MICHA� �UKASZEWICZ MISTRZ Kiedy wysiada� z poci�gu na peronie podg�rskiej stacji, wszystko, wszystko, ca�a natura zrozumia�a, �e nadszed� wa�ny dzie�. Tylko ludzie niczego nie dostrzegli. A przecie� wysiad� bardzo powoli, bo ubrany by� we frak z d�ugimi po�ami, spodnie z lampasem i lakierki. Na g�owie mia� cylinder, a w d�oni magiczn� r�d�k�. �eby zachowa� incognito udawa�, �e jest odziany nieco inaczej. W sportow� kurtk�, d�insy bez jedwabnych lampas�w, za� w d�oni zamiast r�d�ki trzyma zielon� torb�. To jednak, co zmyli ludzkie niedoskona�e zmys�y, nie zmyli zmys��w innych - niepor�wnanie delikatniejszych. Bo c� ludzie, c� ludzie mog� wiedzie�! Nie dostrzegli fraka i bia�ej kamizelki tak, jak nie dostrzegaj� innych, stokro� wa�niejszych rzeczy. Owszem, poznali �wiat od strony fizycznej, brakuje im jednak wiedzy metafizycznej. A tymczasem tak si� akurat sk�ada, �e wszystko, cokolwiek jest, ma kilka poziom�w trwania - nie wszystkie si� w oczy rzucaj�, nie wszystkie "tu jeste�my!" wo�aj� do ludzi. Oto, na przyk�ad, kopi�c na g�rskiej �cie�ce jaki� przypadkowy kamie�, kopiemy nic innego jak tylko cz�stk� wielce szacownego bytu. Trwania niepor�wnywalnego, trwania jak�e innego ni� nasze. Kto tylko zamachn�� si� porz�dnie i but�w nie po�a�owa�, ten od razu wie, �e nie kopn�� nico�ci. Ale �e kamienie przed kopniakami nie uciekaj�, uwa�amy je za stuprocentowo martwe. Owszem, w por�wnaniu z �yciem cz�owieka �ycie kamienia to na pewno co� innego. Racja bezsprzeczna. Gdyby jednak kto� prowadzi� obserwacj� kamieni nieco d�u�ej, cho�by przez drobne tysi�c lat, by� mo�e przesta�by traktowa� te d�ugowieczne byty tak lekcewa��co. Nie chodzi, rzecz jasna, o rozwa�ania geologiczne - chodzi o to, by�my mogli prze�ledzi� takie tysi�cletnie dzieje dzie� po dniu, godzina po godzinie. Wtedy ani kamie�, ani obserwator nie mogliby udawa�, �e si� nie znaj�, nie rozumiej�, �e s� sobie obcy. C� to zreszt� tysi�c lat? Po dwakro� tyle zdarza si� czasem jakiej� g�upiej sekwoi. Dopiero sto tysi�cy lat, nik�y doprawdy epizod w skali obowi�zuj�cej zar�wno ska�y osadowe, jak i wulkaniczne, mog�oby nauczy� nas wsp�rozumienia. Poznaliby�my wtedy godzina po godzinie, dzie� po dniu to, co jest istot� kamiennej egzystencji. Inaczej spogl�daliby�my na poniewieraj�ce si� na g�rskich �cie�kach kamienie. Sto tysi�cy lat to minimum - poniewa� jednak �yjemy w zupe�nie innym tempie, jeste�my �lepi, nie widzimy nic. Gdyby nie kr�tko�� naszego �ycia, pewnie ju� po pierwszym milionie lat przekonaliby�my si�, �e podzia� na materi� o�ywion� i nieo�ywion� jest podzia�em sztucznym. Pospiesznie przeprowadzonym. Tak jest, trzeba si� tylko nad tym g��biej zastanowi�. C� wi�c mo�e my�le� kamie� w otch�aniach swojej dostojnej cierpliwo�ci? Czy wspomina swe ogniste pocz�tki, czy te� sw� kruszej�c� dojrza�o��? Czy zastanawia si� nad swoim nieuchronnym zwietrzeniem, czy te� raczej wspomina dzieci�cy, radosny okres formowania si� naszego globu? Kt� mo�e to wiedzie�? Z pewno�ci� jednak �aden kamie� cierpliwy nie zainteresuje si� tym, czy go w�a�nie kto� kopn��, czy nie, bowiem zdarzenie takie jest dla kamienia-wiekownika niezauwa�alne. My z kolei nie mo�emy dostrzec tysi�ca lat tak wyra�nie jak on - minuta po minucie. Kiedy kopni�ty kamie� rozpada si� na dwie po�owy, ka�dy z od�amk�w dopiero po kilku stuleciach dochodzi do wniosku, �e co� si� sta�o. Niepoj�te s� prawa natury - szepcz� w�wczas ma�e i wielkie kamyki. Niepoj�te, niepoj�te! - �piewaj� piaski pustyni. Tyle na temat minera��w. Nale�y by� ostro�nym, wystrzega� si� pochopnych wniosk�w. Materia nieo�ywiona. Ha, ha!... M�wmy raczej: szlachetny �wiat ska�. Ka�da z nich mo�e niespodziewanie o�y�. Blok marmuru ostukiwany d�utem mistrza, poddaje si� rezonansom. Kolejne uderzenia wprawiaj� go w drgania, kt�re na zawsze pozostan� w pami�ci pos�gu. Bo czym�e innym jak nie takim w�a�nie drganiem jest dziewiczy wstyd Afrodyty kapitoli�skiej - rze�by z najlepszego okresu staro�ytno�ci. O, jak�e wspaniale odkrywa Afrodyta swoj� cielesno��! I jak�e wspaniale stara si� j� przed naszymi oczyma os�oni�! Ka�dy kamie�, niechby nawet przez rze�biarza abstrakcjonist� gwa�cony, b�dzie d��y� do u�wiadomienia, co si� z nim dzieje, czy te� - co si� z nim wcze�niej dzia�o. Co przyczyn� jest, co skutkiem. My, ludzie, r�wnie� mamy takie, u�amek sekundy trwaj�ce intuicje - takie przeloty w sfer� byt�w szybszych, dla kt�rych z kolei my jeste�my skalnymi nieruchawcami. Kto wie, czy na nas, ludziach, nie wykuwa si� jakich� napis�w albo czy nie dr��y w poszukiwaniu z�ota. Nie tylko marmury podra�nione d�utem zmuszane s� do wycieczek w g��b metafizyki. Czasem prosta, zwyk�a ska�a, jaka� tam g�rzysta wynios�o�� deptana przez wycieczki, wpada w rezonansowe zadumania, a nast�pnie szuka kontaktu z tak obc� sobie sfer� naszego ludzkiego bytowania. Nic te� dziwnego, �e tak doskonale wszystkim znany Giewont - szczyt reprezentuj�cy na poczt�wkach ow� g�rsk� miejscowo�� - natychmiast wyczu� zbli�anie si� mistrza. Bo, prosz� wszystkich ska�, kamieni, �wistak�w i or��w - mistrz mia� dar pojmowania tajemnic, przenikania czasu, nicowania materii i ducha - rozumienia wszystkich i wszystkiego. Nie darmo ubrany by� we frak, we frak! Skalista g�ra st�kn�a. Czerwony Wierchy zawt�rowa�y. Suchy Z�b spu�ci� swoimi piargami tysi�ce ma�ych kamyk�w, kt�re, jako mniejsze i g�upsze od Z�ba, niczego jeszcze nie zauwa�y�y. Od po�udnia nadci�ga�a granatowa burza. Ro�liny zagorza�y ja�niej swoim utajonym, kirlianowskim �wiat�em. �anie i byki przysiad�y, potok na chwil� przesta� p�yn��. B�yskawica roz�wietli�a doliny i szczyty. Mistrz st�pa� powoli, a otaczaj�ce go byty - pochodzenia wulkanicznego, ro�linnego, zwierz�cego i ludzkiego - poddawa�y si� jego falom psychoradowym - nad ka�dym z nich zapala�o si� jemu tylko w�a�ciwe, przypisane czy to na wieki, czy na dni kr�tkie - chybotliwe �wiate�ko. Ca�a okolica budzi�a si� do my�lenia lub bezmy�lenia. A jedno i drugie tak samo wa�ne. Jedno i drugie mistrz rozpoznawa�, pozdrawia� i dalej przechodzi�. Taks�wki z postoju ko�o dworca zatr�bi�y zgodnym ch�rem. Konie przy g�ralskich bryczkach parska�y. Ludzie rozgl�dali si� z niepokojem. Rozmowy usta�y i tylko znani z ma�om�wno�ci samotnicy mamrotali co� pod nosem. Mistrz zatrzyma� si� w domu wypoczynkowym "Halama" i do p�nego wieczora ogl�da� telewizj�. Nast�pnego dnia, kiedy jeszcze wszystko spa�o, wyszed� z "Halamy" i drog� wzd�u� Bia�ego Potoku poszed� w g�ry. St�pa� tak cicho, �e niezauwa�ony dotar� do ko�ca doliny i dopiero kiedy kichn��, zosta� rozpoznany. Ogromny masyw g�rski, kt�ry zwiesza si� nad Dolin� Bia�ego, drgn��. "Kto tu? Kto tu?" - zaszumia�y lasy. "A kim my jeste�my, kim my jeste�my?" - odezwa�o si� echo. Ciszej i autotematycznie. Ale czy� nie jest konsekwencj� wszystkich innych pyta� to pytanie podstawowe? Podobno jedynym spoiwem Wszech�wiata jest poszukiwanie Siebie-Samego. zawsze Co� szuka swego Czego�. W kosmosie trwa to tak d�ugo jak podr� mi�dzyplanetarna, a u nas, na Ziemi, kr�cej. Mistrz przystan��, rozejrza� si� i rzek� przyja�nie: - To ty? - To ja, to ja, to ja! - odezwa�y si� pionowe urwiska. - A co s�ycha�? - S�y... cha�! S�y... cha�! - zakaszla�a g�ra, by ukry� swoje zmieszanie. Nikt jeszcze nie zada� jej takiego pytania. Co s�ycha�? A dlaczego nie pytaj� o to Alp, Kaukazu lub Karpat wschodnich? Co s�ycha�? Niedawno jeszcze trwa�y g�rotw�rcze ruchy permu, a potem wszystko zala�o morze triasowe, za� l�d to d�wiga� si�, to opada� - morze robi�o si� raz p�ytkie, raz g��bokie. W kredzie dolnej wci�� jeszcze falowa�o. Wtedy powsta�am. Co s�ycha�? Fa�duje si� Ziemia! Z po�udnia nasun�y si� p�aszczowiny, min�� okres kredowy, nadszed� eocen, oligocen, miocen i plejstocen. Pora ju� na dyluwium, lodowce ��obi� powierzchni�, osadzaj� si� moreny, nadchodzi aluwium, uf... A teraz, uf... - Co teraz? - spyta� mistrz. - Raz... Raz... Raz... - powt�rzy�a g�ra. Szybko��, z jak� trzeba by�o my�le�, m�czy�a j� bardzo. "Przyjd� za sto lat" - chcia�a powiedzie�, ale czu�a, �e by�by to nietakt. - A jak si� czujesz? - spyta� mistrz. - Faa... Fatalnie! - hukn�o Co�, kt�re szuka Czego�. Kwa�ne deszcze w�era�y si� w najg��bsze jaskinie. - No, dobrze. Jutro zn�w przyjd�! - zawo�a� mistrz i zacz�� schodzi� w stron� dolin. Mg�a i pot sp�yn�y z czo�a g�ry. Wbity na jej szczycie krzy� przes�oni�a ci�ka chmura. Mistrz wr�ci� do miasta i postanowi� przyjrze� si� najwa�niejszej tutaj i najd�u�szej ulicy. "Ja nie wytrzymam - st�ka�a tymczasem g�ra - to ponad moj� wytrzyma�o��! Kto to, co to?... Mo�e B�g? Ale czy jest B�g? Czy to mo�liwe, �eby kontakt z Absolutem by� tak kr�tkotrwa�y?" - Trwa�y... Trwa�y - st�ka�y jej bracia i siostry od Orawy po Spisz. A kiedy si� ju� rozgada�y, to ko�ca nie by�o rozmowie: - Co nagle, to po diable! - Kiedy si� kto spieszy, to si� diabe� cieszy! - Oj, tak! Oj, tak! I wtedy z g�rskiej jaskini, nieznanej i jeszcze nie odkrytej, wyskoczy� diabe�, od ucha do ucha u�miechni�ty. Ten to dopiero mia� tutaj znajomo�ci. Nie na pr�no przywl�k� si�, kuternoga, w te strony. "G�ry s� bardzo zm�czone - zauwa�y� chytrze - och, nie wolno ich tak m�czy�! Jeszcze si� rozpukn�, zanim nadejdzie w�a�ciwa epoka. A skoro tak, to trzeba si� pozby� mistrza. B�dzie to uczynek ze wszech miar moralny. I ekologiczny". "Jestem obro�c� przyrody!" - zachichota� turlaj�c si� po zboczu. Nie wiadomo jak to si� sta�o, �e mistrz, kt�ry umia� przem�wi� do wszystkich i do wszystkiego, skr�ci� raptem do baru przek�skowego "Halniak". I oto on, on - prosz� sobie wyobrazi� - nabra� nagle ochoty na piwo. Skutecznie wida� kusi�a go do tego pi�kna barmanka, brunetka o tajemniczych oczach i wielomownym - bo przecie� mistrz s�ysza� wszystko - biu�cie. Po piwie mistrz posmutnia�. Piwo nie mia�o w sobie ducha. Ot, kwaskowata substancja z lekk� gorycz�, wyt�oczona z poddanego fermentacji s�odu. W�a�ciwie tylko nalepka na butelce by�a smakowita i �adna, ale za to, nie wiadomo czemu, przyklejona do g�ry nogami. Nalepka na butelce czerwonego wina by�a przylepiona, jak nale�y, ale nieco naddarta. Czemu naddarta? No, czemu?... Wino mia�o ju� w sobie nieco ducha. Jakby zapowied�. Ciekaw� zapowied�. A czego?... To ciekawy problem. Co� szuka Czego�. "Jak si� czujesz?" - spyta�o wino. Mistrz milcza�. "Doskonale" - odpowiedzia�o za niego wino. Mistrz milcza�. "Bo widzisz - chwali�o si� wino - ja jestem jak ta woda, co cierpliwie dr��y ska�y, a ty przecie� nie jeste� ska��, cz�owiek to nie ska�a.." Mistrz zam�wi� drug� butelk� i sta� si� jakby ni�szy. A g�os jego jakby cichszy. "Polecam mojego kuzyna, Johnniego Walkera - m�wi�o wino - je�li ci brakuje pieni�dzy, to ch�tnie po�ycz�". Mistrz pi�. O, nie! Nie! S� ludzie, kt�rzy nie powinni tego robi�. Linoskoczkowie, prestidigitatorzy i pewien rodzaj poet�w, a tak�e, co oczywiste, metafizycy! Gdzie mistrz zgubi� tej nocy sw�j cylinder, gdzie podzia� lakierki i frak, nie pami�ta�. Nawet r�d�ka, pomimo �e zostawi� j� w "Halamie", te� znikn�a. No, c�, ka�demu mo�e si� co� takiego przytrafi�. Oj, tak. Oj, tak! Kiedy mistrz cz�apa� w ub�oconych butach na um�wione poprzedniego dnia spotkanie, ca�a okolica dawno ju� nie spa�a. Tury�ci moczyli nogi w potoku, dzieci goni�y si� z wrzaskiem po �cie�ce. Rojno by�o i gwarnie. Monotonnie i jednostajnie. Mistrz stan�� w tym samym co wczoraj miejscu i zawo�a�: - Jak si� czujesz? G�os mia� schrypni�ty, oczy zaczerwienione. Nie odpowiedzia�o mu nawet echo. - Do diab�a, jak si� czujesz? - krzykn�� raz jeszcze. �adnej odpowiedzi, �adnego znaku. Chmury sz�y nisko. By�o jako� ciasno, szaro. I duszno. Dwie emerytowane nauczycielki mijaj�c mistrza skrzywi�y si� z niesmakiem. C� wi�cej czeka zgrabnych linoskoczk�w, c� czeka tajemniczych prestidigitator�w, gdy stopy nie trafi� na lin�, gdy palce nie potrafi� przerzuci� talii kart? Je�li dyrektor cyrku jest ludzki, mog� zosta� klownami.