James Joyce Ulisses STATECZNY, PULCHNY BUCK MULLIGAN WYNURZY� SI� Z WYLOTU SCHOD�W, nios�c mydlan� pian� w miseczce, na kt�rej le�a�y skrzy�owane lusterko i brzytwa. ��ty, nie przewi�zany szlafrok powiewa� za nim lekko w �agodnym, porannym powietrzu. Uni�s� wysoko miseczk� i zaintonowa�: - Introibo ad altare Dei. Przystan�wszy zajrza� w g��b ciemnych, kr�conych schod�w i zawo�a� ochryple: - Wejd� na g�r�, Kinch. Wejd� na g�r�, ty strachliwy jezuito. Dostojnie post�pi� ku przodowi i wszed� na okr�g�� dzia�obitni�. Rozejrza� si� i z powag� po trzykro� pob�ogos�awi� wie��, okolic� i budz�ce si� g�ry. P�niej, dostrzeg�szy Stefana Dedalusa, pochyli� si� ku niemu kre�l�c w powietrzu szybkie znaki krzy�a, be�koc�c gard�owo i potrz�saj�c g�ow�. Niezadowolony i senny Stefan Dedalus wspar� r�ce na kraw�dzi wylotu schod�w i obrzuci� zimnym spojrzeniem rozedrgan�, be�koc�c�, b�ogos�awi�c� go d�ug� ko�sk� twarz i jasne, nie przyci�te w�osy, c�tkowane i l�ni�ce na podobie�stwo jasnego d�bu. Buck Mulligan zerkn�� pod lusterko i zr�cznie zakry� miseczk�. - W ty� zwrot do koszar, powiedzia� ostro. Doda� tonem kaznodziei: - Bo to, o najmilsi, jest rzeczywista Eucharystynka: cia�o i dusza i krew i o rany. Powoln� muzyk�, prosz�. Zamknijcie oczy, panowie. Chwileczk�. Jest ma�y k�opot z tymi bia�ymi cia�kami. Uciszcie si� wszyscy. Spojrza� z ukosa w g�r� i wyda� d�ugi, nawo�uj�cy gwizd; p�niej czeka� przez chwil� w ekstatycznym skupieniu, a jego r�wne bia�e z�by b�yska�y tu i �wdzie z�otymi punkcikami. Chrysostomos. Dwukrotny silny, przenikliwy gwizd odpowiedzia� w�r�d ciszy. - Dzi�kuj�, staruszku, zawo�a� �ywo. To zupe�nie wystarczy. Wy��cz pr�d, dobrze? Zeskoczy� z dzia�obitni i zbieraj�c wok� n�g lu�ne fa�dy szaty spojrza� powa�nie na tego, kt�ry mu si� przygl�da�. Pulchna mroczna twarz i pos�pna owalna szcz�ka przywodzi�y na my�l pra�ata, opiekuna sztuk pi�knych w �redniowieczu. Przyjemny u�miech pojawi� si� cicho na jego wargach. - A c� to za szyderstwo, powiedzia� weso�o. To twoje niedorzeczne nazwisko staro�ytnego Greka. �artobliwym, przyjacielskim gestem uni�s� palec i �miej�c si� do siebie, podszed� ku obramowaniu. Stefan Dedalus wszed� po stopniach, ruszy� za nim i w p� drogi znu�ony siad� na skraju dzia�obitni, przygl�daj�c mu si� nadal, gdy tamten opar� lusterko na obramowaniu i zanurzywszy p�dzel w miseczce namydla� policzki i szyj�. Weso�y g�os Bucka Mulligana ci�gn�� dalej. - Moje nazwisko te� jest niedorzeczne: Malachi Mulligan, dwa daktyle. Ale ma helle�skie brzmienie, prawda? Zwinne i s�oneczne jak sam jele�. Musimy pojecha� do Aten. Czy pojedziesz, je�li uda mi si� naci�gn�� ciotk� na dwadzie�cia funt�w? Od�o�y� p�dzel i zawo�a� �miej�c si� rado�nie: - Czy pojedzie? Wyn�dznia�y jezuita. Urwa� i zacz�� goli� si� uwa�nie. - Powiedz mi, Mulligan, powiedzia� Stefan spokojnie. - Co, moje kochanie? - Jak d�ugo pozostanie Haines w tej wie�y? Buck Mulligan ukaza� ogolony policzek ponad swym prawym ramieniem. - Bo�e, czy nie jest okropny? powiedzia� szczerze. T�py Sakson. S�dzi, �e nie jeste� gentlemanem. Bo�e, ci przekl�ci Anglicy. P�kaj�cy od pieni�dzy i niestrawno-ci. Dlatego �e przybywa z Oxfordu. Wiesz, Dedalus, to w�a�nie ty masz naprawd� oxfordzkie maniery. Nie mo�e ciebie rozgry��. O, to imi�, kt�re ci nada�em, jest najlepsze: Kinch, klinga no�a. Ostro�nie ogoli� podbr�dek. - Przez ca�� noc bredzi� we �nie o czarnej panterze, powiedzia� Stefan. Gdzie jest futera�, w kt�rym trzyma bro�? - �a�osny wariat, powiedzia� Mulligan. Czy mia�e� stracha? - Mia�em, powiedzia� Stefan dobitnie i z rosn�cym l�kiem. Na tym odludziu, w ciemno�ci, z nie znanym mi cz�owiekiem, bredz�cym przez sen i mamrocz�cym do siebie o zastrzeleniu czarnej pantery. Ty ratowa�e� ton�cych. Ale ja nie jestem bohaterem. Je�eli on ma tu zosta�, znikam. Marszcz�c brwi Buck Mulligan obejrza� pian� na ostrzu brzytwy. Zeskoczy� z podmur�wki i zacz�� pospiesznie przeszukiwa� kieszenie spodni. - Kurewstwo, burkn��. Podszed� ku dzia�obitni i wk�adaj�c r�k� do kieszeni Stefana, powiedzia�: - U�ycz nam �cierki do nosa dla otarcia brzytwy. Stefan pozwoli� mu wyci�gn�� i ukaza� trzyman� za r�g, brudn� i pomi�t� chustk�. Buck Mulligan dok�adnie otar� brzytw�. P�niej, przygl�daj�c si� chustce, powiedzia�: - Oto �cierka do nosa barda. Nowy odcie� sztuki dla naszych irlandzkich poet�w: smarkozielony. Mo�na go prawie posmakowa�, co? Ponownie wst�pi� na obramowanie i spojrza� w dal ku Dubli�skiej Zatoce, a jego w�osy o barwie jasnego d�bu porusza�y si� nieznacznie. - Bo�e, powiedzia� cicho. Czy morze nie jest tym, czym nazywa je A�gy: szar�, s�odk� matk�? Smarkozielone morze, moszn�kurcz�ce morze. Epi oinopa ponton. Ach, Dedalusie, Grecy. Musz� ci� nauczy�. Musisz ich czyta� w oryginale. Thalatta! Thalatta! Jest ono nasz� ogromn�, s�odk� matk�. Podejd� i sp�jrz. Stefan wsta� i podszed� ku obramowaniu. Wsparty na nim, spojrza� w d� ku wodzie i ku pocztowemu stateczkowi, wyp�ywaj�cemu z wylotu portu Kingstown. - Nasza pot�na matka, powiedzia� Buck Mulligan. Nagle oderwa� wielkie, badawcze oczy od morza i zwr�ci� je ku twarzy Stefana. - Ciotka s�dzi, �e zabi�e� swoj� matk�, powiedzia�. Dlatego nie pozwala mi si� z tob� zadawa�. - Kto� j� zabi�, powiedzia� Stefan pos�pnie. - Niech to przekln�, mog�e� przecie� ukl�kn��, K-inch, kiedy twoja umieraj�ca matka poprosi�a ci� o to, powiedzia� Buck Mulligan. Jestem tak samo zimnokrwisty jak ty. Ale kiedy pomy�l� o twojej matce, b�agaj�cej ci� ostatnim tchnieniem, �eby� ukl�k� i pomodli� si� za ni�. A ty� odm�wi�. Jest w tobie co� z�owrogiego... Urwa� i raz jeszcze namydli� lekko drugi policzek. Pob�a�liwy u�miech wykrzywi� mu wargi. - A c� za pi�kny b�azen, wymamrota� do siebie. Kinch, najpi�kniejszy b�azen z nich wszystkich. Goli� si� g�adko i z uwag�, w milczeniu, powa�nie. Stefan wspar� �okie� na poszczerbionym granicie, przy�o�y� d�o� do czo�a i spojrza� na wystrz�piony koniec r�kawa swojej czarnej, wy�wieconej marynarki. B�l, nie b�d�cy jeszcze b�lem mi�o�ci, zaniepokoi� jego serce. Po �mierci przysz�a do niego cicho, we �nie, a jej wyniszczone cia�o, ubrane w lu�n�, brunatn� sukni�, w kt�rej z�o�ono j� do grobu, wydziela�o wo� wosku i r�anego drzewa; jej oddech, pochylaj�cy si� nad nim, by� niemy, pe�en wyrzutu i lekkiego zapachu wilgotnych popio��w. Ponad wystrz�pionym r�kawem dostrzega� morze, kt�re dobrze od�ywiony g�os za jego plecami pozdrawia� jako ogromn�, s�odk� matk�. Pier�cie� zatoki i widnokr�gu otacza� matowozielon� mas� p�ynu. Bia�a, porcelanowa miska sta�a obok jej �miertelnego �o�a, zawieraj�c w sobie zielonkaw�, lepk� ��� wydart� z jej gnij�cej w�troby paroksyzmami g�o�nych, st�kliwych wymiot�w. Buck Mulligan raz jeszcze wytar� ostrze brzytwy. - Ach, biedna psia duszo, powiedzia� dobrotliwie. Musz� ci da� koszul� i par� �cierek do nosa. A jak nosz� si� te portki z drugiej r�ki? - Pasuj� nie�le, odpowiedzia� Stefan. Buck Mulligan zaatakowa� zag��bienie pod doln� warg�. - A c� to za szyderstwo, powiedzia� z zadowoleniem, powinny si� nazywa�: z drugiej nogi. B�g jeden wie, jaka francowata pijaczyna je porzuci�a. Mam jeszcze pi�kn� par� szarych w pr��ki. B�dziesz w nich wygl�da� nies�ychanie. Nie �artuj�, Kinch. Wygl�dasz cholernie dobrze, kiedy jeste� przyzwoicie ubrany. - Dzi�kuj�, odpowiedzia� Stefan. Nie mog� ich nosi�, je�eli s� szare. - On nie mo�e ich nosi�, powiedzia� Buck Mulligan do swojej twarzy w lusterku. Etykieta jest etykiet�. Zabija swoj� matk�, ale nie mo�e nosi� szarych spodni. Zr�cznie z�o�y� brzytw� i sprawdzi� g�adko�� sk�ry poduszeczkami palc�w. Stefan odwr�ci� wzrok od morza ku pulchnej twarzy o dymnoniebieskich ruchliwych oczach. - Ten facet, z kt�rym by�em zesz�ej nocy w Okr�cie, powiedzia� Buck Mulligan, m�wi, �e masz o.p.s. Jest tam razem z Conno�y Normanem, w Bzikogrodzie. Og�lne pora�enie szale�stwem. Zatoczy� lusterkiem p�kole w powietrzu, aby przes�a� t� wie�� ku s�o�cu, kt�re l�ni�o teraz na powierzchni morza. �uki jego ogolonych warg u�miecha�y si� wraz z kraw�dziami bia�ych, po�yskuj�cych z�b�w. �miech ogarn�� ca�� jego mocn�, masywn� sylwetk�. - Sp�jrz na siebie, powiedzia�, ty przera�aj�cy bardzie. Stefan pochyli� si� ku przodowi i naje�ony zerkn�� w rozci�te krzywym p�kni�ciem lusterko, kt�re mu podsuni�to. Takim widzi mnie on i widz� inni. Kto wybra� dla mnie t� twarz? T� psi� mord�, wymagaj�c� odwszenia? Ona tak�e mnie zapytuje. - Buchn��em je z pokoju kuchty, powiedzia� Buck Mulligan. Pasuje zreszt� do niej. Ciocia zawsze ma brzydkie s�u��ce dla Malachiego. Aby nie wodzi� go na pokuszenie. A imi� jej jest Urszula. Znowu roze�mia� si� i usun�� lusterko sprzed zerkaj�cych w nie oczu Stefana. - W�ciek�o�� Kalibana nie mog�cego zobaczy� swojej twarzy w lustrze, powiedzia�. Gdyby tylko Wilde �y� i m�g� ci� zobaczy�. Cofn�wszy si� i wskazuj�c palcem, Stefan powiedzia� z gorycz�: - To symbol irlandzkiej sztuki. P�kni�te lusterko s�u��cej. Buck Mulligan niespodziewanie uj�� Stefana pod rami� i zacz�� si� z nim przechadza� wok� wie�y, a brzytwa i lusterko klekota�y w kieszeni, do kt�rej je wrzuci�. - To nie�adnie tak ci dokucza�, prawda? powiedzia� serdecznie. B�g widzi, �e masz wi�cej w sobie ni� kt�rykolwiek z nich. Jeszcze jedno odparowanie. Obawia si� lancetu mojej sztuki, jak ja obawiam si� jego lancetu. Zimne �elazo pi�ra. - P�kni�te lusterko s�u��cej. Powiedz to temu wo�owi tam na dole i ustrzel go na gwine�. Cuchnie od forsy i s�dzi, �e nie jeste� gentlemanem. Jego stary nabi� sobie kabz�, sprzedaj�c Zulusom ja�ap� albo te� zrobiwszy jakie� inne przekl�te oszustwo. M�j Bo�e, Kinch, ty i ja, gdyby�my tylko zacz�li pracowa� razem, mogliby�my zrobi� co� dla tej wyspy. Zhellenizowa� j�. Rami� Cranly'ego. Jego rami�. - I pomy�le�, �e musisz �ebra� u tych �wi�. Jestem jedynym, kt�ry wie, kim jeste�. Dlaczego mi bardziej nie zaufasz? Co masz w zanadrzu przeciw mnie? Czy chodzi o Hainesa? Je�eli pi�nie tylko, to sprowadz� tu Seymoura i zrobimy mu darcie na szmaty, gorsze nawet ni� to, kt�re zrobili Clive Kempthorpe'owi. M�odzie�cze wrzaski zamo�nych g�os�w w pokojach Clive Kempthorpe'a. Bladetwarze: trzymaj� si� za boki ze �miechu, jeden klepie drugiego, o, chyba skonam! Przeka� jej ostro�nie te wie�ci, Aubrey! Och, umr�! Bij�c powietrze strz�pami, kt�re pozosta�y z koszuli, i maj�c spodnie opuszczone do kostek, podskakuje i potyka si� wok� sto�u, a Ades z Kolegium Magdaleny �ciga go uzbrojony w krawieckie no�yce. Twarz przera�onego cielaka poz�ocona pomara�czow� marmolad�. Nie chc�, nie zdejmujcie mi spodni, nie pr�bujcie robi� ze mnie frajera! Wrzaski z otwartego okna p�osz� wiecz�r na kwadratowym dziedzi�cu. G�uchy ogrodnik w fartuchu, zamaskowany twarz� Matthew Arnolda, popycha wzd�u� zamglonej ��ki maszynk� do strzy�enia trawnik�w, �ledz�c uwa�nie ta�cz�ce koniuszki �d�be�. Dla nas samych... nowi poganie... omphalos. - Niech zostanie, powiedzia� Stefan. Pomijaj�c te noce, jest zupe�nie w porz�dku. - Wi�c o co chodzi? zapyta� niecierpliwie Buck Mulligan. Wykrztu� to z siebie. Jestem z tob� zupe�nie szczery. Co masz przeciwko mnie? Przystan�li, patrz�c w stron� t�pego wierzcho�ka Bray Head, le��cego na wodzie jak �eb u�pionego wieloryba. Stefan spokojnie uwolni� rami�. - Czy chcesz, �ebym ci powiedzia�? zapyta�. - Tak, o co chodzi? odpowiedzia� Buck Mulligan. Nie przypominam sobie niczego. M�wi�c patrzy� w twarz Stefana. Lekki wiatr musn�� jego czo�o, rozrzucaj�c mi�kkie, jasne, nie uczesane w�osy i budz�c w oczach srebrne punkciki niepokoju. Przygn�biony brzmieniem swego g�osu, Stefan powiedzia�: - Czy przypominasz sobie, �e nast�pnego dnia po �mierci matki przyszed�em do twojego domu? Buck Mulligan zmarszczy� si� natychmiast i zapyta�: - Co? Gdzie? Niczego sobie nie przypominam. Pami�tam tylko pomys�y i wra�enia. Dlaczego? A co si� sta�o, na mi�o�� bosk�? - Przyrz�dza�e� herbat�, powiedzia� Stefan, a ja przeszed�em przez hali, �eby przynie�� jeszcze troch� gor�cej wody. Twoja matka wysz�a z salonu razem z jakim� go�ciem. Zapyta�a ci�, kto jest w twoim pokoju. - Tak? powiedzia� Buck Mulligan. Co odpowiedzia�em? Nie pami�tam. - Odpowiedzia�e�, powiedzia� Stefan, O, to tylko Dedalus, kt�rego matka tak ohydnie umar�a. Rumieniec, kt�ry uczyni� go m�odszym i bardziej ujmuj�cym, ukaza� si� na policzkach Bucka Mulligana. - Czy powiedzia�em tak? No i co? Co w tym z�ego? Nerwowo otrz�sn�� si� ze skr�powania. - A czym�e jest �mier�, zapyta�, twojej matki, twoja albo moja? Ty� widzia� tylko twoj� matk� umieraj�c�. Ja ich widz� co dnia, odwalaj�cych kit� w Mater albo w Richmond i krojonych na plasterki w sali sekcyjnej. Jest to ohydna rzecz i nic wi�cej. To po prostu nie ma znaczenia. Nie chcia�e� ukl�kn�� przy ��ku twojej umieraj�cej matki i pomodli� si� za ni�, chocia� ci� prosi�a. Dlaczego? Poniewa� masz w sobie t� przekl�t� jezuick� �y�k�, tylko �e przebiega ona w przeciwnym kierunku. Dla mnie to wszystko jest niedorzeczno�ci� i ohyd�. Jej p�aty m�zgowe przestaj� funkcjonowa�. Nazywa lekarza Sir Piotrem Teazie i zrywa jaskry z ko�dry. Dogadzaj jej, p�ki nie b�dzie po wszystkim. Sprzeciwi�e� si� jej ostatniemu, przed�miertnemu �yczeniu, a jednak d�sasz si� na mnie, bo nie wykrzywiam si� p�aczliwie jak niemowa naj�ty od Lalouette'a. Nonsens! Przypuszczam, �e powiedzia�em to. Nie chcia�em zniewa�y� pami�ci twojej matki. M�wi�c odzyska� pewno�� siebie. Os�oniwszy otwarte rany, kt�re s�owa te pozostawi�y w jego sercu, Stefan powiedzia� lodowato: - Nie my�l� o zniewa�eniu mojej matki. - Wi�c o czym? zapyta� Buck Mulligan. - O zniewa�eniu mnie, odpar� Stefan. Buck Mulligan okr�ci� si� na pi�cie. - Niemo�liwa osoba! wykrzykn��. Odszed� szybko wzd�u� obramowania. Stefan pozosta� na miejscu, spogl�daj�c ponad powierzchni� spokojnego morza w stron� przyl�dka. Morze i przyl�dek by�y teraz zamglone. Puls bi� mu w oczach, przes�aniaj�c widzenie, a gor�czka pali�a policzki. W g��bi wie�y zabrzmia� dono�ny g�os: - Mulligan, czy jeste� tam na g�rze? - Ju� id�, odpar� Buck Mulligan. Zwr�ci� si� ku Stefanowi i powiedzia�: - Sp�jrz na morze. C� je obchodz� urazy? Odrzu� Loyol�, Kinch, i zejd� na d�. Sassenach ��da swojej porannej w�dzonki. G�owa jego znieruchomia�a jeszcze raz na chwil�, na r�wni z dachem, gdy znika� w wylocie schod�w: - Nie dr�cz si� tym przez ca�y dzie�. Jestem niekonsekwentny. Daj spok�j sm�tnym rozmy�laniom. G�owa jego znik�a, ale g��boki pomruk schodz�cego g�osu zadudni� u wylotu schod�w: Porzu� samotne rozmy�lania O serca gorzkiej tajemnicy, Bo Fergus wozy gna spi�owe. Po�r�d porannego spokoju cienie las�w p�yn�y cicho od strony wylotu schod�w ku morzu, na kt�re patrzy�. W g��bi zatoki i poza ni� lustro wody biela�o, poruszane lekkoobutymi, szybkimi stopami. Bia�a pier� zamglonego morza. Akcenty po��czone parami. R�ka skubi�ca struny harfy, zespalaj�ca ich splecione akordy. Bia�ofaliste, za�lubione s�owa, drgaj�ce na zamglonej powierzchni. Chmura powoli zakry�a s�o�ce, ocieniaj�c zatok� g��bsz� zieleni�. Le�a�a w dole, miska pe�na gorzkich w�d. Piosenka Fergusa: �piewa�em j� sam w domu, przed�u�aj�c przeci�g�e, pos�pne akordy. Jej drzwi by�y otwarte: chcia�a s�ysze� mnie graj�cego. Oniemia�y z lito�ci i zgrozy podszed�em do jej ��ka. P�aka�a na swoim n�dznym pos�aniu. Przez te s�owa, Stefanie: o serca gorzkiej tajemnicy. A teraz gdzie? Jej sekrety: stare wachlarze z pi�r, fr�dzelkami ozdobne, pi�mem pudrowane karneciki balowe, sznur bursztynowych paciork�w w jej zamkni�tej szufladzie. Klatka z ptaszkiem, zawieszona w s�onecznym oknie domu jej dzieci�stwa. S�ysza�a starego Royce'a �piewaj�cego w pantomimie o Turko Straszliwym i �mia�a si� wraz z innymi, gdy �piewa�: Jestem artysta, Kt�ry korzysta Z niewidzialnosci. Duch dawnej rado�ci od�o�ony do szuflady: pi�mempachn�cy. Porzu� samotne rozmy�lania. Od�o�ona wraz ze swymi zabawkami do szuflady wspomnie� natury. Wspomnienia ogarn�y jego zadumany umys�. Szklanka wody, kt�r� nalewa�a z kuchennego kranu po przyj�ciu komunii. Wydr��one jab�ko, pe�ne brunatnego cukru, przypiekaj�ce si� dla niej na blasze w ciemny, jesienny wiecz�r. Jej kszta�tne paznokcie zaczerwienione krwi� rozgniecionych wszy, znalezionych na koszulach dzieci. We �nie cicho przysz�a do niego, a jej wyniszczone cia�o, ubrane w lu�n� sukni�, w kt�rej z�o�ono j� do grobu, wydziela�o wo� wosku i r�anego drzewa; jej oddech, pochylaj�cy si� nad nim i pe�en tajemnych, niemych s��w: nik�a wo� wilgotnych popio��w. 10 Jej szkliste, martwo ju� spogl�daj�ce oczy, aby wstrz�sn�� i ugi�� moj� dusz�. Patrz�ce tylko na mnie. Upiorna �wieca, o�wietlaj�ca jej konanie. Upiorny blask na udr�czonej twarzy. Jej chrapliwy, g�o�ny oddech, rz꿹cy w przera�eniu, podczas gdy wszyscy modlili si� na kl�czkach. Jej oczy, wpatrzone we mnie, aby powali� mnie na ziemi�. Liliata rutiiantium te confessorum turma circumdet: iubilantium te yirginum chorus excipiat. Wilko�aku! Trupo�erco! Nie, mamo. Pozw�l mi by� i pozw�l mi �y�. - Kinch, ahoy! G�os Bucka Mulligana zabrzmia� �piewnie w g��bi wie�y. Potem dobieg� z bli�szego punktu schod�w, nawo�uj�c powt�rnie. Stefan, rozdygotany jeszcze p�aczem swej duszy, poczu� ciep�e, przelatuj�ce �wiat�o s�oneczne, a w powietrzu za sob� us�ysza� przyjazne s�owa. - Dedalus, zejd� jak dobry prostaczek. �niadanie gotowe. Haines przeprasza za obudzenie nas tej nocy. Wszystko w porz�dku. - Id�, powiedzia� Stefan, odwracaj�c si�. - Chod�, na mi�o�� bosk�, zawo�a� Buck Mulligan, na moj� mi�o�� i na mi�o�� nas wszystkich. G�owa jego znikn�a i pojawi�a si� znowu. - Powiedzia�em mu o twoim symbolu irlandzkiej sztuki. M�wi, �e to bardzo m�dre. Ustrzel go na funta, dobrze? To znaczy, na gwine�. - P�ac� mi dzisiaj, powiedzia� Stefan. - Forsa ze szkolnego bajzia? Ile? Cztery funty? Po�ycz nam jednego. - Je�eli jest ci potrzebny. - Cztery l�ni�ce suwereny, zawo�a� z uciech� Buck Mulligan. Urz�dzimy wspania�e pija�stwo, �eby wprawi� w zdumienie tych druidycznych druid�w. Cztery wszechmocne suwereny. Uni�s� r�ce i z tupotem zbieg� po schodach, �piewaj�c fa�szywie londy�skim, gwarowym akcentem: Czy� nam nie milo czas up�ynie Przy whisky, piwie i przy winie W dzie� koronacji, W dzie� koronacji! Czy� nam nie milo czas up�ynie W dzie� koronacji! Ciep�y blask s�o�ca, wesel�cy si� ponad morzem. Niklowana miseczka do golenia l�ni�a zapomniana na obramowaniu. Dlaczego mam j� znosi� na d�? Albo pozostawi� j� tu na ca�y dzie�, wzgardzon� przyja��? Podszed� ku niej i przez chwil� trzyma� j� w d�oniach, czuj�c jej ch��d i wdychaj�c zapach lepkiej piany, w kt�rej tkwi� p�dzel. Tak samo nios�em trybularz z kadzid�em wtedy, w Clongowes. Jestem inny teraz, a jednak taki sam. Tak�e s�uga. S�uga s�ugi. W mrocznej, sklepionej, mieszkalnej komnacie wie�y owini�ta szlafrokiem sylwetka Bucka Mulligana porusza�a si� �ywo wok� paleniska, przes�aniaj�c i ods�aniaj�c jego ��ty �ar. Wpadaj�ce z dw�ch wysokich strzelnic w��cznie �agod- 11 nego �wiat�a dziennego krzy�owa�y si� na kamiennej posadzce: w miejscu spotkania promieni unosi�a si� wiruj�ca chmura dymu w�glowego i opary sma�onego boczku. - Zadusimy si�, powiedzia� Buck Mulligan. Haines, czy mo�esz otworzy� te drzwi? Stefan postawi� miseczk� do golenia na skrzyni. Wysoka, siedz�ca w hamaku posta� unios�a si�, podesz�a do progu i otworzy�a wewn�trzne drzwi. - Czy masz klucz? zapyta� g�os. - Dedalus go ma, powiedzia� Buck Mulligan. �wi�ty Jacku, dusz� si�! I nie podnosz�c g�owy znad piecyka, zawy�: - Kinch! - Jest w zamku, powiedzia� Stefan podchodz�c. Klucz zgrzytn�� chrapliwie dwa razy, a kiedy ci�kie drzwi zosta�y otwarte na o�cie�, wesz�o upragnione �wiat�o.i czyste powietrze. Haines sta� w progu, spogl�daj�c na zewn�trz. Stefan ustawi� pionowo swoj� walizk�, przyci�gn�� j� do sto�u i usiad�, czekaj�c. Buck Mulhgan cisn�� to, co usma�y�, na stoj�cy pod r�k� p�misek. Potem przeni�s� p�misek i wielki imbryk na st�, postawi� je ci�ko i odetchn�� z ulg�. - Topniej�, powiedzia�, jak zauwa�y�a �wieca, gdy... Ale cicho, sza! Ani s�owa wi�cej o tym przedmiocie. Kinch, zbud� si�. Chleb, mas�o, mi�d. Haines, wejd�. �arcie gotowe. Pob�ogos�aw nas. Bo�e, i te dary twoje. Gdzie cukier? O, kurwa, nie ma mleka. Stefan przyni�s� ze skrzyni bochenek, garnek z miodem i maselniczk�. Buck Mulligan usiad�, nad�sany nagle. - A c� to za burdel? powiedzia�. Kaza�em jej przyj�� po �smej. - Mo�emy pi� herbat� bez mleka, powiedzia� Stefan, w skrzyni jest cytryna. - O, b�d� przekl�ty razem z twoimi paryskimi pozami. Chc� mleka z Sandycove. Haines zawr�ci� od progu i powiedzia� spokojnie: - Nadchodzi kobieta z mlekiem. - B�ogos�awie�stwo bo�e nad tob�, zawo�a� Buck Mulligan zrywaj�c si� z krzes�a. Siadaj. Nalej herbaty. Cukier jest w woreczku. Nie mog� si� ju� d�u�ej grzeba� w tych przekl�tych jajach. Pokraja� w�dzonk� na p�misku i cisn�� j� na trzy talerze, m�wi�c: - In nomine Patris et Filii et Spiritus Sancti. Haines usiad�, �eby nala� herbat�. - Daj� ka�demu z was po dwa kawa�ki, powiedzia�. Ale powiem ci, Mulligan, �e zaparzasz naprawd� mocn� herbat�. Odcinaj�c grube kromki od bochenka, Buck Mulligan powiedzia� przypochlebnym g�osem starej kobiety: - Kiedy se lej� herbat�, to se lej� herbat�, jak powiedzia�a stara matka Grogan. A kiedy lej� co insze, to lej� co insze. - Na Jowisza, to jest herbata, powiedzia� Haines. Buck Mulligan nie przestawa� kraja� i przymila� si�. - Tak robi�, moja pani Cahill, powiada ona. Nie gniewaj si�, paniusiu, powiada pani Cahill, ale niech ci� B�g strze�e, �eby� nie lala jednego i drugiego w ten sam garnek. 12 Przysun�� wsp�biesiadnikom grube pajdy chleba wbite na koniec no�a. - To folklor dla twojej ksi��ki, Haines, powiedzia� bardzo powa�nie. Pi�� linijek tekstu i dziesi�� stron przypis�w o ludku i rybogach Dundrum. Wydrukowane przez siostry Parki w roku wielkiego wichru. Zwr�ci� si� ku Stefanowi i unosz�c brwi, zapyta� doskonale zaciekawionym g�osem: - Spr�buj przypomnie� sobie, bracie, czy szczynoherbaciane naczynie matki Grogan wzmiankowane jest w Mabinogionie, czy w upaniszadach? - W�tpi� w to, odpowiedzia� Stefan powa�nie. - Doprawdy? zapyta� Buck Mulligan tym samym tonem. A dlaczego, prosz�? - Zdaje mi si�, powiedzia� Stefan, nie przerywaj�c jedzenia, �e nie istnia�a ona ani w, ani poza Mabinogionem. Mo�na przypuszcza�, �e matka Grogan by�a krewn� Mary Ann. Zadowolenie rozja�ni�o twarz Bucka Mulligana. - Czaruj�ce, powiedzia� przesadnie afektowanym, s�odkim g�osem, ukazuj�c bia�e z�by i weso�o mrugaj�c oczami. Wi�c s�dzisz, �e ni� by�a? Naprawd� czaruj�ce. Potem zachmurzy� si� niespodziewanie i znowu rozpocz�� zapalczywie kroi� chleb, mrucz�c chrapliwym, skrzypi�cym g�osem: Bo stara Mary Ann Gwi�d�e na ca�y kram I tylko dba, by zadrze� kieck� sw�... Zatka� sobie usta w�dzonk� i zacz�� gry�� nuc�c. Wchodz�ca posta� zaciemni�a otw�r wej�ciowy. - Mleko, prosz� pana. - Niech pani wejdzie, powiedzia� Mulligan. Kinch, przynie� dzbanek. Stara kobieta podesz�a bli�ej i stan�a obok Stefana. - Pi�kny mamy ranek, prosz� pana, powiedzia�a. Chwa�a niech b�dzie Najwy�szemu. - Komu? zapyta� Mulligan, zerkaj�c na ni�. Ach, oczywi�cie. Stefan si�gn�� za siebie i zdj�� ze skrzyni dzbanek do mleka. - Wyspiarze, powiedzia� niedbale Mulligan do Hainesa, cz�sto wymawiaj� imi� poborcy obrzezek. - Ile, prosz� pana? zapyta�a stara kobieta. - Kwart�, powiedzia� Stefan. Przygl�da� si� jej, gdy nalewa�a do miarki, a potem do dzbanka g�ste, bia�e mleko, nie pochodz�ce od niej samej. Szare, pomarszczone sutki. Wla�a jeszcze jedn� miark� i dok�adk�. Stara i tajemnicza przyby�a z porannego �wiata, mo�e jako wys�annik. Nalewaj�c mleko zachwala�a jego jako��. O �wicie na soczystej ��ce kuca obok cierpliwej krowy jak czarownica na swym muchomorze, a jej pomarszczone palce s� szybkie wok� tryskaj�cych wymion. Rosistojedwabiste byd�o ryczy wok� niej, kt�r� zna. Per�a pastwisk i stara, biedna kobieta. Imiona nadawane jej w dawnych czasach. W�druj�ca staruszka, ni�sza forma nie�miertelno�ci, s�u��ca swemu zdobywcy i beztroskiemu uwodzicielowi, na�o�nica ich obu, wys�anniczka tajemnego poranka. S�u�y� czy z�orzeczy�? Nie umia� na to odpowiedzie�, ale gardzi� poszukiwaniem jej �ask. 13 - Rzeczywi�cie pi�kny, prosz� pani, powiedzia� Buck Mulligan, nalewaj�c mleko do fili�anek. - Niech pan spr�buje, powiedzia�a. Wypi�, pos�uszny pro�bie. - Gdyby�my tylko zawsze mogli od�ywia� si� tak zdrowo, powiedzia� do niej troch� za g�o�no, kraj nie by�by pe�en popsutych z�b�w i popsutych flak�w. �yjemy w bagnistych moczarach, od�ywiamy si� marnie, a ulice nasze s� pokryte kurzem, ko�skim nawozem i gru�liczymi plwocinami. - Czy pan jest studentem medycyny? zapyta�a staruszka. - Jestem, prosz� pani, odpowiedzia� Buck Mulligan. Stefan s�ucha� w pogardliwym milczeniu. K�oni swoj� star� g�ow� przed m�wi�cym do niej dono�nym g�osem, przed swym stawignatem, przed swym konowa�em: mnie lekcewa�y. K�oni g�ow� przed g�osem, kt�ry wyspowiada i nama�ci do grobu j� ca�� pr�cz jej kobiecego, nieczystego �ona, nie uczynionego na podobie�stwo bo�e, lecz ludzkie, i b�d�cego �upem w�a. Przed dono�nym g�osem, kt�ry teraz ka�e jej milcze� i mie� rozbiegane, niepewne oczy. - Czy zrozumia�a pani, co on powiedzia�? zapyta� Stefan. - Czy m�wi� pan po francusku? zapyta�a staruszka Hainesa. Haines odezwa� si� do niej powt�rnie; tym razem m�wi� d�u�ej i z wi�ksz� pewno�ci� siebie. - Irlandzki, powiedzia� Buck Mulligan. Czy umie pani po gaelicku? - S�uchaj�c pomy�la�am sobie, �e to pewnie b�dzie po irlandzku, powiedzia�a stara kobieta. Czy pan pochodzi z zachodu? - Jestem Anglikiem, odpar� Haines. - Jest Anglikiem, powiedzia� Buck Mulligan, i s�dzi, �e powinni�my m�wi� w Irlandii po irlandzku. - Pewnie, �e powinni�my, odrzek�a stara kobieta, i wstyd mi, �e sama nie umiem. Ci, co go znaj�, powiadaj�, �e to wspania�y j�zyk. - Wspania�y to nie jest dla niego okre�lenie, powiedzia� Buck Mulligan. Jest po prostu cudowny. Nalej nam jeszcze troch� herbaty, Kinch. Czy wypije pani fili�ank�? - Nie, dzi�kuj� panu, prosz� pana, powiedzia�a, wsuwaj�c na rami� pier�cie� ba�ki i przygotowuj�c si� do odej�cia. Haines zapyta� j�: - Czy ma pani rachunek? S�uchaj, Mulligan, lepiej od razu jej zap�a�my, prawda? Stefan jeszcze raz nape�ni� trzy fili�anki. - Rachunek, prosz� pana, powiedzia�a zatrzymuj�c si�. To b�dzie siedem razy rano po p� kwarty po dwa pensy to znaczy siedem razy dwa to b�dzie szyling i dwa pensy i jeszcze trzy razy rano po kwarcie po cztery pensy to b�dzie trzy kwaterki to b�dzie szyling i szyling i dwa pensy to b�dzie dwa szylingi i dwa pensy, prosz� pana. Buck Mulligan westchn�� i wepchn�wszy sobie w usta przylepk� posmarowan� grubo mas�em po obu stronach, wyci�gn�� przed siebie nogi i zacz�� przeszukiwa� kieszenie spodni. - Zap�a� i zr�b przyjemny wyraz twarzy, powiedzia� do niego Haines u�miechaj�c si�. 14 Stefan nape�ni� trzeci� fili�ank�; �y�eczka herbaty blado zabarwi�a t�uste, g�ste mleko. Buck Mulligan wyci�gn�� florena, obr�ci� go w palcach i zawo�a�: - Cud! Pchn�� go po powierzchni sto�u w kierunku starej kobiety, m�wi�c: - O wi�cej nie pro� mnie, s�odka moja. Daj� ci wszystko, co mog� da�. Stefan wsun�� monet� w jej pe�n� wahania d�o�. - B�dziemy pani winni dwa pensy, powiedzia�. - Nie ma po�piechu, prosz� pana, odpar�a bior�c pieni�dz. Nie ma po�piechu. Dobrego dnia panu �ycz�. Dygn�a i wysz�a, �cigana czu�ymi s�owami piosenki Bucka Mulligana: Duszo mej duszy, gdybym mia� wiece], Wi�cej bym z�o�y� u twoich st�p. Zwr�ci� si� ku Stefanowi i powiedzia�: - Serio, Dedalus, jestem sp�ukany. Biegnij do tego twojego szkolnego bajzia i przynie� nam troch� forsy. Dzi� bardowie musz� pi� i biesiadowa�. Irlandia oczekuje, �e ka�dy spe�ni dzisiaj sw� powinno��. - To mi przypomina, powiedzia� Haines wstaj�c, �e mam dzisiaj odwiedzi� wasz� bibliotek� narodow�. - Najpierw pop�ywamy, powiedzia� Buck Mulligan. Odwr�ci� si� i zapyta� �agodnie: - Czy to dzi� przypada �w dzie� miesi�ca, w kt�rym si� myjesz, Kinch? P�niej powiedzia� do Hainesa: - �w nieczysty bard ma za punkt honoru my� si� tylko raz w miesi�cu. - Ca�a Irlandia jest obmywana Golfsztromem, powiedzia� Stefan, zezwalaj�c, by mi�d sp�yn�� po kromce. Z k�ta, w kt�rym lu�no przewi�zywa� szarf� otwarty ko�nierz swojej tenisowej koszuli, Haines powiedzia�: - Chcia�bym sobie zrobi� zbi�r twoich powiedzonek, je�eli pozwolisz. M�wi do mnie. Myj� si� i k�pi�, i szoruj�. K�sanie przewin. �wiadomo��. A jednak jest tu plama. - To o p�kni�tym lusterku s�u��cej, b�d�cym symbolem sztuki irlandzkiej, jest diabelnie dobre. Buck Mulligan kopn�� pod sto�em nog� Stefana i powiedzia� ciep�ym g�osem: - Zaczekaj, a� us�yszysz go m�wi�cego o Hamlecie, Haines. - Mam to na my�li, powiedzia� Haines, zwracaj�c si� nadal do Stefana. W�a�nie my�la�em o tym, kiedy wesz�o to biedne, stare stworzenie. - Czy zarobi�bym na tym pieni�dze? zapyta� Stefan. Haines roze�mia� si� i zdejmuj�c sw�j szary, mi�kki kapelusz z haka, na kt�rym uczepiony by� hamak, powiedzia�: - Sk�d mog� wiedzie�? Ruszy� d�ugimi krokami w stron� progu. Buck Mulligan pochyli� si� nad sto�em ku Stefanowi i powiedzia� z chrapliw� gwa�towno�ci�: - Po co� k�ad� kopyta na st�? Po co� to powiedzia�? - O co chodzi? zapyta� Stefan. Rzecz w tym, �eby zdoby� pieni�dze. Od mleczarki albo od niego. My�l�, �e to jedyny wyb�r. 75 - Opowiadam mu cuda o tobie, powiedzia� Buck Mulligan, a� tu nagle przybywasz ty, ze swoim zawszonym patrzeniem spode �ba i ze swoimi ponurymi jezuickimi narowami. - Nie spodziewam si� wiele, powiedzia� Stefan, ani od niego, ani od niej. Buck Mulligan westchn�� dramatycznie i po�o�y� mu d�o� na ramieniu. - Ode mnie, Kinch. I niespodziewanie zmienionym g�osem doda�: - Jak Boga kocham, my�l�, �e masz s�uszno��. Niewiele s� warci oboje. Dlaczego ich nie wykorzystujesz jak ja? Do diab�a z nimi wszystkimi. Musimy si� wydosta� z tego bajzia. Wsta�, z godno�ci� rozwi�za� szlafrok i zdj�� go, m�wi�c z rezygnacj�: - Zw��czono z Mulligana szaty jego. Wypr�ni� kieszenie na st�. - Masz tu swoj� �cierk� do nosa, powiedzia�. Wk�adaj�c sztywny ko�nierzyk i buntowniczy krawat, przemawia� do nich i strofowa� je, a wraz z nimi dyndaj�cy �a�cuszek swego zegarka. Gdy wo�a� o czyst� chustk�, r�ce zanurzy�y si� w kuferku i przetrz�sa�y jego zawarto��. K�sanie przewin. Bo�e, wystarczy tylko ucharakteryzowa� posta�. Potrzebuj� purpurowo-brunatnych r�kawic i zielonych but�w. Sprzeczno��. Czy zaprzeczam sobie? Wi�c dobrze, zaprzeczam sobie. P�ochy Malachi. Z jego rozgadanych r�k wylecia� czarny, mi�kki pocisk. - A tu masz sw�j kapelusz z Dzielnicy �aci�skiej, powiedzia�. Stefan podni�s� kapelusz i w�o�y� go na g�ow�. Haines zawo�a� do nich z progu: - Wy tam, idziecie ju�? - Jestem got�w, odpowiedzia� Buck Mulligan, id�c ku drzwiom. Wychod�, Kinch. Przypuszczam, �e zjad�e� ju� wszystko, co zostawili�my. Zrezygnowany min�� pr�g przemawiaj�c i krocz�c z godno�ci�. Powiedzia� niemal ze smutkiem: - I ruszywszy przed siebie, napotka� Butterly'ego. Stefan wzi�� swoj�, opart� o �cian�, jesionow� lask� i ruszy� za nimi, a nim zeszli po drabiniastych stopniach, napar� na powolne, �elazne drzwi i zamkn�� je. W�o�y� ogromny klucz do wewn�trznej kieszeni. U st�p stopni Buck Mulligan zapyta�: - Wzi��e� klucz? - Mam go, powiedzia� Stefan, wyprzedzaj�c ich obu. Poszed� przodem. Poza sob� s�ysza� Bucka Mulligana, uderzaj�cego ci�kim, k�pielowym r�cznikiem w najwy�sze p�dy traw i paproci. - Pochyl si�, m�j panie. Jak �miesz, m�j panie? Haines zapyta�: - Czy p�acicie komorne za t� wie��? - Dwana�cie funt�w, odpowiedzia� Buck Mulligan. - Sekretarzowi stanu od spraw wojny, doda� Stefan przez rami�. Przystan�li, gdy Haines dokonywa� ogl�dzin wie�y. Wreszcie powiedzia�: - Przypuszczam, �e jest raczej ponura zim�. Nazywacie j� Martello, zdaje si�? - Billy Pitt kaza� je wybudowa�, gdy Francuzi wyszli na morze, powiedzia� Buck Mulligan. Ale nasza jest omphalos. 16 - Na czym polega twoja idea Hamleta? zapyta� Haines Stefana. - Nie, nie, zawo�a� z b�lem Buck Mulligan. Nie dor�wnuj� Tomaszowi z Ak-winu i pi��dziesi�ciu pi�ciu przyczynom, kt�re wymy�li�, �eby to podtrzyma�. Zaczekaj, a� b�d� mia� w sobie kilka kufli. Zwr�ci� si� ku Stefanowi i powiedzia�, obci�gaj�c schludnie ko�ce swej pierwiosnkowej kamizelki: - Nie m�g�by� si� chyba podj�� tego poni�ej trzech kufli, Kinch, co? - Tyle czasu to czeka�o, powiedzia� Stefan apatycznie, �e mo�e poczeka� jeszcze troch�. - Dra�nicie moj� ciekawo��, powiedzia� dobrodusznie Haines. Czy to jaki� poradoks? - Ho, ho, powiedzia� Buck Mulligan. Wyro�li�my ju� z Wilde'a i paradoks�w. To jest bardzo proste. Dowodzi przy pomocy algebry, �e wnuk Hamleta jest dziadkiem Shakespeare'a, a on sam jest duchem swego ojca. - Co? powiedzia� Haines, wskazuj�c Stefana. On sam? Buck Mulligan owin�� sobie wok� szyi r�cznik jak stu�� i gn�c si� od szalonego �miechu, wyszepta� Stefanowi do ucha: - O duchu starego Kincha! Jafecie poszukuj�cy ojca! - Rano bywamy zawsze zm�czeni, powiedzia� Stefan do Hainesa, a to jest dosy� d�ugie opowiadanie. Id�cy znowu na przedzie Buck Mulligan uni�s� r�ce. - Tylko przenaj�wi�tszy kufel potrafi rozwi�za� j�zyk Dedalusa, powiedzia�. - Chc� powiedzie�, wyja�ni� Haines Stefanowi, gdy ruszyli za nim, �e ta wie�a i te urwiska przypominaj� mi w jaki� spos�b Elsynor, kt�ry ze ska�y swej w morze spogl�da, prawda? Buck Mulligan niespodziewanie odwr�ci� si� na chwil� ku Stefanowi, ale nie odezwa� si�. W jasnym, nag�ym u�amku chwili Stefan ujrza� sw�j wizerunek w taniej, zakurzonej �a�obie mi�dzy ich jasnymi strojami. - To cudowna opowie��, powiedzia� Haines, zmuszaj�c ich raz jeszcze do zatrzymania si�. Oczy blade jak morze, wiatrem och�odzone, ale bledsze, stanowcze i skromne. W�adca m�rz spogl�da� ku po�udniowi ponad zatok�, opustosza��, je�li nie liczy� mglistego pi�ropusza dymu statku pasa�erskiego na jasnym widnokr�gu i �agla lawiruj�cego w pobli�u Muglins. - Czyta�em gdzie� teologiczne wyja�nienie tego, powiedzia� w zadumie. Idea Ojca i Syna. Syn walcz�cy o to, �eby zespoli� si� z Ojcem. Buck Mulligan natychmiast ukaza� im uradowan�, szeroko u�miechni�t� twarz. Gdy spojrza� na nich, jego pi�knokszta�tne usta by�y rado�nie otwarte, a oczy, z kt�rych znikn�a nagle ca�a bystro��, mruga�y w szale�czej weso�o�ci. Poruszy� g�ow� ku przodowi i do ty�u jak lalka, a� zadygota�o rondo jego s�omkowego kapelusza, i zacz�� �piewa� cichym, szcz�liwym, g�upkowatym g�osem: Ja jestem najbardziej cudacznym ch�opakiem, Mam matk� �yd�wk�, a ojciec jest ptakiem. Z tym cie�l� J�zefem �y� w zgodzie nie mog�, Wi�c zdrowie Kalwarii i uczni�w i - w drog�! 17 Uni�s� wskazuj�cy palec, pe�en ostrze�enia. Je�eli kto� w boskos� m� w�tpi, to sobie Nie �yknie za darmo, gdy wina narobi�, Lecz b�dzie pil wod� i modlil si� o to, Bym wino oddaj�c zn�w zrobi� je wod�. Na po�egnanie szarpn�� zr�cznie lask� Stefana i biegn�c w kierunku urwiska, zatrzepota� r�kami, jakby to by�y p�etwy albo skrzyd�a kogo�, kto ma si� unie�� w powietrze. Za�piewa�: �egnajcie, zegnajcie. Zapiszcie me s�owa. Powiedzcie tym czterem, ze �yj� od nowa. Co boskim jest we mnie, uniesie w dal mnie. Na G�rze Oliwnej wiatr wieje... Adieu! W podskokach zbieg� przed nimi w g��b czterdziestostopowej rozpadliny, trzepocz�c podobnymi do skrzyde� r�kami i skacz�c zwinnie. Rozko�ysany kapelusz chwia� si� w podmuchach �wie�ego wiatru, przynosz�cego im jego kr�tkie, ptasie okrzyki. �miej�c si� pow�ci�gliwie Haines dop�dzi� Stefana i powiedzia�: - Przypuszczam, �e nie powinni�my si� �mia�. On jest raczej blu�nierczy. Chcia�bym doda�, �e nie jestem wierz�cy. Ale jego weso�o�� unieszkodliwia to jako�, prawda? Jak on to nazwa�: J�zef Cie�la? - Ballada o Drwi�cym Jezusie, odpowiedzia� Stefan. - O, powiedzia� Haines, wi�c s�ysza�e� to ju� kiedy�? - Trzy razy dziennie po posi�kach, odpar� Stefan sucho. - Nie jeste� wierz�cy, prawda? zapyta� Haines. To znaczy, mam na my�li, wierz�cy w w�skim znaczeniu tego s�owa. Stwarzanie z niczego i cuda, i wcielony B�g. - Wydaje mi si�, �e istnieje tylko jedno znaczenie tego s�owa, powiedzia� Stefan. Haines przystan��, �eby wyci�gn�� p�ask�, srebrn� papiero�nic�, w kt�rej zamigota� zielony kamie�. Otworzy� j�, naciskaj�c kciukiem, i wysun�� zapraszaj�co. - Dzi�kuj�, powiedzia� Stefan bior�c papierosa. Haines te� wzi�� i zatrzasn�� papiero�nic�. W�o�y� j� na powr�t do bocznej kieszeni i wyj�� z kieszonki kamizelki niklowe pude�ko z hubk� i krzesiwem, otworzy� je tak�e i zapaliwszy swojego papierosa, poda� Stefanowi p�on�c� hubk� w muszli z�o�onych d�oni. - Tak, oczywi�cie, powiedzia�, gdy ruszyli, albo si� wierzy, albo nie, prawda? Osobi�cie nie m�g�bym strawi� tej idei wcielonego Boga. Mam nadziej�, �e nie jeste� jej zwolennikiem? - Widzisz we mnie obrzydliwy okaz wolnomy�liciela, powiedzia� Stefan z ponurym niezadowoleniem. Czekaj�c, a� tamten si� odezwie, poszed� dalej, wlok�c lask� po ziemi. Jej okucie sun�o za nim lekko po �cie�ce, skrzypi�c u obcas�w. M�j powiernik, wo�aj�cy za mn�: Steeeeeeeeeefan! Zygzakowaty �lad na �cie�ce. B�d� szli po niej dzisiejszej 18 nocy, powracaj�c t�dy w ciemno�ci. On chcia�by wzi�� ten klucz. Klucz jest m�j. To ja zap�aci�em komorne. A teraz jem jego gorzki chleb. Wi�c dam mu tak�e ten klucz. Wszystko. Za��da go. To by�o w jego wzroku. - Ale pomimo wszystko, zacz�� Haines... Stefan odwr�ci� si� i zauwa�y�, �e zimne spojrzenie, kt�re go mierzy�o, nie by�o wcale nie�yczliwe. - Ale pomimo wszystko my�l�, �e mo�esz si� wyzwoli�. Jeste� przecie� swoim w�asnym panem, jak mi si� wydaje. - Jestem s�ug� dw�ch pan�w, powiedzia� Stefan, Anglika i W�ocha. - W�ocha? zapyta� Haines. Szalona kr�lowa, stara i zazdrosna. Ukl�knij przede mn�. - I trzeciego, powiedzia� Stefan, kt�ry potrzebuje mnie do dorywczych polece�. - W�ocha? powt�rzy� Haines. Co chcesz przez to powiedzie�? - Imperium Brytyjskiego, powiedzia� Stefan czerwieni�c si�, i �wi�tego, rzymskiego, apostolskiego Ko�cio�a katolickiego. Przed nast�pnym odezwaniem si� Haines oderwa� od dolnej wargi kilka w��kie-nek tytoniu. - Mog� to doskonale zrozumie�, powiedzia� spokojnie. Mam odwag� twierdzi�, �e Irlandczyk musi tak rozumowa�. Czujemy w Anglii, �e potraktowali�my was troch� nieuczciwie. Zdaje si�, �e trzeba wini� histori�. Dumne, w�adcze god�a rozgrzmia�y w pami�ci Stefana tryumfem swych spi�owych dzwon�w: et unam sanctam catholicam et apostolicam ecciesiam: powolny wzrost, zmiana obrz�dku i dogmatu, podobne do zmiany jego w�asnych, niezwyk�ych my�li, alchemia gwiazd. Symbol aposto��w w mszy papie�a Marcellusa, zespolone g�osy, �piewaj�ce jak jeden w dono�nej afirmacji: a ukryty za ich �piewem czujny anio� wojuj�cego Ko�cio�a rozbraja i gromi herezjarch�w. Horda herezji uciekaj�cych z przekrzywionymi mitrami: Focjusz i plemi� szyderc�w, z kt�rych jednym by� Mulligan, i Ariusz, wojuj�cy przez ca�e �ycie przeciw wsp�istotno�ci Ojca i Syna, i Walentyn, gardz�cy ziemskim cia�em Chrystusa, i Sabelius, przebieg�y herezjarcha afryka�ski, utrzymuj�cy, �e Ojciec jest swym w�asnym Synem. S�owa, kt�re Mulligan wypowiedzia� przed chwil�, drwi�c w obecno�ci obcego. Pr�na drwina. Nico�� oczekuje z pewno�ci� tych wszystkich tkaczy wiatru: groza, obezw�adnienie i zniweczenie ze strony gotowych do boju anio��w Ko�cio�a, Micha�o-wych zast�p�w, kt�re swymi w��czniami i tarczami niezmiennie os�aniaj� Ko�ci� w godzinie walki. S�uchajcie, s�uchajcie. Przed�u�aj�ce si� oklaski. Zut! Nom de dieul - Oczywi�cie, jestem Brytyjczykiem, zabrzmia� g�os Hainesa, i czuj� jak Brytyjczyk. Nie chc� tak�e przygl�da� si�, gdy kraj m�j wpada w r�ce niemieckich �yd�w. Obawiam si�, �e w tej chwili jest to nasz narodowy problem. Dwaj ludzie stali na kraw�dzi ska�y patrz�c: cz�owiek interesu, cz�owiek morza. - P�ynie do portu Bullock. Z pewn� pogard� cz�owiek morza wskaza� g�ow� p�nocny kraniec zatoki. - Tam jest pi�� s��ni, powiedzia�. Wyp�ynie w tamtej okolicy, mniej wi�cej o pierwszej, kiedy nadejdzie przyp�yw. Dzi� mija dziewi�ty dzie�. 19 Cz�owiek, kt�ry uton��. �agiel b��dz�cy po pustej zatoce, oczekuj�cy, by opuch�y tob� wyp�yn�� na powierzchni� i odwr�ci� ku s�o�cu wzd�t� twarz, bia�� jak s�l. Oto jestem. Poszli wzd�u� kr�tej �cie�ki, prowadz�cej w d�, ku ma�ej zatoczce. Buck Mulli- gan sta� na kamieniu w samej tylko, koszuli, a odpi�ty krawat powiewa� mu przez rami�. Niedaleko od niego, uczepiony skalnej ostrogi, m�ody cz�owiek �abio porusza� zielonymi nogami po�r�d galaretowatej wodnej g��bi. - Czy tw�j brat jest z tob�, Malachi? - Jest w Westmeath. Z Bannonami. - Wci�� jeszcze? Dosta�em kartk� od Bannona. M�wi, �e znalaz� sobie tam jakie� s�odkie, m�ode stworzenie. Nazywa j� foto-dziewczyn�. - Migawka, co? Kr�tkie wywo�anie. Buck Mulligan usiad�, �eby rozsznurowa� buty. W pobli�u skalnej ostrogi niespodziewanie wystrzeli�a sapi�ca, czerwona twarz starego cz�owieka. Zacz�� gramoli� si� w g�r� po kamieniach. Woda l�ni�a na jego czaszce i wie�cu siwiej�cych w�os�w, �cieka�a po piersi i brzuchu strumykami i tryska�a z czarnej przepaski na biodrach. Buck Mulligan usun�� si�, �eby zrobi� mu przej�cie, i zerkaj�c na Hainesa i Stefana uczyni� kciukiem pobo�ny znak krzy�a na czole, wargach i mostku. - Seymour wr�ci� do miasta, powiedzia� m�ody cz�owiek, obejmuj�c ponownie skaln� ostrog�. Rzuci� medycyn� i idzie do wojska. - Och, id� do Boga, powiedzia� Buck Mulligan. - W przysz�ym tygodniu wyje�d�a, �eby zacz�� wkuwa�. Znasz t� rud� dziewczyn�, Lily Carlisle? - Tak. - Grucha�a z nim zesz�ej nocy na molo. Jej ojciec p�ka od forsy. - A czy przypadkiem jej brzuszek nie p�knie? - Lepiej zapytaj o to Seymoura. - Seymour pieprzonym oficerem, powiedzia� Buck Mulligan. �ci�gaj�c spodnie przytakn�� sobie i wyprostowa� si�, m�wi�c banalnie: - Rude kobiety podrzucaj� jak kozy. Urwa� przera�ony, macaj�c bok pod trzepocz�c� koszul�: - Moje dwunaste �ebro znikn�o, zawo�a�. Jestem Uebermensch. Bezz�bny Kinch i ja, oto nadludzie. Wyswobodzi� si� z koszuli i cisn�� j� za siebie tam, gdzie le�a�a reszta jego ubrania. - Wchodzisz tu, Malachi? - Tak. Zr�b miejsce w ��ku. M�ody cz�owiek odepchn�� si� i osi�gn�� �rodek zatoczki dwoma d�ugimi, g�adkimi poci�gni�ciami. Haines usiad� na kamieniu, pal�c. - Nie wejdziesz? zapyta� Buck Mulligan. - P�niej, powiedzia� Haines. Nie zaraz po �niadaniu. Stefan odwr�ci� si�. - Odchodz�, Mulligan, powiedzia�. - Daj nam ten klucz, Kinch, powiedzia� Buck Mulligan, �eby mi nie zwia�o koszuli. 20 Stefan poda� mu klucz. Buck Mulligan po�o�y� go na swoim ci�ni�tym bez�adnie ubraniu. - I dwa pensy, powiedzia�, na kufelek. Rzu� je tam. Stefan rzuci� dwa pensy na mi�kki stos. Ubieranie. Rozbieranie. Buck Mulligan, wyprostowany, z r�kami splecionymi przed sob�, powiedzia� uroczy�cie: - Kt�ry biedakowi rabuje, Panu u�ycza. Tako rzecze Zaratustra. Jego pulchne cia�o plusn�o. - Do zobaczenia, powiedzia� Haines, spogl�daj�c za odchodz�cym Stefanem i u�miechaj�c si� do dzikiego Irlandczyka. R�g byka, kopyto konia, u�miech Saksona. - Okr�t, krzykn�� Buck Mulligan. P� do pierwszej. - Dobrze, powiedzia� Stefan. Poszed� wzd�u� zakr�caj�cej ku g�rze �cie�ki. Liliata rutiiantium Turma circumdet lubilantium te yirgimim. Siwa aureola ksi�dza w zag��bieniu, w kt�rym ubiera� si� dyskretnie. Nie b�d� tu spa� dzi� w nocy. Do domu te� nie mog� p�j��. G�os s�odkobrzmi�cy i niemilkn�cy wo�a� go z morza. Znikaj�c za zakr�tem kiwn�� r�k�. G�os zabrzmia� znowu. L�ni�ca, brunatna, focza g�owa, daleko na wodzie, okr�g�a. Uzurpator. - TY, COCHRANE. JAKIE MIASTO WEZWA�O GO? - Tarentum, prosz� pana. - Bardzo dobrze. Co dalej? - By�a tam bitwa, prosz� pana. - Bardzo dobrze. Gdzie? Pusta twarz ch�opca spojrza�a pytaj�co ku pustemu oknu. Zmy�lone przez c�ry pami�ci. A jednak w pewien spos�b istnia�o, jak gdyby nie zmy�lone przez pami��. A wi�c zdanie niecierpliwe, �opot skrzyde� nieumiarkowa-nia Blake'a. S�ysz� ruin� ca�ej przestrzeni, brz�k szk�a i upadek mur�w, a czas jest jednym, ostatecznym, sinym p�omieniem. C� nam wi�c pozostaje? - Nie pami�tam miejscowo�ci, prosz� pana. 279 przed Chrystusem. - Asculum, powiedzia� Stefan, zerkaj�c na nazw� i dat� w wystrz�pionej ksi��ce. - Tak, prosz� pana. I powiedzia�: Jeszcze jedno takie zwyci�stwo, a jeste�my zgubieni. To zdanie �wiat zapami�ta�. Pos�pna ulga dla umys�u. Ze wzg�rza nad pokryt� cia�ami r�wnin� wsparty na w��czni genera� przemawia do swych oficer�w. Jakikolwiek genera� do jakichkolwiek oficer�w. Nadstawiaj� ucha. - Ty, Armstrong, powiedzia� Stefan. Jaki by� koniec Pyrrhusa? - Koniec Pyrrhusa, prosz� pana? - Ja wiem, prosz� pana. Niech pan mnie zapyta, powiedzia� Comyn. 21 - Zaczekaj. Ty, Armstrong. Czy wiesz co� o Pyrrhusie? Torebka z cukrzonymi figami spoczywa�a ukryta w tornistrze Armstronga. Od czasu do czasu zwija� je w zag��bieniu d�oni i po�yka� ukradkowo. Okruchy przylgn�y do wypuk�o�ci warg. Pos�odzony ch�opi�cy oddech. Zamo�ni ludzie, dumni z najstarszego syna, kt�ry jest w marynarce wojennej. Vico Road, Dalkey. - O Phallusie, prosz� pana? Phallus to taki pal, kt�ry si� wbija pod molo. Wszyscy si� roze�mieli. Bezradosnym, wysokim, z�o�liwym �miechem. Armstrong odwr�ci� si� profilem i z g�upkowatym u�miechem spojrza� na koleg�w. Za chwil� roze�miej� si� jeszcze g�o�niej, �wiadomi mej nieumiej�tno�ci utrzymania dyscypliny i wysoko�ci czesnego, kt�re wp�acaj� ich tatusiowie. - A teraz powiedz mi, powiedzia� Stefan, szturchaj�c ch�opca ksi��k� w rami�, co to jest molo? - Molo, prosz� pana, powiedzia� Armstrong, to taka rzecz, kt�ra sterczy mi�dzy falami. Rodzaj mostu. Molo w Kingstown, prosz� pana. Niekt�rzy zn�w si� roze�mieli: bezrado�nie, ale znacz�co. Dwaj w ostatniej �awce zacz�li szepta�. Tak. Oni wiedzieli, nigdy nie musieli si� dowiadywa� i nigdy nie byli niewinni. Wszyscy. Z zawi�ci� przygl�da� si� ich twarzom. Edith, Ethel, Gerty, Lily. Im podobne: ich oddechy, tak�e podobne, pos�odzone herbat� i konfiturami, a bransolety ich chichocz� w czasie szamotania. - Molo w Kingstown, powiedzia� Stefan. Tak, rozczarowany most. S�owa te wzbudzi�y niepok�j w ich spojrzeniach. - Jak to, prosz� pana? zapyta� Comyn. Most jest ponad rzek�. Do zbiorku aforyzm�w Hainesa. Nie ma tu nikogo, kto m�g�by to us�ysze�. Dzi� wiecz�r, zr�cznie, po�r�d dzikiej pijatyki i rozmowy, aby przebi� l�ni�c� zbroj� jego umys�u. I co wtedy? Trefni� na dworze pa�skim rozzuchwalony i lekcewa�ony, staraj�cy si� zdoby� poklask pob�a�liwego pana. Dlaczego wszyscy wybrali t� rol�? Nie tylko dla u�mierzaj�cej pieszczoty. Im tak�e kraj wydawa� si� lombardem, a historia jedynie bajk�, podobn� do wszystkich innych, zbyt cz�sto s�yszanych. Gdyby Pyrrhus nie pad� z r�ki staruchy w Argos albo Cezar nie zosta� zakmty. Nie da si� pozby� my�li o nich. Czas napi�tnowa� ich i sp�ta�, z�o�eni s� w komnacie nieograniczonych mo�liwo�ci, kt�re odrzucili. Lecz czy to by�o mo�liwe, skoro nigdy nie zaistnia�o? Czy te� mo�liwe by�o tylko to, co si� sta�o? Tkaj, tkaczu wiatr�w. - Niech pan nam co� opowie, prosz� pana. - Och, tak, prosz� pana. Co� o duchach. - Sk�d zaczynamy? spyta� Stefan, otwieraj�c inn� ksi��k�. - Nie pl�cz ju�, powiedzia� Comyn. - No, to jazda, Talbot. - A historia, prosz� pana? - P�niej, powiedzia� Stefan. Jazda, Talbot. �niady ch�opiec otworzy� ksi��k� i wsun�� j� zmy�lnie pod grzbiet swego tornistra. Zacz�� recytowa� urywkami, zerkaj�c na chybi� trafi� w stron� tekstu: Nie pl�cz ju�, nie pl�cz, �a�osny pasterzu, Bo smutku twego przyczyna, Lycidas, Nie zmari, cho� wodne go skry�y g��biny... 22 Musi to wi�c by� ruch, aktualizacja mo�liwego jako mo�liwego. Zdanie Arystotelesa ukszta�towa�o si� po�r�d be�kotanych linijek wiersza i pop�yn�o w skupion� cisz� biblioteki Saint Genevieve, gdzie czyta� co wiecz�r, ukryty przed grzechem Pary�a. U jego boku w�t�y Syjamczyk wkuwa� podr�cznik strategii. Wypasione i pas�ce si� m�zgi wok� mnie: pod rozjarzonymi lampami, przyszpilone, z lekko pulsuj�cymi czu�kami: a w ciemno�ci mego umys�u gnu�no�� podziemnego �wiata, niech�tna, wroga.jasno�ci, skr�caj�ca swe smocze, pokryte �usk� sploty. My�l jest my�l� my�li. Spokojna jasno��. Dusza jest w pewien spos�b wszystkim, co istnieje: dusza jest kszta�tem kszta�t�w. Uspokojenie nag�e, rozleg�e, roz�arzone: kszta�tem kszta�t�w. Talbot powt�rzy�: Przez moc najdro�sz� Tego, co po falach st�pa�, Przez moc najdro�sz�... - Przewr��, powiedzia� Stefan cicho. Nic nie widz�. - Co, prosz� pana? zapyta� naiwnie Talbot, pochylaj�c si� ku przodowi. Jego d�o� przewr�ci�a stronic�. Wyprostowa� si� i ci�gn�� dalej, w�a�nie sobie przypomniawszy. Tego, co po falach st�pa�. Tu tak�e, na tych tch�rzliwych sercach le�y jego cie�, a tak�e na ich �arliwych twarzach, kt�re ofiarowa�y mu pieni��ek daniny. Cesarzowi, co cesarskie. Bogu, co boskie. D�ugie spojrzenie ciemnych oczu, zagadkowe zdanie, kt�re b�dzie tkane i tkane na krosnach Ko�cio�a. Zaprawd�. Zgaduj, zgadulo, hop, s�, s�. Tata mi kazat sia� raz, dwa. Talbot wsun�� zamkni�t� ksi��k� do swego tornistra. - Czy us�ysza�em wszystko? zapyta� Stefan. - Tak, prosz� pana. Hokej o dziesi�tej, prosz� pana. - P� dnia wolne, prosz� pana. Czwartek. - Kto potrafi odgadn�� zagadk�? zapyta� Stefan. �adowali ksi��ki grzechocz�c o��wkami, szeleszcz�c kartkami. Zbiwszy si� w gromad�, zapinali paski i sprz�czki swych tornistr�w, paplaj�c weso�o: - Zagadka, p