Wac�aw G�siorowski Pigularz 3 Tower Press 2000 Copyright by Tower Press, Gda�sk 2000 4 Buda Warszawa udawa�a si� na spoczynek. Wielki zegar kolejowy ponurym basem obwie�ci� godzin� dziesi�t�. Ulice wyludnia�y si� stopniowo, sklepy zamykano z �oskotem, doko�a zalega�a pustka i cisza przerywana dalekim echem turkotu nieuchwytnego szmeru. Na rozleg�ym placu �r�dmie�cia, w trzypi�trowej, naro�nej kamienicy czuwa�a jeszcze pierwszorz�dna apteka, bij�c potokami bia�ego �wiat�a rozp�ywaj�cego si� w cieniach ponurej nocy marcowej. W aptece ko�czono dzienne obrachunki. Pan Edward G�d�ba, wsp�w�a�ciciel firmy �G�d�ba i Mi�ecki�, sta� pochylony nad szuflad� kasow� i sapi�c przera�liwie, rachowa� pieni�dze; starszy pomocnik, Werda, dodawa� ksi��k� odr�cznej sprzeda�y, z materialni dochodzi� szept prowadzonej rozmowy; s�u��cy J�zef, zamiata� pod�og�. � Prosz�! � zacz�� po chwili pan G�d�ba, typuj�c do szuflady drobne pieni�dze do zmiany i odk�adaj�c na bok spor� paczk� banknot�w. � Receptura o�mna�cie kopiejek dziesi��, odr�czna dwadzie�cia czterdzie�ci, wody pi�� � dyktowa� Werda � razem czterdzie�ci trzy pi��dziesi�t. � Hm! � mrukn�� pryncypa� � ma�o, panowie, zapisujecie... z grosz�wek blisko pi�tna�cie rubli!... Pomocnik wzruszy� ramionami i wyszed� w g��b aptecznych pokoi. G�d�ba pieni�dze do s�siedniego gabinetu odni�s�, do kasy schowa� i obejrzawszy nie wykupione lekarstwa, zakomenderowa� w stron� laboratorium: � Zamyka�! Dwu zaspanych s�u��cych zacz�o powoli opuszcza� karbowane �aluzje, w materialni rozleg�y si� g��bokie westchnienia. Pryncypa� atoli mia� jeszcze zamiar d�u�sz� chwil� zabawi�, bo rozsiad� si� na czerwonej, aksamitnej kanapce pod oknem i zawo�a� cichym, przeci�g�ym g�osem: � Panie W�adys�awie! Z g��bi lokalu apteki wybieg� siedemnastoletni m�odzieniec i rumieni�c si� z lekka, obrzuci� pytaj�cym spojrzeniem swego chlebodawc�. � Panie W�adys�awie! � powt�rzy� cicho G�d�ba, wpadaj�c w ton s�odkiej przyja�ni. � Co pan robi?... � Ja... panie?! � odpowiedzia� z cicha m�odzieniec. � Doprawdy nie wiem!... � Rozumiem. Jest pan pierwszy dzie� w aptece! Ot� musz� pana obja�ni�. W aptece jest robota zawsze: gdy jej nie ma, trzeba umie� j� znale��. Jeszcze pan nic nie umie, nale�y wi�c ci�gle przygl�da� si� i uwa�a�. Tymczasem trzeba by� pos�usznym ch�opaczkiem, grzecz- 5 nym. Trzeba wstawa� rano, nie tak bardzo, o si�dmej, i przede wszystkim zetrze� kurze w aptece, sto�y, szuflady, lo�e i trzy dolne p�ki doko�a. W sobot�, raz na tydzie�, przychodzi kobieta, kt�ra obciera ca�� aptek�. Panu W�adys�awowi mo�e si� to nie podoba... ale jest to zwyczaj przyj�ty od dawna. Papieros�w pali� nie wolno. Raz w tygodniu, od po�udnia, we �rody, b�dzie mia� pan wychodni�. Pomocnicy dostaj� pieni�dze na �ycie, pan jednak b�dzie mia� obiady i �niadania; na bu�ki otrzyma pan sze��dziesi�t kopiejek miesi�cznie. Mam nadziej�, �e pan... � B�d� si� stara� zas�u�y� sobie na wzgl�dy � przerwa� rezolutnie W�adys�aw. � Tak s�dz�. Niech pan przy tym pami�ta, �e dawniej inn� trzeba by�o przechodzi� szko��!... Za drzwiami materialni rozleg� si� st�umiony chichot. G�d�ba brwi zmarszczy� i ci�gn�� dalej: � Kiedy ja by�em uczniem u Wankego, m�wiono mi �ty�! Pan W�adys�aw zrozumia�? �Ty� mnie m�wiono! Musia�em nadto czy�ci� wszystkie naczynia, szpadle, menzurki, a nawet chodzi� w pi�tki z pani� Wanke do miasta. Czy pan W�adys�aw rozumie? Twarda by�a szko�a, ale dobra! Dzi� czasy si� zmieni�y... byle smarkacz rol� pana odgrywa! B�d�c uczniem, wstawa�em o sz�stej, dy�urowa�em przez ca�e trzy lata, w nocy biega�em po piwnicach i g�rach, parobek by� wobec mnie osob�! Rygor zawsze ogromny... za uszy si� nieraz oberwa�o! Czy pan W�adys�aw rozumie?... Zapytany kiwn�� machinalnie g�ow�. � To bardzo dobrze! Prosz� to, co m�wi�em dobrze sobie zapami�ta�! G�d�ba wsta� z kanapki, odwr�ci� si� plecami do m�odzie�ca, skin�� na s�u��cego, palto wdzia� i trzaskaj�c drzwiami apteki, wrzasn�� przera�liwie: � Dobranoc panom! � Dobranoc! � odpowiedzia�y ch�rem g�osy z materialni. Apteka by�a zamkni�ta. Pan W�adys�aw spojrza� dziwnie za wychodz�cym, pryncypa�em, sk�oni� si� jego plecom i ocieraj�c pot z czo�a, wszed� do materialni. Na jego widok gwar i ha�as powsta� nie do opisania. � Patrzcie, jaki puer1 czerwony! � wo�a� drugi pomocnik, Stefan Werbel, targaj�c z lekka r�kaw W�adys�awa. � To ci mu G�dziu� wypali�! � chichota� starszy ucze�, Smaczy�ski. � No; no! Dajcie pok�j! Ma�emu to dobrze zrobi, nosa mu utarli, nie nie szkodzi! � mitygowa� Werda. � Jakby m�odego pana nie trzeba by�o nakr�ci�! � mrucza� J�zef, s�u��cy, rozstawiaj�c na �rodku materialni �elazne ��ko dla dy�urnego. W�adys�aw, milcz�c, usiad� przy ma�ym stoliczku obok szafy z flaszkami. � Mieli�my puera warcho�a, teraz b�dziemy mieli melancholika � zacz�� Werbel. � Niech go starzy wezm� w obroty, to si� w mig melancholia ulotni � dorzuci� Smaczy�ski. � Przepraszam pan�w � spyta� nie�mia�o W�adys�aw � czy w aptece nie ma jakiej dzisiejszej gazety?... � Gazety! Cha! Cha! � wybuchn�li zebrani. � Panowie! Puer ma fio�a!... Proponuj� aqua sedativa na g�ow�! � Daj pok�j, Micha�ku! Komu� si� zdaje, �e b�dzie si� zabawia� lektur�!... � cedzi� pogardliwie Werbel. � S�dz�, �e od jutra rana zaprenumeruje si� kilka pism dla �askawego u�ytku!... Naturalnie! Taki pan W�adys�aw! � dra�ni� Smaczy�ski. � Boli pana g��wka? Pewno boli?... 1 P u e r (�ac.) � ch�opiec. 6 Do rozmowy zn�w wtr�ci� si� J�zef: � Et, prosz� pan�w, to nic, ale z tym panem to nie tylko ��ko, po�ciel i rzeczy przyjecha�y, ale jeszcze szafa i ca�e dwie skrzynie ksi��ek; A� niepodobna! Gdzie si� to podzieje?.., Stoj� na �rodku pokoju u pan�w!... � Co?! � wykrzykn�� Werda, marszcz�c brwi, i skierowa� si� przez laboratorium do sypialni pomocnik�w. Za Werd� poszli Werbel i Smaczy�ski, za nimi W�adys�aw i J�zef. Na �rodku niewielkiej izdebki, zastawionej trzema ��kami i kilku kuframi, pi�trzy�y si� rzeczy W�adys�awa z niewielka szafk� na przedzie. � Kt� by� taki m�dry? � irytowa� si� Werda. � Wynie�� mi zaraz st�d! W naszym mieszkaniu nie ma miejsca na takie graty! Szaf� i skrzyni� zabra� na strych, a ��ko tak�e!... � Za pozwoleniem! � protestowa� poruszony W�adys�aw. � ��ko b�dzie mi potrzebne!... � Na co? Przecie� pan b�dzie spa� w pudle!,.. � Cha! Cha! Do pud�a... do pud�a... �skrzecza� Smaczy�ski. � Ale�, panowie! Mnie pan Mi�ecki w�a�nie... m�wi�!... � Co pan Mi�ecki! Ja panu poka��. S�ucha�! � wrzasn�� zaperzony Werda, wymachuj�c r�koma. � J�zef, Wojciech! Wyrzuci� mi w tej chwili!... � Panie � prosi� W�adys�aw � szkoda! Przecie� ksi��ki wiele miejsca nie zabior�, przyda� si� mog� i panom! Jest tam biblioteka po ojcu... ch�tnie po�ycz�... � Macie! Smarkacz pan jeste�! B�dziesz starszych rozumu uczy�!... � Zostawcie! � wtr�ci� si� Werbel: � Nie irytujcie si�! Puer ma przewr�cone w g�owie! Wyniesie si� to wszystko do suszarni, i po ha�asie!... Ze sto�u w laboratorium zwl�k� si� drugi s�u��cy, Wojciech, i kln�c, j�� razem z J�zefem wynosi� szaf� i skrzynie na strych, Panowie farmaceuci powr�cili wzburzeni do materialni i zacz�li raczy� si� piwem. W�adys�aw blady, dr��cy sta� wsparty pod �cian� w sypialni. W g�owie mu si� m�ci�o, nie m�g� zebra� my�li. Za c� go sponiewierano? Czym zas�u�y� sobie na takie obej�cie? Wszak dopiero dwie godziny jest w aptece... Ma�a, kopc�ca lampka rzuca�a niepewne �wiat�o. Stos rzeczy W�adys�awa zmniejsza� si� stopniowo; zosta�a w ko�cu po�ciel i pod�u�ny kuferek. � To we� do materialni � dyrygowa� J�zef, potr�caj�c nog� t�umok � a kuferek stanie w laboratorium pod sto�em! � Gdzie wi�c b�d� spa�? � zapyta� W�adys�aw niepewnym g�osem. � Gdzie? Jak przyjdzie czas, to si� pan dowie! � odpar� hardo J�zef. � Tylko bardzo prosz� grzeczniej odpowiada�! � zacz�� ostro W�adys�aw, hamuj�c wybuch gniewu. � O! Patrzcie!... � odrzek� pogardliwie s�u��cy. � Jeszcze pana tu nie by�o, a ja ju� by�em! Grzeczniej! P�jdziesz pan do pud�a, i ju�!... � S�uchaj ty... bo... � Ja si� tam gr�b pa�skich nie boj�! Jeszcze! Powiedzia� panu pan Werda, �e pan do pud�a p�jdzie! � Chod�, g�upi � przerwa� Wojciech � co b�dziesz s�ucha�! W�adys�aw w bezsilnym uniesieniu zagryz� do krwi wargi. �adnie go tu przyjmowano! Gdyby� cho� jedno dobre s�owo us�ysza�! Wi�c ca�e trzy lata praktyki?!... Nie! On nie zniesie � rzuci wszystko i p�jdzie sobie! P�jdzie? Gdzie? Zabrzmia�o w uszach pytanie i otrze�wi�o go. Tak, on tu zosta� musi, bo inaczej by� nie mo�e... Potok nasuwaj�cych si� W�adys�awowi my�li przerwa�o wej�cie Smaczy�skiego i Werdy. � Puer, do pud�a � zaskrzecza� pierwszy. � Prosz� st�d! � potwierdzi� Werda. � Tu nie miejsce dla pana!... � Panowie � pr�bowa� perswadowa� W�adys�aw � p�jd�, ale c� ja wam... � No, no! Bez romans�w... i spa� � przerwa� starszy pomocnik � a o si�dmej prosz� by� na nogach. 7 W�adys�aw poszed� w milczeniu do materialni, �cigany �miechem Smaczy�skiego. Werbel, wp�rozebrany, le�a� na ��ku dy�urnego, pal�c papierosa. Wojciech znosi� po�ciel W�adys�awa. Wreszcie zbli�y� si� do stoj�cej pod oknem wielkiej, czworok�tnej komody i rzek�, spogl�daj�c na nowicjusza: � To jest pa�skie pud�o... W�adys�aw po raz pierwssy w �yciu zapoznawa� si� z dziwacznej konstrukcji ��kiem. By�a to wielka, czworot�tna skrzynia, kt�rej przednia �ciana wysuwa�a si� i ��cznie z pustym wn�trzem komody stanowi�a rodzaj szlabana na ziemi, deski roz�o�onej na pod�odze. Chc�c si� po�o�y� w tym zaimprowizowanym ��ku, nale�a�o najpierw stan�� na poduszkach, a nast�pnie uchwyciwszy si� kraw�dzi skrzyni, nogi powoli posuwa� w kierunku pud�a. Wstawanie by�o mniej skomplikowane, bo polega�o tylko na umiej�tno�ci chodzenia na czworakach. W�adys�aw oboj�tnie patrzy� na swoje pud�o. Zaci�� si� w sobie i postanowi� przem�c wszystko. By�o ju� p�no. Czas by si� by�o po�o�y�. Nowicjusz pr�no szuka�, gdzie by ubranie ulokowa�. Dwa krzese�ka zaj�� Werbel na swoj� garderob�. Wierzch za� pud�a by� zastawiony pustymi s�ojami i naczyniami aptecznymi. Wtem z materialni rozleg� si� kr�tki, nerwowy odg�os dzwonka elektrycznego. � Tyran! � zawo�a� Werbel. � Otwieraj! Zaspany J�zef po ma�ej chwili wysun�� si� spoza szaf ze szk�em i poszed� otworzy�. We drzwiach, prowadz�cych do apteki, ukaza� si� m�ody cz�owiek, w kapeluszu na bakier, z twarz� rozpromienion�. � Jak si� masz, Kulasie! � zacz�� przyby�y krzykliwie. � Jak si� masz! Wyczekiwa�em z niecierpliwo�ci�. Spa� mi si� chce, a ty marudzisz!... Przecie� mia�e� mnie zast�pi�?... � Wi�c co? � odpar� zagadni�ty. � Dzi� moja wychodnia, mog�em i wcale na noc nie wr�ci�!... Z�a� z ��ka, niech ci�... pody�uruj�!... Ale!... To macie nowego puera!... Dzie� dobry panu! Moje uszanowanie panu puerowi!... W�adys�aw si� sk�oni� z daleka. Werbel zbiera� ubranie. � C�e� dzi� porabia�? � zapyta�. � Co?! Fiu! U�ywa�em jak pies w studni. Najpierw spotka�em si� z Jankiem Kr�ckim w cukierni, p�niej by�em na �Nitouche�2. Powiadam ci, Kirszenmanka �piewa! No, paradne! S�owo honoru! Znakomita!... Zaraz, czekaj!... Aha!... �By� sobie dragon, t�gi �o�nierz!� Floridor jest niezr�wnany! Po teatrze poszli�my na piwo do Czarnej R�zi! Janek mnie namawia�, �ebym jeszcze z nim szed�... lecz da�em pok�j... floty braknie... koniec miesi�ca!... Wstawili�my po cztery przepalanki, trzy szk�a piwa... kawa�ek chabaniny w buzi� i... jestem!... Tylko... na �Nitouche� id�, id� koniecznie! � P�jd�, p�jd�... naturalnie! � A c� Zimorodek i Grzeba�a?... �pi�?... � Pewnie!... Czas i na mnie! Dobranoc ci!... Jutro id� do babki... � A id�... do dziadka! �eby� pan zdr�w by�... Werbel, utykaj�c z lekka na lew� nog�, powl�k� si� do sypialni. Przyby�y mierzy� jaki� czas krokami w�sk� materialnie, wreszcie, spojrzawszy na stoj�cego nieruchomie W�adys�awa, stan�� przed nim i zapyta� z komicznym u�miechem: � Pan puer? Z kim�e mam rozkosz? � W�adys�aw Turkowski. � odrzek� nowicjusz, 2 �N i t o u c h e � (w�a�ciwie: Mam�zelle Nitouche) � tytu� popularnej niegdy� francuskiej operetki, kt�rej tw�rcami byli kompozytor Herv� (1825 � 1892) oraz dramatopisarze: Henri Meilhac (1831 � 1897) i Arthur Millaud (1844 � 1892). 8 � Kazimierz Pracki!... Do us�ug! Bardzo mi przyjemnie. W�adys�aw patrzy� apatycznie na wielki, pod�u�ny napis na porcelanowej tabliczce. � No? � pocz�� zn�w Pracki. � Jeste�my skwaszeni? Bajki, kolego! Nie podoba si� oficyna? Czy pan puer m�wi, czy nie m�wi? Mo�e papierosika?... Palicie? Zasypany pytaniami m�odzieniec zrazu zmarszczy� si�, lecz spojrzawszy na otwart�, weso�� twarz Prackiego, odpowiedzia� z cicha: � Ano pal�!... � Wi�c bra�. Prosz�! Siadaj no pan! Mo�e� �pi�cy?... � Nie, nie bardzo... � Widzia� pan Kirszenmank�? � Nie widzia�em! � To pan �a�uj! Cukierek, nie dziewczyna! Ciarki a� przechodz�!... W gardle mi zasch�o... Napi�bym si� czego! A pan?... � Z ochot� � odrzek� W�adys�aw, czuj�c budz�c� si� w nim sympati� do Prackiego. A Pracki wsta�, przyni�s� z podr�cznej lodowni syfon wody sodowej, naczynie porcelanowe z apteki i wysuwaj�c szufladk� z g�rnej kondygnacji szaf materialni, zaprasza� W�adys�awa: � Teraz jazda, panie! Szukasz szklanki? Naucz�e si�: przyzwoity farmak pije ze s�oika... O! W naczyniu jest syrupus rubi idei... czyli �malinowy sos�, a tu, w szufladce, s� migda�y do fabrykowania emulsji i od�ywiania pigularzy! Pan by� chcia� mo�e sk�rki panie�skiej!... Niestety, starzy pasta altheae zamykaj� na klucz w szafce, w gabinecie... Z rzeczy jadalnych... pozostaj� tylko rotuale menthae piperitae, czyli mi�towe pastylki... zreszt�, je�eli kto lubi suszone maliny, pasta pectoralis, rzecz nie tylko dobra do kaszlu... no i... cukier. W�adys�aw z dziecinn� ochot� raczy� si� wod� z sokiem, �mi� papierosy i z zachwytem spogl�da� na Prackiego. Ten ostatni nie okazywa� mu niech�ci ani swej wy�szo�ci � przeciwnie, w jego szorstkim obej�ciu by�o co� przyjaznego, �yczliwego. Nowicjusz przy tym czu� potrzeb� wygadania si�, podzielenia z kimkolwiek wra�e�. Pracki za�, z natury rozmowny, by� dzi� w wy�mienitym humorze. � Wi�c, kochany panie W�adys�awie... chcesz zosta� aptekarzem... Idea g�upia... my�l marna! � Dlaczego� to?... � Dlaczego? Bo ojciec mia� trzech syn�w: dw�ch by�o m�drych, a trzeci... farmak! Bo ani chleba, ani swobody, ani niezale�no�ci mie� nie b�dziesz, bo ci� buda zje... Chyba, �e masz grosze, oficyn� sobie kupisz albo o�enisz si� z jak� bogat� szewc�wn�... � Za pozwoleniem! � zaoponowa� W�adys�aw. �Farmacja nie jest gorsz� od innych... � Taak! Hm! A co� pan dot�d porabia�?... � By�em w gimnazjum. Sze�� klas prawie przebrn��em, w ko�cu sprzykrzy�a mi si� ta walka. Ksi��ki nie by�o za co kupi�, na ubranie, na wpis nigdy nie starczy�o... pozostawa�y korepetycje. Ale sztubakom p�ac� marnie! Mia�em trzy godziny dziennie po trzy ruble miesi�cznie. Zwariowa� chyba. �nieg, deszcz... wal na piechot� z jednego ko�ca miasta na drugi... Wprawdzie tu mi p�aci� nie b�d�, ale zawsze �ycie jest, dach jest... wuj co� do�o�y i przynajmniej nie ma tej gor�czki! Rzuci�em sz�st� klas�, i koniec. Trzy lata to nie wiek. � Opowiadanie! Przede wszystkim zrobi�e� pan wielkie g�upstwo, �e� do sz�stej klasy dosiedzia�. � A to dlaczego?! � pyta zdziwiony W�adys�aw. � Bo zmarnowa�e� dwa lata czasu na pr�no. Gdyby� wyszed� z czwartej, ju� by� ko�czy� praktyk�, a tak... � By� mo�e. Jednak wiadomo�ci zdobyte mog� si� przyda�... 9 � Na co? Kto tu b�dzie ceni�... pa�sk� sz�st� klas�! Pan si� naucz infusa nastawia�, dekokty gotowa�, pigu�ki kr�ci�, proszki wa�y�... To zgoda. Ale w aptece!... Szkoda dwu lat! By�by� m�odszym i potulniejszym... � Sta�o si�! Cofn�� si� ju� nie mog�... Chocia�, powiem szczerze, przyj�cie, jakiego dozna�em dzisiaj ze strony koleg�w pa�skich... No, bo �e G�d�ba w rezultacie paternoster mi wypali�, pewno taki zwyczaj, lecz ci panowie nie wiem... � Cha! Cha! Rozumiem!... � Jakie� przedrze�nianie nazywanie puerem!... Zreszt� mniejsza o nazw�... ale przecie� nie mieli racji urz�dza� sobie drwinek... � Bajki, kochany panie! Trzeba ich zna�. Zimorodek albo Werda jest to stary pomagier... Suchotnik zdeklarowany, by� na drugim kursie i obci�� si�... musi zdawa� drugi raz! Raptus przy tym i narwaniec. Ten, co z panem siedzia�, Kulas, te� chorowity, przej�ty urodzeniem swojej babki, pow��czy jedn� nog�, g�ow� ma t�p�, byki strzela i wiecznie z�y na siebie i na wszystkich. A Grzeba�a Smaczy�ski to taki sam puer jak i pan, tylko �e praktyk� ko�czy, wi�c cieszy si�, �e ma ju� nad kim przewodzi�... Tu, panie, ka�dy ma swego zaj�czka! I pan go b�dziesz mia�, tylko pan troch� posiedzisz... A przecie� i ja go mam tak�e... Ogromnie lubi� niewiasty! Powiadam panu, jak nieraz wejdzie jaka przystojna do apteki, to mnie jakby kto w g�b� da�... po prostu mnie d�awi!... Z tym wszystkim Kirszenmanka jest ogromnie fajna dziewczyna. � A panowie G�d�ba i Mi�ecki? � Bo ja wiem! Obaj grzeczni, uprzejmi... ale niech im si� co nie podoba!! Ho, ho! Groszoroby zwyczajne! Mi�ecki o�eni� si� z bogat� mydlark�, a G�d�ba po�yczy� pieni�dzy i te� kroi na posag. M�odzi s�, ale tacy sami jak starzy! Naharowali si� po kondycjach, biedy najedli, a dzi�... zapomnia� w�, jak ciel�ciem by�... gn�bi� drugich, obawiaj�c si�, �eby ich pracuj�cym czasem si� lepiej nie dzia�o! P�ac� marnie! Tacy oni wszyscy. P�ki jest pomocnikiem, prowizorem, cho� do rany przy��, ale gdy pryncypa�em zostaje, ju� do g�ry nosa zadziera. Taki Kreutler na praktyce z Werd� by�, sko�czy� kursa, bud� od te�cia dosta�... i ju� bez kija nie przyst�puj!... A co si� dawniej na Wankego nawyrzeka�!... � Nieweso�e stosunki. Trudno... jako� si� poradzi... byleby mnie panowie koledzy �y� dali. Pan rozumie, do lekcewa�enia nie przywyk�em, a bieda niejednego mnie nauczy�a... Chcia�bym w zgodzie... � �miej si� pan z tego! Trzyma� si� ostro, bardzo sobie po nosie nie da� je�dzi�, bo ci� zmarnuj� od razu. Z pocz�tku ze wszystkimi z daleka. Werdy si� strzec, bo postrzeleniec, i jak mu co przyjdzie do g�owy, to z g�b� do starych leci na skarg�! Lis! Ho! Ho! Wiecznie opalizuje, niby z kolegami jest dobrze, ale umie na �apkach skaka�. R�b pan swoje, i ju�! � Ba! Gdybym wiedzia�, co robi�!... � Poka�� panu! Nie b�j si�! Ka�dy b�dzie ci� uczy� na gwa�t... �eby na ciebie zwali� robot�... Lepiej sprytnego nie udawa�, ostrzegam! � G�d�ba zabroni� mi pali�! � Trzeba mu by�o powiedzie�, �eby przede wszystkim nie pozwoli� swoim pracuj�cym chodzi� w dziurawych butach. Zawracanie g�owy! B�d� pan spokojny, nikt si� tu pa�sk� cnot� opiekowa� nie b�dzie, by�e� fasunki zrobi�, ka�dego po kolei wyr�czy� i jak wr�bel na nici skaka�... Pracki ziewn�� i spojrza� na zegarek. � Pierwsza! Czas spa�! �eby tylko nie dzwonili! Ale ta... Kirszenmanka!... � Przepraszam pana... (o tu zrobi� z drobiazgami? Przecie� szczotka do w�os�w, grzebie�, a nie ma gdzie ulokowa�... � Jak to: nie ma gdzie? Wybierz pan sobie po prostu szuflad� kt�r�, i basta. O, patrz pan, na przyk�ad t�, cortex frangulae albo herba herniariae... To ju� taki zwyczaj. Ja, na przyk�ad, papierosy mam zawsze w semen lini, a przybory tualetowe we flores chamomillae vulgaris. 10 Nie masz si� pan czego dziwi� � m�wi� dalej Pracki, rozbieraj�c si� powoli � apteka ma to do siebie, �e najniewinniejszy �rodek, przyniesiony do niej w p�achcie przez bab� czy ch�opa, zatraca sw� prost�, wyra�n� nazw� i nabiera szumnego tytu�u... wi�c cukier nazywa si� saccharum album ten�e cukier rozpuszczony w wodzie syrupus simplex, najpodlejszy smalec to adeps suillus, a stara oliwa to oleum olivarum provinciale. Trudno mi tu wszystko wyliczy�, nauczysz si� pan z czasem. Wszystko blaga, i nic wi�cej!... � Blaga?! � Ma si� rozumie�! Jak lekarz zapisze takiemu go�ciowi flaszeczk� wody z syropem! odrobin� kwasku i zaleci mu pi� �y�k� co godzin�, to biedakowi B�g wie co si� zdaje; jak zobaczy sygnatur�, kapsel papierowy i odrobin� �aciny, to ju� mu lepiej. A gdyby mu ten sam lekarz powiedzia� na g�b�: �We� acan troch� wody i troch� syropu z cytryn� i pij sobie, ile si� zmie�ci�, toby pacjenta utraci�. Co tu d�ugo gada�... blaga! Fabrykuj� niby za granic� r�ne nowe alkaloidy i �rodki, ale to wszystko licha warte. Rok, dwa, trzy lata w modzie, a p�niej raptem wychodzi z u�ycia!... Tak, panie, kto si� nowymi �rodkami chce leczy�, niech si� spieszy... bo p�niej... przestaj� pomaga�. Jest naturalnie dwadzie�cia, trzydzie�ci �rodk�w prastarych, kt�re s� alf� i omeg� farmacji z medycyna razem, a zreszt� wszystko mucha! Dosy� tego b�dzie! Gadu, gadu i cz�ek si� nie wy�pi! W kilka chwil p�niej Pracki le�a� w ��ku, a W�adys�aw, przezwyci�aj�c wstr�t, wgramoli� si� do pud�a. Cisza zaleg�a aptek�. Drgaj�cy p�omie� gazowy rzuca� niepewne, przy�mione �wiat�o na materialni�, wytwarzaj�c dusz�ce gor�co, spot�gowane wyziewami z lekarstw. W�adys�aw kr�ci� si� niespokojnie na pos�aniu. Powietrze apteczne bucha�o na� ze wszystkich stron, nowo�� otoczenia denerwowa�a, potok my�li snu pozbawia�. Wi�c by� nareszcie w aptece! Nareszcie � bo wszak tyle trzeba by�o stara�, tyle wysi�k�w, tyle protekcji, aby si� dosta� na praktyk� � i na praktyk� w Warszawie. Przecie� kuzynek daleki, Strzelecki, uwa�a� to za niebywa�e szcz�cie. On wszak ca�e trzy lata siedzie� musia� w Mszczonowie... a W�adys�aw od razu si� dosta�, i do znanej firmy �G�d�ba i Mi�ecki�! Sta�o si� wszystko tak pr�dko. Tydzie�, i ju� papiery z gimnazjum odebra�, mundurek zrzuci� i w aptece zamieszka�. Czy by� zadowolonym? Et! Nie chcia� si� zastanawia�. Pracki mo�e si� myli, a i ci si� zmieni�. Taki dobry kawa�ek chleba jak ka�dy inny. Uniwersytet sko�czy, mo�e si� magistrowa� i stan�� nawet wy�ej od niejednego z koleg�w. W�adys�awowi stan�a przed oczyma matka. Daleko mu do niej! Wyjecha�a zupe�nie z Warszawy, bo musia�a: interesa si� pokrzy�owa�y, wi�c u c�rki zamieszka�a. Nie widzia� jej W�adys�aw kawa� czasu. Wuj si� teraz nim opiekowa�. Dobry, zacny, ale sam w tarapatach, dzieci ma kilkoro � ci�ko mu. Co tam! Sko�czy�y si� k�opoty. Ju� go nikt po kilka razy dziennie o zap�at� wpisu atakowa� nie b�dzie! Dopiero si� Hela Walkiewicz zdziwi, gdy si� dowie, �e jej adorator zosta� farmaceut�. Trzeba b�dzie do nich p�j�� kiedy. �liczna dzieweczka. Zna j� od male�kiego � przecie� dc jednej szk�ki ucz�szczali, potem widywali si� na ta�cach. Ach! Dobre to by�y czasy! Mia� w�wczas, zdaje si�, trzyna�cie lat � Hela mia�a dwana�cie � a tak mu ju� serce bi�o, gdy z ni� ta�czy�! W�adys�aw �adniejszej nie zna�. Oczy piwne, du�e, g��bokie, cera smag�a, silna brunetka... a rz�sy d�ugie... niby firanki. P�jdzie W�adys�aw! A je�eli si� powiedz�, to chyba tylko Hela... On j� kocha! Ona mo�e o tym nie wie! Ej, a mo�e... Na ta�cach wszystkie kontredanse i lansjerz ta�czyli zawsze tylko ze sob�. Farmaceuta! Wprawdzie bardzo z�o�liwie odzywaj� si� o farmaceutach! W�adys�aw pami�ta � ten, na przyk�ad, aptekarz z �Domu otwartego� 3... Ca�y teatr si� trz�s� ze �miechu! Ale dlaczego� on ma si� sta� karykatur�? Przeciwnie, b�dzie czyta�, pracowa� nad sob�, a ju� na magistra wyj�� musi. Poza tym aptekarstwo 3 �D o m o t w a r t y � � tytu� znanej sztuki Micha�a Ba�uckiego (1837 � 1901) � wybitnego komediopisarza polskiego. 11 nale�y do zaj�� przyjemnych! Ci�gle chemia! Tyle dziwacznych pude�ek, flaszeczeki... W aptekach przecie� i perfumy maj�. I r�nie bardzo zapatruj� si� ludzie. Ciocia Kamila oto zapewnia�a W�adys�awa, �e aptekarz to nawet m�drzejszy od doktora! W�adys�aw przymru�a� z wolna oczy i zaczyna� drzema�, gdy pos�ysza� przyt�umiony g�os Prackiego: � Panie W�adys�awie! Panie W�adys�awie! Czy pan �pi?! � wo�a� pomocnik. � Nie!... Nie �pi�! � Kiedy pan b�dzie mia� wychodnie? � We �rody!... � To pilnuj pan afisza i id� pan zobaczy� Kirszenmank�, jest czaruj�ca!... �Dobrze... panie! Pracki przewr�ci� si� na drugi bok i zasn��. W�adys�aw w dalszym ci�gu czuwa�, wp�senny i rozmarzony. I widzia� si� wychodz�cego stopniowo na magistra i w�a�ciciela ogromnej apteki. Otacza� go szacunek i uznanie. By� uczonym i bogatym. Tu�, tu� przy nim sta�a ona � Hela, pi�kna i u�miechaj�ca si�. On dopomaga� rodze�stwu � niedostatek znikn��... Wyje�d�aj� z ni�, z Hel�, za granic�... podr�uj�... szcz�liwi, weseli � i tak p�yn�... p�yn�... nieprzerwanie dni pogodne, jasne, promienne... ma... ma wszystko, co chce, czego dusza zapragnie... W�adys�aw w sennym upojeniu otworzy� z lekka oczy, spojrza� w g�r�... i drgn�� � na skraju pud�a wysokie, szklane s�oje razi�y go swoimi napisami. Kali chloricum! Pulvis pediculorum! Magnesia usta... Calcaria... carbonica! � wo�a�y s�oje. W�adys�aw g�ow� odwr�ci�, powieki przymkn�� i poddaj�c si� ogarniaj�cemu go znu�eniu, powtarza� automatycznie: Kali chloricum... pulvis pediculorum, magnesia usta... calcaria... carbonica... Oko�o godziny sz�stej rano ju� w aptece G�d�by i Mi�eckiego rozleg� si� przera�liwie natarczywy g�os dzwonka przy drzwiach wchodowych. Zwl�k� si� leniwie s�u��cy z pos�ania, drzwi otworzy�, zbudzi� Prackiego i w kilka chwil p�niej do uszu wp�drzemi�cego w szlabanie W�adys�awa dosz�y d�wi�ki nast�puj�cej rozmowy: � C� to?! Recepta! Tak rano?! � Ano, zrobi�o si� naszej pani gorzej, ca�� noc biegali�my po doktorach i nareszcie si� jeden zjawi�... Czy to pr�dko b�dzie?.,. � Pr�dko, pr�dko! Trzeba gotowa�! Za p� godziny albo i d�u�ej!... Licho nada�o! Mo�e panienka przyjdzie p�niej! � Ale gdzie tam! Poczeka� musz�!... Wygl�daj� lekarstwa jak zbawienia... cho� nasza pani kiepska taka... �e jej by ksi�dza lepiej... � Tyran! J�zef! C�, u stu diab��w, rozwali�e� si�?! Wy�a�! Maszynk� zapal i przynie� infuzork�!... A i garnek z laboratorium, ten na lewo, pod oknem, z p�ki... wiesz infusum sennae compositum. � Co nie mam wiedzie�! Jenfu�um... to si� wie! Rozmowa na chwil� ucich�a, w laboratorium rozleg� si� syk gotuj�cej si� wody, do apteki zn�w kto� zadzwoni�. � Prosz� rumianku za sze��, olejku za dziesi�� i ma�ci �mietankowej za trzy! � Ma�ci nie ma za trzy, tylko za sze��... Tu nie... Kozieg�owy! � Jakie tam g�owy, nie wiem!... Niech b�dzie za sze��! � A nie mo�ecie to p�niej przychodzi�... skoro �wit ju� po rumianek! Gwa�t taki?!... � O, ju� by te� pan japtykarz nie wydziwia�! �eby to tak pana kolka spar�a jak mojego... toby pan chyba p� aptyki zjad�!... Zn�w cisza i zn�w p�niej trza�niecie drzwiami, zn�w dzwonek � i tak coraz cz�ciej, cz�ciej. 12 W aptece zaczyna� si� ruch. �aluzje skr�cono. W�adys�aw podni�s� si� z wolna z pos�ania i zacz�� si� ubiera�. Pracki chodzi�, biega� i kl�� niespodziewany ruch, kt�ry mu dot�d ani umy� si�, ani doko�czy� rannej tualety nie pozwala�. M�ody praktykant tymczasem, id�c za dorywczymi wskaz�wkami Prackiego, wyciera� kurze apteczne. Przykro mu by�o! Po prostu W�adys�aw wstydzi� si�, wstydzi� nie tej brudnej �cierki, nie z�o�liwych u�mieszk�w porozsiadanych na kanapkach s�ug czekaj�cych na lekarstwo, ale wstydzi� si�... tej pod�ej roboty, jak� mu powierzono. I pyta� samego siebie: czy� w istocie do pracy po�yteczniejszej, wymagaj�cej wi�kszej inteligencji jest jeszcze niezdatnym?... Oko�o �smej ca�y personel apteki by� ju� na nogach. Na stoliku w materialni kipia� samowar. Pomocnicy w milczeniu zapijali herbat� wraz z uczniami, pal�c papierosy i rzucaj�c p�s��wkami. S�u��cy wynosili po�ciel dy�urnego i porz�dkowali gabinet i laboratorium. Od czasu do czasu skrzypia�y drzwi od ulicy � w�wczas jeden ze �niadaj�cych zrywa� si� od herbaty z kawa�kiem bu�ki w ustach i... �za�atwia� interesanta�... � Pod�y dy�ur! � mrucza� Pracki. � W nocy by�o cicho, ale od samego rana istne piek�o. Dwa infusa, dekokt i emulsja z semen cannabis! � Przyjemne! � dorzuci� Werda. � Co tam! � m�wi� Werbel. � Ale ja dzi� w laboratorium mam ork�! Opodeldok! Nienawidz� tej roboty! Stary dusi! Akurat mi wypad�o na wychodni�. I jeszcze diachilum mam do malaksowania! � We� puera! � Masz racj�, Micha�ku � potwierdzi� Werbel, spogl�daj�c aa W�adys�awa. Wtem drzwi apteki otwar�y si� z niezwyk�ym �oskotem. Smaczy�ski wychyli� si� spoza sto�u, zerkn�� do apteki i wyszepta� uroczy�cie: � Panowie, stary! W s�siednim gabinecie da�o si� s�ysze� chrz�kni�cie, przy�pieszone kroki, w ko�cu w materialni zjawi� si� drugi wsp�w�a�ciciel oficyny, pan Konstanty Mi�ecki. Pracuj�cy powstali na powitanie pryncypa�a. � Dzie� dobry! � zacz�� niepewnym dyszkantem Mi�ecki. � Jaki tu dym!... A... pan W�adys�aw! To bardzo dobrze. C�, powiedzieli panowie ju�, co pan W�adys�aw ma robi�? �Jeszcze nie!�odpar� Werda. � Obciera�em aptek� � doda� �mia�o W�adys�aw. � Tak, tak! Dobrze, bardzo dobrze. Tylko aptek� trzeba obciera� staranniej!... Pana W�adys�awa nale�y zaj��... Mo�e pan Smaczy�ski poka�e panu, gdzie stoj� wody... nast�pnie trzeba odrobi� zaleg�e fasunki... � Mam emplastrum plumbi do... malaksowania � wtr�ci� Werbel. � Diachilum? Tak, bardzo dobrze!... Niech tylko pan W�adys�aw uwa�a, panie, i... tego... Tak, tak! Panie Werda, jest tam co pilnego?... � Owszem! Talcum, acidum hydrochloratum purum i spiritus vini s� na defekcie od wczoraj. � Trzeba napisa� zapotrzebowanie do sk�adu. Tak! Ale niech panowie b�d� �askawi spiritus na noc zamyka� do szafki, bo tyrani pewno wypijaj�... � Zamykamy, a jak�e! � odrzek� Pracki. � Tak? To dziwne. Bardzo! Bo spiritus si� widocznie ulatnia. Ja, bro� Bo�e, nie m�wi�, �eby panowie... prosz�, niech panowie do obiadu... tego... aqua vitae... i owszem, tylko wysycha, wysycha!... Zjawienie si� interesanta z recept� przerwa�o rozmow� z pryncypa�em. Pracuj�cy rozeszli si� do swoich zaj��. Werda zasiad� na wysuni�tej szufladzie przy aptecznym pulpicie do pisania sygnatur i sprawdzania lekarstw. Pracki ulokowa� si� w �lo�y� oszklonej i zabra� si� do 13 wykonywania pisanych hieroglifami recept. Werbel zaj�� si� opodeldokiem w laboratorium, Mi�ecki za� rozsiad� si� w gabinecie. Smaczy�ski z W�adys�awem zeszli do piwnicy, do kt�rej wej�cie by�o ukryte za szafami pryncypa��w w gabinecie. Piwnice apteki G�d�by i Mi�eckiego, dosy� widne i obszerne, sk�ada�y si� z trzech izb. W dw�ch pierwszych porozstawiane na poprzegradzanych p�kach sta�y syfony, butelki i kamionki z wodami mineralnymi, kefirem i kilkunastu flaszkami win leczniczych � w trzeciej izbie, na klucz zamkni�tej, lokowa�y si� zapasowe tynktury, oleje, ma�cie, kwasy, etery, spirytusy. Informacje Smaczy�ski rozpocz�� od uderzenia W�adys�awa po przyjacielsku... w kark, po czym, spogl�daj�c z ca�ym poczuciem swej wy�szo�ci na nowicjusza, j�� recytowa�: � Prosz� uwa�a�! Tu stoj� wody sztuczne w syfonach i odrutowanych butelkach: sodowa, selcerska, Vichy Celestin, Vichy Grand Grille, Ems Kraenchen, Kissingen, Rakoczy... limoniada magnezjowa... .Jak pan raz i,drugi si� naszukasz, to pan trzeci raz znajdziesz! Tutaj s� kartki zapasowe z napisami i klajster w kubku!... U nas wody �adnej nigdy nie mo�e zabrakn��! Rozumiecie?... � Nie rozumiem. � To bardzo proste! Co drugi dzie� przyje�d�a furgon z wodami sztucznymi z fabryki. Pan daje mu zam�wienie w miar� potrzeby. P�niej pan wymiarkuje, kt�rej wody wi�cej idzie. Ale, przypu��my, jest nagle moc amator�w na Vichy i naraz zabrak�o... pos�a� nie mo�na!... Wi�c... zeskrobuj� pan kartk� z selcerskiej wody i nalepia pan kartk� od Vichy!... Ca�a filozofia. Byleby by� niebieski syfon! � Ale� to chyba nie wszystko jedno?... � Zapewne. Lecz przynajmniej apteki si� nie dyskredytuje! W aptece nie mo�e niczego brakn��. A przecie� selcerska nikomu nie zaszkodzi! Tu gaz i tu gaz! No, id�my dalej. Teraz ma pan wody naturalne: Karisbad M�hibrunn, Karlsbad Schlossbrunn, zn�w Vichy dwa rodzaje, Ems w kamionkach, Krynica, Iwonicz, Levico w tych niebieskich flaszkach, Roncegno w takich samych, tylko bia�ych, Victoria, Hunyada, Franciszek-J�zef, Franzensbad, Szczawnica... W�adys�aw, post�puj�c za Smaczy�skim, potkn�� si� o bezkszta�tn� kup� ziemi. � Powoli, ostro�nie! � upomina� starszy ucze�. � Marnujesz pan szlam ciechoci�ski. � To jest szlam ciechoci�ski? Przecie� w nim wi�cej kurzu i �mieci ni�... � Zawracanie! To jest, prosz� was, byczy szlam! Jak by�em w Lubkowie u Tabaczkiewicza, to�my sami robili szlam ciechoci�ski... Bra�o si� troch� sal marinum... soli morskiej albo... kuchennej ze sklepiku, dodawa�o si� piasku, b�ota lubkowskiego i by� ci taki paradny szlam, �e a� o trzy mile do nas je�dzili po ten rarytas! � To pan nie od pocz�tku praktyki by� tutaj?... � Gdzie tam! Mordowa�em si� przez p�tora roku z Tabaczkiewiczem. �ajdak by�, wyzyskiwacz! Pan masz szcz�cie, �e� do Warszawy trafi�! No... zapalmy sobie! Siadaj pan tutaj na Skrzynce i pogadamy. Pokazywa� tu nie ma wi�cej co... a tam niech starzy my�l�, �e si� pan obznajmia! Dzi� kolejka Mi�eckiego: w�ciubinos to tak�e, ale mniejszy od G�d�by. Do piwnicy nawet nie zajrzy. � Pan m�wi �kolejka�?... � Jest ich przecie dw�ch, wi�c jeden z nich �wi�tuje, a drugi siedzi w budzie! Z tego zawr�t g�owy. Jeden chce tak, drugi siak, jednemu inaczej trzeba i drugiemu inaczej! � A kt�ry lepszy? � Lepszy?! Obydwaj smol�. Ja wol� Mi�eckiego, bo nie taki fa�szywy, bo ten Edzio to s�odki z pozoru... Widzia�e� pan, jak on ci�gle doln� warg� wysuwa?... Mia�em z nim ju� hec�. Pos�a�em tyrana po destylat� do piwnicy: �ajdak nala� zamiast wody alkoholu do aptecznego sztanglasa... Robili recepty i zamiast wody leli alkohol... Mo�e by usz�o, ale by�o ci jedno 14 szprycowanie... Jak ci facet wpadnie do apteki i zacznie wymy�la�! Awantura! Starzy do mnie z g�b�. A to wszystkiego tyran narobi�. Sko�czy�o si� na strachu, bo w pismach nic o tym nie by�o, a mog�a by� heca z urz�dem lekarskim! Ale chod�my na g�r�, bo i tak zasiedzieli�my si� porz�dnie... Na g�rze czeka�a ju� na W�adys�awa pierwsza robota. Na stole w laboratorium le�a�y wyci�gni�te szuflady apteczne, zawieraj�ce resztki rozwa�onych w papierkach �grosz�wek� do odr�cznej sprzeda�y. Nale�a�o je nafasowa�, czyli nape�ni�. Wys�ucha� wi�c m�ody praktykant wyk�adu pana Werdy na temat, �e kali chloricum zawija si� w kapsu�ki, wa��c po trzy drachmy za dziesi�tk� i po sze�� drachm za dziesi�� kopiejek, boraks po p� uncji za dysk�, a magnesia sulfurica, gorzk� s�l, wprost si� nasypuje, bo tania. W�adys�aw w my�l polecenia zabra� si� przede wszystkim do kali chloricum. Lecz s�l Bertholleta zwar�a si� w bezkszta�tne, twarde bry�y, trzeba j� by�o przede wszystkim na proszek zetrze�. Wzi�� wi�c puer du�y mo�dzierz porcelanowy i z ca�� energi� nie znaj�cego niebezpiecze�stwa m�odzie�ca zacz�� rozbija� bry�k� kali chloricum. S�l Bertholleta by�a dobrze wysuszona w s�oju, pod uderzeniem pistla zatrzeszcza�a, rozpad�a si� w drobne kawa�ki, wreszcie eksplodowa�a w g�r� czerwonym p�omieniem, parz�c bole�nie r�ce W�adys�awa i osmalaj�c mu twarz. Wybuch kali chloricum, wywo�a� pop�och. S�u��cy rzucili si� do st�umienia ognia, pomocnicy zaordynowali sycz�cemu z b�lu uczniowi ok�ady z wody wapiennej i lnianego oleju, pan Mi�ecki mia� przemow� do pracownik�w na temat nieostro�no�ci i braku pouczenia W�adys�awa o niebezpiecze�stwie. Przemowa by�a o tyle serdeczna, o ile warto�� spalonej soli Bertholleta niewielka. W p� godziny p�niej m�ody praktykant fasowa� dalej nieszcz�sne kali chloricum, a nast�pnie i boraks, i s�l glaubersk�, i a�un, i karmin, i proszek troisty, i pr�chno. Szuflad pustych przybywa�o. Po proszkach zjawi�a si� seria plastr�w, kt�re z d�ugich, cienkich wa�k�w nale�a�o dzieli� na kawa�ki odpowiedniej wagi i zawija� w papier woskowany. I w dalszym ci�gu za plastrami przysz�o nak�adanie ma�ci szpadlem stalowym w ma�e, drewniane pude�eczka. Robota si� wali�a na W�adys�awa, obja�nienia sypa�y jedne za drugimi z tak� szybko�ci�, �e nie m�g� si� chwilami zorientowa� w tej powodzi obcych mu d�wi�k�w, bo nie by� przyzwyczajony do aptecznego �argonu, kt�ry mu kaza� zastanawia� si� nad pewnymi wyra�eniami i okre�leniami. Czas do obiadu up�yn�� szybko. Oko�o godziny trzecie we drzwiach laboratorium zabrz�cza�y sk�adane piramidalnie mena�ki i zjawi�a si� kr�pa, pyzata Marysia z obiadem od pani Mi�eckiej dla �pana ucznia�. Posi�ek by� suty i zawiesisty, nadspodziewanie odpowiadaj�cy wilczemu apetytowi W�adys�awa, ale... nie by�o kiedy go skonsumowa�, bo zanim m�ody praktykant zd��y� zanurzy� �y�k� w zupie, wys�ano go do piwnicy po butelki z wod� mineraln�. Podczas sztuki mi�sa Werda obja�nia� W�adys�awowi sztuk� nastawiania infusum, a na pieczyste trafi�a emulsja migda�owa, a z ni� nowy wyk�ad pogl�dowy. W�adys�aw nie by� w tym wypadku wyj�tkiem. Pomocnicy spo�ywali przynoszone im kolejno w mena�kach obiady z restauracji i z dom�w prywatnych cz�ciowo, dorywczo, niekiedy z recept� w r�ku. Po po�udniu ruch w aptece si� zwi�kszy�. Roboty w laboratorium i fasunki uleg�y przerwie do dnia nast�pnego i ca�y personel, z wyj�tkiem wychodz�cego Werbla, zaj�ty by� ekspedycj�. W�adys�aw by� w ci�g�ym ruchu, w jaki go wprowadza�y ustawiczne nawo�ywania i komendy: � Panie W�adys�awie, syfon Ems z piwnicy! Panie W�adys�awie, flaszk� czterouncjow�! Panie W�adys�awie, prosz� zapami�ta�, tu stoi spirytus mr�wczany! Tak si� obwi�zuje flaszki!... Prosz� zapali� maszynk�! Mo�dzierz czysty! Niech . pan �wyg�adzi� kapsu�ki z proszkami! Wymy� s�oik! Dwa pude�ka do ma�ci!... Jeszcze pan nie wie? Gazy w oknach! Niech pan obetrze lo��!... 15 I biega� pan W�adys�aw z apteki do materialni, z materialni do piwnic, z piwnic do laboratorium. Zgrzany, zziajany, rozczerwieniony, nie ustawa�, chc�c wszystkich zadowoli�, ka�demu us�u�y� i jak najpr�dzej... si� nauczy�. Czu�, �e mu chwilami w g�owie si� kr�ci od napr�enia uwagi, a nogi odmawiaj� pos�usze�stwa, ka�de atoli nowe polecenie by�o dla� bod�cem: przecie� powiedziano mu wyra�nie, �e gdyby okaza� si� nieodpowiednim... b�dzie w ci�gu tygodnia usuni�ty! I ba� si� jak ognia tego ultimatum, ca�� inteligencj� i si�y fizyczne skupia�, byle si� sta� u�ytecznym... Smaczy�ski, zaj�ty ju� receptur�, patrz�c na swego m�odszego koleg� podrwiwa� sobie z niego, nie szcz�dz�c mu przy ka�dej sposobno�ci z�o�liwych uwag. Szept Smaczy�skiego dochodzi� do uszu Werdy, a ten w�wczas u�miecha� si� z politowaniem. Jeden Pracki, widz�c ochot� W�adys�awa, pocieszy� go s�owami: � Dobrze, puer! Nic! Widzicie, sezon jest, ludziska wynosz� si� na tamten �wiat na pot�g�! Teraz cicho, a p�niej si� nie dasz! Turkowski upatrzy� woln� chwil�, gdy Pracki my� zapami�tale flaszki przy zlewie, i chcia� zagada� do niego. Ca�y dzie� nie mia� do kogo ust otworzy�. Ale pan Kazimierz ramionami ruszy�, g�ow� wstrz�sn�� i do apteki poszed�. By� z�y. Pracki mia� opini� dobrego farmaceuty; jak przysz�a robota, sta� kamieniem w lo�y, a taka go przy tym pasja i z�o�� ogarnia�y, �e zdawa� si� mog�o, �e ten cz�owiek preparuje trucizny dla siebie i ca�ego �wiata. Nad wieczorem w aptece zjawi�a si� pani Mi�ecka, pulchna mieszczka o twarzy nalanej, bezmy�lnej, p�owych w�osach, z grymasem znudzenia na ustach. Pryncypa�owa skin�a protekcjonalnie g�ow� schylonym g�owom farmaceut�w i powita�a m�a pytaj�cym spojrzeniem. Jednocze�nie prawie Smaczy�ski mrukn�� do Prackiego: � Jak Boga kocham, id� do teatru! � Eet! Opowiadanie! � szepn�� przez z�by pan Kazimierz. � S�owo daj�! Ma lornetk�! � Prawda! Lotem b�yskawicy wie��, �e stary idzie do teatru, roznios�a si� po wszystkich ubikacjach oficyny, wywo�uj�c z piersi pracuj�cych dziwne i niezrozumia�e westchnienie ulgi. Przewidywania Smaczy�skiego si� sprawdzi�y. Mi�ecki przywita� si� z �on�, zmieni� w gabinecie tu�urek, r�ce wymy� i, wydawszy kilka rozporz�dze� Werdzie, tycz�cych si� wysy�ki lekarstw dla �Przytu�ku�, wyszed� razem z �on�. W�adys�aw dowiedziawszy si� o wybieraniu si� �starego� do teatru nie zdawa� sobie sprawy, by go to tak dalece interesowa� mog�o. Jemu by�o wszystko jedno! Ale gdy si� drzwi za Mi�eckim zamkn�y, dopiero pozna� ca�� donios�o�� wydarzenia. Przede wszystkim Smaczy�ski wybieg� w podskokach z apteki do materialni i chwytaj�c J�zefa obur�cz za ramiona, wrzasn�� mu nad uchem: � Tyran! Dwie butelki piwa! Pracki wyekspediowa� zacz�te proszki i powl�k� si� za Smaczy�skim, przywo�a� z kolei drugiego s�u��cego, Wojciecha, i d�� mu kartk� z kabalistycznym napisem: �Przy�azi� na chin�, polecaj�c odnie�� j� do s�siedniego domu. W aptece zapanowa�o og�lne rozprz�enie. Smaczy�ski z Prackim zacz�li opowiada� sobie anegdoty; Werda kl��, przekomarza� si� z interesantami i za�atwia� ich byle pr�dzej; W�adys�aw, oparty w lo�y, zamy�li� si�, porzucony przez komend�. Na szcz�cie nap�yw recept usta�; by�y tam jeszcze do zrobienia jakie� czopki czy pigu�ki; poniewa� jednak Pracki i Smaczy�ski wypowiedzieli pos�usze�stwo, wi�c i Werda umie�ci� recept� pod przyciskiem i wykrzykuj�c: �A niech sobie... le��!� � rozsiad� si� w materialni. � Nie irytuj si�, Zimorodku � zacz�� Pracki. � Chcesz macha� czopki, to machaj, a mnie daj spok�j! Naora�em si� jak ko�!... Zreszt� zap�d� do roboty Grzeba��; po co tu siedzi? � Tak, Grzeba��! � oponowa� Smaczy�ski. � Akurat, ledwie si� rusza� mog�. Jutro si� zrobi. To dla tego... radcy. Diabli go nie wezm�, a nawet s�u��ca dzi� nie przyjdzie, ona ju� wie! 16 � Hml � rzek� Werda. � To i dobrze!... Dzisiaj Werbel dy�uruje, niech ma na jutro czopki. Ale ja mam jeszcze robot�! Obieca�em jednej facetce znajomej pudru zrobi�! Panie W�adys�awie, chod� pan, nauczysz si� pan robi� puder!... W�adys�aw poszed� za Werda do laboratorium, gdzie starszy pomocnik zasadzi� go do mieszania r�nych proszk�w i zapach�w w wielkim porcelanowym mo�dzierzu, a nast�pnie poleci� przeciera� mieszanin� przez jedwabne sita. Zanim blejwajs pokuma� si� z cynkwajsem i wonnymi olejkami, a w nast�pstwie po��czy� si� z talkiem, magnezj� palon� i krochmalem, Werda przygotowa� zamaszyste, ozdobne pud�o i stos pstrych wst��eczek i papierk�w dla spowini�cia swego wonnego daru, mog�cego, m�wi�c nawiasem, wystarczy� na sute otynkowanie trzypi�trowej kamienicy. Po uko�czeniu pracy nad dotrzymaniem obietnicy, danej przez Werd�, W�adys�aw poszed� do materialni, w kt�rej akurat zjawi�a si� ju� Marysia z kolacj�. W materialni panowa� gwar, ha�as i zamieszanie. Pr�cz pomocnik�w, Smaczy�skiego i Marysi, rozstawiaj�cej mena�ki dla W�adys�awa, na wysuni�tych szufladach siedzia�o dw�ch obcych jegomo�ci�w z wygolonymi twarzami. Jeden z nich, starszy i nadmiernie oty�y, sapa� i �mia� si� chropowato; drugi niemniej by� w weso�ym usposobieniu, nie gorszym wreszcie od nastroju farmaceut�w. Ukazanie si� W�adys�awa spot�gowa�o gwar. � Patrzcie, puer! Jak on wygl�da! � piszcza� Smaczy�ski � C�e� pan od m�ynarza uciek�? � pyta� Pracki. � W�adys�aw spojrza� na ubranie � by� ca�y ubielony pudrem. � G�upstwo! � zakonkludowa� pan Kazimierz, popijaj�c piwo. � Panowie pozwol� sobie przedstawi� naszego puera... Panowie Floger i Strzy�ecki... � prezentowa� W�adys�awa Pracki. W�adys�aw przywita� si� uprzejmie i zabiera� si� do zastawionej przez Marysi� kolacji. � Ho! Ale ta panienka jak rzepa! Skaranie boskie! S�owo daj� � zacz�� krzykliwie Floger, ci�gn�c Marysi� za r�kaw. � C� bo, panowie! Eee! � chichota�a s�u��ca. � Jak ci nasz kochany artysta m�wi, �e� rzepa, to �wi�te � perorowa� Pracki. � A czy to drogi materia�? � pyta� filuternie Strzy�ecki, skubi�c Marysi�. � Ch�opcy, nie ba�amuci� mi dziewczyny; ona si� we mnie kocha! � wo�a� rozbawiony Pracki. � E! Bo, panowie! � krzykn�a zarumieniona Marysia, silnym ruchem zdrowej dziewczyny uwolni�a si� od natarczywo�ci zebranych i uciekaj�c do laboratorium, zawo�a�a rozbawiona: � Jednego kocham, a kt�rego... nie powiem... � Id� na zbity �eb! � warkn�� przez z�by Werda, zatrzaskuj�c drzwi za s�u��c�. � Pracki ma zawsze fio�a! T�umek taki got�w jeszcze wypapla� co starej i b�dzie kram! � �miej si� z tego! � dorzuci� drugi pomocnik. � Przepraszam magistra � zwr�ci� si� Floger do W�adys�awa, przypatruj�c si� uwa�nie zawarto�ci mena�ek � to.. to magister jada kr�lewskie kolacje!... Befsztyczek i dwa kotleciki! Bogato! Akurat napi�bym si� chiny... � Dajcie spok�j! � przerwa� Werda. � Na co b�dziemy puera objada�! Ma kolacj�, bo mu stary daje ,,�ycie�; nam ju� ono bokiem wylaz�o! Czekajcie, pos�ali�my po szynk� i serdeliansy... zaraz b�d�. � Ale�, panowie � zacz�� nie�mia�o W�adys�aw, podsuwaj�c mena�ki � dla mnie i tak za du�o tego! Prosz� bardzo. Zrobicie mi prawdziw� przyjemno��!... � C� znowu! � oponowa� Pracki. � A ja powiadam, �e kiedy magister, panie, zaprasza... dawa� chiny... i jazda! � przekonywa� Floger, �widruj�c male�kimi oczkami befsztyk i dwa kotleciki. 17 � No! Niech i tak b�dzie. Puer dostanie za to naszej szynki i serdelians�w! � zawyrokowa� Pracki. � Smaczy�ski syp aquavit�! � A jak�? � pyta� starszy ucze�. � Tinctura corticis aurantiorum, chinae compositae i par� kropli vanillae � dyktowa� powa�nie Werda. � �eby oko zbiela�o! � zako�czy� Pracki. � A dajcie s�oiki! Po chwili w materialni zjawi�a si� flaszka aromatycznej. prawdziwej aptekarskiej w�dki i kilka s�oik�w. Zebrani �wawo zabrali si� do picia i jedzenia, dziel�c si� skwapliwie kolacj� W�adys�awa i konsumuj�c przyniesion� Szynk�, serdelki i pieczywo. M�ody praktykant, utraktowany w�dk�, wypi� odwa�nie dwa ogromne s�oiki �chiny�, a cho� czu� do niej odraz�, wstr�t nawet, uczyni� to z niek�amanym zadowoleniem, ciesz�c si� z kole�e�skiego traktowania. W�dka zakr�ci�a mu nieco w g�owie i zaostrzy�a apetyt, zapycha� si� wi�c chlebem i bu�kami, nie bardzo mog�c si� docisn�� do kawa�k�w befsztyka, kotlet�w i w�dlin. Po dw�ch kolejkach o�ywienie w�r�d weso�ej kompanii spot�gowa�o si�. Smaczy�ski rozbawiony dorabia� w�dk�, dolewa� go�ciom i od czasu do czasu wybiega� do apteki dla zatatwienia interesanta. Pracki zadysponowa� tymczasem kilka butelek piwa, a �e faktycznie s�ab� mia� g�ow�, wpad� w pewnego rodzaju tkliwe rozmarzenie. � Dyrektorze! � szepta�, ci�gn�c opas�ego Flogera za po�� surduta. � Ja si� kocham! Wasza Kirszenmanka mnie wzi�a! M�wi�e� jej... m�wi�e�? Gadaj! � S�owo daj�! Niech zdechn�! Strzy�ecki �wiadkiem! Dzi� gada�em. Podoba mi si�... m�wi... mi�y, tego... � Czy to prawda � pyta� Pracki � �e ona z jakim� naczelnikiem?... � Oo! Chcia�by�, magister, �eby krad�a czy co? Napijmy si� chiny! � Sypa�! � krzykn�� Pracki. � Panowie, ja si� kocham! I ta albo �adna! � Kazik fermentuje! � za�mia� si� cicho Werda, kt�remu na wy��k�� twarz wyst�pi�y chorobliwe wypieki. � Musi pan przyj�� kiedy do nas za kulisy � namawia� Werd� Strzy�ecki � tylko jak b�dzie operetka... w�wczas baletu moc, na�mia� si� mo�na. � Ale, magistrze! S�uchaj! Daj�e mi odrobin� wody kolo�skiej i jakich perfum... Czekaj no! Aha! Majczy�ska prosi�a o chinow� pomad�, a Kropkowski o plaster na odciski! � Floger � szepleni� Pracki � ja ci� kocham! Chcesz czego, to gadaj puerowi. Puer! S�yszysz?... Pan dyrektor chce pomady!... Da� mu! Smaczy�ski! Niech dyrektor ca�y teatr uperfumuje... da� mu! No, piwa! Nasze kawalerskie!... � Kazimierza wzi�o � zauwa�y� Strzy�ecki, zwracaj�c si� do Werdy � gdyby tak jednak dla mnie mo�na spore pude�ko proszku do z�b�w i eliksiru! O, ja zap�ac�! Nie �mia�bym! C� znowu! � Prosz� pana! To przecie� g�upstwo! Panie Smaczy�ski, dajcie tam dla tenora butl� eliksiru i pulvis dentifricus!... Smaczy�ski zabra� si� do przygotowywania prezent�w dla Flogera i Strzy�eckiego. We drzwiach do laboratorium ukaza�a si� rozczochrana g�owa s�u��cego Wojciecha. � Czego chcesz? � zapyta� niech�tnie Werda. � A to... prosz� pan�w, zda�oby si� nam troch� akwy na ten przyk�ad!... � Nie ma! I�� do licha! � be�kota� wp�przytomny Pracki. � Czego si� tyranom zachciewa! Stary zakaza�! Spirytus wysycha, i ju�!... � Id� do pana Smaczy�skiego, powiedz, �e kaza�em... � odrzek� Wojciechowi Werda. A gdy s�u��cy wyszed� do apteki, zwr�ci� si� z perswazj� do Prackiego: � Wstawili�cie si� i gadacie! Da� im trzeba, �eby plotek nie by�o!... 18 Wreszcie piwo by�o wypite, prezenty dla go�ci gotowe, a g��wny aran�er zebrania niepoczytalny... Floger i Strzy�ecki zacz�li si� �egna�. � B�g wam zap�a�, magistry! Ubawili�my si�! Przy�a�cie do nas za kulisy! Nie kupujcie aby bilet�w, po�lijcie do mnie kartk� przez wo�nego, ju� ja was wtryni� na darmoch�, cho�by na prasowe krzes�a � m�wi� Floger. � Naturalnie! Naturalnie! � potakiwa� Strzy�ecki. �Prosimy bardzo! Panie Kazimierzu, niech�e pan pami�ta o Kirszenmance! � A zajd�cie zn�w na chin�! � Zgoda! Byle�my trafili w por�! � Ju� my wam damy zna�!... � Jutro i pojutrze wyst�pujemy, wi�c chyba w sobot�!... � Wybornie, bo starzy maj� posiedzenie w towarzystwie farmak�w! Po wyj�ciu Flogera i Strzy�eckiego zaleg�a na chwil� cisza w aptece. Pierwszy przerwa� j� Werda: � Pracki! Id� spa�! � Spa�?... P�jd�!... Ale Kirszenmank� kocham!... � Dobrze, dobrze! Tylko wyno� si� do ��ka! � Ale dzi� by�a frajda, jakiej dawno nie pami�tam! � zauwa�y� Smaczy�ski. � Jest tam co do roboty? � pyta� Werda, nie odpowiadaj�c na uwag� starszego ucznia. � A� cztery recepty odprawi�em do jutra!... � To i dobrze. Co to? Ju� jedenasta godzina? Tyran, murowa�! Panie Smaczy�ski, dodajcie ksi��ki i przynie�cie mi kluczyk od kasy. W kilkana�cie minut p�niej oficyna spoczywa�a twardym snem ludzi zm�czonych prac� i odurzonych trunkami. Jeden W�adys�aw, mimo silnego zm�czenia, d�ugo musia� walczy� z bezsenno�ci�. Powietrze materialni, przesi�kni�te dzisiaj dymem tytuniowym, dusi�o go. Aqua vitae w g�owie szumia�a, a na domiar Werbel poszed� na dy�ur nie sam... i do p�nej nocy prowadzi� jedn� z takich konwersacji, jakie wstr�t i odraz� budzi� tylko mog�y w nie zepsutej, uczciwej naturze W�adys�awa. 19 Puer I rozpocz�y si� dla W�adys�awa dni ci�kiej, �mudnej pracy, dni szarego �ycia, na poz�r tak �udz�co do siebie podobne, a jednak tak odr�bne w szczeg�ach, w troskach i przykro�ciach. By� uznany za zdolnego ucznia, wiadomo�ci w lot chwyta�, orientowa� si� szybko. Jego zapalny entuzjastyczny charakter niewoli� go do zaj�cia si� aptek� z ca�� gorliwo�ci�, z ca�� energi� nie zu�ytego organizmu. A� raptem