Janusz G�owacki Coraz trudniej kocha� 3 Tower Press 2000 Copyright by Tower Press, Gda�sk 2000 4 Zapiski te otrzyma�em od przyjaciela; pewnego dnia podczas pe�nienia swych zawodowych obowi�zk�w znalaz� na �mietniku nadpalon� tekturow� teczk�, zawieraj�c� z pocz�tku czyje� listy i ich maszynow� kpi�; �z pocz�tku� � to zwrot, kt�ry jest na swoim miejscu, w chwili kiedy m�j przyjaciel natkn�� si� na teczk�, by�a ona jedynie na po�y wype�niona szcz�tkami wspomnianych materia��w, cz�� list�w i ich odpis�w le�a�a porozrzucana wok� teczki na stercie �mieci. Z uwagi na nisk� makulaturow� warto�� znaleziska przyjaciel zdecydowa� si� zrobi� mi prezent, znaj�c moje zami�owanie do dokument�w, oczywi�cie dokument�w �ycia. Rzecz okaza�a si� poniek�d interesuj�ca. Uznaj�c, �e nie ma prawa delektowa� si� lektur� sam, postanowi�em listy og�osi�. Nie musz� rozwodzi� si� nad tym, jak trudne przedsi�wzi�cie podj��em. Usuni�cie b��d�w ortograficznych, uzupe�nienie interpunkcji to by�y rzeczy najprostsze, niewykonalne natomiast okaza�o si� odtworzenie ci�g�o�ci tych zapis�w. Jak wspomnia�em, listy by�y nadpalone, i to od g�ry, po cz�ci bez�adnie zmieszane, podobnie jak ich maszynowe kopie. Tak si� z�o�y�o, �e nie zachowa� si� �aden nag��wek, �adna data, �aden podpis. Wszelako uparte zestawianie r�kopis�w z kopiami pozwoli�o po��czy� ze sob� poszczeg�lne partie orygina�u, a nawet brakuj�ce zdania, za� wymienione w korespondencji nazwiska, na przyk�ad: Grosfeld, Stryjkowski, lub tytu�y teatralnych przedstawie�, na przyk�ad: Policjanci, pozwoli�y � po zasi�gni�ciu informacji u pozosta�ych przy �yciu �wiadk�w tamtych odleg�ych czas�w, ustali� z grubsza chronologi� poszczeg�lnych sekwencji narracyjnych. Mimo wszystko, mimo tej mozolnej pracy z i�cie detektywistyczn� skrupulatno�ci� wykonywanej, �ywi� du�e w�tpliwo�ci co do jej pe�nej skuteczno�ci, wprost na przyk�ad podejrzewaj�c, �e ci�g niepowodze� �yciowych autora list�w sprowadza� si� w rzeczywisto�ci do jednego, opisanego drobiazgowo w d�ugim li�cie epizodu, kt�rego jedno�� niedobry traf zniszczy�. Doradzam tedy szanownemu czytelnikowi mniej zwraca� uwag� na opisywane w tych listach zdarzenia i ich chronologi�, bardziej za� na wyzieraj�cy z nich portret cz�owieka, kt�ry chcia� i umia� kocha�, mimo pi�trz�cych si� przed nim przeszk�d. Z tego powodu, znalaz�szy na skrawku jednego z list�w cierpko brzmi�ce s�owa: �coraz trudniej kocha�, bez namys�u obra�em je za tytu� tego korespondencyjnego zbiorku. J.G. 5 Widz� Ci� w wyobra�ni tak�, jaka jeste�, czytasz ksi��k�, maj�c podsuni�te nogi pod siebie. Dzi� mija tydzie�, jak Ci� pie�ci�em nad rowem przy drodze. Wabi�a� mnie i porywa�a�. Le�a�a� pi�kna, bezbronna i gotowa do oddania. Ja dysza�em ze szcz�cia i ba�em si�, czy nas kto� nie podpatruje. Te chwile, kiedy mnie obejmowa�a�, by�y najs�odsze. A tak si� Tob� delektuj� w my�lach, od chwili pierwszego spotkania na zebraniu do tej pory, mimo wszystkich dziel�cych nas przeszk�d. Ju� wtedy zauwa�y�em Ci� od razu. Obserwowa�em z prezydium, jak siedzia�a� w pierwszym rz�dzie, Tw�j lekki zarost na nogach, kt�ry mnie wabi�, i w czasie referatu zupe�nie zapomnia�em o pierwotnym okresie akumulacji kapita�u w Polsce, wed�ug broszurki L.Grosfelda Imperializm. Czyta�em j� zreszt� pospiesznie, do tego dosz�a� Ty, i m�wi�em raczej o skutkach imperializmu od strony politycznej, nie poruszaj�c wcale strony ekonomicznej i tych wielkich sprzeczno�ci oraz koncentracji i centralizacji, w jakie brzemienny jest dzi� imperializm. Zreszt�, jak pami�tasz, Polkowska w podsumowaniu wytkn�a mi to i by�o mi nawet wstyd, ale ci�gle kusi�a� mnie swoim widokiem, do tego pi�knie i odwa�nie wyst�pi�a� w dyskusji w mojej obronie. Kochanie! Bardzo Ci� prosz�, wyst�p Ty u siebie i om�w jeden z temat�w, kt�re Ci podam � tylko wielostronnie, pos�uguj�c si� cyframi i danymi statystycznymi. A wi�c: 1. Op�niony imperializm polski wed�ug Grosfelda. Kapitalizm w Polsce by� wielkokapitalistyczny o tendencjach imperialistycznych, si�gaj�cy do by�ej Rosji, na Ukrain� poprzez Bank Handlowy itp. Jest to strona ekonomiczna, a polityczna to tendencje bur�uazji i obszarnictwa si�gaj�ce na wsch�d za kapita�em. Ten temat porusz koniecznie, bez wzgl�du na to, czy b�dzie on w referacie, czy nie. 2. Podawaj cyfry, ceny cementu w przeliczeniu na zbo�e itp. 3. Rola socjaldemokracji dawniej i dzi�. Dawniej wstrzymywa�a rozw�j klasy robotniczej, dzi� przesz�a na pozycje zdrady . * Dzi� wyp�acili nam premi� za listopad, dosta�em sze��set trzydzie�ci osiem z�otych. Nie dojrza�em, ile wypad�a suma og�lna � pensja plus minus potr�cenia � bo si� wszyscy t�oczyli. Postanowi�em wys�a� Ci trzysta z�otych, reszt� po�wi�c� na op�at� obiad�w na drug� po�ow� miesi�ca, gazety i zostawi� sobie na podr� do Ciebie, a tak�e troch� dam do domu. * Dzi� poszed�em do kina. Film by� ponury, nie bardzo wiadomo, po co si� chodzi na takie filmy. �ycie nasze nie zawsze jest �atwe, ale bywaj� w nim chwile pi�kne. Strasznie bierze mnie ch�tka, pojecha� do Ciebie na sobot�, ale boj� si�, czy Ty gdzie� nie wyjdziesz na wie� obs�ugiwa� biblioteki. My�l� tak, kochanie, na razie g�o�no i nie jestem na razie zdecydowany. Bo z jednej strony i pokusa wielka, z drugiej rozs�dek ka�e zachowa� licze- 6 nie si� z kosztami. Rozwa�my: maj�c ulgowy bilet m�g�bym sobie pozwoli� na dwa przejazdy, to wypada trzydzie�ci pi�� z�otych. My�l�, kochanie, �e przyjad� i p�jdziemy na to zebranie. B�d� asystowa� swojej pani i adorowa� j�. Poza tym wysy�aj�c poczt� pieni�dze, te� dop�ac� par� z�otych, a tak dor�cz� je osobi�cie. A �e w sobot� ko�cz� wcze�niej prac�, to nie kupi� biletu w Orbisie, ale taniej na dworcu przy kasie. A tak mi si� chce jecha� do Ciebie, kochanie, i uca�owa� Twoj� s�odycz. Wi�c przygotuj groch�wk�, ale nie specjalnie na niedziel�, aby nie by�o wydatk�w ekstra. A Ty, kochanie, je�li nie b�dziesz mia�a czasu, wzgl�dnie b�dzie bardzo zimno, nie wychod� po mnie, jednak czekaj w domu. Przyjd�, to p�jdziemy, jak zawsze, po wod�, a wieczorem, gdy zostaniemy sami, uca�uj� serdecznie Moj� Mi�o�� tak s�odko i czule, jak zawsze to robi�. Czy macie jakie� post�powe pami�tki w terenie? Na przyk�ad: tradycyjne walki ch�op�w, w�asne osi�gni�cia itp. Mo�esz postawi� zagadnienie w ten spos�b, aby wi�za� na przyk�ad ku�ak�w z wrogami Polski. Formy realizacji Frontu Narodowego mo�esz przyj�� r�norakie i poda� szereg przyk�ad�w, na przyk�ad: wi�zanie si� i przyci�ganie nauczycielstwa, udzia� cz�onki� Ligi Kobiet w akcji skupu, wymieni� z nazwiska itp. Kochanie moje! Masz mnie, moje do Ciebie uczucie, po co, kochanie, zag��biasz si� niepotrzebnie tak daleko? Po co zn�casz si� nad moj� �on�? Ty wiesz o niej, a nie ona o Tobie � to pierwsze. Ty jeste� pani� mojego serca, nie ona � to drugie. Po c� wi�c ta obawa i niepewno��? Ja mam wi�cej powod�w by� o Ciebie zazdrosny. Ty jeste� w sytuacji, �e mo�esz podgl�da� swoj� przeciwniczk� od ka�dej strony � masz j� jak na d�oni. Ty strzelasz, ona przyjmuje pociski. A pomy�l: ona dowiedzia�a si�. �wiat staje si� ci�ki jak wiecz�r listopadowy. Czy utrapienie i czyj� �al, w tym wypadku mojej �ony, mog� stworzy� mi�� atmosfer�. Bojownicy, wielcy bojownicy, gdyby nie umieli cierpie� i walczy� za innych, stwarza� nowy �wiat, oparty na innych prawach i swobodach osobistych, nie byliby tymi, kim s�. Wi�c nie budowanie w�asnego szcz�cia na krzywdzie, �alu i rozterce innych, ale tworzenie w�asnego szcz�cia, pozbawionego cech egoizmu, na�ladownictwa i uprawiania liberalno?bur�uazyjnego zwyczaju, ale przechodzenie na inny, bardziej ludzki, humanitarny i pozbawiony wyzysku i naigrywania system. Dla nowej epoki tworzy� musimy nowe formy, ka�dy nasz czyn poparty musi by� postaw�. Porzu�my te dyplomatyczny formy i powr��my do nas samych. Piszesz, jak Ci� podgl�da�em, ale nie piszesz, jak Ci� bra�em w kuchence na makatce; wszystko, co robimy, jest naszym wsp�lnym udzia�em i uniesieniem. Ojciec Tw�j przypomina mojego ojca, ma w sobie co� z jego wewn�trznych cech bawienia go�cia. Pami�taj, kochanie, �e jeste� moim okiem. Tak si� ba�em, gdy zaczyna�a� przyzwyczaja� si� do palenia papierosa, �e jest to cz�� kroku do zdrady. Tak bardzo trudno jest podnie�� chocia�by o stopie�, o male�k� cz�� kultur� narodow�, rozwin�� j� i popchn�� naprz�d. Tak trudno jest walczy� z ciemnot� i zacofaniem. Nasza przewodnicz�ca Ligi Kobiet dosta�a spazm�w, gdy dowiedzia�a si�, �e nie ma jej kandydatury w dw�ch wysuni�tych pracownicach do nagrody po sto pi��dziesi�t z�otych. Tak inteligentna, zdawa�oby si�, osoba, a tak pusta i zacofana. Do prowadzenia tej pracy trzeba mie� samemu w sobie wiele kultury, subtelno�ci i wyrozumia�o�ci dla ludzi. Czekam gor�co, �eby zje�� wsp�lnie kanapk� i napi� si� z jej szklanki. * Wracaj�c od Ciebie wygl�da�em przez okno p�dz�cego poci�gu, mija�em �adnie zalesione r�ne gaje, widzia�em pi�kno, ale nie maj�c czasu, nie uwa�a�em za wskazane skorzysta� z niego, wysi��� i odda� si� kontemplowaniu. Przypomina�em sobie pi�kny obraz pt. Poranek mojej ojczyzny, jak w�r�d mgie� i ��k, w kraju wiecznego u�miechu idzie za- 7 my�lony najlepszy przyjaciel wszystkich ludzi. Obok mnie siedzia�y dwie panny � �mia�y si� beztroskim �miechem. �miech mo�e by� jedn� z najsilniejszych broni, o ile wybucha pod wrogiem. Par� dni temu jednak poszli�my z Markowiakiem i aktywist� organizacji m�odzie�owej, �odyg�, na wyst�py cyrku Din Dona. By�em rozczarowany. Warto�ciowy, sk�din�d charakterystyczny duet braci Kownas wyst�powa� w czarnych cylindrach, frakach i okr�ca� czarne pa�eczki z bia�� ga�k�, uzupe�niaj�c to ta�cem ze stepowaniem. By� to fokstrot pt. Mister Drot. Czy to ma zdobywa� widza rekrutuj�cego si� ze �wiata pracy? Najgorsze by�o to, �e Markowiak r�a� jak naj�ty. � Co was tu �mieszy, Markowiak? � zapyta�em. Odpowiedzia�, �e nic, a jednak �mia� si� dalej. Natomiast �odyga podziela� m�j pogl�d. Po przyje�dzie od Ciebie zda�em sobie spraw�, �e wygl�daj�c przez otwarte okno zazi�bi�em si�. Kupi�em sobie czym pr�dzej �wiartk� spirytusu, butelk� wina i poi�em si� tym cocktailem. Na szcz�cie spoci�em si� i poczu�em lepiej. Ale nadal kaszl�. Kiedy pisa�em do Ciebie poprzedni list w biurze, nakry� mnie inspektor z NIK-u, zapytawszy z lekka, co za memoria� pisz�. Chc�c rozwia� jego podejrzenia zmuszony by�em pokaza� pierwsz� cz�� listu, kt�r� powierzchownie przejrza�. Powesela�, zacz�li�my m�wi� o Tobie w osobie trzeciej, �e jeste� daleko, �e nie mog� z Tob� si� widywa�, �e brak mieszka� itd. Mimo przezi�bienia je�d�� w teren i wyst�puj�. Ostatnio omawia�em obie dusze �redniaka oraz ubojowia�em do walki z �ukiem Colorado. �ni�a� mi si�, ale jako� niesympatycznie. Prosi�em Ci�, stoj�c na kamiennym mo�cie, by� mi potrzyma�a teczk�, a ty� nie chcia�a. Potem szli jacy� ludzie do pracy, a Ty� do nich do��czy�a. Oni przechodz�c ogl�dali si� na mnie i pod�miewali. Nie przywi�zuje uwagi do sn�w, to moje niew�a�ciwe od�ywianie wp�ywa na to, �e s� takie. Zaczytuj� si� wspomnieniami o R�y Luksemburg; c� za wspania�a kobieta. Przyznam si�, Poluniu, �e w my�lach cz�sto nazywam Ci� Swoj� R�, a dla Ciebie chcia�bym by� Twoim Tyszk�. * Kiedy jecha�em obs�ugiwa� akademi� z ramienia zarz�du okr�gowego, chcia�em kupi� �Mazury�, niestety budka by�a zamkni�ta. Opar�em si� o ni�, zastanawiaj�c si�, co mam dalej zrobi�. R�wnocze�nie czeka�em na samoch�d z prelegentami, kt�ry mia� mnie zabra� z powrotem do mojego miasta. Sta�em i sta�em, samoch�d si� sp�nia�, a tymczasem zachodzi�y mi drog� i patrzy�y mi w oczy jakie� podejrzane indywidua. My�la�em o Tobie i wzdycha�em do Ciebie. Najgorzej mnie rozw�cieczy�o, �e w budce by�a terenowa prasa, kt�r� mog�em przeczyta�, oszcz�dzaj�c czasu; ale by�a zamkni�ta. Dodatkowo deszcz si�pi�. Opar�em si� o drzwi budki, wtulaj�c si� pod daszek i obserwowa�em indywidua po drugiej stronie. Wtem s�ysz� jakie� ruch w budce, ogl�dam si�, a tam jaki� m�czyzna z kobiet� namy�laj� si�: wyj�� czy nie wyj��. Wreszcie kobieta b�agalnie prosi, bym ich wypu�ci�, bo sob� przyciska�em drzwi. Przysta�em na to. Wychodz�c zamkn�li normalnie budk� na k��dk� i nie wygl�da�o, �eby to byli z�odzieje. Naraz ta kobieta od��czy�a, podchodzi do mnie i prosi, �ebym poszed� z ni� do budki. U�miechn��em si�, bo sprawa si� wyja�ni�a, i zapyta�em, czy nie mog�aby mi sprzeda� dw�ch paczek �Mazur�w�. O�wiadczy�a, �e ma tylko mark� �Nysa�. Zapyta�em si�, dlaczego nie ma �Mazur�w�. Wyt�umaczy�a, �e otrzymuje zbyt ma�� liczb� paczek, poni�ej zapotrzebowania mieszka�c�w, �e zreszt�, jakby wi�cej dostawa�a, to te� by nie starcza�o. Ponowi�a propozycji p�j�cia z ni� do budki, mia�a zdrow� cer� i przyzwoity wygl�d. Zapyta�em z u�miechem, czy ma powodzenie, machn�a tylko r�k�. � Ech, panie, te ch�opy to jak psy. � Doda�a, �e jest wdow�, ma troje dzieci, matk� i trzydzie�ci lat na karku. O�wiadczy�a te�, �e nikt na ni� na sta�e nie poleci, do domu sprowadzi� nie mo�e, a �y� si� chce. Sta�a przede mn� i ze smutkiem 8 obserwowa�a mnie, zrobi�em na niej wra�enie. Wydawa�o mi si�, �e m�wi poczciwie i ma szczere oczy. Z�apa�a mnie za r�k� � na szcz�cie nadjecha� samoch�d z prelegentami. S�abo wypad�em na repetytorium, musz� wi�cej nad sob� pracowa� mimo zm�czenia. Dzi� pisz� do ciebie z domu, bo zrobi�o si� ju� cieplej. Trzosek, jak si� okaza�o, pr�bowa� wykr�ci� si� od akcji skupu. I to so�tys! Przemawia�a przez niego ku�acka w�dka. Czas ju�, �eby go zatrzyma�. Trzeba oczy�ci� szeregi z plew i gnilnych produkt�w. Tyle jest po okresie b��d�w do odrobienia i nadrobienia. Jedno jest pewne: �y� w takich czasach to istotnie wielkie szcz�cie. Jeste�my ci�gle m�odzi, a staro�� nie b�dzie mia�a do nas dost�pu. * Jak cudownie by�o przedwczoraj na przechadzce, a potem u Ciebie w domu, kiedy obj�a� mnie za szyj� i pie�ci�a� bez zapami�tania, jak gdyby� mnie dawno nie widzia�a, a m�j Czeluskin rozrywa� lody. Pieszcz�c tak my�la�em, czy nie sp�oszy nas jaki� satyr przez okno. Czas si� d�u�y�. Wygl�da�a� jak osiemnastolatka w tej sukience r�owej z bia�ym. Dr�cz� mnie przykro�ci. Nie dor�czono mi zaproszenia na konsultacj�. Wspomnia�em o tym Markowiakowi, ale on odpowiedzia� mi tylko, bawi�c si� pi�knym kompletem angielskim, Watermanem, sk�adaj�cym si� z pi�ra, zakr�tki i d�ugopisu, �e s�ysza� nie tu, w biurze, tylko w CRZZ o mojej ci�kiej sytuacji. Z grup� siedmiu prelegent�w zatrzymali�my si� wygodnie w gospodzie jad�c na odpraw�. Tam zobaczy�em W�adka, Ma�eck� z jakim� prezesem i jego kumplami z ZSL?u. Wypili�my na pr�dce p�litr�wk�, zjedli�my kolacj� i ju� rozmarzeni wspominali�my dawne czasy. Poprosiwszy mnie na bok, W�adek zwierzy� si� poufnie, �e o mnie �le m�wi�, mianowicie, podobno wi�kszo�� pracownik�w jest pod moim wp�ywem i trzeba w stosunku do mnie zachowa� czujno��. Tak podobno Polkowska klarowa�a, �e mam zadawnione kontakty w powiatach, �e mnie co� ��czy z Tob�, co jest �le rozumiane w mie�cie, oraz �e zbieraj� na mnie materia�y si�gaj�ce do okresu przed po��czeniowego. �Bym ci� nie straszy�, jakbym nie mia� po co straszy�.� Rozstali�my si� w przyja�ni. Jakby jutro przyszed� Ciebie straszy�, co jest mo�liwe, bo jedzie w Twoje strony, to go uspok�j, �eby spa� spokojnie. Sprawa Twojego mieszkania jest u Polkowskiej, wi�c na razie, kochanie Ty moje, nie mo�na du�o pom�c. Ten dywanik z kuchni roz�� przy ��ku. My�l� te�, kochanie, Twoim urlopie i chc� sw�j do niego przypasowa�. Om�w te� na zebraniu rozbudow� sp�dzielni produkcyjnych. Ze stu sze�ciu obecnie do sze�ciuset na pierwszego wrze�nia. Om�w te� kredytowanie na nawozy sztuczne w rolnictwie. * Nie pisa�em przez par� dni, poniewa� zn�w czu�em si� opuchni�ty. Poza tym mia�em sporo roboty w pracy i du�o sprz�tania po rewizji. Dodawa�o mi tylko si� do �ycia wspomnienie, jak le�a�a� przede mn� w ekstrawaganckiej pozie i nie robi�a� wra�enia po��dania. By�a� wielka i wspania�a, cho� pozycj� mia�a� wyzywaj�c�, ale Tw�j obraz k��ci� si� o lepsze. Wywo�a�a� we mnie now� form� uczucia, po��da�em ci� sercem. 9 * Wczoraj wezwa�a mnie do siebie Polkowska i rozmawia�a ze mn� oko�o trzy minuty zapytuj�c kr�tko: ??Wy �lusarz? � Tak � odpowiedzia�em zgodnie z prawd�. W�wczas doda�a: Jest uchwa�a, aby fachowc�w kierowa� do zawod�w. P�jdziecie na POM?y. Musimy przewietrzy� zwi�zki. Co wy na to? � zapyta�a, a ca�y jej styl bycia pozowa� na wynios�o��. � Ano nic � odpowiedzia�em � jak uchwa�a, to uchwa�a. � Ukry�em starannie swoj� gorycz. � Na wasz� pociech� odchodzi tak�e Markowiak. � Zapyta�em, co to dla mnie za pociecha, ale ona u�miechn�a si� tajemniczo do obserwuj�cego to z ramienia m�odzie�y �odygi. By� pi�kny, gor�cy dzie�. Wyszed�em w tych swoich butach traktorach i pomy�la�em, �e trzeba kupi� l�ejsze buty zamiast pantofli na traktorach, przydatnych na zimowe s�oty, ale teraz za gor�cych. Markowiak czeka� na mnie w biurze blady i przygn�biony. Panowa�o nieprzyjemne milczenie. B��dnie wodzi� za mn� oczyma i mia� min�, jakby mnie chcia� przeprasza�. Poda�em mu r�k� i m�wi�: - Dzi�kuj� wam, Markowiak, za wsp�prac�. � Poderwa� si� w�wczas i przytrzymuj�c mi r�k� wyj�ka�: - Poczekajcie. � Nie mog� � odrzek�em � bo id� na repertorium z rosyjskiego. � Markowiak zacz�� kluczy� po pokoju od biurka do okna, od okna do biura. Zainteresowany obserwowa�em go, potem, jakby wiedziony przeczuciem, m�wi�: - Ciekawe swoj� drog�, kto mi si� tak przys�u�y�? � A on na to: - Wybaczcie mi, Zygmunt � i przechodz�c bez bruderszaftu na ty, kontynuowa�: - Powt�rzy�em tylko, �e� by� w CKL, tak mi m�wiono. � Wybacz� ci, Judaszu � powiedzia�em. Wtedy wyzna�, �e �w prezent, Waterman z mark� in England otrzyma� od Nawi�laka w dow�d wdzi�czno�ci za dotychczasow� wymian� my�li. Wszysko co m�wi� Nawi�lakowi, by�o przedmiotem analizy konfrontacyjnej na jego sekcji. Doda� r�wnie�, �e pi�ro nape�ni� atramentem specjalnym do wiecznych pi�r, ale jako� mu nie pisze. Zasycha atrament. Wyrazi�em przypuszczenie, �e b�dzie musia� kupi� oryginalny, ale i obaw�, �e mo�e natrafi� na trudno�ci z zaopatrzeniem. Jak si� dowiedzia�em jeszcze p�niej od Nawi�laka, Markowiak od dawna kopa� pode mn� do�ki, dosta� sk�d� informacje o mnie, chcia� si� przys�u�y�, my�l�c, �e zajmie moje miejsce, i mnie podkopa�, a� tu naraz za mn� wylecia� sam, i to jeszcze ni�ej. Ju� dwa miesi�ce temu z�o�y� podanie o moje mieszkanie, jednak jest sprawiedliwo�� i przesun�li go za to, �e od dawna wiedzia�, �e by�em w CKL, a powiedzia� o tym dopiero na ostatniej wymianie my�li. Nie mam �alu do naszych w�adz, poniewa�, jak ci o tym pisa�em, powiedziano mi, �e CKL sta� pomi�dzy londy�sk� RJN a KRN, organizowan� przez PPR, i by� dywersj� w ruchu robotniczym. Nie mia� szcz�cia Nawi�laka, do kt�rego w nocy przyszed� post�powy las i on si� zaci�gn��. Ci z CKL, po wojnie, powo�ywali si� na mnie jako na przyk�ad, kt�rym warto si� chlubi�. Tym mnie zgubili. Ale taki jest ju� m�j los, raz pod wozem, a raz z wozem. Gratuluj� Ci odznaki Dzia�acza Terenowego Kultury. To dla mnie prawdziwa du�a rado��, �ycz� te�, by� nadal wyrasta�a nad g�owy kobiecego aktywu. Nawi�lak, jak wiesz, kierowa� rewizj� w moim mieszkaniu i okaza� si� by� cz�owiekiem serdecznym i wysokiej idei. By� mi�y i sympatyczny, traktowa� to jako formalno��. Gadali�my sobie o tym i owym, interesowa� si� moimi warunkami bytowymi, by� oburzony brakiem centralnego w moim mieszkaniu. Rozpytywa�, ile trzeba pali� w piecu, sk�d si� nosi w�giel, nie pozwoli� niczego niszczy� ani zrywa� pod�ogi, ani nawet przecina� obraz�w. Kiedy za� zacz�to nak�uwa� sond� kanap�, ofukn�� ich gromko. Opowiada� o sobie. Przez d�u�szy czas pracowa� w wi�ziennictwie, a obecnie oczekuje awansu. Jednak, jak zd��y�em wyczu� w rozmowie, jego prze�o�ony Potocki nie pozwala mu si� wybi�. Ponarzekali�my sobie wsp�lnie. 10 * List Tw�j wydoby� ze mnie pierwiastki dodatnie, a nakaza� mi brzydzi� si� egoizmem i zacofaniem. Co wi�cej, potwierdzi�a� w li�cie znan� tez�, aby nie zniech�ca� si�, cierpliwie t�umaczy� i nie odrywa� od mas. Ty r�wnie� b�d� cierpliwa, pracowita i oddana sprawie, a przetrzymasz i wytrwasz. Czyja� niekompetencja nie mo�e podwa�y� naszej wiary w spraw�. A na przysz�o��, kochanie, trzeba si� wyzby� �wi�to�ci i bardziej fizycznie ocenia� sytuacj�. Pytasz mnie, kochanie, kt�re odchylenie jest gorsze, odpowiadam Ci, �e oba s� gorsze. Mia�em dzisiaj pi�kny sen. �ni�o mi si� mianowicie, �e jestem pos�em. Jecha�em do Warszawy, jak si� p�niej okaza�o, z kilku powod�w. Jako cz�onek komisji i wstawi� z�by trzonowe. Jako pose� nie wykupi�em biletu, a na miejscu wzi��em taks�wk�. Gmach Sejmu, ca�y bia�y, jakby unosi� si� nad miastem. Kiedy si� zbli�y�em, drzwi automatycznie si� otworzy�y, wsz�dzie dooko�a le�a�y chodniki. Trzeba by�o zdj�� beret, ale wcale nie by�o zimno, poniewa� grza�y kaloryfery. Potem ze wszystkich stron zacz�li nap�ywa� cz�onkowie komisji, nast�pnie wesz�y sprz�taczki z kaw�, cukrem i petitbeurrami, nast�pnie przewodnicz�cy w czarnym garniturze z siwymi faluj�cymi w�osami i �ywymi oczami podda� pod dyskusj� s�owo �felczer�. Komisja nasza podzieli�a si� na dwa demokratyczne obozy: ob�z stary, obcy, w kt�rym rozsiedli si� lekarze i ramole broni�c przestarza�ej nazwy, oraz drugi ob�z, w kt�rego by�em pierwszej lini. � Chodzi o to � wyk�ada�em � by s�owu temu nada� dzisiejsz� tre�� zgodn� z duchem czasu i za kt�r� posz�aby m�odzie�. Tylko nie �felczer� � tak jak nie m�wi si� zdyskredytowanej nazwy cyrulik. Nazwa felczer nie jest naszego pochodzenia, a klasowo si�ga czas�w pierwotnej akumulacji kapita�u w Polsce. � Postawi�em wniosek o zmian� nazwy na podlekarz, tak jak jest podpu�kownik, podporucznik lub podmajstrzy. Moje wyst�pienie wywar�o du�e wra�enie: ramole posinieli, a m�j ob�z bi� brawo. Zrobiono mi zdj�cie do gazety o szerokim zasi�gu. Poniewa� pora by�a p�na, a historyczna zmiana wymaga�a publicznej dysputy, zdecydowali�my od�o�y� spraw�. Wtedy uda�em si� do dentysty. W gabinecie przyj�to mnie poza kolejk�, dano ogromny wyb�r i wstawiono z�by trzonowe bez pieni�dzy. Kiedy si� obudzi�em, d�ugo le�a�em bez ruchu, rozmy�laj�c, jak m�j projekt wchodzi pod obrady Sejmu. W POM?ie idzie mi dobrze, ale wymaga to wielkiej pracy, poniewa� po pierwsze, s�abo znam si� na najrozmaitszych zagadnieniach, wi�c nadganiam teoretycznie, po drugie, moi wsp�towarzysze nie posiadaj� wyrobienia i poza niewielk� grup� aktywu dogada� si� z nimi mog� tylko na podstawie postulat�w demokratyczno?bur�uazyjnych. Wszystkie inne niemo�liwe s� jeszcze dla nich do przyj�cia. Stosuj� wi�c metod� demaskowania bur�uazyjno? demokratycznej hipokryzji i zdzieram z niej mask� fa�szu, ob�udy i zak�amania, wskazuj�c na nie ujawnione rezerwy. Odnosi to skutek pozytywny. Obecnie prowadz� polemiki na temat Tajwanu. Niekt�rzy z nich przy pracy � a nie wszystkim chce si� pracowa�, bo czekaj� na jak�� wielk� maszyn�, o kt�rej czytali, zamiast wzi�� si� do kosy albo d�uba� w starym sprz�cie � zacz�li mi dowodzi�, �e w przysz�ym ewentualnym starciu si� USA i ZSRR zwyci꿹 Amerykanie. � Zgoda � odrzek�em pohamowuj�c si� i nie wdaj�c w rozwa�ania sytuacji militarnej � ale wtedy zjad� dawniejsi dziedzice, fabrykanci i inne robactwo, zabior� wszystko, co lud obecnie posiada w swych r�kach. � Co to, to nie � wykrzykn�li. Na og� z naszymi pracownikami, zreszt�, s� w wi�kszo�ci ubocznym produktem odesz�ych klas, dogada� si� jeszcze mo�na, chocia� niekt�rzy maj� wyroki z zawieszeniem. Ale s� i tacy zatwardziali, kt�rzy ju� nie s� produktem, ale embrionem odesz�ych klas, i z tymi walka pozostanie na �mier� i �ycie. Jak�e chcia�oby si� przytuli� do swojej jedynaczki, ale tak jak si� przytula do ciep�ej ko�dry. Na jedwabnych safianowych poduszkach by� spa�a na naguska, przykryta zwiewnym mu�linem, bym m�g� zawsze odchucha� i wypie�ci�. Zniewala�bym Ci�, kochana, ca�usami i zaci�ga� w zacisze, i porucha� serdecznie, a�eby Poluni ziemia zadr�a�a pod dup�. To zn�w poszed�bym na daleki spacer, na poziomki i jagody, i za czu�o�� potrzyma�. 11 * Chwyci�y mnie czarne my�li, Kochana ty moja! Straci�em ochot� do �ycia po ostatniej z Tob� wizycie na dancingu w gospodzie. Jak�e Ty mog�a� tak post�pi�? To, �e jeste� kokietk�, zawsze wiedzia�em. Ju� wtedy, gdy w dniu naszego poznania na kolacji odda�a� mi swoje mi�so. Ale tego ostatniego wieczoru znie�� ju� nie mog�em. Przedzierzgnij si� w moj� sk�r�. Jak siedz� z ca�ym towarzystwem i patrz�, jak Ty sobie ta�cujesz z Nawi�lakiem, jak si� przyklejasz w ta�cu i u�miechasz. Prze�ywa�em m�ki jak Tantal. Owszem, na pocz�tku ta�czy�a� skromnie z opanowaniem, gustownie i z elegancj�, jak na przyzwoit� pann� przysta�o. Siada�a� z mojej prawej strony i dyskretnie czyni�a� wra�enie oddzia�ywania na mnie. Ale potem chcia�em zbeszta� ciebie za Twoje zachowanie, wprost nawymy�la�, jak cz�owiek, kt�ry z bezsilno�ci nie wie, co pocz��. Ty nie mia�a� prawa moralnego tak mnie ch�osta�. Dlatego ja rozpocz��em picie i ostatecznie zasn��em z g�ow� na stole. A r�wnie� potem, kochanie, nie chcia�a� mnie wpu�ci� do domu mimo d�ugotrwa�ego dobijania si�. Wszystko bym Ci wyja�ni�, uca�owa� gryz�c nieludzko. �wiat by�by poza nami, a cia�o Poluni z mn�stwem niebieskich �y�ek odurza�oby mnie nami�tnie. Rzuci�bym si� na ciebie jak Mefisto. Twoja bezbronna postawa sta�aby si� k��bami uczu�, kt�re chcia�bym przebi�, a tak wyjecha�em samotny, wr�ci�em do domu i poddawa�em si� z�o�liwym my�lom. Chcia�em zniszczy� swoj� mi�o�� do Ciebie, nie patrze� wi�cej w Twoje oczy. Chwilami, gdy nachodzi�a mnie najsilniejsza depresja, my�la�em o Tobie i wyobra�a�em sobie Ciebie w rozmaitych najbardziej, zdawa�o mi si�, zdyskredytowanych pozycjach. Jak wspinasz si� na palce, obejmuj�c kogo� czule, ca�ujesz nami�tnie, g�aszczesz itd. In�ynier Podsiad�y poinformowa� mnie poufnie, �e ma dla mnie troch� t�uszczu do sprzedania. Napisz mi, kochanie, mo�liwie grzecznie, cho�by tak, jak Kurcewicz�wna odpowiada�a Bohunowi. * M�j przyjacielu najdro�szy. Tobie jednej ufam. Wi�c jednak zwyci�y� Tw�j sentyment do mnie w powi�zaniu z moim szczerym przyznaniem si� do winy. To daje razem pi�kn� spraw�. I dlatego nie zamierzam rejterowa�. W pracy idzie mi ci�ko. Tylko wspomnienia o Tobie, o naszych przekomarzaniach, kiedy to gryz�a� mnie nami�tnie i ca�owa�a�, a kiedy by�em zm�czony, k�ad�a� mi si� na nogach, trzymaj� mnie przy �yciu. Pami�tam te nasze pieszczotki, gdy� mi si� odcina�a dowcipnie i ze znajomo�ci� rzeczy, troch�, powiem, perfidnie, a nawet i �obuzersko. Musia�em spojrze� na Ciebie z innej strony i dziwi�em si� nawet, gdzie si� podzia�a moja skromni�a, bo tu naraz wyros�a europejska kobieta, co to, jak to si� m�wi, z niejednego pieca jad�a. Nie tylko kochanka, i kolega-przyjaciel, ale nawet wamp. Rozumiem , jak czu�a� si� dotkni�ta, kiedy wyja�ni�a mi si� sprawa, �e Ty z Nawi�lakiem ta�czy�a� dla mojego dobra, m�wi�c mu o mnie komplementy i nawi�zuj�c do zdarze�. Postawili nam takie zadania przy opracowywaniu nowego planu, �e wypad�o, �e nasza narz�dziownia b�dzie musia�a by� rozbudowana � i park maszynowy, i ludzie � jedena�cie razy. W zwi�zku z tym w dniu wyp�aty grupa robotnik�w w narz�dziowni na drugiej zmianie urz�dzi�a libacj�, by�y nawet �piewy. Przewodniczy� Buza � kierownik naszej stra�y przemys�owej. Ale najgorsze to, �e na zako�czenie zepsuli zar�wno karty zegarowe, jak i sam zegar, w zwi�zku z czym stosunki w pracy zrobi�y si� napi�te. Powiedzia�em Buzie par� s��w do s�uchu, a potem dowiedzia�em si� od Ja�ochy, �e kiedy wprost z zebrania poszed�em kupi� t�uszcz od Podsiad�ego, za mn�, kryj�c si� w rowie i w krza- 12 kach, szed� podobno Buza i �ledzi� moje kroki, gdzie id� i po co id�. Wczoraj zadzwoni� do mnie komendant posterunku MO, abym przyby� do niego. Chodzi�o o trzech naszych pracownik�w, kt�rzy pokradli �o�yska. Dwaj z nich wydawali mi si� warto�ciowi, ale nie u�wiadomieni, stanowi� jednak cenny materia� fizyczny. Na skutek moich interwencji komendant ich wypu�ci�. Za to komendant poprosi� mnie, abym wyja�ni� i uzupe�ni� trzydzie�ci pyta� na egzaminie z Konstytucji. Zwo�a� wi�c ca�y posterunek i ponad godzin� klarowa�em im. Ca�uj� Ci�, kochanie. Od�ywiam si� dobrze. Jem du�o pomidor�w, niestety, ostatnio bez cebuli, za� dla mnie pomidory bez cebulki, to jak Poleczka bez koszulki z falbankami. My�la�em o tym, co mi m�wi�a�. To jednak jest niebezpiecznie. M�g�bym przezi�bi� ca�� swoj� m�sko��. * Przyjecha� do nas autor z Warszawy na spotkanie autorskie. M�wi� pi�knie o obowi�zkach obywatela wobec pa�stwa, cytowa� wiersze, kt�re zach�ca�y do przetrwania w czasie okupacji, a tak�e wsp�czesne. Wzywa� nas do rozwijania swego intelektu oraz do pisania wierszy. Ja, jak wiesz, czyni� to, ale nie zdradzi�em si� z tym. Poleca� nam, aby�my czytali ksi��ki najlepszego ameryka�skiego pisarza, Howarda Fasta. Jest to ksi��ka o prze�ladowaniach Murzyn�w. Trudno uwierzy�, �e s� na �wiecie tacy ludzie. Dyskryminacja i rasizm nape�niaj� mnie g��bokim zniech�ceniem . Zach�ca� tak�e do obejrzenia filmu Wilcze do�y. * M�j przyjacielu najdro�szy. Tobie jednej ufam. W pracy idzie mi ci�ko. Jak ci wiadomo, Nawi�lak wprowadzi� si� do mojego mieszkania, kt�re musia�em zwolni�, otrzymuj�c zast�pcze. W tej sytuacji, kochanie, przesta�em wierzy� w szczero�� jego intencji, chocia� ca�ym swoim zachowaniem pozuje na przyjacielsko��. Zaczynam zastanawia� si�, kochanie, czy to czasem nie kreatura i karze�. Musz�, niestety, przyzna�, �e wygl�d cz�owieka jest odbiciem jego charakteru, za� charaktery skryte i nieufne, tak jak Nawi�lak, stoj� na granicy wyzysku i ucisku, cho� czasami wynosz� si� ponad poziomy i s�u�� ca�ej klasie, bez wyj�tku. Gotowi do ka�dej akcji, lecz z materialnego punktu widzenia. Wyrachowani, obliczalni i skuteczni. Nie rodz� pozytyw�w, sami s� wzorem, siej� wok� siebie ch��d, podk�ad do cichego oporu lub na�ladowania dopiero na dalsz� met�. Kocham Ci� nie tylko z po��dania, ale i z przywi�zania, i z charakteru. Pami�tam Ci� dok�adnie, Tw�j mi�y, �ywy, m�odzie�czy profil i urocz�, dojrza�� fizys. W�osy moderne uk�ada�y Ci si� na g�owie. By�a� tak pi�kna, �e strasznie �a�owa�em, �e mia�a� dla mnie tylko chwil� czasu, poniewa� jecha�a� obs�ugiwa� biblioteki, tak �e nie mog�em si� nacieszy� twoj� przytuln� zadum�. Opowiem Ci, moja mi�a, charakterystyczne zdarzenie. Ot� par� dni temu, wieczorem, przechadza�em si� w pobli�u mojego poprzedniego mieszkania, rozmy�laj�c o tych i o innych chwilach dobrych i z�ych, kt�re tu sp�dzi�em i kt�rych nie sp�dzi�em . Po pewnym czasie spostrzeg�em, �e moje (dawne) mieszkanie t�tni �piewem i ta�cami. Czuj�c si� zaintrygowany, przystan��em po drugiej stronie ulicy, dyskretnie obserwuj�c okna zas�oni�te firankami. Up�yn�o troch� czasu i mieszkanie moje zacz�li opuszcza� rozbawieni go�cie, w�r�d kt�rych, kochanie, rej wodzi� Nawi�lak, najwidoczniej pe�ni�cy funkcj� gospodarza ca�ej uroczysto�ci. Przechodz�c wymieniali komentarze na temat braku w�dki. Sam Nawi�lak sprawia� wra�enie pewno�ci siebie, zatacza� si�, �ci- 13 skaj�c Wand� Radziwi�ko, pracownic� poczty, po plecach i poni�ej. Przeszli ha�a�liwie, obserwowani z mieszanymi uczuciami przez s�siad�w. Nast�pnie Nawi�lak zatrzyma� si� przy figurze za skwerkiem, odepchn�� Wand� Radziwi�ko, wykrzykn��: - Stacja odlew! � wydoby� u�ana i pocz�� sika� pod figur�, wspomagaj�c si� gwizdaniem oraz krzykiem: - Kto si� nie odleje, temu sparszywieje! � Co jego otoczenie, cz�ciowo id�c w jego �lady, kwitowa�o generalnie wybuchami �miechu. Potem ca�e towarzystwo przetoczy�o si� dalej na zmartwia�ych oczach przechodni�w. Kochanie, by�em wstrz��ni�ty. Nast�pnego dnia zwolni�em si� z pracy i uda�em si� bezpo�rednio do prze�o�onego Nawi�laka. Uprzejmie zaprosi� mnie do pokoju, posadzi� przy stole, nala� herbat� i osobi�cie wkroi� do niej kawa�ek cytryny. Od pierwszej chwili budzi� wra�enie zaufania, chocia� do tej pory znali�my si� przelotnie. Wypytywa� mnie o pogod�, o przebieg prac remontowych, zdrowie �ony, a nast�pnie zamilk�. Potocki to m�czyzna niedu�ego wzrostu i wybitnej urody, jakkolwiek z lekk� tendencj� do tycia. Jest brunetem o kr�conych czarnych w�osach i arystokratycznym haczykowatym nosie. Zreferowa�em mu spraw� zachowania si� Nawi�laka. Wys�ucha� jej z ca�� �yczliwo�ci�, a nast�pnie zamy�li� si� na d�ugo. Potem zacz�� analizowa� przebieg zdarzenia. W ogromnym skr�cie mia�o to nast�puj�cy przebie: K�ad� nacisk na m�odo�� i temperament Nawi�laka, z kt�rym mia� ju� k�opoty nie po raz pierwszy. Ot�, jak si� okaza�o, Nawi�lak miewa� g�o�ne ekscesy z ch�opami, dotyczy�o to zw�aszcza tych ch�op�w, kt�rzy byli s�siadami jego ojca, ze szczeg�lnym uwzgl�dnieniem tych s�siad�w, kt�rych byd�o wchodzi�o jego ojcu w szkod�. Tak�e i w stosunku do omawianego wydarzenia nie zawaha� si� Potocki zaakceptowa� swoj� dezaprobat�. Wzi�� mnie pod r�k�, podszed� do okna, sk�d roztacza� si� pi�kny widok na ca�e miasteczko, nad kt�rym mia� piecz�. � Szcza� � m�wi� � Nawi�lak mo�e i s�usznie, ale b��dem by�o wykonanie tego przy ludziach, do tego szczanie jest broni� nies�ychanie prymitywn�, p�j�ciem na �atwizn� i zwyk�ym awanturnictwem. Ludzie mog� obrazi� si� religijnie w imieniu totema, to dzieci�ca choroba lewicowc�w � zako�czy� Potocki. Podzi�kowa� mi za wi� i odprowadzi� do drzwi, opowiadaj�c szeroko o zagadnieniach pi�trz�cych si� przed nim w pracy zawodowej. I bardzo serdecznie prosi�, abym do niego zadzwoni�. Wypili�my po du�ej kawie, du�ym likierze i torciku. Wyszed�em z tego spotkania pe�en najlepszych wra�e�, umocniony na duchu, z odzyskan� wiar�, z mocnym przekonaniem, �e nikt mnie nie odwr�ci z raz obranej drogi, by i�� zawsze naprz�d i wierzy� w szcz�cie ludzko�ci. Je�eli za�, kochanie moje, chodzi o Twoj� sytuacj�, pami�taj, co nast�puje: w bibliotece nie zniech�caj si� i nie daj si� odsun�� od toku walki. Musimy czeka� na opatrzno��, pracowa�, pog��bia� nasz� wiedz� i zdobywa� warto�� osobist�. Uwa�aj na siebie, poniewa� zajmujesz stanowisko w �e�skim aktywie, jeste� kobiet�, kt�ra w waszym sfeminizowanym zawodzie mo�e zagra�a� m�czyznom nie tylko p�ci�, ale i rozumiem. Na razie za� nie wolno Ci si� zdradzi� do W�chala z twoim punktem widzenia. Dobrze zrobi�a�, �e si� pohamowa�a�. Przemy�l zawsze ka�de zagadnienie i dopiero p�niej odpowiedz, ale ju� nie jemu czy danemu interlokutorowi, ale komu� innemu. Pami�taj, �e takim tylko si�a imponuje, a si�� twoj�, kochanie, mog� by� tylko sprzyjaj�ce okoliczno�ci, kt�rymi mo�esz ich pogn�bi�. W przeciwnym razie oni b�d� mieli mo�liwo�� zastanowi� si� i szuka� okazji do pogr��enia Ci�. Pami�taj, kochanie moje najdro�sze, �e m�ciwo�� jest nieod��czn� cech� wszelkich oportunist�w, je�li nie g�upoty. M�ciwo�� idzie w parze z dalekim zacofaniem i oportunizmem, jest cech� s�ugus�w, zwyrodnialc�w i wszelkiego rodzaju zaprza�c�w. Dlatego Ty, kochanie, najpierw musisz stoczy� walk� o usuni�cie Roszaka, w sojuszu z W�chalem i jemu podobnymi, a dopiero nast�pnie wzi�� si� za swoich dotychczasowych sojusznik�w, kt�rzy s� fa�szywi. Inaczej b�dziesz zgubiona i mo�e to spowodowa� nawet zachwianie si� Twego �wiatopogl�du. 14 * Zn�w nie mog�em Ci� odwiedzi� z powodu wyt�onego ko�czenia planu. Dodatkowo mam k�opoty z ch�opakiem Walczaka, kt�rego, jak wiesz, protegowa�em do naszego wydzia�u, a kt�ry porani� no�em w niedziel� jednego z pracownik�w. Zarzucaj� mi , �e to m�j protegowany. A ju� mia� wezwanie do wojska, za tydzie� by�by w mundurze, a tam zrobi�by z niego cz�owieka. Co gorsza, przy rewizji szafki znale�li u niego pi�� niedoko�czonych no�y, kt�re robi� jako fuchy, na handel, zamiast roboty w�a�ciwej. Zapytujesz mnie, kochanie, co oznacza�y rysuneczki na ostatnim li�ciku, kt�ry Ci wys�a�em. Nakre�lone poni�ej, kochanie, k�eczko symbolizuje przybli�one kszta�ty Twojej mi�o�ci, przekazywane Ci ku pami�ci, za� trzy fale u do�u imituj� fa�deczki na pupci. * Tak, wiem ju� oczywi�cie, kochanie, o tym, �e Wa�ko zosta�a przesuni�ta, a ty awansowa�a� na zast�pc� Wachala w sieci bibliotek. S�ysza�em r�wnie�, �e widziano Ci� z Nawi�lakiem. Zn�w nie wiem, jak do tego podchodzi�. Jak ju� Ci pisa�em, jest to cz�owiek bez warto�ci, kt�remu Potocki zatrzyma� awans. Nie wiem, czy, je�eli zamierzasz, jak pisa�a� poprzednio, spotyka� si� z nim w mojej sprawie, b�dzie to mia�o jakikolwiek skutek pozytywny. Pami�taj, kochanie, �eby� skupi�a si� na pracy zawodowej i spo�ecznej, bo stracisz swoj� pozycj� na terenie miasta i powiatu i dasz wyraz swojemu negatywnemu stosunkowi. Uwa�aj, �eby� nie lata�a do kole�anek, bo potem pomy�lisz, �e dla odmiany przyda�by si� jaki� kolega. Dziwi� si� b�d� zawsze i walczy� z tymi, kt�rzy z mitu pracy znojnej przejd� dobrowolnie do lamusa historii i pokryj� si� pow�ok� mu�u. I pomy�l, �e uchodzisz w powiecie za jedn� z najlepszych, je�li nie najlepsz�. B�agam Ci�, zdawaj sobie z tego spraw�, a i z tego, �e wsteczno�� ob�apuje nas i w�azi w nas jak powiew wiosenny. Dzi� ze wzgl�du na upa� za�o�y�em kapcie na go�e stopy bez skarpetek. Zrobi�em to przede wszystkim dlatego, �e okropnie dr� si� skarpetki, ju� po czterech-pi�ciu dniach nadaj� si� do reperacji. Po drugie, zwijaj� si� pod podeszwami i tworz� odgnioty, po trzecie, chc� te kapcie w tym sezonie donosi�. Chodz�c, zauwa�y�em, �e jest bardzo ch�odno i wygodnie. I prosz� Ci�, kochanie, nie kontaktuj si� z Nawi�lakiem, cho�by to nawet by�o konieczne. Co do spraw mi�dzynarodowych, to patrz�c z naszego punktu widzenia dochodzi si� do wniosku, �e zachodnio-europejscy kierownicy naw pa�stwowych utracili ju� wszystkie atuty i zostali przez w�asne narody zepchni�ci na pozycje, nie daj�ce �adnych szans utrzymania. I tylko spraw� g�upiego przypadku lub nadludzkich wysi�k�w utrzymuj� si� przy w�adzy. * Ty na pewno ju� s�odko zasypiasz, dochodzi jedenasta, a ja rozebra�em si�, by pogaworzy� z Tob� chocia� na odleg�o��, pomarzy�, jak to na spacerku w lasku krzy�em przykucniesz za kamieniem, a stary nie pozwoli ci, jak onegdaj, u�y� chusteczki, ale sca�uje wszystkie kropelki. Niezno�na dzi� by�a kaniku�a. Wsta�em o 7.30, ale potem zrobi� si� tumult w domu, bo dziadek Basi zesztywnia� (sparali�owa�o go). Dopiero zastrzyk dy�urnego lekarza-specjalisty z ubezpieczalni naprzeciwko przywr�ci� mu przytomno��. Nadci�gn�a ca�a rodzina zaalarmowana wypadkiem. Ale ca�y czas Ty sta�a� mi przed oczami, wyrzuca�em sobie, �em do Ciebie jednak nie pojecha�, a tak chcia�em by� przy Tobie. By� mo�e nieco przesadnie histeryzuj�, ale marzy�em o tym, �eby wyskoczy� do Was i obej- 15 rze� to nowe mieszkanie, do kt�rego si� w�a�nie sprowadzi�a�, a o kt�re tak d�ugo daremnie stara�y�cie si� z mam�. Do tego nie mog�em przyjecha� pom�c w przeprowadzce. Wstydz� si� tego, kochanie, i nie my�l o mnie �le. Rozmaza�em si� teraz jak jaki� �azienkowy drobnobur�ua lub inny libera�, ale ma�o ze sk�ry nie wyskocz�, tak mi si� chce do was jecha� i obejrze� te dwa pokoje, kt�re mi tak pi�knie, z plastyk� opisa�a�, �e widz� je w szczeg�ach. Ten pierwszy du�y, cztery metry na cztery, z ��kiem, drugi mniejszy dla mamy oraz kuchnia z widokiem na ulic�. A i do wyg�dki masz teraz, kochanie, bli�ej, zaledwie kilkana�cie metr�w. Pewno nie znasz jeszcze szczeg��w, kt�re mnie przekaza� W�adek. Ot� wyobra� sobie, opowiem Ci pokr�tce, co zasz�o. Odby�o si� przyj�cie wewn�trzne, na kt�rym byli: Nawi�lak, Lipa, Polkowska, W�chal i par� os�b z miejscowego aktywu. Wszyscy du�o pili poza W�chalem, kt�ry, jak wiadomo, cierpi na serce. Ale Nawi�lak i Polkowska zach�cili go do wypicia jednego kieliszka. Spotkanie si� przed�u�y�o. W�chal za� mia� jeszcze wyst�pienie w gromadzie. Poniewa� nie by�o kierowcy, Nawi�lak zaproponowa� mu, �eby wzi�� jego samoch�d s�u�bowy. On zgodzi� si� ch�tnie na t� uprzejmo�� i wsiad� do samochodu, ale zaledwie przejecha� kilkadziesi�t metr�w, zosta� pechowo zatrzymany przez milicyjny patrol, kt�ry stwierdzi�, �e pi�, i pomimo jego protest�w i ��da� zawiadomienia b�d�cych na wewn�trznym przyj�ciu dzia�aczy zosta� doprowadzony do celi przez funkcjonariusza, kt�ry okaza� si� by� s�u�bist�, i przetrzymany do rana. Rano wpad� Nawi�lak i komendant posterunku i oburzeni na funkcjonariuszy dali im t�g� szko��. Komendant przeprasza� W�chala przez dobrych dziesi�� minut, za� protok� zosta� na jego oczach podarty. Wr�cili do miasta w najlepszej komitywie, �artuj�c sobie z tamtej sprawy. A� tu W�chal zosta� wezwany do Wojew�dztwa, gdzie ze wsp�czuciem i sympati� o�wiadczono mu, �e powinien wycofa� si� z tego terenu, bo zosta� skompromitowany ekscesami po pijanemu. Zapytano go, czy uwa�a, �e na takim stanowisku jak jego mo�e przebywa� cz�owiek pij�cy i siedz�cy w komisariatach i czy autorytet takiego cz�owieka jest wysoki. Potem zaproponowano mu posad� dyrektora PGR. Tak wi�c, kochanie, wygl�da wszystko na to, �e W�chal nie b�dzie Ci ju� d�u�ej bru�dzi� na drodze do obj�cia kierownictwa sieci bibliotek. Tak, kochanie, sprawiedliwo�� znajduje przejaw w zwyk�ym �yciu. Powinno nas to zape�nia� wol� walki i zwyci�stwem. Czytaj, kochanie, pras� i �led� wszystko, poniewa� panuje du�e o�ywienie i m�wi si� o przemianach. Tak�e u siebie widz�, �e narasta niezadowolenie na dogmatyzm i przerost w�adzy. Mam ju� gotowe wnioski. Ale widzia�em dzi� z okien poci�gu, jak ch�opi na pot�g� stan�li do �niw. By�o w tym co� wielkiego i wzruszaj�cego zarazem. Gromada staje si� dzi� centralnym zagadnieniem niczym j�dro atomu. Tote� poczekam. * B�d� musia� zwo�a� prezydium rady kobiecej. Jak mi meldowa� Ja�ocha, nowy komendant naszej stra�y przemys�owej, podobno Buza w biurze na krze�le pozwala� sobie ze Szczepa�k�wn� na rzeczy niemoralne. Do tego trzeba przynajmniej troch� zbli�enia i sympatii. * Wczoraj wys�ucha�em ca�ego przem�wienia przez radio od 21 do 23.06. Gdy m�wca sko�czy�, wsta�em i zawo�a�em cicho, kochana moja, najdro�sza!: - Niech �yje! � Ci�ar spad� z serca, co przygniata� i d�awi�, i jakie� niewys�owione szcz�cie, rado��, i duma na- 16 pe�ni�y moje serce i dusz�. Chwa�a za to, �e poczuli�my si� wolni i dostojniejsi. Mamy program, mamy wskaz�wki, kt�re bezb��dnie okre�la� b�d� nasz wysi�ek i kierunek naszego marszu. Ja osobi�cie wstydz� si�, �e ulega�em nastrojowi z g�ry. By�em na spacerze z Markowiakiem. Wnosimy pismo o zrehabilitowanie. �odyga zgodzi� si� je podpisa�. On to teraz zupe�nie inna osobowo��. Po przem�wieniu, kt�rego tak�e wys�ucha� przez radio, p�aka� dwie noce. Po powrocie do domu nasmarowa�em p�ynem odcisk i pisz�. * Jak wiesz, zosta�em odwo�any z PGR i otrzyma�em nominacj� na cz�onka komisji oczyszczaj�cej zwi�zki. Mamy huk roboty, tyle jest po okresie b��d�w do odrodzenia i nadrobienia. Je�d�� w teren i wyst�puj�, odrabiaj�c mi�dzy innymi dyktatorskie zap�dy Nawi�laka, kt�ry mia� wad� � ludzi mia�d�y�. Z lud�mi trzeba pracowa�, a nie administrowa�, a Nawi�lak administrowa� i przegina� pa��. Ka�dy, kto kupi� ubranie, by� dla niego ko�tunem i groszorobem. Wsz�dzie wprowadzamy nowy, ludzki, liberalny kierunek. W prasie ukaza� si� artyku� �odygi o Nawi�laku , bez nazwiska. Jak Ci ju� wiadomo, Nawi�lak zosta� przesuni�ty na zast�pc� kierownika szko�y podstawowej z zadaniem nauczania lekcji �piewu. Jest on istotnie obdarzony przez natur� pi�knym g�osem, barytonem. S�ysza�em go nieraz, jak �piewa� na przyj�ciach, odbywaj�cych si� w moim dawnym mieszkaniu, do kt�rego ostatnio, jak wiesz, wprowadzi�em si� z powrotem. M�wi�em kr�tko � czterdzie�ci minut � na wczorajszym wyst�pieniu, po zako�czeniu zbi�rki dla dzieci korea�skich. M�wi�em dobrze, bo zagrali mi i od�piewali Mi�dzynarod�wk�, czego nie zrobili g��wnemu referentowi. By� ze mn� �odyga, �piewa� fa�szuj�c. Martwi� si� o niego, bo zacz�� pi�. Nie �a�uj krytyki organ�w wy�szych, oceniaj si� samokrytycznie i wskazuj na elementy niedoci�gni��. To szcz�cie �y� w nowych czasach. Czasach walki i wielkich przemian. Bij si� o zaufanie i uwa�aj, �eby sprawy osobiste nie wzi�y w Tobie g�ry nad og�lnospo�ecznymi. * Zn�w nie mog�em do Ciebie przyjecha�. By�em na interwencji w terenie oraz na posiedzeniu inauguracyjnym Rady Sto�ecznej Towarzystwa Wiedzy Powszechnej, gdzie by�em delegowany. M�wi�em o potrzebie podnoszenia kwalifikacji i przysz�o�ci naszej kultury. Atakowa�em formalizm i tendencje dogmatyczne. Wr�czy�em tak�e odznaczenia przodownikom. Wyobra� sobie, �e powiatem kieruje nasza znajoma Stefaniak�wna. Zaprosi�a mnie do gabinetu. � Chod�cie, S. � m�wi � pogadamy. � O�wiadczy�a, �e nie lubi pruderii. Zapyta�em �artem o m�a. Ona machn�a r�k� i nie zbita z panta�yku, opar�szy �okcie na kolanach i hu�taj�c nimi, m�wi patrz�c mi w oczy: - Ze starymi dzia�aczami to si� ca�kiem inaczej rozmawia. Nowi to smarkacze. Nie by�o to, jak dawniej. Panowa� inny duch, inna atmosfera i by�o wi�cej prawdy i szczero�ci w robocie. � O�wiadczy�em, �e si� z ni� nie zgadzam i przyst�pi�em do om�wienia wszystkich zalet i zmian na korzy��. Ale ona kr�c�c przecz�co g�ow� przytuli�a si� do mnie ca�ym cia�em. Na szcz�cie z do�u kto� zacz�� si� dobija�. Okaza�o si�, �e to ju� przyjecha� po mnie samoch�d, abym jecha� do klubu Ruchu, gdzie przodownicy w czytelnictwie wr�czy�em ksi��k� Wrzesie� Putramenta z moj� dedykacj�. Co do Twoich uwag o Wrze�niu, zgadzam si� ca�kowicie i dlatego autor zaj�� kluczowe stanowisko w kszta�towaniu nowej literatury. W drodze powrotnej samoch�d si� zepsu�, tak �e musia�em nocowa� w hotelu Grand. By� to cztero��kowy nie opalany pok�j. 17 Same prostytutki, alfonsi i zaopatrzeniowcy. A milicji i kelner�w ani na lekarstwo. Straszne rzeczy, kochanie, i kompletny brak przeciwdzia�ania ze strony czynnik�w politycznych. Samoch�d zepsu� si� na dobre, tak �e wraca�em autobusem. Lubi� je�dzi� autobusem, szczeg�lnie siedzie� na jednym z ostatnich miejsc � mam wtedy wra�enie, �e jad� na hu�tawce, �e po�eram przestrze�. Chcia�bym by� kierowc�. Marzy�em o tym, aby kupi� Ci niedu�y samochodzik i aby by� Tw�j i Twoim cia�em wype�niony, aby� czu�a si� w nim jak w swoim pokoju, abym i ja si� w nim ko�o Ciebie dobrze czu�, gdy b�dziesz go prowadzi�. Gara� by�my pobudowali, na razie drewniany, z tej budy na podw�rku. By� mog�a wzi�� do niego mam� i przewie�� j� na spacer szos�, za las. Siedzia�bym ko�o Ciebie. I powiem Ci, �e my�l�, kochanie, wygramy. Cho� jeszcze trafi� w totka na razie nie mog�, ale jestem na najlepszej drodze. Trafi�em ju� w szeregach. Ale nie mog� trafi� w cyfrach. Zamiast 2 typuj� 3, zamiast 25 � 22, zamiast 31, 32 i 33 typowa�em 30, 34 i 35. Te wahania odzwierciedlaj� stan mojego uk�adu nerwowego, ale my�l�, kochanie, �e i ten mankament opanuj�. * Czy pami�tasz, jak raczyli�my si� lodami w celuloidowych naczynkach? Przyjecha� do Ciebie nie mog�, bo centrala, czyli magistrala g��wna, zwi�kszy�a dop�yw gazu, za� gaz pop�yn�� zwi�kszonym ci�nieniem na stanowiska pompowe, powoduj�c po�ar. Na szcz�cie ofiar w ludziach nie by�o, ale straty finansowe du�e. Jaka� pi�kna i zgrabna jeste� w tej bia�ej sukni! By�a� w niej troch� Chochlikiem, kiedy szli�my na spacer wzd�u� szosy. Du�o jest do odrobienia. Na do�ach pija�stwo, demoralizacja, kliki i uleg�o��. Polkowska z�o�y�a rezygnacj� � by�a to rezygnacja wymuszona. W swoim wyst�pieniu podkre�li�em niedostateczn� rol� starego aktywu w sensie oddzia�ywania i wychowania m�odej, naukowej, lecz niedo�wiadczonej administracji. Napomkn��em o Nawi�laku. M�wi�em ostro i d�ugo, gor�co oklaskiwany. Tak t�skni� za swoj� s�odyczk� i marz�. * Jak widz� z Twojej odpowiedzi, m�j poprzedni list nie doszed� albo wpad� w niepowo�ane r�ce. Wi�c informuj� Ci�, �e uznano za potrzebne poskromi� moje liberalne zap�dy. Wys�ucha�em reprymendy, z kt�rej wynika�o, �e mam zmienno�� ocen i jestem elementem niezdyscyplinowanym, zwolennikiem anarchii, nieodpowiedzialno�ci i awanturnictwa. Tak wi�c obecnie pracuj� jako kierownik szko�y podstawowej, a moim zast�pc� jest Nawi�lak. Poprzedni kierownik szko�y sku�aczy� si� � mia� dwie krowy, par� �wi� i dzier�awi� boisko sportowe na sw�j u�ytek. Ostatnio rozpija� uczni�w i musia�em go przenie��. Du�o my�l� o R�y Luksemburg i jej nieszcz�liwym losie. Ja te�, kochanie, mam dla niej wiele szacunku i wsp�czucia, tak jak i dla Wery Kostrzewy. Kobiety te nie zazna�y szcz�cia osobistego, bezwzgl�dnie jej autobiografia powinna znale�� wykonawc�. Nawi�lak jest rozgoryczony. Z niech�ci� m�wi o obecnych stosunkach. Przesta� nawet �wiczy� podnoszenie ci�ar�w, uwa�a, �e sta�a mu si� krzywda. Z gorycz� m�wi o Potockim, kt�ry, przeciwnie, awansowa� i przeniesiono go do Warszawy. Nawi�lak zapu�ci� d�ugie w�osy, tak zwan� jask�k�, i nosi jaskrawy krawat. Podobnie ubiera si� ca�y kierowany przez niego ch�r szkolny. Je�li chodzi o mnie, to pora�ka moja lepiej mnie ustawi�a politycznie. Pr�dzej b�d� m�g� pozby� si� drobnomieszcza�skich nalecia�o�ci. Za bardzo ulega�em sugestiom z g�ry, zbyt mi�kki, socjaldemokratyczny mia�em kr�gos�up. Pr�bowa�em dyskutowa� z Nawi�lakiem, ale kr�ci� g�ow�. Co wi�cej, zwr�ci� si� do mnie ze s�owami: - Bo 18 powiedzcie sami, Sierpie�, �eby by�o inaczej, to by by�o zupe�nie inaczej. � Uci��em rozmow� m�wi�c, �e ja tam w szczeg�y nie wnikam. Do imperializmu trzeba stasowa� podej�cie walki, a nie koegzystowa� i zach�ystywa� si�. �wiat kapitalistyczny trzeba osaczy�, niech si� sam gotuje. Powsta�yby pi�kne poematy, kt�re rykoszetem podnios�yby temperatur� na budowie, w pracy i w szkole. Kierunek by�by wytyczony jasno, robotnicy nadawali by ton internacjonalistyczny braterski, serdeczny, ludzki, a nie zgni�y, liberalny, stabilny, groszorobowy i formalny. Nie by�oby tych amoralnych drobnomieszcza�skich pokus, ogl�dania si� i liczenia na dobrze ubranych. �ycie samo regulowa�oby swoje burzliwe sprzeczno�ci. Do zobaczenia w sobot�. Czy pami�tasz, jak mi cichutko nuci�a� w czwartek w jarze najrozkoszniejsz� melodi� mi�o�ci? A potem u was w domu, kiedy matka s�ucha�a radia,