa� wraz z t� praktyk�, pomimo cz�stych smutk�w, jakie niesie dzie� codzienny, �ycie staje si� spokojniejsze. Dr psychologii Rolf Sovik 'Przedmowa Ksi��ka ta ma by� jasnym i systematycznym podr�cznikiem opisuj�cym podstawowe techniki medytacji. Ma przedstawi� systematyczne, krok po kroku, podej�cie, praktyczne raczej, a nie filozoficzne czy teoretyczne. Opisuje r�wnie� najwa�niejsze �wiczenia przydatne w przygotowaniu si� do medytacji. Owe �wiczenia wst�pne w znacz�cy spos�b ubogac� jako�� twojej medytacji. Od tysi�cy lat nauk� medytacji zg��biali i praktykowali aspiranci, kt�rzy pragn�li, aby ich �ycie by�o spokojniejsze, bardziej tw�rcze i satysfakcjonuj�ce. Dzi�ki medytacji poprawisz swe zdrowie, zwi�zki z innymi i umiej�tno�ci potrzebne do wype�niania zwyk�ych obowi�zk�w. Dzieje si� tak, poniewa� medytacja jest w stanie uczyni� co�, czego nie mog� inne nauki - zapozna� ci� z twoj� w�asn� wewn�trzn� ja�ni� na wszystkich jej poziomach, a w ko�cu poprowadzi� ci� do centrum �wiadomo�ci, sk�d wyp�ywa ona ku wszystkim aspektom �ycia. Owo centrum lub wy�sza ja�� nazywana jest Atmanem. Aspiracje poszukiwacza zostaj� wype�nione, kiedy staje si� on w pe�ni �wiadom Atmana, swej wewn�trznej ja�ni, i przestaje identyfikowa� si� z rzeczami materialnymi i �wiatem zewn�trznym. Wtedy aspirant umacnia si� w dziedzinie Atmana, stanie wewn�trznej b�ogo�ci nazywanej samadhi. Osi�gn�wszy ten stan, potrafi rozwi�za� wszystkie swoje problemy i odpowiedzie� na wszystkie pytania. 13 14 Swami Rama �atwo jest si� nauczy� podstawowych �wicze�, a im d�u�ej si� je praktykuje, tym pe�niej do�wiadcza si� korzy�ci z nich p�yn�cych. Z pocz�tku mo�esz zauwa�y� ma�e zmiany, takie jak spok�j i wi�ksza odporno�� na stres, lecz potem nast�pi� w tobie zmiany g��bsze i bardziej znacz�ce. Owa podr� ku wn�trzu jest bardzo przyjemna, pod warunkiem �e b�dziesz wytrwale i regularnie �wiczy�. Praktyczna strona medytacji jest tak g��boka i ciekawa, �e mo�e okaza� si�, i� zaintryguj� ci� inne aspekty jogi, ��cznie z asanami (fizycznymi pozycjami jogi), sprawami dotycz�cymi poprawy swego zdrowia, oraz kryj�c� si� za jog� filozofi� i psychologi� medytacji. Oby� znalaz� jak najwi�cej rado�ci i korzy�ci podczas procesu, kt�ry w�a�nie rozpocz��e�. Czym jest medytacja? S�owo �medytacja" u�ywane jest na wiele sposob�w, istniej� wi�c pewne nieporozumienia co do tego, czym dok�adnie medytacja jest i jak nale�y j� praktykowa�. Niekt�rzy u�ywaj� b��dnie s�owa �medytowa�" na okre�lenie procesu my�lenia czy kontemplowania; inni nazywaj� nim sny na jawie lub fantazjowanie. Medytacja jednak�e nie ma z tym nic wsp�lnego, i trzeba to koniecznie zrozumie�. Medytacja jest specyficzn� technik� uspokajania umys�u i osi�gania stanu �wiadomo�ci, kt�ry jest ca�kowicie r�ny od normalnego stanu �wiadomo�ci. W medytacji cz�owiek jest w pe�ni rozbudzony i czujny, lecz jego umys� nie jest skoncentrowany na �wiecie zewn�trznym czy tym, co si� dzieje dooko�a niego. Nie jest te� u�piony, nie �ni ani nie fantazjuje. Jest zrelaksowany i skupiony do wewn�trz. S�owo medytacja wywodzi si� z tego samego korzenia, co s�owa medyczny czy leczy�, i sugeruje ono �dogl�danie" czego� lub �zwracanie uwagi" na co�. W medytacji zwracamy uwag� na wymiary siebie samego, kt�re nie s� nam znane na co dzie� - s� to najg��bsze, najintymniejsze poziomy naszego istnienia. Owe poziomy s� bardziej dog��bne ni� procesy my�lenia, analizowania, sn�w na jawie czy do�wiadczania emocji lub wspominania. Medytacja anga�uje pewien typ spokojnej, skoncentrowanej, a jedno- 15 16 Swami Rama cze�nie rozlu�nionej uwagi. Nie ma nic trudnego w stwarzaniu tej wewn�trznej uwagi; oka�e si� nawet, �e medytacja jest procesem, podczas kt�rego umys� si� uspokaja. Na pocz�tku najwi�ksz� trudno�ci� b�dzie to, �e umys� nigdy nie by� �wiczony w stwarzaniu tej wewn�trznej uwagi. W ka�dym spo�ecze�stwie ludzi uczy si� umiej�tno�ci, kt�re s� im niezb�dne do prze�ycia i funkcjonowania w ich kulturze, czyli m�wienia, my�lenia, pracy i badania obiekt�w i do�wiadcze� pochodz�cych ze �wiata zewn�trznego. Uczymy si� biologii, ekologii i chemii, aby zrozumie� �wiat, w kt�rym �yjemy, ale nikt - w �adej szkole, w �adnym uniwersytecie - nie uczy nas jak zrozumie� i do�wiadcza� naszych wewn�trznych wymiar�w. Uczymy si� po prostu jak wyznacza� sobie cele, mody i warto�ci naszego spo�ecze�stwa, nie poznawszy wpierw siebie samych. Sprawia to, �e w tej dziedzinie pozostajemy ignorantami zale�nymi od rad i sugestii innych. Medytacja jest podej�ciem innym, bardziej subtelnym i precyzyjnym. Jest to prosta technika nauczenia si� jak zwraca� uwag� i zrozumie� r�ne poziomy siebie samego - swoje cia�o, oddech i umys�. W miar� up�ywu czasu, mo�esz stwierdzi�, �e podobaj� ci si� pozytywne wyniki medytacji - to, �e jeste� rado�niejszy, a tw�j umys� jest ja�niejszy i bardziej �wiadomy - podobnie odczujesz ulg�, kiedy znikn� fizyczne, nerwowe i psychiczne objawy stresu. Niniejszy podr�cznik do medytacji oferuje wprowadzenie do praktyki medytacji oraz odpowiedzi na najcz�ciej zadawane pytania dotycz�ce medytacji. Dzi�ki tym technikom b�dziesz m�g� samodzielnie kontynuowa� medytowanie jedynie przez jaki� czas. W ko�cu dojdziesz do stadium, w kt�rym b�dzie ci potrzebna pomoc do�wiadczonego nauczyciela. Ksi��ka ta jednak�e zapozna Czym jest medytacja? 17 ci� z najbardziej podstawowymi �wiczeniami praktycznymi. Oka�e si�, �e nie b�dziesz potrzebowa� robi� niczego, co wymaga�oby jakich� specjalnych umiej�tno�ci fizycznych, nabywa� nowych, obcych ci umiej�tno�ci czy medytowa� przez d�ugie godziny, aby zrobi� post�p czy zauwa�y� pierwsze zmiany. Oka�e si�, �e medytacja sprawia ci przyjemno��. Twoje cia�o rozlu�ni si�, tw�j umys� stanie si� bardziej tw�rczy i skoncentrowany, a mo�esz nawet zauwa�y� popraw� zdrowia i stosunk�w z lud�mi. Medytacja jest procesem terapeutycznym. Pomaga rozlu�ni� napi�cie mi�ni i autonomicznego systemu nerwowego, uwalnia od stresu psychicznego. Umys� cz�owieka, kt�ry medytuje jest spokojny, co jest korzystne dla systemu immunologicznego, kt�ry potrafi wtedy lepiej si� obroni� przed stresem i napi�ciem. Oka�e si�, �e nawet kilkudniowy szczery wysi�ek pomo�e ci kontrolowa� twoje apetyty - a nawet, do pewnego stopnia, reakcje takie jak gniew. Medytacja zmniejszy r�wnie� potrzeb� snu i doda energii twojemu cia�u i umys�owi. Jest to wynik, kt�ry zaobserwowali�my u wielu uczni�w. Ci, kt�rzy s� pisarzami, poetami i my�licielami, cz�sto wyra�aj� zainteresowanie tym, aby sta� si� bardziej tw�rczym, rozwija� sw� intuicj�, najdoskonalszy i najsubtelniejszy ze wszystkich aspekt�w wiedzy. Medytacja jest sposobem systematycznego wzmacniania naszych wewn�trznych talent�w. Medytacja ma r�wnie� ogromny wp�yw na nasze zdrowie. Wi�kszo�� chor�b wsp�czesnego �wiata mo�na okre�li� jako psychosomatyczne, czyli takie, kt�rych �r�d�em s� my�li i emocje. Ostatnio naukowcy zacz�li twierdzi�, �e chor�b tego rodzaju nie mo�na w�a�ciwie uleczy� wy��cznie za pomoc� metod konwencjonalnych czy psychoterapii, gdy� je�li choroba powstaje w twoim umy�le 18 Swami Rama czy te� jest skutkiem twoich stan�w emocjonalnych, to jak mo�na przywr�ci� komu� zdrowie stosuj�c jedynie terapi� zewn�trzn�? Je�li polegamy jedynie na �rodkach zewn�trznych i nie pr�bujemy zrozumie� swego w�asnego umys�u czy emocji, to mo�emy tylko uzale�ni� si� od pomocy terapeuty czy lekarza. Medytacja natomiast sprawia, �e cz�owiek zaczyna polega� bardziej na sobie, pomaga osi�gn�� si�� wewn�trzn� konieczn� do skuteczniejszego radzenia sobie ze wszystkimi problemami w �yciu. Medytacja jako proces W procesie medytacji sk�aniamy umys�, aby zapomnia� o swoich tendencjach do my�lenia, analizowania, przypominania sobie, rozwi�zywania problem�w i skupiania si� na problemach z przesz�o�ci czy naszych oczekiwaniach na przysz�o��. Pomagamy umys�owi spowolni� b�yskawiczne serie my�li i uczu�, i zast�pi� ow� aktywno�� �wiadomo�ci� i uwag� wewn�trzn�. Tak wi�c, medytacja nie jest my�leniem o problemach czy analizowaniem sytuacji. Nie jest fantazjowaniem czy snami na jawie, czy bezmy�lnym b��kaniem si� umys�u. Medytacja to nie wewn�trzna konwersacja czy k��tnia z sob� samym, czy intensyfikacja procesu my�lowego. Medytacja jest po prostu spokojnym, nie wymagaj�cym wysi�ku skupieniem uwagi i �wiadomo�ci na jednym punkcie. Podczas medytacji staramy si� zapomnie� o wielu psychologicznych przeszkodach, obowi�zkach do spe�nienia i uciekaj�cych my�lach b�d�cych zwyk�� cech� stanu czuwania. Nie pr�bujemy osi�gn�� tego opr�niaj�c umys� ze wszystkich my�li, co jest i tak niemo�liwe, lecz pozwalaj�c, aby umys� skupi� si� na jednym przedmiocie. Dzi�ki temu pomagamy naszemu umys�owi zatrzyma� in- Czym jest medytacja? 19 ne stresogenne procesy psychiczne, takie jak zmartwienia, planowanie, my�lenie i rozumowanie. Adeptowi sztuki medytacji �atwiej b�dzie skupi� si� na jakim� obiekcie wewn�trznym. Najcz�ciej jest to d�wi�k, cho� czasami sugeruje si� jaki� obraz. D�wi�k czy obraz mo�e by� albo zewn�trzny, albo wewn�trzny, w zale�no�ci od stanu umys�u aspiranta. D�wi�ki, kt�re pomagaj� skoncentrowa� umys� podczas medytacji nazywane s� mant-rami. Mantry wywieraj� ogromny wp�yw na poziomie mentalnym. Mantra mo�e by� s�owem, zdaniem czy zestawem d�wi�k�w, albo po prostu sylab�. Skoncentrowanie si� na mantrze pomaga uczniom zapomnie� o bezu�ytecznych, rozpraszaj�cych procesach mentalnych oraz pozwala im wej�� g��biej w siebie. Na ca�ym �wiecie u�ywa si� wiele r�nych rodzaj�w mantry, ��cznie z takimi jak Om, Amen i Skalom, a wszystkie maj� ten sam cel: skupienie umys�u. W niniejszej ksi��ce przedstawiamy mantr� podstawow�. Najlepsze wyniki przyniesie regularne jej wykorzystywanie. We wszystkich wielkich tradycjach duchowych �wiata, staro�ytnych i wsp�czesnych, istnieje jaki� system wymawiania takiej sylaby, d�wi�ku czy zestawu s��w, kt�re dzia�aj� jak mantra. Jest to wielka i g��boka nauka, a ci, kt�rzy posiadaj� odpowiednie kompetencje, mog� poprowadzi� uczni�w na tej �cie�ce. Przygotowania wst�pne s� proste i mo�na je wykona� bez pomocy nauczyciela, lecz kiedy aspirant zacznie mie� do czynienia z umys�em, konieczna b�dzie odpowiednia mantra. Mantra dana przez nauczyciela mo�e przynie�� wspania�e i wielkie rezultaty. Teksty i pisma medytacyjne wiele o tym m�wi�. Pa-tanjali, kodyfikator nauki o jodze, twierdzi, �e mantra reprezentuje najg��bsze �r�d�o �wiadomo�ci. Tak wi�c, staje si� mostem pomi�dzy �miertelnymi i nie�miertelny- 20 Swami Rama mi aspektami �ycia. Kiedy w chwili �mierci cia�o, oddech i umys� �wiadomy oddzielaj� si� od umys�u nie�wiadomego i duszy, mantra wci�� tworzy wra�enia w nie�wiadomo�ci. Wra�enia te s� pot�n� motywacj�, kt�ra pomaga aspirantowi podczas owego okresu przej�cia. Z pomoc� mantry �atwiej jest odby� t� podr� w nieznane. Mantra jest wsparciem danym umys�owi. Nauczyciele wybieraj� mantr� wed�ug stanu umys�u aspiranta i jego pragnienia odkrycia jedynej prawdy. Istnieje wiele r�nych �cie�ek, kt�rymi mo�na dotrze� do szczytu g�ry, istnieje te� wiele pozornie r�nych metod medytacji. A jednak wszystkie maj� ten sam cel - osi�gni�cie stanu wewn�trznej koncentracji i spokoju. Ka�da praktyka, kt�ra pomaga nam �w cel osi�gn�� jest dobra. Istnieje wiele technik, nie ma wi�c r�nicy pomi�dzy jednym a drugim typem autentycznej medytacji, p�ki naszym celem pozostaje skoncentrowanie si� i osi�gni�cie spokoju. Czasami ludzie zapl�tuj� si� w por�wnywanie metod medytowania i k��c� si�, kt�ra tradycja czy kt�ry nauczyciel jest �najlepszy". Dobrzy nauczyciele medytacji uznaj� i szanuj� uniwersalno�� medytacji i nie zach�caj� do trzymania si� kurczowo swojej techniki. Medytacja jest dobroczynnym i owocnym sposobem systematycznego odkrywania wymiar�w wewn�trznych i sondowania wszystkich poziom�w �ycia. Jest ona zjawiskiem pozytywnym i cennym, p�ki nauczyciele nie pr�buj� egoistycznie twierdzi�, �e taki a nie inny spos�b medytowania jest najlepszy. Na pocz�tku aspirant nie posiada jasno�ci umys�u pozwalaj�cej mu odkry� lub zrozumie� w�a�ciw� metod� medytacji, i mo�e sugerowa� si� nauczycielami, kt�rzy promuj� w�asny typ medytacji. Smutne to, ale niekt�rzy z tych nauczycieli s� nieuczciwi i sami w og�le nie me- Czym jest medytacja? 21 dytuj�. Wielu uczni�w marnuje cenny czas szukaj�c autentycznej dyscypliny medytacyjnej, skacz�c od jednego nauczyciela do drugiego. Zmarnowawszy wiele czasu, energii i pieni�dzy, mog� dozna� rozczarowania i, sfrustrowani, w ko�cu zaprzesta� szczerych wysi�k�w. Wed�ug tradycji himalajskiej, m�wimy czasami, �e je�li na �wiecie istnieje co� takiego jak grzech, to pierwszym jego przyk�adem by�by nauczyciel, kt�ry zwodzi swych uczni�w. Je�li bacznie przyjrzymy si� �yciu, to zdamy sobie spraw�, �e od samego dzieci�stwa uczono nas tylko bada� i weryfikowa� rzeczy �wiata zewn�trznego i �e nikt nie uczy� nas jak spojrze� w siebie, znale�� w sobie i zweryfikowa� rzeczy w sobie. Tak wi�c, wci�� jeste�my obcy sami dla siebie, a pr�bujemy pozna� innych. �w brak samo--zrozumienia sprawia, �e nasze zwi�zki z innymi nie wygl�daj� tak, jakby�my sobie tego �yczyli, �e w naszym �yciu czujemy si� przewa�nie zagubieni i rozczarowani. Formalny system edukacji niewiele uwagi po�wi�ca umys�owi. Cz�� umys�u, kt�ra �pi i �ni, ogromna dziedzina nie�wiadomo�ci b�d�ca magazynem wszystkich naszych do�wiadcze�, pozostaje nie zbadana; nie podlega �adnej kontroli. Prawd� jest, �e ca�e cia�o znajduje si� w umy�le, lecz ca�y umys� nie znajduje si� w ciele. Medytacja jest jedyn� metod� rzeczywistego rozwini�cia kontroli nad ca�o�ci� umys�u. Uczy si� nas jak nale�y zachowywa� si� w �wiecie zewn�trznym, lecz nigdy tego jak wyciszy� si� i zbada� co jest wewn�trz nas. Nie powinni�my jednocze�nie z uczenia si� jak wyciszy� umys�, robi� ceremonii czy rytua�u religijnego; jest to uniwersalna potrzeba cia�a ludzkiego. Kiedy uczymy si� siedzie� w spokoju, osi�gamy rodzaj rado�ci, kt�rego nie spos�b opisa�. Najwy�sz� ze wszystkich rado��, jakiej cz�owiek w og�le mo�e do�wiadczy�, mo�na osi�gn�� poprzez medytacj�. Wszyst- 22 Swami Rama kie inne rodzaje rado�ci s� chwilowe, lecz rado�� medytacji jest przeogromna i wiecznotrwa�a. Nie jest to przesada; jest to po prostu stwierdzenie prawdy popartej do�wiadczeniami wielu wielkich �wi�tych, i tych, kt�rzy odsun�li si� od �wiata i osi�gn�li prawd�, i tych, kt�rzy �yli w �wiecie, lecz nie pozwolili, aby �wiat nad nimi zapanowa�. Umys� ma tendencj� do wracania do starych nawyk�w i wyobra�ania sobie tego, co mo�e si� zdarzy� w przysz�o�ci. Umys� tak naprawd� nie wie jak �y� tera�niejszo�ci�, tu i teraz. Tylko medytacja mo�e nas nauczy� pe�nego do�wiadczania tera�niejszo�ci, kt�ra jest naszym ��cznikiem z wieczno�ci�. Kiedy, z pomoc� technik medytacyjnych, skupimy umys�, osi�gnie on moc spenetrowania g��bszych poziom�w naszej istoty. Wtedy umys� nie poddaje si� �adnym czynnikom rozpraszaj�cym i osi�ga pe�ni� si�y koncentracji, kt�ra jest warunkiem medytacji. Jak�e szcz�liwi s� ci, kt�rzy u�wiadomili sobie ten fakt i zacz�li medytowa�. Jeszcze szcz�liwsi s� ci, kt�rzy kontynuuj� medytacj�, a najszcz�liwszych jest tych niewielu, kt�rzy postanowili, �e medytacja jest najwa�niejsz� spraw� w ich �yciu i praktykuj� j� regularnie. Aby wej�� na t� �cie�k�, zrozumie� w pe�ni czym jest medytacja, nale�y wybra� metod� odpowiedni� dla nas i systematycznie j� praktykowa� przez jaki� czas, ka�dego dnia, je�li to mo�liwe, o tej samej porze. We wsp�czesnym �wiecie jednak�e, uczniowie �atwo si� niecierpliwi� i medytuj� tylko przez kr�tki okres, a potem rezygnuj�, twierdz�c �e medytacja nie ma �adnej warto�ci czy autentyczno�ci. S� jak dziecko, kt�re sadzi cebulk� tulipana i jest sfrustrowane, gdy za tydzie� wci�� nie widzi kwiatu. Z pewno�ci� zrobisz post�p, je�li tylko b�dziesz medytowa� regularnie - nie mo�na nie zrobi� post�pu, je�li si� praktykuje. Czym jest medytacja? 23 Z pocz�tku post�p ten b�dzie si� wyra�a� w kategoriach odpr�enia fizycznego i spokoju emocjonalnego. P�niej mo�esz zauwa�y� inne, bardziej subtelne znaki. Niekt�re najwa�niejsze korzy�ci p�yn�ce z medytacji ujawniaj� si� stopniowo z czasem, i nie jest �atwo je zauwa�y� na pierwszy rzut oka. Wytrwaj w medytacji, a do�wiadczysz post�pu. W dalszej cz�ci ksi��ki om�wimy jak zrobi� post�p i kiedy nale�y zrobi� nast�pny krok. Zanim zako�czymy t� dyskusj�, spr�bujemy wyja�ni� r�nice pomi�dzy niekt�rymi innymi procesami mentalnymi, kt�re ludzie cz�sto myl� z medytacj�. Czym medytacja nie jest Medytacja nie jest kontemplacj� czy my�leniem. Kontemplacja, zw�aszcza kontemplacja inspiruj�cych koncept�w lub idea��w, takich jak prawda, pok�j i mi�o��, mo�e by� pomocna, lecz nie jest to proces medytacji. Kontempluj�c, zag��biasz sw�j umys� w dany koncept i prosisz go o rozwa�enie znaczenia i warto�ci pewnej idei. W systemie medytacji, kontemplacja uwa�ana jest za oddzieln� praktyk�, tak� jednak�e, kt�ra czasami mo�e by� u�yteczna. Kiedy zaczynasz medytowa�, nie pro� umys�u o rozwa�enie jakiego� konceptu, lecz raczej o wyj�cie poza ten poziom aktywno�ci mentalnej. Medytacja nie jest hipnoz� czy autosugesti�. Podczas hipnozy umys� otrzymuje jak�� sugesti�; czyni j� albo osoba hipnotyzowana, albo hipnotyzuj�ca. Sugestia taka mo�e przybra� form�: �Stajesz si� �pi�cy (lub zrelaksowany)". Tak wi�c, podczas hipnozy mamy do czynienia z programowaniem, manipulowaniem lub kontrolowaniem zawarto�ci umys�u, aby uwierzy� on w co� lub zacz�� my�le� w pewien okre�lony spos�b. Czasami sugestia taka mo�e mie� korzystne wyniki, gdy� si�a su- 24 S wami Rama gestii jest olbrzymia. Niestety, negatywne sugestie r�wnie� przynosz� destrukcyjne skutki na r�nych poziomach naszej istoty. Podczas medytacji nie czynimy �adnych pr�b manipulowania umys�em czy kontrolowania go. Obserwujemy go po prostu i pozwalamy mu si� uspokoi� i prowadzi� si� mant-rze w g��b siebie, odkrywaj�c i do�wiadczaj�c g��bszych pok�ad�w swojej istoty. Tradycje medytacyjne uwa�aj�, �e praktyki takie jak hipnoza mog� mie� pewne potencjalne niebezpiecze�stwa. Na przyk�ad mog� wytworzy� w umy�le konflikt z powodu istnienia subtelnego oporu na wp�ywy zewn�trzne wykorzystane w sugestii. Praktyki takie jak hipnoza czy autosugestia mog� mie� pewne efekty terapeutyczne, lecz wa�ne jest, aby nie myli� ich z medytacj�. M�drcy m�wi�, �e medytacja jest czym� w zasadzie przeciwnym do hipnozy; jest to stan jasno�ci umys�u i uwolnienia od sugestii czy wszelkich wp�yw�w zewn�trznych. Medytacja nie jest religi�. Medytacja nie jest jakim� dziwnym obrz�dkiem, dla kt�rego mieliby�my zmieni� swe wierzenia, odrzuci� kultur� czy zmieni� religi�. Medytacja bynajmniej nie jest religi�, lecz raczej praktyczn�, naukow� i systematyczn� technik� poznawanie siebie samego na wszystkich poziomach. Medytacja nie jest wytworem jakiej� konkretnej kultury czy religii �wiata, lecz jest czyst� i prost� metod� odkrywania zewn�trznych dziedzin �ycia i osadzania siebie w w�a�ciwej tylko sobie naturze. Niekt�re szko�y nazywaj� ow� natur� samadhi, inne nirvan�; jeszcze inne doskona�o�ci� lub o�wieceniem. Mo�na j� r�wnie� nazywa� �wiadomo�ci� chrystusow�. S�owa takie i etykietki nie maj� �adnego znaczenia. System medytcji promuje wewn�trzn� duchowo��, a nie jak�� konkretn� religii. Niekt�rzy ludzie promuj� praktyki, kt�re nazywaj� medytacj�, lecz kt�re w rzeczywisto�ci s� mieszank� medy- Czym jest medytacja? 25 tacji z religi� czy innymi warto�ciami kultury. To sprawia, �e uczniowie obawiaj� si�, i� medytacja mo�e k��ci� si� z ich religi� albo �e b�d� musieli odci�� si� od w�asnej kultury i przyj�� zwyczaje innej. A przecie� tak bynajmniej nie jest. Religia naucza ludzi w co maj� wierzy�, lecz medytacja naucza jak uzyska� do�wiadczenie bezpo�rednie. Nie ma tu konfliktu pomi�dzy dwoma systemami. Oddawanie czci Bogu jest cz�ci� religii, podobnie jak modlitwa b�d�ca dialogiem z Bogiem. Z pewno�ci� mo�na by� jednocze�nie osob� religijn�, kt�ra si� modli, oraz osob�, kt�ra medytuje, i nie trzeba tu odrzuca� czy przyjmowa� jak�� religi�. Medytacja powinna by� praktykowana jako czysta technika, w spos�b systematyczny i uporz�dkowany. Aby medytowa�, b�dziesz musia� si� nauczy�: O Jak rozlu�ni� cia�o. O Jak usi��� w wygodnej pozycji. O Jak uspokoi� proces oddechowy. O Jak spokojnie obserwowa� obiekty przesuwaj�ce si� przed oczami twego umys�u. O Jak bada� jako�� twoich my�li i nauczy� si� jak przyjmowa� te, kt�re s� pozytywne i mocne w twoim rozwoju. O Jak pozosta� skoncentrowanym i spokojnym w ka�dej sytuacji, bez wzgl�du na to czy ocenisz j� jako dobr� czy z��. Niniejsza ksi��ka omawia systematycznie wszystkie te zagadnienia, aby twoja medytacja sta�a si� radosna, g��boka i efektywna. Je�li praktykujesz medytacj� rozumiej�c czym ona jest, je�li stosujesz odpowiednie techniki i masz odpowiednie nastawienie, to z pewno�ci� stwierdzisz, �e od�wie�a ci� ona i dodaje energii. Teraz, kiedy rozumiesz te podstawowe zasady, jeste� got�w zrobi� nast�pny krok - przygotowa� si� do medytacji. �gzdzia� 2 Przygotowanie do medytacji Najwa�niejszym i najcz�ciej przeoczanym krokiem w medytacji jest przygotowanie. Bez odpowiedniego przygotowania, mo�na natkn�� si� na fizyczne, mentalne czy emocjonalne bariery, kt�re przeszkodz� nam w medytacji g��bokiej. Cia�o fizyczne samo z siebie nie pomo�e ci w medytacji, a problemy fizyczne czy niewygoda mo�e z pewno�ci� stworzy� bariery czy przeszkody w medytacji. Najpowszechniejszymi fizycznymi problemami fizycznymi s�: choroba, fizyczne niewygody spowodowane napi�ciem czy nieumiej�tno�ci� odpr�enia si� i przyj�cia wygodnej pozycji; zm�czenie czy senno��; podekscytowanie, niepok�j wywo�ane stresuj�cymi wydarzeniami dnia; oraz problemy spowodowane od�ywianiem si� - g��d albo przejedzenie si�. Wi�kszo�� tych problem�w mo�na wyeliminowa� u�wiadamiaj�c sobie jak nale�y pokierowa� swoim stylem �ycia. Prewencja zawsze jest lepsza od leczenia. Mo�na, oczywi�cie, medytowa� maj�c gryp� czy jakie� pomniejsze fizyczne problemy, lecz najprawdopodobniej stwierdzisz wtedy, �e niewygoda, b�l czy nieumiej�tno�� skoncentrowania si�, kt�re towarzysz� ka�dej chorobie, jest prawdziw� przeszkod� w medytacji. Na szcz�cie, medytacja sprawia, �e stajesz si� bardziej wra�liwy na 27 28 Swami Rama najr�niejsze procesy fizyczne, co pomo�e ci zapobiec chorobom, gdy� b�dziesz potrafi� lepiej ws�ucha� si� w swoje cia�o i rozpozna� jego prawdziwe potrzeby. W ksi��ce tej oferujemy rady jak nale�y usun�� te problemy. Opiszemy specjalne �wiczenia pomagaj�ce w usuni�ciu fizycznego napi�cia i stresu. Poza tym, om�wimy r�wnie� kwestie dotycz�ce jedzenia i snu, oraz jak wp�ywaj� one na praktykowanie medytacji. Kilka podstawowych wskaz�wek Osoba zaawansowana w medytacji mo�e medytowa� niemal wsz�dzie. Wi�kszo�ci z nas jednak�e, pomo�e w tym kilka podstawowych wskaz�wek. Nie ma jakich� specjalnych czy niezwyk�ych warunk�w, kt�re nale�y spe�ni�, aby m�c medytowa� - mo�na medytowa� w domu, na wsi, w mie�cie, nad morzem czy w g�rach. Dobrze jest jednak, gdy miejsce, w kt�rym medytujemy jest ciche i spokojne. Idealny by�by jaki� ma�y k�cik w twoim pokoju czy domu, kt�ry mo�na urz�dzi� jako k�cik medytacyjny. Powinna by� w nim dobra cyrkulacja powietrza, nie powinno by� duszne, brudne czy niewygodne. Potrzebujesz tylko czystego, spokojnego k�ta. Najlepiej jest, je�li miejsce to nie znajdzie si� na g��wnych ��cie�kach �yciowych" twego domu, czyli z dala od kuchni, telewizora czy telefonu, i nie tam, gdzie inni mogliby ci �atwo przeszkadza�. Podobnie nale�y raczej unika� miejsc takich jak biuro, gdzie panuje atmosfera nios�ca za sob� skojarzenia mog�ce ci� rozprasza� psychicznie. Wybierz spokojny, przyjemny k�cik w jakim� pokoju. Nie nale�y raczej medytowa� na swoim ��ku, poniewa� skojarzenia ze snem mog� sprawi�, �e trudno ci b�dzie nie poczu� senno�ci. Czy siedzisz na krze�le, czy na pod�odze, jak to opisano w nast�pnym Przygotowanie do jnedytacji 29 rozdziale, najlepiej jest, je�li to miejsce przeznaczysz tylko do medytacji. Medytowa� mo�na o ka�dej porze, w dzie� czy w nocy, lecz tradycyjnie najlepszym czasem do medytacji - kiedy otoczenie najlepiej sprzyja medytacji - jest wczesny ranek i p�ny wiecz�r, kiedy �wiat dooko�a nas zaczyna si� uspokaja� i inni raczej ci wtedy nie przeszkodz�. Rano czy wieczorem mo�esz czu� si� najlepiej, dlatego w�a�nie mo�e to by� najlepszy dla ciebie czas do medytacji. Tw�j rozk�ad dnia jednak�e i obowi�zki maj� ogromny wp�yw na to kiedy mo�esz medytowa�. Je�li jeste� rodzicem maj�cym ma�e dzieci, to najprawdopodobniej najlepiej b�dzie medytowa�, kiedy dzieci b�d� ju� w ��kach. Z pocz�tku staraj si� wybra� jeden czy dwa kr�tkie okresy (5 do 15 minut), kiedy inni nie b�d� ci przeszkadza�, niepokoi� ci�, kiedy nie b�dziesz czu�, �e zaniedbujesz swe obowi�zki. Naj�atwiej jest zacz�� wstawa� odrobin� wcze�niej lub medytowa� tu� przed po�o�eniem si� spa�. Stwierdzisz, �e najlepiej ci medytowa�, gdy robisz to regularnie, ka�dego dnia o tej samej porze. Powiniene� zrobi� z tego sw�j zwyczaj, w��czy� do codziennego rozk�adu dnia. Nawet, je�li tw�j rozk�ad dnia zmienia si� codziennie, spr�buj znale�� woln� chwil� codziennie o tej samej porze. Pomo�e ci to wyeliminowa� psychiczny op�r wywo�any przez lenistwo oraz tendencj� do oci�gania si�. Krok pierwszy: oczyszczanie Po pierwsze, przygotuj si� fizycznie. Naj�atwiej jest medytowa�, kiedy twe cia�o jest �wie�e, czuje si� dobrze, jest odpr�one i czyste. Prysznic lub zwyczajne umycie twarzy, r�k i st�p sprawi, �e poczujesz si� czysty i od�wie�ony. Rano b�dzie ci si� medytowa� najlepiej, je�li przedtem opr�nisz p�cherz i jelita. 30 Swami Rama Krok drugi: rozci�ganie Niekt�rzy czuj�, �e ich cia�o jest po nocy sztywne i obola�e. W takich przypadkach pomo�e ciep�a k�piel i delikatne przeci�ganie. Hatha joga asan (pozycji) zosta�a opracowana specjalnie po to, aby wzmocni� cia�o i przyzwyczai� je do przyjmowania wygodnej pozycji medytacyjnej. Ksi��ka pt.: Yoga: Mastering the Basics naucza pozycji, kt�re s� korzystne w medytacji. Najlepiej jednak�e uczy� si� asan bezpo�rednio od wykwalifikowanego instruktora. Przeci�ganie i rozci�ganie plec�w i n�g mo�e ci znacznie u�atwi� przyjmowanie wygodnej pozycji do medytacji. Nawet kilka minut przeci�gania si� jogi asan mo�e wp�yn�� pozytywnie na jako�� twej medytacji. W przeciwie�stwie do m�cz�cych �wicze� aerobiku, te pozycje hatha jogi nie zm�cz� ci� i nie przeci��� twego cia�a. Zamiast tego dodadz� ci energii, rozlu�ni� twe mie�cie, pomog� pozby� si� napi�cia mentalnego i skoncentrowa� s�. Na pocz�tku co najmniej 5-10 minut po�wi�� na przeci�ganie i przygotowywanie cia�a do medytacji. Krok trzeci: relaks Kiedy sko�czysz si� przeci�ga�, stwierdzisz, �e dobrze ci zrobi wykonanie kilku �wicze� relaksuj�cych. Po�� si� wygodnie, plecy p�asko na pod�odze. Mo�na po�o�y� si� na roz�o�onym kocu. G�ow� oprzyj na poduszce. Przykryj si� jak�� cienk� narzut�, chust� lub szalem. Roz�� nieco nogi i r�ce, d�onie skieruj ku g�rze. Roz�� r�wnomiernie wag� cia�a, tak aby� nie le�a� na jednym boku. Podobnie twoja g�owa powinna by� oparta po�rodku, nie ci��y� na prawo czy lewo, gdy� to wytworzy napi�cie w karku. Pozycja ta nazywana jest pozycj� cia�a, shava-san�, gdy� le�ysz zupe�nie nieruchomo i jeste� odpr�o- Przygotowanie do medytacji 31 ny. Zamknij powoli oczy i kilka minut obserwuj sw�j oddech; oddychaj przez nos powoli i jednostajnie, bez �adnych przerw. Le��c w tej pozycji, mo�esz wykona� kr�tkie �wiczenie odpr�aj�ce, zawsze zwracaj�c uwag� na najwa�niejsze grupy mi�ni. Pe�ny opis tego �wiczenia podany jest w dodatku. Mo�e ci� r�wnie� zainteresowa� mo�liwo�� wykorzystania ta�my z nagraniem. �wiczenia odpr�aj�ce powinny by� kr�tkie, nie d�u�sze ni� 10 minut. Musisz zwr�ci� uwag� na to, aby tw�j umys� pozosta� czujny, gdy� wiele os�b odczuwa senno�� podczas tego �wiczenia. Krok czwarty: uspokajanie umys�u i systemu nerwowego Proces oddychania jest pot�n� zmian�, maj�c� olbrzymi wp�yw na poziom napi�cia w twoim ciele, a tak�e na poziom spokoju i jasno�ci twego umys�u. Zanim zaczniesz medytowa�, powiniene� wykona� kilka �wicze� oddechowych w pozycji medytacyjnej, kt�re pomog� ci uspokoi� umys� i skupi� si�. Niekt�rzy mog� z pocz�tku czu� niewielk� niech�� do po�wi�cania czasu na te �wiczenia. Kiedy je jednak ju� wykonasz, zauwa�ysz, �e pomog�y one ogromnie pog��bi� medytacj�. Proces oddychania i jego rola w uzyskanie r�wnowagi emocjonalnej i jasno�ci umys�u s� fascynuj�ce. W dalszej cz�ci ksi��ki opisujemy kilka specjalnych �wicze� oddechowych, kt�re wspaniale wp�ywaj� na polepszenie jako�ci medytacji. Krok pi�ty: siedzenie podczas medytacji Kiedy uko�czysz ju� �wiczenia oddechowe, b�dziesz got�w, �eby zacz�� medytacj�. Usi�d� w swej pozycji medytacyjnej (w nast�pnym rozdziale opisujemy kilka z nich) i pozw�l po prostu, aby tw�j umys� u�wiadomi� sobie twoj� w�asn� mantr� lub uniwersaln� mantr� so hum, d�wi�k, kt�ry w specyficzny spos�b skoordynowany jest z odde- 32 Swami Rama chem. Wydychaj�c, us�ysz mentalnie d�wi�k hum; wdychaj�c, us�ysz mentalnie d�wi�k so. Niech tw�j oddech si� wyd�u�y i uspokoi. Sied� spokojnie i pozw�l, aby tw�j umys� skoncentrowa� si� na mant-rze, uspokoi� si� i skupi�. Mo�esz siedzie� tak d�ugo, jak d�ugo b�dzie ci wygodnie, czy ile masz akurat czasu. Kiedy b�dziesz got�w zako�czy� medytacj�, najpierw skieruj sw� �wiadomo�� zn�w na oddech, a potem na cia�o. Aby spokojnie wr�ci� do stanu �wiadomo�ci, po�� stulone r�ce na powieki, tak �eby� otwieraj�c je, najpierw zobaczy� wn�trze swych d�oni. To, co si� dzieje z umys�em podczas medytacji oraz jak z nim pracowa�, om�wimy szczeg�owo w nast�pnym rozdziale. Tak wi�c, praktyka medytacji wygl�da nast�puj�co: najpierw k�piel lub przygotowanie; po drugie, �wiczenia roz- � ci�gaj�ce lub postawy jogi; po trzecie, �wiczenie relaksuj�ce; po czwarte, �wiczenia oddychania; i w ko�cu sama medytacja. Zanim zako�czymy t� kwesti�, musimy zwr�ci� uwag� na inne jeszcze istotne sprawy dotycz�ce przygotowania do medytacji, kt�re zas�uguj� na szczeg�ln� uwag�. Inne czynniki wp�ywaj�ce na medytacj� Psychologia jogi opisuje cztery �prymitywne fontanny", cztery podstawowe pop�dy, kt�re motywuj� post�powanie nas wszystkich. S� to potrzeby jedzenia, seksu, snu i prze�ycia. Je�li chcemy skutecznie medytowa�, musimy zapanowa� nad ka�d� z nich. W przeciwnym razie pojawi� si� fizyczne i psychiczne przeszkody, kt�re mog� znacznie utrudni� nam koncentrowanie si� i medytowanie. Z punktu widzenia medytacji, zdrowa dieta sk�ada si� przede wszystkim ze �wie�ej, prostej �ywno�ci, nie gotowanej zbyt d�ugo, t�ustej, nadmiernie wysma�onej czy Przygotowanie do medytacji 33 pieczonej, kt�ra wywo�uje problemy z trawieniem utrudniaj�c medytacj�. Najlepsze s� potrawy �wie�e, proste, od�ywcze i �atwe do strawienia. Atmosfera, w kt�rej jemy powinna by� przyjemna i radosna. W naszym wsp�czesnym spo�ecze�stwie m�owie, �ony i dzieci niemal przez ca�y czas przebywaj� poza domem; jedyn� sposobno�ci� spotkania si� i porozmawiania o tym co zdarzy�o si� tego dnia jest wsp�lny posi�ek. Nie nale�y wi�c sprawia�, aby panowa�a podczas niego ci�ka i nieprzyjemna atmosfera; rodzina powinna rozumie�, �e podczas wsp�lnego posi�ku nie powinno si� dyskutowa� o �adnych nieprzyjemnych sprawach. M�wi si� przecie�, �e najlepszym lekarzem jest przyjemna atmosfera. Ci, kt�rzy znaj� t� tajemnic� dobrego zdrowia, wiedz�, �e podczas posi�k�w nale�y by� radosnym. Spokojny umys� ma ogromny wp�yw na skuteczno�� trawienia i prac� gruczo��w wydzielania wewn�trznego. Mo�na zapobiec wielu chorobom i problemom fizycznym, je�li tylko zrozumie si� zasady funkcjonowania swego cia�a i jego j�zyk. Kiedy jemy dobre po�ywienie w mi�ym otoczeniu i nastroju, nasze cia�o produkuje skutecznie �lin� i soki �o��dkowe pomagaj�ce w trawieniu. Jedzenie w stanie depresji lub podczas gor�cych, nieprzyjemnych dyskusji, mo�e wywo�a� zaburzenia trawienia. Zawsze nale�y dok�adnie �u�. Najlepiej jest je�� powoli i rozsmakowywa� si� w posi�ku. Aby poprawi� trawienie, nale�y r�wnie� doda� do posi�ku odpowiedni� ilo�� cieczy. �wie�e soki i sa�atki powinny by� sta�ym elementem twej diety. Nale�y unika� przejadania si�, gdy� mo�e ono spowodowa� wiele problem�w. Po posi�ku przep�ucz usta i umyj z�by, a potem pozw�l uk�adowi trawiennemu odpocz��, czyli nie podjadaj mi�dzy posi�kami. Je�� nale�y zawsze co najmniej cztery godziny przed medytacj�, seksem czy 34 Swami Rama snem. Kolacja tu� przed udaniem si� na spoczynek nie jest nawykiem zdrowym. Proces trawienia i reakcje twego cia�a na jedzenie mog� mie� olbrzymi wp�yw na medytacj�. Wi�cej, nie mo�na naprawd� medytowa� przez trzy do czterech godzin po du�ym posi�ku. Z tego powodu najlepsze z punktu widzenia medytacji s� godziny wczesnego ranka. Twoje cia�o powinno ju� zako�czy� trawienie ostatniego posi�ku poprzedniego dnia i czu� si� lekkie i od�wie�one. Mo�esz stwierdzi�, �e wieczorem, je�li zjesz du�y posi�ek, trudno ci b�dzie skoncentrowa� si� czy medytowa�. Rodzaj spo�ywanej przez ciebie �ywno�ci b�dzie oczywi�cie mia� r�nego rodzaju skutki. �o��dek nie potrzebuje wiele czasu, aby strawi� lekkie, �wie�e posi�ki z�o�one z warzyw, owoc�w i ziaren zb�, podczas gdy bogata uczta z�o�ona z ci�kich, tucz�cych potraw mo�e w nim zalega� przez d�ugie godziny. Co wi�cej, najprawdopodobniej sam stwierdzisz, �e pewien rodzaj �ywno�ci sprawia, i� tw�j umys� jest jasny, odpr�ony i skoncentrowany. Przeciwnie, �ywno�� mo�e r�wnie� przyczyni� si� do wielu problem�w: po spo�yciu pewnych posi�k�w mo�esz poczu� si� niespokojny, podekscytowany i napi�ty, albo te� ospa�y do tego stopnia, �e podczas medytacji trudno ci b�dzie nie usn��. Eksperymentuj�c nieustannie z reakcjami swego cia�a na r�nego rodzaju �ywno��, dowiesz si� jak poszczeg�lne jej rodzaje wp�ywaj� na stan twego umys�u. Aby medytowa�, nie musisz koniecznie przechodzi� na wegetarianizm. Je�li nie wiesz jak zachowywa� w�a�ciwie wywa�on� diet� wegetaria�sk�, gwa�towna zmiana zwyczaj�w �ywieniowych mo�e sta� si� powodem wielu niema�ych problem�w. B�d� wi�c �agodny dla siebie samego. W�a�ciwie wywa�ona dieta wegetaria�ska zawieraj�ca �wie�e owoce, nabia� i dobrze ugotowane warzywa, ziarna zb� i ro�liny str�czkowe, mog� by� pomocne, zw�aszcza Przygotowanie do medytacji 35 dlatego, �e nie ma w nich wiele t�uszczu. Je�li zdecydujesz si� na wprowadzenie zmian do swojej diety, mo�e zechcesz z pocz�tku poczyta� jakie� ksi��ki, na przyk�ad Transition to Yegetarianism (Przej�cie na wegetarianizm), kt�re mog�yby pokierowa� twoimi wysi�kami. Wyniki dzia�ania po�ywienia i napoj�w na twoj� medytacj� s� ogromne. W miar� praktykowania medytacji zaczniesz coraz bardziej zwraca� uwag� na jako�� po�ywienia, kt�re spo�ywasz, zaczniesz te� zauwa�a� subtelne efekty tego, co jesz i pijesz. Wielu ludzi, kt�rzy na pocz�tku pili ogromne ilo�ci kawy, herbaty czy innych napoj�w zawieraj�cych kofein�, zaczyna zauwa�a�, �e wywo�uj� one psychiczne i fizyczne pobudzenie. �ywno�� i skutki, jakie mo�e wywo�a�, oraz jej wp�yw na medytacj� i �wiadomo�� jest tak wa�ny, �e zas�uguje w�a�ciwie na oddzieln� ksi��k�. A oto kilka podstawowych sugestii: O Zacznij medytowa� dopiero po trzech lub czterech godzinach od wi�kszego posi�ku. O B�d� �wiadom tego, co jesz i jak po�ywienie to mo�e wp�yn�� na twoj� p�niejsz� medytacj�. O Wybierz �wie�e, zdrowe, �atwe do strawienia po�ywienie, kt�re u�atwi ci osi�gni�cie jasno�ci umys�u i spokoju niezb�dnych w medytacji. Poza tym, wkr�tce zaczniesz zauwa�a�, �e alkohol i wszelkie inne wp�ywaj�ce na nastr�j substancje powoduj� trudno�ci w medytowaniu. Nikt, kto naprawd� rozumie medytacj�, nie uwa�a, �e narkotyki pomagaj� osi�gn�� stan medytacji, gdy� zawarte w nich toksyczne substancje pobudzaj� organizm i rozpraszaj� umys�. Alkohol mo�e wywo�a� stan ospa�o�ci, senno�ci, zoboj�tnienia, kt�ry jest przeszkod� w medytacji. Wi�kszo�� �udzi stwierdza, �e im wi�cej medytuj�, tym mniej poci�gaj� ich te substancje. 36 Swami Rama Sen, podobnie jak jedzenie, jest procesem fizycznym,^ kt�ry r�wnie� mo�e mie� wp�yw na twoj� medytacj�. Zbyt f ma�o snu sprawi, �e b�dziesz si� czu� senny i mo�esz mie� t trudno�ci z zachowaniem stanu czuwania podczas medy-* tacji. Zbyt wiele snu jednak�e mo�e sprawi�, �e b�dziesz i rozproszony lub ospa�y, rozbity i trudno b�dzie ci si� skoncentrowa�. > Sen to fascynuj�cy proces, kt�ry ciekawie by�oby zbada�, kiedy nauczysz si� medytowa�. Og�lnie rzecz bior�c, w miar� pog��biania si� twej medytacji, zmniejsza si� twoja potrzeba snu, gdy� medytacja wytwarza stan g��bokiego odpoczynku i dla cia�a, i dla umys�u. Gdy b�dziesz medytowa� coraz wi�cej, gdy medytacja b�dzie stawa� si� dla ciebie coraz wa�niejsza, oka�e si�, �e b�dziesz wola� medytowa� o czasie, kiedy b�dziesz w pe�ni rozbudzony i rze�ki. Medytacja coraz bardziej b�dzie stawa� si� najwa�niejsz� cz�ci� twego �ycia, kt�re b�dziesz planowa� tak, aby jedzenie, sen i inne czynno�ci wspiera�y ci� raczej, a nie przeszkadza�y w medytacji. l Pozycje medytacyjne .Medytacja jest prost� technik�, z kt�rej mog� korzysta� niemal wszyscy. Jak ju� powiedzieli�my sobie wcze�niej, aby medytowa�, nale�y po prostu usi��� spokojnie w wygodnej pozycji, wyciszy� cia�o, uspokoi� oddech i pozwoli� umys�owi skoncentrowa� si�. Om�wimy teraz bardziej szczeg�owo te trzy aspekty procesu medytacji: po pierwsze, jak u�o�y� cia�o, aby jednocze�nie przyj�o wygodn� pozycje, ale pozosta�o czujne; dalej, dlaczego tak wa�ne jest spokojne oddychanie i jak to osi�gn��; i w ko�cu, jak uspokoi� umys� i skoncentrowa� go, aby mo�na by�o zacz�� medytowa�. Te trzy stadia sprawiaj�, �e nasza �wiadomo�� przesuwa si� z poziomu bardziej zewn�trznego, fizycznego na bardziej subtelny, wewn�trzny. Zaczniemy od rozwa�enia pozycji cia�a w procesie medytacji. Warunki przyj�cia dobrej pozycji medytacyjnej s� proste: nale�y siedzie� nieruchomo, wygodnie, spokojnie i by� odpr�onym. Je�li cia�o rusza si�, chwieje, je�li ci� co� sw�dzi lub boli, nie b�dziesz potrafi� medytowa�. Niekt�rzy uwa�aj� b��dnie, �e aby medytowa�, nale�y siedzie� w skomplikowanej pozycji ze skrzy�owanymi nogami nazywanej pozycj� lotosu. Na szcz�cie, nie jest to prawda. Istnieje w zasadzie tylko jeden warunek dla dobrej pozycji medytacyjnej - musi ona pozwoli� ci na trzymanie g�owy, 37 38 Swami Rama szyi i g�rnej cz�ci cia�a w linii prostej, aby� m�g� bez przeszk�d oddycha� przepon�. We wszystkich pozycjach medytacyjnych g�ow� i kark nale�y trzyma� prosto, aby nie trzeba by�o przekrzywia� szyi czy wysuwa� g�owy zbyt daleko do przodu. Kark powinien podtrzymywa� g�ow�, kt�r� nale�y trzyma� bezpo�rednio nad ramionami, tak aby nie wytwarza� napi�cia w nich czy karku. Twarz nale�y zwr�ci� do przodu, oczy �agodnie zamkn��. Po prostu pozw�l, aby twoje powieki opad�y; nie zaciskaj ich na si�� i nie tw�rz �adnego napi�cia w oczach. Niestety, niekt�rzy twierdz�, �e nale�y skierowa� wzrok ku g�rze, ku punktowi na czole. Wytwarza to napi�cie w mi�niach oczu i mo�e nawet wywo�a� b�l g�owy, istniej� pewne �wiczenia jogiczne, w kt�rych wykorzystuje si� specyficzne spojrzenia, lecz w naszej medytacji nie b�dziemy z nich korzysta�. Po prostu rozlu�nij mi�nie twarzy. Usta te� powiniene� mie� zamkni�te i nie wytwarza� napi�cia w szcz�ce. Oddychanie odbywa i� poprzez nozdrza. We wszystkich postawach medytacyjnych twoje ramiona i r�ce, rozlu�nione, powinny spoczywa� delikatnie na kolanach. Twoje ramiona powinny by� tak bardzo rozlu�nione, �e je�li kto� uni�s�by twoj� r�k�, powinna ona by� bezw�adna. Mo�esz delikatnie z��czy� kciuk i palec wskazuj�cy, i w ten spos�b przyj�� pozycj� nazywan� �zamkiem palca" (zob. zdj�cie na str. 39). Owa mudra (gest) twarzy kr�g, kt�ry symbolicznie mo�na uwa�a� za ma�y kr�g przetwarzaj�cy energi�. Pozycje siedz�ce Istnieje wiele pozycji, kt�re pozwalaj� ci utrzyma� wyprostowany kr�gos�up, a jednocze�nie siedzie� wygodnie Pozycje medytacyjne 39 i nie wykr�ca� n�g czy m�czy� si� w jaki� spos�b. W zasadzie, nogi i r�ce nie s� istotne w medytacji. Wa�ne Zamkni�cie palca (jiiana mudra) jest, aby kr�gos�up trzyma� prosto. Najpro�ciej mo�na to osi�gn�� poprzez przyj�cie postawy nazywanej przyjacielsk�, maitri asana (zob. zdj�cie na str. 40). W pozycji przyjacielskiej siedzisz wygodnie na krze�le lub �awce, stopy spoczywaj� p�asko na pod�odze, a r�ce na udach. Pozycj� t� mog� stosowa� wszyscy, nawet ci, kt�rzy nie s� specjalnie wygimnastykowani i nie czuj� si� wygodnie siedz�c na pod�odze. Pozycja ta pozwala ci rozpocz�� proces medytacji, nie stwarzaj�c �adnych trudno�ci cia�u. Pozycja �atwa (sukhasana) Je�li jeste� nieco bardziej gi�tki, mo�esz spr�bowa� usi��� w innej pozycji, nazywanej �atw�, sukhasana (zob. zdj�cia na str. 41). W pozycji tej siedzisz po prostu ze skrzy�owanymi nogami. Jak widzisz na zdj�ciu, obie stopy znajduj� si� na pod�odze, ka�da pod przeciwnym kolanem, kt�re si� na nich opieraj�. Usi�d� na grubym, zwi- 40 Swami Rama nietym kocu, aby twoje kolana i kostki nie musia�y przyjmowa� na siebie zbyt du�ego ci�aru. Pozycja przyjacielska (maitri asana) Je�li nie masz gi�tkich n�g czy rozci�gliwych mi�ni ud, mo�esz stwierdzi�, �e twoje kolana znajduj� si� do�� wysoko nad pod�og�. Pomo�e ci poduszka lub zwini�ty koc umieszczony pod po�ladkami.