Swami Rama Medytacja i jej praktykowanie TWTAPTA Am f r 111111.1— — — - tłunaczyła Dorota Konieczka LIMBUS Bydgoszcz 2000 tytuł oryginału MEDITATION AND ITS PRACTICE Copyright © 1992 by Swami Rama Copyright © 1996, 1998 by The Himalayan Institute All nghts reserved Copyright © 2000 for the Polish edition by Dom Wydawniczy LIMBUS, Bydgoszcz montaż elektroniczny Krzysztof Wirszyłło ISBN 83-7191-053-3 Dom Wydawniczy LIMBUS 85-959 Bydgoszcz 2, skr. poczt. 21 tel./fax (0-52) 328-79-74 Spis treści 'Wprowadzenie ......................... 1 Przedmowa ............................ 13 Rpzdział l Czym jest medytacja? ............... 15 Rpzdział 2 Przygotowanie do medytacji .......... 27 Rpzdział 3 Pozycje medytacyjne ................ 37 Rozdział 4 Medytacja, umysł i mantra ........... 51 Rpzdział 5 Ćwiczenia w oddychaniu ............. 61 Rozdział 6 Postęp w medytacji ................. 81 Pytania i odpowiedzi na temat medytacji .... 95 Propozycje lektur ....................... 107 Dodatek A: Ćwiczenia relaksacyjne ...... 109 Dodatek B: Ćwiczenia oddechu .......... 113 Słownik pojęć .......................... 119 O autorze ............................. 125 Instytut Himalajski ...................... 127 Wprowadzenie Był lipiec 1973 roku. Na wzgórzu leżącym nad niewiel-kim jeziorem wzniesiono namiot dla ochrony przed deszczem i światłem słońca. Na rolniczych terenach środko-wej Minnesoty zebrała się ponad setka ludzi, aby słuchać wykładów Swamiego Ramy. Swami siedział na platformie. Trawiastą podłogę namiotu zakryto kocami, dywanami i poduszkami. Dzień był ciepły, podniesiono więc boczne ściany namiotu, aby wpuścić chłodną bryzę wiejącą znad jeziora. Urocze otoczenie było wspaniałym tłem dla słów wielkiego nauczyciela i jogina. Przez wszystkie te lata Swami Rama nauczał tego samego, lecz tego dnia jego słowa brzmiały inaczej i porywająco. - Jesteś obywatelem dwóch światów - zaczął - świata wewnętrznego i zewnętrznego. Aby być człowiekiem odnoszącym sukcesy, będziesz musiał zrozumieć jak zbudować most między tymi dwoma światami. Skrajne poglądy ci w tym nie pomogą. Najlepiej jest zapanować nad swoimi myślami, wrażeniami, emocjami i potrzebami -tymi słowami wprowadził ideę pracy nad sobą. - Kontrola nad nimi nie oznacza całkowitego zatrzymania tych spraw czy pobłażania sobie - mówił dalej. - Kontrola oznacza równowagę. Aby ją osiągnąć, uspokój te części umysłu, które wciąż tak gonią. Będziesz musiał uspokoić cały swój umysł, a żeby to uczynić, powinieneś nauczyć się nowego sposobu poznania siebie samego. Sposobem poznania swego wewnętrznego ja jest medytacja. 7 o Swami Rama - Po tym prostym wstępie zaczął opisywać proces medytacji. Nie po raz pierwszy słuchałem wykładu Swamiego Ramy na temat medytacji. Spotkaliśmy się już osiem miesięcy wcześniej na seminarium dotyczącym badania związku pomiędzy medytacją a biologicznym sprzężeniem zwrotnym. Podczas seminarium rozmawiał ze mną indywidualnie w małym pokoju przylegającym do głównej sali. Usiedliśmy po obu stronach niewielkiego stolika do kawy, na którym położyłem wykres EEG - mój własny -przygotowany tego samego dnia przez personel na przenośnej maszynie. Spojrzał na niego kiedy rozmawialiśmy. - Medytujesz? - zapytał. - Raczej nie - odparłem, choć próbowałem już kilka razy. Czułem jakoś, że moje mało zorganizowane próby nie składają się na odpowiedź „Tak". - Powinieneś nauczyć się medytować! - on na to. Niedługo potem skłonił mnie do rozpoczęcia medytacji, i spędziłem tam weekend poświęcony celom medytacji i podstawowym technikom medytacyjnym. Dołą- czyłem do małej grupki jego uczniów, aby kontynuować naukę. W tych latach informacje o medytacji można było otrzymać z różnych źródeł - przeważnie były to książki, artykuły i materiały przygotowywane pod kierunkiem Swamiego Ramy. Poza tym, kilku doświadczonych nauczycieli służyło pomocą. W wyniku tego, robiło się sporo notatek, a kiedy pojawiała się nowa metoda, uczniowie rewidowali swą starą metodę medytacji. Ponadto, ogólne koncepty dotyczące medytacji podlegały ciągłemu procesowi kształtowania. Zdawaliśmy się nieustannie pytać: „Czym właściwie jest medytacja?" Swami Rama często mówił o medytacji jako o channelingu świadomości. Nie miał przez to na myśli, rzecz jasna, psychicznego channelingu. Wprowadzenie 9 - Jak brzegi rzeki - powiedział - medytacja zmusza świadomość, aby była świadoma samej siebie. Podobnie jak to się dzieje z innymi rzeczami, które robicie, medytacja jest procesem systematycznym. Kiedy go zrozumiecie, nauczycie się na nim bardziej polegać i poprowadzi was ku głębszym doświadczeniom. Metoda, której nauczał realizuje plan nakreślony przez wielkiego hinduskiego nauczyciela Patanjali. To podejście do medytacji skupia się przede wszystkim na ciele, potem na oddechu, zmysłach, a w końcu na umyśle. - Nie próbuj omijać żadnego etapu - radził. - Żadnego skakania! Realizuj plan w sposób systematyczny, a w odpowiednim czasie przyniesie ci owoce. Jeśli będziesz wszystko robił we właściwy sposób, to medytacja musi ci pomóc. Dyskusje o praktycznych technikach często schodziły na temat koncentracji. Podczas wykładów wygłoszonych w roku 1984 w Nepalu, Swami Rama wielokrotnie wracał do tego tematu. Przypominał uczniom, że psychologiczna identyfikacja z myślami, kształtami i nazwami do-świadczeń ze świata zewnętrznego jest przyzwyczajeniem, którego trudno się pozbyć. Umysł wraca do tych mentalnych konstrukcji od chwili, gdy się rano budzimy. One go pętają. - Zadaniem nauczyciela jest pomoc w wyrwaniu umysłu ze starych przyzwyczajeń i danie mu nowego obiektu, na którym może się skupić - wyjaśnił, i dalej zastanawiał się na głos nad tym co powinno stanowić ów nowy punkt skupienia. - Zdjęcie nauczyciela? Imię osoby uko-chanej czy też jakiś abstrakcyjny koncept? W każdym razie, umysł zapomni o celu i znów zwróci się na zewnątrz. Ale mantry - zaznaczył - to dźwięki, którym nie odpowiada żaden obiekt zewnętrzny. Wibracje te tworzą kształt, lecz kształt nie jest dla was czymś zewnętrznym. 10 Swami Rama Uświadomienie sobie znaczenia mantry jest kwestią stawania się. Kiedy słuchamy mantry, wiele tych małych a przeszkadzających fal umysłu i staje się częścią harmonii waszej koncentracji. Wtedy będziecie w stanie dokonać w życiu wspaniałych osiągnięć. Swami Rama doskonale wiedział, że myśli medytującego mają tendencje do rozpraszania się. Czasami podchodził do tego problemu z humorem, opisując dowcipnie te fantazje i marszczył brwi na tych, którzy się martwili. Lecz nieczęsto opuszczał sposobność napomnienia uczniów do zachowywania baczności. - Nie należy medytować tylko dlatego, że chce się uciec do dziedziny umysłu nieświadomego. Róbcie to, aby stworzyć kanał dla obecności Atmana, który jest we wszystkim - powiedział. - Nie pogrążajcie się po prostu w myślach. W Indiach, dwadzieścia lat po wykładach wygłoszonych w Minnesocie, Swami Rama wciąż wykładał te same systematyczne nauki. - Praktykujcie każdego dnia - napominał uczniów siedzących wraz z nim u brzegów Gangesu, niedaleko jego aszramu. - Niech wasze ego podróżuje ku centrum świadomości. Wiedzcie, że jesteście pokojem, szczęściem i błogością. Waszą naturą jest wolność. Doświadczajcie tego wciąż od nowa, abyście mogli to sobie przyswoić. - Pogrążył się na chwilę w myślach, a potem dodał jeszcze. - W tej podróży nie ma utraty swej egzystencji, jest tylko przychodzenie i odchodzenie z tego widzialnego świata. Narodziny są czymś w rodzaju przybycia, a śmierć jest wyjazdem. Jesteście tu przez jakiś czas. Medytujcie, a uchwycicie rzeczywistość tego. Medytacja i jej praktyka prezentuje sposób rozumienia podróży życia i tajemnicy egzystencji. Przekaz ten jest ponadczasowy. Techniki są systematyczne. Jego tematem, Wprowadzenie 11 oczywiście, jest twoja własna samo-transformacja. Mam nadzieje, że w trakcie czytania tej książki rozbudzi się w tobie zainteresowanie medytacją, ponieważ wraz z tą praktyką, pomimo częstych smutków, jakie niesie dzień codzienny, życie staje się spokojniejsze. Dr psychologii Rolf Sovik 'Przedmowa Książka ta ma być jasnym i systematycznym podręcznikiem opisującym podstawowe techniki medytacji. Ma przedstawić systematyczne, krok po kroku, podejście, praktyczne raczej, a nie filozoficzne czy teoretyczne. Opisuje również najważniejsze ćwiczenia przydatne w przygotowaniu się do medytacji. Owe ćwiczenia wstępne w znaczący sposób ubogacą jakość twojej medytacji. Od tysięcy lat naukę medytacji zgłębiali i praktykowali aspiranci, którzy pragnęli, aby ich życie było spokojniejsze, bardziej twórcze i satysfakcjonujące. Dzięki medytacji poprawisz swe zdrowie, związki z innymi i umiejętności potrzebne do wypełniania zwykłych obowiązków. Dzieje się tak, ponieważ medytacja jest w stanie uczynić coś, czego nie mogą inne nauki - zapoznać cię z twoją własną wewnętrzną jaźnią na wszystkich jej poziomach, a w końcu poprowadzić cię do centrum świadomości, skąd wypływa ona ku wszystkim aspektom życia. Owo centrum lub wyższa jaźń nazywana jest Atmanem. Aspiracje poszukiwacza zostają wypełnione, kiedy staje się on w pełni świadom Atmana, swej wewnętrznej jaźni, i przestaje identyfikować się z rzeczami materialnymi i światem zewnętrznym. Wtedy aspirant umacnia się w dziedzinie Atmana, stanie wewnętrznej błogości nazywanej samadhi. Osiągnąwszy ten stan, potrafi rozwiązać wszystkie swoje problemy i odpowiedzieć na wszystkie pytania. 13 14 Swami Rama Łatwo jest się nauczyć podstawowych ćwiczeń, a im dłużej się je praktykuje, tym pełniej doświadcza się korzyści z nich płynących. Z początku możesz zauważyć małe zmiany, takie jak spokój i większa odporność na stres, lecz potem nastąpią w tobie zmiany głębsze i bardziej znaczące. Owa podróż ku wnętrzu jest bardzo przyjemna, pod warunkiem że będziesz wytrwale i regularnie ćwiczył. Praktyczna strona medytacji jest tak głęboka i ciekawa, że może okazać się, iż zaintrygują cię inne aspekty jogi, łącznie z asanami (fizycznymi pozycjami jogi), sprawami dotyczącymi poprawy swego zdrowia, oraz kryjącą się za jogą filozofią i psychologią medytacji. Obyś znalazł jak najwięcej radości i korzyści podczas procesu, który właśnie rozpocząłeś. Czym jest medytacja? Słowo „medytacja" używane jest na wiele sposobów, istnieją więc pewne nieporozumienia co do tego, czym dokładnie medytacja jest i jak należy ją praktykować. Niektórzy używają błędnie słowa „medytować" na określenie procesu myślenia czy kontemplowania; inni nazywają nim sny na jawie lub fantazjowanie. Medytacja jednakże nie ma z tym nic wspólnego, i trzeba to koniecznie zrozumieć. Medytacja jest specyficzną techniką uspokajania umysłu i osiągania stanu świadomości, który jest całkowicie różny od normalnego stanu świadomości. W medytacji człowiek jest w pełni rozbudzony i czujny, lecz jego umysł nie jest skoncentrowany na świecie zewnętrznym czy tym, co się dzieje dookoła niego. Nie jest też uśpiony, nie śni ani nie fantazjuje. Jest zrelaksowany i skupiony do wewnątrz. Słowo medytacja wywodzi się z tego samego korzenia, co słowa medyczny czy leczyć, i sugeruje ono „doglądanie" czegoś lub „zwracanie uwagi" na coś. W medytacji zwracamy uwagę na wymiary siebie samego, które nie są nam znane na co dzień - są to najgłębsze, najintymniejsze poziomy naszego istnienia. Owe poziomy są bardziej dogłębne niż procesy myślenia, analizowania, snów na jawie czy doświadczania emocji lub wspominania. Medytacja angażuje pewien typ spokojnej, skoncentrowanej, a jedno- 15 16 Swami Rama cześnie rozluźnionej uwagi. Nie ma nic trudnego w stwarzaniu tej wewnętrznej uwagi; okaże się nawet, że medytacja jest procesem, podczas którego umysł się uspokaja. Na początku największą trudnością będzie to, że umysł nigdy nie był ćwiczony w stwarzaniu tej wewnętrznej uwagi. W każdym społeczeństwie ludzi uczy się umiejętności, które są im niezbędne do przeżycia i funkcjonowania w ich kulturze, czyli mówienia, myślenia, pracy i badania obiektów i doświadczeń pochodzących ze świata zewnętrznego. Uczymy się biologii, ekologii i chemii, aby zrozumieć świat, w którym żyjemy, ale nikt - w żadej szkole, w żadnym uniwersytecie - nie uczy nas jak zrozumieć i doświadczać naszych wewnętrznych wymiarów. Uczymy się po prostu jak wyznaczać sobie cele, mody i wartości naszego społeczeństwa, nie poznawszy wpierw siebie samych. Sprawia to, że w tej dziedzinie pozostajemy ignorantami zależnymi od rad i sugestii innych. Medytacja jest podejściem innym, bardziej subtelnym i precyzyjnym. Jest to prosta technika nauczenia się jak zwracać uwagę i zrozumieć różne poziomy siebie samego - swoje ciało, oddech i umysł. W miarę upływu czasu, możesz stwierdzić, że podobają ci się pozytywne wyniki medytacji - to, że jesteś radośniejszy, a twój umysł jest jaśniejszy i bardziej świadomy - podobnie odczujesz ulgę, kiedy znikną fizyczne, nerwowe i psychiczne objawy stresu. Niniejszy podręcznik do medytacji oferuje wprowadzenie do praktyki medytacji oraz odpowiedzi na najczęściej zadawane pytania dotyczące medytacji. Dzięki tym technikom będziesz mógł samodzielnie kontynuować medytowanie jedynie przez jakiś czas. W końcu dojdziesz do stadium, w którym będzie ci potrzebna pomoc doświadczonego nauczyciela. Książka ta jednakże zapozna Czym jest medytacja? 17 cię z najbardziej podstawowymi ćwiczeniami praktycznymi. Okaże się, że nie będziesz potrzebował robić niczego, co wymagałoby jakichś specjalnych umiejętności fizycznych, nabywać nowych, obcych ci umiejętności czy medytować przez długie godziny, aby zrobić postęp czy zauważyć pierwsze zmiany. Okaże się, że medytacja sprawia ci przyjemność. Twoje ciało rozluźni się, twój umysł stanie się bardziej twórczy i skoncentrowany, a możesz nawet zauważyć poprawę zdrowia i stosunków z ludźmi. Medytacja jest procesem terapeutycznym. Pomaga rozluźnić napięcie mięśni i autonomicznego systemu nerwowego, uwalnia od stresu psychicznego. Umysł człowieka, który medytuje jest spokojny, co jest korzystne dla systemu immunologicznego, który potrafi wtedy lepiej się obronić przed stresem i napięciem. Okaże się, że nawet kilkudniowy szczery wysiłek pomoże ci kontrolować twoje apetyty - a nawet, do pewnego stopnia, reakcje takie jak gniew. Medytacja zmniejszy również potrzebę snu i doda energii twojemu ciału i umysłowi. Jest to wynik, który zaobserwowaliśmy u wielu uczniów. Ci, którzy są pisarzami, poetami i myślicielami, często wyrażają zainteresowanie tym, aby stać się bardziej twórczym, rozwijać swą intuicję, najdoskonalszy i najsubtelniejszy ze wszystkich aspektów wiedzy. Medytacja jest sposobem systematycznego wzmacniania naszych wewnętrznych talentów. Medytacja ma również ogromny wpływ na nasze zdrowie. Większość chorób współczesnego świata można określić jako psychosomatyczne, czyli takie, których źródłem są myśli i emocje. Ostatnio naukowcy zaczęli twierdzić, że chorób tego rodzaju nie można właściwie uleczyć wyłącznie za pomocą metod konwencjonalnych czy psychoterapii, gdyż jeśli choroba powstaje w twoim umyśle 18 Swami Rama czy też jest skutkiem twoich stanów emocjonalnych, to jak można przywrócić komuś zdrowie stosując jedynie terapię zewnętrzną? Jeśli polegamy jedynie na środkach zewnętrznych i nie próbujemy zrozumieć swego własnego umysłu czy emocji, to możemy tylko uzależnić się od pomocy terapeuty czy lekarza. Medytacja natomiast sprawia, że człowiek zaczyna polegać bardziej na sobie, pomaga osiągnąć siłę wewnętrzną konieczną do skuteczniejszego radzenia sobie ze wszystkimi problemami w życiu. Medytacja jako proces W procesie medytacji skłaniamy umysł, aby zapomniał o swoich tendencjach do myślenia, analizowania, przypominania sobie, rozwiązywania problemów i skupiania się na problemach z przeszłości czy naszych oczekiwaniach na przyszłość. Pomagamy umysłowi spowolnić błyskawiczne serie myśli i uczuć, i zastąpić ową aktywność świadomością i uwagą wewnętrzną. Tak więc, medytacja nie jest myśleniem o problemach czy analizowaniem sytuacji. Nie jest fantazjowaniem czy snami na jawie, czy bezmyślnym błąkaniem się umysłu. Medytacja to nie wewnętrzna konwersacja czy kłótnia z sobą samym, czy intensyfikacja procesu myślowego. Medytacja jest po prostu spokojnym, nie wymagającym wysiłku skupieniem uwagi i świadomości na jednym punkcie. Podczas medytacji staramy się zapomnieć o wielu psychologicznych przeszkodach, obowiązkach do spełnienia i uciekających myślach będących zwykłą cechą stanu czuwania. Nie próbujemy osiągnąć tego opróżniając umysł ze wszystkich myśli, co jest i tak niemożliwe, lecz pozwalając, aby umysł skupił się na jednym przedmiocie. Dzięki temu pomagamy naszemu umysłowi zatrzymać in- Czym jest medytacja? 19 ne stresogenne procesy psychiczne, takie jak zmartwienia, planowanie, myślenie i rozumowanie. Adeptowi sztuki medytacji łatwiej będzie skupić się na jakimś obiekcie wewnętrznym. Najczęściej jest to dźwięk, choć czasami sugeruje się jakiś obraz. Dźwięk czy obraz może być albo zewnętrzny, albo wewnętrzny, w zależności od stanu umysłu aspiranta. Dźwięki, które pomagają skoncentrować umysł podczas medytacji nazywane są mant-rami. Mantry wywierają ogromny wpływ na poziomie mentalnym. Mantra może być słowem, zdaniem czy zestawem dźwięków, albo po prostu sylabą. Skoncentrowanie się na mantrze pomaga uczniom zapomnieć o bezużytecznych, rozpraszających procesach mentalnych oraz pozwala im wejść głębiej w siebie. Na całym świecie używa się wiele różnych rodzajów mantry, łącznie z takimi jak Om, Amen i Skalom, a wszystkie mają ten sam cel: skupienie umysłu. W niniejszej książce przedstawiamy mantrę podstawową. Najlepsze wyniki przyniesie regularne jej wykorzystywanie. We wszystkich wielkich tradycjach duchowych świata, starożytnych i współczesnych, istnieje jakiś system wymawiania takiej sylaby, dźwięku czy zestawu słów, które działają jak mantra. Jest to wielka i głęboka nauka, a ci, którzy posiadają odpowiednie kompetencje, mogą poprowadzić uczniów na tej ścieżce. Przygotowania wstępne są proste i można je wykonać bez pomocy nauczyciela, lecz kiedy aspirant zacznie mieć do czynienia z umysłem, konieczna będzie odpowiednia mantra. Mantra dana przez nauczyciela może przynieść wspaniałe i wielkie rezultaty. Teksty i pisma medytacyjne wiele o tym mówią. Pa-tanjali, kodyfikator nauki o jodze, twierdzi, że mantra reprezentuje najgłębsze źródło świadomości. Tak więc, staje się mostem pomiędzy śmiertelnymi i nieśmiertelny- 20 Swami Rama mi aspektami życia. Kiedy w chwili śmierci ciało, oddech i umysł świadomy oddzielają się od umysłu nieświadomego i duszy, mantra wciąż tworzy wrażenia w nieświadomości. Wrażenia te są potężną motywacją, która pomaga aspirantowi podczas owego okresu przejścia. Z pomocą mantry łatwiej jest odbyć tę podróż w nieznane. Mantra jest wsparciem danym umysłowi. Nauczyciele wybierają mantrę według stanu umysłu aspiranta i jego pragnienia odkrycia jedynej prawdy. Istnieje wiele różnych ścieżek, którymi można dotrzeć do szczytu góry, istnieje też wiele pozornie różnych metod medytacji. A jednak wszystkie mają ten sam cel - osiągnięcie stanu wewnętrznej koncentracji i spokoju. Każda praktyka, która pomaga nam ów cel osiągnąć jest dobra. Istnieje wiele technik, nie ma więc różnicy pomiędzy jednym a drugim typem autentycznej medytacji, póki naszym celem pozostaje skoncentrowanie się i osiągnięcie spokoju. Czasami ludzie zaplątują się w porównywanie metod medytowania i kłócą się, która tradycja czy który nauczyciel jest „najlepszy". Dobrzy nauczyciele medytacji uznają i szanują uniwersalność medytacji i nie zachęcają do trzymania się kurczowo swojej techniki. Medytacja jest dobroczynnym i owocnym sposobem systematycznego odkrywania wymiarów wewnętrznych i sondowania wszystkich poziomów życia. Jest ona zjawiskiem pozytywnym i cennym, póki nauczyciele nie próbują egoistycznie twierdzić, że taki a nie inny sposób medytowania jest najlepszy. Na początku aspirant nie posiada jasności umysłu pozwalającej mu odkryć lub zrozumieć właściwą metodę medytacji, i może sugerować się nauczycielami, którzy promują własny typ medytacji. Smutne to, ale niektórzy z tych nauczycieli są nieuczciwi i sami w ogóle nie me- Czym jest medytacja? 21 dytują. Wielu uczniów marnuje cenny czas szukając autentycznej dyscypliny medytacyjnej, skacząc od jednego nauczyciela do drugiego. Zmarnowawszy wiele czasu, energii i pieniędzy, mogą doznać rozczarowania i, sfrustrowani, w końcu zaprzestać szczerych wysiłków. Według tradycji himalajskiej, mówimy czasami, że jeśli na świecie istnieje coś takiego jak grzech, to pierwszym jego przykładem byłby nauczyciel, który zwodzi swych uczniów. Jeśli bacznie przyjrzymy się życiu, to zdamy sobie sprawę, że od samego dzieciństwa uczono nas tylko badać i weryfikować rzeczy świata zewnętrznego i że nikt nie uczył nas jak spojrzeć w siebie, znaleźć w sobie i zweryfikować rzeczy w sobie. Tak więc, wciąż jesteśmy obcy sami dla siebie, a próbujemy poznać innych. Ów brak samo--zrozumienia sprawia, że nasze związki z innymi nie wyglądają tak, jakbyśmy sobie tego życzyli, że w naszym życiu czujemy się przeważnie zagubieni i rozczarowani. Formalny system edukacji niewiele uwagi poświęca umysłowi. Część umysłu, która śpi i śni, ogromna dziedzina nieświadomości będąca magazynem wszystkich naszych doświadczeń, pozostaje nie zbadana; nie podlega żadnej kontroli. Prawdą jest, że całe ciało znajduje się w umyśle, lecz cały umysł nie znajduje się w ciele. Medytacja jest jedyną metodą rzeczywistego rozwinięcia kontroli nad całością umysłu. Uczy się nas jak należy zachowywać się w świecie zewnętrznym, lecz nigdy tego jak wyciszyć się i zbadać co jest wewnątrz nas. Nie powinniśmy jednocześnie z uczenia się jak wyciszyć umysł, robić ceremonii czy rytuału religijnego; jest to uniwersalna potrzeba ciała ludzkiego. Kiedy uczymy się siedzieć w spokoju, osiągamy rodzaj radości, którego nie sposób opisać. Najwyższą ze wszystkich radość, jakiej człowiek w ogóle może doświadczyć, można osiągnąć poprzez medytację. Wszyst- 22 Swami Rama kie inne rodzaje radości są chwilowe, lecz radość medytacji jest przeogromna i wiecznotrwała. Nie jest to przesada; jest to po prostu stwierdzenie prawdy popartej doświadczeniami wielu wielkich świętych, i tych, którzy odsunęli się od świata i osiągnęli prawdę, i tych, którzy żyli w świecie, lecz nie pozwolili, aby świat nad nimi zapanował. Umysł ma tendencję do wracania do starych nawyków i wyobrażania sobie tego, co może się zdarzyć w przyszłości. Umysł tak naprawdę nie wie jak żyć teraźniejszością, tu i teraz. Tylko medytacja może nas nauczyć pełnego doświadczania teraźniejszości, która jest naszym łącznikiem z wiecznością. Kiedy, z pomocą technik medytacyjnych, skupimy umysł, osiągnie on moc spenetrowania głębszych poziomów naszej istoty. Wtedy umysł nie poddaje się żadnym czynnikom rozpraszającym i osiąga pełnię siły koncentracji, która jest warunkiem medytacji. Jakże szczęśliwi są ci, którzy uświadomili sobie ten fakt i zaczęli medytować. Jeszcze szczęśliwsi są ci, którzy kontynuują medytację, a najszczęśliwszych jest tych niewielu, którzy postanowili, że medytacja jest najważniejszą sprawą w ich życiu i praktykują ją regularnie. Aby wejść na tę ścieżkę, zrozumieć w pełni czym jest medytacja, należy wybrać metodę odpowiednią dla nas i systematycznie ją praktykować przez jakiś czas, każdego dnia, jeśli to możliwe, o tej samej porze. We współczesnym świecie jednakże, uczniowie łatwo się niecierpliwią i medytują tylko przez krótki okres, a potem rezygnują, twierdząc że medytacja nie ma żadnej wartości czy autentyczności. Są jak dziecko, które sadzi cebulkę tulipana i jest sfrustrowane, gdy za tydzień wciąż nie widzi kwiatu. Z pewnością zrobisz postęp, jeśli tylko będziesz medytować regularnie - nie można nie zrobić postępu, jeśli się praktykuje. Czym jest medytacja? 23 Z początku postęp ten będzie się wyrażał w kategoriach odprężenia fizycznego i spokoju emocjonalnego. Później możesz zauważyć inne, bardziej subtelne znaki. Niektóre najważniejsze korzyści płynące z medytacji ujawniają się stopniowo z czasem, i nie jest łatwo je zauważyć na pierwszy rzut oka. Wytrwaj w medytacji, a doświadczysz postępu. W dalszej części książki omówimy jak zrobić postęp i kiedy należy zrobić następny krok. Zanim zakończymy tę dyskusję, spróbujemy wyjaśnić różnice pomiędzy niektórymi innymi procesami mentalnymi, które ludzie często mylą z medytacją. Czym medytacja nie jest Medytacja nie jest kontemplacją czy myśleniem. Kontemplacja, zwłaszcza kontemplacja inspirujących konceptów lub ideałów, takich jak prawda, pokój i miłość, może być pomocna, lecz nie jest to proces medytacji. Kontemplując, zagłębiasz swój umysł w dany koncept i prosisz go o rozważenie znaczenia i wartości pewnej idei. W systemie medytacji, kontemplacja uważana jest za oddzielną praktykę, taką jednakże, która czasami może być użyteczna. Kiedy zaczynasz medytować, nie proś umysłu o rozważenie jakiegoś konceptu, lecz raczej o wyjście poza ten poziom aktywności mentalnej. Medytacja nie jest hipnozą czy autosugestią. Podczas hipnozy umysł otrzymuje jakąś sugestię; czyni ją albo osoba hipnotyzowana, albo hipnotyzująca. Sugestia taka może przybrać formę: „Stajesz się śpiący (lub zrelaksowany)". Tak więc, podczas hipnozy mamy do czynienia z programowaniem, manipulowaniem lub kontrolowaniem zawartości umysłu, aby uwierzył on w coś lub zaczął myśleć w pewien określony sposób. Czasami sugestia taka może mieć korzystne wyniki, gdyż siła su- 24 S wami Rama gestii jest olbrzymia. Niestety, negatywne sugestie również przynoszą destrukcyjne skutki na różnych poziomach naszej istoty. Podczas medytacji nie czynimy żadnych prób manipulowania umysłem czy kontrolowania go. Obserwujemy go po prostu i pozwalamy mu się uspokoić i prowadzić się mant-rze w głąb siebie, odkrywając i doświadczając głębszych pokładów swojej istoty. Tradycje medytacyjne uważają, że praktyki takie jak hipnoza mogą mieć pewne potencjalne niebezpieczeństwa. Na przykład mogą wytworzyć w umyśle konflikt z powodu istnienia subtelnego oporu na wpływy zewnętrzne wykorzystane w sugestii. Praktyki takie jak hipnoza czy autosugestia mogą mieć pewne efekty terapeutyczne, lecz ważne jest, aby nie mylić ich z medytacją. Mędrcy mówią, że medytacja jest czymś w zasadzie przeciwnym do hipnozy; jest to stan jasności umysłu i uwolnienia od sugestii czy wszelkich wpływów zewnętrznych. Medytacja nie jest religią. Medytacja nie jest jakimś dziwnym obrządkiem, dla którego mielibyśmy zmienić swe wierzenia, odrzucić kulturę czy zmienić religię. Medytacja bynajmniej nie jest religią, lecz raczej praktyczną, naukową i systematyczną technikę poznawanie siebie samego na wszystkich poziomach. Medytacja nie jest wytworem jakiejś konkretnej kultury czy religii świata, lecz jest czystą i prostą metodą odkrywania zewnętrznych dziedzin życia i osadzania siebie w właściwej tylko sobie naturze. Niektóre szkoły nazywają ową naturę samadhi, inne nirvaną; jeszcze inne doskonałością lub oświeceniem. Można ją również nazywać świadomością chrystusową. Słowa takie i etykietki nie mają żadnego znaczenia. System medytcji promuje wewnętrzną duchowość, a nie jakąś konkretną religii. Niektórzy ludzie promują praktyki, które nazywają medytacją, lecz które w rzeczywistości są mieszanką medy- Czym jest medytacja? 25 tacji z religią czy innymi wartościami kultury. To sprawia, że uczniowie obawiają się, iż medytacja może kłócić się z ich religią albo że będą musieli odciąć się od własnej kultury i przyjąć zwyczaje innej. A przecież tak bynajmniej nie jest. Religia naucza ludzi w co mają wierzyć, lecz medytacja naucza jak uzyskać doświadczenie bezpośrednie. Nie ma tu konfliktu pomiędzy dwoma systemami. Oddawanie czci Bogu jest częścią religii, podobnie jak modlitwa będąca dialogiem z Bogiem. Z pewnością można być jednocześnie osobą religijną, która się modli, oraz osobą, która medytuje, i nie trzeba tu odrzucać czy przyjmować jakąś religię. Medytacja powinna być praktykowana jako czysta technika, w sposób systematyczny i uporządkowany. Aby medytować, będziesz musiał się nauczyć: O Jak rozluźnić ciało. O Jak usiąść w wygodnej pozycji. O Jak uspokoić proces oddechowy. O Jak spokojnie obserwować obiekty przesuwające się przed oczami twego umysłu. O Jak badać jakość twoich myśli i nauczyć się jak przyjmować te, które są pozytywne i mocne w twoim rozwoju. O Jak pozostać skoncentrowanym i spokojnym w każdej sytuacji, bez względu na to czy ocenisz ją jako dobrą czy złą. Niniejsza książka omawia systematycznie wszystkie te zagadnienia, aby twoja medytacja stała się radosna, głęboka i efektywna. Jeśli praktykujesz medytację rozumiejąc czym ona jest, jeśli stosujesz odpowiednie techniki i masz odpowiednie nastawienie, to z pewnością stwierdzisz, że odświeża cię ona i dodaje energii. Teraz, kiedy rozumiesz te podstawowe zasady, jesteś gotów zrobić następny krok - przygotować się do medytacji. Ągzdział 2 Przygotowanie do medytacji Najważniejszym i najczęściej przeoczanym krokiem w medytacji jest przygotowanie. Bez odpowiedniego przygotowania, można natknąć się na fizyczne, mentalne czy emocjonalne bariery, które przeszkodzą nam w medytacji głębokiej. Ciało fizyczne samo z siebie nie pomoże ci w medytacji, a problemy fizyczne czy niewygoda może z pewnością stworzyć bariery czy przeszkody w medytacji. Najpowszechniejszymi fizycznymi problemami fizycznymi są: choroba, fizyczne niewygody spowodowane napięciem czy nieumiejętnością odprężenia się i przyjęcia wygodnej pozycji; zmęczenie czy senność; podekscytowanie, niepokój wywołane stresującymi wydarzeniami dnia; oraz problemy spowodowane odżywianiem się - głód albo przejedzenie się. Większość tych problemów można wyeliminować uświadamiając sobie jak należy pokierować swoim stylem życia. Prewencja zawsze jest lepsza od leczenia. Można, oczywiście, medytować mając grypę czy jakieś pomniejsze fizyczne problemy, lecz najprawdopodobniej stwierdzisz wtedy, że niewygoda, ból czy nieumiejętność skoncentrowania się, które towarzyszą każdej chorobie, jest prawdziwą przeszkodą w medytacji. Na szczęście, medytacja sprawia, że stajesz się bardziej wrażliwy na 27 28 Swami Rama najróżniejsze procesy fizyczne, co pomoże ci zapobiec chorobom, gdyż będziesz potrafił lepiej wsłuchać się w swoje ciało i rozpoznać jego prawdziwe potrzeby. W książce tej oferujemy rady jak należy usunąć te problemy. Opiszemy specjalne ćwiczenia pomagające w usunięciu fizycznego napięcia i stresu. Poza tym, omówimy również kwestie dotyczące jedzenia i snu, oraz jak wpływają one na praktykowanie medytacji. Kilka podstawowych wskazówek Osoba zaawansowana w medytacji może medytować niemal wszędzie. Większości z nas jednakże, pomoże w tym kilka podstawowych wskazówek. Nie ma jakichś specjalnych czy niezwykłych warunków, które należy spełnić, aby móc medytować - można medytować w domu, na wsi, w mieście, nad morzem czy w górach. Dobrze jest jednak, gdy miejsce, w którym medytujemy jest ciche i spokojne. Idealny byłby jakiś mały kącik w twoim pokoju czy domu, który można urządzić jako kącik medytacyjny. Powinna być w nim dobra cyrkulacja powietrza, nie powinno być duszne, brudne czy niewygodne. Potrzebujesz tylko czystego, spokojnego kąta. Najlepiej jest, jeśli miejsce to nie znajdzie się na głównych „ścieżkach życiowych" twego domu, czyli z dala od kuchni, telewizora czy telefonu, i nie tam, gdzie inni mogliby ci łatwo przeszkadzać. Podobnie należy raczej unikać miejsc takich jak biuro, gdzie panuje atmosfera niosąca za sobą skojarzenia mogące cię rozpraszać psychicznie. Wybierz spokojny, przyjemny kącik w jakimś pokoju. Nie należy raczej medytować na swoim łóżku, ponieważ skojarzenia ze snem mogą sprawić, że trudno ci będzie nie poczuć senności. Czy siedzisz na krześle, czy na podłodze, jak to opisano w następnym Przygotowanie do jnedytacji 29 rozdziale, najlepiej jest, jeśli to miejsce przeznaczysz tylko do medytacji. Medytować można o każdej porze, w dzień czy w nocy, lecz tradycyjnie najlepszym czasem do medytacji - kiedy otoczenie najlepiej sprzyja medytacji - jest wczesny ranek i późny wieczór, kiedy świat dookoła nas zaczyna się uspokajać i inni raczej ci wtedy nie przeszkodzą. Rano czy wieczorem możesz czuć się najlepiej, dlatego właśnie może to być najlepszy dla ciebie czas do medytacji. Twój rozkład dnia jednakże i obowiązki mają ogromny wpływ na to kiedy możesz medytować. Jeśli jesteś rodzicem mającym małe dzieci, to najprawdopodobniej najlepiej będzie medytować, kiedy dzieci będą już w łóżkach. Z początku staraj się wybrać jeden czy dwa krótkie okresy (5 do 15 minut), kiedy inni nie będą ci przeszkadzać, niepokoić cię, kiedy nie będziesz czuł, że zaniedbujesz swe obowiązki. Najłatwiej jest zacząć wstawać odrobinę wcześniej lub medytować tuż przed położeniem się spać. Stwierdzisz, że najlepiej ci medytować, gdy robisz to regularnie, każdego dnia o tej samej porze. Powinieneś zrobić z tego swój zwyczaj, włączyć do codziennego rozkładu dnia. Nawet, jeśli twój rozkład dnia zmienia się codziennie, spróbuj znaleźć wolną chwilę codziennie o tej samej porze. Pomoże ci to wyeliminować psychiczny opór wywołany przez lenistwo oraz tendencję do ociągania się. Krok pierwszy: oczyszczanie Po pierwsze, przygotuj się fizycznie. Najłatwiej jest medytować, kiedy twe ciało jest świeże, czuje się dobrze, jest odprężone i czyste. Prysznic lub zwyczajne umycie twarzy, rąk i stóp sprawi, że poczujesz się czysty i odświeżony. Rano będzie ci się medytować najlepiej, jeśli przedtem opróżnisz pęcherz i jelita. 30 Swami Rama Krok drugi: rozciąganie Niektórzy czują, że ich ciało jest po nocy sztywne i obolałe. W takich przypadkach pomoże ciepła kąpiel i delikatne przeciąganie. Hatha joga asan (pozycji) została opracowana specjalnie po to, aby wzmocnić ciało i przyzwyczaić je do przyjmowania wygodnej pozycji medytacyjnej. Książka pt.: Yoga: Mastering the Basics naucza pozycji, które są korzystne w medytacji. Najlepiej jednakże uczyć się asan bezpośrednio od wykwalifikowanego instruktora. Przeciąganie i rozciąganie pleców i nóg może ci znacznie ułatwić przyjmowanie wygodnej pozycji do medytacji. Nawet kilka minut przeciągania się jogi asan może wpłynąć pozytywnie na jakość twej medytacji. W przeciwieństwie do męczących ćwiczeń aerobiku, te pozycje hatha jogi nie zmęczą cię i nie przeciążą twego ciała. Zamiast tego dodadzą ci energii, rozluźnią twe mieście, pomogą pozbyć się napięcia mentalnego i skoncentrować sę. Na początku co najmniej 5-10 minut poświęć na przeciąganie i przygotowywanie ciała do medytacji. Krok trzeci: relaks Kiedy skończysz się przeciągać, stwierdzisz, że dobrze ci zrobi wykonanie kilku ćwiczeń relaksujących. Połóż się wygodnie, plecy płasko na podłodze. Można położyć się na rozłożonym kocu. Głowę oprzyj na poduszce. Przykryj się jakąś cienką narzutą, chustą lub szalem. Rozłóż nieco nogi i ręce, dłonie skieruj ku górze. Rozłóż równomiernie wagę ciała, tak abyś nie leżał na jednym boku. Podobnie twoja głowa powinna być oparta pośrodku, nie ciążyć na prawo czy lewo, gdyż to wytworzy napięcie w karku. Pozycja ta nazywana jest pozycją ciała, shava-saną, gdyż leżysz zupełnie nieruchomo i jesteś odprężo- Przygotowanie do medytacji 31 ny. Zamknij powoli oczy i kilka minut obserwuj swój oddech; oddychaj przez nos powoli i jednostajnie, bez żadnych przerw. Leżąc w tej pozycji, możesz wykonać krótkie ćwiczenie odprężające, zawsze zwracając uwagę na najważniejsze grupy mięśni. Pełny opis tego ćwiczenia podany jest w dodatku. Może cię również zainteresować możliwość wykorzystania taśmy z nagraniem. Ćwiczenia odprężające powinny być krótkie, nie dłuższe niż 10 minut. Musisz zwrócić uwagę na to, aby twój umysł pozostał czujny, gdyż wiele osób odczuwa senność podczas tego ćwiczenia. Krok czwarty: uspokajanie umysłu i systemu nerwowego Proces oddychania jest potężną zmianą, mającą olbrzymi wpływ na poziom napięcia w twoim ciele, a także na poziom spokoju i jasności twego umysłu. Zanim zaczniesz medytować, powinieneś wykonać kilka ćwiczeń oddechowych w pozycji medytacyjnej, które pomogą ci uspokoić umysł i skupić się. Niektórzy mogą z początku czuć niewielką niechęć do poświęcania czasu na te ćwiczenia. Kiedy je jednak już wykonasz, zauważysz, że pomogły one ogromnie pogłębić medytację. Proces oddychania i jego rola w uzyskanie równowagi emocjonalnej i jasności umysłu są fascynujące. W dalszej części książki opisujemy kilka specjalnych ćwiczeń oddechowych, które wspaniale wpływają na polepszenie jakości medytacji. Krok piąty: siedzenie podczas medytacji Kiedy ukończysz już ćwiczenia oddechowe, będziesz gotów, żeby zacząć medytację. Usiądź w swej pozycji medytacyjnej (w następnym rozdziale opisujemy kilka z nich) i pozwól po prostu, aby twój umysł uświadomił sobie twoją własną mantrę lub uniwersalną mantrę so hum, dźwięk, który w specyficzny sposób skoordynowany jest z odde- 32 Swami Rama chem. Wydychając, usłysz mentalnie dźwięk hum; wdychając, usłysz mentalnie dźwięk so. Niech twój oddech się wydłuży i uspokoi. Siedź spokojnie i pozwól, aby twój umysł skoncentrował się na mant-rze, uspokoił się i skupił. Możesz siedzieć tak długo, jak długo będzie ci wygodnie, czy ile masz akurat czasu. Kiedy będziesz gotów zakończyć medytację, najpierw skieruj swą świadomość znów na oddech, a potem na ciało. Aby spokojnie wrócić do stanu świadomości, połóż stulone ręce na powieki, tak żebyś otwierając je, najpierw zobaczył wnętrze swych dłoni. To, co się dzieje z umysłem podczas medytacji oraz jak z nim pracować, omówimy szczegółowo w następnym rozdziale. Tak więc, praktyka medytacji wygląda następująco: najpierw kąpiel lub przygotowanie; po drugie, ćwiczenia roz- • ciągające lub postawy jogi; po trzecie, ćwiczenie relaksujące; po czwarte, ćwiczenia oddychania; i w końcu sama medytacja. Zanim zakończymy tę kwestię, musimy zwrócić uwagę na inne jeszcze istotne sprawy dotyczące przygotowania do medytacji, które zasługują na szczególną uwagę. Inne czynniki wpływające na medytację Psychologia jogi opisuje cztery „prymitywne fontanny", cztery podstawowe popędy, które motywują postępowanie nas wszystkich. Są to potrzeby jedzenia, seksu, snu i przeżycia. Jeśli chcemy skutecznie medytować, musimy zapanować nad każdą z nich. W przeciwnym razie pojawią się fizyczne i psychiczne przeszkody, które mogą znacznie utrudnić nam koncentrowanie się i medytowanie. Z punktu widzenia medytacji, zdrowa dieta składa się przede wszystkim ze świeżej, prostej żywności, nie gotowanej zbyt długo, tłustej, nadmiernie wysmażonej czy Przygotowanie do medytacji 33 pieczonej, która wywołuje problemy z trawieniem utrudniając medytację. Najlepsze są potrawy świeże, proste, odżywcze i łatwe do strawienia. Atmosfera, w której jemy powinna być przyjemna i radosna. W naszym współczesnym społeczeństwie mężowie, żony i dzieci niemal przez cały czas przebywają poza domem; jedyną sposobnością spotkania się i porozmawiania o tym co zdarzyło się tego dnia jest wspólny posiłek. Nie należy więc sprawiać, aby panowała podczas niego ciężka i nieprzyjemna atmosfera; rodzina powinna rozumieć, że podczas wspólnego posiłku nie powinno się dyskutować o żadnych nieprzyjemnych sprawach. Mówi się przecież, że najlepszym lekarzem jest przyjemna atmosfera. Ci, którzy znają tę tajemnicę dobrego zdrowia, wiedzą, że podczas posiłków należy być radosnym. Spokojny umysł ma ogromny wpływ na skuteczność trawienia i pracę gruczołów wydzielania wewnętrznego. Można zapobiec wielu chorobom i problemom fizycznym, jeśli tylko zrozumie się zasady funkcjonowania swego ciała i jego język. Kiedy jemy dobre pożywienie w miłym otoczeniu i nastroju, nasze ciało produkuje skutecznie ślinę i soki żołądkowe pomagające w trawieniu. Jedzenie w stanie depresji lub podczas gorących, nieprzyjemnych dyskusji, może wywołać zaburzenia trawienia. Zawsze należy dokładnie żuć. Najlepiej jest jeść powoli i rozsmakowywać się w posiłku. Aby poprawić trawienie, należy również dodać do posiłku odpowiednią ilość cieczy. Świeże soki i sałatki powinny być stałym elementem twej diety. Należy unikać przejadania się, gdyż może ono spowodować wiele problemów. Po posiłku przepłucz usta i umyj zęby, a potem pozwól układowi trawiennemu odpocząć, czyli nie podjadaj między posiłkami. Jeść należy zawsze co najmniej cztery godziny przed medytacją, seksem czy 34 Swami Rama snem. Kolacja tuż przed udaniem się na spoczynek nie jest nawykiem zdrowym. Proces trawienia i reakcje twego ciała na jedzenie mogą mieć olbrzymi wpływ na medytację. Więcej, nie można naprawdę medytować przez trzy do czterech godzin po dużym posiłku. Z tego powodu najlepsze z punktu widzenia medytacji są godziny wczesnego ranka. Twoje ciało powinno już zakończyć trawienie ostatniego posiłku poprzedniego dnia i czuć się lekkie i odświeżone. Możesz stwierdzić, że wieczorem, jeśli zjesz duży posiłek, trudno ci będzie skoncentrować się czy medytować. Rodzaj spożywanej przez ciebie żywności będzie oczywiście miał różnego rodzaju skutki. Żołądek nie potrzebuje wiele czasu, aby strawić lekkie, świeże posiłki złożone z warzyw, owoców i ziaren zbóż, podczas gdy bogata uczta złożona z ciężkich, tuczących potraw może w nim zalegać przez długie godziny. Co więcej, najprawdopodobniej sam stwierdzisz, że pewien rodzaj żywności sprawia, iż twój umysł jest jasny, odprężony i skoncentrowany. Przeciwnie, żywność może również przyczynić się do wielu problemów: po spożyciu pewnych posiłków możesz poczuć się niespokojny, podekscytowany i napięty, albo też ospały do tego stopnia, że podczas medytacji trudno ci będzie nie usnąć. Eksperymentując nieustannie z reakcjami swego ciała na różnego rodzaju żywność, dowiesz się jak poszczególne jej rodzaje wpływają na stan twego umysłu. Aby medytować, nie musisz koniecznie przechodzić na wegetarianizm. Jeśli nie wiesz jak zachowywać właściwie wyważoną dietę wegetariańską, gwałtowna zmiana zwyczajów żywieniowych może stać się powodem wielu niemałych problemów. Bądź więc łagodny dla siebie samego. Właściwie wyważona dieta wegetariańska zawierająca świeże owoce, nabiał i dobrze ugotowane warzywa, ziarna zbóż i rośliny strączkowe, mogą być pomocne, zwłaszcza Przygotowanie do medytacji 35 dlatego, że nie ma w nich wiele tłuszczu. Jeśli zdecydujesz się na wprowadzenie zmian do swojej diety, może zechcesz z początku poczytać jakieś książki, na przykład Transition to Yegetarianism (Przejście na wegetarianizm), które mogłyby pokierować twoimi wysiłkami. Wyniki działania pożywienia i napojów na twoją medytację są ogromne. W miarę praktykowania medytacji zaczniesz coraz bardziej zwracać uwagę na jakość pożywienia, które spożywasz, zaczniesz też zauważać subtelne efekty tego, co jesz i pijesz. Wielu ludzi, którzy na początku pili ogromne ilości kawy, herbaty czy innych napojów zawierających kofeinę, zaczyna zauważać, że wywołują one psychiczne i fizyczne pobudzenie. Żywność i skutki, jakie może wywołać, oraz jej wpływ na medytację i świadomość jest tak ważny, że zasługuje właściwie na oddzielną książkę. A oto kilka podstawowych sugestii: O Zacznij medytować dopiero po trzech lub czterech godzinach od większego posiłku. O Bądź świadom tego, co jesz i jak pożywienie to może wpłynąć na twoją późniejszą medytację. O Wybierz świeże, zdrowe, łatwe do strawienia pożywienie, które ułatwi ci osiągnięcie jasności umysłu i spokoju niezbędnych w medytacji. Poza tym, wkrótce zaczniesz zauważać, że alkohol i wszelkie inne wpływające na nastrój substancje powodują trudności w medytowaniu. Nikt, kto naprawdę rozumie medytację, nie uważa, że narkotyki pomagają osiągnąć stan medytacji, gdyż zawarte w nich toksyczne substancje pobudzają organizm i rozpraszają umysł. Alkohol może wywołać stan ospałości, senności, zobojętnienia, który jest przeszkodą w medytacji. Większość łudzi stwierdza, że im więcej medytują, tym mniej pociągają ich te substancje. 36 Swami Rama Sen, podobnie jak jedzenie, jest procesem fizycznym,^ który również może mieć wpływ na twoją medytację. Zbyt f mało snu sprawi, że będziesz się czuł senny i możesz mieć t trudności z zachowaniem stanu czuwania podczas medy-* tacji. Zbyt wiele snu jednakże może sprawić, że będziesz i rozproszony lub ospały, rozbity i trudno będzie ci się skoncentrować. > Sen to fascynujący proces, który ciekawie byłoby zbadać, kiedy nauczysz się medytować. Ogólnie rzecz biorąc, w miarę pogłębiania się twej medytacji, zmniejsza się twoja potrzeba snu, gdyż medytacja wytwarza stan głębokiego odpoczynku i dla ciała, i dla umysłu. Gdy będziesz medytował coraz więcej, gdy medytacja będzie stawać się dla ciebie coraz ważniejsza, okaże się, że będziesz wolał medytować o czasie, kiedy będziesz w pełni rozbudzony i rześki. Medytacja coraz bardziej będzie stawać się najważniejszą częścią twego życia, które będziesz planować tak, aby jedzenie, sen i inne czynności wspierały cię raczej, a nie przeszkadzały w medytacji. l Pozycje medytacyjne .Medytacja jest prostą techniką, z której mogą korzystać niemal wszyscy. Jak już powiedzieliśmy sobie wcześniej, aby medytować, należy po prostu usiąść spokojnie w wygodnej pozycji, wyciszyć ciało, uspokoić oddech i pozwolić umysłowi skoncentrować się. Omówimy teraz bardziej szczegółowo te trzy aspekty procesu medytacji: po pierwsze, jak ułożyć ciało, aby jednocześnie przyjęło wygodną pozycje, ale pozostało czujne; dalej, dlaczego tak ważne jest spokojne oddychanie i jak to osiągnąć; i w końcu, jak uspokoić umysł i skoncentrować go, aby można było zacząć medytować. Te trzy stadia sprawiają, że nasza świadomość przesuwa się z poziomu bardziej zewnętrznego, fizycznego na bardziej subtelny, wewnętrzny. Zaczniemy od rozważenia pozycji ciała w procesie medytacji. Warunki przyjęcia dobrej pozycji medytacyjnej są proste: należy siedzieć nieruchomo, wygodnie, spokojnie i być odprężonym. Jeśli ciało rusza się, chwieje, jeśli cię coś swędzi lub boli, nie będziesz potrafił medytować. Niektórzy uważają błędnie, że aby medytować, należy siedzieć w skomplikowanej pozycji ze skrzyżowanymi nogami nazywanej pozycją lotosu. Na szczęście, nie jest to prawda. Istnieje w zasadzie tylko jeden warunek dla dobrej pozycji medytacyjnej - musi ona pozwolić ci na trzymanie głowy, 37 38 Swami Rama szyi i górnej części ciała w linii prostej, abyś mógł bez przeszkód oddychać przeponą. We wszystkich pozycjach medytacyjnych głowę i kark należy trzymać prosto, aby nie trzeba było przekrzywiać szyi czy wysuwać głowy zbyt daleko do przodu. Kark powinien podtrzymywać głowę, którą należy trzymać bezpośrednio nad ramionami, tak aby nie wytwarzać napięcia w nich czy karku. Twarz należy zwrócić do przodu, oczy łagodnie zamknąć. Po prostu pozwól, aby twoje powieki opadły; nie zaciskaj ich na siłę i nie twórz żadnego napięcia w oczach. Niestety, niektórzy twierdzą, że należy skierować wzrok ku górze, ku punktowi na czole. Wytwarza to napięcie w mięśniach oczu i może nawet wywołać ból głowy, istnieją pewne ćwiczenia jogiczne, w których wykorzystuje się specyficzne spojrzenia, lecz w naszej medytacji nie będziemy z nich korzystać. Po prostu rozluźnij mięśnie twarzy. Usta też powinieneś mieć zamknięte i nie wytwarzać napięcia w szczęce. Oddychanie odbywa ię poprzez nozdrza. We wszystkich postawach medytacyjnych twoje ramiona i ręce, rozluźnione, powinny spoczywać delikatnie na kolanach. Twoje ramiona powinny być tak bardzo rozluźnione, że jeśli ktoś uniósłby twoją rękę, powinna ona być bezwładna. Możesz delikatnie złączyć kciuk i palec wskazujący, i w ten sposób przyjąć pozycję nazywaną „zamkiem palca" (zob. zdjęcie na str. 39). Owa mudra (gest) twarzy krąg, który symbolicznie można uważać za mały krąg przetwarzający energię. Pozycje siedzące Istnieje wiele pozycji, które pozwalają ci utrzymać wyprostowany kręgosłup, a jednocześnie siedzieć wygodnie Pozycje medytacyjne 39 i nie wykręcać nóg czy męczyć się w jakiś sposób. W zasadzie, nogi i ręce nie są istotne w medytacji. Ważne Zamknięcie palca (jiiana mudra) jest, aby kręgosłup trzymać prosto. Najprościej można to osiągnąć poprzez przyjęcie postawy nazywanej przyjacielską, maitri asana (zob. zdjęcie na str. 40). W pozycji przyjacielskiej siedzisz wygodnie na krześle lub ławce, stopy spoczywają płasko na podłodze, a ręce na udach. Pozycję tę mogą stosować wszyscy, nawet ci, którzy nie są specjalnie wygimnastykowani i nie czują się wygodnie siedząc na podłodze. Pozycja ta pozwala ci rozpocząć proces medytacji, nie stwarzając żadnych trudności ciału. Pozycja łatwa (sukhasana) Jeśli jesteś nieco bardziej giętki, możesz spróbować usiąść w innej pozycji, nazywanej łatwą, sukhasana (zob. zdjęcia na str. 41). W pozycji tej siedzisz po prostu ze skrzyżowanymi nogami. Jak widzisz na zdjęciu, obie stopy znajdują się na podłodze, każda pod przeciwnym kolanem, które się na nich opierają. Usiądź na grubym, zwi- 40 Swami Rama nietym kocu, aby twoje kolana i kostki nie musiały przyjmować na siebie zbyt dużego ciężaru. Pozycja przyjacielska (maitri asana) Jeśli nie masz giętkich nóg czy rozciągliwych mięśni ud, możesz stwierdzić, że twoje kolana znajdują się dość wysoko nad podłogą. Pomoże ci poduszka lub zwinięty koc umieszczony pod pośladkami. Korzystne będzie również wykonanie kilku ćwiczeń rozciągających. Jakąkolwiek pozycję wybierzesz, ćwicz ją regularnie i raczej unikaj częstego zmieniania pozycji. Jeśli pracujesz regularnie nad opanowaniem jednej pozycji siedzącej, z czasem poczujesz się w niej wygodnie. Pozycje medytacyjne 41 Pozycja łatwa (sukhasana) W ten sposób będzie ci wygodniej 42 S wami Rama Pozycja korzystna (swastikasana) Pozycja korzystna swastikasana (zob. zdjęcie poniżej) ma wiele zalet dla tych osób, które potrafią usiąść w ten sposób i czuć się wygodnie. Jeśli twoje nogi są dość giętkie, możesz stwierdzić nawet, że podczas długich medytacji siedzi ci się w niej wygodniej niż w pozycji łatwej. Pozycja ta ma inną, szerszą podstawę, ciężar twego ciała jest rozłożony na podłodze równomierniej, ciało jest stabilniejsze i mniej podatne na chwianie się czy inne ruchy. Jak widzisz na fotografii, w tej pozycji kolana spoczywają bezpośrednio na podłodze, a nie na kolanach drugiej stopy. Zaletą jej jest również to, że kostki u nóg przyjmują na siebie mniejszy ciężar. Pozycja korzystna (swastikasana) Pozycje medytacyjne 43 Aby przyjąć tę pozycję, usiądź najpierw wygodnie w swoim zwykłym miejscu, po czym zegnij lewą nogę w kolanie i umieść lewą stopę wzdłuż prawego uda. Podeszwa, czyli podstawa lewej stopy powinna opierać się płasko o wnętrze prawego uda. Potem zegnij prawe kolano i delikatnie umieść prawą stopę na lewej łydce, przy czym podeszwa stopy powinna wspierać się na lewym udzie. Delikatnie połóż zewnętrzną powierzchnię prawej stopy między udem a tylną częścią lewej łydki chowając palce. W końcu, ręką delikatnie umieść palce lewej stopy między prawym udem a łydką, tak aby duży palec był widoczny. Dzięki temu uzyskasz symetryczną i stabilną pozycję, która pomoże ci w medytacji. Powyższy opis może wydawać się skomplikowany, ale szybko stwierdzisz, że to w rzeczywistości wcale nie jest trudne. Uwagi Początkującym pozycja korzystna może z początku wydawać się raczej niewygodna, a to z powodu braku giętkości w nogach. Można oczywiście przyjąć jakiś wariant tej pozycji ze skrzyżowanymi nogami, która pozwoli ci zachować stabilność i uniknąć chwiania się, można też zacząć od przyjęcia pozycji łatwej. Warto o tym pamiętać: ważniejsze jest to, aby trzymać głowę, szyję i kręgosłup w jednej linii, a wtedy nogi można ułożyć w każdej pozycji. Niektórzy uczniowie zaczynają współzawodniczyć w przyjmowaniu pozycji zaawansowanych zanim zostaną naprawdę przygotowani. W wyniku tego mogą siedzieć niewłaściwie, na przykład garbić ramiona czy wykrzywiać kręgosłup. Jest to zły nawyk powodujący fizyczny dyskomfort i utrudniający oddychanie. Ma on również wpływ na kanały subtelnej energii w twoim ciele, które wraz 44 Swami Rama z upływem czasu stają się coraz istotniejszym punktem medytacji. Współcześni ludzie mają tendencje do przyjmowania złej postawy ciała, gdyż takich nawyków nabrali jeszcze w dzieciństwie. Z tego powodu mięśnie, których zadaniem jest wspieranie kręgosłupa, są niedorozwinięte, a sam kręgosłup zaczyna pochylać się z wiekiem, zniekształcając ciało. Kiedy po raz pierwszy usiądziesz do medytacji, możesz zauważyć, że mięśnie twych pleców są słabe i że po kilku minutach siedzenia zaczynasz pochylać się do przodu. Problem ten można rozwiązać dość szybko, jeśli zaczniesz zwracać uwagę na swoją postawę każdego dnia, czy to siedząc, stojąc czy chodząc. Popraw swą postawę, kiedy zauważysz, że zaczynasz się garbić. W ten sposób mięśnie twych pleców zaczną pracować. Pewne pozycje hatha jogi - kobra, łódź, łuk i pozycja dziecka - również maga ci pomóc wzmocnić mięśnie pleców, aby podtrzymywały kręgosłup w sposób prawidłowy. Niektórzy uczniowie mający niewłaściwą posturę pytają, czy mogą medytować opierając się o ścianę. Na początku można to robić, aby przyjąć prawidłową pozycję lub żeby ją sprawdzić, lecz nie powinno się uzależniać od wsparcia zewnętrznego. Najlepiej od początku pracować systematycznie nad swoją pozycją. Poproś kogoś o sprawdzenie czy siedzisz właściwie albo zrób to sam przeglądając się w lustrze. Jeśli twój kręgosłup znajduje się we właściwej pozycji, nie będziesz czuł wystających z niego kręgów, kiedy dotkniesz ręką pleców. Inne pozycje medytacyjne Istnieje wiele innych pozycji, które uważa się za właściwe dla celów medytacji. Omówimy krótko niektóre kwestie z nimi związane. Pozycje medytacyjne 45 Pozycja piorunu (siedząca pozycja Zeń) Osoby mające problemy z biodrami czy kolanami mogą mieć trudności z przyjęciem i zachowaniem pozycji ze skrzyżowanymi nogami. Mogli usłyszeć od kogoś, że powinni siedzieć na nogach, trzymając uda na kostkach, czyli w pozycji zwanej pozycją pioruna. Niestety, siedzenie w tej pozycji na gołej podłodze sprawia, że cały ciężar przenosi się na kostki u nóg i stopy i może spowodować problemy z mięśniami lub nerwami. Jeśli jednak wolisz tę pozycję, lepiej będzie, jeśli wykorzystasz jedną z drewnianych „ławek Zeń" dostępnych w sklepach. Siadasz bezpośrednio na ławce czy siedzeniu i nie obciążasz kostek ani stóp. Są jednak inne ujemne strony tej pozycji: podczas dłuższych medytacji możesz zacząć się chwiać. Dla niektórych uczniów jednakże, jest ona najlepsza ze względu na fizyczne ograniczenia. Pozycja zaawansowana (siddhasana) Pozycji zaawansowanej (nazywana również pozycją adepta) tradycyjnie nauczano właśnie niektórych zaawansowanych uczniów, choć nie zniechęcano do niej i innych (zob. zdjęcie na str. 46). A to dlatego, że podobnie jak pozycja lotosu, pozycja zaawansowana wymaga umiejętności ustawienia ciała w pewnej pozycji, co jest pomocne tylko wtedy, gdy zostanie wykonane w sposób dokładny i precyzyjny. Jeśli nie potrafisz siedzieć w jakiejś pozycji i czuć się wygodnie, nie skorzystasz z dobrodziejstw medytacji, a raczej nawet możesz przysporzyć sobie problemów. Siddhasany nigdy nie poleca się początkującym czy tym, którzy zamierzają żyć w świecie. Adepci jednakże, lub ci, którzy postanowili w życiu medytować, powinni stopniowo nauczyć się siedzieć w tej 46 Swami Rama pozycji. Powinni ją praktykować zwłaszcza ci, którzy postanowili osiągnąć samadhi. Zaawansowani w medytacji kształtują w sobie nawyk siedzenia w pozycji siddhasana, aby osiągnąć swój cel. Kiedy zaawansowany uczeń potrafi wytrwać w tej pozycji więcej niż trzy godziny, nie czując bólu, wtedy osiąga asana siddhi (doskonałość pozycji). Początkujący jednakże, którzy jeszcze nie są gotowi ułożyć ciała w pozycji, w której może im być niewygodnie, nie muszą stosować tej pozycji. Próby tego rodzaju mogą zakończyć się problemami związanymi z naciągniętymi mięśniami czy wiązadłami. Pozycja zaawansowana (siddhasana) Aby przyjąć pozycję siddhasana, zastosuj zamknięcie korzenia (czyli zewrzyj mięśnie zwieracza), a potem połóż lewą piętę w kroczu (obszar między odbytem a genitaliami). Drugą piętę połóż na kości łonowej powyżej organu Pozycje medytacyjne 47 rozrodczego. Ułóż stopy i nogi tak, aby kostki znajdowały się w jednej linii lub dotykały się. Umieść palce prawej stopy między lewym udem a łydką tak, aby widać było tylko duży palec, a potem delikatnie umieść palce lewej stopy między prawym udem a łydką, aby widać było tylko duży palec. Ręce połóż na kolanach. Jeszcze raz powtarzam, pozycję tę polecamy tylko tym, którzy uczą się jej pod czujnym okiem nauczyciela, gdyż jeśli nie wykona się jej w sposób właściwy, może spowodować problemy. Zgodnie z tradycją, pozycji tej nau-czaano mężczyzn, którzy zamierzali zostać mnichami. Nie należy jednak myśleć, że tylko mężczyźni mogą siedzieć w tej pozycji: praktykują ją również medytujące kobiety i zakonnice. Pozycja lotosu (padmasana) Podobnie jak pozycja zaawansowana, pozycja lotosu w zasadzie nie jest polecana, gdyż jeśli nie przyjmie się jej w sposób właściwy, może stać się przyczyną kłopotów. Chyba nikt nie potrafi siedzieć w tej pozycji absolutnie poprawnie i wygodnie, zwłaszcza że siedząc w niej, trudno jest wykonywać inne istotne ćwiczenia zwane bandha (zamknięcia). Ogólnie uważa się, że podmasana jest ściśle związana z jogą, lecz zaawansowani jogini i medytujący wykorzystują właściwie jedynie siddhasanę. Kwiat lotosu jest symbolem życia jogicznego, które zakłada życie w świecie i jednocześnie nieuzależnianie się od niego, tak jak kwiat lotosu żyje w błocie, lecz jego niezwykłe płatki unoszą się ponad powierzchnię wody. Pozycję lotosu wykorzystuje się jako ćwiczenie na rozluźnienie dolnych partii ciała, gdyż większość uczniów, siedząc w tej pozycji, czuje się niewygodnie i nie może się skoncentrować. Ból i dyskomfort nie pozwalają wiek- 48 Swami Rama szóści uczniów na medytacje, radzimy wiec, aby uczniowie przyjęli inną pozycję, taką w której czują się wygodnie i stabilnie. Podsumowując: jedna z trzech opisanych tu pozycji pozwoli większości studentów na poczynienie największych postępów. Ćwicz jedną pozycję i regularnie korzystaj z niej w medytacji. Jeśli będziesz tak postępował, stwierdzisz, że pozycja ta w miarę upływu czasu staje się dla ciebie coraz wygodniejsza i stabilna. Jak sprawić, aby pozycja stalą się wygodniejsza Najprawdopodobniej stwierdzisz, że łatwiej ci siedzieć na podłodze, jeśli usiądziesz na zwiniętym kocu. Gruba poduszka umieszczona bezpośrednio pod pośladkami i udami podniesie te części ciała o kilka centymetrów. Uniesienie pośladków odciąży uda i kolana. Zdziwisz się o ile lepiej będzie ci się siedziało. Poduszka umieszczona pod pośladkami sprawi również, że łatwiej ci będzie utrzymać kręgosłup prosto. Powinieneś siedzieć stabilnie, lecz ani nie sztywno, ani nie chwiejnie. Twoje siedzenie nie powinno też być zbyt wysokie, co wpływałoby ujemnie na pozycję ciała. W miarę upływu czasu będziesz się stawał coraz bardziej elastyczny i będzie ci się siedziało coraz wygodniej. Możesz wtedy zacząć używać cieńszej poduszki lub zacząć siadać w ogóle na samej podłodze. Ważne jest jednak, aby trzymać kręgosłup prosto, nie pozwalać mu się krzywić, a tym samym zmieniać pozycji. Z początku niektórym uczniom trudno będzie utrzymać kręgosłup prosto bez podpory w postaci grubej poduszki. Pracuj cierpliwie nad pozycją, w jakiej medytujesz. Okaże się, że twoje ciało stopniowo stanie się coraz bardziej elastyczne, aż w koń- Pozycje medytacyjne 49 cu będziesz mógł siedzieć dłużej nie odczuwając dyskomfortu. Ćwiczenia na rozciąganie i asany hatha jogi mogą być pomocą w pracy nad uelastycznieniem ciała i przyjęciem wygodnej pozycji ciała podczas medytacji. Jeśli pragniesz zasięgnąć więcej informacji lub pomocy w ćwiczeniach, możesz zapisać się na kurs hatha jogi lub zajrzeć do książki Yoga: Mastering the Basics. Nie należy jednak medytować na leżąco. Jest ku temu wiele powodów. Jednym z najważniejszych jest to, że większość ludzi zasypia od razu po przyjęciu pozycji horyzontalnej lub też ma trudności z zachowaniem uwagi. A jeśli przysypiasz, nie będziesz w stanie medytować. Istnieje też powód bardziej subtelny. Na głębszych poziomach medytacji istotne jest, aby siedzieć z kręgosłupem wyprostowanym, gdyż wtedy pewien rodzaj subtelnej energii może przepływać wzdłuż ciała. To ciekawe zagadnienie omawiamy szczegółowiej w bardziej zaawansowanych książkach o medytacji, takich na przykład jak Path of Fire and Light. Rozdział 4 Medytacja, umysł i mantra .Nauczywszy się siedzieć w pozycji medytacyjnej, zastanawiasz się pewnie co robić z umysłem; jak właściwie zaczyna się medytować? Ludzie zastanawiają się, czy powinni myśleć o czymś konkretnym, czy powinni starać się całkowicie opróżnić umysł z wszelkich myśli, czy też powinni pozwolić, aby umysł dryfował a myśli same do niego napływały. Medytacja tymczasem to żadna z tych rzeczy. Myślenie to nie to samo co medytowanie czy, jak to sobie powiedzieliśmy wcześniej, nawet kontemplowanie jakiejś idei, takiej na przykład jak pokój. Próby zmuszenia umysłu do czegokolwiek podczas medytacji to bezowocny wysiłek - poczujesz się po prostu sfrustrowany, gdyż umysł zdaje się opierać próbom kontrolowania go. Pragnienie osiągnięcia jakiegoś specyficznego stanu na niewiele się przydaje w medytacji. Zazwyczaj lepiej jest nie stwarzać w sobie żadnego napięcia co do tego jak należy medytować czy czego się spodziewać. Ironiczne jest to, że im mniej walczysz z sobą samym czy zmuszasz się do medytowania, tym lepiej się rozluźniasz i szybciej osiągasz spokój, czyli to, o co chodzi w medytacji. Podobnie rzecz się ma z opróżnianiem umysłu z wszelkich myśli. Z samej swej natury umysł jest ruchliwy, przechowuje wspomnienia, kojarzy i zbiera nowe infor- 51 52 S wam i Rama macje. Zazwyczaj umysł uspokaja się jedynie podczas głębokiego snu pozbawionego marzeń. Przez cały pozostały czas dryfuje niby żaglówka bez kotwicy. Te procesy mentalne są powodem, dla którego wiele tradycji medytacyjnych twierdzi, iż należy uspokoić umysł pozwalając, aby skoncentrował się na jednym przedmiocie na raz. W ten sposób, celem nie jest opróżnienie umysłu, lecz raczej wyciszenie go. W wielu tradycjach medytacyjnych takim punktem skupienia dla umysłu jest słowo, zdanie, dźwięk lub symbol. Niektóre z nich przedkładają symbole wizualne, podczas gdy w naszej tradycji nacisk kładzie się na mantrę - słowo, dźwięk lub zestaw słów, które służą umysłowi jako obiekt koncentracji. Koncentracja jest istotnym warunkiem medytacji. Mówiąc „koncentracja" mamy czasami na myśli wysiłek konieczny do przemyślenia czegoś lub przeanalizowania, proces mogący nawet przysporzyć nam stresu. Tutaj jednak, słowo to nie wiąże się z żadnym wysiłkiem, napięciem czy stresem psychologicznym - oznacza ona po prostu skupioną uwagę, której przeciwieństwem jest umysł rozproszony, nieuważny. Koncentracja oznacza skupioną, a jednocześnie rozluźnioną uwagę. Jeśli siedzisz wygodnie, osiągnięcie tego rodzaju koncentracji nie powinno sprawiać ci kłopotów. Kiedy nie możesz się skoncentrować, oznacza to, że nie powiodło ci się skierować myśli na jeden punkt. Wiele technik jogicznych pomaga w pracy nad koncentracją, a niektóre z nich omówimy szczegółowo w dalszych rozdziałach tej książki. Teraz ważne jest po prostu, aby zrozumieć, że koncentracja jest preludium medytacji. Wiele tradycji medytacyjnych wykorzystuje mantry. Jak powiedzieliśmy sobie wcześniej, słowa Amen, Skalom oraz Om są mantrami. W naszej tradycji mantry słyszy się mentalnie, przychodzą one z wewnątrz, nie są raczej wymawiane na głos czy słyszane za pomocą naszych fizycz- Medytacja, umysł i mantra 53 nych uszu. Nauka mantry jest dyscypliną nietypową, przedmiotem badań; w tradycji jogicznej dźwięków tych nie używa się ot, tak sobie, bez powodu. Mantry są specyficznymi dźwiękami mającymi specyficzne właściwości i wywierającymi specyficzne skutki. Nie każde słowo może być mantra. Dźwięki wibrujące same z siebie nie mają znaczenia dosłownego, są tylko wibracjami. Kiedy wywierają wpływ na materię, wibracje te tworzą formy, a formy te mają swe nazwy. A przecież, wszystkie formy i ich nazwy wynikają z czystych wibracji dźwięku. Istnieją pewne dźwięki, które wibrują w ciszy, a ich wpływ na całego człowieka jest nadzwyczaj potężny i dobroczynny. Dawno temu, mędrcy, którzy poświęcili swe życie medytacji, słyszeli te dźwięki w sobie. Dziś znamy je jako mantry. Owe specyficzne dźwięki wywierają odmienny wpływ na różnych uczniów; otrzymać mantrę od autentycznego nauczyciela to jak otrzymać receptę od lekarza. Istnieje wiele dźwięków, sylab czy słów, które wykorzystuje się jako mantry, a każde z nich wywiera wpływ na różnych poziomach osobowości człowieka. Wpływy te roznoszone są po całym wnętrzu osoby medytującej jako uczucia. Uczucia te nie są wynikiem dosłownego tłumaczenia mantry, lecz powstają z czystej wibracji samych dźwięków. Słowo czy mantra dana uczniowi przez nauczyciela, staje się częścią jego życia. Wielu uczniów próbuje skoordynować mantrę ze swym oddechem; nie można jednak tego robić ze wszystkimi mantrami. Jest nawet kilka mantr mogących wywołać pewien rytm w oddechu, który może być przeszkodą w pracy płuc, a tym samym serca i mózgu. Tak więc, nie próbuj koordynować wszystkich mantr z oddechem. Dźwięki, które można koordynować to między innymi So Hum, 54 S wami Rama Om \ Omkar, lecz z innymi mantrami nie powinno się tego robić. Mantry powinny być przekazywane tylko przez doświadczonych nauczycieli. Mantry poznane z książek nie są pomocne. Nauczyciel bezpośrednio uczy swego ucznia jak korzystać z danej mantry. Tylko nauczyciel dobrze wyszkolony w autentycznej tradycji rozumie jak przekazać i właściwie użyć daną mantrę. Jeśli nauczyciel jest niewykwalifikowany i nie potrafi przekazać uczniowi owego właściwego zrozumienia, ten może nie uzyskać żadnych korzyści z danej mantry. Mantra jest w końcu potężnym narzędziem - całą modlitwą. Nieustanna modlitwa przynosi świadomość, a nieustanna świadomość wiedzie ku samospełnieniu. W realiach współczesnego świata trudno jest zrozumieć czym jest mantra, gdyż ludzie wierzą, że tylko słowa, a nie pozornie pozbawione sensu dźwięki są coś warte. Mantry działają na głębszym poziomie. Mantra przynosi pewien skutek dzięki właściwościom swych wibracji i dźwięku, a nie poprzez dosłowne znaczenie tego dźwięku. Znaczenie czy jego brak zawiera się w słowach, a przecież w medytacji nie chodzi o znaczenie, wykorzystywanie analitycznej części umysłu, lecz o doświadczenie samego siebie na znacznie głębszych poziomach. Cała nauka medytacji i mantry jest nadzwyczaj fascynująca, a zainteresowani tym tematem czytelnicy więcej informacji mogą znaleźć na przykład w książce The Power of Mantra and the My stery of Initiation. Wszystkie dźwięki mają pewne właściwości. Niektóre są kojące, inne dodają energii. Celem dźwięków, które nazywamy mantrami jest pomóc nam skoncentrować umysł, abyśmy mogli doświadczyć medytacji głębiej. Wiele tradycji wykorzystuje mantry, nasza jednak tradycja zachęca uczniów do rozpoczęcia medytacji za pomocą naturalne- Medytacja, umysł i mantra 55 go i uniwersalnego dźwięki So Hum. Jest to praktyka powszechna, z której korzystać może większość uczniów. So Hum wykorzystywany jest w szczególny sposób. Siedząc spokojnie, wyrównaj i uspokój oddech. Niech stanie się wolny, lekki i regularny. Potem usłysz mentalnie dźwięk So Hum. Pierwszą, łagodniejszą część so wraz z wdechem, a następnie drugą, hum, z wydechem. Siedź po prostu spokojnie i powtarzaj ten dźwięk z każdym oddechem. Należy tu wtrącić kilka istotnych uwag. Po pierwsze, mantra ta słyszalna jest tylko mentalnie; nie wymawia się jej głośno za pomocą narządów głosu. Kiedy będziesz powtarzać tę mantrę, możesz stwierdzić, że umysł będzie próbował ci przeszkadzać. W zwykłym stanie czuwania, czynności mentalne składają się zazwyczaj z łańcucha skojarzeń czy powiązanych ze sobą myśli i uczuć. Niektóre z nich są zorientowane na jakiś cel, podczas gdy inne po prostu pojawiają się w umyśle. Kiedy wyciszymy w końcu ten mentalny hałas, skoncentrujmy się znów na dźwięku So Hum. Zauważysz, że w twojej głowie pojawiają się inne myśli, a twoja świadomość przejdzie do innych spraw. Kiedy to się stanie, spróbuj po prostu „obserwować" skojarzenia nie wydając przy tym żadnych osądów, a potem spokojnie sprowadź świadomość z powrotem do So Hum. Ważne jest, aby nie wywoływać żadnych wewnętrznych konfliktów podczas tego procesu. Kiedy w twoim umyśle pojawiają się jakieś myśli, po prostu obserwuj je, a potem sprowadź umysł z powrotem do So Hum. W ten sposób najłatwiej pogłębisz swą medytację. Nie należy raczej zagłębiać się w mentalne dyskusje czy złościć się na siebie za to, że nasz umysł się rozprasza. Tego typu emocjonalne reakcje pochłaniają ogromne ilości energii. Wciąż będą napływać ku nam myśli, lecz większość z nich zniknie, jeśli będziemy je tylko obserwować, nie stwarzając żadnego wewnętrznego konfliktu. Proces obserwacji różni się 56 Swami Rama od odsuwania od siebie myśli „na siłę", gdyż nie chcemy, aby pewne myśli powracały do naszej świadomości. Jednakże, kiedy myśli pojawiają się, obserwuj je, nie zagłębiając się w nie ani nie intensyfikując ich. Należy pamiętać, że nie wszystkie mantry można skoordynować z oddechem w ten sposób. Przecież chcemy najpierw uspokoić oddech, a potem dopiero zająć się świadomością. Twoim celem jest nie zwracać uwagi na sam proces oddychania. Większość mantr nie koordynuje się z rytmem wdech/wydech, i jeśli będziesz próbować na siłę pogodzić jedno z drugim, sprawisz sobie kłopoty i zakłócisz oddychanie. Medytacja So Hum jednakże, dobra jest niemal dla wszystkich. Równie ważne jest zrozumieć, że im dłużej medytujesz, tym bardziej będziesz chciał otrzymać osobistą mantre od wykwalifikowanego nauczyciela. Powinien to być ktoś, kto ma do tego pełne kwalifikacje; nie należy wybierć sobie samemu mantry z książek. Mantry mają potężny wpływ, lecz aby uczeń mógł czerpać z dobrodziejstw mantry, musi ona odpowiadać jego poziomowi doświadczenia. A określić go może kompetentny nauczyciel, wyszkolony w przekazywaniu tych technik. Mantra So Hum, jak wszystkie mantry, wywiera na nas wpływ poprzez swój dźwięk. Słowa So Hum można przetłumaczyć dosłownie jak „ja jestem Ten" („Moje wewnętrzne ja jest zjednoczone ze świadomością uniwersalną"), lecz przecież nie ich znaczenie sprawia, że mantra ta wywiera na nas pewien wpływ. To dźwięk pomaga umysłowi wyciszyć się i wyjść poza ów dźwięk, aby doświadczyć wewnętrznej ciszy. Czasami uczniowie martwią się, że mantry pochodzące z obcej im tradycji, stoją w sprzeczności z ich religią. Jak już to sobie powiedzieliśmy wcześniej, mantra jest techniką wykorzystywaną w wielu tradycjach, lecz sama me- Medytacja, umysł i mantra 57 dytacja mantry nie jest religią. Wykwalifikowany nauczyciel pomoże ci pozbyć się oporu czy też poczucia istnienia konfliktu w twoim umyśle. So Hum nie należy do żadnej religii. Jest to po prostu technika, która pomaga wyciszyć i skoncentrować umysł. Z początku, kiedy będziesz w stanie medytować jedynie kilka minut, stwierdzisz, że w twoim umyśle będzie panowało pewne zamieszanie. Jednocześnie będziesz też zwracał coraz większą uwagę na to, co jesz, jak oddychasz oraz na rodzaj psychicznych bodźców, jakim podlegasz, i wkrótce okaże się, że owo mentalne zamieszanie zacznie się zmniejszać. Wydłużając stopniowo okresy medytacji, zauważysz również, że twój umysł staje się coraz spokojniejszy. W rozdziale poświęconym oddychaniu omówimy związek pomiędzy spokojem umysłu a procesem oddychania. Mówiąc krótko, technika medytacji jest prosta. Usiądź spokojnie, uspokój oddech, wycisz umysł. Zwróć uwagę na mantry powstające gdzieś w tobie, a kiedy twój umysł coś rozproszy, sprowadź go z powrotem ku mantrze. Brzmi to prosto, lecz możesz stwierdzić, że trudno ci to osiągnąć, gdyż umysł jest ruchliwy i wciąż prowadzi coś w rodzaju nieustannych wewnętrznych pogaduszek. Często nie jesteśmy świadomi tego, jak hałaśliwy jest nasz umysł póki nie zaczniemy medytować. Chodzi nam o to, aby ów hałas sam się wyciszył. Częściowo osiągamy to poprzez pozbycie się tego, co jest powodem wewnętrznego niepokoju czy konfliktu. Dla wielu ludzi ważnym zagadnieniem staje się kwestia postępu w medytacji. Zazwyczaj możemy sobie powiedzieć że robimy w czymś postęp, obserwując zewnętrzne rezultaty naszego postępowania. Zauważamy na przykład, że możemy chodzić dalej, szybciej i przez dłuższe okresy. Medytacja jednakże, to co innego: nie możemy tak po 58 Swami Rama prostu porównać jednej medytacji z drugą i stwierdzić, że zrobiliśmy jakiś znaczący postęp. Czasami możemy siedzieć przez długi czas, lecz nasz umysł jest rozproszony i robi wszystko, tylko się nie uspokaja. Ta niepewność postępów w medytacji, niepewność czy w ogóle medytujemy w sposób właściwy, sprawia, że niektórzy padają ofiarami sensacyjnych poglądów na medytację. Ludzie ci uważają, że jeśli naprawdę dobrze medytują, to powinni przeżyć jakieś dramatyczne doświadczenia psychologiczne, na przykład mieć wizje, widzieć kolory czy światło. Tymczasem prawda jest taka, że medytcja daje coraz głębsze poczucie spokoju. Nie trzeba tu żadnych dramatycznych zjawisk. Niektórzy ludzie mogą doświadczyć jakichś fizycznych skutków - swędzenia, kłucia czy czegoś w tym rodzaju. Zjawiska te są, ogólnie rzecz biorąc, wskazówką, że albo istnieje jakieś wewnętrzne napięcie gdzieś w ciele, albo zachodzą w nas jakieś reakcje mentalne czy emocjonalne, których nie należy mylić z doświadczeniami głębszych stanów świadomości. Cokolwiek się dzieje, uczeń powinien je zignorować i pozostać skupionym w mantrze, która stopniowo i powoli doprowadzi go do głębszych poziomów jego własnej wewnętrznej natury. W miarę pogłębiania się twojej medytacji, najprawdopodobniej uświadomisz sobie również, że pewne rodzaje doświadczeń rozpraszają cię. Jeśli zaobserwujesz, że twój umysł wciąż się nimi zajmuje, stwierdzisz, że uczucia szczęścia, przyjemności rzadko stwarzają jakieś problemy, choć negatywne emocje lub pragnienia pochłaniają tyle uwagi, że jedyne czego chce twój umysł, to zajmować się nimi. W tym punkcie zaczniesz zauważać, że twoje myśli i doświadczenia przynoszą z sobą albo wewnętrzny spokój, albo chaos. Coraz bardziej będziesz świadom tego, Medytacja, umysł i mań trą 59 jakiego rodzaju doświadczenia ułatwiają lub utrudniają ci medytacje. A to otworzy przed tobą całkiem nową dziedzinę obserwacji i duchowego rozwoju. Zaczniesz starać się żyć w taki sposób, aby nie doświadczać wciąż rzeczy nieprzyjemnych, które zajmują twój umysł lub wysysają z ciebie energię. Kultywowanie doświadczeń, które prowadzą do harmonii i spokoju jest istotnym elementem przygotowywania się do medytacji. W tym sensie, osoba medytująca staje się badaczem swego wnętrza, studiującym swe wewnętrzne reakcje na dane zjawiska oraz procesy umysłowe na obu poziomach, świadomym i nieświadomym. Wyniki tych badań pomogą medytującemu wydobyć na światło dzienne poziomy inteligencji twórczej, która może być pomocna w świecie zewnętrznym. Medytacja pomaga człowiekowi poznać i zrozumieć wszystkie umiejętności umysłu - pamięć, koncentrację, emocje, rozumowanie i intuicję. Ci, którzy medytują, zaczną rozumieć jak należy koordynować, równoważyć i wzmacniać te umiejętności, wykorzystując je w całej pełni. Potem, dzięki medytacji, wyjdą poza zwykłe stany umysłu, aby znaleźć się w najwyższych dziedzinach świadomości. Kiedy zaczniesz zauważać dobroczynne efekty, jakie medytacja wywarła na twoim ciele, umyśle i całej osobowości, może zainteresujesz się bardziej zaawansowanymi technikami i ćwiczeniami. Jeśli medytujesz szczerze i sumiennie, z pewnością zauważysz w sobie wiele zmian, które zachodzą stopniowo. Nie rezygnuj, gdy naszła cię niecierpliwość czy lenistwo. Jeśli będziesz medytował, będziesz robił równomierne postępy. S Ćwiczenia w oddychaniu Uświadomienie sobie swego oddechu jest najważniejszą częścią medytacji, tak często niewłaściwie rozumianą lub niedocenianą przez początkujących. Większość szanowanych szkół medytacyjnych naucza uświadamiania sobie oddechu przed wprowadzeniem ich w tajniki zaawansowanych technik medytacji. Uczniowie najpierw uczą się wyciszyć swe ciało i uświadomić sobie wszelkiego rodzaju drgawki, tiki i ruchy. Potem zaznajamiają się z technikami oddychania, które pomagają im uświadomić sobie, że mogą kontrolować swe ciało, oddech i umysł. Wszystkie jogiczne ćwiczenia oddechowe są częścią pranayamy, która uczy jak regulować pracę płuc. Bez jej uregulowania, układ oddechowy, serce, mózg i autonomiczny system nerwowy nie funkcjonują w sposób skoordynowany, a zakłócenia w tych procesach fizycznych ograniczają postęp w medytacji, tak więc ważne jest zrozumienie roli ćwiczeń pranayamy. Prana oznacza „najważniejszą jednostkę energii", subtelny poziom energii osobowości człowieka, która jest łącznikiem pomiędzy ciałem a umysłem. Ćwiczenia pranayamy pozwalają uczniowi ukierunkować i zbalansować przepływ tej subtelnej energii, która jest odpowiedzialna za koordynację wszystkich funkcji ciała. 61 62 S wami Rama Ilekroć doświadczamy w życiu jakiegokolwiek napięcia emocjonalnego, jego skutki natychmiast uwidaczniają się na ciele: zaobserwujmy nasz oddech, a zauważymy, że w takich chwilach ulega on zmianie. Kiedy jesteśmy zaszokowani czy zaskoczeni, możemy podświadomie wstrzymać oddech. Kiedy jesteśmy podenerwowani czy zestresowani, nasz oddech staje się szybki i płytki. Nasz oddech zawsze odzwierciedla stan naszego umysłu. Jeśli bez przerwy znajdujemy się w stanie nieustannego stresu, możemy rozwinąć w sobie nawyk szybkiego, płytkiego oddychania, który później może zaszkodzić naszemu ciału i pobudzić umysł. Im szybszy i płytszy jest oddech, tym trudniej nam myśleć jasno czy uspokoić umysł. Tak więc, proces oddychania może mieć ogromny wpływ na głębię naszej medytacji. Dla każdego, kto chce nauczyć się zaawansowanych technik medytacyjnych, istotną sprawą jest poznanie nauki oddechu i praca z własnym oddechem. Kiedy już nauczymy się siedzieć wygodnie i nieruchomo, kiedy nie będą nam już zawadzać fizyczne napięcie i wszelkiego innego rodzaju dyskomfort, możemy zauważyć cztery typy niere-gularności w naszym oddechu. Oto one: płytki oddech, urywany oddech, głośne oddychanie, oraz długie przerwy pomiędzy wdechem a wydechem. Problemy te wywołują zakłócenia w umyśle i nie pozwalają się skoncentrować. Aby pogłębić swą medytację, trzeba się ich pozbyć. W starożytnej tradycji medytacji, nauczyciele nie nauczali zaawansowanych technik medytacyjnch, póki nie stwierdzili, że uczeń nauczył się wyciszać ciało i oddech. Ważne jest, aby siedzieć nieruchomo - im mniej ruchu, tym spokojniejszy umysł. Wszystkie poruszenia czy gesty ciała są skutkiem niewyszkolenia umysłu. Obserwując nasze zachowanie stwierdzimy, że ani jeden ruch ciała nie jest niezależny od umysłu. Najpierw ruch wykonuje umysł, Ćwiczenia w oddychaniu 63 a dopiero potem ciało. I im więcej rusza się ciało, tym bardziej rozprasza się umysł. Nauka oddychania Oddech jest pomostem między ciałem a umysłem. Wdech i wydech są jak dwaj wartownicy w mieście życia, a ich zachowanie zmienia się natychmiast pod wpływem naszych myśli i emocji. Wdech i wydech są kanałami, którymi prana - siła witalna - przepływa przez ciało. Mędrcy mówili, że oddech jest rodzajem barometru, który zapisuje stan umysłu i wpływ warunków zewnętrznych na ciało. Na przykład, oddech może nas ostrzec przed zbliżającą się chorobą. Patanjali, kodyfikator jogi, naucza, że możemy koordynować i uspokajać umysł praktykując naukę oddychania. Nasza szkoła medytacji naucza, że usiadłszy wygodnie, powinniśmy zwrócić uwagę na oddech. Świadomość oddechu pozwala nam uspokoić umysł i poczuć radość. Kiedy oddech zaczyna spokojnie i stabilnie przepływać przez oba nozdrza, umysł osiąga stan radości i spokoju. Taki stan mentalny jest konieczny, aby umysł mógł rozpocząć podróż ku głębszym poziomom świadomości, gdyż jeśli umysł nie znajduje się w stanie radości, nie może zachować spokoju, a niespokojny umysł nie potrafi medytować. Kiedy zaczynamy medytować oddech, możemy zauważyć, że przeszkadzają nam cztery przeszkody wspomniane wcześniej: płytkość, urywany oddech, głośny oddech oraz (sprawiające najwięcej kłopotów) długie przerwy między wdechem a wydechem. Wiele już powiedziano na temat tych kwestii, lecz im więcej będziemy medytować, tym bardziej będziemy sobie uświadamiać to, że musimy się ich pozbyć. Kiedy zaczynamy medytować przepływ oddechu, zauważymy, że oddech urywany i przerwy w oddechu 64 Swami Rama odpowiadają naszym mentalnym niepokojom. Tak wiec, ważne jest, aby nauczyć się ćwiczeń pranayamy, które pozwolą nam wyeliminować je. Ci, którzy nie chcą wykonywać ćwiczeń pranayamy, mogą medytować, lecz bez świadomości oddechu nie można osiągnąć stanu głębokiej medytacji. Oddech i umysł są od siebie współzależne. Usiadłszy w danej pozycji, powinniśmy zająć się oddechem, co jest naturalnym krokiem na ścieżce wiodącej ku spokojowi. Wzmacnia on umysł i sprawia, że znacznie nam łatwiej skierować uwagę do wewnątrz. Początkujący powinni zaczynać od uświadomienia sobie oddechu. Jest to najprostszy, najbardziej naturalny i najważniejszy krok do osiągnięcia stanu głębokiej medytacji. Ci uczniowie, którzy przygotowani są do zapoznania się z zaawansowanymi technikami medytacyjnymi, wiedzą jak ważna jest świadomość oddechu. Kiedy umysł zaczyna podążać za oddechem, stajemy się coraz bardziej świadomi istniejącej w nas głębszej rzeczywistości, gdyż istnieje związek pomiędzy naszą najgłębszą jaźnią a ośrodkiem wszechświata, który dostarcza energii życiowej wszystkim żywym stworzeniem. Póki ciało otrzymuje poprzez oddech siłę witalną zwaną praną, poty związek ciało/umysł trwa. Kiedy owo połączenie zostanie zakłócone, umysł świadomy upada, a ciało oddziela się od wewnętrznej jednostki życia. Owo oddzielnie nazywamy śmiercią. Świadomość oddechu pozwala nam doświadczyć głębszych poziomów świadomości, które zazwyczaj pozostają poza zasięgiem umysłu świadomego. Chodzi o to, że nie możemy osiągnąć głębszego stanu świadomości nie pracując systematycznie nad oddechem. Pierwszym krokiem w tym procesie jest rozwinięcie świadomości oddechu. Przeważnie jesteśmy całkowicie nieświadomi procesu oddychania. Kiedy usiądziemy już w pozycji medytacyjnej, musimy zwrócić uwagę na przepływ oddechu, na to Ćwiczenia w oddychaniu 65 czy jest równy, na to w jakiej części ciała się rodzi, a w końcu na rytm samego oddechu. Możesz na przykład zauważyć, że oddychasz z ustami lekko otwartymi lub że twój oddech jest szybki, płytki i nieregularny, albo że oddychając wydajesz jakiś odgłos. Celem jest przywrócenie ciału naturalnego sposobu oddychania, czyli oddychania równego i przeponowego, kiedy to wszystkie wdechy i wydechy przepływają przez nozdrza, nie przez usta, a cały proces jest cichy. Jeśli oddychasz szybko i płytko, prawdopodobnie oddychasz piersiami, co oznacza, że twój oddech nie jest pełen, nie kończysz go i nie wykorzystujesz wszystkich naturalnych możliwości płuc. Kiedy zaczniesz oddychać przeponowo, twoje płuca zaczną nabierać więcej powietrza z każdym wdechem i lepiej się opróżniać z każdym wydechem. Kiedy oddychasz przeponowo, proces oddychania staje się skuteczniejszy; będziesz wtedy oddychał wolniej, ponieważ każdy oddech niesie za sobą więcej siły życiowej. Nie można jednak oddychać przeponowo, jeśli głowa i plecy nie są wyprostowane. W zrozumieniu tego pomoże nam poniższy diagram. WDECH WYDECH PRZEPONA Ruchy przepony podczas wdechu i wydechu 66 Swami Rama Twoje płuca są elastyczne i ekspansywne, a kiedy są napełnione odpowiednią ilością powietrza, ich możliwości są większe niż wtedy, kiedy oddychamy płytko, klatką piersiową. Płuca oddzielone są od części jamy brzusznej poziomym mięśniem nazywanym przeponą, który porusza się w górę i w dół. Kiedy przepona wędruje w górę, płuca zostają opróżnione; kiedy przepona wraca w dół, płuca nabierają więcej powietrza. Nie można obserwować przepony bezpośrednio, lecz kiedy oddychasz przeponowe, możesz zauważyć, że dolne żebra unoszą się lekko podczas wdechu, a dolna część jamy brzusznej może również nieco się poruszyć. Podczas wydechu, dolna część jamy brzusznej zbliża się do kręgosłupa. Jeśli nie zachowujesz właściwej postawy ciała i garbisz się, nie będziesz w stanie oddychać swobodnie i nieświadomie będziesz hamował oddychnie przeponą, czego wynikiem będzie szybki i płytki oddech. Jest to jeden z powodów, dla których postawa, w jakiej siedzisz jest tak ważna. Garbiąc się, nie możesz swobodnie oddychać, a kiedy proces oddychania jest zakłócony, umysł nie będzie potrafił się wyciszyć. Pierwszym krokiem w ćwiczeniu oddychania przeponą jest uświadomienie sobie swojej postawy oraz przyjęcie wygodnej, wyprostowanej i prawidłowej postawy. Dzięki temu będziesz mógł oddychać przeponą. Potem zaobserwuj czy twój wdech i wydech są równej długości. Istnieją pewne ćwiczenia, które zmieniają długość wdechu i wydechu, większość ludzi jednak robi to nieświadomie, co jest szkodliwe dla ciała. Jednym ze sposobów na wyrównanie oddechu jest mentalne liczenie długości wdechu i wydechu, póki się nie wyrównają. Licząc długość oddechu jednakże, możesz zauważyć u siebie tendencję do robienia króciutkich przerw, kiedy zastanawiasz się nad liczbą. Lepszym sposobem jest Ćwiczenia w oddychaniu 67 wydychać powietrze, jakbyś oddychał w dół, ku palcom u stóp, i wdychać w kierunku czubka głowy. Ważne jest, aby cały proces przebiegał równo, bez żadnych przerw czy nieregularności. Kończąc jeden spokojny wydech, zaczynasz kolejny wdech i tak dalej. Jeśli zaczniesz zwracać uwagę na proces oddychania, kiedy nie medytujesz, zdołasz poradzić sobie z tym problemem, po czym, kiedy znów zaczniesz medytować, oddech stanie się równy i spokojny w sposób naturalny. Kolejny punkt jest nie mniej istotny. Wielu ludzi nieświadomie wstrzymuje oddech pomiędzy wdechem a wydechem. Ten nawyk jest wyjątkowo szkodliwy, gdyż wywołuje napięcie w ciele, zakłóca normalny rytm oddechu, pracę układu nerwowego, a tym samym i dla serca. Ważne jest, aby wyeliminować tę nieświadomą tendencję do wstrzymywania oddechu. Cały proces oddychania powinien przebiegać w sposób równy i naturalny, bez żadnych przerw czy uczucia, że zmuszamy się do czegoś. Kiedy wyrównamy i uspokoimy oddech, stanie się on cichy. Głośny oddech oznacza, że albo oddychasz na siłę, albo coś ci oddychać przeszkadza. Proces oddychania stanie się łagodny i cichy, kiedy oddychasz głęboko, równo i za pomocą przepony; kiedy długość wdechu i wydechu jest taka sama; kiedy twój oddech jest cichy; i w końcu, kiedy pomiędzy wdechem a wydechem nie ma żadnych przerw. Wtedy twoja medytacja można się pogłębić. Stres i napięcia dnia codziennego zakłócają naturalny rytm oddechu, musisz więc nieustannie przywracać go do normy. Z początku będziesz musiał specjalnie zwracać na to uwagę podczas medytacji i wszystkiego, co robisz. Choć większość uczniów nie chce aby im to powtarzać, powinieneś poświęcić cztery tygodnie na świadome wyrównywanie oddechu, czyli naukę oddychania przeponą, a dopiero potem zająć się innymi aspektami medytacji. 68 Swami Rama Doskonalenie oddychania przeponą Istnieje wiele technik doskonalących oddychanie przeponą. Najpierw połóż się na plecach w pozycji relaksacyjnej nazywanej pozycją korpusu, shavasaną. Jeśli położysz jedną rękę na klatce piersiowej, a drugą na brzuchu w okolicach pępka, będzie ci łatwo stwierdzić czy oddychasz przeponą, gdyż poczujesz delikatne ruchy brzucha wznoszącego się wraz z wdechem i opadającego wraz z wydechem. Jeśli oddychasz przeponą, prawie nie będziesz czuł ruchów klatki piersiowej. Pozycja korpusu (shavasana) Określanie czy oddychamy przeponą Możesz również ćwiczyć oddychanie w tej pozycji wykorzystując torebkę z piaskiem ważącą około 3 do 5 kilogramów, umieszczoną na brzuchu. Po prostu połóż się w pozycji korpusu i zwróć uwagę na ruchy brzucha. Ćwiczenie to wzmocni też nieco mięśnie przepony. Ćwiczenia w oddychaniu 69 Ćwiczenie z torebką z piaskiem Leżąc na brzuchu w pozycji krokodyla, poczujesz jak odbywa się oddychanie przeponą. W tej pozycji leżysz twarzą w dół i stopami skierowanymi ku górze. Oprzyj czoło na złożonych ramionach i oddychaj głęboko. W tej pozycji łatwo ci będzie poczuć ruchy brzucha napierającego na podłogę. Oddychanie i relaksowanie się w tej pozycji codziennie rano i wieczorem przez 5 do 10 minut pomoże ci nabrać zwyczaju oddychania przeponą. Kiedy już będziesz mógł swobodnie oddychać przeponą w tej pozycji i nauczysz się tak samo oddychać przez cały dzień, będziesz oddychał tak samo i podczas medytacji, siedząc w pozycji wyprostowanej. Pozycja krokodyla (makarasana) Oddychanie dwa-na-jeden Kiedy już opanujesz oddychanie przeponą, zauważysz że twoja medytacja uległa zmianie. Istnieje również wiele innych ćwiczeń, które mogą ci być pomocne. Oddychanie dwa-na-jeden pogłębi stan odprężenia, wyeliminuje z ciała niepotrzebne gazy i wzmocni wigor i wy- Swami Rama trzymałość. Możesz je wykonywać siedząc lub chodząc, a zawsze doda ci ono energii. Ćwiczenie to polega na tym, aby wydech był dwa razy dłuższy od wdechu. Na przykład, możesz wydychać licząc do ośmiu, nabrać powietrza licząc do czterech, nie wstrzymuj oddechu; nabieraj i wypuszczaj powietrze z płuc bez żadnych przerw. Poeksperymentuj z tym ćwiczeniem każdego dnia przez około 5 do 10 minut przez dwa tygodnie, a zauważysz, że masz więcej energii. Pranayama a układ nerwowy Nauka pranayamy jest ściśle związana z autonomicznym układem nerwowym. Techniki pranayamy mają pomóc w zrównoważeniu funkcjonowania układu nerwowego i sprawić, aby umysł zaczął kontrolować te zazwyczaj bezwarunkowe procesy. Są to istotne ćwiczenia przygotowujące do medytacji, a jeśli zaczniesz je wykonywać i obserwować ich skutki, stwierdzisz, że przynoszą ci znaczne korzyści: uspokajają i odprężają ciało i umysł. Na długo zanim doszliśmy do naszej współczesnej wiedzy o systemie nerwowym, jogini z dawnych lat wiedzieli, że energia praniczna przepływa przez kanały ciała zwane nadi. Nadi to nie nerwy, lecz subtelne czynniki koordynujące działanie nerwów. Istnieją tysiące nadi, z których trzy odgrywają szczególnie istotną rolę. Są to: sushumna, idą oraz pingala. Sushumna jest kanałem centralnym i odpowiada kręgosłupowi. Pozostałe nadi, idą i pingala, związane są odpowiednio z lewą i prawą stroną kręgosłupa. Idą i pingala powstają u podstawy kręgosłupa. Idą kończy się w lewym nozdrzu, a pingala w prawym. Zazwyczaj energia przepływa przez te dwa kanały naprzemiennie. Celem wielu ćwiczeń pranayamy jest skierowanie energii pranicznej Ćwiczenia w oddychaniu 71 w górę, ku sushumnie, co wywołuje stan radości, spokoju i wyższej świadomości. Współczesne badadania fizjologiczne potwierdziły to, czego starożytni jogini doświadczyli dawno temu - że oddychamy naprzemiennie raz prawym, a raz lewym nozdrzem. Choć przeciętnego człowieka może to zdziwić, to jedno nozdrze jest zawsze bardziej otwarte niż drugie; powietrze przepływa nim swobodniej niż tym drugim, bardziej zamkniętym nozdrzem. Nozdrze, które jest bardziej otwarte nazywamy nozdrzem aktywnym lub dominującym, podczas gdy zamknięte uważane jest za pasywne. U osoby zdrowej proces zmiany nozdrza dominującego odbywa się mniej więcej co 90 minut do dwóch godzin. Proces fizjologiczny, dzięki któremu to się dzieje, jest fascynujący. Tkanki po jednej stronie nozdrza napełniają się krwią, powiększają się i zawężają cokolwiek przepływ powietrza. Jednocześnie drugie nozdrze otwiera się i przepływa nim więcej powietrza. Łatwo jest określić, które nozdrze jest aktywne w danej chwili: po prostu wydychaj powoli nosem podłożywszy jedną rękę pod nos. Strona, na której poczujesz silniejszy prąd powietrza, będzie stroną nozdrza aktywnego. Jeśli trudno jest ci określić różnicę, możesz posłużyć się lusterkiem. Umieść lusterko pod nozdrzami i zaobserwuj wzór powietrza, które zbierze się na powierzchni lusterka. Po jednej stronie wzór ten jest zwykle większy, co jest znakiem nozdrza aktywnego. Nawet kiedy masz potężny katar, nozdrza nigdy nie są całkowicie zamknięte. Jak już powiedzieliśmy, co każde dziewięćdziesiąt minut ten wzorzec zmienia się, więc jeśli sprawdzisz go później, najprawdopodobniej zauważysz, że zmienił on stronę. Według starożytnych tekstów jogicznych, jest to zaledwie początek nauki oddychania, swarodayi, nauki zawi- 72 Swami Rama łej i intrygującej. Jeśli zainteresuje cię ten zadziwiający przedmiot, możesz zajrzeć do innych tekstów, takich na przykład jak Science of Breath (tyt. polski: Sztuka oddychania wyd. LIMBUS) czy Path of Fire and Light. Wracając jednakże, do głównego punktu naszych rozważań, celem ćwiczeń pranayamy jest rozwiniecie umiejętności kontrolowania procesu oddychania i stworzenie radosnego, głębokiego stanu umysłu, ułatwiającego medytację, poprzez otwarcie jednocześnie obu nozdrzy. Pomocna jest w tym seria ćwiczeń pranayamy, z których najważniejszym jest nadi shodhanam, czyli naprzemienne oddychanie nozdrzami. Naprzemienne oddychanie nozdrzami (nadi shodhanam) Istnieje wiele odmian naprzemiennego oddychania nozdrzami, a każda z nich ma konkretny cel. Jak sama nazwa wskazuje, we wszystkich chodzi o zmianę przepływu oddechu pomiędzy dwoma nozdrzami. Przekonasz się, że to ćwiczenie oddechowe jest skutecznym narzędziem w uspokajaniu systemu nerwowego. Oczyszcza też i przywraca równowagę oddechowi, oraz wprowadza nas w stan jasności i spokoju umysłu, niezbędnego w medytacji. Pomaga też przywrócić równowagę autonomicznego systemu nerwowego. W miarę upływu czasu, będziesz wykonywał coraz sub-telniejsze i skuteczniejsze warianty tego ćwiczenia, łącznie z wstrzymywaniem oddechu. Nasza tradycja jednakże nie zachęca uczniów do rozpoczynania ćwiczeń od wstrzymywania oddechu. Nie powinno się tego robić, póki nie pozna się dogłębnie bandha (zamknięć) i mudr (gestów), dlatego wstrzymywania oddechu uczą się tylko Ćwiczenia w oddychaniu 73 uczniowie zaawansowani. Wstrzymanie oddechu intensyfikuje koncentrację, a jeśli umysł nie został uspokojony i zrównoważony, ćwiczenie to niekoniecznie może okazać się dla nas korzystne. Łatwo się nauczyć oddychania naprzemiennego. Uczniów początkujących i średnio zaawansowanych uczy się trzech jego odmian. Na kolejnych stronach pokazujemy jeden cykl każdej odmiany. Wybierz jedną z nich i ćwicz przez jakieś dwa miesiące, póki jej nie opanujesz. Potem możesz dodać kolejną wersję lub zamienić ją na inną. Po jakimś czasie najlepiej jest wybrać jedną odmianę i stosować ją regularnie i nie zmieniać jej niepotrzebnie. Nadi shodhanam wykonuje się przyjąwszy pozycję medytacyjną, po wykonaniu asan i ćwiczeń relaksacyjnych. Jest ona ćwiczeniem przygotowującym do medytacji. Powinno się ją wykonywać co najmniej dwa razy dziennie, rano i wieczorem. Można i w południe, lecz tylko na pusty żołądek - przed posiłkiem. (UWAGA: ćwiczenie w południe zależy od tego, które nozdrze jest właśnie aktywne, a które pasywne. Zobacz diagramy poniżej). Podstawowe procedury oddychania naprzemiennego Wybierz wariant oddychania naprzemiennego, który będziesz później ćwiczył. 74 Swami Rama Wariant I jest najdoskonalszą metodą ćwiczenia. Często uczy się go przed wszystkimi innymi, często też pozostaje metodą, którą wykorzystuje się dalej. Wymaga jednakże, najczęstszego manipulowania nozdrzami, dlatego dla niektórych początkujących może nie być metodą najlepszą. RANO lewe prawe nozdrze WY 4-.... WYJ."' w t'""" *"••••• j, WY Wf !iWY """".J, WY n 3x przez oba nozdrza POŁUDNIE aktywne pasywne nozdrze WYJ. WYC ... WY| !'"> "|W JWY wf U 3x przez oba nozdrza WIECZÓR lewe prawe nozdrze ..——• W t... "T WY! *••*••«. WYC" WC..... """i WY WY r"' .,...••' •••••-., 't w n 3x przez oba nozdrza WY = wydech W = wdech Ćwiczenia w oddychaniu 75 Wariant II to metoda, która jest cokolwiek łatwiejsza do zapamiętania i wykonywania. Każda zmiana nozdrzy koresponduje z jednym oddechem. RANO POŁUDNIE WIECZÓR lewe prawe aktywne pasywne lewe prawe nozdrze nozdrze nozdrze |WY i WY iWY tw ........... j W tw IWY TWY l WY .......... J w t.w t..w i'WY IWY 'i WY t.w _ ...Jw ...••"•••" ............i w "lwy J. WY J'WY f w tw tw i'WY 'j WY i WY ty......... ...tw .......... j W """4. WY |'WY X'WY tw tw tw n 3x n 3x n 3x przez oba przez oba przez oba nozdrza nozdrza nozdrza WY = wydech W = wdech 76 Swami Rama Wariant III wymaga najmniejszych manipulacji nosem, dlatego łatwo się go nauczyć. Jeśli poprzednie dwie metody mogły się z początku wydawać nieco trudne, to ta może okazać się dobrym punktem wyjścia. RA1> jo POLU DNIE WIEC :ZÓR lewe prawe aktywne pasywne lewe praw e nozd rze noz drze nózi drze J. WY 4 WY 4 WY fw Tw Tw iwY i WY 4 WY fw Tw T w j,WY 1 WY 4 WY fw Tw Tw 4 WY 4"WY X WY Tw fw T w i WY i WY i WY Tw f W f W i WY i WY i WY f W Tw f W T4 3x T4 3x T4 3x przez oba przez oba przez oba nozdrza nozdrza nozdrza WY = wydech W = wdech 1) W pozycji medytacyjnej sprawdź prawidłowe położenie głowy, szyi i górnej połowy ciała, tak aby twój kręgosłup był wyprostowany i abyś mógł swobodnie oddychać. 2) Zdecyduj czy zaczniesz wydychać powietrze prawym czy lewym nozdrzem. Wybór zależy od pory dnia i metody, jakiej użyjesz (zob. diagramy). Ćwiczenia w oddychaniu 77 3) Oddychaj przeponą. W tym ćwiczeniu wszystkie wdechy i wydechy powinny być jednakowej długości, wolne i kontrolowane. Pamiętaj, aby nie oddychać z przerwami. Podczas ćwiczenia zamknij oczy. 4) Nozdrza zamyka się stosując specjalne położenie dłoni. Zbliż prawą rękę do nosa, zegnij wszystkie palce oprócz kciuka. Kciukiem zamknij prawe, a palcem serdecznym lewe nozdrze. Pamiętaj, aby nie pochylać głowy ku dłoni. Kontroluj także siłę, z jaką zaciskasz nozdrza; należy to robić bardzo delikatnie. Możesz po prostu oprzeć kciuk lub palec o nozdrze, a na to potrzeba jedynie delikatnego dotknięcia. Naprzemienne oddychanie nozdrzami (nadi shodhanam) 5) Aby zacząć ćwiczenie, delikatnie zamknij jedno nozdrze, a drugim łagodnie wypuść całe powietrze. 6) Przy końcu wydechu, postępując według wzorca wariantu, który wybrałeś, nabierz łagodnie powietrza, tak aby wypełnić nim całe płuca. 7) Kontynuuj oddychanie póki nie ukończysz jednego pełnego cyklu wariantu, który wybrałeś. Potem oddychaj głęboko i łagodnie przez oba nozdrza. 78 Swami Rama Kiedy opanujesz już wybrany wariant i nauczysz się oddychyć swobodnie, równo i cicho, zauważysz, że długość twego oddechu coraz bardziej się wydłuża. Pracuj nad oddechem dalej, póki nie stanie się on wolniejszy, równiejszy i bardziej świadomy. Kiedy to osiągniesz, będziesz gotów zrobić kolejny krok. Średnio zaawansowany poziom oddychania naprzemiennego Na tym poziomie uczniowie powinni ćwiczyć trzy cykle nadi shodhanam, biorąc trzy oddechy przez oba nozdrza pod koniec każdego cyklu, aby wyciszyć i przywrócić naturalny, wewnętrzny rytm oddechu. Jeśli trzeba, można wziąć więcej niż trzy oddechy. (UWAGA: ćwicząc trzy cykle za jednym razem, drugi z nich należy rozpocząć od przeciwnego nozdrza, a więc wzorzec oddychania naprzemiennego tym samym zmieni się przy oddechu pierwszym i trzecim.) W miarę upływu czasu będziesz poświęcał oddychaniu coraz więcej czasu i uwagi. Niech twój oddech zawsze będzie równy i delikatny. Nie zmuszaj się do czegoś, co wywołuje jakikolwiek dyskomfort. Nigdy nie powinna wystąpić potrzeba szybkiego łapania oddechu czy zmuszania się do oddychania. Twoim celem jest osiągnięcie subtelnego, równego i spokojnego oddechu. I oddychanie dwa-na-jeden, i nadi shodhanam można ćwiczyć dwa razy dziennie, a po wykonaniu ćwiczeń hatha jogi, można wykonywać i inne ćwiczenia oddechowe. Wstrzymywanie oddechu jednakże, powinno się wykonywać jedynie pod okiem kompetentnego nauczyciela, który również je ćwiczył i który nauczy nas jak wykorzystywać bandhy i mudry. W przeciwnym razie zakłócenia w twojej energii życiowej mogą wywołać zakłócenia w oddechu, które są niebezpieczne dla serca, mózgu i innych narządów. Ćwiczenia w oddychaniu 79 Istnieje wiele ćwiczeń oddechowych; tu opisaliśmy jedynie kilka z nich. Mają one pomóc uczniowi osiągnąć stan medytacji, w którym oddech przepływa swobodnie przez oba nozdrza. Owo otwarcie oddechu nazywane jest rozbudzeniem sushumny i jest istotne na wyższych poziomach medytacji. Kiedy sushumna zostaje rozbudzona, osiąga się stan pewnej jasności' umysłu, który uspokaja się i pozostaje w stanie radości. Taki radosny umysł jest gotowy medytować i osiągnąć stan spokoju. Postęp w medytacji rrogram, którego celem jest zrobienie postępu w medytacji, jest rezultatem dokładnych badań i eksperymentów dokonywanych w ramach tradycji mędrców. Wielu oddanych adeptów medytacji doświadczyło jej dobroczynnych skutków. Jeśli naprawdę chcesz osiągnąć najwyższy stan medytacji, powinienieś poświęcić się temu jakże prostemu systemowi. O Naucz się codziennie zasiadać do medytacji o tej samej porze, uczyń z tego swój nawyk. O Opanuj właściwą postawę medytacyjną. Jest tylko kilka korzystnych pozycji medytacyjnych. Są to: pozycja łatwa, korzystna i zaawansowana. Wybierz jedną z nich i ćwicz ją regularnie. Twoje ciało przyzwyczai się do niej. Wskazówki i cele na pierwszy miesiąc Pierwszy miesiąc lub dwa należy poświęcić na ćwicze-'nie wygodnej pozycji medytacyjnej. Powinna ona być stabilna i wygodna. Stabilność pozycji oznacza, że możesz w niej siedzieć nieruchomo i trzymać głowę, szyję i korpus w jednej linii, że w żaden sposób nie jest ci niewygodnie. Poduszka, której używasz jako siedzisko, nie po- 81 82 S wami Rama winna być ani za wysoka, ani za twarda, ale też nie za miękka czy niestabilna. Przez pierwszy miesiąc możesz korzystać z podpory ściany, aby upewnić się, że trzymasz głowę, szyję i ciało prosto, w jednej linii. Potem naucz się siedzieć bez żadnego podparcia z zewnątrz. Dobre siedzisko medytacyjne można zrobić z drewnianej deski pokrytej dwoma kocami złożonymi na czworo. Na pierwszym poziomie praktyki możesz natknąć się na wiele różnych problemów. Po pierwsze, twoje ciało może zacząć się trząść, możesz się spocić czy zdrętwieć. Potem mniejsze mięśnie, takie jak policzki lub oczy, mogą zacząć cię swędzić. Powinieneś nauczyć się ignorować wszystkie te objawy. Z początku ciało buntuje się przeciw narzucaniu mu jakiejkolwiek dyscypliny. Jeśli podczas medytacji wyschnie ci w gardle, możesz wziąć kilka łyków wody. W pewnych przypadkach możesz zauważyć, że masz za dużo śliny w ustach. Oba te objawy mogą być skutkiem przejedzenia się lub jedzenia niezdrowej żywności. Na początku nie powinieneś próbować medytować długo, wystarczy 15-20 minut. Co trzeci dzień możesz przedłużać medytację o 3 minuty. Stopniowo, kiedy opanujesz swoją pozycję medytacyjną, będziesz medytować dłużej sam z siebie. Opanowanie wygodnej, stabilnej pozycji sprawi ci wiele radości. Dyskomfort nie jest dobrym znakiem; kiedy zakończysz medytację i wstaniesz, rozmasuj palce u nóg, nogi i uda. Módl się do Boga, aby twoja medytacja stawała się coraz lepsza, abyś wciąż czuł motywację do medytowania, abyś z coraz większym wytęsknieniem oczekiwał czasu medytacji. Lecz pamiętaj, że modlisz się do Pana Życia, który mieszka w tobie samym. Tego rodzaju modlitwa wzmacnia twą świadomość. Nie módl się o nic inne- Postęp w medytacji 83 [ go, a tylko o wzmocnienie twojej medytacji. Egoistyczne modlitwy karmią ego, osłabiają i uzależniają aspiranta. l Modlitwa powinna koncentrować się na Bogu, a nie na ego modlącego się. Ćwiczenie l Zaczynając medytację sprawdź mentalnie swe ciało. Upewnij się, że twoje oczy są zamknięte, zęby się delikatnie dotykają, wargi są zamknięte, a ręce złożone lekko na kolanach (albo obok kolan, tak daleko, jak możesz swobodnie, nie przygarbiając się, sięgnąć). Sprawdź całe ciało dokładnie od czubka głowy aż do stóp. Na czole nie powinno być żadnego napięcia; żadnego napięcia na policzkach czy szczęce; żadnego napięcia w karku czy barkach. Żadnego napięcia od ramion do dłoni. Wróć mentalnie do ramion, nie powodując żadnego napięcia. Niech nie będzie napięcia również w klatce piersiowej. Wciąż zwracając uwagę na klatkę piersiową, wdychaj i wydychaj powietrze w rytmie wygodnym dla siebie. To pomoże ci zrelaksować ciało. Weź kilka głębokich oddechów przez nozdrza i mentalnie oddal od siebie jakiekolwiek napięcie. Nie sugeruj nic swemu ciału, ale raczej obserwuj je i pozwól, aby opadło z niego całe napięcie. Zwróć teraz uwagę na brzuch. Sprawdź obszar miednicy, bioder, ud, kolan, łydek, kostek i stóp. Weź teraz co najmniej 5-10 oddechów. Wyobraź sobie swoje ciało i znów systematycznie sprawdź je całe, tym razem w odwrotnym kierunku, powracając do czubka głowy. Sprawdź je dokładnie; jeśli znajdziesz jakieś napięcie czy ból, delikatnie poproś umysł, aby skierował się do tego miejsca i uleczył ból. Umysł posiada wewnętrzną siłę mogącą poprawić tego typu dyskomfort. Nie wątp w to. 84 Swami Rama Zrozumienie umysłu Umysł jest panem ciała, oddechu i zmysłów, gdyż pełen jest siły centrum świadomości, duszy indywidualnej. Wszystkie nasze procesy myślenia, emocje, umiejętność analizowania oraz funkcjonowanie umysłu są zależne od owej wewnętrznej duszy. Trzeba po prostu uświadomić sobie ten fakt: umysł kontroluje zmysły i sprawia, że funkcjonują w świecie zewnętrznym. To właśnie umysł pragnie postrzegać świat poprzez zmysły i kategoryzować owe wrażenia zmysłowe. Umysł przechowuje wrażenia w nieświadomości, magazynie zasług i win, a potem przypomina je ilekroć zachodzi taka potrzeba. Wszystkie sadhany (duchowe praktyki, techniki i dyscypliny) istnieją po to, aby ćwiczyć umysł. A najważniejszą częścią owego treningu jest uświadomienie umysłowi istnienia rzeczywistości, która leży poza nim: nieśmiertelnej duszy. Umysł jest oddzielnym, indywidualnym istnieniem, lecz oddzielnie istnieć nie może. Istnieje tylko dlatego, że istnieje dusza. Umysł jest najdoskonalszym instrumentem, jaki posiadamy. Jeśli rozumiemy ów instrument prawidłowo, może nam on pomóc w sadhanach. Jednakże, jeśli umysł nie jest uporządkowany i zdyscyplinowany, może nas odciągnąć od naszych celów i rozproszyć nasze potencjały. Wszystko, co należy do dziedziny umysłu, może zostać przez umysł uleczone, kiedy tylko poznamy naszą głębszą naturę. Kiedy uświadomimy sobie nasze wewnętrzne ja, będziemy w stanie świadomie uleczyć lub zapobiec wystąpieniu wielu chorób. Istnieją cztery funkcje umysłu: manas, buddhi, ahamka-ra oraz chitta. Należy je zrozumieć, a ich funkcje skoordynować. Manas to umysł niższy, przez który kontaktujemy się ze światem zewnętrznym i który dostarcza nam Postęp w medytacji 85 wrażeń zmysłowych i informacji. Manas ma tendencję do wątpienia i kwestionowania, która może przysporzyć problemów, jeśli jej nie powściągnąć. Buddhi to wyższy aspekt umysłu, drzwi do mądrości wewnętrznej. Ma on umiejętność decydowania, osądzania i rozróżniania. Może obrać mądrzejszą z dwóch opcji, jeśli funkcjonuje prawidłowo i jeśli manas przyjmie jego kierownictwo. Ahamkara to poczucie „siebie", indywidualnego ego, które wie, że jest oddzielnym istnieniem. Daje nam poczucie tożsamości, lecz również poczucie separacji, bólu i wyobcowania. Chitta jest bankiem pamięci, który przechowuje nasze wrażenia i doświadczenia. Może być użyteczny, ale może również przysparzać problemów, jeśli nie zostanie skoordynowany z innymi funkcjami. Owe cztery funkcje opisane są bardziej szczegółowo w The Art of Joyful Living (Sztuka radosnego życia, wyd. poi. LIMBUS). Każdy aspirant powinien zwracać uwagę na te cztery funkcje umysłu (manas, chitta, buddhi i ahamkara), które mają różne umiejętności i obowiązki, a także na ich zachowanie w świecie zewnętrznym, aby nie nabyły chorób przekazywanych poprzez niezdrowe jedzenie, seks czy niezrównoważony styl życia. Czystość jest cenna, lecz nie powinna stać się naszą obsesją, gdyż aby mógł skutecznie funkcjonować, systemowi immunologicznemu niezbędny jest również zdrowy umysł. Czystość umysłu osiąga się pozbywając się tendencji do negatywizmu, pasywności i lenistwa. Tego typu zdrowy umysł jest pewien siebie, a wtedy buddhi może skuteczniej dokonywać rozróżniania i podejmować lepsze decyzje we właściwym czasie. Aby skoordynować działanie różnych dziedzin umysłu, musimy nauczyć się obserwować funkcje umysłu obja- 86 S wami Rama wiające się poprzez to, co robimy i mówimy, a jednocześnie obserwować sam proces myślenia. Ignorancja jest matką wszystkich chorób, dyskomfortu, bólu i nieszczęścia. Oczyszczony, spokojny i wyciszony umysł jest zdrowy i nastawiony pozytywnie. Proces medytacji sprawia, że umysł pozostaje użytecznym i konstruktywnym instrumentem. Jasny umysł, oczyszczony i wyszkolony w skupianiu się na jednym punkcie, może w wielu przypadkach pomóc w uzdrawianiu. Samouzdrawianie jest jedną z naturalnych umiejętności fizycznych umysłu każdego człowieka. Przypuśćmy na przykład, że obierasz jabłko, kaleczysz sobie palec, który zaczyna krwawić. Zauważysz, że komórki ciała działają jakby rozumiały; dlatego podejmują natychmiastową akcję ratunkową w miejscu skaleczenia, aby powstrzymać krwawienie i ochronić uszkodzone komórki. Z czasem, w zależności od kondycji twego systemu immunologicznego, ciało uleczy się samo. Komórki ciała, którego procesy mentalne i emocjonalne nie są skoordynowane, również mogą podejmować wszelkiego rodzaju akcje ratunkowe. Jednakże, właśnie z powodu braku owej koordynacji i równowagi na subtelnym poziomie funkcji umysłu, mogą wystąpić choroby i przeszkodzić nam w sadhanie. Uważam, że jeśli przywiążemy się emocjonalnie do przedmiotów świata zewnętrznego i nie będziemy w stanie rozwinąć naszych wewnętrznych potencjałów, wtedy nasze życie będzie niekompletne i staniemy się ofiarami niezadowolenia i rozczarowania. Dlatego powinniśmy wykorzystać wszystkie środki, jakie posiadamy, aby z naszego ciała, oddechu, zmysłów i umysłu uczynić zdrowe narzędzia dla potrzeb sadhany. Kiedy osiągniesz stan medytacji, w którym ciało staje się doskonale wyciszone i nieruchome, nie trzęsie się, nie Postęp w medytacji 87 drży, wtedy poczujesz niezwykłą radość, zupełnie inną od wszelkich innych rodzajów radości pochodzących z doświadczania świata zewnętrznego. Wtedy możesz zacząć obserwować swój oddech i wkroczyć w następne stadium medytacji. Pamiętaj, że praktykowanie świadomości oddechu jest w medytacji sprawą nadzwyczaj istotną. Obserwuj swój oddech i przekonaj się, czy nie zauważysz jakichś problemów związanych z wyżej opisanymi czterema najczęstszymi problemami: oddechem urywanym, płytkim, głośnym i przerwami w oddechu. Ciało powinno być nieruchome, a głowa, szyja i korpus znajdować się w linii prostej, abyś mógł oddychać swobodnie. Ćwiczenia na drugi miesiąc W drugim miesiącu możesz rozszerzyć ćwiczenia w następujący sposób: wykonaj ćwiczenia rozciągające i oddechowe. Ćwiczenia fizyczne pomagają rozluźnić mięśnie, lecz aby osiągnąć stan głębszego odprężenia na sub-telniejszym poziomie nerwów oraz aby odprężyć system nerwowy, niezbędne są ćwiczenia oddechowe. Oddychanie naprzemienne i równe są wspaniałym przygotowaniem, lecz podczas samej medytacji jedynym ćwiczeniem, jakie należy wykonywać jest świadomość oddechu. Oddech jest jednym z najważniejszych punktów, na jakich koncentruje się umysł. Umysł i oddech są od siebie nierozłączne. Umysł w sposób łatwy i naturalny koncentruje się na oddechu. Jak już powiedzieliśmy sobie wcześniej, przez pierwszy miesiąc aspirant ma koncentrować umysł na przepływie oddechu, obserwując swoje wdechy i wydechy, i starając się usunąć owe cztery główne problemy oddechowe. Następ- o o S wami Rama nie umysł powinien skoncentrować się na ćwiczeniu opisanym poniżej. Ćwiczenie 2 Będzie to wspaniale doświadczenie, lecz pamiętaj, że doświadczysz owego przyjemnego stanu tylko wtedy, gdy najpierw nauczysz się zachowywać nieruchomą i wygodną pozycję, aby twoje ciało nie odciągało cię od wewnętrznej radości, jakiej dostarczyć może to ćwiczenie. Jest ono wyjątkowo subtelne; jest ono bardziej zaawansowane i wyszukane niż inne doświadczenia związane ze świadomością oddechu. Jest ono centralnym punktem doświadczeń tysięcy lat i długiej linii mędrców i nauczycieli. Wydychaj, jakby twój oddech rodził się u podstawy kręgosłupa i dążył ku głowie, nie napotykając po drodze żadnych przeszkód. Wydychaj, jakbyś to zrobił od samego czubka głowy do podstawy kręgosłupa. Będzie ci łatwiej, jeśli wyobrazisz sobie trzy kanały kręgosłupa: jeden w środku, który fizjolodzy nazywają centralis canalis, a po obu jego stronach dwa subtelne kanały, które jogini nazywają idą i pingala, czyli dwa główne nadi opisane wcześniej. Wdychaj i wydychaj przez centrałis canalis, który jest wyjątkowo delikatną, mlecznobiałą tubą. Poczuj delikatny prąd energii płynący pomiędzy rdzeniem przedłużonym (u podstawy mózgu) a spojeniem łonowym. Obserwuj swój umysł i zauważ ile razy ulegnie rozproszeniu. W chwili, gdy umysł zajmie się czymś innym, stwierdzisz, że w oddechu następuje niewielka przerwa lub nieregularność. W czasie ćwiczenia należy zwracać uwagę na to, aby oddech przepływał swobodnie, bez żadnych odgłosów, aby nie był nierówny, płytki i aby nie wystąpiły w nim przerwy. Oddychając ze świadomością swego kręgosłupa, zwróć uwagę na to, w jaki sposób oddech przechodzi przez Postęp w medytacji 89 nozdrza. Możesz zauważyć, że jedno nozdrze wydaje się być jakby zablokowane, a drugie bardziej otwarte. Możesz z łatwością wdychać przez jedno, ale nie przez drugie nozdrze. W takim przypadku, zwróć uwagę na zablokowane nozdrze. Możesz się zdziwić, kiedy po chwili zauważysz, że otwiera się ono. Na przykład, najpierw możesz zwrócić uwagę na prawe nozdrze. Kiedy otworzy się ono i łatwo ci będzie przez nie oddychać, zwróć uwagę na drugie nozdrze, aby i ono również się otworzyło. Jeśli będziesz ćwiczył systematycznie, wkrótce będziesz potrafił kontrolować swój oddech. Oddech i umysł są bliźniaczymi prawami życia. Choć istnieją oddzielnie, są blisko ze sobą związane i oddziałują na siebie wzajemnie. Spróbuj uświadomić sobie, że przepływem twego oddechu możesz kierować w sposób świadomy, poprzez zwyczajne zwrócenie na niego uwagi umysłu. Wkrótce stwierdzisz, że z chwilą, kiedy zmieniają się twoje myśli, zmienia się również oddech. Eksperymentując z subtelnymi potencjałami elektrycznymi związanymi z oboma nozdrzami, mędrcy odkryli, że owe dwa aspekty oddechu mają różne natury. Oddychanie lewą stroną ma efekt kojący, podczas gdy oddychanie prawą stroną ma efekt rozgrzewający. Według tej zaawansowanej nauki oddychania, kiedy zauważysz, że jedno z nozdrzy jest aktywniejsze, będzie to oznaczało, że jedna z tattv (subtelne elementy) staje się aktywna i zaczyna dominować, co stwarza zakłócenia w umyśle. To właśnie jest przyczyną zmian w przepływie twego oddechu. Na tattvy wpływa sposób, w jaki oddech przepływa przez prawe i lewe nozdrze, a na twój oddech ma wpływ dominująca tattva. Jednakże, kiedy już zaczniesz kontrolować oddech, będziesz potrafił również kontrolować zmiany w tattvach, a to zgodnie ze swoją Postęp w medytacji 91 I nieodpartą chęć, aby wejść w ten stan ponownie i przez cały dzień będziesz z niecierpliwością czekał chwili rozpoczęcia medytacji. Kiedy oba nozdrza oddychają swobodnie, oznacza to, że wdychasz i wydychasz powietrze przez oba nozdrza jednocześnie, co jest znakiem rozbudzenia się sushumny. Wielki przełom nastąpi, kiedy będziesz potrafił utrzymać ten stan przez pięć minut, a twój umysł będzie potrafił skupić się na jednym punkcie. Od tej chwili będzie się skupiał na twoim wnętrzu. Tej kriyi (specjalnemu ćwiczeniu) należy poświęcić dwa do trzech miesięcy. Umyśl świadomy Umysł świadomy jest tą częścią umysłu, która funkcjonuje w czasie czuwania. Jest to po prostu niewielki ułamek całości umysłu. Nasz system kształcenia - czy to w domu, szkole czy na uniwersytetach - nie ma systematycznego programu, który by nauczał nas jak naprawdę zrozumieć i uświadomić sobie całość swego umysłu, a zwłaszcza umysł nieświadomy. Owa maleńka część umysłu, którą kształtuje nasz system edukacyjny od dzieciństwa do dorosłości, jest zaledwie umysłem świadomym. Umysł świadomy opiera się na zmysłach i dzięki nim zbiera dane ze świata zewnętrznego. Posiadamy pięć subtelnych zmysłów poznawczych (wzrok, słuch, smak, węch i dotyk) i pięć najważniejszych organów (ręce, stopy, narządy mowy oraz organy reprodukcji i eliminacji). Większość z nas niewiele wie o tym jak należy kształcić świadomy aspekt umysłu. Mędrcy jednakże, z pomocą metod medytacyjnych, nauczyli się zanurzać głęboko w swą nieświadomość i wykorzystywać jej możliwości w sposób uporządkowany. Ci wielcy ludzie potrafili osiągnąć to za pomocą prostej, systematycznej metody medy- 90 Swami Rama umiejętnością rozróżniania i głębokością koncentracji. Jest to dogłębna nauka opisana bardziej szczegółowo w Path of Fire and Light. Rozbudzenie sushumny Pójdźmy teraz krok dalej i zajmijmy się procesem uspokajania umysłu, aby mógł doświadczyć radości w medytacji. ' Metoda ta nazywana jest rozbudzeniem sushumny. Aspirant, który cierpliwie podda się temu programowi, z pewnością na tym skorzysta. Ci, którzy są „czytelnikami ekonomicznymi" najprawdopodobniej przeczytają te instrukcje nie poświęcając im więcej uwagi i nie praktykując ich, a w ten sposób zyskają jedynie niewiele. Niech Bóg im błogosławi, a może pewnego dnia i oni podążą ową ścieżką światła. Aby zacząć proces rozbudzania sushumny, medytujący skupia umysł na oddechu przepływającym dwoma nozdrzami. Ale uwaga, nie znaczy to, że należy wizualnie skupić się na czubku nozdrzy czy nosa; nie jest to trata-ka (patrzenie oczami). Celem jest skupienie świadomości na przepływie oddechu, na mostku pomiędzy dwoma nozdrzami, tuż nad górną wargą. Kiedy skupisz umysł na tym punkcie, wkrótce odkryjesz, że oba nozdrza zaczną oddychać swobodnie. Zjawisko to nazywane jest sandhya, małżeństwem słońca z księżycem, związkiem między pin-galą a idą. Jest to cudowna chwila, kiedy to ani zmartwienia, ani strach czy inne negatywne myśli nie rozpraszają umysłu. Ważne jest jednakże, aby to sobie uświadomić, ponieważ uczniowie nie mają wiele doświadczenia w wywoływaniu tego stanu, dlatego zazwyczaj nie trwa on długo i trudno jest utrzymać go przez dłuższy czas. Kiedy regularnie, rano i wieczorem, będziesz koncentrował umysł na punkcie pomiędzy dwoma nozdrzami, stwierdzisz, że łatwiej ci osiągnąć stan radości. Poczujesz -O2o\iJ ynpods ihviLp9ui 'muat ouMOp •psojzs/(zjd t psozspiuzEJSj 'psojzsgzjd 5ts BA\Xj>[po ui9iuzon pazjd uu/(zo od 'pufAomjui AzpaiM op iMZJp BUO BJ91MJO 'pEAV;Cl9Zjd AZ9JBU 91U 3IZBJ UlKupBZ AY M SIUBJSOZOd }S9f ifOBJ^paUI M UI9I>[OJ>[ •p^ouozsBJjsnaiu ureu sfep Bf Z feZSZ/^A\feu feqOS Z lSOU/(zjd 9IU lfD>pJSy(lB feSoui 9iu aż '9iqos feiuiopBiMsn 'izpoqD mi O} O 9TU OJ 9Z 'l{lZpJ9IAVJS I 'BJBIMS IOSOUUI9Mzjd I IDSOpBJ ilXzopBiMsop znf Xzjoj>[ 'o§9uu9izpoo -9ZJ pUUI BIU9IUJSI lUIOp^IMS BS /(ZJOJ>J '9IZpnj 'OJJSlią 9IZp5q po fOAVJ 'jnUIUI 09TS9lZp BU 3IUBMJ9ZJd3IU {sXmn pidn^s jijBjjod zssizp9q Xp9i^ -ipBj/(p9ui fouoid -O5(S 'pl>[Oq9{§ UI9UBJS JS9f BJOJ>[ 'iqpBUIBS MOUIOIZOd 9| -91M 9f9IU}SJ '^pBUIBS pfeU§BISO 9ZOUI pfejpO I pSOUSBf B§ -BISO {sXuin ijfBj^ 'HS^ui qoKA\s BtUBpBq psoujśfoiuin zS9izp -9qBU O/WOIlldoJS '/Czi^BUB IpBldtU9JUO>I S90Ojd ZS3IUZDBZ IJIMąO f9J PO 'BUJBUOfOBJJI I BUBMOUI§BUIlXAV )S9f qDIU Z OSOZS5J9IM 9Z 'UJ9JOd ZSIZpJ3TA\JS !UJOA\BqO UI^MS 3IUpBf>[ -op 9is pazjMzad sgugiui/wod 'nsAu qo^usB{M ui9tirepBqz pgzad B/v\Bqo AqB{Xq ui9p5{q ui/CuzBMOfj -oSgures 9iq9is B[p pSOA\l|dj9p 9IS p/CZDHBU ZSISRUI np9IZM9TSp9Zjd UlXj ^ -OJOIZ9f 9{BO ppS^Z09IUBZ 9UO B§OUI 'Xui9fnJ9IJ{Od 9IU lUIBpOUI9 T|S9f 'XpOM BlUqOZJ9IMOd pod ZHJ up[9j Xqm 'njs/dun Bjoizgf iuqozj9tMod fgziuod 9fnJ9do BJOJJJ 'OOUI BUZ9Jod fefBpBISOd 9pOUI9 9lJ{Zpnq pf ^ZOZSJBUI Xpo/v\ op /(uoonza >jXui ppOf>JBZ 9jgBU BUZOllI 'UI^UIOpBIMS9IU M 9IS IMBfod 9JO}5[ '91U3IUUJOdSA\ 9ZOU/Cp9fod S3I?[ -E(" 'XuiopBiMs {sXuin ppjfodsn 5is UIBU Bpn simozod Xp -3i>[ PMBN -feoiuiuglB} BJBjsozod njsAuin Xuioizod suoidsn M dśjsoj 92 Swami Rama tacji. Smutne to, ale większość ludzi operuje na poziomie świadomości zaledwie powyżej zwierzęcia, gdyż nie wiedzą jak uzyskać dostęp do głębszych pokładów umysłu. Dlatego właśnie nie są świadomi ukrytych w nich samych skarbów ich osobowości. Istnieje wiele przeszkód na drodze zrozumienia swego umysłu świadomego. Umysł jest zwykle zaciemniony, zagubiony i niezdyscyplinowany, skoncentrowany niemal jedynie na obiektach świata zewnętrznego, gdzie wszystko wydaje się nieustannie zmieniać. Sam umysł jest zagubiony, a więc dla wielu osób nawet uczenie się i postrzeganie obiektów i zdarzeń świata zewnętrznego jest poważnym problemem. Ci jednakże, którzy medytują, uczą się oczyszczać umysł i koncentrować go na jednym punkcie. Potrafią oni postrzegać dane ze świata zewnętrznego takimi, jakie one są. Tacy ludzie widzą rzeczy jasno i wyraźnie, a nie jak inni, w sposób niewyraźny i rozproszony. Z pomocą medytacji można wpoić umysłowi świadomemu nowe nawyki. Osobowość można przekształcić, kiedy nauczysz się jak porzucić bezcelowe myśli powstające w umyśle świadomym. Naucz się obserwować swe myśli, a jednocześnie nie daj się im porwać, wpłynąć na siebie, nie wplątuj się w sceny, uczucia, koncepty i wspomnienia, które przesuwają się przed twoim umysłem. Kolejne trzy do czterech miesięcy regularnej medytacji poświęć na nauczenie się, jak sobie radzić ze świadomym aspektem umysłu. Czasami ludzie czują, że już zdołali zapanować nad swoim umysłem, lecz to zwykle nie jest prawdą, ponieważ nawet jeśli mogą kontrolować swój umysł świadomy, wciąż nie potrafią kontrolować nieznanego umysłu nieświadomego, potężnego i silnego. Nieświadomość jest wielkim zbiornikiem wrażeń i wspomnień naszych czynów, pragnień i emocji. Dla przeciętnego człowieka owe (pytania i odpowiedzi na temat medytacji P: Dlaczego uważa się, że „muzyka medytacyjna" nie pomaga w pogłębieniu medytacji? O: Muzyka jest bodźcem zewnętrznym, który prowadzi twe zmysły i umysł w kierunku świadomości zewnętrznej, a nie ku wewnętrznemu skupieniu medytacyjnemu. Koncentracja na jakimś przyjemnym, zewnętrznym bodźcu - takim jak róża czy subtelna muzyka - może uspokajać, ale nie poprowadzi cię w kierunku najwyższego stanu świadomości wewnętrznej. Ciesz się muzyką kiedy indziej, ale nie myl jej z medytacją. P: A palenie kadzidełek lub świec? Czy są one konieczne lub pomocne? O: Palenia kadzidełek podczas medytacji nie poleca się z tego samego powodu; ich zapach lub dym może nas rozpraszać. Jeśli chcesz, zapal niewielkie kadzidełko zanim zaczniesz medytować, aby wprowadzić miłą atmosferę, ale uważamy, że powinieneś raczej zgasić je, kiedy zaczniesz medytować. Świece, których płomyki migoczą, również mogą nas rozpraszać, mimo tego nawet, że mamy zamknięte oczy. Jeśli możesz zaopatrzyć się w dobrej jakości, nie migoczące świece, będą one dla ciebie mniej kłopotliwe, ale znów powtarzam, skoro nie masz koncentrować się nie na świecy, więc światło zewnętrzne nie jest potrzebne. 95 94 Swami Rama ficznej, takie jak natura Boga, lecz. mędrzec nic nie powiedział. Aspirant mówił i mówił, i zadawał wiele podchwytliwych pytań, lecz mędrzec wciąż nic nie mówił. W końcu, sfrustrowany, aspirant zapytał dlaczego mędrzec nie odpowiedział na jego pytania. Wtedy mędrzec uśmiechnął się i rzekł łagodnie: „Ja odpowiadałem, ale ty nie słuchałeś: Bóg jest milczeniem". Kiedy studiowałem w Himalajach i innych częściach Indii, spotkałem kilku szczęśliwców, którzy osiągnęli ów głęboki stan ciszy i również pomagali tym, którzy przygotowywali się do medytacji. Cisza ta kryje się poza ciałem, oddechem i umysłem. Z milczenia emanuje spokój, szczęście i błogostan. Medytujący sprawia, że cisza staje się jego własnym domem. To właśnie jest ostateczny cel medytacji. Pytania i odpowiedzi na temat medytacji 97 pływa ona z różną siłą i natężeniem. Centrum świadomości kryje się poza ciałem, zmysłami, oddechem i umysłem. Dlatego wszechstronna metoda, która prowadzi do usunięcia wszystkich przeszkód stojących na drodze doświadczenia swej najgłębszej istoty, jest metodą najlepszą. P: Nie tylko istnieje wiele różnych technik, lecz również wiele różnych ścieżek jogi, na przykład ścieżka oddania czy ścieżka czynu. Którą z nich powinienem wybrać? O: Wiele jest różnych ścieżek, lecz cel jest jeden. Ścieżka, która przyniesie ci wewnęrzną satysfakcję będzie tą, którą powinieneś podążać. Poczuj która ścieżka jest właściwa dla ciebie. P: Czy powinienem korzystać z budzika, aby wiedzieć kiedy zakończyć medytację? O: Od samego początku powinieneś nauczyć się wzmacniać swą sankalpa shakti (siłę woli) postanawiając, że zakończysz medytację dokładnie po 10, 15 czy 20 minutach. Umysł jest najdoskonalszym ze wszystkich budzików, a w miarę upływu czasu twój umysł sam będzie wiedział kiedy zakończyć medytację. Nie potrzebujesz żadnych urządzeń zewnętrznych, kiedy postanowisz, że chcesz zakończyć medytację o danej godzinie. Ogólnie rzecz biorąc, nie trzeba koniecznie korzystać z budzika, aby mierzyć czas medytacji, skoro przecież nie jest ona, jak sen, stanem, w którym tracisz poczucie upływu czasu. I nie jest też przyjemne, kiedy nagle podrywa cię brzęczenie budzika. Jeśli martwisz się czasem, miej zegarek w zasięgu wzroku, abyś mógł sprawdzać upływ czasu, albo jeszcze lepiej, spróbuj tak ustawić swoją medytację, abyś nie musiał się przejmować czasem. Medytuj wcześnie rano albo wieczorem, kiedy nie czekają cię już żadne obowiązki. 96 Swami Rama P: Wydaje się, że istnieje wiele różnych tradycji i technik medytacyjnych. Skąd się biorą te różnice? Skąd mam wiedzieć, która technika jest najlepsza dla mnie? O: Celem wszystkich autentycznych tradycji jest nieść pomoc uczniom w poznawaniu ich wewnętrznej natury. Pozornie różne techniki można porówać do wielu różnych ścieżek prowadzących na szczyt góry. Idąc tymi ścieżkami, możemy oglądać różne widoki, lecz doszedłszy na szczyt, wszyscy doświadczamy tego samego. Niektóre techniki medytacyjne wykorzystują mantry (o których dyskutowaliśmy wcześniej), podczas gdy inne tradycje wykorzystują inne praktyki, często koncentrujące się na oddechu. Jakąkolwiek metodę wybierzesz, ważne jest, abyś ćwiczył ją regularnie i sumiennie. Uczniowie różnią się osobowościami, umiejętnościami czy skłonnościami, dlatego każdy wybiera sobie taką technikę, jaka mu najbardziej odpowiada. Naucz się jednej metody, stosuj ją konsekwentnie przez jakiś czas, dzięki czemu zaobserwujesz, w jaki sposób na nie reagujesz. Medytacja wykorzystująca tylko świadomość oddechu nie wystarczy, gdyż aspirant powinien się nauczyć wychodzić poza świadomy, a nawet poza nieświadomy umysł. Niektóre tradycje prowadzą uczniów poza nie, podczas gdy inne metody ograniczają się tylko do świadomości oddechu. Najważniejsze jest wyćwiczyć wygodną, nieruchomą postawę, a potem uświadomić sobie swój oddech, lecz istota ludzka jest też istotą myślącą i nie potrafi zignorować różnych poziomów swego umysłu. Dlatego technika, która prowadzi aspiranta poza wszystkie poziomy umysłu jest wyższą metodą medytacji. Nie potępiamy innych technik medytacyjnych, lecz niektóre z nich są kompletne, a niektóre nie. W końcu aspirant musi uświadomić sobie swą właściwą tylko sobie naturę, źródło świadomości, z którego wy- Pytania i odpowiedzi na temat medytacji 99 czeń oddechowych. Postanów, że nic ci nie przeszkodzi, bez względu na to jakiego rodzaju myśli przyjdą ci do umysłu świadomego z magazynu zasług i win, czyli umysłu nieświadomego. Kiedy nauczysz się obserwować swe myśli nie angażując się w żadne wyobrażenia, uczucia, myśli i zainteresowania, wtedy żadna myśl - dobra czy zła, pomocna czy nie - nie może ci przeszkodzić. P: Czasami coś mnie swędzi, głowa mi się kiwa na boki albo dzieje się jeszcze coś innego - na przykład ziewam, płyną mi łzy czy czuję gwałtowną potrzebę przełknięcia. Jak mam sobie z tym wszystkim radzić? O: Tego typu zjawiska zdarzają się podczas wstępnych stadiów medytacji. Jeśli się nie przejadamy, nauczymy odsuwać od umysłu wszelkie myśli i obserwować ciało, wtedy nic takiego nie będzie się działo. P: Dlaczego boję się podczas medytacji? O: Ten problem zdarza się często u tych, którzy nie chcą uświadomić sobie pewnych pragnień i tłumią jakieś myśli, a także u tych, którzy chcą uciec od samoświadomości, nie chcąc przeanalizować lub zrozumieć swego procesu myślenia. W zasadzie uczeń jest zawsze bezpieczny podczas medytacji, ponieważ im bliżej jesteśmy naszej najgłębszej, nieśmiertelnej rzeczywistości, tym jesteśmy bezpieczniejsi. To prawda, że w czasie medytacji wychodzą na światło dzienne ukryte zazwyczaj motywy postępowania i tłumione uczucia, lecz aspirant powinien kultywować swą wewnętrzną siłę i uświadomić sobie te rzeczy, a potem nauczyć się je odsuwać, aby nie stanowiły przeszkody i nie rozpraszały umysłu. Szczery wysiłek i sumienne, regularne praktykowanie medytacji w kuńcu pomoże ci pokonać te przeszkody. 98 S wami Rama P: Co mam robić, jeśli zaczną mnie boleć nogi albo jeśli ścierpnę? O: To się często zdarza, kiedy aspirant nie ćwiczy dostatecznie dużo, lecz jeśli zaczniesz wykonywać ćwiczenia rozciągające przed i po medytacji już po kilku dniach zauważysz różnicę. Jeśli wciąż będziesz czuł jakiś dyskomfort lub jeśli ścierpną ci stopy, wyciągnij nogi i zmień pozycję na kilka minut. Możesz rozmasować lub rozciągnąć mięśnie, a potem, kiedy poczujesz się lepiej, usiądź ponownie w poprzedniej pozycji. Stwierdzisz, że będziesz potrafił siedzieć w tej pozycji coraz dłużej, a za kilka miesięcy twoje ciało zupełnie zapomni o początkowych niewygodach. Większość współczesnych ludzi nie siedzi na podłodze, więc początkowo niektóre pozycje mogą być dla ciebie niewygodne. Jednakże najprawdopodobniej okaże się, że szybko przyzwyczaisz się do swojej pozycji medytacyjnej i zaczniesz ją uważać za coś zupełnie naturalnego. Z początku zazwyczaj tak bywa, że ciało ma trudności z przyzwyczajeniem się do siedzenia na podłodze (czy do jakiegokolwiek nowego ćwiczenia), pamiętaj jednak, że nigdy nie powinieneś zmuszać ciała do bolesnych ćwiczeń. Ćwiczenia fizycze wykonywane przed i po medytacji pomoga-ją w utrzymaniu dobrego krążenia krwi, P: Czasami moja medytacja jest dobra, a czasami jest pełna zakłóceń. Jak mam sobie z tym radzić? O: Jiiedy twój umysł zajmuje się sprawami tego świata, przeszkadza ci to w medytacji. W takich przypadkach powinieneś kultywować silne postanowienie odsuwania od siebie wszystkich myśli, które pojawiają się w twoim umyśle i żądają twej uwagi. Dlatego, zanim usiądziesz do medytacji, powinieneś koniecznie powziąć to postanowienie i wznieść swą uwagę wyżej poprzez wykonanie ćwi- Pytania i odpowiedzi na temat medytacji 101 wać się pragnieniami seksualnymi. Seks jest potrzebą biologiczną i emocjonalną, lecz nad swymi apetytami trzeba panować. Nie powinny one stać się najważniejszym celem życia człowieka. Jeśli chodzi o jedzenie, to prosta, pożywna i świeża, nie przegotowana żywność jest najlepsza dla aspiranta medytacji. Nie należy jednakże się przejadać, nawet najzdrowszą i najpożywniejszą żywnością, gdyż nie jest to zdrowe dla organizmu. Nie powinno się medytować ani będąc głodnym, ani tuż po posiłku. P: Skąd mam wiedzieć kiedy potrzebuję nauczyciela i jak mam go znaleźć? O: Kiedy aspirant zaczyna badać ulotną i przejściową naturę przedmiotów świata zewnętrznego, przestają go one satysfakcjonować. Zaczyna kwestionować cel życia, a potem próbować zrozumieć swoje własne wewnętrzne stany. Często się zdana, że taki uczeń studiuje myśli mędrców. To właśnie w tym czasie uczeń stwierdza, że potrzebuje przewodnika, jest takie stare powiedzenie - które mówi prawdę - że kiedy uczeń gorąco pragnie poznać prawdę, uczciwie jej szuka i jest przygotowany, wtedy na jego drodze pojawia się nauczyciel. Wszyscy aspiranci powinni wiedzieć, że autentyczny nauczyciel jest zawsze bezinteresowny i zna stany umysłu aspiranta, i odpowiednio nim kieruje. Nie szukaj nauczyciela, lecz najpierw się przygotuj, a twój nauczyciel zjawi się. Ci nauczyciele, którzy są egoistyczni i chcą dominować, albo którzy wykorzystują swych uczniów, nigdy nie będą w stanie nikim pokierować naprawdę. Nauczyciele, którzy są bezinteresowni, doświadczeni i którzy medytują, wiedzą czy aspirant jest naprawdę przygotowany do kroczenia ścieżką. To prawda, że kompetentny nauczyciel jest darem łaski od Boga. 100 S wami Rama P: Co to jest japa? Jak może pomóc pogłębić medytację ? O: Japa to nieprzerwane powtarzanie w myślach swojej mantry. Jest to użyteczne narzędzie pomagające skupić umysł na centrum świadomości. Można to robić przez cały czas, w każdej sytuacji i każdych warunkach. Jednym z najlepszych sposobów jest cicha recytacja mantry (nie poruszamy wtedy językiem). Umysł zawsze myśli obsesyjnie o rzeczach, których pragniemy i których nie chcemy. Zajmowanie umysłu japą pomoże nam pokonać tę tendencję. Kiedy japa staje się ajapa japa (czyli japą spontaniczną, nie wymagającą od nas żadnego wysiłku), wytwarza pewnego rodzaju radość wewnętrzną, spokój i szczęście. Jeśli robimy japę z uczuciem, a nie tylko mechanicznie powtarzamy swą mantrę, wtedy uczeń może osiągnąć ma-habhave (ekstazę). Wszystkie duchowe tradycje świata polecają jakiś rodzaj japy. Należy ona do najpotężniejszych pomocy aspiranta medytacji. Japę można robić posługując się malą, czyli paciorkami nanizanymi na sznurek, jak różaniec, albo można ją robić tylko mentalnie. Jeśli posługujesz się małą, przesuwasz jeden paciorek za każdym razem, kiedy powtarzasz mantrę. P: Jaka jest różnica między medytacją a mentalną japą? O: Japa prowadzi medytującego jak nieodstępny towarzysz, pomagając mu przekroczyć bariery dzielące go od stanu ciszy. Cisza jest największym z osiągnięć. Jest doświadczeniem, w którym człowiek pozostaje w pełni świadomy wewnętrznej rzeczywistości, czyli swej jaźni, która jest jaźnią całej uniwersalnej prawdy. P: Czy dieta i życie seksualne wptywają na medytacją? O: Oczywiście, że te czynniki mają wpływ na medytację, dlatego umysł nie powinien przez cały czas zajmo- Pytania i odpowiedzi na temat medytacji 103 py na swej drodze i jest w pełni wyposażony, aby radzić sobie nawet z największymi problemami, pod warunkiem że podąża swą ścieżką uczciwie i ze zdeterminowaniem. Jeśli wyczerpiesz już swoje ludzkie zapasy sił, a wciąż nie znajdziesz spokoju w sobie, wtedy poddaj siebie Jaźni wszystkiego, Panu Życia. Takie samopoddanie się jest najlepszą z metod. P: Czy w medytacji kryją się jakieś niebezpieczeństwa? O: Medytacja nie jest w najmniejszym stopniu niebezpieczna, lecz jeśli nie jesteśmy przygotowani, siedzenie z zamkniętymi oczami i wyobrażanie sobie różnych rzeczy będzie po prostu stratą czasu i energii. Powinniśmy zrozumieć całą metodę i stopniowo nauczyć się być „tymi, co są wewnątrz". Większość z nas uczy się uczyć, obserwować i weryfikować rzeczy tylko w świecie zewnętrznym. Uczenie się patrzeć, znajdować i widzieć wewnątrz to zupełnie inna ścieżka. Dlatego systematyczna medytacja jest użyteczna. Wielu nauczycieli twierdzi, że ich metody są skrótem i że inne metody są cokolwiek przydługawe. Nie ma czegoś takiego jak skrót czy przydługi proces; ścieżka całkowicie zależy od możliwości ucznia, jego uczciwości i zdeterminowania. Nie daj się omamić taką propagandą, hasłami czy reklamami. Pracuj nad sobą. P: Jakie są objawy pogłębiającej się medytacji? O: Medytacja sprawia, że umysł koncentruje się na jednym i zwraca się ku wewnątrz. Kiedy nauczysz się tak organizować swoje obowiązki, aby nie były przeszkodą w medytacji, i kiedy będziesz medytować regularnie, wtedy stwierdzisz, że zostałeś obdarowany w szczególny sposób. Umysł stanie się badawczy, skupiony na jednym 102 S wami Rama Radzę poszukiwaczom, aby nie biegali tu i ówdzie w poszukiwaniu nauczyciela, lecz raczej aby przygotowali się obserwując swój własny umysł, swe czyny i słowa, gdyż w każdym z nas kryje się nauczyciel, którym jest nasze własne sumienie. Jeśli zignorujemy naszego wewnętrznego nauczyciela, wtedy nauczyciel zewnętrzny na nic nam się nie przyda. Nauczenie się jak słuchać swego własnego sumienia jest wielkim przygotowaniem do wkroczenia na ścieżkę duchowości. Czasami ego dochodzi do głosu i zwodzi nas. Umysł jest magikiem, który zna wiele sztuczek, lecz prawdziwy aspirant nauczy się rozpoznawać kiedy głos wewnętrzny należy do jego sumienia, a kiedy należy on do zwodniczej i egoistycznej części ^jego osobowości. Radzę uczniom modlić się do wszechmocnej Jaźni, gdyż odtąd ich modlitwy nigdy nie zostają bez odpowiedzi. P: Skąd uczeń wie, że robi postępy? O: Postęp na ścieżce duchowej to nie to samo, co postęp w świecie zewnętrznym. Na ścieżce wewnętrznej postęp oznacza rozwijanie spokojnego i radosnego umysłu. Uczeń nie czuje się pobudzony czy podekscytowany. Wewnętrzne doświadczenie jest wystarczającą wskazówką postępu aspiranta. Aspirant napotyka oczywiście na swej drodze i innych, którzy mają podobne cele, gdyż prawo natury mówi, że podobieństwa się przyciągają. P: Czy medytacją można uleczyć problemy emocjonalne? O: Medytacja jest najlepszą ze wszystkich terapii, pod warunkiem że praktykuje się ją systematycznie. Stopniowo aspirant uczy się radzić sobie ze swoimi problemami, obawami i nawykami. Każdy człowiek może robić poste- Pytania i odpowiedzi na temat medytacji 105 wytrwają, medytując regularnie i z pełnym poświeceniem, z pewnością w krótkim czasie osiągną najwyższą mądrość. Aspiranci mają wiele marzeń, pragnień związanych z doświadczeniami wewnętrznymi, oczekują cudów, lecz kiedy zrozumieją, że nie o to chodzi, porzucają te złudzenia i wkraczają na ścieżkę światła. 104 S wami Rama i zacznie pojmować subtelniejsze wymiary życia. To właśnie są objawy pogłębiającej się medytacji. P: Jak pogłębia się poczucie mantry? O: Na początku po prostu stosuj technikę powtarzania mantry. Później, kiedy ten zwyczaj stanie się częścią twego życia, zaczniesz doświadczać radości. Pokochasz swój nawyk, a kiedy japa stanie się niezastąpionym nawykiem twego życia, poczujesz do niej pociąg i będziesz czerpać z niej radość. P: Jaki jest ostateczny skutek medytacji? Czego należy sią spodziewać? • O: Wszystkie książki mówią, że ostatecznym skutkiem jest osiągnięcie samadhi. Istnieje wiele rodzajów samadhi, lecz powiem wam, że medytujący może osiągnąć najwyższy stan mądrości, w którym umysł nie stawia żadnych pytań, gdyż zna odpowiedzi na wszystkie pytania i wszystkie problemy. Ten cudowny stan umysłu przynosi spokój w świecie zewnętrznym i wieczny spokój wewnątrz. Tacy medytujący są świadomi prawdy w każdej chwili życia i stają się nieustraszeni, gdyż pamiętają, że Pan Życia jest w każdym ich oddechu, i żyją w świecie, którym nie wstrząsają problemy świata zewnętrznego. P: Jak długo zajmie szczeremu uczniowi osiągnięcie ostatecznego celu? O: Zależy to od jakości wewnętrznych stanów ucznia i intensywności jego zdeterminowania, a także od regularności, z jaką medytuje. Niektórzy uczniowie ekscytują się i emocjonują osiągnięciem celu najwyższego. Ćwiczą entuzjastycznie przez kilka dni, lecz potem ich zainteresowanie słabnie i rzucają wszystko. Ci jednakże, którzy Twpozycje. Poniższe propozycje mogą ci być nader pomocne w zrozumieniu i praktykowaniu medytacji: The Art of Joyful Living - Swami Rama Creative Use of Emotion - Swami Rama Inner Quest - Pandit Rajmani Tigunait, dr med. Livlng with the Himalayan Masters - Swami Rama Path of Fire and Light, tomy I i n - Swami Rama The Power ofMantra and the Mystery ofinitiation - Pandit Rajmani Tigunait, dr med. The Royal Path: Practical Lessons on Yoga - Swami Rama (poprzednio Lectures on Yoga) Science of Breath - Swami Rama, Rudolph Ballentine, dr med. i Alan Hymes, dr lit. Superconscious Meditation - Usharbudh Arya, dr lit. Transition to Vegetarianism - Rudolph Ballentine, dr med. Yoga: Mastering the Basics - Sandra Andersen i Rolf Sovik, dr psych. Dostępne są również kasety medytacyjne i relaksacyjne, między innymi: Guided Meditation for Beginners A Guide to Intermediate Meditation First Step Toward Advanced Meditation Learn to Meditate 31 and 61 Points 107