POmoCE TECHNICZNE DLA OS�B NIEPE�NOSPRAWNYCH Stanis�aw Jakubowski R�a Serafin Bogdan Szczepankowski SPIS TRE�CI S�owo wprowadzaj�ce - Jerzy Mikulski ....,....,.,... Cz�� pierwsza R�a Serafin Pomoce techniczne stosowane w rehabilitacji os�b niepe�nosprawnych - ocena potrzeb i dost�pno�ci Rozdzia� Sprz�t rehabilitacyjny - pomoce techniczne, klasyfikacja i przeznaczenie ....,.... .. 15 Rozdzia� II Odbiorcy, u�ytkownicy i finansowanie sprz�tu rehabilitacyjnego w obecnym systemie opieki zdrowotnej i socjalnej - uregulowania prawne .... 22 Rozdzia� III Potrzeby w dziedzinie sprz�tu rehabilitacyjnego - om�wienie wynik�w bada� ...., 29 1. Potrzeby zg�aszane przez zak�ady opieki zdrowotnej i plac�wki pomocy spo�ecznej....,.... 29 2. Opinie specjalist�w zajmuj�cych si� rehabilitacj� os�b z r�nymi rodzajami niesprawno�ci ....,.... 39 3. Opinie os�b niepe�nosprawnych - u�ytkownik�w sprz�tu rehabilitacyjnego .... 45 Rozdzia� IV Dost�pno�� sprz�tu rehabilitacyjnego w aktualnym systemie �wiadcze�, problemy produkcji, dystrybucja ....,...., 51 Wnioski ....,.... . .. 57 Bibliografia .... 64 Cz�� druga Stanis�aw Jakubowski Pomoce techniczne dla os�b z niesprawnym narz�dem wzroku Rozdzia� Ocena skutk�w inwalidztwa wzroku ....,....,.... 71 1. Kryteria kwalifikowania do grup inwalidzkich z tytu�u niesprawnego wzroku .... 71 2. Niewidomy jako jednostka .... 72 3. Ograniczenia os�b s�abowidz�cych....-....-74 4. Charakterystyka zbiorowo�ci os�b z niesprawnym narz�dem wzroku...-.... 75 Rozdzia� II Urz�dzenia i pomoce ery przedkomputerowej ....,.... 78 1. Uwagi wst�pne.... 78 2. Urz�dzenia powszechnego u�ytku o szczeg�lnym znaczeniu dla niewidomych .... 79 3. Urz�dzenia codziennego u�ytku i inne proste pomoce ...80 4. Urz�dzenia i pomoce usprawniaj�ce wzrok.... 83 Rozdzia� III Urz�dzenia wsp�pracuj�ce z komputerem ....,.... 87 1. Ograniczenia w nauce i pracy u os�b z niesprawnym narz�dem wzroku .... 87 g:W6 2. Urz�dzenia mikroprocesorowe �r�d�em nowych mo�liwo�ci rehabilitacji i zatrudnienia os�b z niesprawnym narz�dem wzroku .. 88 3. Metody wykorzystania s�uchu .... 91 4. Technologie informatyczne wspomagaj�ce niesprawny wzrok .... 94 5. Technologie informatyczne wykorzystuj�ce dotyk.... 97 6. Powszechne urz�dzenia komputerowe szczeg�lnie wa�ne dla os�b niewidomych .... 106 Rozdzia� IV Pomoce i urz�dzenia do orientacji w przestrzeni ....108 1. Tradycyjne u�atwienia .... 108 2. Urz�dzenia oparte na wykorzystaniu ultrad�wi�k�w 109 3. Laserowy wykrywacz przeszk�d .... 111 4. Likwidacja barier komunikacyjnych i architektonicznych .... 112 Wnioski ....,....,....,....,.... 114 Bibliografia ....,....,....,.... 117 Cz�� trzecia Bogdan Szczepankowski Pomoce techniczne dla os�b z niesprawnym narz�dem s�uchu Rozdzia� Charakterystyka niesprawno�ci...., 121 1. Terminologia ... .... 121 2. Dane liczbowe.... 124 3. Przyczyny uszkodze� s�uchu .... 124 4. Rodzaje uszkodze� s�uchu .... 126 Rozdzia� II Mo�liwo�ci kompensacji u os�b z uszkodzeniami narz�du s�uchu 129 1. Rodzaje kompensacji.... 129 2. Kompensacja odbioru mowy.... 130 3. Kompensacja poprzez odczucia wibracyjne....-... 131 4. Kompensacja poprzez swoiste �rodki porozumiewania si� .... 132 5. Kompensacja uszkodze� narz�du r�wnowagi .... 133 Rozdzia� III Pomoce techniczne .... ....".,.... 134 1. Informacje og�lne .... 134 2. Indywidualne aparaty s�uchowe i protezy kochlearne ..135 3. Pomoce dydaktyczne dla dzieci z uszkodzeniami s�uchu ....,. 139 4. Urz�dzenia stacjonarne u�atwiaj�ce uczestnictwo w �yciu spo�ecznym .... 142 5. Pomoce osobiste u�atwiaj�ce �ycie .... 147 Rozdzia� IV Zaopatrzenie i zasady finansowania pomocy technicznych .151 1. Zaopatrzenie w pomoce techniczne .... 151 2. Us�ugi organizacyjne i techniczne .... 152 3. Zasady finansowania .... .. 153 Wnioski . ... ... ... ,. .. , . . . .. 154 Bibliografia .... Aneks Ankieta - Potrzeby w zakresie sprz�tu rehabilitacyjnego .161 Aneks Wykaz akt�w prawnych (wyb�r) .... 163 g:W6 Aneks Wykaz producent�w i dystrybutor�w dost�pnego w Polsce sprz�tu ortopedycznego, lokomocyjnego i pomocy osobistych .... 165 Aneks 1. Wykaz producent�w i dystrybutor�w dost�pnego w Polsce sprz�tu rehabilitacyjnego dla os�b z niesprawnym narZ�Dem wzroku.173 II. Wykaz zagranicznych producent�w i dystrybutor�w sprz�tu rehabilitacyjnego dla os�b z niesprawnym narZ�Dem wzroku...175 Aneks Wykaz producent�w i dystrybutor�w dost�pnych w Polsce pomocy technicznych dla os�b z niesprawnym narZ�Dem s�uchu oraz adresy punkt�w serwisowych .... 180 O autorach .... 183 S�owo wprowadzaj�ce Reforma spo�ecznogospodarcza lat 90-tych spowodowa�a w Polsce zmiany strukturalne a tak�e zachwia�a systemem bezpiecznej ochrony socjalnej, z kt�rego korzysta�y r�ne grupy spo�eczne w tym r�wnie� osoky niepe�nosprawne. Przyczyny niedomaga� instytucji zajmuj�cych si� w szczeg�lno�ci rehabilitacj� os�b niepe�nosprawnych wynikaj� obecnie nie tylko z braku funduszy, ale r�wnie� braku umiej�tno�ci dostosowania si� do nowych warunk�w okresu przekszta�cania gospodarki w wolnorynkow�. Wiele potrzeb os�b niepe�nosprawnych sta�o si� przedmiotem zainteresowania rz�du i organizacji pozarz�dowych, m.in. w wyniku funkcjonowania nowych przepis�w prawa, a w szczeg�lno�ci przepis�w dotycz�cych gospodarowania Pa�stwowym Funduszem Rehabilitacji Os�b Niepe�nosprawnych. W dziedzinie pomocy technicznych, kt�rych funkcje u�ytkowe dotycz� sfery dzia�alno�ci rehabilitacyjnej, pozostaje jeszcze wiele do �yczenia. Dotychczasowy brak mo�liwo�ci wykorzystania post�pu technicznego, stanowi jedn� z podstawowych barier utrudniaj�cych osobie niepe�nosprawnej samodzielne �ycie i prac�. Tymczasem nowoczesna technika otwiera mo�liwo�ci zatrudnienia i samodzielnego �ycia nawet osobom ci�ko poszkodowanym. Rozpoznanie aktualnego stanu funkcjonowania systemu �wiadcze� rehabilitacyjnych, w tym sposobu zaopatrywania ludno�ci w przedmioty ortopedyczne i niezb�dne w procesie rehabilitacji �rodki g:W6 pomocnicze, sta�o si� zatem piln� potrzeb�. Nieznany jest bowiem powszechnie rynek i jego ch�onno��, producenci i poziom techniczny ich wyrob�w, dystrybutorzy a tak�e dost�pno�� pomocy technicznych dla odbiorc�w. Jerzy Mikulski Ksi��ka, kt�r� oddajemy do r�k Czytelnik�w jest po�wi�cona tym w�a�nie probLemom. Ca�o�� rozwa�a� uj�to w trzech cz�ciach. W pierwszej, opartej na badaniach empirycznych, zaprezentowano klasyfikacj� sprz�tu rehabilitacyjnego bazuj�c� na grupowaniu wyrob�w wed�ug spe�nianych przez nie funkcji w procesie rehabilitacji os�b niepe�nosprawnych z r�nymi dysfunkcjami. Na szczeg�ln� uwag� zas�uguj� badania potrzeb odbiorc�w, u�ytkownik�w oraz dost�pno�ci �wiadcze�, kt�ra charakteryzuje si� wysokim stopniem sformalizowania, zakresem i sposobem ich organizowania odbiegaj�cym od standard�w europejskich. Wyniki prezentowanych bada� wskazuj� m.in. na negatywne skutki reformy gospodarczej, bowiem wiele wyrob�w sprz�tu rehabilitacyjnego nie mo�e podlega� klasycznym regu�om prawa popytu i poda�y. Obserwuje si� brak polityki w tym wzgl�dzie. W wyniku dokonanej analizy, sformu�owane zosta�y propozycje zmian w omawianej dziedzinie. W drugiej cz�ci, b�d�cej ekspertyz�, dokonano prezentacji najnowocze�niejszych osi�gni�� techniki i ich zastosowania w rehabilitacji os�b z uszkodzonym narz�dem wzroku. Przewiduje si� szybki rozw�j elektroniki dla cel�w kszta�cenia i zatrudniania niewidomych. Wykorzystanie komputera, w po��czeniu z najnowocze�niejsz� technoLogi� syntezy g�osu, otwiera mo�liwo�ci zatrudniania i uzyskiwania dochod�w przez osoby z powa�nym uszkodzeniem narz�du wzroku, kt�re maj� wyj�tkowo trudny dostep do atrakcyjnych stanowisk pracy na wolnym rynku. W trzeciej cz�ci rozwa�a� przedstawiono ekspertyz� dotycz�c� stanu i mo�liwo�ci stosowania osi�gni�� techniki dla potrzeb os�b z dysfunkcj� narz�du s�uchu. Przedmiotem tego opracowania s� najnowsze urz�dzenia elektroniczne i sposoby ich wykorzystania. Om�wione pomoce techniczne daj� osobom niepe�nosprawnym s�uchowo nieograniczon�szans� aktywnego uczestnictwa w edukacji, pracy zawodowej i �yciu spo�ecznym. Badania i ekspertyzy zosta�y opracowane w Centrum NaukowoBadawczym Sp�dzielczo�ci Inwalid�w w 1993 roku na zlecenie Zespo�u g:W6 Bada� nad Spo�ecznymi Aspektami Niepe�nej Sprawno�ci Instytutu Filozofii i Socjologii PAN. 10 Ksi��ka stanowi swoisty raport dotycz�cy potrzeby likwidacji barier technicznych i technologicznych orazwskazuje na mo�liwo�ci wykorzystania nowoczesnych urz�dze� i sprz�tu rehabilitacyjNnego, jako pomocy dLa os�b niepe�nosprawnych z r�nymi schorzeniami w procesie ich rehabilitacji. Opracowanie to kierujemy do polityk�w, pracownik�w nauki, student�w, przedstawicieli samorz�d�w i urz�d�w gmin, organizator�w rehabilitacji, producent�w i dystrybutor�w pomocy technicznych dla os�b niepe�nosprawnych. Jest naszym pragnieniem, aby ksi��ka ta sta�a si� znacz�cym g�osem w dyskusji nad nowym modelem polskiego przemys�u ortopedycznego i systemem �wiadcze� rehabilitacyjnych. Wychodzi naprzeciw ideom reformatorskim, kt�re zosta�y zapowiedziane przez rz�d w Programie dzia�a� na rzecz os�b niepe�nosprawnycH i ich integracji ze spo�ecze�stwem. Warszawa, marzec 1994 Jerzy Mikulski 11 Cz�� pierwsza Pomoce techniczne stosowane w rehabilitacji os�b niepe�nosprawnyh ocena potrzeb i dost�pno�ci - R�a Serafin Rozdzia� Sprz�t rehabilitacyjny - pomoce techniczne, klasyfikacja i przeznaczenie ONZowski �wiatowy Program Akcji na Rzecz Os�b Niepe�nosprawnych okre�la rehabilitacj� jako proces, kt�rego celem jest "(...) umo�liwienie osobie niepe�nosprawnej osi�gni�cie optymalnego poziomu funkcjonalnego, umys�owego, fizycznego i spo�ecznego pozwalaj�cego danej osobie na uzyskanie podstaw do zmiany sposobu �ycia". Poj�cie to obejmuje �rodki maj�ce skompensowa� utrat� albo ograniczeniejakiej� funkcji (na przyk�ad przy u�yciu pomocy technicznych) oraz inne �rodki maj�ce u�atwi� przystosowanie lub readaptacj� spo�eczn�. W procesie rehabilitacyjnym wyr�nia si� trzyfazy dzia�a� podstawowych: rehabilitacj� lecznicz�, spo�eczn�i zawodow�. W ka�dej z tych faz stosowane s� pomoce techniczne czyLi takie przedmioty (wyroby) - specjalnie w tym celu wykonane, kt�re dzi�ki swej funkcji u�ytkowej maj� w g:W6 maksymalnym stopniu przywr�ci� osobie niepe�nosprawnej zdolno�� do samodzielnego �ycia i pracy. Mo�na wi�c je nazwa�, ze wzgl�du na ich wsp�ln� funkcj�, "sprz�tem rehabilitacyjnym". Przedmioty zwane sprz�tem rehabilitacyjnym nie stanowi� jednak jednolitej grupy asortymentowej. W Systematycznym Wykazie Wyrob�w (SWW), kt�ry jest podstaw� nomenklatur i klasyfikacji wyrob�w, wprowadzonym dla ujednolicenia ewidencji, statystyki, sprawozdawczo�ci oraz planowania, zastosowano podzia� przedmiotowy - znaczy to, �e wyroby grupowano wed�ug podobie�stwa bran� i podbran� zak�ad�w, w kt�rych s� produkowane. Wyroby sprz�tu rehabilitacyjnego w SWW zaliczane s� wi�c do r�nych ga��zi przemys�u, bran� i podbran�. 09 - wyroby przemys�u precyzyjnego, 096 - wyroby przemys�u optycznego i optycznomechanicznego, 15 097 - narz�dzia, przyrz�dy, aparaty i urz�dzenia medyczne i weterynaryjne, 0975 - sprz�t elektromedyczny i radiomedyczny, 0976 - przyrz�dy, aparaty i urz�dzenia do hydroterapii i terapii czynno�ciowej, 115 - wyroby przemys�u elektronicznego i teletechnicznego, 1153 - sprz�t elektroniczny powszechnego u�ytku, 1151 - urz�dzenia telekomunikacyjne, 1 3 - wyroby przemys�u chemicznego 288 - wyroby przemys�owe osobno nie wymienione, 2885 - wyroby ortopedyczne, rehabilitacyjne i protetyczne. SWW, wydanie IV, wprowadzony zosta� zarz�dzeniem Nr 7 Prezesa G��wnego Urz�du Statystycznego z dnia 26 lutego 1990 r. w sprawie aktualizacji Systematycznego Wykazu Wyrob�w przede wszystkim dla cel�w statystyki, planowania i sprawozdawczo�ci w zakresie produkcji, zbytu, obrotu towarowego w handlu krajowym i zagranicznym. Nie odzwierciedla on funkcjonalnego podzia�u wyrob�w sprz�tu rehabilitacyjnego takiego, kt�ry by�by jednoznaczny i �atwo czytelny dla jego u�ytkownik�w, odbiorc�w i producent�w. Pr�b� takiej klasyfikacji podj�to przy okazji bada� ankietowych dotycz�cych zapotrzebowania na wyroby sprz�tu rehabilitacyjnego, przeprowadzonych w�r�d jego u�ytkownik�w. Chodzi�o o to, aby ta klasyfikacja bazowa�a na grupowaniu wyrob�w wed�ug spe�nianych przez nie funkcji w procesie rehabilitacji i jednocze�nie by�a zrozumia�a dla wszystkich zainteresowanych. Wyr�niono wi�c 6 grup podstawowych, kt�re dla u�ci�lenia podzielono na podgrupy asortymentowe. Zestawienie tych grup przedstawia si� nast�puj�co: g:W6 Sprz�t ortopedyczny i lokomocyjny: 1.1. Protezy i ortozy. 1.2. Urz�dzenia u�atwiaj�ce chodzenie: 1.2.1. Kule i laski. 1.2.2. Podp�rki i balkoniki. 1.3. W�zki inwalidzkie i urz�dzenia u�atwiaj�ce przemieszczanie 1.3.1. W�zki inwalidzkie domowe. 1.3.2. Fotele i krzes�a do transportowania. 1.3.3. W�zki terenowe. 1.3.4. Oprzyrz�dowanie samochod�w osobowych. 16 1.3.5. Urz�dzenia u�atwiaj�ce wsiadanie do �rodk�w komunikacji publicznej, 2. Sprz�t rehabilitacji leczniczej: 2.1. Sprz�t do fizykoterapii. 2.2. Sprz�t do kinezyterapii. 3. Sprz�t rehabilitacyjny do obs�ugi osobistej: 3.1. Sprz�t do wyposa�enia �azienki i WC: 3.1.1. Por�cze, uchwyty. 3.1.2. �aweczki, taborety, krzes�a k�pielowe i toaletowe. 3.1.3. Nasadki podwy�szaj�ce muszl� klozetow�. 3.1.4. Podno�niki stacjonarne �azienkowe i jezdne do transportowania. 3.2. Sprz�t pomocniczy do higieny osobistej i ubierania si�. 3.3. Sprz�t pomocniczy do przygotowywania i spo�ywania posi�k�w. 3.4. Sprz�t og�lnego zastosowania. 4, Sprz�t rehabilitacji zawodowej obejmuj�cy elementy stanowisk pracy i ich wyposa�enie. 5. Sprz�t pomocniczy dla os�b z niesprawno�ciami narz�du wzroku i s�uchu. 6. Sprz�t rehabilitacyjny dla dzieci niepe�nosprawnych. Przedstawione zestawienie zbli�one jest ze wzgl�du na podzia� funkcjonalny do klasyfikacji Mi�dzynarodowej Organizacji Standaryzacji ISO (International Organization For Standardization) zawartej w normie ISO 9999 - "Classification and terminology" opublikowanej w 1993 roku. U�ytkownikami sprz�tu rehabilitacyjnego (pomocy technicznych) s� osoby niepe�nosprawne, ale nie zawsze s� ich bezpo�rednimi odbiorcami. Wynika to z przeznaczenia poszczeg�lnych wyrob�w, a tak�e z systemu opieki medycznej i socjalnej w Polsce. Wyroby zaliczane do grupy 1 -sprz�t ortopedyczny i lokomocyjny - s� przeznaczone do osobistego u�ytku przez osob� czasowo lub trwale niepe�nosprawn�. Proteza jest to sztuczny element anatomiczny zast�puj�cy brakuj�cy element naturalny, konstrukcja jej powinna by� dostosowana do indywidualnych warunk�w psychofizycznych inwalidy oraz odpowiada� g:W6 aktualnemu poziomowi wiedzy techniczno - medycznej i mo�liwo�ciom wykonawczym. Ortoza jest to konstrukcja techniczna, kt�rej istota dzia�ania sprowadza si� do podparcia masy cia�a, pierwszej korekcji zniekszta�ce�, pobudzania 17 i wspomagania funkcji mi�ni. S�u�y do kontroli ruch�w, wspomagania oraz ca�kowitego lub cz�ciowego odci��enia wybranych element�w uk�adu podp�rczoruchowego cz�owieka. Ortozy stosuje si� w rehabilitacji leczniczej narz�du ruchu, w celach leczniczych lub poprawy upo�ledzonych funkcji podp�rczych i ruchowych. W po��czeniu z elektrostymulacj� stanowi� zaopatrzenie ortotyczne aktywne. Urz�dzenia u�atwiaj�ce chodzenie, takie jak kule, laski, podp�rki i balkoniki umo�liwiaj� podparcie cia�a, u�atwiaj� utrzymanie r�wnowagi lub odci��enie chorego stawu. Podp�rki, balkoniki s�u�� przede wszystkim do nauki chodzenia w trakcie rehabilitacji. Mog� by� wyposa�one w zale�no�ci od potrzeb w k�ka, dodatkowe podparcia pachowe, �aweczki lub pulpity s�u��ce do podpierania si� i ewentualnego przewo�enia drobnych przedmiot�w. Zasadnicz� funkcj� w�zka inwalidzkiego jest umo�liwienie osobom nie mog�cym chodzi� samodzielnego przemieszczania si� przy wykonywaniu podstawowych czynno�ci �yciowych, a tym samym prowadzenia w miar� mo�liwo�ci, normalnego, aktywnego trybu �ycia. U�ytkownikami w�zk�w inwalidzkich s� osoby: - z bezw�adem lub niedow�adem czteroko�czynowym (tetraplegia, tetrapareza), - z bezw�adem lub niedow�adem obu ko�czyn dolnych (paraplegia, parapareza), - z bezw�adem po�owiczym jednej ko�czyny g�rnej i jednej ko�czyny dolnej (hemiplegia), - z amputacj� lub wrodzonym brakiem ko�czyn. Ludzi tych okre�la si� jako inwalid�w "z pozycj� �yciow� na w�zku". Dla os�b poruszaj�cych si� wy��cznie za pomoc� w�zka stanowi on rodzaj protezy i dlatego powinien by� w miar� mo�liwo�ci dostosowany do indywidualnych potrzeb u�ytkownika. Fotele i krzes�a fotelowe do transportowania s� przystosowane do przewo�enia os�b niepe�nosprawnych, je�li samodzielna jazda jest niewskazana lub niemo�liwa. W�zki inwalidzkie przystosowane do jazdy terenowej mog� by� nap�dzane r�cznie albo za pomoc� silnika elektrycznego lub spalinowego. g:W6 W�zki terenowe nap�dzane r�cznie s� przeznaczone dla os�b, kt�re maj� przynajmniej jedn� ca�kowicie sprawn� ko�czyn� g�rn�. W�zki terenowe 18 z nap�dem silnikowym s� przeznaczone wy��cznie do jazdy poza domem. S� to w zasadzie pojazdy mechaniczne, nie nale��ce do sprz�tu rehabilitacyjnego. Oprzyrz�dowanie samochod�w osobowych nale�y rozumie�jako przystosowanie ich do prowadzenia przez osoby niepe�nosprawne z dysfunkcj� ko�czyn dolnych lub z dysfunkcj� jednej ko�czyny g�rnej. Urz�dzenia u�atwiaj�ce osobom z dysfunkcj� narz�du ruchu poruszaj�cym si� o kulach lub na w�zku inwalidzkim, wsiadanie do �rodk�w komunikacji (np. autobusy, koleje) to przewa�nie urz�dzenia d�wigowe platformy umo�liwiaj�ce pokonanie r�nicy poziom�w mi�dzy chodnikiem a pojazdem. Jak ju� wspomniano, sprz�t ortopedyczny i lokomocyjny przeznaczony jest przede wszystkim do osobistego u�ytku przez osob� niepe�nosprawn� (czasowo lub trwale) i w�wczas zaliczany jest do zaopatrzenia ortopedycznego, kt�re osoba niepe�nosprawna otrzymuje bezp�atnie lub cz�ciowo odp�atnie, na recept�, w poradni zaopatrzenia ortopedycznego. W takim przypadku odbiorc� tych wyrob�w jest poradnia. Je�li natomiast wyroby zaliczane do tej grupy stanowi� wyposa�enie zak�ad�w opieki zdrowotnej czy dom�w pomocy spo�ecznej lub �rodk�w komunikacji to odbiorcami ich s� dysponenci tych obiekt�w. Do grupy 2 - sprz�t rehabilitacji leczniczej zaliczamy przyrz�dy do: -fizykoterapiiurz�dzenia elektryczne i elektroniczne wytwarzaj�ce czynniki cieplne, fotochemiczne, elektrokinetyczne i elektrochemiczne a w�r�d nich generatory promieniowania �wietlnego podczerwonego i nadfioletowego (lasery terapeutyczne, lampy solux, lampy kwarcowe), aparaty do jonoforezy, aparaty do terapii pr�dami interferencyjnymi, aparaty do terapii ultrad�wi�kowej, mikrofalowej, kr�tkofalowej, aparaty do terapii polami impulsowymi wielkiej cz�stotliwo�ci, -kinezyterapii - przyrz�dy i urz�dzenia wytwarzaj�ce lub pomagaj�ce dostarcza� bod�ce kinetyczne lub mechaniczne, kt�re s�u�� do rehabilitacji ruchowej. Wyroby zaliczane do grupy 2 - sprz�t rehabilitacji leczniczej stanowi� wyposa�enie gabinet�w rehabilitacji w zak�adach opieki zdrowotnej i domach pomocy spo�ecznej, a tak�e gabinet�w kosmetycznych, gabinet�w odnowy biologicznej lub nawet klub�w sportowych czy rekreacyjnych. Odbiorcami tych wyrob�w s� wi�c dysponenci tych plac�wek. 19 Wyroby grupy 3 - sprz�t rehabilitacyjny do obs�ugi osobistej to pomoce techniczne, kt�re wspomagaj�c uszkodzone funkcje lub g:W6 zast�puj�c je umo�liwiaj� osobie niepe�nosprawnej (okresowo lub trwale) samodzielne wykonywanie czynno�ci �ycia codziennego. Ze wzgl�du na funkcj� i przeznaczenie wyr�nia si�: - sprz�t do wyposa�enia pomieszcze� sanitarnych, tj. por�cze i uchwyty, �aweczki, taborety i krzese�ka k�pielowe, podno�niki, nak�adki podwy�szaj�ce muszl� klozetow�, muszle klozetowe myj�coosuszaj�ce; - sprz�t pomocniczy do utrzymania higieny osobistej i ubierania si� jak: szczotki, g�bki, grzebienie na specjalnych uchwytach, podstawki do kubk�w do mycia z�b�w, przyrz�dy u�atwiaj�ce utrzymanie higieny po defekacji, przyrz�dy do nak�adania skarpet lub po�czoch, przyrz�dy do zapinania guzik�w i suwak�w, do zak�adania obuwia; - sprz�t pomocniczy do przyrz�dzania i spo�ywania posi�k�w, taki jak: sztu�ce ze specjalnymi uchwytami, naczynia do picia o specjalnym kszta�cie lub umieszczone w specjalnych uchwytach, talerze o specjalnym wyprofilowaniu, na przyssawkach, przyrz�dy do krojenia �ywno�ci, itp. - sprz�t pomocniczy og�lnego zastosowania u�atwiaj�cy wykonywanie r�nych drobnych czynno�ci takich jak np. zamiatanie, podnoszenie drobnych przedmiot�w, ci�cie no�yczkami, pisanie, przewracanie kartek przy czytaniu, otwieranie drzwi. Tego typu pomocy technicznych najbardziej potrzebuj� osoby z dysfunkcj� ko�czyn g�rnych, a szczeg�lnie z zaburzeniami funkcji chwytnych oraz osoby z zesztywnieniem kr�gos�upa, pasa biodrowego, staw�w kolanowych i z pozycj� �yciow� na w�zku. S�to wi�c wyroby przeznaczone do indywidualnego u�ytkowania przez osoby niepe�nosprawne i powinny stanowi� wyposa�enie mieszka�, internat�w, dom�w opieki spo�ecznej, szpitali, sanatori�w, o�rodk�w rehabilitacyjnych, zak�ad�w zatrudniaj�cycho soby niepe�nosprawne, o�rodk�w wypoczynkowych, obiekt�w u�yteczno�ci publicznej i hoteli, czyni�c je przystosowanymi do potrzeb os�b niepe�nosprawnych. Odbiorcami tych wyrob�w s�wi�c indywidualni niepe�nosprawni oraz dysponenci wy�ej wymienionych obiekt�w (plac�wek). Wyroby zaliczane do grupy 4 - sprz�t rehabilitacji zawodowej to elementy stanowiska roboczego lub jego otoczenia, kt�re bior�c udzia� w procesach produkcyjnych i rehabilitacyjnych umo�liwiaj� osobie niepe�nosprawnej wykonywanie pracy zarobkowej. Elementy te s� odpowiednio dobrane i w miar� potrzeby przystosowane do obni�onej zdolno�ci do pracy i kwalifikacji zawodowych inwalid�w tworz�c stanowisko pracy, na kt�rym praca nie jest szkodliwa dla zdrowia (nie pog��bia inwalidztwa). Odbiorcami wyrob�w zaliczanych do tej grupy s� wi�c przede wszystkim zarz�dy, kierownicy lub w�a�ciciele zak�ad�w pracy, w kt�rych zatrudniane s� osoby niepe�nosprawne. Mog� to by� r�wnie� pojedyncze osoby niepe�nosprawne wykonuj�ce prac� prywatnie we w�asnym g:W6 mieszkaniu. Wyroby zaliczane do grupy 5 - sprz�t pomocniczy dla os�b z niesprawno�ciami narz�du wzroku i s�uchu, podobnie jak wyroby grupy 1 , s� do�� zr�nicowane: od protezy ocznej, soczewki kontaktowej, okular�w czy aparat�w s�uchowych do skomplikowanych urz�dze� elektronicznych umo�liwiaj�cych niewidomym czytanie ksi��ek czy samodzielne poruszanie si� w przestrzeni, a osobom s�abos�ysz�cym - korzystanie z telefonu, radia czy telewizora. Odbiorcami wyrob�w tej grupy s� przede wszystkim same osoby niepe�nosprawne korzystaj�ce z zaopatrzenia z tytu�u ubezpieczenia spo�ecznego. W przypadku urz�dze� bardziej skomplikowanych, odbiorcami mog� by� szko�y, organizacje zrzeszaj�ce niepe�nosprawnych, czy zak�ady zatrudniaj�ce te osoby. Pomoce techniczne dla inwalid�w wzroku i s�uchu s� om�wione odr�bnie w dalszej cz�ci opracowania. Grupa 6 to sprz�t rehabilitacyjny dla dzieci niepe�nosprawnych. Obejmuje on te wyroby, kt�re s� specyficzne dla rehabilitacji dzieci, a wi�c np. w�zki dla dzieci z PM, specjalny sprz�t rehabilitacyjnozabawowy, pomoce szkolne, itp. Odbiorcami tego sprz�tu s� osoby prywatne, ale przede wszystkim ZOZy, domy pomocy spo�ecznej i szko�y specjalne, fundacje, towarzystwa i organizacje zajmuj�ce si� dzie�mi niepe�nosprawnymi. Tak wi�c g��wnymi odbiorcami sprz�tu rehabilitacyjnego s�: - szpitale lub inne zak�ady przeznaczone dla os�b potrzebuj�cych ca�odobowych lub ca�odziennych �wiadcze� zdrowotnych w sta�ym pomieszczeniu (np. zak�ady dla przewlekle chorych), - przychodnie specjalistyczne rehabilitacyjne, - zak�ady rehabilitacji leczniczej, - przychodnie zaopatrzenia ortopedycznego, - o�rodki pomocy spo�ecznej i domy pomocy spo�ecznej oraz wszelkie plac�wki opieku�czo - wychowawcze dla dzieci niepe�nosprawnych. 21 Rozdzia� II Odbiorcy, u�ytkownicy i finansowanie sprz�tu rehabilitacyjnego w obecnym systemie opieki zdrowotnej i socjalnej - uregulowania prawne Ustawa z dnia 30 sierpnia 1991 r. o zak�adach opieki zdrowotnej (Aneks 2) w art. 33 stanowi, �e publiczne zak�ady opieki zdrowotnej tworzone przez naczelne i centralne organy administracji pa�stwowej, wojewod�w, zwi�zki komunalne, grupy i zwi�zki mi�dzygminne, a tak�e Przedsi�biorstwo "Polskie Koleje Pa�stwowe" utrzymywane ze �rodk�w publicznych przeznaczone s� do wykonywania obowi�zk�w udzielania �wiadcze� zdrowotnych osobom ubezpieczonym. �wiadczeniem zdrowotnym w rozumieniu art. 3 ustawy jest g:W6 ka�de wykonane zawodowo post�powanie s�u��ce zachowaniu, przywr�ceniu lub poprawie zdrowia a w szczeg�lno�ci rehabilitacja lecznicza (pkt. 4) i czynno�ci z zakresu zaopatrzenia ortopedycznego (pkt. 11 ). Rozporz�dzenie Ministra Zdrowia i Opieki Spo�ecznej z dnia 2 lipca 1974 r. w sprawie zaopatrzenia ludno�ci w przedmioty ortopedyczne i �rodki pomocnicze (Aneks 2) stanowi, �e osobom uprawnionym do bezp�atnych �wiadcze� zdrowotnych zak�ad�w opieki zdrowotnej przys�uguje zaopatrzenie w przedmioty ortopedyczne i �rodki pomocnicze w zakresie uzasadnionym wzgl�dami leczniczymi, rehabilitacyjnymi lub spo�ecznymi. Zaopatrzenie to obejmuje: 1 ) protezy ko�czyny dolnej z jedn� par� obuwia (3 lata), 2) protezy robocze ko�czyny g�rnej (3 lata), 3) protezy kosmetyczne ko�czyny g�rnej (3 lata), 4) obuwie ortopedyczne z wyjatkiem obuwia Beelego (Thomasa) (1 rok), 5) gorsety ortopedyczne, aparaty ortopedyczne (okres u�ywalno�ci ustala wojew�dzka przychodnia rehabilitacyjna), 6) r�czne w�zki inwalidzkie (5 lat), 7) przedmioty uzupe�niaj�ce przedmioty ortopedyczne wymienione w pkt. 1-6, takie jak: a) r�kawiczki do protez ko�czyn g�rnych (1 rok), b) po�czochy kikutowe - nie wi�cej ni� 6 sztuk rocznie na ka�d�ko�czyn�, 22 c) uchwyty do protez, laski, kule do sta�ego u�ytku, zestaw naprawczyokres u�ywalno�ci ustala wojew�dzka przychodnia rehabilitacyjna) 8) inne przedmioty niezb�dne w okresie usprawniania leczniczego - (okres u�ywalno�ci ustala wojew�dzka przychodnia rehabiltacyjna). O przyznaniu przedmiotu ortopedycznego orzeka przychodnia w�a�ciwa ze wzgl�du na miejsce zamieszkania (pe�nienia s�u�by) osoby uprawnionej, a je�eli osoba ta przebywa jedynie w zak�adzie rehabilitacji lub w zak�adzie pomocy spo�ecznej - przychodnia w�a�ciwa ze wzgl�du na siedzib� zak�adu. Przychodnia orzeka na wniosek zak�adu spo�ecznej specjalistycznej s�u�by zdrowia. Wniosek o przyznanie obuwia ortopedycznego mo�e by� z�o�ony wy��cznie na podstawie oceny dokonanej przez lekarza b�d�cego specjalist� w dziedzinie ortopedii, reumatologii, rehabilitacji narZ�Du ruchu lub neurologii. Wniosek o przyznanie przedmiotu ortopedycznego nie jest wymagany przy ponownym zaopatrzeniu w przedmiot ortopedyczny os�b dotkni�tych trwa�ym kalectwem stwierdzonym przy pierwszym zaopatrzeniu. Osoby takie zwracaj� si� o przyznanie przedmiotu ortopedycznego pisemnie, bezpo�rednio do przychodni. Orzeczenie o przyznaniu przedmiotu ortopedycznego wydaje si� po przeprowadzeniu niezb�dnych bada� i ustale� lekarskotechnicznych. g:W6 Osoba, kt�rej dotyczy wniosek, powinna by� pisemnie zawiadomiona o potrzebie stawienia si� w okre�lonym terminie na odpowiednie badania. W razie odmowy przyznania przedmiotu ortopedycznego lub zmiany jego rodzaju przychodnia zawiadamia o tym osob� zainteresowan� oraz zak�ad s�u�by zdrowia, kt�ry wystawi� wniosek. Otrzymanie przedmiotu ortopedycznego nast�pujewwyznaczonym dniu, o kt�rym osoba uprawniona powinna by� pisemnie powiadomiona co najmniej 7 dni wcze�niej. Przed wydaniem przedmiotu ortopedycznego nale�y sprawdzi� jego wykonanie i zapewni� osobie, dla kt�rej jest on przeznaczony odpowiednie pouczenie i instrukta� co do prawid�owego pos�ugiwania si� tym przedmiotem. W uzasadnionych przypadkach, zw�aszcza, gdy dotyczy to dzieci, w�a�ciwa terenowo wojew�dzka przychodnia rehabilitacyjna mo�e ustali� kr�tsze okresy u�ywalno�ci przedmiot�w ortopedycznych. Ponowne przyznanie przedmiot�w ortopedycznych mo�e nast�pi� po up�ywie okresu ich u�ywalno�ci. Nie dotyczy to przedmiot�w ortopedycznych, kt�re 23 sta�y si� bezu�yteczne wskutek zmiany w stanie fizycznym osoby uprawnionej lub wskutek zniszczenia albo zu�ycia z przyczyn niezawinionych przez osob� uprawnion�. Przedmioty ortopedyczne s� przyznawane na w�asno��, z wyj�tkiem przedmiot�w niezb�dnych w okresie usprawniania leczniczego, kt�re przydziela si� do bezp�atnego u�ywania. Zaopatrzenie w przedmioty ortopedyczne i �rodki pomocnicze jest bezp�atne, z wyj�tkiem sytuacji, w kt�rych przepis stanowi inaczej. Obuwie ortopedyczne przyznaje si� bezp�atnie w nast�puj�cych wypadkach: a) utrwalonego zniekszta�cenia stopy, b) rozleg�ego niedow�adu mi�ni stabilizuj�cych stop�, c) braku cz�ci stopy, d) choroby reumatoidalnej, e) gdy obuwie jest cz�ci� sk�adow� aparatu ortopedycznego lub protezy, f ) skr�cenia nogi. Przychodnia mo�e przydzieli� 2 pary obuwia na podw�jny okres u�ywalno�ci: a) osobie otrzymuj�cej obuwie ortopedyczne po raz pierwszy, b) osobie ucz�cej si� albo pracuj�cej, c) w razie wyjazdu osoby uprawnionej za granic� na okres d�u�szy ni� 1 rok. Naprawa uszkodzonych protez, aparat�w i gorset�w ortopedycznych oraz w�zk�w inwalidzkich odbywa si� bezp�atnie na wniosek osoby uprawnionej skierowany do przychodni, kt�ra zleca napraw� w�a�ciwemu wykonawcy. Koszty naprawy innych przedmiot�wortopedycznych ponosi osoba uprawnio na. Koszty naprawy przedmiot�w ortopedycznych wymienionych powy�ej ponosi osoba uprawniona, je�eli: a) wg oceny przychodni uszkodzenie nast�pi�o wskutek niew�a�ciwego u�ytkowania, braku konserwacji lub innych przyczyn zawinionych przez u�ytkownika, b) przedmiot ortopedyczny zosta� powierzony do naprawy przez g:W6 osob� uprawnion� w innym trybie ni� obowi�zuj�cy. Zaopatrzenie os�b uprawnionych w �rodki pomocnicze obejmuje: 1 ) okulary, soczewki kontaktowe i obturatory, 2) protezy oczne, 3) aparaty s�uchowe, 4) elastyczne po�czochy przeciw�ylakowe, 5) zbiorniki na ka� i mocz, 24 6) rurki tchawiczne, 7) inne przedmioty maskuj�ce ubytki anatomiczne, 8) cewniki, 9) przedmioty zapobiegaj�ce odle�ynom, 10) pasy przepuklinowe, 11) pasy brzuszne, 12) pasy elastyczne stabilizuj�ce typu "Bytom", 13) pomoce optyczne dla niedowidz�cych umo�liwiaj�ce obserwacj� jednooczn� i dwuoczn� przedmiot�w bliskich i dalekich, stanowi�ce wyposa�enie pierwszej potrzeby, w tym: lupy, lunety, lupy lunetowe, okulary lupowe, okulary lornetkowe. Je�eli zastosowanie �rodka typowego nie jest mo�liwe lub nie odniesie zamierzonego skutku, osobie uprawnionej mo�e by� przyznany odpowiedni �rodek pomocniczy wykonany na zam�wienie lub z importu, je�eli jest to konieczne ze wzgl�d�w leczniczych lub uzasadnione charakterem pobieranej nauki lub wykonywanej pracy. Okoliczno�ci powy�sze powinny by� stwierdzone i uzasadnione w dokumentacji lekarskiej. W tych przypadkach osoba uprawniona otrzymuje �rodek pomocniczy: a) bezp�atnie - je�eli przyznanie nast�pi�o ze wzgl�d�w leczniczych albo zastosowanie �rodka pomocniczego pozostaje w zwi�zku z wypadkiem przy pracy lub chorob� zawodow�, b) za cz�ciow� odp�atno�ci� - w pozosta�ych przypadkach. �rodki pomocnicze przyznaje si� na w�asno��, z tym, �e ponowne przyznanie �rodka pomocniczego mo�e by� uzale�nione od zwrotu poprzednio przyznanego �rodka pomocniczego, o czym nale�y uprzedzi� zainteresowanego. Ponowne zaopatrzenie w �rodki pomocnicze odbywa si� podobnie jak w przypadku sprz�tu ortopedycznego. Naprawy �rodk�w pomocniczych dokonuje si� odp�atnie, z wyj�tkiem naprawy aparatu s�uchowego, uszkodzonego wskutek normalnego zu�ycia lub innych przyczyn nie zawinionych przez u�ytkownika. Podstaw�do otrzymania �rodka pomocniczegojest odpowiednie zlecenie w�a�ciwej poradni specjalistycznej upowa�nionej do wystawiania takich zlece�. Wystawienie zlecenia na wydanie �rodka pomocniczego powinno by� poprzedzone ustaleniem rozpoznania i stwierdzeniem konieczno�ci zastosowania odpowiedniego �rodka pomocniczego. Zlecenie stanowi dla 25 jednostki realizuj�cej je podstaw� do wydania lub wykonania �rodka pomocniczego, do podj�cia czynno�ci niezb�dnych do wykonania go przez innego wykonawc�, b�d� sprowadzenia go z zagranicy oraz do dokonania rozliczenia. g:W6 Przytoczone przepisy prawne dotycz�, najog�lniej rzecz ujmuj�c, zasad finansowania �wiadcze� zdrowotnych z zakresu rehabilitacji, a wi�c finansowania sprz�tu rehabilitacyjnego bezpo�rednio przez resort zdrowia. Ustawa z dnia 29 listopada 1990 r. o pomocy spo�ecznej (Aneks 2) stanowi mi�dzy innymi, �e: - pomoc spo�eczna udzielana jest osobom i ich rodzinom w szczeg�lno�ci z powodu upo�ledze� fizycznych, umys�owych lub d�ugotrwa�ej choroby, - do zada� w zakresie pomocy spo�ecznej realizowanych przez gmin� nale�y prowadzenie dom�w pomocy spo�ecznej i o�rodk�w opieku�czych o zasi�gu lokalnym, - organy pomocy spo�ecznej mog� udziela� osobom niepe�nosprawnym pomocy w naturze na ekonomiczne usamodzielnienie si�, to znaczy udost�pni� maszyny i narz�dzia pracyoraz urz�dzenia u�atwiaj�ce osobom niepe�nosprawnym prac�, - osobom niepe�nosprawnym maj�cym ograniczone mo�liwo�ci poruszania si� lub komunikacji z otoczeniem udziela si� pomocy w przystosowaniu mieszka� do ogranicze� wynikaj�cych z ich niesprawno�ci. Przepisy zawieraj�ce te postanowienia bezpo�rednio lub po�rednio dotycz� finansowania sprz�tu rehabilitacyjnego przez Ministerstwo Pracy i Polityki Socjalnej. Finansowanie wyposa�enia szk� dla dzieci niepe�nosprawnych w od powiedni sprz�t realizowane jest przez Ministerstwo Edukacji Narodowej. Reasumuj�c, bud�et pa�stwa finansuje w pe�ni: - sprz�t rehabilitacyjny stanowi�cy wyposa�enie publicznych zak�ad�w opieki zdrowotnej, dom�w pomocy spo�ecznej i szk� dla dzieci niepe�nosprawnych, - przedmioty ortopedyczne i �rodki pomocnicze przys�uguj�ce osobom uprawnionym do �wiadcze� zdrowotnych, - pomoce techniczne stanowi�ce pomoc w naturze z tytu�u �wiadcze� udzielanych przez organy pomocy spo�ecznej. Cz�ciowe finansowanie przez pa�stwo sprz�tu rehabilitacyjnego i pomocy technicznych dla os�b niepe�nosprawnych nast�puje w formie ulg 26 w podatku dochodowym od os�b fizycznych oraz poprzez �wiadczenia zz Pa�stwowego Funduszu Rehabilitacji Os�b Niepe�nosprawnych (PFRON). aUstawa z dnia 26 lipca 1991 r. o podatku dochodowym od os�b fizycznych oraz rozporz�dzenie Ministra Finans�w z dnia 21 grudnia 1991 r. w sprawie dwykonania niekt�rych przepis�w ustawy o podatku dochodowym od os�b fizycznych (Aneks 2) okre�laj� wielko�� odpis�w od dochod�w, wydatk�w ponoszonych na cele rehabilitacyjne przez podatnika b�d�cego osob� )niepe�nosprawn� lub podatnika, na kt�rego utrzymaniu s� osoby niepe�nosprawne. Za ponoszone na cele rehabilitacyjne uwa�a si� wydatki na: a) adaptacj� i wyposa�enie mieszka� oraz budynk�w mieszkalnych, stosownie do potrzeb wynikaj�cych z g:W6 niepe�nosprawno�ci; b) przystosowanie pojazd�w mechanicznych do potrzeb wynikaj�cych z niepe�nosprawno�ci; c) zakup i napraw� sprz�tu indywidualnego, urz�dze� i narz�dzitechnicznych, niezb�dnych w rehabilitacji oraz u�atwiaj�cych wykonywanie czynno�ci �yciowych, stosownie do potrzeb; d) zasady dofinansowania zaopatrzenia w pomoce rehabilitacyjne ze �rodk�w Pa�stwowego Funduszu Rehabilitacji Os�b Niepe�nosprawnych okre�la uchwa�a Nr 5 Rady Nadzorczej PFRON z dnia 22 maja 1992 r. w sprawie zasad finansowania zaopatrzenia w pomoce rehabilitacyjne; pomoc� obj�te s� osoby, kt�re nie s� w stanie sfinansowa� nabycia niezb�dnych pomocy rehabilitacyjnych, a pierwsze�stwo przys�uguje osobom niepe�nosprawnym, kt�rym zaopatrzeniew pomoce rehabilitacyjne jest niezb�dne ze wzgl�du na wykonywanie pracy zawodowej lub nauk�. Wykaz pomocy rehabilitacyjnych, finansowanych ze �rodk�w PFRON uwzgl�dnia wszystkie przedmioty ortopedyczne i �rodki pomocnicze wymienione w rozporz�dzeniu Ministra Zdrowia i Opieki Spo�ecznej z dnia 2 lipca 1974 r. oraz dodatkowo: - inwalidzkie w�zki elektryczne, - krzese�ka i podno�niki �azienkowe, - uchwyty i por�cze, - chwytaki rehabilitacyjne, - protezy Kochlera (wewn�trzuszne), - inne przedmioty niezb�dne w procesie rehabilitacji. 27 Ponadto w my�l tej uchwa�y za pomoce rehabilitacyjne uznaje si� r�wnie� prace techniczne i budowlane, dostosowuj�ce mieszkania do potrzeb u�ytkownika, wzakresie niezb�dnym ze wzgl�du najego niepe�nosprawno��, a tak�e oprzyrz�dowanie uzupe�niaj�ce lub dokonanie zmian w sprz�cie gospodarstwa domowego i w samochodzie. Dofinansowanie nie mo�e przekroczy� 80% kosztu zakupu pomocy rehabilitacyjnej. Nale�y zaznaczy�, �e osoba niepe�nosprawna, kt�ra otrzyma�a sprz�t rehabilitacyjny bezp�atnie w poradni zaopatrzenia ortopedycznego, nie mo�e ubiega� si� o dofinansowanie tego samego rodzaju pomocy technicznej z PFRON i nie mo�e r�wnie� skorzysta� z ulgi w podatku dochodowym. Por�wnuj�c przytoczone wy�ej akty prawne - daje si� zauwa�y� niejednolito�� okre�le� u�ywanych dla nazwania przedmiot�w niezb�dnych lub potrzebnych osobom niepe�nosprawnym do leczenia, rehabilitacji i usamodzielnienia si�. Powoduje to niejednoznaczno�� w ich odczytywaniu i stwarza mo�liwo�� dowolnej interpretacji, nie zawsze na korzy�� osoby niepe�nosprawnej. 28 Rozdzia� III Potrzeby w dziedzinie sprz�tu rehabilitacyjnego - om�wienie wynik�w bada� g:W6 1. Potrzeby zg�aszane przez zak�ady opieki zdrowotnej i plac�wki pomocy spo�ecznej Dla okre�lenia asortymentowych potrzeb w poszczeg�lnych grupach sprz�tu rehabilitacyjnego Centrum Naukowo Badawcze Sp�dzielczo�ci inwalid�w w 1991 roku przeprowadzi�o badania ankietowe w�r�d g��wnych odbiorc�w tych wyrob�w, to znaczy zak�ad�w opieki zdrowotnej i zespo��w pomocy spo�ecznej. Ankiety (Aneks1) wraz z instrukcj� ich wype�nienia wys�ano do: - 49 lekarzy wojew�dzkich, ci za� do podleg�ych im zak�ad�w opieki zdrowotnej: szpitali, przychodni specjalistycznych rehabilitacyjnych, zak�ad�w rehabilitacji leczniczej i przychodni zaopatrzenia ortopedycznego, - 49 wojew�dzkich zespo��w pomocy spo�ecznej, te za� do podleg�ych im plac�wek terenowych: miejskich, miejskogminnych, gminnych i dom�w pomocy spo�ecznej, - 11 akademii medycznych, - 4 instytut�w medycznych, - Centrum Zdrowia Dziecka, - 13 sanatori�w (PPU) i 6 sanatori�w sp�dzielczo�ci inwalid�w, - 4 resortowych s�u�b zdrowia, - O�rodka badawczoRozwojowego Pomocy Naukowych i Sprz�tu Szkolnego resortu edukacji, - Zarz�du G��wnego i Oddzia�u WarszawskiegoTowarzystwa Przyjac�� Dzieci, - Zarz�du G��wnego Polskiego Zwi�zku Niewidomych, - Zarz�du G��wnego Polskiego Zwi�zku G�uchych. Ze statystycznego punktu widzenia wyniki bada� ankietowych nie s� mo�e satysfakcjonuj�ce, jednak analiza merytoryczna odpowiedzi daje pogl�d o aktualnych potrzebach asortymentowych sprz�tu rehabilitacyjnego, 29 b�d�cych pochodn� zar�wno sytuacji finansowej jak i braku �wiadomo�ci potrzeb, a w�a�ciwie nieznajomo�ci wyrob�w sprz�tu rehabilitacyjnego zw�aszcza z grupy 3, tj. sprz�tu rehabilitacyjnego pomocy osobistej. Jak ju� wspomniano ankiety wys�ano do 49 urz�d�w wojew�dzkich adresuj�c je do lekarza wojew�dzkiego z pro�b� o przekazanie ich do wszystkich jednostek organizacyjnych z danego wojew�dztwa, takich jak: szpitale wojew�dzkie, przychodnie wojew�dzkie, ZOZy terenowe, ZOZy specjalistyczne, poradnie zaopatrzenia ortopedycznego itp. W zale�no�ci od potrzeb liczba i struktura tych jednostek jest r�na w r�nych wojew�dztwach. Odpowiedzi otrzymano od jednostek znajduj�cych si� w g:W6 strukturach organizacyjnych 27 wojew�dztw, czyli z 55% spo�r�d 49 obj�tych badaniem. Odpowiedzi by�y do�� zr�nicowane pod wzgl�dem formy i tre�ci merytorycznej. Niekt�re urz�dy wojew�dzkie i pojedynczejednostki przys�a�y informacj� opisow�, charakteryzuj�c og�lnie stan potrzeb czy mo�liwo�ci finansowych dotycz�cych tego problemu. Nie uwzgl�dniono ich wzbiorczych obliczeniach, jednak wszystkie istotne merytoryczne uwagi zosta�y uwzgl�dnione przy opracowywaniu wniosk�w ko�cowych z bada�. Uda�o si� wyodr�bni� dwie grupy informacji. Pierwsza grupa to informacje o potrzebach indywidualnych u�ytkownik�w - os�b niepe�nosprawnych. Druga grupa to informacje o potrzebach poszczeg�lnych plac�wek s�u�by zdrowia. Informacje z grupy pierwszej opracowywa�y r�ne jednostki szczebla wojew�dzkiego takie jak: wojew�dzkie przychodnie rehabilitacyjne, wojew�dzkie poradnie zaopatrzenia ortopedycznego lub wydzia�y zdrowia urz�d�w wojew�dzkich, w formie zbiorczych zestawie� potrzeb indywidualnych u�ytkownik�wz terenu ca�egowojew�dztwa. Ujmuj�c je matematycznie jest to 100% indywidualnych u�ytkownik�w z danego wojew�dztwa. Takie dane otrzymali�my z 16 wojew�dztw, a wi�c od 32,6% ankietowanych. Informacje zaliczone przez nas do drugiej grupy opracowywa�y poszczeg�lne plac�wki s�u�by zdrowia umieszczaj�c w ankietach dane liczbowe, dotycz�ce w�asnych potrzeb w zakresie sprz�tu rehabilitacyjnego niezb�dnegojako ich wyposa�enie. Tylko z 6 wojew�dztw otrzymano zbiorcze zestawienie potrzeb wszystkich zak�ad�w opieki zdrowotnej z terenu ca�ego wojew�dztwa i uznano je jako 100% potrzeb. 30 Z pozosta�ych 20 wojew�dztw otrzymano informacje od pojedynczych ZOZ i obliczono jaki stanowi� one procent wszystkich zak�ad�w opieki zdrowotnej na terenie danego wojew�dztwa. Przyj�to, �e wska�nik ten jest r�wnowa�ny ze wska�nikiem zg�oszonych potrzeb. W wyniku oblicze� ustalono, �e ��czna liczba odpowiedzi stanowi 21 , 5% wszystkich ankietowanych jednostek. Podobnie, ale nie identycznie, mo�na scharakteryzowa� informacje uzyskane od jednostek organizacyjnych podleg�ych wojew�dzkim zespo�om pomocy spo�ecznej. Wojew�dztw, z kt�rych otrzymano przynajmniej jedn� ankiet� zawieraj�c� dane liczbowe by�o 19, stanowi� one 38% obj�tych badaniami. Z otrzymanych odpowiedzi wyodr�bniono dwie grupy g:W6 informacji. Pierwsza to informacje o potrzebach indywidualnych u�ytkownik�w - os�b niepe�nosprawnych; druga to informacje o potrzebach poszczeg�lnych plac�wek pomocy spo�ecznej. Informacje zaliczone do pierwszej grupy opracowywa�y terenowe o�rodki pomocy spo�ecznej (wojew�dzkie, gminne, miejskie lub miejskogminne). W wi�kszo�ci by�y to zbiorcze zestawienia potrzeb u�ytkownik�w indywidualnych z terenu wojew�dztwa. Zdarza�y si� r�wnie� pojedyncze ankiety przys�ane przez o�rodki lokalne np. gminne lub miejskogminne. Informacje zbiorcze otrzymano tylko z 4 wojew�dztw, a wi�c od 8,4% ankietowanych o�rodk�w pomocy spo�ecznej na terenie kraju. Informacje zaliczone do drugiej grupy opracowywa�y poszczeg�lne domy pomocy spo�ecznej. I w tym przypadku obliczono jaki procent na danym terenie stanowi�domy, kt�re przys�a�y informacj� i przyj�to, �e ten wska�nik procentowy jest r�wnowa�ny ze wska�nikiem procentowym zg�oszonych potrzeb. Informacje otrzymano z 18 wojew�dztw a procent odpowiedzi w poszczeg�lnych wojew�dztwach by� r�ny. ��cznie uzyskano odpowiedzi od 10,5% wszystkich ankietowanych jednostek podleg�ych MPiPS. Spo�r�d pozosta�ych respondent�w odpowiedzi udzieli�y: - Akademia Medyczna im. Miko�aja Kopernika w Krakowie, - Instytut Reumatologiczny w Warszawie, - Centrum Zdrowia Dziecka - Szpital Pomnik w Warszawie, - Sanatorium PPU w Kamieniu Pomorskim - Towarzystwo Przyjaci� Dzieci, - Polski Zwi�zek niewidomych, - Polski Zwi�zek G�uchych. 31 Brak odpowiedzi od wielu respondent�w niekoniecznie musi by� jednoznaczny z brakiem potrzeb. Taki stan rzeczy prawdopodobnie wi��e si� ze strukturalnymi zmianami w obu ministerstwach i wynikaj�cymi z reformy gospodarczej trudno�ciami finansowymi; niekt�re jednostki potraktowa�y bowiem ankiet� nie jako pytanie o potrzeby, ale jako handlow� ofert�. Okre�lenie ilo�ciowe zapotrzebowania na poszczeg�lne asortymenty sprz�tu rehabilitacyjnego w skali ca�ego kraju na podstawie omawianych bada� jest wi�c nie do zrealizowania. Wobec tak niekompletnych danych liczbowych, nie mo�na nawet pr�bowa� ich uzupe�ni� interpoluj�c dane z jednego wojew�dztwa na inne o por�wnywalnych warunkach demograficznagospodarczych, poniewa� pe�n� informacj� ilo�ciow� o ca�o�ci potrzeb w zakresie sprz�tu rehabilitacyjnego, zar�wno je�li chodzi o odbiorc�w indywidualnych jaki g:W6 i o plac�wki s�u�by zdrowia, przys�a�o tylko 6 wojew�dztw: che�mskie, elbl�skie, gorzowskie, kaliskie, olszty�skie i ostro��ckie; brak natomiast informacji z wojew�dztw wysoko uprzemys�owionych i g�sto zaludnionych takich jak np.: katowickie, wroc�awskie, ��dzkie czy warszawskie. Metoda interpolacji danych jest wi�c nie do zastosowania, inne bowiem b�dzie ilo�ciowo zapotrzebowanie na sprz�t rehabilitacyjny w regionach uprzemys�owionych, gdzie niepe�nosprawno�� jest cz�sto wynikiem chor�b zawodowych, wypadk�w przy pracy lub wad wrodzonych, spowodowanych zatruciem �rodowiska naturalnego, inne za� - w regionach z przewag� rolnictwa czy turystyki. Pomimo braku pe�nych danych o ilo�ciowym zapotrzebowaniu na poszczeg�lne wyroby sprz�tu, badania mo�na uzna� za satysfakcjonuj�ce, je�li chodzi o informacj� na temat struktury potrzeb (tabela 1 ). Tabela jest zbiorczym zestawieniem wszystkich ilo�ciowoasortymentowych danych, jakie uzyskano w wyniku ankietyzacji wraz z istotnymi uwagami, kt�re znajdowa�y si� w komentarzach do niekt�rych ankiet. Analizuj�c tabel� nasuwaj� si� nast�puj�ce spostrze�enia. Pierwsza grupa wyrob�w sprz�tu rehabilitacyjnego, tzn. sprz�t ortopedyczny i lokomocyjny jest najbardziej znan� (rozpoznan�) grup�wyrob�w zar�wno, je�li chodzi o rodzaje wyrob�w, jak i ilo�ci poszczeg�lnych asortyment�w. S� to wyroby przeznaczone do osobistego u�ytku przez osoby niepe�nosprawne (czasowo lub trwale) i jako "zaopatrzenie ortopedyczne"; wydawane s� na podstawie wniosku lekarskiego. W przypadku protez 32 i ortoz istnieje konieczno�� indywidualnego dostosowania do potrzeb ka�dej osoby; jest to realizowane g��wnie w poradniach zaopatrzenia ortopedycznego z gotowych podzespo��w (produkowanych przez zak�ady sprz�tu ortopedycznego). Czas oczekiwania na protezy i ortozy jest zr�nicowany i zale�y od stopnia skomplikowania wyrob�w, wynosi od 2 tygodni do 2 miesi�cy. Zapotrzebowanie na te wyroby bywa w zasadzie zaspokajane; podawane w ankietach ilo�ci to przewa�nie roczna realizacja zlece� przez wojew�dzkie poradnie zaopatrzenia ortopedycznego. Podobnie przedstawia si� sytuacja w odniesieniu do kul i lasek. Nieco gorzej jest z zaspokojeniem potrzeb na r�nego rodzaju podp�rki i balkoniki oraz w�zki inwalidzkie. Przychodnie w wi�kszo�ci wypo�yczaj� g:W6 sprz�t, kt�ry kupiono w latach poprzednich; brak funduszy na zakupy nowych wyrob�w. Szczeg�lnie dotyczy to urz�dze� jezdnych r�nych typ�w. Jak wynika z informacji przekazywanych przez respondent�w, brak jest krzese�ek do transportowania, fotelik�w toaletowych, lekkich w�zk�w domowych, w�zk�w dla dzieci i m�odzie�y, w�zk�w o nap�dzie elektrycznym: domowych i przystosowanych do jazdy w terenie. Podane w ankietach ilo�ci s� odzwierciedleniem potrzeb, kt�re nie mog� by� zaspokojone, po cz�ci z braku wyrob�w, ale g��wnie z powodu trudno�ci finansowych plac�wek. Zakup tego rodzaju sprz�tu prywatnie przez osob� niepe�nosprawn�, w ogromnej wi�kszo�ci przypadk�w jest niemo�liwy ze wzgl�du na cen�. Podobnie przedstawia si� problem zaspokojenia zapotrzebowania na samochody oprzyrz�dowane i terenowe w�zki motorowe. Czas oczekiwania wynosi oko�o 2 lat, a ceny samochod�w przekraczaj� mo�liwo�ci finansowe inwalid�w (urz�dy wojew�dzkie stosowa�y do tej pory cz�ciowe dofinansowanie). Urz�dzeniami u�atwiaj�cymi wsiadanie do �rodk�w komunikacji (autobus�w) interesuj�si� przede wszystkim szpitale i du�e zak�ady rehabilitacyjne oraz plac�wki opieki spo�ecznej; praktycznie brakjesttego rodzaju urz�dze� krajowej produkcji. Druga grupa sprz�tu rehabilitacyjnego, kt�ry jest dobrze rozpoznany to sprz�t rehabilitacji leczniczej. Stanowi on niezb�dne wyposa�enie plac�wek zajmuj�cych si� t� dziedzin� lecznictwa i dlatego, jak wynika z informacji zawartych w ankietach, podstawowe potrzeby s�w wi�kszo�ci zaspokajane na bie��co - oczywi�cie wed�ug mo�liwo�ci finansowych plac�wek. Sygnalizowany jest brak urz�dze� zwi�zanych z nowymi 33 Tabela Potrzeby w zakresie sprz�tu rehabilitacyjnego zg�oszone przez zak�ady opieki zdrowotnej i plac�wki pomocy spo�ecznej Respondencizak�adyplac�wki Lp.opiekipomocypozosta�eUwagi Grupy wyrob�wzdrowotnejspo�ecznej 1234- 5--.... 1.Sprz�t ortopedycznyProtezy i ortozy sa realizowane przez i lokomocyjnyPZO w wystarczaacej ilo�ci. 1 .1- Protezy3650700165Problemem jest d�ugie nieraz oczekiOrtozy79505002205wenie oraz nieelastyczno�� przepis�w g:W6 o zaopatrzeniu ortopedycznym. 1.2Urzadzenia u�atwiaj�ce Kule i laski w wstarczajacej ilo�cP chodzeniewi�ksze trudnosci w przypadku p�dkule, laski288003390240p�rek i balkonik�w trudno�ci finansowe - podp�rki, balkoniki1770890160plac�wek �wiadczacych us�ugi medyczne. 1.3W�zki inwalidzkieD�ugi czas oczekiwania; brak lekkich i urzadzenia u�atwiajace.2500t200170w�zk�w domowych oraz w�zk�w przemieszczanie si�30012002elektrycznych. - w�zki domowe7507503Cz�ste uwagi o braku w�zk�w motorowych. - krzes�a, fotele toaletowe970180-Samochody inwalidzkie oprzyrzadowane - w�zki terenowed�ugi czas oczekiwania oraz wysoka - oprzyrzadowanie samochod�w45040010cena. - urzadzenia u�atwiajaceBrak urzadze� u�atwiajacych wsiadanie wsiadanie do �rodk�wdo �rodk�w komunikacji. ko