BIBLIA str. 7 wer 17 spis tre�ci Przedstawienie...str. 2 I Stworzenie �wiata...str. 4 Przedstawienie. Biblia czyli Pismo �wi�te Starego i Nowego Testamentu, to zbi�r ksi�g1 religijnych judaizmu2 i chrze�cija�stwa. Sk�adaj� si� na ni� 73 ksi�gi: 46 Starego Testamentu i 27 Nowego Testamentu, i zestaw ten jest kanonicznie3 nienaruszalny. Ksi�gi te pisane by�y w ci�gu wiek�w przez r�nych autor�w. Oryginalne teksty zosta�y spisane w trzech r�nych j�zykach: hebrajskim4, aramejskim5 i greckim. Materi� "Starego Testamentu" stanowi� wydarzenia z doby poprzedzaj�cej przyj�cie Chrystusa na �wiat i wyk�ad wiary tzw. Starego Zakonu. Zbi�r zaczyna "Pi�cioksi�g", przypisywany prawodawcy i wodzowi narodu izraelskiego, Moj�eszowi. Pierwsza jego cz��: "Ksi�ga Rodzaju", opowiada o powstaniu �wiata, stworzeniu cz�owieka, wygnaniu z raju Adama i Ewy, ich synach Kainie i Ablu, potopie i Noem, a ko�czy j� opowie�� o wie�y Babel. Kolejne: "Ksi�gi Historyczne", przedstawiaj� dzieje narodu izraelskiego, a "Ksi�gi M�dro�ciowe" (dydaktyczne) - m.in. prezentuj�: - przypowie�� o Hiobie, - niepowtarzalny zbi�r pie�ni lirycznych, "Psalm�w", przypisywanych kr�lowi Dawidowi, - monolog filozoficzny kaznodziei - koheleta 6 ze s�ynnym refrenem "Marno�� nad marno�ciami", - odczytywan� jako liryczny poemat symboliczny, alegori� mi�o�ci oblubie�czej Boga i duszy ludzkiej, "Pie�� nad Pie�niami". Ksi�gi "Nowego Testamentu" opowiadaj� dzieje Chrystusa i Rodziny �wi�tej, m�wi� o dzia�alno�ci Aposto��w ju� po �mierci Chrystusa. Wyk�adaj� nauki Chrystusowe. Do kanonu nale��: "Ksi�gi historyczne" na kt�re sk�adaj� si�: - Ewangelie, w dos�ownym t�umaczeniu: "radosne wie�ci, dobre nowiny", wed�ug trzech synoptyk�w7: �w. Mateusza, Marka i �ukasza oraz czwarta, w powszechnym mniemaniu najpi�kniejsza, najoryginalniejsza i najg��bsza, �w. Jana; - Dzieje Apostolskie, przedstawiaj�ce apostolsk� dzia�alno�� �wi�tych Piotra8 i Paw�a9, obrazuj�ce rozpowszechnianie si� idei chrze�cija�stwa, spisane prawdopodobnie przez �w. �ukasza, ucznia tego ostatniego oraz 21 list�w apostolskich, w tym a� 14 pisanych przez �w. Paw�a, a 7 przez innych Aposto��w.- Ksi�ga prorocza czyli Apokalipsa (objawienie) napisana przez �w. Jana. Czas powstania. Biblia powstawa�a w ci�gu wiek�w i przyjmuje si�, �e najstarsze teksty Starego Testamentu powsta�y w XIII w. p.n.e. a najm�odsze pochodz� z w. I p.n.e. Ksi�gi Nowego Testamentu umieszcza si� przedziale od 51 do 96 r. po narodzeniu Chrystusa. Biblia zajmuje niezwyk�e miejsce w kulturze �wiata staj�c si� �r�d�em kultury europejskiej. W sferze moralnej przyj�to powszechnie uznawa� prezentowane w niej przykazania dekalogu za podstaw� stosunk�w mi�dzyludzkich. W sferze kulturowej sta�a si� inspiracj� dla literatury, rze�by, malarstwa i muzyki; skarbcem wzor�w osobowych i postaw, fabu�, w�tk�w i motyw�w, metaforyki i stylistyki. Dzie�o powszechnie znane, interpretowane i wykorzystywane stanowi wsp�lny repertuar �rodk�w wyrazowych, kt�re poprzez literatur� wesz�y do j�zyka potocznego. Przek�ady Najdawniejszym t�umaczeniem Starego Testamentu pochodz�cym z III- II w. p.n.e. jest Septuaginta, czyli t�umaczenie "siedemdziesi�ciu". By� to przek�ad na j. grecki sporz�dzony w Aleksandrii dla �yd�w nie w�adaj�cych innym j�zykiem. Pe�nego przek�adu Biblii na j. �aci�ski, zwanego Wulgat�, dokonano na prze�omie IV i V w. n.e. Przypisuje si� go �w. Hieronimowi. Sob�r trydencki obraduj�cy w XVI w. uzna� ten przek�ad za tekst obowi�zuj�cy w ko�ciele rzymsko-katolickim. Na j�zyki narodowe t�umaczono Pismo �wi�te ju� w wiekach �rednich. Z doby tej dochowa�y si� dwa pe�ne t�umaczenia najpi�kniejszej ksi�gi, Psa�terza: "Psa�terz floria�ski" z ko�ca w. XIV i "Psa�terz pu�awski", najprawdopodobniej z pocz�tku w. XVI. Istnia�o te� t�umaczenie Biblii z wieku XV nosz�ce nazw� Biblii kr�lowej Zofii lub szaroszpatackiej. Prawdziwy renesans przek�ad�w Pisma �w. zacz�� si� w XVI w., co przede wszystkim by�o zwi�zane z reformacj�. Zacz�to od Psa�terza. Do najwybitniejszych t�umacze� psalm�w Dawida nale��: * przek�ad ca�o�ci proz� Miko�aja Reja znany z wydania w r. 1555, zapewne nie pierwszego * niezwykle pi�kne t�umaczenie wierszem Jana Kochanowskiego, kt�re po ukazaniu si� w 1580 r. "Melodii na Psa�terz polski" Miko�aja Gom�ki, na trwa�e zago�ci�o w ko�cio�ach katolickich i protestanckich. Z czasem si�gni�to do Nowego Testamentu. Pierwsi zabrali si� do tego luteranie z Prus Wschodnich. W latach 1551-1553 pojawi�y si�, og�aszane cz�ciami, pocz�wszy od czterech Ewangelii, t�umaczenia Jana Murzynowskiego. Pierwsze ca�kowite anonimowe t�umaczenie ca�ego Nowego Testamentu wysz�o w 1556 r. u Szarffenberga w Krakowie. Wreszcie podj�to trud t�umaczenia ca�ej Biblii, kt�rego efektem sta�y si� przek�ady: - katolicki, tj. Biblia Jana Leopolity (1561), - kalwi�ski, Biblia brzeska, czyli radziwi�owska (1563), - aria�sko-socynia�ski, Biblia nie�wieska, Szymona Budnego (1572). Prze�om wiek�w XVI i XVII przyni�s� pe�ne katolickie t�umaczenie Pisma �w. zwane Bibli� Wujka (1599). O wadze tej pracy mo�e �wiadczy� fakt, �e przek�ad ten zast�piony zosta� w liturgii Ko�cio�a dopiero w okresie II Watyka�skiego Soboru Bibli� Tysi�clecia wydan� w 1965 r. Luteranie ju� w w. XVII (1632) doprowadzili do skutku w�asne t�umaczenie zwane Bibli� gda�sk�. I I. Stworzenie �wiata. (1,1 - 2,3) STWORZENIE (1,1-2,3). - Wst�p (1,1). Pierwotny chaos (2). Stworzenie �wiat�a (3-5), sklepienia niebieskiego (6-8); rozdzielenie wody i l�du (9-10); stworzenie ro�lin i drzew (11-13); gwiazd (14-19); zwierz�t wodnych i ptak�w (20-23) ; zwierz�t domowych, zwierz�t dzikich i p�az�w (24-25); pierwszej pary ludzi (26-32). Spoczynek Boga i ustanowienie szabatu (2,1-3). 1 1 Na pocz�tku stworzy� B�g niebo i ziemi�. 2 A ziemia by�a pusta i pr�na, i ciemno�ci by�y nad g��boko�ci�, a Duch Bo�y unosi� si� nad wodami. 3 - I rzek� B�g: "Niech si� stanie �wiat�o��." 4 I sta�a si� �wiat�o��. I ujrza� B�g �wiat�o��, �e by�a dobra, i przedzieli� �wiat�o�� od ciemno�ci. 5 I nazwa� �wiat�o�� Dniem, a ciemno�� Noc�. 6 I sta� si� wiecz�r i poranek, dzie� jeden. - I rzek� B�g: "Niech si� stanie sklepienie mi�dzy wodami i niech przedziela wody od w�d." 7 I uczyni� B�g sklepienie, i przedzieli� wody, kt�re by�y pod sklepieniem, od tych, kt�re by�y nad sklepieniem. I sta�o si� tak. 8 I nazwa� B�g sklepienie Niebem. I by� wiecz�r i poranek, dzie� wt�ry. 9 - Potem rzek� B�g: "Niech si� zbior� wody, kt�re s� pod niebem, na jedno miejsce i niech si� uka�e suchy l�d!" I sta�o si� tak. 10 I nazwa� B�g suchy l�d Ziemi�, a zebranie w�d nazwa� Morzem. I widzia� B�g, �e by�o dobre. 11 I rzek�: "Niech zrodzi ziemia ziele zielone i daj�ce nasienie; i drzewo rodzajne owoc czyni�ce wed�ug rodzaju swego, w kt�rym by nasienie jego by�o na ziemi." 12 I sta�o. si� tak. I zrodzi�a ziemia ziele zielone i daj�ce nasienie wed�ug rodzaju swego ; i drzewo czyni�ce owoc i maj�ce ka�de z nich nasienie wed�ug rodzaju swego. I widzia� B�g, �e by�o dobre. 13 I sta� si� wiecz�r i poranek, dzie� trzeci. 14 - I rzek� B�g: "Niech si� stan� �wiat�a na sklepieniu nieba i niech dziel� dzie� od nocy ; i niech b�d� na znaki i czasy i dni i lata, aby �wieci�y na sklepieniu nieba, a o�wieca�y ziemi�!" 15 I sta�o si� tak. 16 I uczyni� B�g dwa �wiat�a wielkie: �wiat�o wi�ksze, aby rz�dzi�o dniem i �wiat�o mniejsze, aby rz�dzi�o noc�, i gwiazdy. 17 I umie�ci� je na sklepieniu nieba, aby �wieci�y nad ziemi�, �eby rz�dzi�y dniem i noc�, i dzieli�y �wiat�o�� od ciemno�ci. 19 I widzia� B�g, i� by�o dobre. 20 I sta� si� wiecz�r i poranek, dzie� czwarty. - Rzek� te� B�g: "Niech wywiod� wody p�azy o duszy �yj�cej i ptactwo nad ziemi� pod sklepieniem nieba." 21 I stworzy� B�g wieloryby wielkie i wszelk� istot� �yj�c� i ruszaj�c� si�, kt�r� wywiod�y wody wed�ug rodzaju ich; i wszelkie ptactwo wed�ug rodzaju jego. I widzia� B�g, i� by�o dobre. 22 I b�ogos�awi� im m�wi�c: "Ro�nijcie i mn�cie si�, i nape�niajcie wody morskie; a ptactwo niech si� mno�y na ziemi." 23 I sta� si� wiecz�r i poranek, dzie� pi�ty. 24 - Rzek� te� B�g: "Niech zrodzi ziemia istoty �yj�ce wed�ug ich rodzaju: byd�o i p�azy i zwierz�ta ziemi, wed�ug ich rodzaj�w." I sta�o si� tak. 25 I uczyni� B�g zwierz�ta ziemi wed�ug rodzaj�w ich i byd�o i wszelkie ziemiop�azy wed�ug ich rodzaju. I widzia� B�g, �e by�o dobre. 26 I rzek�: "Uczy�my cz�owieka na obraz i na podobie�stwo nasze; a niech panuje nad rybami morskimi i nad ptactwem powietrznym, i nad zwierz�tami, i nad wszystk� ziemi�, i nad wszelkim p�azem, kt�ry pe�za po ziemi." 27 I stworzy� B�g cz�owieka na obraz sw�j, na obraz Bo�y stworzy� go, m�czyzn� i niewiast� stworzy� ich. 28 I b�ogos�awi� im B�g, i rzek�: "Ro�nijcie i mn�cie si�, i nape�niajcie ziemi�, a czy�cie j� sobie poddan� ; i panujcie nad rybami morskimi i nad ptactwem powietrznym i nad wszystkimi zwierz�tami, kt�re si� ruszaj� na ziemi." 29 I rzek� B�g: "Oto da�em wam wszelkie ziele, rodz�ce nasienie na ziemi i wszystkie drzewa, kt�re same w sobie maj� nasienie rodzaju swego, aby wam by�y na pokarm; 30 i wszystkim zwierz�tom ziemi, i wszystkiemu ptactwu powietrznemu i wszystkiemu, co si� ruszana ziemi, i w czymkolwiek jest dusza �yj�ca, aby mia�y co je��." I sta�o si� tak. 31 I widzia� B�g wszystkie rzeczy, kt�re by� uczyni�: i by�y bardzo dobre. I sta� si� wiecz�r i poranek, dzie� sz�sty. 2 1 Doko�czone zosta�y tedy niebiosa i ziemia, i wszystka ich ozdoba. 2 I dokona� B�g w dzie� si�dmy dzie�a swego, kt�re uczyni� ; i odpocz�� w dzie� si�dmy od wszelkiego dzie�a, kt�re sprawi�. 3 I b�ogos�awi� dniowi si�dmemu, i u�wi�ci� go, bo we� odpocz�� od wszelkiego dzie�a swego, kt�re stworzy� B�g i wykona�. II. Raj ziemski. (2,4 -3,24) 1. W RAJU ZIEMSKIM (2,4-24). - Wst�p (2,4). Stworzenie pierwszego cz�owieka (5-7). Raj (8-14). Przykazanie Bo�e (15-17). Imiona zwierz�t (18-20). Stworzenie niewiasty i pocz�tek ma��e�stwa (21-25). 4 Te s� dzieje nieba i ziemi, gdy by�y stworzone w dzie�, w kt�rym uczyni� Pan B�g niebo i ziemi�, i wszelk� r�d�k� poln�, nim wzesz�a na ziemi, i wszelkie ziele krainy, zanim wyros�o. 5 Nie spu�ci� bowiem by� Pan B�g d�d�u na ziemi� i cz�owieka nie by�o, kt�ry by uprawia� ziemi�. 6 Ale zdr�j wydobywa� si� z ziemi, oblewaj�cy wszystek wierzch ziemi. 7 Utworzy� tedy Pan B�g cz�owieka z mu�u ziemi i tchn�� w oblicze jego dech �ywota: i sta� si� cz�owiek istot� �yj�c�.- 8 A zasadzi� by� Pan B�g raj rozkoszy od pocz�tku i w nim umie�ci� cz�owieka, kt�rego utworzy�. 9 I wywi�d� Pan B�g z ziemi wszelkie drzewo pi�kne ku widzeniu i ku jedzeniu smaczne, drzewo te� �ywota w �rodku raju i drzewo wiadomo�ci dobrego i z�ego. 10 A rzeka wychodzi�a z miejsca rozkoszy na oblewanie raju, a stamt�d dzieli�a si� na cztery g��wne rzeki. 11 Imi� jednej Pison ; ta okr��a wszystk� ziemi� Hewilat, gdzie si� znajduje z�oto, 12 a z�oto ziemi owej jest najlepsze ; tam si� znajduje bdelium i kamie� oniksowy. 13 A imi� rzeki wt�rej Gehon ; ta okr��a wszystk� ziemi� etiopsk�. 14 Imi� za� rzeki trzeciej Tygrys; ta idzie ku Assyryjczykom. Rzek� czwart� jest Eufrat. 15 - Wzi�� tedy Pan B�g cz�owieka i posadzi� go w raju rozkoszy, aby uprawia� i strzeg� go. 16 I rozkaza� mu m�wi�c: "Z ka�dego drzewa rajskiego jedz; 17 ale z drzewa wiadomo�ci dobrego i z�ego nie jedz, bo kt�rego dnia b�dziesz jad� z niego, �mierci� umrzesz." 18 -Rzek� te� Pan B�g: "Niedobrze by� cz�owiekowi samemu ; uczy�my mu pomoc jemu podobn�." 19 Utworzywszy tedy Pan B�g z ziemi wszelkie zwierz�ta ziemi i wszelkie ptactwo powietrzne, przywi�d� je do Adama, aby zobaczy�, jak je nazwie, wszystko bowiem, czym nazwa� Adam istoty �yj�ce, jest ich imieniem. 20 I nazwa� Adam imionami ich wszystkie zwierz�ta i wszystko ptactwo powietrzne, i wszystkie zwierz�ta ziemi ; lecz Adamowi nie znajdowa� si� pomocnik podobny jemu. 21 - Przypu�ci� tedy Pan B�g twardy sen na Adama ; a gdy zasn��, wyj�� jedno �ebro z niego, i nape�ni� cia�em miejsce jego. 22 I zbudowa� Pan B�g z �ebra, kt�re wyj�� z Adama, niewiast�, i przywi�d� j� do Adama. 23 I rzek� Adam: "To teraz ko�� z ko�ci moich i cia�o z cia�a mego ; t� b�d� zwa� M�yn�, bo z m�a wzi�ta jest." 24 Przeto opu�ci cz�owiek ojca swego i matk�, a przy��czy si� do �ony swej, i b�d� dwoje w jednym ciele. 25 A byli oboje nadzy, to jest Adam i �ona jego, a nie wstydzili si�. 2. GRZECH I WYP�DZENIE Z RAJU (3,1-24). Pokusa (3,1-5); upadek (6-7); spotkanie z Bogiem (8-13) ; przekl�cie w�a (14-15); ukaranie niewiasty (16) i m�czyzny (17-19) ; imi� Ewa (20) ; odzienie ze sk�ry (21) ; wyp�dzenie z raju (22-24). 3 1 Ale i w�� by� chytrzejszy nad inne wszystkie zwierz�ta ziemi, kt�re by� Pan B�g stworzy�. Rzek� on do niewiasty: "Czemu wam B�g przykaza�, �eby�cie nie jedli z ka�dego drzewa rajskiego?" 2 Odpowiedzia�a mu niewiasta: "Z owocu drzew, kt�re s� w raju, po�ywamy, 3 ale z owocu drzewa, kt�re jest w �rodku raju, rozkaza� nam B�g, aby�my nie jedli i nie do tykali si� go, by�my snad� nie pomarli." 4 I rzek� w�� do niewiasty: "�adn� miar� nie umrzecie �mierci�. 5 Bo wie B�g, i� kt�regokolwiek dnia b�dziecie je�� z niego, otworz� si� oczy wasze i b�dziecie jako bogowie, znaj�c dobre i z�e." 6 - Ujrza�a tedy niewiasta, �e dobre by�o drzewo ku jedzeniu i pi�kne dla oczu, i na wejrzenie rozkoszne; i wzi�a z owocu jego, i jad�a, i da�a m�owi swemu, kt�ry jad�. 7 I otworzy�y si� oczy obojga; a gdy poznali, �e byli nagimi, pozszywali li�cie figowe i poczynili sobie zas�ony. 8 - A gdy us�yszeli g�os Pana Boga, przechodz�cego si� po raju w czas wietrzyka po po�udniu, skry� si� Adam i �ona jego od oblicza Pana Boga mi�dzy drzewa rajskie. 9 I zawo�a� Pan B�g Adama, i rzek� mu: "Gdzie�e�?" 10 On odpowiedzia�: "Us�ysza�em tw�j g�os w raju i zl�k�em si�, przeto �em jest nagi, i skry�em si�." 11 Rzek� mu: "A kt� ci pokaza�, �e� jest nagi, jeno �e� jad� z drzewa z kt�regom ci rozkaza�, aby� nie jad�?" 12 I rzek� Adam: "Niewiasta, kt�r�� mi da� za towarzyszk�, da�a mi z drzewa i jad�em." 13 I rzek� Pan B�g do niewiasty: "Czemu� to uczyni�a?" Ona odpowiedzia�a: "W�� mi� zwi�d� i jad�am." 14 - I rzek� Pan B�g do w�a: "I�e� to uczyni�, przekl�ty� jest mi�dzy wszystkimi bydl�tami i zwierz�tami polnymi; na piersiach twoich czo�ga� si� b�dziesz i ziemi� je�� b�dziesz po wszystkie dni �ywota twego. 15 Po�o�� nieprzyja�� mi�dzy tob�, a mi�dzy niewiast� i mi�dzy potomstwem twoim, a potomstwem jej ; ona zetrze g�ow� twoj�, a ty czyha� b�dziesz na pi�t� jej." 16 - Do niewiasty te� rzek�: "Pomno�� n�dze twoje i pocz�cia twoje; z bole�ci� rodzi� b�dziesz dziatki i pod moc� b�dziesz m�ow�, a on b�dzie panowa� nad tob�."-17 Adamowi za� rzek�: "I�e� us�ucha� g�osu �ony twojej i jad�e� z drzewa, z kt�regom ci by� kaza�, aby� nie jad�, przekl�ta b�dzie ziemia w dziele twoim; w pracach je�� z niej b�dziesz po wszystkie dni �ywota twego. 18 Ciernie i osty rodzi� ci b�dzie, a ziele ziemi je�� b�dziesz. 19 W pocie oblicza twego b�dziesz po�ywa� chleba, a� si� wr�cisz do ziemi z kt�rej� wzi�ty; bo� jest prochem i w proch si� obr�cisz." 20 - I nazwa� Adam �on� sw� imieniem Ewa, gdy� ona by�a matk� wszech �yj�cych. 21 Uczyni� te� Pan B�g Adamowi i �onie jego szaty ze sk�rek i przyoblek� ich. 22 - I rzek�: "Oto Adam sta� si� jako jeden z nas, znaj�cy dobre i z�e; �eby teraz nie �ci�gn�� snad� r�ki swej i nie wzi�� te� z drzewa �ywota i nie jad�, a by� �yw na wieki!" 23 I usun�� go Pan B�g z raju rozkoszy, �eby uprawia� ziemi�, z kt�rej zosta� wzi�ty ; 24 i wygna� Adama, a przed rajem rozkoszy postawi� cherub�w i miecz p�omienisty i obrotny w celu strze�enia drogi do drzewa �ywota. III. Pierwsi potomkowie Adama i Ewy. (4,1 - 5,32) 1. KAIN I ABEL (4,1-16). Narodzenie Kaina i Abla (4,1-2), ich ofiary (3-5a) ; zazdro�� Kaina i zamordowanie Abla (5b-8). Ukaranie Kaina (9-16). 4 1 Adam potem pozna� �on� swoj� Ew�, kt�ra pocz�a i porodzi�a Kaina m�wi�c: "Otrzyma�am cz�owieka przez Boga." 2 I znowu porodzi�a brata jego Abla. A by� Abel pasterzem owiec, Kain za� oraczem. 3 I sta�o si� po wielu dniach, i� Kain ofiarowa� Panu dary z owoc�w ziemi. 4 Abel te� ofiarowa� z pierworodnych trzody swojej i z t�usto�ci ich. 5 I wejrza� Pan na Abla i na dary jego, ale na Kaina i na dary jego nie wejrza�. I rozgniewa� si� Kain bardzo, i zapad�a mu twarz. 6 I rzek� Pan do niego: "Czemu� si� rozgniewa� i czemu zapad�a ci twarz? 7 Czy� je�li dobrze czyni� b�dziesz, nie otrzymasz, a je�li �le, natychmiast w drzwiach grzech tw�j nie b�dzie? Lecz pod tob� b�dzie po��dliwo�� jego i ty nad ni� panowa� b�dziesz." 8 I rzek� Kain do Abla brata swego: "Wynijd�my na pole." A gdy byli na polu, powsta� Kain na Abla, brata swego i zabi� go. 9 I rzek� Pan do Kaina: "Gdzie jest Abel, brat tw�j?" A on odpowiedzia�: "Nie wiem. Czy� ja jestem str�em brata mego?" 10 I rzek� do niego: "Co� uczyni�? g�os krwi brata twego wo�a do mnie z ziemi. 11 Teraz tedy b�dziesz przekl�tym na ziemi, kt�ra otworzy�a paszcz� sw� i przyj�a krew brata twego z r�ki twojej. 12 Gdy j� uprawia� b�dziesz, nie da tobie owoc�w swoich; tu�aczem i zbiegiem b�dziesz na ziemi." 13 I rzek� Kain do Pana: "Wi�ksza jest nieprawo�� moja, ni�bym mia� odpuszczenia by� godzien. 14 Oto mi� dzi� wyganiasz z ziemi, i skryj� si� przed obliczem twoim, i b�d� tu�aczem i zbiegiem na ziemi; ka�dy tedy, kto mi� znajdzie, zabije mi�." 15 I rzek� mu Pan: "�adn� miar� tak nie b�dzie; ale ka�dy, kto by zabi� Kaina, siedmiorako b�dzie karan." I w�o�y� Pan na Kaina znami�, aby go nie zabija� nikt, kto by go spotka�. 16 I wyszed�szy Kain od oblicza Pa�skiego, mieszka� wygna�cem w ziemi na wsch�d od Edenu. 2. POTOMSTWO KAINA I ROZW�J KULTURY. POCZ�TEK WIELO�E�STWA (4,17-24). 17 I pozna� Kain �on� swoj�, kt�ra pocz�a i porodzi�a Henocha, i zbudowa� miasto i nazwa� je od imienia syna swego Henoch. 18 Potem Henoch zrodzi� Irada, a Irad zrodzi� Mawiaela, a Mawiael zrodzi� Matuzaela, a Matuzael zrodzi� Lamecha. 19 Ten poj�� dwie �ony: imi� jednej by�o Ada, a imi� drugiej Sella. 20 I urodzi�a Ada Jabela, kt�ry by� ojcem mieszkaj�cych w namiotach i pasterz�w. 21 Imi� za� brata jego Jubal; ten by� ojcem graj�cych na harfach i fletniach. 22 Sella te� urodzi�a Tubalkaina, kt�ry m�otem robi� i by� rzemie�lnikiem wszelkiej roboty z miedzi i �elaza. A siostt� Tubalkainow� by�a Noema. 23 I rzek� Lamech �onom swym, Adzie i Selli: "S�uchajcie g�osu mego, �ony Lamechowe, pos�uchajcie mowy mojej: �em zabi� m�a za ran� moj� i m�odzieniaszka za siniec m�j. 24 Siedmioraka pomsta b�dzie za Kaina, a za Lamecha siedemdziesi�t siedem kro�." 3. SET I JEGO POTOMSTWO (4,25-26). 25 Pozna� te� jeszcze Adam �on� swoj� i porodzi�a syna, i nada�a mu imi� Set m�wi�c: "Da� mi B�g potomstwo inne zamiast Abla, kt�rego zabi� Kain." 26 Ale i Setowi narodzi� si� syn, kt�rego nazwa� Enos; ten pocz�� wzywa� imienia Pa�skiego. 4. POTOMSTWO ADAMA PRZEZ SETA A� DO NOEGO (5,1-32). Adam (5,1-5), Set (6-8), Enos (9l-11), Kajnan (12-14), Malaleel (15-17), Jared (18-20), Henoch (21-24), Matusala (25-27), Lamech (28-31), Noe (32). 5 1 Ta jest ksi�ga pokole� Adama. W dzie�, w kt�rym stworzy� B�g cz�owieka, na podobie�stwo Bo�e uczyni� go. 2 M�czyzn� i niewiast� stworzy� ich, i b�ogos�awi� im, i nada� im imi� Adam w dzie�, w kt�rym zostali stworzeni. 3 I �y� Adam sto i trzydzie�ci lat, i zrodzi� na obraz i podobie�stwo swoje, i nazwa� imi� jego Set. 4 I up�yn�o dni Adama, potem gdy zrodzi� Seta, osiemset lat ; i zrodzi� syn�w i c�rki. 5 I by�o wszystkiego czasu, kt�rego �y� Adam, lat dziewi��set trzydzie�ci, i umar�. 6 - �y� te� Set sto i pi�� lat, i zrodzi� Enosa. 7 I �y� Set, potem gdy zrodzi� Enosa, osiemset i siedem lat, i zrodzi� syn�w i c�rki. 8 I by�o wszystkich dni Seta dziewi��set dwana�cie lat, i umar�.-9 Enos za� �y� dziewi��dziesi�t lat i zrodzi� Kajnana. 10 Po jego narodzeniu �y� osiemset i pi�tna�cie lat, i zrodzi� syn�w i c�rki. 11 I by�o wszystkich dni Enosa dziewi��set i pi�� lat, i umar�. 12 �y� te� Kajnan siedemdziesi�t lat i zrodzi� Malaleela. 13 I �y� Kajnan, potem gdy zrodzi� Malaleela, osiemset i czterdzie�ci lat, i zrodzi� syn�w i c�rki. 14 I by�o wszech dni Kajnana dziewi��set i dziesi�� lat, i umar�. 15 - Malaleel za� �y� sze��dziesi�t i pi�� lat, i zrodzi� Jareda. 16 I �y� Malaleel, potem gdy zrodzi� Jareda, osiemset trzydzie�ci lat, i zrodzi� syn�w i c�rki. 17 I by�o wszystkich dni Malaleela osiemset dziewi��dziesi�t pi�� lat, i umar�. 18 - I �y� Jared sto sze��dziesi�t dwa lata, i zrodzi� Henocha. 19 I �y� Jared potem gdy zrodzi� Henocha, osiemset lat i zrodzi� syn�w i c�rki. 20 I by�o wszystkich dni Jareda dziewi��set sze��dziesi�t dwa lata i umar�. 21 Henoch za� �y� sze��dziesi�t pi�� lat i zrodzi� Matusal�. 22 I chodzi� Henoch z Bogiem; a �y�, potem gdy zrodzi� Matusal�, trzysta lat i zrodzi� syn�w i c�rki. 23 I by�o wszystkich dni Henocha trzysta sze��dziesi�t pi�� lat. 24 I chodzi� z Bogiem, i nie by�o go wida�, bo go wzi�� B�g. 25 -Matusala �y� sto osiemdziesi�t siedem lat, i zrodzi� Lamecha. 26 I �y� Matusala, potem gdy zrodzi� Lamecha, siedemset osiemdziesi�t dwa lata, i zrodzi� syn�w i c�rki. 27 I by�o wszystkich dni Matusali dziewi��set sze��dziesi�t dziewi�� lat, i umar�. 28 - Lamech za� �y� sto osiemdziesi�t dwa lata, i zrodzi� syna. 29 I nazwa� imi� jego Noe, m�wi�c: "Ten nas pocieszy przy pracach i robotach r�k naszych na ziemi, kt�r� Pan przekl��." 30 I �y� Lamech, potem gdy zrodzi� Noego, pi��set dziewi��dziesi�t pi�� lat i zrodzi� syn�w i c�rki. 31 I by�o wszystkich dni Lamecha siedemset siedemdziesi�t siedem lat, i umar�. 32 Noe za�, gdy mia� pi��set lat, zrodzi� Sema, Chama i Jafeta. IV. Potop. (6,1 - 8,22) I. PRZYCZYNY POTOPU I PRZYGOTOWANIA DO NIEGO. NOE (6,1 - 7,4). Synowie Bo�y i c�rki ludzkie (1-3). "Olbrzymi" (4). B�g postanawia ukr�ci� rosn�c� z�o�� ludzk� (5-7). Noe znajduje �ask� u Boga (8-12), kt�ry zapowiada potop i ka�e mu zbudowa� ark� (13-17) i wej�� do niej ze wszystkimi zwierz�tami po parze (6,18 - 7,4). 6 1 A gdy si� ludzie pocz�li rozmna�a� na ziemi i zrodzili c�rki, 2 widz�c synowie Bo�y c�rki ludzkie, i� by�y pi�kne, wzi�li sobie za �ony ze wszystkich, kt�re obrali. 3 I rzek� B�g: "Nie b�dzie trwa� duch m�j na wieki w cz�owieku, gdy� jest cia�em; i b�d� dni jego sto i dwadzie�cia lat."-4 A olbrzymi byli na ziemi w owe dni ; bo gdy weszli synowie Bo�y do c�rek ludzkich, a one porodzi�y: ci s� mocarze od wieku, m�owie s�awni.-5 A widz�c B�g, �e wiele by�o z�o�ci ludzkiej na ziemi i wszystka my�l serca by�a napi�ta ku z�emu po wszystek czas, 6 �al mu by�o, �e uczyni� cz�owieka na ziemi, i ruszony serdeczn� bole�ci� wewn�trz, rzek�: 7 "Wyg�adz� cz�owieka, kt�regom stworzy�, z oblicza ziemi, od cz�owieka a� do bydl�t, od ziemiop�azu a� do ptactwa powietrznego; bo mi �al, �em je uczyni�." 7 - Noe za� znalaz� �ask� przed Panem. Te s� pokolenia Noego. 9 Noe by� m�em sprawiedliwym i doskona�ym w�r�d pokole� swoich, z Bogiem chodzi�. 10 I zrodzi� trzech syn�w: Sema, Chama i Jafeta. 11 Ale ziemia skazi�a si� przed Bogiem i nape�ni�a si� nieprawo�ci�. 12 A gdy ujrza� B�g ziemi� ska�on� (bo wszelkie cia�o skazi�o by�o drog� sw� na ziemi) rzek� do Noego: 13 "Koniec wszelkiemu cia�u przyszed� przede mn�; nape�niona jest ziemia nieprawo�ci� od oblicza ich, a ja wytrac� ich z ziemi�. 14 Uczy� sobie korab z drzewa heblowanego; kom�rki w nim poczynisz i nama�esz smo�� wewn�trz i zewn�trz. A uczynisz go tak: 15 Trzysta �okci b�dzie d�ugo�� korabia, pi��dziesi�t �okci szeroko��, a trzydzie�ci �okci wysoko�� jego. 16 Okno w korabiu uczynisz, a na �okie� od szczytu uczynisz wierzch jego; drzwi w korabiu postawisz z boku ; dolne, �red1�e i wy�sze kom�rki w nim poczynisz. 17 Oto ja przywiod� wody potopu na ziemi�, aby wytraci� wszelkie cia�o, w kt�rym jest duch �ywota pod niebem. Wszystko, co jest na ziemi, zniszczeje. 18 I uczyni� przymierze moje z tob�; i wnijdziesz do korabia ty i synowie twoi, �ona twoja i �ony syn�w twoich z tob�. 19 I ze wszech zwierz�t wszelkiego cia�a po dwoje wwiedziesz do korabia, aby zosta�y �ywe z tob�: samca i samic�. 20 Z ptactwa wed�ug rodzaju jego, i z byd�a wed�ug rodzaju jego, i ze wszystkiego ziemiop�azu wed�ug rodzaju jego: podwojgu z ka�dego wnijd� z tob�, aby mog�y �y�. 21 Przeto we�miesz z sob� ze wszelkich pokarm�w, kt�re jedzone by� mog�, i zniesiesz do siebie ; i b�d� tak tobie jak i im na pokarm." 22 I uczyni� Noe wszystko, co mu B�g przykaza�. 7 1 I rzek� Pan do niego: "Wnijd� ty i wszystek dom tw�j do korabia, bom ciebie widzia� sprawiedliwym przed sob� w pokoleniu tym. 2 Ze wszystkich zwierz�t czystych we�miesz po siedmioro, samca i samic�, a ze zwierz�t nieczystych po dwoje, samca i samic�. 3 Ale i z ptactw powietrznych po siedmioro, samca i samic�, aby zachowane by�o potomstwo na wszystkiej ziemi. 4 Jeszcze bowiem siedem dni, a spuszcz� deszcz na ziemi� przez czterdzie�ci dni i czterdzie�ci nocy, i wyg�adz� z ziemi wszelkie stworzenie, kt�rem uczyni�." 2. PRZEBIEG POTOPU (7,5 - 8,14). Wej�cie do arki (7,5-16) ; wzmaganie si� w�d (17-24) ; ich cofanie si� (8,1-5); kruk i go��b (6-12); koniec potopu (13-14). 5 Uczyni� tedy Noe wszystko, co mu Pan kaza�. 6 A by�o mu sze��set lat, gdy wody potopu wyla�y na ziemi�. 7 I wszed� Noe i synowie jego, �ona jego i �ony syn�w jego z nim do korabia dla w�d potopu. 8 Ze zwierz�t te� czystych i nieczystych, i z ptactwa, i ze wszystkiego, co pe�za po ziemi, po dwoje wesz�o do Noego w korab, 9 samiec i samica, jak by� przykaza� Pan Noemu. 10 A gdy min�o siedem dni, wody potopu wyla�y na ziemi�. 11 Roku sze��setnego �ywota Noego, miesi�ca wt�rego, siedemnastego dnia miesi�ca, przerwa�y si� wszystkie �r�d�a g��biny wielkiej i upusty niebieskie otworzy�y si�, 12 i pada� deszcz na ziemi� czterdzie�ci dni i czterdzie�ci nocy. 13 Tego� dnia wszed� Noe i Sem, i Cham, i Jafet, synowie jego, �ona jego i trzy �ony syn�w jego z nimi do korabia, 14 oni i wszelki zwierz wed�ug rodzaju swego, i wszystko byd�o wed�ug rodzaju swego, i wszystko co pe�za po ziemi, wed�ug rodzaju swego, i wszystko lataj�ce wed�ug rodzaju swego, i wszystkie ptaki, i wszystko, co ma skrzyd�a, 15 wesz�o do Noego do korabia po dwoje ze wszystkiego cia�a, w kt�rym by� dech �ywota. 16 A kt�re wesz�y, samiec i samica ze wszelkiego cia�a wesz�y, jak mu B�g przykaza�; i zamkn�� go Pan z zewn�trz. 17 - I sta� si� potop przez czterdzie�ci dni na ziemi ; i wezbra�y wody, i podnios�y korab wysoko nad ziemi�, 18 bardzo bowiem by�y wyla�y i wszystko nape�ni�y na wierzchu ziemi, korab za� p�ywa� po wodach. 19 I wzmog�y si� wody bardzo nad ziemi�, i okry�y si� wszystkie g�ry wysokie pod ca�ym niebem. 20 Pi�tna�cie �okci wy�sza by�a woda ponad g�ry, kt�re by�a okry�a. 21 I zg�adzone zosta�o wszelkie cia�o, kt�re si� rusza�o na ziemi, ptak�w, byd�a, zwierz�t i wszystkich ziemiop�az�w, kt�re pe�zaj� po ziemi; 22 wszyscy ludzie, i wszystko, w czym jest dech �ywota na ziemi, pomar�o. 23 I wyg�adzi� B�g wszystko stworzenie, kt�re by�o na ziemi, od cz�owieka a� do bydl�cia, tak ziemiop�az jak i ptactwo powietrzne, i wyg�adzone zosta�y z ziemi; zosta� za� sam Noe i ci, kt�rzy z nim byli w korabiu. 24 I opanowa�y wody ziemi� sto i pi��dziesi�t dni. 8 1 Wspomniawszy potem B�g na Noego i na wszystkie zwierz�ta, i na wszystkie bydl�ta, kt�re by�y z nim w korabiu, przywi�d� wiatr na ziemi�, i opad�y wody. 2 I zawar�y si� �r�d�a g��biny i upusty niebieskie, i wstrzymane zosta�y d�d�e z nieba. 3 I wr�ci�y si� wody z ziemi id�ce i wracaj�ce si�, i pocz�y opada� po stu i pi��dziesi�ciu dniach. 4 I odpocz�� korab miesi�ca si�dmego, dwudzieste go i si�dmego dnia miesi�ca na g�rach Arme�skich. 5 Lecz wody schodzi�y i opada�y a� do dziesi�tego miesi�ca; dziesi�tego bowiem miesi�ca, pierwszego dnia miesi�ca ukaza�y si� wierzchy g�r. 6 - A gdy min�o czterdzie�ci dni, otworzywszy Noe okno korabia, kt�re by� uczyni�, wypu�ci� kruka, 7 kt�ry wychodzi� i nie wraca� si�, a� osch�y wody na ziemi. 8 Wypu�ci� te� go��bic� za nim, aby pozna�, czy ju� usta�y wody na ziemi. 9 Ona jednak nie znalaz�szy, gdzie by odpocz�a jej noga, wr�ci�a si� do niego do korabia, wody bowiem by�y po wszystkiej ziemi. I wyci�gn�� r�k�, a uchwyciwszy j� wni�s� do korabia. 10 A poczekawszy jeszcze siedem dni nast�pnych, powt�re wypu�ci� go��bic� z korabla. 11 A ona przylecia�a do niego pod wiecz�r, nios�c ga��zk� oliwy z zielonym li�ciem w dzi�bie swym; a tak pozna� Noe, �e usta�y wody na ziemi. 12 Poczeka� jednak jeszcze siedem dni nast�pnych, i wypu�ci� go��bic�, kt�ra si� nie wr�ci�a wi�cej do niego. 13 - A tak sze��setnego pierwszego roku, pierwszego miesi�ca, pierwszego dnia miesi�ca opad�y wody na ziemi ; i otworzywszy Noe przykrycie korabia, spojrza� i ujrza�, �e osech� wierzch ziemi. 14 Miesi�ca wt�rego, dwudziestego si�dmego dnia miesi�ca osch�a ziemia. 3. WYJ�CIE Z ARKI I OFIARA NOEGO (8,15-22). 15 Rzek� tedy B�g do Noego m�wi�c: 16 "Wynijd� z korabia, ty i �ona twoja, synowie twoi i �ony syn�w twoich z tob�. 17 Wszystkie zwierz�ta, kt�re s� u ciebie ze wszelkiego cia�a, tak w ptactwie jako i w bydl�tach, i we wszelkich p�azach, kt�re pe�zaj� po ziemi, wywied� z sob�, a wnijd�cie na ziemi�. Ro�nijcie i mn�cie si� na niej." 18 A tak wyszed� Noe i synowie jego, �ona jego i �ony syn�w jego z nim. 19 Ale i wszystkie zwierz�ta, byd�o i p�azy, kt�re pe�zaj� po ziemi, wed�ug rodzaju swego, wysz�y z korabia. 20 I zbudowa� Noe o�tarz Panu, a wzi�wszy z ka�dego byd�a i ptactwa czystego, ofiarowa� ca�opalenia na o�tarzu. 21 I poczu� Pan wonno�� wdzi�czno�ci, i rzek�: "�adn� miar� wi�cej nie b�d� przeklina� ziemi dla ludzi, zmys� bowiem i my�l serca cz�owieczego sk�onne s� do z�ego od m�odo�ci jego; przeto te� nie pobij� wi�cej wszystkich istot �yj�cych, jakom uczyni�. 22 Po wszystkie dni ziemi siew i �niwo, zimno i gor�co, lato i zima, noc i dzie� nie ustan�." V. Od potopu a� do Abrahama. (9,1 - 11,32) 1. PAN B�G B�OGOS�AWI NOEGO I ZAWIERA Z NIM PRZYMIERZE (9,1-17). Obietnice i zakaz po�ywania krwi oraz zabijania ludzi (9,1-7); przymierze i jego znak (8-17). 9 1 I pob�ogos�awi� B�g Noego i syn�w jego, i rzek� do nich: "Ro�nijcie i mn�cie si�, i nape�niajcie ziemi�. 2 A strach wasz i dr�enie niechaj b�dzie nad wszelkim zwierz�ciem ziemi i nad wszystkim ptactwem powietrznym ze wszystkim, co si� rusza na ziemi ; wszystkie ryby morskie r�ce waszej podane s�. 3 A wszystko, co si� rusza i �yje, b�dzie wam na pokarm ; jak jarzyny zielone da�em wam wszystko. 4 Wyj�wszy, �e mi�sa z krwi� je�� nie b�dziecie. 5 Albowiem krwi dusz waszych b�d� si� domaga� od wszelkich zwierz�t; i od cz�owieka, od m�a i brata jego b�d� si� domaga� duszy cz�owieka. 6 Ktokolwiek by wyla� krew cz�owiecz�, b�dzie wylana krew jego; bo na obraz Bo�y uczyniony jest cz�owiek. 7 A wy ro�nijcie i mn�cie si�, a wnijd�cie na ziemi� i nape�niajcie j�." 8 - To tak�e m�wi� B�g do Noego i do syn�w jego z nim: 9 "Oto ja ustanowi� przymierze moje z wami i z potomstwem waszym po was, 10 i z ka�d� istot� �yj�c�, kt�ra jest z wami, tak w ptactwie jak i w bydle, i we wszystkich zwierz�tach ziemi, kt�re wysz�y z korabia, i ze wszystkimi zwierz�tami ziemi. 11 Ustanowi� przymierze moje z wami i �adn� miar� wi�cej nie b�dzie zagubione wszelkie cia�o wodami potopu, i nie b�dzie wi�cej potopu pustosz�cego ziemi�." 12 I rzek� B�g: "To znak przymierza, kt�ry daj� mi�dzy mn� a wami i wszelk� istot� �yj�c�, kt�ra jest z wami, na pokolenia wieczne: 13 �uk m�j po�o�� na ob�okach i b�dzie znakiem przymierza mi�dzy mn�, a mi�dzy ziemi�. 14 A gdy okryj� ob�okami niebo, uka�e si� �uk m�j na ob�okach, 15 i wspomn� na przymierze moje z wami i ze wszelk� dusz� �yj�c�, kt�ra cia�o o�ywia, i nie b�dzie wi�cej w�d potopu ku wyg�adzeniu wszelkiego cia�a. 16 I b�dzie �uk na ob�okach, i ujrz� go, i wspomn� na przymierze wieczne, kt�re ustanowione jest mi�dzy Bogiem, a mi�dzy wszelk� dusz� �yj�c� ka�dego cia�a, kt�re jest na ziemi." 17 I rzek� B�g do Noego: "Ten b�dzie znak przymierza, kt�re ustanowi�em mi�dzy mn�, a wszelkim cia�em na ziemi " 2. PRZEKLE�STWO I B�OGOS�AWIE�STWO SYN�W NOEGO (9,18-29). Noe uprawia winnic�, upija si� (9,18-21); zachowanie si� jego syn�w, przekle�stwo Chanaana i prorocze b�ogos�awie�stwo Soma i Jafeta (22-29). 18 Byli tedy synowie Noego, kt�rzy wyszli z korabia: Sem, Cham i Jafet ;a Cham jest ojcem Chanaana. 19 Ci trzej s� synowie Noego, i od tych rozsia� si� wszystek rodzaj ludzki po ca�ej ziemi. 20 I pocz�� Noe, m�� oracz, uprawia� ziemi�, i zasadzi� winnic�. 21 A pij�c wino, upi� si� i obna�y� si� w namiocie swoim. 22 - Ujrzawszy to Cham, ojciec Chanaana, to jest �e �ono ojca jego by�o odkryte, powiedzia� to dwom braciom swym na dworze. 23 Sem tedy i Jafet w�o�yli p�aszcz na ramiona swoje, i id�c ty�em, zakryli �ono ojca swego; a oblicza ich by�y odwr�cone i ojcowskiego �ona nie widzieli. 24 A ocuciwszy si� Noe z wina, gdy si� dowiedzia�, co mu uczyni� syn jego m�odszy, rzek�: 25 "Przekl�ty Chanaan, niewolnikiem niewolnik�w b�dzie u braci swych." 26 I rzek�: "B�ogos�awiony Pan, B�g Sem�w, niech Chanaan niewolnikiem jego b�dzie. 27 Niech rozszerzy B�g Jafeta, i niech mieszka w namiotach Semowych, a Chanaan niech b�dzie niewolnikiem jego." 28 I �y� Noe po potopie trzysta i pi��dziesi�t lat. 29 I wype�ni�y si� wszystkie dni jego, dziewi��set i pi��dziesi�t lat, i umar�. 3. TABLICA NAROD�W (10,1-32). Synowie Noego (10,1); potomkowie Jafeta (2-5), Chama (6-20), Sema (21-31); zako�czenie (10,32). 10 1 Te s� pokolenia syn�w Noego, Sema, Chama i Jafeta ; a narodzili si� im synowie po potopie. 2 - Synowie Jafeta: Gomer i Magog, i Madaj, i Jawan, i Tubal, i Mosoch, i Tyras. 3 Synowie za� Gomera: Askenez i Ryfat, i Togorma. 4 A synowie Jawana: Elisa i Tarsys, Cettim i Dodanim. Od tych rozdzieli�y si� wyspy narod�w w krainach swoich, ka�dy wed�ug j�zyka swego i dom�w swych w narodach swoich. 6 - A synowie Chama: Chus i Mesraim, i Fut, i Chanaan. 7 Synowie Chusa: Saba i Hewila i Sabata, i Regma, i Sabatacha. 8 Synowie Regmy: Saba i Dadan. Za� Chus zrodzi� Nemroda; ten pocz�� by� mo�nym na ziemi, a by� du�ym �owc� przed Panem. 9 St�d posz�o przy s�owie: "Jak Nemrod du�y �owiec przed Panem." 10 A pocz�tek kr�lestwa jego by� Babilon i Arach, i Achad, i Chalanne w ziemi Sennaar. 11 Z owej ziemi wyszed� Assur i zbudowa� Niniw� i ulice miasta, 12 i Chale, Resen te� mi�dzy Niniw� a Chale; jest to miasto wielkie. 13 Ale Mesraim zrodzi� Ludyt�w, i Anamit�w, i Laabit�w, 14 i Neftuit�w, i Petrusyt�w, i Chasluit�w, z kt�rych pochodz� Filistyni, i Kaftoryt�w. 15 Chanaan za� zrodzi� Sydona, pierworodnego swego, i Heta, 16 i Jebusyt�w, i Amoryt�w, i Gergesyt�w, Hewit�w, i Aracyt�w, i Synit�w, 17 i Aradyt�w, Samaryt�w i Amatyt�w. 18 A potem rozsia�y si� narody Chananejczyk�w. 19 By�y za� granice chananejskie od Sydonu w kierunku Gerary, a� do Gazy; w kierunku Sodomy i Gomory, i Adamy, i Seboim, a� do Lezy. 20 Ci s� synowie Chama w rodach i w j�zykach, w pokoleniach, ziemiach i narodach swych. 21 - Z Sema te� zrodzili si�, z ojca wszystkich syn�w Heberowych, starszego brata Jafetowego. 22 Synowie Sema: Elam i Assur, i Arfaksad, i Lud, i Aram. 23 Synowie Arama: Us i Hul, i Geter, i Mes. 24 Arfaksad za� zrodzi� Salego, z kt�rego pochodzi Heber. 25 Heberowi znowu urodzili si� dwaj synowie; imi� jednego Faleg, gdy� zadni jego rozdzieli�a si� ziemia ; a imi� brata jego Jektan. 26 Ten�e Jektan zrodzi� Elmodada i Salefa, i Asarmota, i Jarego, 27 i Adurama, i Uzala, i Dekl�, i Ebala, 28 i Abimaela, Sab� i Ofira, i Hewil�, i Jobaba. 29 Ci wszyscy synowie Jektana. 30 A mieszkanie ich by�o od Messy id�c a� do Sefary, g�ry na wsch�d s�o�ca. 31 Ci s� synowie Sema, wed�ug dom�w i j�zyk�w i krain w narodach swoich. 32 Te s� domy Noego wed�ug lud�w i narod�w swoich. Od tych rozdzieli�y si� narody na ziemi po potopie. 4. PRZYCZYNY ROZPROSZENIA NAROD�W I POMIESZANIA J�ZYK�W ; WIE�A BABEL (11,1-9). 11 1 A ziemia by�a jednego j�zyka i tej samej mowy. 2 I gdy szli od wschodu s�o�ca, znale�li r�wnin� w ziemi Sennaar, i zamieszkali na niej. 3 I rzekli jeden do drugiego: "P�jd�cie, naczy�my cegie� i wypalmy je ogniem." I mieli ceg�� w miejsce kamienia, a smo�� w miejsce wapna. 4 I rzekli: "P�jd�cie, zbudujmy sobie miasto i wie��, kt�rej by wierzch dosi�ga� nieba, i uczy�my s�awne imi� nasze, pierwej ni�li si� rozproszymy po wszystkich ziemiach." 5 I zst�pi� Pan, aby ogl�da� miasto i wie��, kt�r� budowali synowie Adamowi. 6 I rzek�: "Oto jeden jest lud i jeden j�zyk wszystkich ; a pocz�li to czyni� i nie zaprzestan� my�li swych, a� je w czyn wprowadz�. 7 Przeto p�jd�cie, zst�pmy, a pomieszajmy tam j�zyk ich, aby nie rozumia� nikt g�osu bli�niego swego." 8 A tak rozproszy� ich Pan z owego miejsca po wszystkich ziemiach i przestali budowa� miasto. 9 I przeto nazwano imi� jego Babel, gdy� tam pomieszany zosta� j�zyk wszystkiej ziemi i stamt�d rozproszy� ich Pan po wszystkich krainach. 5. PRZODKOWIE ABRAHAMA (11,10-32). Potomkowie Sema (11,10-26) ; rodzina Tarego (27-32). 10 Te s� pokolenia Sema: Semowi by�o sto lat, kiedy zrodzi� Arfaksada, w dwa lata po potopie. 11 I �y� Sem, zrodziwszy Arfaksada, pi��set lat, i zrodzi� syn�w i c�rki. 12 Arfaksad za� �y� trzydzie�ci i pi�� lat, i zrodzi� Salego. 13 I �y� Arfaksad, zrodziwszy Salego, trzysta i trzy lata, i zrodzi� syn�w i c�rki. 14 Sale za� �y� trzydzie�ci lat, i zrodzi� Hebera. 15 I �y� Sale, zrodziwszy Hebera, czterysta i trzy lata, i zrodzi� syn�w i c�rki. 16 A Heber �y� trzydzie�ci i cztery lata, i zrodzi� Falega. 17 I �y� Heber, zrodziwszy Falega, czterysta i trzydzie�ci lat, i zrodzi� syn�w i c�rki. 18 �y� te� Faleg trzydzie�ci lat i zrodzi� Rewa. 19 I �y� Faleg, zrodziwszy Rewa, dwie�cie i dziewi�� lat, i zrodzi� syn�w i c�rki. 20 Rew za� �y� trzydzie�ci i dwa lata, i zrodzi� Saruga. 21 I �y� Rew, zrodziwszy Saruga, dwie�cie i siedem lat, i zrodzi� syn�w i c�rki. 22 Sarug znowu �y� trzydzie�ci lat, i zrodzi� Nachora. 23 I �y� Sarug, zrodziwszy Nachora, dwie�cie lat, i zrodzi� syn�w i c�rki. 24 Nachor za� �y� dwadzie�cia i dziewi�� lat, i zrodzi� Tarego. 25 I �y� Nachor, zrodziwszy Tarego, sto i dziewi�tna�cie lat, i zrodzi� syn�w i c�rki. 26 I �y� Tare siedemdziesi�t lat, i zrodzi� Abrama i Nachora, i Arana. 27 - A Tarego pokolenia s� te: Tare zrodzi� Abrama, Nachora i Arana. Aran za� zrodzi� Lota. 28 I umar� Aran przed Tarem, ojcem swoim, w ziemi narodzenia swego, w Ur Chaldejczyk�w. 29 I poj�li Abram i Nachor �ony; imi� �ony Abramowej Saraj, a imi� �ony Nachorowej Melcha, c�rka Arana, ojca Melchy i ojca Jeschy. 30 A by�a Saraj niep�odna i nie mia�a dzieci. 31 Wzi�� tedy Tare Abrama, syna swego, i Lota, syna Aranowego, wnuka swego, i Saraj, synow� swoj�, �on� Abrama, syna swego ; i wywi�d� ich z Ur Chaldejczyk�w, aby i�� do ziemi Chananejskiej; i przyszli a� do Haranu, i zamieszkali tam. 32 I by�o dni Tarego dwie�cie i pi�� lat, i umar� w Haranie. CZʌC II (12,1 - 50,26) HISTORIA PIERWOTNA IZRAELA ; PATRIARCHOWIE I. Historia Abrahama. (I2,t -25,18) Pierwszy okres �ycia Abrahama. 1. ABRAM W ZIEMI CHANAAN (I2,1-9). Powo�anie Abrama (12,1-3); Abram puszcza si� w drog� (4-5); w Sychem, w Betel, na Po�udniu (6-9). 12 1 I rzek� Pan do Abrama: "Wynijd� z ziemi twojej i od rodziny twojej, i z domu ojca twego, a id� do ziemi, kt�r� ci wska��. 2 A uczyni� ci� narodem wielkim i b�d� ci b�ogos�awi�, i ws�awi� imi� twoje, i b�dziesz b�ogos�awiony. 3 B�d� b�ogo s�awi� b�ogos�awi�cym tobie, a przekl�tych, kt�rzy ci� przeklinaj�; a w tobie b�d� b�ogos�awione wszystkie narody ziemi." 4 - Wyszed� tedy Abram, jak mu Pan przykaza�, i poszed� z nim Lot; siedemdziesi�t lat by�o Abramowi, kiedy wyszed� z Haranu. 5 I wzi�� Saraj, �on� swoj�, i Lota, syna brata swego, i wszystk� maj�tno��; kt�r� mieli, i ludzi, kt�rych nabyli w Haranie i wyszli aby i�� do ziemi Chanaan. 6 - A gdy przyszli do niej, przeszed� Abram ziemi� a� do miejsca Sychem, a� do Jasnej Doliny; a Chananejczyk by� wtedy w ziemi. 7 I ukaza� si� Pan Abramowi, i rzek� mu: "Potomstwu twemu dam ziemi� t�." I zbudowa� tam o�tarz Panu, kt�ry mu si� by� ukaza�. 8 A stamt�d przeszed� do g�ry, kt�ra by�a na wsch�d od Betel ; rozbi� tam namiot sw�j, maj�c od zachodu Betel, a od wschodu Haj ; zbudowa� te� tam o�tarz Panu i wzywa� imienia jego. 9 ci�gn�� Abram, id�c i dalej post�puj�c ku po�udniowi. 2. ABRAM W EGIPCIE (12,10-20). Abram obmy�la dla siebie �rodek ratunku (12,10-13); Saraj u Faraona (14-16). Ukaranie Faraona, Abram opuszcza Egipt (17-20). 10 I sta� si� potem g��d w ziemi, i zst�pi� Abram do Egiptu, aby tam by� go�ciem; ci�ki bowiem by� g��d w ziemi. 11 A gdy ju� blisko by�, aby wej�� do Egiptu, rzek� do Saraj, �ony swej: "Wiem, �e� pi�kna niewiasta, i �e gdy ci� ujrz� Egipcjanie, rzekn�: 12 "�ona to jego," i zabij� mnie, a ciebie zachowaj�. 13 M�w przeto, prosz� ci�; �e� jest siostr� moj�, aby mi by�o dobrze dla ciebie i �ywa pozosta�a dla ciebie dusza moja." 14 -Gdy tedy wszed� Abram do Egiptu, ujrzeli Egipcjanie niewiast�, �e by�a bardzo pi�kna, i dali zna� ksi���ta Faraonowi, 15 i chwalili j� przed nim; i wzi�to niewiast� do domu Faraonowego. 16 A Abramowi czynili dobrze dla niej i mia� owce i wo�y, i os�y, i niewolnik�w, i niewolnice, i o�lice, i wielb��dy. 17 - Ale Pan skara� Faraona plagami wielkimi i dom jego, dla Saraj, �ony Abramowej. 18 I zawo�a� Faraon Abrama, i rzek� mu: "C� to jest, co� mi uczyni�? Czemu� mi nie oznajmi�, �e to �ona twoja? 19 Czemu� powiedzia�, �e jest siostr� twoj�, tak i� j� wzi��em sobie za �on�? 20 Ale teraz, oto �ona twoja, we�mij�e j�, a id�." I przykaza� Faraon o Abramie m�om, i odprowadzili go i �on� jego, i wszystko, co mia�. 3. POWR�T DO ZIEMI CHANAAN (13,1-18). Na nowo w ziemi Po�udniowej i w Betel (13,1-4) ; roz��czenie si� z Lotem (5-13) ; obietnice Bo�e (14-17) ; Abraham w Mambre (18). 13 1 A tak wyszed� Abram z Egiptu, on i �ona jego, i wszystko, co mia�, i Lot z nim ku Po�udniowi. 2 A Abram by� bardzo bogaty w posiad�o�� z�ota i srebra. 3 I wr�ci� si� drog�, kt�r� by� przyszed�, od po�udnia do Betel, a� na miejsce, gdzie przedtem postawi� by� namiot mi�dzy Betel i Haj, 4 na miejsce o�tarza, kt�ry tam pierwej by� uczyni�; i wzywa� tam imienia Pa�skiego. 5 - Ale i Lot, kt�ry by� z Abramem, mia� trzody owiec i byd�o, i namioty. 6 I nie mogli si� zmie�ci� w ziemi, �eby razem mieszkali, bo maj�tno�� ich by�a wielka, i nie mogli wsp�lnie mieszka�. 7 St�d te� wszcz�� si� swar mi�dzy pasterzami byd�a Abramowego i Lotowego. A naonczas Chananejczyk i Ferezejczyk mieszkali w owej ziemi. 8 Rzek� tedy Abra1n do Lota: "Niech, prosz�, nie b�dzie swaru mi�dzy mn�, a tob� i mi�dzy pasterzami mymi, a pasterzami twymi, poniewa� bra�mi jeste�my. 9 Oto wszystka ziemia jest przed tob�: odejd� ode mnie, prosz�. Je�li na lewo p�jdziesz, ja si� udam na prawo; je�li na prawo obierzesz, ja p�jd� na lewo." 10 Podni�s�szy tedy Lot swe oczy, ujrza� wszystk� wok� krain� Jordanu, kt�ra wszystka nawadniana by�a, przedtem nim Pan zatraci� Sodom� i Gomor�, jak raj Pa�ski i jak Egipt, a� do Segoru. 11 I obra� sobie Lot krain� nad Jordanem, i odszed� na wsch�d s�o�ca; i od��czyli si� bracia jeden od drugiego. 12 Abram mieszka� w ziemi chananejskiej, a Lot przebywa� w miastach, kt�re by�y nad Jordanem, i mieszka� w Sodomie. 13 A ludzie sodomscy byli bardzo �li i zbytnio grzeszni przed Panem. 14 - I rzek� Pan do Abrama, gdy si� ju� by� Lot od��czy� od niego: "Podnie� oczy twoje i spojrzyj z miejsca, na kt�rym jeste� teraz, na p�noc i na po�udnie, na wsch�d i na zach�d. 15 Wszystk� ziemi�, kt�r� widzisz, tobie dam i potomstwu twemu a� na wieki. 16 I uczyni� potomstwo twoje jak proch ziemi; je�li kto z ludzi mo�e zliczy� proch ziemi, potomstwo te� twoje zliczy� b�dzie m�g�. 17 Wsta� a schod� ziemi� wzd�u� i wszerz, bo j� tobie dam." 18 - Zwin�wszy tedy namiot sw�j Abram przyszed� i mieszka� przy dolinie Mambre, kt�ra jest w Hebronie i zbudowa� tam o�tarz Panu. 4. ZWYCI�STWO ABRAHAMA NAD KR�LAMI ZE WSCHODU. MELCHIZEDECH (14,1-24). Bunt kr�l�w Pentapolu przeciwko kr�lowi Elamu (14,1-4); wyprawa wojenna czterech kr�l�w wschodnich (5-7) i pora�ka zbuntowanych (8-11); Lot uprowadzony (12) ; Abraham go uwalnia i odprowadza (13-16). Abraham i Melchizedech (17-20); Abraham i kr�l Sodomy (21-24). l4 1 I sta�o si� wonczas, i� Amrafel, kr�l Sennaar, i Arioch, kr�l Pontu, i Chodorlahomor, kr�l Elamit�w, i Tadal, 2 kr�l lud�w, wszcz�li wojn� przeciw Barowi, kr�lowi Sodomy, i przeciw Bersie, kr�lowi Gomory, i przeciw Senaabowi, kr�lowi Adamy, i przeciw Semeberowi, kr�lowi Seboimu, i przeciw kr�lowi Bali, to jest Segoru. 3 Wszyscy ci zeszli si� w dolin� Le�n�, kt�ra teraz jest morzem S�onym. 4 Dwana�cie bowiem lat s�u�yli Chodorlahomorowi, a trzynastego roku odst�pili od niego. 5 - A tak czternastego roku przyci�gn�� Chodorlahomor i kr�lowie, kt�rzy z nim byli, i porazili Rafaim�w w Astarotkarnaim, i Zuzym�w z nimi, i Emin�w w Sawe Kariataim, 6 i Choryt�w na g�rach Seir, a� do p�l Faranu, co jest na puszczy. 7 I wr�cili si�, i przyszli do �r�d�a Misfat, to jest Kades, i wybili wszystk� krain� Amalecyt�w i Amorejczyka, kt�ry mieszka� w Asasontamar. 8 - I wyszli kr�l Sodomy, i kr�l Gomory, i kr�l Adamy, i kr�l Segoru, i uszykowali wojsko przeciwko nim w dolinie Le�nej, 9 to jest przeciw Chodorlahomorowi, kr�lowi Elamit�w, i Tadalowi, kr�lowi lud�w, i Amrafelowi, kr�lowi Sennaaru, i Ariochowi, kr�lowi Pontu, czterej kr�lowie przeciw pi�ciu. 10 A dolina Le�na mia�a wiele studzien smolnych. Kr�l tedy Sodomy i Gomory podali ty� i tam upadli, a ci, kt�rzy zostali, uciekli na g�r�. 11 I zabrali wszystk� maj�tno�� Sodomy i Gomory, i wszystko, co do �ywno�ci nale�y, i odeszli ; 12 nadto i Lota i maj�mo�� jego, synowca Abramowego, kt�ry mieszka� w Sodomie. 13 - A oto jeden, kt�ry by� uszed�, oznajmi� Abramowi Hebrajczykowi, kt�ry mieszka� w dolinie Mambrego Amorejczyka, brata Eschola i brata Anera, ci bowiem uczynili byli przymierze z Abramem. 14 Co us�yszawszy Abram, to jest, i� pojmano Lota, brata jego, zebra� gotowych domowych s�ug swoich trzystu i osiemnastu, i pogo� uczyni� a� do Dan. 15 A rozdzieliwszy towarzysz�w, przypad� na nich w nocy i porazi� ich, i goni� ich a� do Hoby, kt�ra jest po lewej stronie Damaszku. 16 I przywr�ci� nazad wszystk� maj�tao�� i Lota, brata swego, z maj�tno�ci� jego, i niewiasty, i lud. 17 - I wyjecha� kr�l Sodomy naprzeciw niego, gdy si� wraca� od pora�ki Chodorlahomora i kr�l�w, kt�rzy z nim byli w dolinie Sawe, czyli w dolinie Kr�lewskiej. 18 Ale Melchizedech, kr�l Salemu, wyni�s�szy chleb i wino, bo by� kap�anem Boga najwy�szego, 19 b�ogos�awi� mu i rzek�: "B�ogos�awiony Abram od Boga wysokiego, kt�ry stworzy� niebo i ziemi�, 20 i b�ogos�awiony B�g wysoki, za kt�rego obron� nieprzyjaciele s� w r�kach twoich." I da� mu dziesi�ciny ze wszystkiego. 21 - I rzek� kr�l Sodomy do Abrama: "Daj mi dusze, inne rzeczy zabierz sobie." 22 A on mu odpowiedzia�: "Podnosz� r�k� moj� do Pana, Boga wysokiego, dzier��cego niebo i ziemi�, 23 �e od nici w�tkowej a� do rzemyka obuwia nie wezm� nic ze wszystkiego, co twego jest, �eby� nie rzek�: "Jam ubogaci� Abrama," 24 wyj�wszy to, co strawili m�odzie�cy, i dzia�y m��w; kt�rzy je�dzili ze mn�, Anera, Eschola i Mambrego ; ci wezm� dzia�y swoje." Drugi okres �ycia Abrahama. 1. PRZYMIERZE BOGA Z ABRAHAMEM (15,1-21). Zapowied� licznego potomstwa (15,1-6) i obj�cia przez nie w posiadanie ziemi Chanaan po okresie niewoli w obcym kraju (7-17) ; przymierze Boga z Abrahamem (18-21). 15 1 Po tych wypadkach sta�o si� s�owo Pa�skie do Abrama w widzeniu, m�wi�c: "Nie b�j si�, Abramie, jam jest obro�c� twoim, a zap�ata twoja zbytnio wielka." 2 I rzek� Abram: "Panie Bo�e, c� mi dasz? ja zejd� bez dziatek, a synem szafarza domu mego jest ten Damasce�czyk Eliezer." 3 I przyda� Abram: "A mnie� nie da� potomka, ale oto domowy s�uga m�j dziedzicem moim b�dzie." 4 I wnet s�owo Pa�skie sta�o si� do niego m�wi�c: "Nie b�dzie ten dziedzicem twoim, ale kt�ry wynijdzie z �ywota twego, tego b�dziesz mia� dziedzicem." 5 I wywi�d� go z domu, i rzek� mu: "Wejrzyj na niebo i zlicz gwiazdy, je�li mo�esz." I rzek� mu: "Tak b�dzie potomstwo twoje." 6 Uwierzy� Abram Bogu, i poczytano mu to ku sprawiedliwo�ci. 7 - I rzek� do niego: "Ja Pan, kt�rym ci� wywi�d� z Ur Chaldejczyk�w, abym ci da� t� ziemi� i �eby� j� posiad�." 8 A on rzek�: "Panie Bo�e, sk�d wiedzie� mog�, �e j� posi�d�?" 9 A odpowiadaj�c Pan: "We�mij mi, rzecze, ja�owic� trzechletni� i koz� trzechletni�, i barana trzechletniego, synogarlic� te� i go��bic�." 10 A on wzi�wszy to wszystko, przedzieli� je na po�y i obie cz�ci po�o�y� z dwu stron naprzeciw siebie, ale ptak�w nie rozcina�. 11 I zlecia�y ptaki na owo mi�so, a Abram je odgania�. 12 A gdy s�o�ce zachodzi�o, przypad� twardy sen na Abrama i strach wielki i ciemny przypad� na�. 13 I rzeczono do niego: "Wi�dz i znaj naprz�d, i� go�ciem b�dzie potomstwo twoje w ziemi nie swojej i podbij� je w niewol�, i utrapi� je przez czterysta lat. 14 Wszak�e nar�d, u kt�rego w niewoli b�d�, ja s�dzi� b�d� ; a potem wynijd� z wielk� maj�tno�ci�. 15 Ale ty p�jdziesz do ojc�w twoich w pokoju, pogrzebiony w staro�ci dobrej. 16 A w czwartym pokoleniu wr�c� si� tu, bo jeszcze nie wype�ni�y si� nieprawo�ci Amorejczyk�w do tego czasu." 17 A gdy zasz�o s�o�ce, nasta�a g�sta ciemno�� i ukaza� si� piec kurz�cy si� i pochodnia ognista przechodz�ca mi�dzy owymi przedzia�y. 18 - Owego dnia uczyni� Pan przymierze z Abramem, m�wi�c: "Potomstwu twemu dam t� ziemi� od rzeki Egipskiej a� do rzeki wielkiej Eufratu, Kenijczyk�w i Kenezejczyk�w, i Kedmonejczyk�w, i Hetejczyk�w, i Ferezejczyk�w, Rafaim�w te�, 21 i Amorejczyk�w, i Chananejczyk�w, i Gergezejczyk�w, i Jebuzejczyk�w." 2. NARODZENIE ISMAELA (16,1-16). Za porad� Sary Abraham przybiera za �on� jej s�ug� Agar� (16,1-3); Agar brzemienna lekcewa�y Sar�, ta j� dr�czy (4-6). Ucieczka Agary, spotkanie anio�a, kt�ry przepowiada urodzenie i przysz�o�� Ismaela (7-14). Narodzenie Ismaela (15-16). 16 1 Saraj tedy, �ona Abramowa, nie rodzi�a dzieci, ale maj�c niewolnic� Egipcjank�, imieniem Agar, rzek�a m�owi swemu: 2 "Oto zamkn�� mi� Pan, abym nie rodzi�a ; wnijd� do s�ugi mojej, azali snad� z niej b�d� mia�a dziatki." A gdy on si� zgodzi� na pro�b� jej, 3 wzi�a Agar� Egipcjank�, s�ug� sw�, po dziesi�ciu latach, odk�d mieszka� pocz�li w ziemi Chananejskiej, i da�a j� m�owi swemu za �on�. 4 - On tedy wszed� do niej. Ale ona widz�c, �e pocz�a, wzgardzi�a pani� swoj�: 5 I rzek�a Saraj do Abrama: "Niesprawiedliwie czynisz przeciw mnie! Jam da�a na �ono t