Tadeusz Majewski SYSTEMY ZATRUDNIANIA OS�B NIEPE�NOSPRAWNYCH W PA�STWACH CZ�ONKOWSKICH UNII EUROPEJSKIEJ Biblioteka Miesi�cznika "ZAK�ADY PRACY CHRONIONEJ" Wydawca: Krajowa Izba Gospodarczo-Rehabilitacyjna ul. Ga�czy�skiego 4, 00-362 Warszawa 2002 r. (c) Wszelkie prawa zastrze�one SPIS TRE�CI WPROWADZENIE 11 1. POLITYKA UNII EUROPEJSKIEJ WOBEC ZATRUDNIENIA OS�B NIEPE�NOSPRAWNYCH 14 1.1. Kszta�towanie si� polityki Unii Europejskiej wobec os�b niepe�nosprawnych 14 1.2. Zatrudnienie os�b niepe�nosprawnych w dokumentach prawnych Unii Europejskiej 15 2. EUROPEJSKIE FORUM DO SPRAW NIEPE�NOSPRAWNO�CI 27 2.1. Powstanie Europejskiego Forum do Spraw Niepe�nosprawno�ci 27 2.2. Dzia�alno�� Europejskiego Forum do Spraw Niepe�nosprawno�ci 29 3. AUSTRIA 3.1. Polityka wobec os�b niepe�nosprawnych .30 3.2. Definicje i dane statystyczne dotycz�ce os�b niepe�nosprawnych 31 3.3. System zatrudnienia os�b niepe�nosprawnych na otwartym rynku pracy 32 3.4. Organizacja rehabilitacji zawodowej i zatrudnienie os�b niepe�nosprawnych 37 3 3.5. System zatrudnienia chronionego os�b niepe�nosprawnych 40 3.6. Stan zatrudnienia i stopa bezrobocia w�r�d os�b niepe�nosprawnych 43 4.BELGIA 45 4.1. Polityka wobec os�b niepe�nosprawnych 45 4.2. Definicje i dane statystyczne dotycz�ce os�b niepe�nosprawnych 46 4.3. System zatrudnienia os�b niepe�nosprawnych na otwartym rynku pracy 47 4.4. Organizacja rehabilitacji zawodowej i zatrudnienia os�b niepe�nosprawnych 49 4.5. System zatrudnienia chronionego os�b niepe�nosprawnych 52 4.6. Stan zatrudnienia i stopa bezrobocia w�r�d os�b niepe�nosprawnych 54 5. DANIA 56 5.1. Polityka wobec os�b niepe�nosprawnych 56 5.2. Definicja i dane statystyczne dotycz�ce os�b niepe�nosprawnych 58 5.3. System zatrudnienia os�b niepe�nosprawnych na otwartym rynku pracy 59 5.4. Organizacja rehabilitacji zawodowej i zatrudnienia os�b niepe�nosprawnych 61 5.5. System zatrudnienia chronionego os�b niepe�nosprawnych 63 5.6. Stan zatrudnienia i stopa bezrobocia w�r�d os�b niepe�nosprawnych 64 6. FINLANDIA 65 6.1. Polityka wobec os�b niepe�nosprawnych 65 6.2. Definicje i dane statystyczne dotycz�ce os�b niepe�nosprawnych 66 6.3. System zatrudnienia os�b niepe�nosprawnych na otwartym rynku pracy 67 6.4. Organizacja rehabilitacji zawodowej i zatrudnienia os�b niepe�nosprawnych 70 6.5. System zatrudnienia chronionego os�b niepe�nosprawnych 72 6.6. Stan zatrudnienia i stopa bezrobocia w�r�d os�b niepe�nosprawnych 75 7. FRANCJA 76 7.1. Polityka wobec os�b niepe�nosprawnych 76 7.2. Definicje i dane statystyczne dotycz�ce os�b niepe�nosprawnych 78 7.3. System zatrudnienia os�b niepe�nosprawnych na otwartym rynku pracy 78 7.4. Organizacja rehabilitacji zawodowej i zatrudnienia os�b niepe�nosprawnych 85 7.5. System zatrudnienia chronionego os�b niepe�nosprawnych 89 7.6. Stan zatrudnienia i stopa bezrobocia w�r�d os�b niepe�nosprawnych 94 8. GRECJA 95 8.1. Polityka wobec os�b niepe�nosprawnych 95 8.2. Definicje dotycz�ce os�b niepe�nosprawnych 96 8.3. System zatrudnienia os�b niepe�nosprawnych na otwartym rynku pracy 96 8.4. Organizacja rehabilitacji zawodowej i zatrudnienia os�b niepe�nosprawnych 100 8.5. System zatrudnienia chronionego os�b niepe�nosprawnych 102 8.6. Stan zatrudnienia i stopa bezrobocia w�r�d os�b niepe�nosprawnych 103 9. HISZPANIA 105 9.1. Polityka wobec os�b niepe�nosprawnych 105 9.2. Definicje i dane statystyczne dotycz�ce os�b niepe�nosprawnych 106 9.3. System zatrudnienia os�b niepe�nosprawnych na otwartym rynku pracy 107 9.4. Organizacja rehabilitacji zawodowej � zatrudnienia os�b niepe�nosprawnych 110 9.5. System zatrudnienia chronionego os�b niepe�nosprawnych 113 9.6. Stan zatrudnienia i stopa bezrobocia w�r�d os�b niepe�nosprawnych 116 10. HOLANDIA 117 10.1. Polityka wobec os�b niepe�nosprawnych 117 10.2. Definicje i dane statystyczne dotycz�ce os�b niepe�nosprawnych 120 10.3. System zatrudnienia os�b niepe�nosprawnych na otwartym rynku pracy 120 10.4. Organizacja rehabilitacji zawodowej i zatrudnienia os�b niepe�nosprawnych 123 10.5. System zatrudnienia chronionego /*"� os�b niepe�nosprawnych 128 10.6. Stan zatrudnienia i stopa bezrobocia w�r�d os�b niepe�nosprawnych 135 11. IRLANDIA 137 11.1. Polityka wobec os�b niepe�nosprawnych 137 11.2. Definicja i dane statystyczne dotycz�ce os�b niepe�nosprawnych 138 11.3. System zatrudnienia os�b niepe�nosprawnych na otwartym rynku pracy 138 11.4. Organizacja rehabilitacji zawodowej i zatrudnienia os�b niepe�nosprawnych 141 11.5. System zatrudnienia chronionego os�b niepe�nosprawnych 143 12 LUKSEMBURG 145 12.1. Polityka wobec os�b niepe�nosprawnych 145 12.2. Definicja i dane statystyczne dotycz�ce os�b niepe�nosprawnych 146 12.3. System zatrudnienia os�b niepe�nosprawnych na otwartym rynku pracy 146 12.4. Organizacja rehabilitacji zawodowej i zatrudnienia os�b niepe�nosprawnych 148 12.5. System zatrudnienia chronionego os�b niepe�nosprawnych 149 12.6. Stan zatrudnienia i stopa bezrobocia w�r�d os�b niepe�nosprawnych 149 13. NIEMCY 151 13.1. Polityka wobec os�b niepe�nosprawnych 151 13.2. Definicja i dane statystyczne dotycz�ce os�b niepe�nosprawnych 152 13.3. System zatrudnienia os�b niepe�nosprawnych na otwartym rynku pracy 152 13.4. Organizacja rehabilitacji zawodowej i zatrudnienia os�b niepe�nosprawnych 156 13.5. System zatrudnienia chronionego 162 13.6. Stan zatrudnienia i stopa bezrobocia w�r�d os�b niepe�nosprawnych 166 14. PORTUGALIA 168 14.1. Polityka wobec os�b niepe�nosprawnych 168 14.2. Definicje i dane statystyczne dotycz�ce os�b niepe�nosprawnych 169 14.3. System zatrudnienia os�b niepe�nosprawnych na otwartym rynku pracy 170 14.4. Organizacja rehabilitacji zawodowej i zatrudnienia os�b niepe�nosprawnych 172 14.5. System zatrudnienia chronionego os�b niepe�nosprawnych 174 14.6. Stan zatrudnienia i stopa bezrobocia w�r�d os�b niepe�nosprawnych 177 15. SZWECJA 178 15.1. Polityka wobec os�b niepe�nosprawnych 178 15.2- Definicje i dane statystyczne dotycz�ce os�b niepe�nosprawnych 179 15.3. System zatrudnienia os�b niepe�nosprawnych na otwartym rynku pracy 180 8 15.4. Organizacja rehabilitacji zawodowej i zatrudnienia os�b � niepe�nosprawnych 183 15.5. System zatrudnienia chronionego os�b niepe�nosprawnych 186 15.6. Stan zatrudnienia i stopa bezrobocia w�r�d os�b niepe�nosprawnych 189 16. WIELKA BRYTANIA 190 16.1. Polityka wobec os�b niepe�nosprawnych 190 16.2. Definicje i dane statystyczne dotycz�ce os�b niepe�nosprawnych 192 16.3. System zatrudnienia os�b niepe�nosprawnych na otwartym rynku pracy 193 16.4. Organizacja rehabilitacji zawodowej i zatrudniania os�b niepe�nosprawnych 198 16.5. System zatrudnienia chronionego os�b niepe�nosprawnych 201 16.6. Stan zatrudnienia i stopa bezrobocia w�r�d os�b niepe�nosprawnych 207 16.7. O�rodki dziennego pobytu dla os�b niepe�nosprawnych 208 17. W�OCHY 209 17.1. Polityka wobec os�b niepe�nosprawnych 209 17.2. Definicje i dane statystyczne dotycz�ce osoby niepe�nosprawnej 211 17.3. System zatrudnienia os�b niepe�nosprawnych na otwartym rynku pracy 211 17.4. Organizacja rehabilitacji zawodowej i zatrudnienia os�b niepe�nosprawnych 216 17.5. System zatrudnienia chronionego os�b niepe�nosprawnych 218 9 17.6. Sytuacja zatrudnienia i stopa bezrobocia w�r�d os�b niepe�nosprawnych 224 18. OG�LNA ANALIZA SYSTEM�W ZATRUDNIENIA OS�B NIEPE�NOSPRAWNYCH 226 18.1. Polityka wobec os�b niepe�nosprawnych 226 18.2. Definicje i dane statystyczne dotycz�ce os�b niepe�nosprawnych 227 18.3. Systemy zatrudnienia os�b niepe�nosprawnych na otwartym rynku pracy 229 18.4. Organizacja rehabilitacji zawodowej i zatrudnienia os�b niepe�nosprawnych 237 18.5. Systemy zatrudnienia chronionego os�b niepe�nosprawnych 240 18.6. Og�lna sytuacja zatrudnienia os�b niepe�nosprawnych 247 18.7. Og�lne tendencje w polityce zatrudnienia os�b niepe�nosprawnych 247 ZAKO�CZENIE 250 WA�NIEJSZE MI�DZYNARODOWE DOKUMENTY DOTYCZ�CE ZATRUDNIENIA OS�B NIEPE�NOSPRAWNYCH 251 BIBLIOGRAFIA 253 10 WPROWADZENIE W 2004 r. Polska prawdopodobnie b�dzie cz�onkiem Unii Europejskiej (UE). Do��czy w ten spos�b do jednocz�cej si� Wsp�lnoty Europejskiej. Aktualnie cz�onkami Unii jest 15 pa�stw, a mianowicie: Austria, Belgia, Dania, Finlandia, Francja, Grecja, Hiszpania, Holandia, Irlandia, Luksemburg, Niemcy, Portugalia, Szwecja, Wielka Brytania i W�ochy. Zamieszkuje w nich oko�o 37 milion�w os�b niepe�nosprawnych, kt�re stanowi� oko�o 10% ca�ej 375-milionowej populacji tych kraj�w. Jest w�r�d nich oko�o 26 milion�w os�b niepe�nosprawnych w wieku aktywno�ci zawodowej (od 16 do 64 lat). Stanowi� one powa�ny problem spo�eczny, a w szczeg�lno�ci problem zapewnienia im odpowiedniej pracy zawodowej. Polska, staraj�c si� od kilku lat o cz�onkostwo Unii, musi pozna� i dostosowa� si� do standard�w i przepis�w prawnych, obowi�zuj�cych pa�stwa cz�onkowskie. Dotyczy to r�wnie� spraw os�b niepe�nosprawnych. Praca: Systemy zatrudnienia os�b niepe�nosprawnych w 15 pa�stwach Unii Europejskiej stawia sobie za cel przedstawienie og�lnej polityki Unii Europejskiej oraz systemowe rozwi�zania zagadnienia zapewnienia odpowiedniej pracy zawodowej osobom niepe�nosprawnym we wszystkich 15 pa�stwach cz�onkowskich. W analizie system�w zatrudnienia os�b niepe�nosprawnych w poszczeg�lnych pa�stwach uwzgl�dniono nast�puj�ce elementy: 1. Polityka wobec os�b niepe�nosprawnych - og�lna polityka danego pa�stwa oraz istniej�ce przepisy prawne dotycz�ce os�b niepe�nosprawnych, w szczeg�lno�ci dotycz�ce zatrudnienia tych os�b. 2. Definicje i dane statystyczne dotycz�ce os�b niepe�nosprawnych - przyj�te definicje osoby niepe�nosprawnej, ze szczeg�lnym uwzgl�dnieniem definicji dla cel�w zawodowych oraz liczebno�� populacji os�b niepe�nosprawnych. 11 3. System zatrudnienia os�b niepe�nosprawnych na otwartym rynku pracy - systemy oparte na interwencji pa�stwa w rynek pracy dla zapewnienia pracy osobom niepe�nosprawnym, systemy oparte na prawie do pracy i zakazie dyskryminacji oraz systemy wsparcia dla pracodawc�w zatrudniaj�cych osoby niepe�nosprawne. 4. Organizacja rehabilitacji zawodowej i zatrudnienia os�b niepe�nosprawnych - istniej�ce instytucje pa�stwowe i organizacje pozarz�dowe, odpowiedzialne za �wiadczenie us�ug z zakresu poradnictwa zawodowego, szkolenia zawodowego, po�rednictwa pracy i zatrudnienia wspomaganego. 5. System zatrudnienia chronionego os�b niepe�nosprawnych - plac�wki zatrudnienia chronionego, jak zak�ady pracy chronionej i zak�ady aktywno�ci zawodowej. 6. Stan zatrudnienia i stopa bezrobocia w�r�d os�b niepe�nosprawnych - efektywno�� istniej�cego w danym kraju systemu zatrudnienia os�b niepe�nosprawnych . Jak wiadomo - rok 2003 zosta� og�oszony przez Rad� Unii Europejskiej Europejskim Rokiem os�b Niepe�nosprawnych. Jednym z jego cel�w jest podnoszenie �wiadomo�ci praw ludzi niepe�nosprawnych w spo�ecze�stwach europejskich. Dotyczy to r�wnie� prawa do pracy. A wi�c praca: Systemy zatrudnienia os�b niepe�nosprawnych w 15 pa�stwach Unii Europejskiej ma r�wnie� s�u�y� realizacji tego celu w naszym kraju przez pokazanie, jak jest ono realizowane w cz�onkowskich pa�stwach Unii Europejskiej. Szczeg�lnie adresowana jest ona do: 1. Tw�rc�w polityki spo�ecznej i decydent�w odpowiedzialnych za jej realizacj� w zakresie zatrudnienia os�b niepe�nosprawnych, aby mogli wykorzysta� pozytywne i sprawdzone wzory rozwi�za� pa�stw cz�onkowskich UE w naszym kraju, z uwzgl�dnieniem polskiej sytuacji i warunk�w. 2. Kierownik�w i personelu realizuj�cego r�ne programy, maj�ce na celu zapewnienie osobom niepe�nosprawnym odpowiedniego dla nich zatrudnienia, aby mieli mo�liwo�� por�wnania swoich dzia�a� z dzia�aniami ich koleg�w w pa�stwach cz�onkowskich UE. 3. Pracodawc�w uspo�ecznionych i prywatnych zak�ad�w pracy, szczeg�lnie w�tpi�cych w mo�liwo�ci zawodowe os�b niepe�nosprawnych i niech�tnych w przyjmowaniu ich do pracy, aby mogli na�ladowa� pozytywne postawy i podejmowane dzia�ania pracodawc�w pa�stw cz�onkowskich UE. 12 4. Kierownictw organizacji pracodawc�w i pracownik�w - zwi�zk�w zawodowych, aby znale�li w niej inspiracje dla podejmowania dzia�a� ukierunkowanych na zmniejszenie bezrobocia w�r�d os�b niepe�nosprawnych w naszym kraju. 5. Organizacji os�b niepe�nosprawnych, kt�rych zadaniem s� m.in. sprawy zawodowe, jak r�wnie� samych os�b niepe�nosprawnych, aby aktywnie w��czy�y si� w tworzenie polityki zatrudnienia os�b niepe�nosprawnych i wykazywali zainteresowanie przebiegiem jej realizacji. 6. Pracownik�w naukowych zajmuj�cych si� polityk� spo�eczn� i student�w pragn�cych szerzej zapozna� si� z zawodowymi problemami os�b niepe�nosprawnych w pa�stwach cz�onkowskich UE. Przygotowanie pracy: Systemy zatrudnienia os�b niepe�nosprawnych w 15 pa�stwach Unii Europejskiej traktuj� jako m�j osobisty wk�ad w realizacj� celu Europejskiego Roku Os�b Niepe�nosprawnych, m�wi�cego o konieczno�ci podnoszenia �wiadomo�ci praw os�b niepe�nosprawnych w spo�ecze�stwach europejskich. 13 1. POLITYKA UNII EUROPEJSKIEJ WOBEC ZATRUDNIENIA OS�B NIEPE�NOSPRAWNYCH 1.1. Kszta�towanie si� polityki Unii Europejskiej wobec os�b niepe�nosprawnych Od ponad 50 lat pa�stwa europejskie d��� do zjednoczenia i ujednolicenia swoich system�w ekonomicznych i spo�ecznych. Ju� w 1949 r. zosta�a powo�ana Rada Europy, b�d�ca mi�dzyrz�dow� organizacj� o charakterze politycznym i maj�ca obecnie ponad 40 pa�stw cz�onkowskich. Jej siedziba mie�ci si� w Strasburgu (Francja). Zosta�a ona powo�ana dla uzyskania wi�kszej jedno�ci pomi�dzy cz�onkami iv celu zachowania i realizacji idea��w i zasad, kt�re s� wsp�lnym dziedzictwem oraz dla u�atwienia post�pu ekonomicznego i spo�ecznego. Cel ten ma by� osi�gni�ty przez wsp�prac� pa�stw europejskich, kt�ra przyczyni si� do poprawy warunk�w �ycia, rozwoju ludzkich warto�ci, przestrzegania praw cz�owieka i umacniania demokracji parlamentarnej. Bardziej �cis�e zjednoczenie zacz�o dokonywa� si� od 1957 r., kiedy na mocy Traktatu Rzymskiego powo�ano Europejsk� Wsp�lnot� Gospodarcz�. Kolejnym etapem by�o podpisanie w 1992 r. Traktatu z Maastricht (Holandia) o Unii Europejskiej, kt�ry wszed� w �ycie w 1993 r. Na mocy tych traktat�w zjednoczeniowych pa�stwa cz�onkowskie przekazywa�y szereg suwerennych uprawnie� Wsp�lnocie, kt�re dotycz� g��wnie spraw ekonomicznych. W tych sprawach Wsp�lnota ma prawo do wydawania wi���cych pa�stwa cz�onkowskie akt�w prawnych. Nie dotyczy�o to jednak spraw spo�ecznych i zdrowia publicznego, w tym r�wnie� niepe�nosprawno�ci. Dopiero nowy Traktat Amsterdamski o Unii Europejskiej z 1997 r. Wpro wadzi� 14 zapis, pozwalaj�cy jej podejmowa� dzia�ania, maj�cego na celu zwalczanie dyskryminacji m.in. ze wzgl�du na niepe�nosprawno�� (Wadddington, 1997). Unia Europejska, a w�a�ciwie jej poprzedniczka - Europejska Wsp�lnota Gospodarcza, powsta�y g��wnie jako organizacje o charakterze ekonomicznym. Zainteresowanie problematyk� spo�eczn� zacz�o pojawia� si� dopiero p�niej. Dotyczy to r�wnie� problem�w zwi�zanych z osobami niepe�nosprawnymi, kt�re, ze wzgl�du na liczb�, stanowi� powa�ny problem spo�eczny i ekonomiczny. Stopniowo zacz�y pojawia� si� odpowiednie dokumenty, wyra�aj�ce polityk� Unii wobec os�b niepe�nosprawnych. Dokumenty te mo�na podzieli� na 2 kategorie. Pierwsze to dokumenty maj�ce charakter obligatoryjny, zawieraj�ce przepisy, kt�re bezwzgl�dnie musz� by� honorowane i przestrzegane przez pa�stwa cz�onkowskie. Przyjmuj� one przede wszystkim form� dyrektyw. Druga kategoria dokument�w to r�nego rodzaju rezolucje (uchwa�y), wytyczne i zalecenia, kt�re maj� mniej obligatoryjny z prawnego punktu widzenia charakter. Wyra�aj� one jednak stanowisko Unii Europejskiej oraz stanowi� polityczne i moralnie zobowi�zanie do podejmowania odpowiednich dzia�a� (Waddington, 1997). Czasami s� to rezolucje akceptuj�ce i zalecaj�ce stosowanie rezolucji i przepis�w dotycz�cych os�b niepe�nosprawnych, zawartych w dokumentach, przyj�tych przez inne organizacje, np. przez Zgromadzenie Og�lne Organizacji Narod�w Zjednoczonych lub przez Rad� Europy. W ten spos�b Unia zach�ca pa�stwa cz�onkowskie do tworzenia wsp�lnej polityki wobec os�b niepe�nosprawnych i do stwarzania im r�wnych szans z osobami pe�nosprawnymi. 1.2. Zatrudnienie os�b niepe�nosprawnych w dokumentach prawnych Unii Europejskiej Jak dotychczas odpowiednie instancje Unii Europejskiej przyj�y szereg dokument�w, w kt�rych okre�laj� jej polityk� wobec zatrudnienia os�b niepe�nosprawnych. A oto najwa�niejsze z nich w uk�adzie chronologicznym, kt�re obrazuj� rozw�j i jej stopniowe zaanga�owanie si� w spraw� zatrudnienia os�b niepe�nosprawnych. 15 1.2.1. Zalecenie Europejskie) Wsp�lnoty Gospodarczej) dotycz�ce zatrudnienia os�b niepe�nosprawnych M�wi�c o polityce Unii Europejskiej, dotycz�cej zatrudnienia os�b niepe�nosprawnych, trzeba cofn�� si� do Europejskiej Wsp�lnoty Gospodarczej. Przyj�a ona tak�e kilka dokument�w dotycz�cych tej sprawy. Na podkre�lenie zas�uguje Zalecenie (86/379/EEC) dotycz�ce zatrudnienia os�b niepe�nosprawnych, przyj�te w 1986 r. Zaleca�o ono pa�stwom cz�onkowskim: 1. Podejmowanie wszystkich mo�liwych �rodk�w dla stwarzania osobom niepe�nosprawnym mo�liwo�ci szkolenia zawodowego i zatrudnienia oraz utrzymania si� w pracy pracownik�w, kt�rzy stali si� niepe�nosprawnymi w trakcie zatrudnienia. 2. Kontynuowanie, a je�li to potrzebne, zintensyfikowanie lub zrewidowanie swojej polityki wobec os�b niepe�nosprawnych, w konsultacji z organizacjami os�b niepe�nosprawnych i organizacjami reprezentuj�cymi zak�ady przemys�owe. 3. Wdra�anie polityki eliminuj�cej dyskryminowanie pracownik�w niepe�nosprawnych. 1.2.2. Rezolucja w sprawie r�wnych szans os�b niepe�nosprawnych Istotnym dla rozwoju i ukszta�towania si� polityki Unii Europejskiej wobec os�b niepe�nosprawnych by� rok 1996. W tym roku Rada Europejska (najwy�sza instancja UE sk�adaj�ca si� z g��w pa�stw cz�onkowskich) i przedstawiciele pa�stw cz�onkowskich Unii Europejskiej, przyj�li Rezolucj� w sprawie r�wnych szans os�b niepe�nosprawnych. W dokumencie tym przyjmuje si� zobowi�zanie do przestrzegania w swojej polityce wobec os�b niepe�nosprawnych: Standardowych zasad wyr�wnywania szans os�b niepe�nosprawnych, przyj�tych przez Zgromadzenie Og�lne Organizacji Narod�w Zjednoczonych w 1993 r. oraz Zalecenia Nr R(92) w sprawie sp�jnej polityki wobec ludzi z niepe�nosprawno�ciami, przyj�te przez Rad� Europy w 1992 r. Wzywa ona pa�stwa cz�onkowskie do przestrzegania zawartych w tych dokumentach zasad i zalece� w realizacji swojej polityki wobec os�b niepe�nosprawnych. W szczeg�lno�ci odnosi si� to: 1. Stwarzania osobom niepe�nosprawnym mo�liwo�ci uczestnictwa w �yciu spo�ecze�stwa, w tym r�wnie� osobom ze znacznym stopniem niepe�nosprawno�ci, przez usuwanie wszelkich barier. 16 2. Upowszechniania problematyki niepe�nosprawno�ci w kszta�towaniu polityki we wszystkich stosownych dziedzinach. 3. Kszta�towania opinii publicznej, aby spo�ecze�stwa europejskie do strzega�y r�wnie� mo�liwo�ci os�b niepe�nosprawnych oraz konieczno�� stwarzania im r�wnych szans. 1.2.2.1. Standardowe zasady wyr�wnywania szans os�b niepe�nosprawnych Organizacja Narod�w Zjednoczonych wykazuje du�e zainteresowanie sprawami os�b niepe�nosprawnych. Przyk�adem tego zainteresowania mo�e by� Rezolucja Zgromadzenia Og�lnego z 1975 r. przyjmuj�ca Deklaracj� praw os�b niepe�nosprawnych. Jak sama nazwa wskazuje - okre�la ona prawa os�b niepe�nosprawnych, w�r�d kt�rych jest r�wnie� prawo do edukacji, poradnictwa zawodowego, szkolenia, r�nych form przygotowania do pracy, pomocy w uzyskaniu odpowiedniego zatrudnienia oraz do zabezpieczenia ekonomicznego i spo�ecznego. W1993 r. Zgromadzenie Og�lne ONZ ponownie zaj�o si� sprawami os�b niepe�nosprawnych, przyjmuj�c Rezolucj� w sprawie: Standardowych zasad wyr�wnywania szans os�b niepe�nosprawnych. Celem przyj�cia tej Rezolucji jest zagwarantowanie osobom niepe�nosprawnym, jako cz�onkom spo�ecze�stwa, mo�liwo�ci korzystania z tych samych praw, jakie przys�uguj� pozosta�ym obywatelom. Zmienia ona ca�kowicie podej�cie do niepe�nosprawno�ci. Dawniejsze podej�cie akcentowa�o konieczno�� przystosowania si� os�b niepe�nosprawnych do swojej niepe�nosprawno�ci i do funkcjonowania w �rodowisku fizycznym, zorganizowanym wed�ug norm uwzgl�dniaj�cych tylko osoby niepe�nosprawne oraz w �rodowisku spo�ecznym, w kt�rym funkcjonowa�y poj�cia normalno�ci i nienormalno�ci (dewiacji). Nowe podej�cie oznacza akceptacj� r�norodno�ci cech ludzi jako co� naturalnego i normalnego. Oznacza to, �e ludzie o r�nych cechach maj� prawo do bycia innymi. Dotyczy to tak�e niepe�nosprawno�ci. Tak jak jedne osoby s� m�ode, a inne starsze, lub jedne zdolniejsze, a inne mniej zdolne, tak samo s� ludzie, kt�rzy charakteryzuj� si� r�nym stopniem sprawno�ci i samodzielno�ci funkcjonowania w �rodowisku fizycznym i spo�ecznym. Nowe podej�cie polega na konieczno�ci zmiany organizacji spo�ecze�stwa przez dostosowanie wszelkich system�w stworzonych dla os�b pe�nosprawnych w taki spos�b, aby mog�y r�wnie� korzysta� z nich osoby niepe�nosprawne dla zaspokojenia 17 swoich potrzeb. Osi�gn�� to mo�na tylko przez zniesienie wszelkich barier (spo�ecznych, architektonicznych i urbanistycznych, prawnych, komunikacyjnych i socjalnych), istniej�cych w �rodowisku fizycznym i spo�ecznym, a nie tylko przez przystosowanie si� os�b niepe�nosprawnych do funkcjonowania w �rodowisku zorganizowanym dla os�b pe�nosprawnych. Rezolucja Organizacji Narod�w Zjednoczonych zawiera 22 zasady. Jedna z nich dotyczy tak�e zatrudnienia. M�wi ona o tym, �e osoby niepe�nosprawne, zamieszka�e zar�wno na terenach miejskich jak te� wiejskich, powinny mie� szans� wykonywania po�ytecznej i finansowo satysfakcjonuj�cej pracy na otwartym rynku pracy. Nadrz�dnym celem rehabilitacjizawodowej osoby niepe�nosprawnej powinno by� zatrudnienie jej w zwyk�ym zak�adzie pracy. Dopiero gdy, w stosunku do konkretnej osoby, okazuje si� to niemo�liwe, w�wczas alternatyw� powinno stanowi� zatrudni�nie jej w warunkach chronionych. Zasada ta okre�la tak�e, jakie dzia�ania nale�y podejmowa�, aby szans� takie stwarza� osobom niepe�nosprawnym. Nale�� do nich: zapewnienie kszta�cenia zawodowego, daj�cego wysokie kwalifikacje zawodowe oraz adaptacja stanowiska i miejsca pracy. Zasada ta m�wi te� o przepisach prawnych, dotycz�cych zatrudnienia os�b niepe�nosprawnych. Chodzi o to, aby by�y to przepisy, kt�re wspomaga�yby, a nie dyskryminowa�yby os�b niepe�nosprawnych w zatrudnieniu. 1.2.2.2. Sp�jna polityka wobec os�b niepe�nosprawnych Drugim dokumentem przyj�tym Rezolucj� w sprawie r�wnych szans niepe�nosprawnych z 1996 r. jest Zalecenie Nr R(92) w sprawie sp�jnej polityki wobec ludzi z niepe�nosprawno�ciami Rady Europy z 1992 r. Zakres spraw, jakimi zajmuje si� Rada Europy jest bardzo szeroki. Obejmuje on tak�e sprawy rehabilitacji i spo�ecznej integracji os�b niepe�nosprawnych. Przyjmuje ona r�wnie� r�nego rodzaju dokumenty dotycz�ce spraw os�b niepe�nosprawnych, w tym ich zatrudnienia. M�wi�c o dokumentach Rady Europy dotycz�cych os�b niepe�nosprawnych, na wst�pie nale�y wymieni� Europejsk� Kart� Spo�eczn� z 1961 r. wraz z protoko�em dodatkowym z 1988 r., ratyfikowan� przez Polsk� w 1997 r. W zakresie spraw zawodowych przyjmuje ona dwa podstawowe prawa os�b niepe�nosprawnych, a mianowicie: 1. Prawo os�b niepe�nosprawnych fizycznie i psychicznie do szkolenia zawodowego, rehabilitacji oraz readaptacji zawodowej i spo�ecznej. 18 2. Prawo do r�wnych szans i r�wnego traktowania w sprawach zatrudnienia i wyboru zawodu, bez dyskryminacji ze wzgl�du na niepe�nosprawno��. Najwa�niejszym jednak dokumentem Rady Europy jest Zalecenie Nr R(92)6 w sprawie sp�jnej polityki wobec ludzi z niepe�nosprawno�ciami z 1992 r. Adresowane jest ono do wszystkich pa�stw cz�onkowskich. Przyj�ta w Zaleceniu polityka w spos�b bardzo szeroki i kompleksowy okre�la problemy os�b niepe�nosprawnych oraz wskazuje na zasady, �rodki i sposoby ich rozwi�zywania. Zalecenie to obejmuje tak�e problemy zatrudnienia ludzi z niepe�nosprawno�ciami. Wskazuje ono na konieczno�� przeprowadzania oceny zdolno�ci do pracy, organizacji poradnictwa zawodowego, szkolenia i kszta�cenia zawodowego oraz organizowania r�nych form zatrudnienia dla tych ludzi. Szczeg�owe zalecenia uwzgl�dniaj� z jednej strony dotychczasowe do�wiadczenia poszczeg�lnych kraj�w cz�onkowskich, a z drugiej strony -nowoczesne osi�gni�cia naukowe, techniczne i organizacyjne w tej dziedzinie. Ponadto Zalecenie Rady Europy przyjmuje jako naczeln� zasad�, �e pa�stwa cz�onkowskie powinny podejmowa� indywidualne i zbiorowe wysi�ki w celu umo�liwienia osobom niepe�nosprawnym zatrudnienia w normalnym �rodowisku pracy lub we w�asnym przedsi�biorstwie, aby zapewni� im najpe�niejsz� integracj� zawodow�. Zasada ta dotyczy wszystkich os�b niepe�nosprawnych bez wzgl�du na rodzaj, zakres i pochodzenie niepe�nosprawno�ci. Dalej Zalecenie m�wi o tym, �e osoby, kt�re ze wzgl�du na r�ne przyczyny nie s� w stanie podj�� zatrudnienia w naturalnym �rodowisku zawodowym, powinny by� zatrudnione w �rodowisku chronionym (w zak�adach pracy chronionej). Zalecenie zwraca tak�e uwag� na znaczenie nowoczesnej technologii i elektroniki oraz jej wp�yw na perspektywy zatrudnienia os�b niepe�nosprawnych. Podkre�la ono, �e nale�y d��y� do wykorzystywania nowoczesnego sprz�tu elektronicznego dla zawodowej integracji os�b niepe�nosprawnych. Niew�tpliwie Zalecenie w sprawie sp�jnej polityki wobec os�b niepe�nosprawnych preferuje integracj� zawodow� os�b niepe�nosprawnych, a wi�c zatrudnienie w zwyk�ym �rodowisku pracy. Po�wi�ca jednak r�wnie� wiele miejsca zatrudnieniu w warunkach chronionych. To ostatnie powinno by� dost�pne dla os�b, kt�re, ze wzgl�du na swoj� niepe�nosprawno��, nie s� 19 zdolne uzyska� i utrzyma� si� w pracy w otwartych zak�adach. Zalecenie wyra�nie podkre�la, �e zatrudnienie chronione powinno mie� dwa cele, a ( mianowicie: stwarzanie osobom niepe�nosprawnym mo�liwo�ci warto�ciowej pracy oraz przygotowanie ich, w miar� mo�liwo�ci, do pracy w zwyk�ych warunkach. 1.2.3. Traktat Amsterdamski a sprawa zatrudnienia os�b niepe�nosprawnych Szersze zainteresowanie Unii Europejskiej spraw� zatrudnienia os�b niepe�nosprawnych obserwujemy od przyj�cia Traktatu Amsterdamskiego w 1997 r. W jego wyniku powsta�a nowa Europejska Strategia Zatrudnienia. Polega ona na tym, �e ka�dego roku Rada Europejska b�dzie analizowa� sytuacj� zatrudnieniow� w pa�stwach cz�onkowskich. W oparciu o wyniki tej analizy b�dzie nast�pnie wydawa� Wytyczne w sprawie zatrudnienia, kt�re b�d� musia�y by� uwzgl�dnione w corocznych krajowych planach dzia�ania na rzecz rozwoju zatrudnienia. W ten spos�b Rada b�dzie mog�a analizowa� te plany i ustala� szczeg�owe zalecenia w stosunku do niekt�rych lub wszystkich pa�stw cz�onkowskich, a tym samym w lepszy spos�b koordynowa� polityk� zatrudnienia. Ju� w Wytycznych na 1998 r wprowadzono paragraf m�wi�cy o: Promocji integracji ludzi z niepe�nosprawno�ciami w �ycie zawodowe oraz zalecenie, kt�re brzmi: Pa�stwa cz�onkowskie powinny po�wi�ca� szczeg�ln� uwag� problemom ludzi z niepe�nosprawno�ciami, na kt�re one napotykaj�, bior�c udzia� w �yciu zawodowym. Ten zapis zobowi�zuje pa�stwa cz�onkowskie do wzi�cia pod uwag� spraw� zatrudnienia os�b niepe�nosprawnych przy sporz�dzaniu krajowych plan�w dzia�ania na rzecz rozwoju zatrudnienia, kt�re powinny by� konsultowane z krajowymi organizacjami pozarz�dowymi, a szczeg�lnie z organizacjami os�b niepe�nosprawnych oraz organizacjami rodzic�w os�b niepe�nosprawnych, kt�re nie s� zdolne reprezentowa� siebie. Co roku ukazuj� si� tego rodzaju Wytyczne, kt�re dotycz� wszystkich pracownik�w, r�wnie� os�b niepe�nosprawnych. Czasami jednak sprawa os�b niepe�nosprawnych jest specjalnie zaakcentowana. Na przyk�ad w Wytycznych na 1999 r. zosta� wprowadzony zapis dotycz�cy zatrudnienia wspomaganego (supported employment), jako wa�na i skuteczna forma zwi�kszania mo�liwo�ci zatrudnienia os�b niepe�nosprawnych na otwartym ryn ku pracy. Jest to forma zatrudnienia osoby niepe�nosprawnych ze znacznym 20 stopniem niepe�nosprawno�ci razem z osobistym asystentem zawodowym (job coach). Jego zadaniem jest pomoc pracownikowi niepe�nosprawnemu w adaptacji do zada� i obowi�zk�w zawodowych, do fizycznego i spo�ecznego �rodowiska w zak�adzie pracy. Jego pomoc jest stopniowo redukowana w miar� zawodowej adaptacji pracownika. Zatrudnienie wspomagane, jako specjalna forma zatrudnienia os�b niepe�nosprawnych w zwyk�ych zak�adach pracy, zosta�a po raz pierwszy zastosowane w Stanach Zjednoczonych w drugiej po�owie lat 80-tych ubieg�ego wieku, a nast�pnie zacz�a stopniowo przenika� do kraj�w europejskich. Podobnie w Wytycznych na 2000 r. w cz�ci dotycz�cej Promocji otwartego rynku pracy dla wszystkich podkre�la si�, �e: Ka�de pa�stwo cz�onkowskie zwr�ci szczeg�ln� uwag� na potrzeby os�b niepe�nosprawnych..., kt�re mog� by� w niekorzystnej sytuacji oraz zastosuje odpowiednie formy prewencji ich bezrobociu i aktywnych dzia�a�, promuj�cych ich integracje zawodow� na otwartym rynku pracy. 1.2.4. Rezolucja w sprawie r�wnych szans w zatrudnieniu os�b niepe�nosprawnych Dalszy krok zosta� zrobiony w 1999 roku. W tym roku Rada Europejska przyj�a Rezolucj� (1999/C 186/02) w sprawie r�wnych szans w zatrudnieniu os�b niepe�nosprawnych. Wzywa ona wszystkie pa�stwa cz�onkowskie do rozwoju, oceny i zrewidowania program�w wspomagaj�cych integracj� os�b niepe�nosprawnych w r�nych dziedzinach, szczeg�lnie w zatrudnieniu. U podstaw jej przyj�cia le�a� fakt, �e, pomimo indywidualnych sukces�w i post�p�w, osoby niepe�nosprawne w dalszym ci�gu napotykaj� na liczne bariery i przeszkody w znalezieniu i utrzymywaniu si� w pracy, a tak�e w pe�nym uczestnictwie w ekonomicznym i spo�ecznym �yciu swoich �rodowiskach. W szczeg�lno�ci Rada w przyj�tej Rezolucji: 1. Stwierdza, �e corocznie opracowywane krajowe plany rozwoju zatrudnienia stanowi� dobr� okazj� do uwzgl�dniania w nich sprawy zatrudnienia os�b niepe�nosprawnych i realizowania polityki w tym wzgl�dzie. W zwi�zku z tym Rada wzywa pa�stwa cz�onkowskie do: po�o�enia szczeg�lnej uwagi na promocj� zatrudnienia os�b niepe�nosprawnych w ramach krajowych plan�w rozwoju zatrudnienia. Nale�y to czyni� we wsp�pracy ze spo�ecznymi partnerami (organizacjami pracodawc�w i pracownik�w - zwi�zk�w zawodowych) oraz z pozarz�dowymi organiza cjami 21 os�b niepe�nosprawnych. Promocja ta powinna przejawia� si� w stosowaniu aktywnych form poszukiwania zatrudnienia dla os�b niepe�no sprawnych nie tylko w sektorze publicznym i prywatnym, lecz tak�e w udzielaniu im pomocy w otwieraniu w�asnych zak�ad�w pracy, w samozatrudnieniu; pe�nego wykorzystania dla promocji zatrudnienia os�b niepe�nosprawnych istniej�cych obecnie i w przysz�o�ci mo�liwo�ci pozyskania �rodk�w ze Strukturalnych Funduszy UE, a szczeg�lnie z Europejskiego Funduszu Spo�ecznego, a tak�e wykorzystania inicjatyw lokalnych w tworzeniu miejsc pracy dla tych os�b; zwracania szczeg�lnej uwagi na mo�liwo�� wykorzystania dla cel�w zatrudnienia os�b niepe�nosprawnych powstaj�cych nowych stanowisk pracy zwi�zanych z rozwojem spo�ecze�stwa informacyjnego. 2. Przyjmuje z uznaniem inicjatyw� spo�ecznych partner�w na szczeblu europejskim do ustalania dla pracodawc�w kodeks�w dobrych praktyk, dotycz�cych zatrudniania os�b niepe�nosprawnych oraz zach�ca spo�ecznych partner�w na wszystkich szczeblach (krajowym i lokalnym) do odgrywania wiod�cej roli wraz z organizacjami os�b niepe�nosprawnych w zwi�kszeniu mo�liwo�ci zatrudnienia os�b niepe�nosprawnych w zwyk�ych zak�adach pracy. 3. Zach�ca osoby niepe�nosprawne oraz ich organizacje do zaanga�owania si� w tworzenie r�wnych szans w zatrudnieniu poprzez dzielenie si� swoimi opiniami i do�wiadczeniami z wszystkimi organizacjami i agencjami tworz�cymi rynek pracy. 4. Zach�ca wszystkie instytucje Unii Europejskiej do zatrudnienia os�b niepe�nosprawnych w ramach w�asnych struktur. 5. Wzywa Komisj� Europejsk� (Rz�d UE - cia�o wykonawcze) we wsp�pracy z krajami cz�onkowskimi do monitorowania i analizowania rozwoju zatrudnienia os�b niepe�nosprawnych, dokonuj�c por�wna� w poszczeg�lnych pa�stwach oraz do uruchamiania nowych strategii i kampanii z uwzgl�dnieniem r�nic krajowych, regionalnych i lokalnych. 6. Wyra�a przekonanie, �e w ramach nowej globalnej polityki zatrudnieniowej, mo�na znacznie zwi�kszy� mo�liwo�ci zatrudnienia os�b niepe�nosprawnych pod warunkiem, �e: zwr�ci si� szczeg�ln� uwag� na rejestracj� os�b niepe�nosprawnych, chc�cych i poszukuj�cych zatrudnienia oraz na znajdowanie dla nich odpowiednich stanowisk pracy, 22 zwr�ci si� uwag� na utrzymanie w pracy pracownik�w, kt�rzy stali si� niepe�nosprawnymi w trakcie zatrudnienia na skutek choroby lub wypadku, zapewni si� pracownikom niepe�nosprawnym sta�e dokszta�canie i podnoszenie kwalifikacji zawodowych, potrzebnych do wykonywania pracy na danym stanowisku pracy lub w danym zak�adzie pracy, b�dzie zapobiega� si� nies�usznym i nieuzasadnionym zwolnieniom z pracy pracownik�w niepe�nosprawnych, zapewni si� im odpowiedni� adaptacj� stanowisk pracy oraz potrzebny sprz�t, nie wykluczaj�c nowoczesnego sprz�tu potrzebnego do uzyskiwania i przekazywania informacji, zapewni si� im odpowiednie poradnictwo zawodowe i pomoc s�u�b odpowiedzialnych za zatrudnianie. 1.2.5. Dyrektywa w sprawie r�wnego traktowania przy zatrudnieniu i wykonywaniu zawodu Nast�pnym dokumentem Unii Europejskiej, wyra�aj�cym polityk� zatrudnienia os�b niepe�nosprawnych jest przyj�ta w 2000 roku Dyrektywa 2000/78/ EC w sprawie ustanowienia og�lnych ram dla r�wnego traktowania przy zatrudnieniu i wykonywaniu zawodu. Zgodnie z paragrafem 13 Traktatu Amsterdamskiego Unia ma prawo podejmowa� wszelkie w�a�ciwe akcje, maj�ce na celu zwalczanie dyskryminacji. Dotyczy to tak�e zatrudnienia os�b niepe�nosprawnych. Celem Dyrektywy jest nakre�lenie og�lnych ram dla r�wnego traktowania wszystkich obywateli i zwalczania dyskryminacji ze wzgl�du na religi� i przekonania, niepe�nosprawno��, wiek oraz orientacj� seksualn� w zatrudnieniu i wykonywaniu zawodu przez pa�stwa cz�onkowskie. Dyrektywa ma charakter og�lny - dotyczy r�wnego traktowania i dyskryminacji w zatrudnieniu i wykonywaniu zawodu r�nych grup spo�ecze�stwa, lecz sprawa os�b niepe�nosprawnych jest w niej mocno zaakcentowana. Zgodnie z ni� - wszelka dyskryminacja w zatrudnieniu i wykonywaniu pracy zawodowej z wymienionych wzgl�d�w jest zabroniona i nielegalna. W tym miejscu zostan� wyeksponowane te zapisy, kt�re szczeg�lne znaczenie maj� dla aktywizacji zawodowej os�b niepe�nosprawnych. Dyrektywa dotyczy zatrudnienia i wykonywania zawodu zar�wno w sektorze publicznym, jak te� prywatnym. Obejmuje ona r�wne traktowanie i dyskryminacj� w takich sprawach, jak: 23 przyjmowanie do pracy - stwarzanie r�wnych warunk�w dost�pu do pracy, prowadzenie w�asnej dzia�alno�ci gospodarczej - stwarzanie odpowiednich warunk�w i pomocy w jej uruchamianiu i prowadzeniu, zapewnienie awansu w zatrudnieniu przez zapewnienie mo�liwo�ci podnoszenia kwalifikacji, dost�p do poradnictwa zawodowego, szkolenia i kszta�cenia zawodowego, przekwalifikowania i praktycznej nauki zawodu przez praktyki zawodowe, zapewnienie odpowiednich warunk�w pracy i p�acy, zapewnienie ochrony przed zwolnieniem z pracy, a cz�onkostwo i udzia� w pracach organizacji pracownik�w i pracodawc�w oraz przywilej�w p�yn�cych z przynale�no�ci do nich. Szczeg�lnie istotny dla os�b niepe�nosprawnych jest artyku� 5, m�wi�cy o dyskryminacji pracownik�w niepe�nosprawnych, je�eli pracodawca nie zapewni im odpowiedniego przystosowania stanowiska pracy. Pracodawca jest zobowi�zany do zapewnienia takiego przystosowania, je�li osoba niepe�nosprawna potrzebuje go dla efektywnego wykonywania swoich zada� i obowi�zk�w zawodowych lub dla uzyskania awansu w pracy. Przy stosowanie w tym przypadku traktowane jest bardzo szeroko. Obejmuje ono nie tylko przystosowanie stanowiska i miejsca pracy wraz ze sprz�tem i urz�dzeniami, lecz tak�e dostosowanie zakresu zada� i godzin pracy do mo�liwo�ci i potrzeb pracownika niepe�nosprawnego. Dyrektywa podkre�la jednak, �e przystosowanie to, z ekonomicznego punktu widzenia, powinno mie� rozs�dny rozmiar. Oznacza to, �e koszty zwi�zane z nim nie mog� by� zbytnio finansowo obci��aj�ce pracodawc�. Sprawa ta powinna by� okre�lona w krajowym ustawodawstwie. Odmowa przystosowania stanowiska pracy jest szczeg�lnym przejawem dyskryminacji, je�li w danym kraju istniej� mo�liwo�ci skompensowania poniesionych wydatk�w na ten cel. (otrzymania odpowiednich dotacji). R�wnie� w artykule 7 jest wzmianka o pracownikach niepe�nosprawnych. Odnosi si� ona do szczeg�lnej ochrony zdrowia oraz zapewnienia im bezpiecze�stwa w czasie wykonywania pracy. Chodzi bowiem o to, aby niew�a�ciwe warunki pracy nie nara�a�y ich na choroby zawodowe i wypadki, a tym samym na pog��bianie ich niepe�nosprawno�ci. Ponadto Dyrektywa zobowi�zuje pa�stwa cz�onkowskie do wprowadzenia odpowiednich przepis�w prawnych w swoim systemie legislacyjnym 24 oraz do ustalenia pewnych procedur administracyjnych rozwi�zywania spor�w mi�dzy pracodawcami, a pracownikami niepe�nosprawnymi w sprawach o dyskryminacj� w zatrudnieniu i wykonywaniu pracy zawodowej. Przepisy te musz� tak�e przewidywa� pewne sankcje w postaci, np. odpowiednich wp�at kompensacyjnych dla dyskryminowanego pracownika, o ile polubowne za�atwienie sprawy okazuje si� niemo�liwe. System sankcji dla pracodawc�w, naruszaj�cych przepisy o r�wnym traktowaniu i dyskryminacji, powinien by� taki, aby by� skuteczny, proporcjonalny do winy oraz zniech�caj�cy do ponownego naruszania przepis�w. Ponadto pa�stwa cz�onkowskie powinny podj�� odpowiednie dzia�ania dla zniesienia i uniewa�nienia wszelkich istniej�cych przepis�w prawnych (ustaw, rozporz�dze�), um�w zbiorowych oraz administracyjnych procedur, niezgodnych z minimalnymi wymaganiami dotycz�cymi r�wnego traktowania i dyskryminacji w zatrudnieniu i wykonywaniu zawodu. Je�li chodzi o przyj�cie odpowiednich krajowych rozwi�za� prawnych oraz ustalenia odpowiednich procedur administracyjnych, to Dyrektywa ustala termin prowadzenia ich w �ycie najp�niej do dnia 2 grudnia 2003 roku. Jest to r�wnie� termin powiadomienia Komisji Europejskiej o wprowadzeniu Dyrektywy w �ycie przez pa�stwa cz�onkowskie. S� one r�wnie� zobowi�zane do sk�adania okresowych sprawozda� z jej realizacji. Pierwsze takie sprawozdanie powinno by� przes�ane do dnia 2 grudnia 2005 r., a nast�pne co 5 lat. Sprawozdania te powinny zawiera� tak�e punkt widzenia spo�ecznych partner�w i zainteresowanych organizacji pozarz�dowych w tej sprawie. Powinny one tak�e uwzgl�dnia� spraw� r�wnego traktowania i dyskryminacji kobiet w zatrudnieniu i wykonywaniu zawodu, a tak�e ewentualne propozycje dotycz�ce rewizji i uaktualnienia Dyrektywy. W szczeg�lnych wypadkach dopuszcza ona mo�liwo�� przesuni�cia wprowadzenia jej w �ycie do 2 grudnia 2006 r. Traktat Amsterdamski z 1997 r. w znacznym stopniu zaktywizowa� Uni� Europejsk� do podejmowania krok�w, maj�cych nie tylko znaczenie dla rozwoju zatrudnienia i walki z bezrobociem w�r�d os�b pe�nosprawnych, lecz tak�e os�b niepe�nosprawnych. Osoby niepe�nosprawne w pa�stwach cz�onkowskich otrzyma�y instrument prawny do ochrony swojego prawa do pracy i rozwoju swojej kariery zawodowej. M�wi�c o polityce i zaanga�owaniu Unii Europejskiej w sprawy os�b niepe�nosprawnych na zako�czenie trzeba podkre�li�, �e przyj�a ona Decyzj� w sprawie ustanowienia roku 2003 Europejskim Rokiem Os�b Niepe�no- 25 sprawnych. Jego nadrz�dnym celem jest podnoszenie �wiadomo�ci praw ludzi niepe�nosprawnych w spo�ecze�stwach europejskich, aby mogli oni cieszy� si� pe�nymi i r�wnymi prawami obywatelskimi i aby chroni� ich przed dyskryminacj�. Oczekuje si�, �e przyniesie on wiele pozytywnych zmian w �wiadomo�ci Europejczyk�w, w tym r�wnie� w �wiadomo�ci pracodawc�w. Niew�tpliwie ka�de pa�stwo cz�onkowskie UE ukszta�towa�o swoj� w�asn� polityk�, programy i organizacj� us�ug dla os�b niepe�nosprawnych w zale�no�ci od w�asnych warunk�w. Istniej� wi�c pewne r�nice mi�dzy nimi. Jedne z nich kszta�towa�y si� na przestrzeni wielu lat i maj� swoj� d�ug� tradycj� i wi�ksze do�wiadczenie. Inne s� du�o m�odsze z mniejszymi osi�gni�ciami. Polityka Unii akceptuje te r�nice ze zrozumieniem. Mog� one s�u�y� wymianie informacji, do�wiadcze� i ekspertyz oraz zach�ci� do bardziej �cis�ej wsp�pracy. Celem polityki Unii jest nakre�lenie og�lnych ram i standard�w dla wyr�wnywania szans os�b niepe�nosprawnych w pa�stwach cz�onkowskich (Compendium...l998). 26 2. EUROPEJSKIE FORUM DO SPRAW NIEPE�NOSPRAWNO�CI 2.1. Powstanie Europejskiego Forum do Spraw Niepe�nosprawno�ci Na kszta�towanie si� w ostatnich latach polityki Unii Europejskiej wobec os�b niepe�nosprawnych wielkie znaczenie i wp�yw ma Europejskie Forum do Spraw Niepe�nosprawno�ci (European Disability Forum). Powsta�o ono w zwi�zku z przyj�ciem przez Rad� Europejsk� wymienionej ju� Rezolucji z 1996 r., akceptuj�cej Standardowe zasady wyr�wnywania szans osobom niepe�nosprawnym, przyj�te przez Zgromadzenie Og�lne ONZ. W tym dokumencie zasada nr 18 m�wi, �e: Pa�stwa powinny uzna� prawo organizacji os�b niepe�nosprawnych do reprezentowania os�b niepe�nosprawnych na krajowym, regionalnym i lokalnym szczeblu. Pa�stwa powinny uzna� doradcz� role tych organizacji w podejmowaniu decyzji dotycz�cych spraw zwi�zanych z niepe�nosprawno�ci�. Ten zapis bezpo�rednio doprowadzi� do stworzenia na szczeblu europejskim organizacji pod nazw� Europejskie Forum do Spraw Niepe�nosprawno�ci. Jest to mi�dzynarodowa organizacja, kt�rej misj� jest reprezentowanie wszystkich niepe�nosprawnych Europejczyk�w w dialogu z Uni� Europejsk� i innymi w�adzami na szczeblu europejskim. Powsta�a ona w 1996 r. i stawia sobie ona za cel promocj�: 1. Praw cz�owieka, obywatelskich (cywilnych), socjalnych i ekonomicznych os�b niepe�nosprawnych. 2. Wyr�wnywania szans dla wszystkich os�b niepe�nosprawnych i zwalczanie ich dyskryminacji we wsp�pracy z europejskimi mi�dzynarodowymi organizacjami i agencjami Unii Europejskiej. 27 W szczeg�lny spos�b jednak chce ona promowa� i sprawowa� systematyczn� kontrol� nad propozycjami legislacyjnymi i strategicznymi, maj�cymi wp�yw na polityk� i dzia�ania UE w odniesieniu do os�b niepe�nosprawnych. Chce bowiem broni� interesy swoich cz�onk�w i cz�onk�w zrzeszonych w organizacjach cz�onkowskich, a wi�c w tysi�cach organizacji krajowych, regionalnych i lokalnych. Cz�onkami Europejskiego Forum do Spraw Niepe�nosprawno�ci s�: 1. Krajowe komitety os�b niepe�nosprawnych z 15 pa�stw cz�onkowskich UE oraz z Islandii i Norwegii. 2. 70 europejskich organizacji pozarz�dowych os�b niepe�nosprawnych lub dzia�aj�cych na ich rzecz, jak np. Europejska Unia Niewidomych, Europejska Federacja G�uchych, Europejska Sie� G�uchoniewidomych, Mi�dzy narodowa Federacja Os�b z Fizyczn� Niepe�nosprawno�ci�, Europejska Liga Stowarzysze� do Spraw Os�b z Niepe�nosprawno�ci� Intelektualn�, Mi�dzynarodowe Stowarzyszenie do Spraw Rehabilitacji (Rehabilitation International). Podzielone s� one na kilka sektor�w europejskich organizacji pozarz�dowych (reprezentuj�cych r�ne rodzaje niepe�nosprawno�ci). Forum mo�e mie� tak�e cz�onk�w obserwator�w, kt�rymi mog� by� reprezentacje organizacji os�b niepe�nosprawnych z kraj�w ubiegaj�cych si� o cz�onkostwo UE oraz cz�onk�w wspieraj�cych finansowo jego dzia�alno��. W�adzami Forum s�: 1. Zgromadzenie Og�lne jako najwy�sza w�adza, w kt�rym bierze udzia� po 3 delegat�w z ka�dego krajowego komitetu os�b niepe�nosprawnych oraz z ka�dego sektora europejskich organizacji pozarz�dowych. Zbiera si� ono raz w roku i ustala og�ln� polityk� organizacji. Wybiera ono prezydenta, 2 wiceprezydent�w, sekretarza i skarbnika. 2. Zarz�d, sk�adaj�cy si� z jednego cz�onka ka�dego krajowego komitetu os�b niepe�nosprawnych i ka�dego sektora europejskich organizacji pozarz�dowych. Zbiera si� ono dwa razy w roku. 3. Komitet Wykonawczy, sk�adaj�cy si� z 5 cz�onk�w wybranych przez krajowe komitety os�b niepe�nosprawnych oraz 5 cz�onk�w wybranych przez europejskie organizacje pozarz�dowe. Do jego kompetencji nale�y bie��ce kierowanie dzia�alno�ci� Forum. Bie��cymi sprawami administracyjnymi zajmuje si� Sekretariat, na czele kt�rego stoi dyrektor. Forum posiada tak�e kilka sta�ych komitet�w i komisji, sk�adaj�cych si� ze specjalist�w, kt�re analizuj� problemy i przygotowuj� dokumenty dla Zarz�du dla prowadzenia odpowiedniej polityki zwi�zanej z realizacj� nakre�lo nych 28 cel�w. Siedzib� Forum jest Bruksela (Belgia), a wi�c tam, gdzie znajduje si� tak�e siedziba Unii Europejskiej. Jest ona r�wnie� przez ni� finansowana. 2.2. Dzia�alno�� Europejskiego Forum do Spraw Niepe�nosprawno�ci Forum jest organizacj� bardzo aktywn�. Na przestrzeni kr�tkiego okresu swojego istnienia uda�o si� tej stosunkowo m�odej organizacji okrzepn�� i wzmocni� swoj� pozycj� na arenie europejskiej. Coraz lepiej i efektywniej stara si� realizowa� swoje cele, a wi�c walczy� o prawa i zwalcza� dyskryminacj� os�b niepe�nosprawnych. Wprawdzie Forum zajmuje si� wszystkimi sprawami os�b niepe�nosprawnych, to jednak zatrudnienie os�b niepe�nosprawnych nale�y do jednych z tych, kt�remu po�wi�ca wiele uwagi. Szczeg�lnie wyra�a si� to w konsultacjach z przedstawicielami Unii Europejskiej na r�nych szczeblach. Konkretnym przejawem zainteresowania t� spraw� by�a analiza krajowych plan�w zatrudnienia, z punktu widzenia uwzgl�dniania w nich sprawy zatrudnienia os�b niepe�nosprawnych i przygotowanie swojego stanowiska w tej sprawie. W marcu 2000 r. Forum zorganizowa�o w Lizbonie szkolenie specjalist�w do spraw zatrudnienia z krajowych organizacji cz�onkowskich, aby potrafiliby walczy� o zatrudnienie os�b niepe�nosprawnym na szczeblu krajowym. Inn� wa�n� spraw� dla Forum jest Europejski fundusz Spo�eczny. Jest to fundusz Unii Europejskiej, z kt�rego finansuje si� akcje zwi�zane z zatrudnieniem i szkoleniem zawodowym os�b niepe�nosprawnych. Chodzi o to, aby krajowe organizacje os�b niepe�nosprawnych maksymalnie wykorzystywa�y mo�liwo�ci finansowania z niego r�nych program�w promuj�cych zatrudnienie os�b niepe�nosprawnych. M�wi�c o wsp�pracy Forum z innymi organizacjami trzeba podkre�li� intensyfikacj� dialogu z partnerami spo�ecznymi, a mianowicie z europejskimi organizacjami pracodawc�w i pracownik�w (ze zwi�zkami zawodowymi). S� to organizacje, kt�re mog� mie� wielki wp�yw na rozwi�zanie problemu bezrobocia w�r�d os�b niepe�nosprawnych. 29 3. AUSTRIA Austria jest republik� federacyjn�, sk�adaj�c� si� z 9 kraj�w zwi�zkowych tzw. Land�w. Jej powierzchnia obejmuje obszar 83,800 km, a zamieszka�a tam ludno�� wynosi 8 milion�w. , 3.1. Polityka wobec os�b niepe�nosprawnych Do 1990 r. w Austrii nie by�o jednolitego ustawodawstwa, okre�laj�cego polityk� pa�stwa wobec os�b niepe�nosprawnych. Istnia�o natomiast szereg przepis�w federalnych i poszczeg�lnych kraj�w zwi�zkowych, reguluj�cych sprawy os�b niepe�nosprawnych. Dopiero w 1990 r. zosta�a przyj�ta Federalna Ustawa dotyczqca Os�b Niepe�nosprawnych (Bundesbehindertenge-zetz), kt�ra ustala jednolit� polityk� i koordynacj� spraw os�b niepe�nosprawnych na szczeblu federalnym. Zgodnie z t� Ustaw� za koordynacj� odpowiedzialny jest Federalny Minister do Spraw Pracy, Zdrowia i Spraw Socjalnych. Ma on do swojej dyspozycji jako cia�a doradcze i konsultacyjne Centraln� Federacj� Austriackich Organizacji Os�b Niepe�nosprawnych oraz Federalny Doradczy Komitet do Spraw Os�b Niepe�nosprawnych (Bundesbehindertenbeimt). Zadaniem tego ostatniego jest: 1. Doradzanie Federalnemu Ministrowi Pracy, Zdrowia i Spraw Socjal nych w podstawowych sprawach dotycz�cych os�b niepe�nosprawnych. 2. Przygotowywanie ekspertyz i rekomendacji dotycz�cych rozwi�zywa nia podstawowych problem�w os�b niepe�nosprawnych. 3. Wspieranie Ministra w koordynacji i podejmowanych dzia�aniach na rzecz os�b niepe�nosprawnych. -. �. . � - . . � � ... Komitet sk�ada si� z: D Federalnego Ministra Pracy, Zdrowia i Spraw Socjalnych, c i: r t z t v o 2 fi 30 ;kowych ka�a tam ilaj�cego dast sze-., regulu-a przyj�-'dertenge-depe�no-irdynacj� i i Spraw isultacyj-�rawnych rawnych D przedstawicieli partii politycznych reprezentowanych w parlamencie austriackim, D przedstawicieli ministerstw: Finans�w, �rodowiska, M�odzie�y i Rodziny; na zebrania Komitetu s� zapraszani r�wnie� przedstawiciele innych ministerstw, je�li poruszane sprawy s� w ich kompetencji, D dw�ch przedstawicieli z ka�dego kraju zwi�zkowego, G przedstawiciela Instytucji (Zak�adu) Ubezpiecze� Spo�ecznych, D po trzech przedstawicieli organizacji pracodawc�w i organizacji pracownik�w (zwi�zk�w zawodowych), O siedmiu przedstawicieli organizacji os�b niepe�nosprawnych. Sekretariat Komitetu prowadzony jest przez Ministerstwo Pracy, Zdrowia i Spraw Socjalnych. Na szczeblu kraj�w zwi�zkowych za sprawy os�b niepe�nosprawnych odpowiedzialne s� urz�dy do praw socjalnych (So-zialiimter). Mog� tam r�wnie� by� powo�ywane odpowiednie komitety doradcze. W 1993 r. w nast�pstwie Dekady Os�b Niepe�nosprawnych, og�oszonej przez Organizacj� Narod�w Zjednoczonych, austriacki Rz�d przyj�� program: Nowa Koncepcja Niepe�nosprawno�ci, kt�ry okre�la nowe podej�cie w polityce wobec os�b niepe�nosprawnych. Oparta jest ona na takich zasadach, jak: prewencja i rehabilitacja, integracja, normalizacja, niezale�no�� i indywidualizacja. Te zasady maj� stanowi� podstaw� do uregulowa� prawnych spraw os�b niepe�nosprawnych, zar�wno na szczeblu federalnym jak te� kraj�w zwi�zkowych. W 1997 r. paragraf 7 Federalnej Konstytucji Austrii zosta� rozszerzony o zakaz dyskryminacji z powodu niepe�nosprawno�ci. M�wi on o r�wnym traktowaniu os�b niepe�nosprawnych z osobami pe�nosprawnymi we wszystkich sferach �ycia. w Socjal- iwn