VADEMECUM DZIENNIKARSTWA BBc T�umaczy�a: Joanna Pogorzelska Przek�ad pod redakcj� merytoryczn�: Karola Jakubowicza Ksi��k� mo�na naby� w: Fundacji Centrum Prasowe dla Kraj�w Europy �rodkowo-Wschodniej, ul. Nowy �wiat 58, 00-950 Warszawa � tel. 26-15-51,26-10-96 fax 26-89-62 , � Sk�ad i opracowanie graficzne: Fundacja Centrum Prasowe dla Kraj�w Europy �rodkowo-Wschodniej, Ksi��k� opublikowano dzi�ki dotacji i pomocy Know - How - Fund, British Embassy Warsaw Tytu� orygina�u: Guidelines For Factual Programmes Ksi��k� przet�umaczono i opublikowano za zgods British Broadcasting Corporation >*! �' Copyright � BBC 1989 ISBN 83 - 900998 - O - 2 V (ISBN O - 563 - 36029 -1 wydanie oryginalne ) OD REDAKCJI W oryginale rozdzia�y u�o�one s� w kolejno�ci alfabetycznej tytu��w - a to w celu u�atwienia dziennikarzom korzystania z "YADEMECUM" w codziennej pracy. W t�umaczeniu tytu�y rozdzia��w brzmi� oczywi�cie inaczej. Poniewa� jednak uk�ad w kolejno�ci alfabetycznej tytu��w w przek�adzie na polski by�by ca�kowicie sztuczny i przypadkowy, zachowano pierwotn� ich kolejno��. Ze wzgl�du na ca�kowit� nieprzystawalno�� struktury i nomenklatury stanowisk kierowniczych w BBC do terminologii polskiej, w t�umaczeniu pos�u�ono si� w niekt�rych przypadkach om�wieniem czy przybli�onym przek�adem. Spis Tre�ci AV .-H': W �' W "i f,,; : W J rfe- 1 WYPADKI l KATASTROFY ............................ 9 2 REKLAMA l SPONSORING ............................ 13 3 ANONIMOWO�� W PROGRAMACH ....................... 18 4 SPRAWY DOTYCZ�CE BBC ........................... 21 5 ��DANIA BLOKADY INFORMACJI ........................ 22 6 FA�SZYWE ALARMY BOMBOWE . ........................ 25 7 OSTRZE�ENIE O BOMBIE ............................ 26 8 PROGRAMY INFORMACYJNE DOTYCZ�CE DZIA�A� CHARYTATYWNYCH . 27 9 DZIECI W PROGRAMACH BBC .......................... 29 10 SKARGI l SPROSTOWANIA ............................ 32 11 UKRYTY MIKROFON LUB KAMERA ..................... .3. 34 12 KONFLIKTY INTERES�W ................... ^ y. ......". 36 13 OBRAZAS�DU ........................: 7 ........ 38 14 KORESPONDENCJA ............................... 42 15 PRZEST�PCY, WYWIADY Z NIMI l WYNAGRODZENIE ............. 44 16 ZNIES�AWIENIE .................................. 46 17 NIEPE�NOSPRAWNI ............................... 48 18 KAMPANIE WYBORCZE ............................. 49 19 EMBARGO ..................................... 53 20 PODAWANIE TO�SAMO�CI W SPRAWACH KARNYCH . ............ 55 21 BEZSTRONNO�� ................................. 56 22 NIEZALE�NI PRODUCENCI ............................ 60 23 PRZEMYS� l BIZNES ............................... 61 24 ZAKAZY S�DOWE ................................. 63 25 WYWIADY ..................................... 65 26 �WIADOMO�� PRAWNA ............................. 66 27 PRAWO: ZAGADNIENIA OG�LNE ........................ 67 28 PRAWO: IRLANDIA PӣNOCNA ......................... 68 29 PRAWO: SZKOCJA ................................ 70 30 MATERIA�Y ARCHIWALNE ............................ 71 31 MATERIA�Y OD OS�B l ORGANIZACJI NIE ZWI�ZANYCH Z RADIEM l TELEWIZJ�. ................................... 73 32 WYST�PIENIA MINISTR�W ........................... 75 33 MNIEJSZO�CI NARODOWE ........................... 76 34 NAZWISKA W S�DACH .............................. 78 35 SZCZEG�LNE ZAGRO�ENIA NARODOWE l WALKI ZBROJNE ......... 79 36 PARTIE NACJONALISTYCZNE .......................... 80 37 DZIENNIKARZE WIADOMO�CI W INNYCH PROGRAMACH l POZA BBC ... 82 38 IRLANDIA PӣNOCNA: ZAGADNIENIA OG�LNE ................ 83 39 IRLANDIA PӣNOCNA: PRZEWODNIK PO PROBLEMATYCE ......... 85 40 IRLANDIA PӣNOCNA: ZARZ�DZENIE MINISTRA SPRAW WEWN�TRZNYCH Z PA�DZIERNIKA 1988 .............................. 89 41 IRLANDIA PӣNOCNA: SZCZEG�LNE ASPEKTY PRAWNE ........... 92 42 ZGONY l RELACJE Z POGRZEB�W. ...................... 93 ________S�OWO WST�PNE 43 MATERIA�Y OBSCENICZNE l PRZEKLE�STWA ................ 94 _������������������������� 44 OBRAZA l OBURZENIE ...................-�-�������� 95 ,�j,:Q 45 LUDZIE STARSI .................................. 96 w systemach totalitarnych (mamy w tym wzgl�dzie 46 BADANIA OPINII PUBLICZNEJ .......................... 97 do�wiadczenia) media s� bodaj najwa�niejszym narz�dziem 47 MO�LIWO�� ODPOWIEDZI ........................... 100 limvst�w w�a�nie dlatego ich rola jest bardzo prosta: maj� tworzy� tzw. 48 POMPATYCZNYJ�ZYK .............................. 101 ffl7ZVwa'rzeczywisto�� i uzasadnia� wszelkie dzia�ania aktualnej w�adzy. 49 RELACJE z PARLAMENTU ........................... 102 � wvkonywania tego zadania musz� by� spe�nione pewne warunta: 50 PROGRAMY PARTII POLITYCZNYCH ...................... 108 Dla wykonywa y centralnie musi istnie� wszechobecna i 51 WYNAGRODZENIE ZA UDZIA� W PROGRAMACH ............... 109 media mUSZ� bYC S^�^^ 52 PROGRAMY WYRA�AJ�CE POGL�DY OSOBISTE .............. 110 wszystkomog�cacenzurai wreszcie dzienniKarze p 53 SONDY TELEFONICZNE ............................. ni dyspozycyjni. 54 ETYKIETY POLITYCZNE ......................������� 112 55 POLITYCY w PROGRAMACH BBC ...................... 113 systemach demokratycznych media s� jednym z najwa�niejszych 56 WA�NE OSOBISTO�CI: JAK JE TRAKTOWA� ................ 5 �*yent�w istnienia demokracji i wolno�ci. Nawetwi�cej: w ogol� wszelki 57 POKAZY PROGRAM�W PRZED EMISJ� ....... . ^ .......... 116 elementow istnuan'* DO|jtVcznv i gospodarczy zale�y od stanu i 58 PRYWATNO�� ...................... tt .......... 119 rozw�j spo�eczny, *^u'WsSozw�] (je�li to poj�cie rozumiemy 59 REALIZACJA PROGRAM�W POZA WIELK� BRYTANI� ............. 122 poziomu srodkOW przekazu. WM6'" L " 60 PROBLEMY RASOWE .................. tt�. ......... 124 jeszcze w jego starym dobrym sensie) 61 REKONSTRUKCJE WYDARZE� ............ ,W. ......... 126 informacji, z jako�ci� tej informac],. ^ 62 ZG�ASZANIE PROBLEM�W PRZE�O�ONYM ................. 128 k ,t , obyczaju. Wniosek wydaje si�oczywisty: stan i ja 63 REHABILITACJA PRZEST�PC�W. . ......... .^ . ......... 133 j^. '^ �ycia obywateli) okre�lane s� mi�dzy innym, przez stan 64 UDOST�PNIANIE MATERIA�U PROGRAMOWEGO .............. 134 | medi�w - telewizji, prasy i radia. Mo�na to uj�� pro�ciej, cnoc S ==^���. i:::::::::::::::::; S SSS^o-p*^ u^-ca^::::::::::::::: 12 �;. j. f, S^L^sr^T^^ST".:::::::::;: 71 WYRA�ENIA OKRE�LAJ�CE P�E� ....................... 149 z�o�ona, a wi�c wyj�tkowo ODPOWIEDZIALNA. 72 PRZEST�PSTWA NA TLE SEKSUALNYM .................... 152 dziennikarze nie powinni�my udawa�, �e chodzi tu tylko i wy��cznie 5 S^^ ::::::::::::: S �^K^^^^ S ^JwrDZIENNIKARSKA '. '. '. '. '. '. '. '. '. '. '. '. '. '. ! '. ! ! '. '. ! '. '. ! '. S 77 SAMOB�JSTWA ................................. 168 nym zwi�zku z o 78 TERRORYZM: UWAG, OG�LNE .......... ., ........... ^ 169 �^ ksi��ka, kt�r� mamy przed sob� .zbieraj�ca zbior wskaza� 79 TERRORYZM:WYWIADY .......................... :� 171 deontologii dziennikarskiej, wynikaj�cych z dobrych i z�ych dosw.ad 80 TERRORYZM: J�ZYK ...............';............ -1 172 ~onI g ^ ^ ^.^ _ BBC . mQze m pomoc 81 TERRORYZM: AKCJE PARAMILITARNE .... . ;H ........... � 173 ^!" ^mieniu tej odpowiedzialno�ci i przede wszystkim w k,erowaniu 82 TERRORYZM: ZAGRO�ENIE LUDZI ....... ... ............ ;i 174 W ^ru^uin j 83 TERRORYZM: OKUPACJE l PORWANIA .... .'T*. ........... .j 176 si� ni� w praKiyce. nio7wvk�o Redac bardzo prakty- 84 NAZWYHANDLOWE ............... . \\ ...........'.} 177 jest to pod wieloma wzgl�dami ksi��ka mezwykte. B�d�c^P* 85 PRZEMOC .................... ,,/. .......... ,S: 178 cznym, konkretnym poradnikiem i przewodnikiem (dladz.ennikarzy 86 KOBIETY .............................�������� 181 3 wizji, ale r�wnie� bardzo przydatna dla dziennikarzy prasy i radia), nie jest zbiorem �cis�ych nakaz�w czy zakaz�w. Wskazuje na og� tylko pewne ramy czy wzory zachowa� uczciwych i rozs�dnych, jako �e w pracy dziennikarskiej najcz�stsze s� sytuacje i problemy nietypowe. W�a�nie dlatego tak wiele zale�y od osobistych zalet dziennikarza - zalet przede wszystkim charakteru, postawy etycznej i r�wnie� od poziomu jego zawodowej doskona�o�ci i og�lnej kultury. Do�wiadczenia brytyjskie mog� by� dla nas niezwykle cenne (nawet w tak specyficznych tylko dla Wielkiej Brytanii sprawach, jak np. problemy Irlandii P�nocnej, Szkocji czy procedur dotycz�cych informacji o rodzinie kr�lewskiej). Za szczeg�lnie cenne uwa�am np. umieszczenie w�r�d czterech podstawowych zasad etyc�hych dziennikarstwa - to jest uczciwo�ci, niezale�no�ci, rzetelno�ci - r�wnie� WRA�LIWO�CI. Nie ma w�tpliwo�ci, �e idzie tu o bardzo trudn� do zdefiniowania i "pomiaru" zwyk��, ludzk� wra�liwo��. Mo�emy sami ocenia�, w jakim stopniu nasi dziennikarze posiedli w�a�nie t� cech�. "Je�li masz w�tpliwo��, porad� si� innych" m�wi� dziennikarzom autorzy tej ksi��ki. Albo: "pami�taj, �e nie ka�dy, kto s�dzi, �e ma do czego� prawo, ma do tego prawo". Do�wiadczenia wielu pokole� dziennikarzy, brytyjski zdrowy rozs�dek i owa niemo�liwa do uj�cia w przepisach ludzka wra�liwo�� i zwyk�a (czy niezwyk�a?) kultura s� podstaw�, z kt�rej ma wynika� wszystko inne. W Polsce, czego wszyscy do�wiadczamy na co dzie�, mamy teraz czas g��bokich przemian. Jest to okres zasadniczego zwrotu historycznego; nowe sytuacje, nowe warto�ci i nowe sposoby dzia�ania wsp�istniej� z elementami "starego", a spo�ecze�stwo nie otrz�sn�o si� jeszcze z my�lenia i dzia�ania, dostosowanego do starego systemu. Dziennikarze polscy s� naturalnie cz�ci� polskiego spo�ecze�stwa i dotycz� ich te same problemy i trudno�ci - dziennikarzom brak w dodatku do�wiadcze� zawodowych pracy w demokracji, a ich cech� szczeg�ln� wydaje si� nadmierny, moim zdaniem, udzia� w grach politycznych. Nasze media, �wiadomie czy nie�wiadomie, sta�y si� przede wszystkim aren� walki politycznej, za� walka ta odbywa si� kosztem bezstronnego i rzetelnego informowania spo�ecze�stwa. Gwa�towne wkraczanie wolnego rynku i jego bezwzgl�dnych regu� w �wiat medi�w tak�e nie u�atwia d��enia do bezstronno�ci i przede wszystkim mo�e wp�ywa� i wp�ywa na poziom informowania, zbyt cz�sto podporz�dkowany wymogom sensacji i "�atwo�ci" odbioru. W tej sytuacji uwa�ne przeczytanie tej ksi��ki, z dobr� wol�, by wykorzysta� zawarte w niej rady - staje si� po prostu obowi�zkiem dziennikarzy wszystkich specjalno�ci. My�l�, �e ksi��ka ta da wiele do my�lenia tak�e odbiorcom produkt�w naszej pracy, to znaczy po prostu widzom, czytelnikom, s�uchaczom. Pomo�e im w wyrobieniu sobie opinii na temat tego, co znajduj� w naszych mediach, u�atwi krytyczny os�d i pozwoli na tak potrzebny nam wszystkim dystans. Inaczej m�wi�c, ksi��ka ta mo�e si� dobrze przys�u�y� zar�wno dziennikarzom jak i wszystkim innym. Korzystaj�c z praw pisz�cych "wst�py" chcia�bym zwr�ci� si� do wszystkich, kt�rzy si�gn� po t� ksi��k�, z pewn� pro�b�. Z pro�b�, by zechcieli szczerze zastanowi� si� nad pytaniami, kt�re - jak s�dz� - maj� znaczenie w naszej obecnej, szczeg�lnej, polskiej sytuacji (a mo�e i maj� znaczenie ponadczasowe?). Na przyk�ad: � Czy media w Polsce dostarczaj� ludziom wystarczaj�cej wiedzy o rzeczywisto�ci spo�ecznej? Czy wiedza czerpana z medi�w daje mo�liwo�ci wyrobienia sobie przez odbiorc�w w�asnych ocen i dokonywania wybor�w, politycznych i moralnych? � Czy dziennikarze rozumiej�, co to znaczy, �e prasa ma te� funkcje "kontroli w�adzy"? l na czym to ma polega�? � Czy dziennikarze zdaj� sobie spraw�, �e uzurpowali sobie "prawo do os�du wszystkiego"? Czy nie zapominaj�, �e inni te� maj� prawo do os�du? Czy zdaj� sobie spraw� z ogranicze� swego prawa do os�du? � Czy dziennikarze pami�taj�, �e mog� pe�ni� wa�n� rol� w umacnianiu wi�zi spo�ecznych i postaw obywatelskich - lub �e mog� czyni� (i cz�sto czyni�) wr�cz odwrotnie? � Czy dziennikarze pami�taj�, i� s�amplifikatorami ("wzmacniaczami") ludzkich obaw, nadziei i z�udze�? Czy przyczyniaj� si� do wzmo�enia poczucia og�lnego bezsensu, czy raczej chc� ludziom pomaga� w szukaniu sensu? Na koniec wreszcie chlpia�bym serdecznie podzi�kowa� w imieniu Stowarzyszenia Dziennikarzy Polskich tym wszystkim, kt�rzy przyczynili si� do wydania w Polsce tej niezwykle po�ytecznej publikacji. Autorowi pomys�u i koncepcji wydania "Yademecum Dziennikarstwa BBC" dr Tadeuszowi Kowalskiemu oraz tym wszystkim, kt�rzy przyczynili si� do ostatecznej realizacji idei. Przede wszystkim Jego Ekscelencji Panu Ambasadorowi Zjednoczonego Kr�lestwa Michaelowi Llewellyn Smithowi oraz sekretarzowi Ambasady Timowi Claydenowi. Dzi�kuj�! Maciej I�owiecki �: .'�>�}' v"! ;f'i . ..' ;iV"'::''f> :/'>?., Niniejsze zasady s� odzwierciedleniem najbardziej warto�ciowych do�wiadcze� BBC. Jest to rezultat pracy kilku pokole� dziennikarzy program�w informacyjnych publicznej telewizji i radia. Zasady te zosta�y zaakceptowane przez najwy�sze w�adze BBC - Rad� Gubernator�w (Board of Governors) i Rad� Dyrektor�w (Board of Management). Przed wprowadzeniem tych zasad obowi�zywa� "Indeks Informacji i Publicystyki" (News and Current Affairs lndex). Zmiana na "Zasady dziennikarstwa informacyjnego BBC" wskazuje na szersze zastosowanie niniejszych wytycznych. Zasady stanowi� zestaw wskaz�wek do wykorzystywania przez autor�w program�w w sytuacjach trudnych i kontrowersyjnych. Cho� jest to poradnik i przewodnik, bardzo rzadko dostarcza on obowi�zuj�cych instrukcji. Cz�sto bowiem w�a�ciwy spos�b zachowania zale�y od konkretnej sytuacji. "Zasady" maj� s�u�y� lepszemu zaspokajaniu potrzeb widz�w i s�uchaczy. Dlatego k�ad� one nacisk, bezpo�rednio lub po�rednio, na cztery podstawowe aspekty: uczciwo�� (fairness), niezale�no��, rzetelno�� i wra�liwo��. * ^*- �* <it .*<"� !i:>sMN3ior: .;:.� stu:-. n*; i we OStRSC �iwodo- . WYPADKI l KATASTROFY Relacjonuj�c wypadki, katastrofy i niepokoje spo�eczne, dziennikarze BBC musz� wszechstronnie i dok�adnie przedstawia� zdarzenia, nie przysparzaj�c jednocze�nie niepotrzebnego cierpienia i nie wywo�uj�c niepokoju. Musimy by� rzetelni, odwa�ni i wra�liwi. Starajmy si�, by podekscytowanie, kt�re zwykle towarzyszy relacjonowaniu wa�nych wydarze�, nie wp�ywa�o na przekaz. Mo�e ono bowiem powodowa� wra�enie, �e obecno�� reportera na miejscu zdarzenia sprawia mu przyjemno��. * 1. Skoncentruj si� na faktach. � Dane takie jak godziny, nazwy miejsc, numery lot�w poma-'-�?' gaj� stworzy� kontekst dla zdarzenia i ograniczaj� liczb� widz�w lub s�uchaczy, dla kt�rych informacja mo�e by� H;, �r�d�em niepokoju czy niepewno�ci. vj-fi � ft � Radiowe audycje publicystyczne, kt�re chc� nadawa� miga-,.,, wki o wypadkach, musz� robi� to w porozumieniu z redakcj� gj dziennik�w. W telewizji jedynie redakcja dziennik�w przygo-H(f towuje i nadaje migawki. � Ekipa wozu transmisyjnego, kt�ra zaobserwuje wypad�k podczas transmisji powinna natychmiast poinformowa� g nim redakcj� dziennik�w. ; "* 2. Wystrzegaj si� fa�szywych alarm�w. � Sprawdzaj ka�de doniesienie o bombie, o ile �r�d�o informacji nie jest absolutnie wiarygodne. � Doniesienia o wypadkach i incydentach, kt�re dotycz� samolot�w wojskowych, musz� by� potwierdzane w Ministerstwie Obrony. � Je�eli na antenie pojawi�a si� informacja nieprawdziwa, trzeba j� jak najszybciej sprostowa�. " ' "': * *"* !'** * i'* t-�i*v..- t t . - l 3. Ofiary i ich krewni. � BBC nie powinno przysparza� dodatkowego cierpienia rannym i rodzinom ofiar. � Reporterzy i osoby zbieraj�ce informacje na miejscu zdarzenia bardzo cz�sto pracuj� w napi�ciu. Dlatego podczas selekcji informacji redakcje powinny kierowa� si� taktem i wra�liwo�ci�. � Dziennikarze powinni w miar� mo�liwo�ci filmowa� sceny tak, by mo�na je by�o potem odpowiednio zmontowa� Powinni tak�e uprzedza� realizator�w programu o scenach przy monta�u kt�rych potrzebna b�dzie szczeg�lna uwaga.' � Pospieszne, nieprzemy�lane pytania w wywiadach sprawiaj� ludziom przykro�� oraz szkodz� reputacji BBC. Je�li to mo�liwe, nale�y je usuwa� z program�w w trakcie monta�u. � Nale�y unika� pokazywania zw�ok. Nawet je�li s� przykryte kocami, nie mo�na nadu�ywa� ich widoku. � Tylko w bardzo nielicznych sytuacjach mo�na uzasadni� pokazywanie scen umierania ludzi, zabijania oraz egzekucji. � Inne kontrowersyjne obrazy mo�na pokazywa� tylko w bardzo kr�tkich uj�ciach: nawet scena pozornie do przyj�cia mo�e zosta� odrzucona przez widz�w, je�li b�dzie zbyt d�uga, cho�by o kilka sekund. � Zwykle szerokie plany s� mniej agresywne ni� zbli�enia. � O ile nie jest to integraln� cz�ci� przekazu, pokazuj jak najmniej sam proces zbierania informacji. Jest to bowiem materia� nieatrakcyjny. Je�li uwaga widza ma si� skupi� na rannym lub osieroconym, widok i g�osy przepychaj�cych si� reporter�w przeszkadzaj� w tym. 4- Relacje na �ywo. S� one szczeg�lnie trudne, zw�aszcza dla telewizji. Nie mo�na �owlem w pe�ni panowa� nad tym, co si� w�a�nie pokazuje gdy� nie wiadomo co si� za chwil� wydarzy. � * � "� "�",-1 &>' r By� mo�e na ekranie b�d� umiera� ludzie. 10 � Widzowie mog� zobaczy� jak ich krewni gin� lub odnosz� rany. D�ugie i panoramiczne uj�cia s� zwykle bardziej odpowiednie ni� zbli�enia. Je�li otrzymujemy materia� zdj�ciowy od agencji, kt�ra kieruje si� innymi zasadami ni� BBC i je�li nie ma innego sposobu unikni�cia pokazywania ryzykownych scen, realizator musi by� przygotowany na to, by w ka�dej chwili zrobi� ci�cie i wr�ci� do studia. 5. Dodatkowe uwagi. Zdarzaj� si� sytuacje, w kt�rych �wiadome pokazywanie drastycznych szczeg��w jest uzasadnione, na przyk�ad po to, by unikn�� pos�dze� o nadmierne "wyg�adzanie" informacji o akcjach terrorystycznych. � Decyzja taka musi by� podj�ta przez do�wiadczonych i wra�liwych redaktor�w. � W pozosta�ych sytuacjach nale�y umie� zrezygnowa� z pokazania materia�u z szacunku dla uczu� odbiorcy. � Kiedy widzowie i s�uchacze odnosz� wra�enie, �e gonimy za sensacj�, przestaj� nam ufa�. Odbiorcy nie lubi� program�w napastliwych. Widzowie bardzo cz�sto oburzaj� si� na widok gwa�townych scen, cho� same ofiary przemocy dobrowolnie pomaga�y przy ich realizacji lub nawet o to prosi�y. � Widzowie reaguj� tak, gdy� nie znaj� okoliczno�ci zdarze�. � Bardzo cz�sto mo�na zapobiec ich wzburzeniu podaj�c kr�tkie wyja�nienie przed kontrowersyjn� scen�. 6. Programy powinny bada� przyczyny wydarze�, nawet bezpo�rednio po ich zaj�ciu, bowiem publiczno�� w spos�b ca�kiem naturalny jest tym zainteresowana. Jednak�e s� tu te� pewne niebezpiecze�stwa. � Nawet specjali�ci mog� si� myli�, je�li os�dzaj� sprawy pochopnie. Dlatego i my powinni�my wystrzega� si� pospiesznych ocen. 11 3. Ofiary i ich krewni. � BBC nie powinno przysparza� dodatkowego cierpienia rannym i rodzinom ofiar. � Reporterzy i osoby zbieraj�ce informacje na miejscu zdarzenia bardzo cz�sto pracuj� w napi�ciu. Dlatego podczas selekcji informacji redakcje powinny kierowa� si� taktem i wra�liwo�ci�. � Dziennikarze powinni w miar� mo�liwo�ci filmowa� sceny ��. tak, by mo�na je by�o potem odpowiednio zmontowa�. Po-."'..... winni tak�e uprzedza� realizator�w programu o scenach, '"* przy monta�u kt�rych potrzebna b�dzie szczeg�lna uwaga. � Pospieszne, nieprzemy�lane pytania w wywiadach sprawiaj� ludziom przykro�� oraz szkodz� reputacji BBC. Je�li to mo�liwe, nale�y je usuwa� z program�w w trakcie monta�u. � Nale�y unika� pokazywania zw�ok. Nawet je�li s� przykryte kocami, nie mo�na nadu�ywa� ich widoku. � Tylko w bardzo nielicznych sytuacjach mo�na uzasadni� pokazywanie scen umierania ludzi, zabijania oraz egzekucji. � Inne kontrowersyjne obrazy mo�na pokazywa� tylko w bardzo kr�tkich uj�ciach: nawet scena pozornie do przyj�cia mo�e zosta� odrzucona przez widz�w, je�li b�dzie zbyt d�uga, cho�by o kilka sekund. � Zwykle szerokie plany s� mniej agresywne ni� zbli�enia. � O ile nie jest to integraln� cz�ci� przekazu, pokazuj jak najmniej sam proces zbierania informacji. Jest to bowiem materia� nieatrakcyjny. Je�li uwaga widza ma si� skupi� na rannym lub osieroconym, widok i g�osy przepychaj�cych si� reporter�w przeszkadzaj� w tym. 4. Relacje na �ywo. S� one szczeg�lnie trudne, zw�aszcza dla telewizji. Nie mo�na bowiem w pe�ni panowa� nad tym, co si� w�a�nie pokazuje, gdy� nie wiadomo co si� za chwil� wydarzy. -Vi. - �-..( f} ,- � By� mo�e na ekranie b�d� umiera� ludzie. 10 � Widzowie mog� zobaczy� jak ich krewni gin� lub odnosz� rany. D�ugie i panoramiczne uj�cia s� zwykle bardziej odpowiednie ni� zbli�enia. Je�li otrzymujemy materia� zdj�ciowy od agencji, kt�ra kieruje si� innymi zasadami ni� BBC i je�li nie ma innego sposobu unikni�cia pokazywania ryzykownych scen, realizator musi by� przygotowany na to, by w ka�dej chwili zrobi� ci�cie i wr�ci� do studia. 5. Dodatkowe uwagi. Zdarzaj� si� sytuacje, w kt�rych �wiadome pokazywanie drastycznych szczeg��w jest uzasadnione, na przyk�ad po to, by unikn�� pos�dze� o nadmierne "wyg�adzanie" informacji o akcjach terrorystycznych. � Decyzja taka musi by� podj�ta przez do�wiadczonych i wra�liwych redaktor�w. � W pozosta�ych sytuacjach nale�y umie� zrezygnowa� z pokazania materia�u z szacunku dla uczu� odbiorcy. � Kiedy widzowie i s�uchacze odnosz� wra�enie, �e gonimy za sensacj�, przestaj� nam ufa�. Odbiorcy nie lubi� program�w napastliwych. Widzowie bardzo cz�sto oburzaj� si� na widok gwa�townych scen, cho� same ofiary przemocy dobrowolnie pomaga�y przy ich realizacji lub nawet o to prosi�y. � Widzowie reaguj� tak, gdy� nie znaj� okoliczno�ci zdarze�. � Bardzo cz�sto mo�na zapobiec ich wzburzeniu podaj�c kr�tkie wyja�nienie przed kontrowersyjn� scen�. 6. Programy powinny bada� przyczyny wydarze�, nawet bezpo�rednio po ich zaj�ciu, bowiem publiczno�� w spos�b ca�kiem naturalny jest tym zainteresowana. Jednak�e s� tu te� pewne niebezpiecze�stwa. � Nawet specjali�ci mog� si� myli�, je�li os�dzaj� sprawy pochopnie. Dlatego i my powinni�my wystrzega� si� pospiesznych ocen. 11 12 � Pospieszne dokonywanie ocen mo�e te� by� odbierane jako oznaka braku wra�liwo�ci dziennikarzy. 7. Z dziennikarskiego punktu widzenia w�a�ciwe jest wstrzymywanie si� z publikacj� nazwisk ofiar dop�ki nie poinformuje si� ich najbli�szych krewnych. � Odczekaj, a� najbli�szy krewny ofiary zostanie osobi�cie , poinformowany. � Nawet je�li informacja by�a ju� publikowana przez inne media, nale�y przez pewien czas wstrzyma� si� nieco z jej przekazaniem. t � Je�li nie wymienia si� nazwisk, nale�y te� unika� podawania innych szczeg��w, kt�re mog�yby przyczyni� si� do rozpo-j znania ofiar. � W niekt�rych sytuacjach identyfikacja ofiar mo�e by� integraln� cz�ci� przekazu, wi�c w takich przypadkach niepub-likowanie nazwisk by�oby nierozs�dne. � W niekt�rych sytuacjach zwyk�e (rutynowe) zasady mog� przesta� obowi�zywa� w stosunku do os�b pe�ni�cych wa�ne funkcje publiczne. 8. Pro�by ze strony w�adz. Czasami rz�dy - brytyjski lub innych kraj�w - prosz� o podanie specjalnego komunikatu. BBC przyk�ada ogromn� wag� do takich pr�b. Dotyczy to Serwisu �wiatowego BBC oraz program�w krajowych, w tym lokalnego radia. Szczeg�lnie wa�ne jest to, by w�a�nie lokalne radio by�o zawsze gotowe wsp�pracowa� z w�adzami, kiedy zdarzaj� si� wypadki lub sytuacje szczeg�lnego zagro�enia (emergency). Informacje zawarte w komunikatach oraz same komunikaty lub ich fragmenty mo�na zamieszcza� w dziennikach, je�eli redakcja uzna to za stosowne. Nie wolno ulega� namowom podawania tych informacji poza dziennikami (special placings). ________REKLAMA l SPONSORING 1. BBC nie mo�e nadawa� reklam. Zgodnie z licencj�, BBC nie mo�e te� nadawa� program�w sponsorowanych, to jest program�w lub ich cz�ci finansowanych przez sponsor�w, w kt�rych zapowiedzi lub napisy zawieraj� nazwisko sponsora, nazw� jego produktu lub us�ugi. Je�li wyemitujemy materia�, kt�ry sprawia wra�enie reklamowego lub sponsorowanego, mo�emy narazi� BBC na utrat� opinii stacji bezstronnej i niezale�nej. Dlatego w czasie transmisji nale�y unika� przekazywania wszelkich komunikat�w reklamowych, poza tymi, kt�re pojawiaj� si� w tle uj�� ukazuj�cych wydarzenie. � Dziennikarz mo�e wymieni� nazw� firmy lub produktu tylko z uzasadnionych powod�w. � Okre�lenia danego produktu lub firmy powinny by� dok�adne. � Nie wolno nadmiernie eksponowa� produktu lub nazwy firmy, ani wizualnie ani werbalnie. Tak jak troszczymy si� o ka�dy pojedynczy program, tak musimy mie� na uwadze fakt, �e kampanie public relations przeprowadzane s� coraz sprawniej i cz�sto ich promotorzy usi�uj� nawi�za� kontakty i wprowadza� swoje komunikaty do kilku program�w jednocze�nie. Fakt, �e ten sam, komercyjny w charakterze element pojawia si� w kilku programach w ci�gu kr�tkiego okresu, niekorzystnie wp�ywa na opini� o BBC. 2. Wzmianki o sponsorach w programach informacyjnych Umieszczenie wzmianki o sponsorach imprez jest uzasadnione je�li � Nazwisko (nazwa) sponsora jest cz�ci� tytu�u imprezy lub jest tak silnie z nim zwi�zane, �e tytu� bez tej wzmianki by�by du�o mniej znacz�cy lub zrozumia�y. � Sponsor wni�s� taki wk�ad do powstania programu, �e pomini�cie go by�oby r�wnoznaczne z pomini�ciem wa�nego 2 13 dziennikarsko szczeg�u i/lub nieuczciwo�ci� wobec sponsora. Decyzje te dotycz� bardzo delikatnej materii, trzeba je podejmowa� kieruj�c si� okoliczno�ciami danej sprawy. 3. Koprodukcje � Producenci, korzy chc�, by BBC zaanga�owa�o si� w koprodukcje z instytucjami z zewn�trz, powinni wcze�niej sprawdzi�, czy ich potencjalni wsp�pracownicy nie s�ju� zwi�zani umowami z innymi partnerami. � O planach wsp�pracy nale�y poinformowa� Dyrektora d/s Koprodukcji BBC Enterprises, kt�ry odpowiada za wszystkie umowy koprodukcyjne. 4. Wsp�finansowanie � Propozycje wsp�finansowania program�w przez instytucje inne ni� stacje radiowe lub telewizyjne r�ni� si� od zwyk�ych koprodukcji i imprez sponsorowanych. Dlatego musz� by� zg�aszane � drog� s�u�bow�� Dyrektorowi Generalnemu. 5. Filmowanie � Podczas realizacji uj�� do program�w informacyjnych zwykle przypadkowo filmowane s� nazwy firm, znaki firmowe i reklamy. Nale�y uwa�a�, by �adnego z tych element�w nie pokazywa� zbyt d�ugo. 6. Realizacje studyjne � Je�li istniej� warunki dla pe�nej kontroli produkcji, ka�dy element o charakterze komercyjnym powinien by� usuwany z programu, o ile nie jest niezb�dny dla jego tre�ci. 7. Oferty bezp�atnego korzystania ze sprz�tu lub us�ug technicznych. � Mo�na je przyj��, je�eli s�u�� bezpo�redniemu wykonaniu '-!"� pracy dziennikarskiej. 14 � Wszystkie oferty, kt�rych nie mo�na w ten spos�b zakwalifikowa�, musz� by� konsultowane z Kierownikiem Dzia�u. � Nigdy nie wolno umawia� si� na pokazanie produktu lub wzmiank� o nim w zamian za tego typu udogodnienie lub inne korzy�ci. � Bezp�atne lub tanie udogodnienia s� nie do przyj�cia, je�li daj� podstaw� do podejrzenia, �e ich wykorzystanie powoduje naruszenie niezale�no�ci dziennikarskiej. � Umowa dotyczy te� wymienienia produktu w programie radiowym lokalnym lub og�lnokrajowym. Zasad� BBC jest nie przyjmowa� pieni�dzy, us�ug ani d�br od �adnego sponsora relacjonowanej imprezy. 8. Programy dotycz�ce przedsi�biorstw i organizacji. � Obowi�zuj� tu powy�sze zasady w po��czeniu ze wskaz�wkami zawartymi w rozdziale "Uczciwo�� Dziennikarska": osoby bior�ce udzia� w programie (contributors) i te, kt�re dostarczaj� sprz�tu i us�ug niezb�dnych do realizacji programu, mog� by� poproszone o udzielenie rad i powinny by� traktowane bardzo uprzejmie. Nie mog�jednak ingerowa� w kontrol� redakcyjn� BBC. � Firmy handlowe i inne powinny zdawa� sobie spraw�, �e nie wolno im promowa� informacji prasowych ani uprawia� �adnej innej formy reklamy po�wi�conego im programu BBC, L kt�ra mia�aby sugerowa�, �e BBC aprobuje lub udziela poparcia dla tej firmy, jej dzia�alno�ci lub produktom. Firmy musz� konsultowa� si� z BBC w sprawach zwi�zanych z reklam� zintegrowan� (associated). BBC ma prawo wstrzyma� emisj� programu. 9. Programy - poradniki dla konsument�w. � Wiele z powy�szych punkt�w dotyczy tak�e tych program�w. � Informacje powinny by� szczeg�owo zdokumentowane, dok�adne pod wzgl�dem fakt�w i przekazane w jak najszerszej 15 wersji. W ten spos�b dziennikarze unikaj� podejrze� o faworyzowanie lub dyskryminowanie danego produktu lub firmy. � Nale�y przyk�ada� wag� do tego, by nie zaniedbywa� ma�ego biznesu przez zbyt cz�ste wzmianki o du�ych firmach. � Kiedy przekazujemy skargi klient�w na firm�, musimy stworzy� jej przedstawicielom mo�liwo�� odpowiedzi. 10. Sport � W zwi�zku z nasilaj�cym si� i czasem kontrowersyjnym zjawiskiem sponsorowania imprez sportowych przez koncerny handlowe, autorzy program�w powinni zwraca� uwag� na to, by zgodnie z powy�szymi instrukcjami, nie eksponowa� nadmiernie sponsor�w. Pracownicy dzia��w sportowych dysponuj� du�ym do�wiadczeniem, i wypracowali odpowiednie zasady w tym wzgl�dzie. Mo�na zasi�gn�� rad u Kierownik�w Dzia��w - Transmisji Sportowych i Innych w radiu oraz sportowego w telewizji. 11. Prezenterzy, reporterzy i producenci. �. Osoby te nie mog� mie� �adnych powi�za� z firmami i produktami, kt�rych dotycz� ich programy. 12. Informowanie o imprezach i akcjach (?). � Zapowiedzi i informacje o nich mog� pojawi� si� w programach, je�eli jest oczywiste, �e podawane s� w celu poinformowania odbiorc�w oraz przygotowane zgodnie ze standardami dziennikarstwa. � Uwagi "od niechcenia" o zbli�aj�cych si� atrakcyjnych imprezach wtr�cane przez osoby udzielaj�ce wywiad�w s� czasem nie do unikni�cia; jednak producenci s� zobowi�zani do utrzymywania ich w odpowiednich granicach. .f? 13. Ksi��ki, inne publikacje i prawa autorskie. , � W recenzjach z ksi��ek, dziennikarze maj� obowi�zek podawania tytu�u i nazwiska autora, ale ju� nie nazwy wydawnictwa. l W praktyce, jednak, w interesie odbiorc�w i w porozumieniu Tun^� Wydawc�w, BBC podaje w recenzjach , podobnych materia�ach nazw� wydawnictwa i cen� ksi��ki, istniej� szczeg�owe uregulowania tych i wielu innych pro-bleS. Wszelkie w�tpliwo�ci powinny by� zg�aszane Kierownikowi Dzia�u Praw Autorskich. *.&.-,�� ' � &�:.� ii:Yvf553YS.> 16 17 3 ANONIMOWO�� W PROGRAMACH Wi�kszo�� os�b pojawiaj�cych si� w programach BBC przedstawia si� z imienia i nazwiska. Jest to zgodne z tradycyjn� zasad� otwartej wymiany informacji i pogl�d�w oraz odpowiedzialno�ci. Jednak zdarzaj� si� sytuacje, kiedy BBC ma obowi�zek zagwarantowa� anonimowo��. 1. Warunki anonimowo�ci os�b wyst�puj�cych w programach. �adna osoba nie mo�e pozosta� anonimowa, chyba �e redaktor programu zezwoli na to ze wzgl�du na: � wag� tematu; � wa�no�� osoby dla danego programu (tak�e pozycja tej osoby); � to, �e jest niemo�liwe lub niepo��dane, by osoba wyst�pi�a w programie bez zagwarantowania jej anonimowo�ci; � spodziewan� jako�� programu i reakcj� odbiorc�w, gdy bohater wywiadu jest prezentowany ty�em do kamery, w sk�pym o�wietleniu, gdy jego g�os jest zniekszta�cony, lub z innej przyczyny technicznej rozpoznanie jest utrudnione. 2. Sytuacje, w kt�rych anonimowo�� jest uzasadniona. � Generalnie, osoby wyst�puj�ce w programie mog� pozosta� anonimowe, je�li wymaga tego ich zawodowy kodeks etyczny. Jednak w takim przypadku zwykle nie ukrywa si� ich cech fizycznych i innych element�w u�atwiaj�cych rozpoznanie. � Inaczej jest w sytuacji, gdy pro�ba o anonimowo�� dotyczy nie tylko nazwiska. Nale�y wtedy rozwa�y� j� dok�adniej. Ka�da pro�ba powinna by� rozpatrywana wed�ug powy�szych kryteri�w. Osoba mo�e pozosta� anonimowa, je�eli program dotyczy spraw spo�ecznie wa�nych natomiast mo�e oznacza� przykro�� lub 18 utrudnienie dla wyst�puj�cych os�b w przypadku, gdy program dotyczy takich zagadnie� jak: � sprawy domowe i �ycie rodzinne (np. rozwody, walka rodzic�w o prawa do dziecka, ucieczki dzieci z domu); � na�ogi i choroby (np. anoreksja, narkomania, alkoholizm, hazard); � zachowanie nie akceptowane przez spo�ecze�stwo, ale nie kwalifikuj�ce si� jako powa�ne przest�pstwo (np. prostytucja, kradzie�e w sklepach, przest�pczo�� m�odocianych); � reporta�e dotycz�ce powa�nych przest�pstw i ich wykrywania (np. rozmowy z informatorami, wsp�wi�niami, by�ymi wi�niami, ofiarami wy�udzenia pieni�dzy). Anonimowo�� mo�e by� tak�e uzasadniona je�li, w przypadku jej niezagwarantowania, osobie wyst�puj�cej w programie mo�e grozi� prze�ladowanie lub zemsta. Decyzja o zachowaniu anonimowo�ci lub jej nie zachowaniu nie zawsze zale�y od sytuacji i charakteru zagro�enia, wobec kt�rego mo�e stan�� uczestnik programu. BBC nie gwarantuje anonimowo�ci osobie, kt�ra pr�buje uchyli� si� od prawa Wielkiej Brytanii. Od tej zasady istniej� nieliczne wyj�tki. Musz� one by� konsultowane drog� s�u�bow� z Dyrektorem Polityki Programowej (Controller, Editorial Policy). 3. Nawet je�eli nie nagrywamy wywiadu, rejestrowanie nielegalnej dzia�alno�ci niezidentyfikowanych os�b zwykle wymaga konsultacji z prze�o�onymi. To, z kim si� konsultowa� oraz jaka zapadnie decyzja, zale�y od tego, czy: � dza�alno�� jest wydarzeniem newsowym; � opr�cz BBC rejestruj� j� tak�e inne stacje; � jest to typowa czy wyj�tkowa dzia�alno�� danej grupy; � i od charakteru tej dzia�alno�ci. 19 4. Pro�by innych o anonimowo�� os�b nie zaproszonych do udzia�u w programie. W przypadku os�b innych ni� zaproszeni uczestnicy program�w, istotne s� inne czynniki. Wa�ne s� wtedy uczciwo�� (fair dealing) i unikanie niepotrzebnej ingerencji w prywatno�� Nale�y respektowa� pro�by o anonimowo�� pochodz�ce od mecenas�w i dobroczy�c�w, kt�rzy �ycz� sobie, by ich dzia�ania pozosta�y anonimowe, a tak�e od rodzin donator�w narz�d�w do transplantacji. Dziennikarzowi obs�uguj�cemu niespodziewane wydarzenie mo�e by� trudno sprawdzi�, czy zg�oszono uzasadnion� pro�b� o anonimowo��. Ka�d� sugesti�, �e osoba maj�ca prawo do anonimowo�ci chce j� zachowa�, nale�y respektowa�, nawet je�li mn� stacje radiowe lub telewizyjne nie s� w tej kwestii tak skrupulatne. 20 SPRAWY DOTYCZ�CE BBC 4 Wydarzenia, kt�re w jakikolwiek spos�b dotycz� BBC, powinny by� traktowane wed�ug takich samych zasad dziennikarskich, jak wszystkie inne. Obowi�zuje zwyk�a kontrola redakcyjna. 21 5 ��DANIA BLOKADY INFORMACJI 1. Ka�de ��danie blokady informacji musi by� bezzw�ocznie zg�aszane zwierzchnikom. Decyzja musi by� podj�ta w porozumieniu z Redaktorem Naczelnym Program�w Informacyjnych i Publicystycznych telewizji, radia lub Redaktorem Naczelnym Dziennika Programu Zagranicznego Radia BBC, kt�rzy powinni kontaktowa� si� mi�dzy sob� oraz z redakcjami dziennik�w innych stacji. 2. Okupacje budynk�w, porwania itd. Je�li okoliczno�ci lub motywy maj� charakter publiczny albo polityczny, jest to silniejszy argument za publikacj� informacji ni� gdyby chodzi�o o osoby niepubliczne a wiadomo�� o wydarzeniu nie zosta�a jeszcze opublikowana. Redaktorzy powinni zdawa� sobie spraw� z niebezpiecze�stwa, �e mog� zosta� "wykorzystani" przez grupy polityczne stosuj�ce metody przemocy. Je�li informacja, np. o okupacji czy porwaniu zosta�a ju� nadana, p�niejsze zatrzymanie wszystkich nast�pnych informacji na ten temat jest prawie niemo�liwe. Musimy stara� si� nie powi�ksza� istniej�cego w takiej sytuacji zagro�enia �ycia ludzkiego. Maj�c to na uwadze, BBC gotowa jest jednak uwzgl�dni� wnioski o: � nie nadanie informacji, kt�ra mog�aby utrudni� prac� os�b staraj�cych si� rozwi�za� problem; � szybkie przekazanie dok�adnej informacji, niezb�dnej dla zapobie�enia zagro�eniu ludzkiego �ycia. W drugim przypadku ka�de dzia�anie BBC powinno by�, w miar� mo�liwo�ci, skoordynowane z innymi stacjami i redakcjami. Dzia�anie to powinno by� zgodne z kryteriami profesjonalizmu dziennikarstwa informacyjnego. 22 �;' 3. Porwania os�b niepublicznych. Je�li porwana zosta�a osoba prywatna i cel porwania ma charakter kryminalny, argument o prawie odbiorcy do bycia poinformowanym traci na sile w stosunku do sytuacji, kiedy porwanie ma motywacj� polityczn� lub spo�eczn�. � Istnieje dobrowolna umowa mi�dzy mediami i policj� Anglii i Walii dotycz�ca porwa�, w kt�rych istnieje zagro�enie ludzkiego �ycia. � Okre�la ona konkretny spos�b post�powania policji i medi�w. We wszystkich redakcjach dziennik�w BBC powinny znajdowa� si� kopie tej umowy. Dodatkowe egzemplarze mo�na otrzyma� w biurze Dyrektora Polityki Programowej (CEP). Umowa ta nie dotyczy Szkocji, gdzie ze wzgl�d�w prawnych policja nie mo�e by� oficjalnym �r�d�em informacji, ani Irlan- dii P�nocnej, w stosunku do kt�rej obowi�zuj� odr�bne przepisy. � Mimo to, w przypadku obu kraj�w mo�emy spotka� si� z ��daniem zatrzymania informacji. � Ka�de takie ��danie powinni�my rozpatrywa� w taki spos�b, jakby umowa obowi�zywa�a. : )Bi. /'"'Og" 4. Uwagi og�lne. Redaktorzy powinni pami�ta� o dw�ch istotnych elementach stanowi�cych potencjalne zagro�enie dla opinii BBC. � Pierwszy z nich to ryzyko, kt�re zawsze pojawia si� w sytuacji, gdy dziennikarz zignoruje rad�, np. policji, by nie 0 f przekazywa� informacji. BBC mia�aby np. wielkie trudno�ci *s< z uzasadnieniem decyzji programowej, kt�ra w jakikolwiek spos�b przyczyni�a si� do �mierci cz�owieka, nawet je�li inne redakcje zdecydowa�y si� nada� t� informacj�. �"" Drugi rodzaj zagro�enia dotyczy wiarygodno�ci BBC. Zagro�enie to powstaje, gdy BBC zbyt cz�sto ulega ��daniom zatrzymania informacji, czy to pochodz�cych od k� oficjal- 23 nych czy jakichkolwiek innych, kt�re d��� do przej�cia kontroli nad przep�ywem informacji. BBC musi stara� si� nie dopu�ci� do powstania jakiegokolwiek przypuszczenia, �e informacja, kt�r� BBC dysponuje, mo�e zosta� przez ni� bezkrytycznie lub automatycznie zablokowana. Dodatkowe argumenty za nadawaniem informacji mog� by� nast�puj�ce: � publikacja le�y w interesie sprawiedliwo�ci, na przyk�ad mo�e dostarczy� wskaz�wek o miejscu pobytu osoby porwanej; � poprzez wstrzymanie informacji mo�emy przyczyni� si� do realizacji cel�w przest�pc�w. 5. Retransmisja oficjalnych wewn�trznych komunikat�w. Je�li porwany zosta� samolot wojskowy albo inny �rodek transportu, lub gdy ma miejsce okupacja i terrory�ci uj�li zak�adnik�w, nale�y dobrze si� zastanowi�, czy retransmitowa� wewn�trzn� informacj� radiow� na ten temat, na przyk�ad nadan� przez kontrolera lotu do pilota lub jednego policjanta do drugiego. � Gdyby bowiem terrory�ci dysponowali radiem, informacja ta mog�aby okaza� si� im przydatna. � Gdyby terrory�ci dowiedzieli si� o retransmisji, mog�oby to zagrozi� bezpiecze�stwu zak�adnik�w lub w inny spos�b pogorszy� sytuacj�. � Mo�na nada� informacj� w programach krajowych, jednak mog�oby si� okaza� nierozs�dne, nadanie jej w programie zagranicznym. Autorzy program�w winni pami�ta�, �e zgodnie z Ustaw� o Poczcie i Telegrafii, retransmisja tego rodzaju informacji bez autoryzacji jest sprzeczna z prawem. Redakcje mog� informowa� o tre�ci takiej komunikacji, je�li nie ma ju� zagro�enia �ycia. . 24 FA�SZYWE ALARMY BOMBOWE Informacje o fa�szywych alarmach bombowych prawdopodobnie prowokuj� kolejne takie wydarzenia. Mog� one okaza� si� czym� bardziej niebezpiecznym ni� tylko zak��caniem spokoju: mog� spowodowa�, �e prawdziwe doniesienie o bombie zostanie zignorowane. � W zasadzie BBC nie powinno informowa� o alarmach bombowych. � Czasami jednak alarm taki mo�e mie� powa�ne znaczenie spo�eczne i dlatego trzeba o nim poinformowa�. � Je�li ju� nadajemy informacj�, powinni�my unika� okre�le� "alarm" lub "zagro�enie". Informacja winna by� pow�ci�gliwa. � Podczas �ledztwa policja mo�e zasugerowa�, czy kwalifikuje przypadek jako fa�szywy alarm bombowy. Nale�y wzi�� to pod uwag� przed podj�ciem decyzji o nadaniu lub zatrzymaniu informacji. 6 25 7 OSTRZE�ENIE O BOMBIE 1. Obs�uga dziennikarska. Nale�y zawsze upewni� si�, czy ostrze�enie jest prawdziwe. Musimy bowiem unika� przekazywania informacji o alarmach fa�szywych. Policja albo s�u�ba bezpiecze�stwa powinny informowa� BBC o tym, czy traktuj� dane ostrze�enie powa�nie. Je�li ostrze�enie zosta�o uznane za prawdziwe, BBC ma obowi�zek poda� jego szczeg�y do wiadomo�ci publicznej wraz z informacj� o dzia�aniach podj�tych przez w�adze. Je�eli pojawia si� zagro�enie �ycia, nie powinno si� informowa� o bombie, aby niepotrzebnie nie nadawa� rozg�osu osobie, kt�ra j� pod�o�y�a. 2. Spos�b post�powania personelu po otrzymaniu ostrze�enia o planowanym zamachu bombowym poza siedzib� BBC. � Podstawowym obowi�zkiem jest zawiadomienie policji. Nale�y zadzwoni� pod numer 999, a nie np. do Scotland Yardu, na inny posterunek policji albo do jej biura prasowego. � Nale�y to zrobi� przed wys�aniem dziennikarzy do obs�ugi prasowej zamachu. � Osoba odbieraj�ca telefon powinna zebra� od dzwoni�cego jak najwi�cej informacji. Je�li ostrze�enie o bombie dotyczy siedziby BBC, personel powinien post�powa� zgodnie z przepisami obowi�zuj�cymi w poszczeg�lnych budynkach. 26 PROGRAMY INFORMACYJNE DOTY-CZ�CE DZIA�A� CHARYTATYWNYCH 1. Czasami autorzy program�w mog� zechcie� zamie�ci� apel charytatywny, na przyk�ad zwi�zany z jak�� organizacj� dobroczynn�. � Na dwa tygodnie przed planowanym programem redaktorzy musz� skonsultowa� si� w tej sprawie z przewodnicz�cym Centralnej komisji d/s Apeli. Jest to potrzebne po to, by BBC mog�a skoordynowa� emisj� takiego apelu z zawarto�ci� program�w, kt�re zwykle je nadaj�. Pozwala to tak�e unikn�� nadmiernego nagromadzenia apeli oraz kojarzenia BBC z organizacjami, kt�rych cele i metody mog� nie zgadza� si� z polityk� BBC. � Apele o charakterze lokalnym, nadawane w lokalnym radiu powinny by� konsultowane z kierownictwem stacji. � Redaktorzy powinni upewni� si�, czy dana dzia�alno�� charytatywna rzeczywi�cie b�dzie w stanie przyczyni� si� do zebrania odpowiednich dar�w � w got�wce lub w innej postaci. � Darowizny powinny by� wykorzystane zgodnie z celem okre�lonym w apelu. � Redaktorzy powinni by� przygotowani do udzielenia personelowi szczeg�owej instrukcji post�powania z darowiznami przekazanymi na adres BBC lub konkretnej redakcji. Dzienniki ani inne programy informacyjne nie mog� pod �adnym pozorem podawa� apeli charytatywnych. 2. Programy i pozycje programowe dotycz�ce dzia�a� charytatywnych. Audycje, w kt�rych m�wi si� o dzia�aniach charytatywnych powinny mie� charakter informacji, a nie apeli. � Unikaj szczeg�owego omawiania sum, jakie organizacje dobroczynne zamierzaj� zebra�. 8 27 � Pieni�dze nades�ane do redakcji, powinny by� przekazane osobie lub organizacji, o kt�rej by�a mowa w programie. � Je�li z jakiegokolwiek powodu jest to niemo�liwe, nale�y je odes�a� donatorowi. � Je�li nie mo�na przekaza� pieni�dzy a donator jest nieznany, nale�y je przes�a� innej odpowiedniej organizacji i w miar� mo�no�ci takiej, kt�ra prowadzi zbli�on� dzia�alno��. 3. ��dania zap�aty za dzia�alno�� charytatywn�. Dziennikarze powinni pomija� informacje o "cudownych uzdrowieniach" lub ocaleniach, je�li ich bohaterowie ��daj� wynagrodzenia za udost�pnienie informacji. Dotyczy to nawet sytuacji, w kt�rych pieni�dze maj� by� przeznaczone na cele charytatywne lub przekazane tym, dzi�ki kt�rym dana osoba zostanie uratowana lub uzdrowiona. 4. Wezwania o pomoc dla ofiar katastrof. Mog� by� nadawane w sytuacjach nag�ych zdarzaj�cych si� w kraju lub poza jego granicami. � Mo�na je nadawa� po uzyskaniu zgody Rady Gubernator�w i rekomendacji Centralnej Komisji d/s Apeli (Central Appeals Advisory Committee) lub jej Przewodnicz�cego wyst�puj�cego w imieniu Komisji. � Je�li nag�a sytuacja ma miejsce w kraju, zwykle tworzy si� publiczny fundusz przeznaczony na zaspokojenie potrzeb ofiar. � Apele w sytuacji zagro�enia maj�cej miejsce poza Wielk� Brytani� nadawane s� zwykle w imieniu Brytyjskiej Komisji d/s Katastrof i Nieszcz�� Naturalnych. W sk�ad Komisji wchodzi pi�� czo�owych brytyjskich organizacji charytatywnych - Towarzystwo Brytyjskiego Czerwonego Krzy�a, Ox-fam, Pomoc Chrze�cija�ska, CAFOD i Fundusz Pomocy Dzieciom (Save tha Children Fund). Pilne apele nie mog� by� nadawane bez specjalnego zezwolenia. Wszelkie pro�by o ich emisj� powinny by� konsultowane z Sekretarzem BBC. 28 _____DZIECI W PROGRAMACH BBC 1. BBC traktuje swoje obowi�zki wobec dzieci i m�odzie�y bardzo powa�nie. Musimy unika� nadmiernego wykorzystywania ich w programach, nawet gdyby mia�o to oznacza� utrat� materia�u. Podczas realizacji programu nie wolno nara�a� dzieci na cierpienie, o�mieszenie lub eksploatacj�. Dzieci maj� ni�szy pr�g odporno�ci na cierpienie ni� doro�li a tak�e �atwiej jest nimi kierowa� przed kamer� lub mikrofonem. Dlatego niekt�re projekty program�w oraz sposoby zadawania pyta�, mimo �e s� odpowiednie dla doros�ych, nie mog� by� wykorzystywane, je�li w programach bior� udzia� dzieci. 2. Zgoda rodzic�w i szko�y. � Udzia� dzieci w programie powinien, je�li to tylko mo�liwe, odbywa� si� za zgod� rodzic�w, a je�li program-jest realizowany w godzinach lekcyjnych - wychowawcy. � W niekt�rych okoliczno�ciach wymagane jest tak�e pozwolenie od lokalnych w�adz szkolnych. Personel BBC jest zobowi�zany zagwarantowa�, by przestrzegane by�o prawo i zarz�dzenia lokalnych w�adz szkolnych. W tym celu nale�y konsultowa� si� z Dzia�em Um�w Artystycznych w telewizji lub Dzia�em Um�w Programowych radia. W wyj�tkowych sytuacjach, na przyk�ad kiedy chodzi o program dotycz�cy wagarowania lub rozbitych rodzin, przy kt�rym wsp�praca ze szko�� lub rodzin� mo�e by� utrudniona i je�li mimo to dzieci maj� uczestniczy� w programie, niezb�dna jest konsultacja z Kierownikami Dzia��w Programowych. Nawet w sytuacjach, w kt�rych nie uda�o si� nawi�za� wsp�pracy, rodzina lub szko�a powinna by� w miar� mo�liwo�ci poinformowana przed programem, �e dziecko bierze w nim udzia�. � -t 9 29 3. Programy informacyjne. W pewnych sytuacjach konsultacja z prze�o�onymi jest niemo�liwa, na przyk�ad je�li dziecko udziela wywiadu jako �wiadek wypadku. Mimo to obowi�zuj� powy�sze zasady. 4. Aspekty prawne. Prawodawstwo dotycz�ce uczestnictwa dzieci w programach obejmuje: � Ustawa o O�wiacie (Education Acts) � na mocy kt�rej wyprowadzenie dziecka ze szko�y podczas lekcji bez zgody dyrektora jest wykroczeniem. � Ustawa o Dzieciach i M�odocianych�zabraniaj�ca podawania nazwisk dzieci wyst�puj�cych w sprawach w s�dach dla nieletnich i ograniczaj�ca mo�liwo�� relacjonowania tych proces�w. Restrykcje te mog� by� uchylone przez s�d, na przyk�ad ze wzgl�du na poszukiwanie zaginionego dziecka. Nie istnieje automatyczny zakaz podawania nazwisk dzieci wyst�puj�cych w procesach nieletnich. Jednak ka�dy s�d ma prawo wprowadzi� taki zakaz. Reporterzy powinni zawsze sprawdza�, czy tak si� nie stanie. � W Szkocji sytuacja jest inna. Je�li s�d na to nie zezwoli, nie mo�na poda� to�samo�ci dziecka do lat 16-tu wyst�puj�cego w s�dzie jako strona w procesie lub �wiadek. � Ustawa o Ochronie Dzieci (The Protection of Children Act) � dotyczy wykorzystywania dzieci w programach w celach obscenicznych lub pornograficznych. � Inne rozporz�dzenia statutowe � ograniczaj� publikowanie informacji o sprawach s�dowych, w kt�re zaanga�owane s� dzieci, na przyk�ad dotycz�cych przyznania opieki nad dzie�mi. Sprawy sporne lub w�tpliwe zwi�zane z powy�szymi problemami powinny by� rozpatrywane przez Dzia� Prawny. � Przepisy z 1968 roku dotycz�ce uczestnictwa dzieci w programach � na ich podstawie wymagane s� zezwolenia dla dzieci, kt�re otrzymuj� wynagrodzenie za udzia� w pro- aramie, lub tych, kt�re w ostatnich sze�ciu miesi�cach wyst�pi�y w programie - w ci�gu wi�cej ni� trzech dni. gramme Contracts) lub jego przedstawieniem. '�& ' 3/. * - : Ui?' 30 � �,-�: �S-s^i-, -�;A;. -;fiC- �"'*O~' ;jaa' * 31 10 SKARGI l SPROSTOWANIA_______ 1. Zdarza si�, �e uczestnicy program�w, a tak�e inne osoby skar�� si�, �e potraktowano je nierzetelnie. Zwykle skargi te s� rozpatrywane przez dzia�y programowe w porozumieniu z personelem produkcyjnym. Ponadto ustalono formaln� procedur� post�powania ze skargami. Jest ona zawarta w Ustawie o radiofonii i telewizji z 1980 roku. Zgodnie z ni�, sprawy, kt�rych nie mo�e rozstrzygn�� BBC rozpatrywane s� przez Broadcasting Complaint Commission. Dlatego dziennikarze powinni skrupulatnie przestrzega� zasad dotycz�cych traktowania os�b wyst�puj�cych w programach. 2. Sprostowania i dementi. � Je�li podczas emisji programu oka�e si�, �e pope�niono w nim wa�ny lub oczywisty b��d faktograficzny, nale�y stara� si� sprostowa� informacj� przed zako�czeniem programu. � Je�li nie jest to mo�liwe, nale�y sprostowa� powa�ne b��dy w p�niejszym czasie, np. w nast�pnym wydaniu programu, po konsultacji z Kierownikiem Dzia�u, radc� prawnym i kierownictwem programu. � Czasem, cho� rzadko, trzeba poinformowa� na antenie, �e uczestnik programu wycofa� si� ze stwierdze�, kt�re poczyni� w programie, lub przyzna�, �e poda� nieprawdziwe fakty, przez co BBC mog�aby wprowadzi� w b��d odbiorc�w. 3. Mo�liwo�� odpowiedzi. Czasami mo�e zaistnie� powa�na r�nica zda� co do uj�cia w programie wa�nego tematu. � BBC rozwa�a mo�liwo�� zamieszczenia dementi tylko wtedy, gdy wielu uznanych specjalist�w stwierdzi, �e program rzeczywi�cie uj�� temat w spos�b niepe�ny, niedok�adny lub nieuczciwy. '�>� 32 . Tego rodzaju rzadkie przypadki musz� by� zg�aszane do Dyrektora Generalnego za po�rednictwem poszczeg�lnych dyrektor�w. h&". m -no i , .h* 33 11 UKRYTY MIKROFON LUB KAMERA 1. Nagra� ukrytym mikrofonem lub kamer� mo�na dokonywa� jedynie w rzadkich przypadkach