Strona 1 • HISTORIA II WOJNY PRZEŁAMANIE LINII GOTÓW WOJNA NA PÓŁNOCY ZSRR KONWOJE ARKTYCZNE .MILITARIA MARYNARKA WOJENNA - OKRĘTY 1941- 1945 • KALENDARIUM NAJWAŻNIEJSZE WYDARZENIA X i XI 1943 R. WOJNA NA PÓŁNOCY ZSRR KONWOJE ARKTYCZNE Strona 2 o zdobyciu Rzymu 4 VI dowództwo żając ku węzłowi drogowemu Chiusi. P wojsk sprzymierzonych skierowało główny wysiłek wzdłuż obu brzegów Główny wysiłek 5. Armii spoczywał na jej wschodnim ugrupowaniu. Był Tybru - 8. Armii na Rieti - Terni, tam Francuski Korpus Ekspedycyjny a 5. Armii na Civitavecchię. 7 VI (FKE), nacierający z podstawy San dowódca frontu zarządził zbliżenie Lorenzo - Sorano wzdłuż szosy nr 2 na osi działania obu armii, nastawiając Sienę. Dalej na zachód amerykański 8. Armię na linię Orvieto - Jezioro IV Korpus zbliżał się do rzeki Ombro- Trazymeńskie - Arezzo - Florencja, ne, mając jako najbliższy cel Grosseto. 5. Armię zaś na linię Viterbo - Siena W odwodzie 5. Armii pozostawały - Pistoia. Na skrajnym wschodnim amerykańskie korpusy II i VI, znajdu- skrzydle brytyjski V Korpus prowadził jące się w rejonie jeziora Bracciano. ograniczone działania ofensywne od Pierwsze dni czerwca Niemcy 8 do 13 VI. Osiągnął linię Montesil- poświęcili na wycofywanie s ię , tak vano - Pianella - Sulmona. Całość że dowództwu frontu i armii trud- 8. Armii dążyła do opanowania obszaru no było odtworzyć dokładny obraz Arezzo, kierując swój XIII Korpus od nieprzyjaciela. W połowie miesiąca południa bezpośrednio na to miasto, tempo odwrotu nieco spadło i wów- Obsługa niemieckiej haubicy 210 mm Mor- a X Korpus po zachodnich stokach czas ogólny zarys rozmieszczenia sił ser 18 starannie celuje w kierunku oddziałów Apeninu Umbryjsko-Marchijskie- feldmarsz. Kesselringa wyglądał nastę ­ sprzymierzonych, centralne Włochy, lato go na Sansepolcro. Właśnie 15 VI X pująco: jednostek wielkich zaangażo­ 1944 r. Choć produkcja armaty widocz nej na Korpus przekroczył linię Terni - Todi wanych w walkę miało być 20, z czego zdjęciu zakończyła się w 1942 r., wykorzys- i zwrócił się na Foligno oraz Perugię. od Adriatyku w pobliżu Giulianovy tywano ją do koń ca wojny. Szybkostrzelność W tym samym czasie XIII Korpus zajął do Spoleto, czyli na odcinku długości praktyczna wynosiła jeden strza ł na minutę, wzgórza na północ od Orvieto, podą - blisko 100 km, walczyły trzy dywizje. maksymalny zasięg strzału 16 700 m. 613 Strona 3 ENCYKLOPEDIA II WOJNY SWlATOWEJ 20 dywizji, które posiadały zaniżo- ne stany etatowe. Poważny problem stanowiły braki w broni pancernej. Dla OKH priorytetem był front wschodni, a od czerwca także front w Normandii. W sierpniu 1944 r. na froncie włoskim Niemcy dysponowali ok. 800 czołgami i działami samobieżnymi . Po kapitulacji Włoch zdobyli znaczne ilości włoskiego sprzętu pancernego, który jednak był bardzo s łabej jakości. Wykorzystywano działa samobieżne typu M42 105/25, M42 75/18 i M43 105/25, które sta- nowiły wyposażenie kompanii dział szturmowych w dywizjach piechoty i górskich. W sierpniu Kesselring dys- ponował dywizją pancerną , 3 dywizjami grenadierów pancernych , 2 dywi zjami strzelców spadochronowych , 19 dywi- zjami piechoty oraz dywizją szko lną, co Żołnierze Wolnych Francuzów przejeżdżają ulicami zdobytej Sieny. witają ich szczęśliwi mieszkańcy. dawało razem 26 jednostek wielkich. Dodatkowo armia Włoskiej Republiki Dalej na zachód, na odcinku Spoleto i 16. DGPanc. SS) oraz I Korpus Spado- Socjalnej wystawiła po jednej dywizji - Todi - Ficulle, długości ok. 70 km, chronowy (356. i 262. DP oraz 4. Dywi - spadochronowej i piechoty. Jednostki te działało siedem jednostek wielkich. zja Strzelców Spadochronowych) nad rekrutowały się z młodych , doskonale Wreszcie na zachodnim skrzydle, rzeką Arno w rejonie Empoli , Pistoi wyszkolonych Włochów. Wałczyły z ol- od Ficulle przez Grosseto do ujścia i Florencji. 18 VII amerykańska 5. Ar- brzymim poświęceniem , czym wzbudzi - rzeki Ombrone (na froncie długości mia osiągnęła rzekę Arno i z doby ła ły niekłamany podziw Kes elringa. ok. 115 km) rozmie śc iło się dziesięć Livorno, jednak dalszy marsz został Plan gen. Alexandra zakładający dywizji. Poza obszarem walki stwier- powstrzymany przez Niemców. FKE przełamanie Linii Gotów na jej całej dzono cztery jednostki wielkie w sta- oraz amerykański VI Korpus zosta ły długo ści był bardzo ambitny. Zakłada ­ dium reorganizacji oraz dwie odwo- wycofane z frontu, ponieważ miały no wykonanie desantu morskiego w re - dowe w północnych Włoszech i dwie zostać użyte w operacji desantowej na jonie Pesaro oraz działania lotnicze, w służbie dozorowania wybrzeża. Na południu Francji, co znacznie osłabiło które miały być skierowane przeciw- odcinku polskiego II Korpusu - według siły alianckie. Na odcinek zajmowany ko siłom niemieckim w kluczowych informacji otrzymanych z 8. Armii, przez FKE skierowano nowozelandzką punktach Linii Gotów. Ostatecznie potwierdzonych w części przez dezer- 2. Dywizję oraz hinduską 8. DP. desant na południe Francji okazał s ię terów i jeńców - działała w tym czasie Kesselring od Adriatyku do Apeninu Abruzyj- otrzymał w lipcu skiego 278. DP. Na osi Penne - Teramo pewne uzupełnienia walczyły małe oddziały 71. i 334. DP, - 10 tys. żołnierzy natomiast kierunek Sui mona - Popoli - jednak zmuszo- zamykały trzy bataliony 114. DGÓr. ny był do "odda- Korpus gen. Andersa przystąpił do nia" zaprawionej bitwy, której celem było zdobycie waż­ w walkach dywizji nego portu w Ankonie. W rezultacie "Herman n Goring'~ po dwudniowych walkach został on Pozwoliło to na zdobyty, a 278. DP, ponosząc ciężkie skompletowanie straty w ludziach i sprzęcie, musiała się wycofać. Równocześ nie Brytyjczycy zdobyli rejon Arezzo, a oddziały z FKE opanowały rejon Poggibonsi. Sprawiło Niemieccy jeńcy to, że front na całej długości 8. i 5. Ar- niosą brytyjskiego mii ru szy ł do przodu . Niemcy opóźnia­ żołnierza, który li posuwanie się sił sprzymierzonych s tracił stopę na poprzez wysadzanie mostów i niszcze- minie przeciw- nie dróg. Największy opór stawiał nie- piechotnej. miecki XIV KPanc. (26. DPanc. , 65. DP Włochy, 1944 r. 614 Strona 4 PRZEŁAMANIE LINII GOTÓW ważniejszy i 6 VIII Alexander wydał Żo łnierze niem ieccy, sta nowią cy obsługę nowe dyrektywy. W pierwszym okresie baterii ciężkiej artylerii przeciwlotniczej, działań zakładały one uchwycenie okopani na stanowiskach polowych, zima 1944/ 1945 r. Włochy. Na h ełmie żo łni e­ przez oddziały 5. Armii przyczółków rza na pierwszym planie widoczny jest na rzece Arno w rejonie Florencji, orzeł Luftwaffe. a 8. Armia miała ro z począć natarcie poprzez Apeniny wzdłuż rzeki Senio. 8. Armia (9 dywizji) posuwałaby się których zadaniem było zwalczanie wzdłuż wybrzeża Morza Adriatyckie- alianckich oddziałów pancernych. go w kierunku Rimini i opanowałaby Niemcy, chcąc zachować jak najwięcej rejon Bolonii i Ferrary. Następnie wozów, nie zamierzali ich wykorzy- amerykańska 5. Armia siłami pięciu stywać w bezpo średnich walkach, lecz dywizji (II Korpus) opanowałaby rejon znając taktykę stosowaną przez sprzy- Pontassieve - Pontedera, a potem zdo- mierzonych, rozlokowali swoje czołgi byłaby Florencję, Bolonię oraz Modenę· w bezpiecznej odległości od pierwszej 14. Armii, której LI KG opuścił swoje Główne uderzenie 8. Armii na- linii, tak aby nie zostały zniszczone pozycje 8 IX, a XIV KPanc. - 19 IX. stąpiło w sierpniu (działania nękające przez artylerię lub lotnictwo. Wprowa- 21 IX gen. Leese, dowódca 8. Armii, trwały już od 12 VIII, natarcie ru szyło dzali je do walki wyłącznie na zagrożo­ oficjalnie poinformował gen. Alexandra 25 VIII). Niemcy bardzo starannie nych przełamaniem odcinkach i tylko o przełamaniu Linii Gotów. przygotowali się do obrony. Linia Go- jako broń defensywną . Nierzadko tów została zbudowana jako pas umoc- czołgi były zamaskowane w stogach ZAKOŃCZENIE WALK nień, którego głównym elementem były siana lub ukryte w zabudowaniach. WE WŁOSZECH stanowiska Pantherturm. W rejonie Starcia na Linii Gotów były bardzo W październiku 1944 r. walki na froncie obsadzonym przez l. Dywizję Strzel- ciężkie, duże straty poniósł kanadyjski praktycznie ustały. Powodem tej sytuacji ców Spadochronowych i 7l. DP, który I Korpus oraz polski II Korpus . Ciężar były fatalne warunki atmosferyczne. s tanowił cel natarcia polskiego II Kor- walk spoczywał na brytyjskiej 8. Armii. Ruchy wojsk alianckich zostały cał­ pusu, znajdowało s ię ponad 20 takich Już wieczorem 29 VIII Niemcy roz- kowicie sparaliżowane przez błotniste stanowisk. Dodatkowym elementem poczęli przygotowania do odwrotu było utworzenie ruchomego odwodu z Linii Gotów. 10. Armia zwinęła swoje pancernego. Kluczowe pozycje zaję- zachodnie skrzydło l IX, a główne Sojusznicze pojazdy pancerne na ły oddziały pancerne składające się siły wycofały się za Apeniny w dniach pozycjach wyjśc iowych do ataku na z 4-6 czołgów lub dział samobieżnych, 10-11 IX. Podobnie było na odcinku umocnienia Linii Gotów. 615 Strona 5 ENCYKLOPEDIA II WOJNY ŚWIATOWEJ Za łoganiemieckiego czołgu PzKpfw IV odpoczywa przed walkq. 1. DP oraz 85. DP) gen. Willisa Crittenbergera rozpoc zą ł ofensywę na kierunku Vergato - Castel d'A iano, natomiast na prawym skrzydle nacie - rały jednostki II Korpusu gen. Keyesa (34.,88. i 91. DP oraz południo ­ woafrykańska 6. DPanc.). 34. DP toczyła ciężkie walki z włoską bryga - d ą "Lega no" i poniosła duże straty. Na odcinku 8. Armii polski II Korpus związany został w walkach pod Imolą. 17 IV po przełamaniu pozycji nie- mieckiej 71. DP natarcie mogło ruszyć do przodu. 19 IV zdobyto San Pietro, co pozwoliło wyjść na południowy wschód od Bolonii. Rejon broniony był przez 65. i 305. DP (centralna pozy- cja), 8. Dywizję Strzelców Górskich (DSGór.) - południowy wschód oraz 94. i 334. DP. Natarcie na pozycje nie - mieckie miały przeprowadzić jednostki amerykańskiego VI Korpusu oraz polskiego II Korpusu. W wyniku za- ciętych walk Polakom i Amerykanom udało się przełamać obronę Niemców, co spowodowało, że po raz pierw- szy w czasie kampanii we Włoszech alianci zdołali w jednej walnej bitwie z niszczyć aż trzy dywizje niemieckie. Do niewoli dostało się ok. 35 tys. żoł­ nierzy z 65. i 305. DP oraz 8. DSGór., w tym dowódca LXXVI KPanc. gen. Kurt von Schwerin. XIV KPanc. gen. von Senger und Etterlin wycofał się w rejon rzeki Panaro, gdzie pró- bowano zorganizować ostatnią linię drogi oraz duże opady śniegu. Niemcy zagrożenie. Kesselring postanowił prze- obrony. Front już jednak nie istniał. nie zamierzali rezygnować z oporu, ich prowadzić operację zaczepną "Jesienna Niemcy bronili się w otoczonych sytuacja była stosunkowo dobra. Szlaki mgła': która miała wyjść przez dolinę miasteczkach i ~iastach (30 IV Brazy- zaopatrzeniowe biegnące z Niemiec zo- Padu, jednak do realizacji tego planu nie lijczycy razem z amerykańską 34. DP stały znacznie skrócone, co pozwoliło na doszło ze względu na niekwestionowaną zdobyli Fornovo). Od 30 IV alianci nie poprawę zaopatrzenia. Północne Wło­ przewagę powietrzną sprzymierzo- podejmowali zdecydowanych kroków chy stanowiły także ośrodek przemysłu nych. Na wiosnę wznowiono działania zmierzających do zniszczenia tych wojennego, który pracował wyłącznie na 8. Armii i amerykańskiej 5. Armii. enklaw niemieckiego oporu, toczyły się potrzeby armii niemieckiej. Doskonałe Podobnie jak w 1944 r. alianci toczyli bowiem tajne rozmowy kapitulacyjne dowodzenie GA "C" przez Kesselrin- zacięte walki o każdą, nawet najmniejsz ą pomiędzy Allenem Welshem DulIesem ga sprawiło, że Niemcy nie ponieśli miejscowo ść. Niemcy zorganizowali i SS-Obergruppenfi.ihrerem Karlem poważnych strat w ludziach (np. w wal- swoją obronę, stosując wypróbowane Wolffem. W ich efekcie 29 IV w kwate- kach o Linię Gotów stracili łącznie metody, czyli stałe punkty. Powstała Li- rze głównej aliantów w Casercie Wolff zaledwie 14 tys. żołnierzy). Na froncie nia Wenecja, która miała powstrzymać podpisał dokument kapitulacyjny. dysponowali 491 tys. żołnierzy oraz natarcie wroga. Oficjalny akt kapitulacji wojsk GA 108 tys. żołnierzy włoskich, natomiast 14 IV amerykańska 5. Armia "C" został podpisany przez gen. Hein- Alexander dowodził 536 tys. żołnierzy. prz ys tąpiła do ataku. VI Korpus richa von Vietinghoffa w obecności Jak widać, nadal stanowili oni poważne (1. DPanc., 10. DGór., brazylijska gen. Marka Ciarka. 616 Strona 6 WOJN~ NA PÓŁNOCY ZS o ciężkich walkach w 1941 r. Grupa partii) i dzięki temu 20. AGÓr. otrzy- P Armijna "Norwegia" gen. Nikolau- sa von Falkenhorsta została przekształ­ mywała stałe uzupełnienia. Latem 1944 r. w jej skład wchodziło sześć cona w GA "Lappland" ("Laponia"), dywizji oraz silne jednostki wsparcia której dowództwo objął gen. Eduard artylerii (także rakietowej) i logistyczne Dietl, dotychczasowy dowódca Korpu- (w trudnych warunkach terenowych su Górskiego "Norwegia". Oznaczało było to konieczne do prowadze- to, że nowo utworzona grupa będzie nia sprawnych działań bojowych). samodzielnie działać na dalekiej Kiedy 23 VI 1944 r. w katastrofie Północy, natomiast pozostałe oddziały w Austrii zginął gen. Dietl, dowódcą stacjonujące w Norwegii pod dowódz- 20. AGÓr. został gen. Lothar Rendu- twem Falkenhorsta poprowadzą obronę lic. Do 20. AGÓr. należały: XVIII KG, wybrzeża . Latem 1942 r. Dietl posiadał dowodzony przez gen. Friedricha do swojej dyspozycji XIX i XXXVI KG Hochbauma, w składzie: 7. DGÓr. (dawny XXXVI Korpus Armijny) (gen. August Krakau), 6. DGÓr. SS oraz nowo przybyły XVIII KG Niem- (gen. Karl Heinrich Brenner) oraz cy musieli przekazać Finom ich 140. DP (gen. Mathias Krautler; III KA. W czerwcu GA "Lappland" została ostatecznie przeformowana na 20. Armię Górską (AGÓr.). Dietl cieszył Radziecki pilot, Archangielsk, sierpień się dużym zaufaniem Hitlera (zo- 1941 r. Specjalne, ciepłe buty i watowane stał nawet odznaczony złotą odznaką spodnie wskazują, że służy w jednostkach NSDAP, mimo że nie był członkiem powietrznych Floty Arktycznej. 617 Strona 7 ENCYKLOPEDIA II WOJNY ŚWIATOWEJ Większość Finów walczyła z ZSRR w ramach własnych, narodowych oddziałów wojsko- wych, j ednak nielicz ni służyli w oddzia łach Waffen-SS, takich jak SS-Regiment Nordland lub Finnisches FreiwilIigen-Bataillon der Waffen-SS. właściwie była to grupa bojowa); XXXVI KG gen. Emila Vogela w składzie: 163. DP (gen. Karl Ri.ibel) i 69. DP (gen. Siegfried Rein); XIX KG gen. Ferdinanda Jodla w składzie : 6. DGÓr. (gen. Max Pemsel), 2. DGÓr. (gen. Hans Degen), 210. Dywizja Forteczna (gen. Curt Ebeling), Grupa Bojowa "Hoop" (gen. Adrian van der Hoop) oraz armijne bataliony grena- dierów: 388., 503 . i 193., które miały być przydzielane na zagrożone odcinki dowództwa oraz prezydenta i premie- rozmowy pokojowe. Mannerheim nie działań. Największy jednak problem ra, marsz. Carl Gustaf Mannerheim był zwolennikiem prowadzenia wojny stanowiło dla Niemców w 1944 r. pod- przedstawił sytuację armii fińskiej "do ostatniego żołnierza", podobnie jak jęcie przez rząd fiński rozmów na temat i możliwości prowadzenia przez nią większość rządu i sztabu generalnego. zawieszenia broni. dalszej wojny. Konkluzja była jedna: Ważny krok, wskazujący na armia nie sprosta narastającej przewa- zmianę dotychczasowej polityki Fin- FINLANDIA KAPITULUJE? dze strony radzieckiej i należy landii, stanowiło powierzenie funkcji Finowie, angażując się w wojnę prze- jak najszybciej podjąć premiera Edwinowi Linkomiesowi, ciwko ZSRR, postawili Niemcom twar- de warunki. Armia fiń ska miała osiąg­ nąć granicę fińsko-radziecką z 1939 r. , Lotnisko na północy ZSRR, okolice a potem jedynie prowadzić obronę. Murmańska. Brytyjski doradca Oczywiście jednostkom niemieckim techniczny instruuje radzieckiego stacjonującym na terenie Finlandii pilota. Koń cowa część trasy konwo- pozostawiono całkowitą niezależno ść jów arkty cz nych odbywała się pod osłon q lotnictwa radzieckiego. operacyjną, jednak teren ich działania rozciągał się od linii Oulu - Uchta na północ do Petsamo (ob. Pieczen- ga). W lutym 1943 r. podczas narady fińskiego naczelnego 618 Strona 8 WOJNA NA PÓŁNOCY ZSRR znanemu z probrytyjskich sympa - omówiona na spotkaniu wielkiej trójki tii, oraz objęcie stanowiska ministra w Teheranie. Stalin postawił następują ­ spraw zagranicznych przez Henrika ce żądania: Finlandia przyjmuje traktat Ramsaya, polityka o podobnych jak z 1940 r. jako ostateczny, odstępuje nowy premier zapatrywaniach. Dla ZSRR półwysep Hanko, a armia fińska Finów głównym punktem w negocja- zostaje całkowicie zdemobilizowana. cjach było uzyskanie zgody ZSRR na Przyjęcie takich warunków oznacza- przywrócenie granicy z 1939 r. oraz ło , że niebawem po kapitulacji może zagwarantowanie przez rządy Wielkiej dojść "do masowych protestów klasy Brytanii i USA suwerenności ich kraju. robotniczej" i obalenia rządu. Popar- Pierwsze rozmowy nie przyniosły cie dla Finów rządu amerykańskiego, spodziewanych rezultatów. Zachodni który doskonale wiedział, że zajęcie lub alianci nie podjęli tematu zawiesze- podporządkowanie Finlandii oznaczać nia broni i zasugerowali nawiązanie będzie w krótkim czasie rozszerze- kontaktów z rządem radzieckim. nie wpływów na Szwecję i Norwegię, Swoje pośrednictwo w.pertraktacjach sprawiło, że Rosjanie znacznie zła­ z Moskwą zaoferował rząd szwedzki. godzili swoje stanowisko. Podpisany Rozmowy toczyły się od września w 1947 r. traktat pokojowy przyznawał 1943 r. W grudniu 1943 r. sprawa roz- ZSRR tereny utracone przez Finlandię mów pokojowych z Finlandią została w 1940 r. , ale armia fińska - częściowo zdemobilizowana - nadal mogła bronić niepodległości kraju. Fino- wie zdawali sobie sprawę z tego, że w 1944 r. nastąpi radziecka ofensy- wa, należało się więc tak przygoto- Żo łnierz z6. Dywizji Górskiej SS Nord. Była wać, aby ponieść jak naj mniejsze ona klasyfikowana jako jednostka lekkiej pie- straty, gdyż powstrzymanie Rosjan choty (lager), choć wszyscy jej żo łnierze byli nie wchodziło w rachubę . doświadczonymi weteranami wojny górskiej. W 1943 r. Finlandia swoje wojska zgrupowała w dwóch grupach armijnych. GA "Kannas" i GA "Au- gen. Aaro Pajariego oraz dywizję nus" łącznie liczyły 14 dywizji pie- pancerną gen. Ernsta Rubena Lagusa. choty, dywizję pancerną i 2 brygady GA "Aunus" (gen. Karl Lennart Oesch) piechoty, jednostkami rezerwowymi i "Maaselka" (gen. Paavo Talvela) miały było 13 słabych batalionów obrony utrzymać rejon rzeki Swir. wybrzeża. Pod koniec 1943 r. roz- formowano jeden korpus armijny, STOSUNKI a w jego 'miejsce powstała GA "Ma- NIEMIECKO-FIŃSKIE aselka". W marcu 1944 r. GA " Kannas" W marcu 1943 r. w Berlinie doszło do gen. Haralda Ohquista, która miała spotkania ministra Ramsaya z Ribben- za zadanie bronić Przesmyku Karel- tropem, mającego na celu omówienie skiego, została zorganizowana w dwa wzajemnych relacji. Niemcy doskonale korpusy: IV KA gen. Taavetti Laati- znali sytuację w rządzie fińskim i po- kainena (2. DP gen. Ilmari Martola stanowili energicznie przeciwdziałać. i 18. DP gen. Paavo Paalu) oraz III KA Pierwszym posunięciem było wstrzy- gen. Hjalmara Siilasvuo (15. DP manie wszystkich dostaw dla Finlandii. gen. Niilo Hersala i 19. Bryg.P płk. Lau- Dotyczyło to zarówno uzbrojenia, jak ri Maskula). W odwodzie znajdowa- i żywności. Finowie w odpowiedzi na ły się 10. DP gen. Jussi Sihvo oraz ten krok rozformowali ochotniczy ba- brygada kawalerii gen. Larsa Me- talion SS i wycofali go z frontu wschod- landera. W maju na Przesmyk Ka- niego. Mannerheim odmówił prowadze- relski skierowano dodatkowo 3. DP nia jakichkolwiek wspólnych operacji na froncie pod Leningradem, co pogorszy- ło sytuację. We wrześniu 1943 r. OKW Marynarz Floty Bałtyckiej ZSRR, s tyczeń 1942 r. Żo łnie rz na rysunku nosi h ełm stalowy wydało dla 20. AGÓr. specjalną dyrek- wzór 1940 i wodoodporny płaszcz s łużbowy. tywę na wypadek wycofania się Finlan- Słuchawki i mikrofon sq częścią okrętowego dii z wojny lub załamania się fińskiej systemu kontroli ognia. obrony. Zakładano, że na l eży utrzymać 61 9 Strona 9 ENCYKLOPEDIA II WOJNY ŚWIATOWEJ Artyleria niemiecka, jesień 1942 r., okolice Leningradu. linię Karesuando - Ivalo oraz pozycje w rejonie Petsamo. W tym celu kwater- mistrzostwo 20. AGÓr. zostało zobowią­ zane do zorganizowania środków trans- portu, zapasów paliwa oraz rozpoczęcia rozbudowy pozycji niezbędnych do obrony. Zwracano także uwagę na roz- budowanie sieci łączności, która miała funkcjonować w oparciu o własne zaso- by (w tym celu do 20. AGÓr. skierowano oddziały łączności z Armii "Norwegia"). 14 X do Mikkeli, gdzie znajdował się sztab generalny armii fińskiej , przybył na rozmowy z Mannerheimen szef szta- bu dowodzenia OKW gen. Alfred Jodł. Wyraźnie dał mu do zrozumienia, że granicy z 1940 r. Po podpisaniu traktatu W styczniu Zarząd Operacyjny Frontu Hilter wie o prowadzonych rokowaniach pokojowego Finowie mieli zobowiązać (gen. Władimir J. Siemionow) przystąpił i nawet zakłada, że Finowie przystąpią się do wypłacenia reparacji wojennych do opracowywania operacji przeciwko do wojny przeciwko III Rzeszy. Wniosek w wysokości 600 mln dolarów, zwrotu 20. AGÓr. Zgodnie z planem główne ten - obserwując sytuację we Włoszech Petsamo, które należało do Finlandii od uderzenie miała wykonać 19. Armia - był jak najbardziej słuszny. Manner- 1920 r. , oraz "rekompensaty" finansowej z rejonu Kandałakszy, co miało dopro - heim zwrócił uwagę, że podjęta przez za zrzeczenie się roszczeń do pół­ wadzić do rozcięcia 20 AGÓr. Pomocni - Rosjan ofensywa w rejonie Leningra- wyspu Hanko. 19 IV rząd fiński cze uderzenia w kierunku Murmańska du całkowicie zmieniła sytuację na odrzucił warunki radzieckie przydzielono 14. Armii. 28 II radziecka froncie i dalszy rozwój wypadków i rozmowy przerwano. Finowie kwatera główna zaakceptowała plan Sie- może jedynie przynieść korzyść zdawali sobie sprawę z tego, że mionowa i nakazała przystąpić do jego stronie radzieckiej. Finowie nie Rosjanie rozpoczną ofensywę. realizacji. Ponieważ rokowania z Finami chcieli zaostrzać sytuacji nie przyniosły spodziewanych rezul - i w efekcie zgodzili s ię RADZIECKIE tatów, Stalin nakazał Mierieckowowi dostarczyć odpowiednie NATARCIE rozpoczęcie przygotowań do uderzenia ilości materiałów budow- Na początku w Karelii. W tym celu Front Karel- lanych dla 20. AGór., 1944 r. Rosjanie na ski (32. i 7. Armia) otrzymał świeże wiedząc doskonale, że Froncie Karelskim jednostki, co pozwoliło na sformowanie Niemcy rozpoczęli już dysponowali następują- 126. i 127. Korpusu (tzw. korpusy lek- wstępne prace nad bu- cymi siłami: 14. Armia kie), jednak w ocenie zarządu operacyj - dową linii obronnych. gen. Władimira L Szczer- nego nadal były to s iły niewystarczają ce 17 III 1944 r. do bakowa broniła rejonu do przeprowadzenia dwóch operacji, Moskwy na rozmowy po- Murmańska, 19. Armia zwłaszcza że były. to akcje w rozbieżnych kojowe udała się fińska de- gen . Gieorgija K. Kozłowa kierunkach . Wobec tego uderzenie na legacja na czele z nowym mi- znajdowała się w rejonie Karelię miały wykonać wojska Frontu nistrem spraw zagranicznych Kandałakszy, 26. Armia Leningradzkiego dowodzone przez Carlem Enckellem i Juho gen. Lwa S. Skwirskiego gen. Leonida A. Goworowa. Natarcie Kusti Paasikivi. 27 III doszło broniła rejonu Uch ty, miały wykonać odwodowa 21. Ar- do spotkania z Mołotowem. 32. Armia gen. Filipa D. mia gen . Dmitrija Gusiewa składająca Rosjanie żądali internowania Gorielenki rozlokowana się z dziewięciu dywizji strzeleckich wszystkich jednostek niemiec- była pomiędzy Miedwież­ i 23. Armia gen . Aleksandra L Czerie- kich znajduj ących się na terenie jegorskiem a Maansel- panowa - sześć dywizji strzeleckich. Finlandii, demobilizacji połowy ka, natomiast 7. Armia Na Viipuri (obecnie Wyborg w Rosji) armii oraz wycofania się za linię gen . Aleksieja N . Kruti - miała nacierać 21. Armia, natomiast kowa broniła rejonu rzeki 23. Armia posuwałab y s ię wzdłuż jeziora Swir pomiędzy jeziorami Ładoga. Rosjanie mieli do dyspozycji Kapitan fińskiej 2. Dywizji Ładoga i Onega. Dowódcą ok. 700 czołgów i d ział samobieżnych Piechoty, styczeń 1943 r., frontu był gen. Ki - oraz 1200 samolotów z 13. Armii Lotni- okolice Leningradu. riU A. Mierieckow. czej i lotnictwa Floty Bałtyckiej. 620 Strona 10 WOJNA NA PÓŁNOCY ZSRR 9 VI Rosjanie rozpoczęli ostrzał i 372. DS płk.Petra I. Radygina. Walki do obrony. Lekcja z wojny zimowej nie artyleryjski fiI1skich pozycji na Prze- trwały cały dzień i wieczorem Finowie poszła na marne; Rosjanie nie zamie- smyku Karelskim. Następnego dnia przystąpili do odwrotu. Dzięki dobrze rzali szturmować fińskich umocnień ruszyło natarcie, które poprzedzo- zorganizowanym działaniom zdołali - postanowili uderzyć we wschodniej no prawie trzygodzinnym ciężkim wycofać z zagrożonego rejonu oddziały Karelii. ogniem artyleryjskim. Finowie roz- z 3., 4. i 18. DP oraz całą dywizję pan- Natarcie to miało zostać przepro- poczęli odwrót. Do wieczora oddziały cerną gen. Lagusa, która straciła zaled- wadzone siłami Frontu Karelskiego. 21. Armii przełamały obronę fińskich wie 15 czołgów. Finowie oraz niemiecka Do działań skierowano 7. i 32. Armię. tylnych straży i zajęły tzw. przedni 122. DP obsadzili Linię Mannerheima 7. Armia gen. Krutikowa składała pas obrony. 12 VI kwatera główna - rozbudowany kompleks schronów be- się ze 114.,272. i 368. DS oraz 3., 69. nakazała kontynuowanie natarcia i do tonowych i ziemno-betonowych. Prze- i 70. Brygady Piechoty Morskiej 18 VI zajęcie Viipuri. 13 VI Rosjanie łamanie tej pozycji w 1940 r. kosztowało (Bryg.PM). Przed rozpoczęciem natar- przystąpili do natarcia na tzw. drugą Rosjan ponad 120 tys. zabitych i ran - cia jako wsparcie otrzymano 37. Kor- pozycję obronną. Powiodło się ono nych. Korzystając z chwilowej przerwy, pus Gwardii (KGw.) oraz 94. i 99. KS, w rejonie 109. KS, który przełamał marsz. Goworow nakazał oddziałom a także 7. Dywizję Artylerii Przeła ­ fińską obronę. W ten ~łom Rosjanie 59. Armii gen. Iwana T. Korownikowa mania, dwie brygady pancerne oraz wprowadzili odwodowe 108. i 110. KS, przeprowadzić desanty na wyspy w Za- trzy pułki czołgów ciężkich. 32. Armia które poszerzyły wyłamanie. Front toce Wyborskiej. Wyspy zajęto, kolejna gen . Gorielenki dysponowała 176., fiński został przełamany na szerokości faza natarcia na Linię Mannerheima 289.,313. i 27. DS. Główne natarcie 75 km i głębokości ok. 40 km. Nad miała się rozpocząć 12 VII, jednak miała wykonać 7. Armia w kierunku ranem 17 VI gen. Oesch wydał rozkaz, kwatera główna wydała rozkaz przejścia na Aunus, Pitkiarantę i Sortavalę. Na- aby wycofać wszystkie siły na linię Viipuri - Kuparsaari - Taipale. Za ten sukces Goworow został awansowany do stopnia marszałka ZSRR. Finowie w rejon Viipuri skiero- wali 17. DP gen . Viktora Sundmana, 20. Bryg.P płk. Armasa Kemppiego oraz 6. D P gen. Einara Vihma i 11 . D P gen . Kaarlo Heiskanena. 6. i 1l. DP zostały przeniesione z rejonu rzeki Swir, co znacznie osłabiło fińską obronę w tamtej okolicy. Finowie zwrócili się z prośbą do Niemców o skierowanie na Front Karelski 6. DP. Hitler wyraził zgodę na wysłanie do Finlandii 122. DP oraz 303. Brygady Artylerii Szturmowej. Gen. Dietl wydał rozkaz odwołujący ze składu XVIII KG fińską 3. Bryg.P - ostatnią jednostkę znajdującą się pod niemieckimi rozkazami. 19 VI w rejonie Viipuri znalazły się radzieckie 98. i 115. Korpus z 32. Armii. Miały one osłaniać rejon Vuoksi, z któ- rego spodziewano się fińskiego kontr- ataku. Natarcie rozpoczęło się 20 VI. Do szturmu przystąpiły 314. DS płk. Jelszy- nowa, 90. DS gen. Petra N. Laszczenki Łotewski ochotnik s łużqcy w jednostce niemieckiej, 1943 r. Żołnierz na zdjęciu ma pełne wyposażenie zimowe. Jednostki łotewskie walczyły zaciekle do samego końca wojny. Mimo poczq tkowych obaw Himm/er ostatecznie doszedł do wniosku, że Łotysze i inni Bałtowie sq niezbędni podczas obrony na froncie wschodnim. Strona 11 ENCYKLOPEDIA II WOJNY ŚWIATOWEJ Rosjanie mieli problemy z porusza- niem się po leś nych drogach, które nie nadawały się do szybkiego przemiesz- czania (zwłaszcza artylerii ciężkiej). 32. Armia gen. Gorielenki rozpoczęła natarcie rankiem 20 VI. Jako pierw- sze do walki ruszyły 313. i 189. DS (nowo przybyła) . Po południu fińskie 1. DP i 21. Bryg.P rozpoczęły odwrót. W nocy oddziały 313. DS sforsowały kanał biełomorski i zdobyły Powie- nieco 176. i 289. DS rozpoczęły 23 VI natarcie w kierunku Miedwieżjegorska i zdobyły go. W ciągu pięciu dni Rosja- nie pokonali ponad 100 km i dotarli do Kondopogi i Petrozawodzka. Równo- cześnie od południa do Petrozawodzka zbliżyła się 368. DS. Finowie nie zorga- nizowali obrony, co sprawiło, że miasto zostało zajęte bez strat. Dzięki temu Rosjanie odzyskali całkowitą kontro- lę nad koleją murmańską utraconą w 1941 r. Natarcie 7. Armii zostało wznowione 2 VII. 37. KS skierował się na Janisjii.rvi i Tuomajoki. Natar- cie zostało powstrzymane i Rosjanie zmuszeni byli do skierowania w ten rejon 4. KS, a następnie 127. Korpusu Kobiety służyły na północy ZSRR w podobnych rolach, jak na pozostałych odcinkach frontu. Lekkiego (KLek.) oraz 7. Bryg. Panc. Były sanitariuszkami, lekarzam i, snajperami, pilotowały samoloty i dowodziły czo łgami. Wi- 11 VII Rosjanie zdołali osiągnąć rejon doczne na zdjęciu pilotki Armii Czerwonej sfotografowano w okolicach Murmańska. Pomimo Salmi - Pitkiaranta, do osiągnięcia gra- teoretycznej równości z mężczyznami wykorzystywano je raczej do pilotowania maszyn rozpo- nicy z 1940 r. brakowało im ok. 90 km. znawczych i transportowych niż bombowych i myśliwskich. 15 i 25 VII 7. Armia przeprowadziła dwa natarcia, które zostały powstrzy- tarcie pomocnicze powierzono 32. Ar- ogniem artyleryjskim (ok. 250 dział mane. 4 VIII kwatera główna naka- mii - kierunek Maanselka. Finowie i armat). 25 VI Rosjanie zajęli Au- zała przejście do obrony. Ze składu dysponowali VI KA (5., 8. i 15. Bryg.P) nus i skierowali się na Pitkiarantę 7. Armii wycofano 37. i 94. KS oraz oraz V KA (7. DP, 11. DP - została ode- i Loimolę. Finowie po raz kolejny 29. Bryg. Panc., przekazując je do słana na przesmyk), które zajmowały znakomicie przeprowadzili odwrót. 32. Armii, która po zajęciu Petroza - pozycje na kierunku głównego natar- Oddziały 5. i 8. DP oraz 15. Bryg.P nie wodzka miała kontynuować działania . cia 7. Armii. Natomiast lIKA (1. DP poniosły większych strat. Jednocześnie 313. DS nacierała na Suojii.rvi i 21. Bryg.P) znajdował się na kierunku tempo radzieckiego natarcia malało. i Korpisella, nato,miast 176. i 289. DS natarcia 32. Armii. Rankiem 21 VI Rosjanie przys tąpi ­ li do forsowania rzeki Swir, a wie- czorem przyczółek miał głębokość 10 km i szerokość ok. 20 km. Finowie wycofali oddziały VI KA aż na przed- Żołnierze pola Aunusu. Rosjanie 23 VI przepro- 11. SS-Freiwilligen wadzili desant w rejonie Pitkiaranty Panzergrenadier (przez jezioro Ładoga). Desantowano Division Nordland 70. Bryg.PM, która wyszła na tyły fiń ­ w prowizorycznych okopach w pobliżu skiej 11. DP. Następnego dnia w rejon Narwy w Estonii, walk Rosjanie przerzucili 3. Bryg.PM , w której oddziały co spowo dowało załamanie się obrony dywizji SS Nordland II. DP w rejonie Aunusu. Do walki i Nederland stoczyły skierowano 15. Bryg.P, której natar- zacięty bój z jednost- cie załamało się jednak pod ciężkim kami radzieckimi. 622 Strona 12 WOJNA NA PÓŁNOCY ZSRR na Porajiirvi i Kuolisma. 27. DS graniczną z marca 1940 r. Rosjanie Niemcy byli przygotowani na taką nacierała na pozycje fińskiej wstępnie zaakceptowali ten plan. Man- ewentualność i już wcześniej opracowali 14 DP. Dowodzący fińskim II KA nerheim ogłosił, że w nocy z 3 na 4 IX szczegółowy plan wycofania 20. AGÓr. gen. Einar Miikinen zorganizował linię na całym froncie fińsko-radzieckim do Laponii, który otrzymał kryptonim obrony w rejonie Paljiirvi - Suojiirvi wchodzi w życie zawieszenie broni. "Birke". Powstał także plan zajęcia Wysp i Tovajiirvi, która jednak 27 VI została Alandzkich (operacja "Tanne West") przełamana. Podobnie jak we wcześ­ WOJNA FIŃSKO-NIEMIECKA oraz wyspy Suursaari (operacja "Tanne niejszych przypadkach Finowie zdołali Marsz. Mannerheirn 14 VIII powiadomił Ost"). Operacja "Birke" zakładała obro- wycofać swoje główne siły, tak że zdo- feldmarsz. Wilhelma Keitla, że deklaracja nę Laponii oraz okręgu Finnmark, który łano obsadzić linię Ilomantsi - Kuoli- o niepodejmowaniu odrębnych rozmów należał do Norwegii. Na północy Finn- sma. Dysponowali oni 5 dywizjami pokojowych straciła swoją moc. 2 IX mark miał być broniony przez XIX KG, piechoty, 4 brygadami piechoty (w tym dowódca 20. AGÓr. gen. Rendulic spotkał następnie XVIII KG miał osłaniać rejon jedna brygada straży granicznej) oraz się z Mannerheimem, aby omówić sy- Karesuando - Kautokeino, a XXXVI brygadą kawalerii. Rankiem 30 VII Fi- tuację swoich wojsk. Marszałek dał jasno KGÓr. obsadzić linię od Vuotso do nowie przeszli do kontrnatarcia siłami do zrozumienia, że Niemcy powinni Ivalo. Autorem planu obrony był jeszcze 21. Bryg.P, 14. DP i brygady kawalerii. jak najszybciej opuścić tereny Finlandii. gen. Dietl, który zakładał trzy warian- Rosjanie zostali zepchnięci za l inię Wieczorem już po zaaprobowaniu przez ty realizacji operacji "Birke". Pierwszy graniczną z 1940 r. a 289. DS poniosła fiński parlament warunków zawieszenia z nich był najbardziej optymistyczny, duże straty. 10 VIII sztab 32. Armii broni z ZSRR minister Enckell poin- ponieważ przewidywał, że Finowie nie otrzymał rozkaz przejścia do obrony. formował niemieckiego ambasadora będą interweniowali w ruchy wojsk nie- Radziecka ofensywa osiągnęła o zerwaniu stosunków dyplomatycznych mieckich, co pozwoli na ewakuowanie znaczący sukces terytorialny. Rosja- pomiędzy Finlandią a Niemcami. na północ wszystkich zgromadzonych nie doszli do granicy z marca 1940 r. , zapasów i żołnierzy. Operacja mogłaby jednak nie udało im się rozbić armii się zakończyć w ciągu oko- fińskiej. Umiejętne dowodzenie ło czterech tygodni. Zakłada­ szczupłymi siłami spowodo- no także, że Finowie nie po- wało, że Finowie stracili tylko zwolą na sprawne wycofanie, ok. 40 tys. zabitych i ran- co mogło oznaczać pozosta- nych. Już w sierpniu stan wienie sprzętu i ludzi. Wreszcie armii został uzupełniony Dietl przyjął także koncepcję, o 32 tys. żołnierzy, co że armia fińska wspólnie oznaczało, że mie- z armią radziecką wystą­ li oni do dyspozycji pią przeciwko Niemcom, ok. 530 tys. ludzi. 4 VIII co oznaczałoby ciężkie prezydentem Finlandii został walki obronne. Do osłony marsz. Mannerheim. 22 VIII wycofujących się wojsk ambasador fiński w Sztok- wyznaczono XVIII KG holmie Grippenberg spotkał oraz XXXVI KA sta- się z Aleksandrą Kołłontaj cjonujący w Norwegii. celem podjęcia ponow- Ewakuacja miała się nych rozmów pokojowych. odbywać głównie przez 29 VIII Rosjanie przekazali swoje Bałtyk oraz drogą lą­ warunki. Co interesujące, zga- dową przez terytorium dzali oni się na przeprowadzenie Szwecji. Niemcy zostali ewakuacji jednostek niemieckich zaskoczeni dwutygo- z terenu Finlandii i dopiero po dniowym terminem, jaki upływie dwóch tygodni Niemcy, otrzymali na wycofanie którzy by pozostali mieli być in- się z Finlandii. Do 14 IX ternowani. Mannerheim zapropo- Niemcy zdołali ewa- nował, aby Finowie przeprowadzili kuować 23 tys. ludzi własnymi siłami ewakuację jednostek i ponad 150 tys. t sprzętu niemieckich, zadeklarował wycofanie i wyposażenia wojskowe- wszystkich jednostek fińskich na linię go. W tym samym czasie Oficer Armii Czerwonej w mundu- Marynarz Floty Północn ej ZSRR, rze zimowym, północ ZSRR. Archangielsk, 1944 r. 623 Strona 13 ENCYKLOPEDIA II WOJNY ŚWIATOWEJ Obsługa działa przeciwpancernego PaK 97/38 kryje się przed ogniem radzieckiej artylerii. Finowie z Laponii na zasadzie wzajem- ności ewakuowali 3600 żołnierzy. Po ustalonym terminie Niemcy zdecydo- wali się nie przerywać ewakuacji i zajęli porty w Kemi i Oulu, tak aby wycofy- wane z frontu 7. DSGÓr. i 6. DSGÓr. SS mogły bez większych problemów zostać ewakuowane. Równocześnie XVIII KG . . .., . .. otrzymał rozkaz prowadzenia działań .... 4 • • osłonowych (korpus podzielono na dwa . ,~ ) zgrupowania - "Zachód" i "Wschód"). 15 IX Niemcy zajęli wyspę Suursaari, zrezygnowali natomiast z zajęcia Wysp Alandzkich. Taki krok mógł być źle Mannerheim wydał rozkaz rozpoczęcia oraz dywizję pancerną . 1l. DP otrzy- odebrany w Szwecji. Szwedzi uważali operacji wojskowych przeciwko jednost- mała rozkaz pościgu za jednostkami bowiem, że wyspy te powinny być pod kom niemieckim. niemieckimi zmierzającymi do gra- ich jurysdykcją. Na Suursaari do nie- Do działań w Laponii skierowany nicy szwedzkiej. Niemcy wycofali mieckiej niewoli dostało się 1230 Finów. został III KA gen. Siilasvuo w składzie: się z Rovaniemi do Inari, nie chcąc 3. DP (gen. Pajari), 6. DP (płk. Albert Pu- prowadzić ciężkich walk w mieście . roma), 1l. DP (gen. Heiskanen), dywizja Przed opuszczeniem miasta całkowicie pancerna (gen. Lagus) oraz 15. Bryg.P je spalili (w Rovaniemi jak w wielu fiń­ i brygada straży granicznej. Finowie skich miastach większość domów była już 2 IX napotkali pierwsze oddziały z drewna) . Fińska 1l. DP zdołała 30 X z XVIII KG . 6. DP zdobyła Suomussalmi, zająć Muonio nad granicą, biorąc do a 25. DP Puolankę. Natarcie fińskie roz- niewoli maruderów z 7. DGÓr. Finowie wijało się bez większych problemów prowadzili swoje działania przeciwko i 29 IX dywizja pancerna wspiera- Niemcom do początku stycznia, jednak na przez 15. Bryg.P zdobyły Oulu. zgodnie z porozumieniem o zawie- Następnie Finowie skierowali się szeniu broni 15 XII przystąpiono do na Kemi i Tornio i postanowili demobilizacji, co oznaczało w praktyce, zdobyć te ważne porty, przepro- że tylko 1l. DP z III KA prowad ziła wadzając lokalne desanty taktyczne. działania bojowe. l X wysadzono desant w Roytta, które DZIAŁANIA ARMII zdobyto praktycznie bez walki. 11 . pp z 3. DP nacierał na Tornio od półno­ CZERWONEJ PRZECIWKO cy, natomiast 53. pp od południa. 20. AGÓR. 8 X rejon Tornio i Kemi został opa- XIX KG zajmował pozycje obronne na nowany przez Finów. Niemcy stracili Półwyspie Średnim do Zatoki Motow- ok. 1000 poległych, a 600 żołnierzy skiej (Grupa Bojowa "Hoop") następnie dostało się do niewoli. Finowie wzdłuż rzeki Lica (6. DSGór.) oraz na stracili ok. 1200 poległych i ran- północ od jeziora Czapr (2. DSGÓr.). nych. 20. AGÓr. otrzymała rozkaz Na półwyspie Varanger stacjonowała przystąpienia do operacji "Nord- 210. Dywizja Forteczna. Gen. Diet!, licht': Był to trzeci wariant operacji znający realia prowadzenia działań "Birke': który zakładał walki 20. AGÓr. wojennych na północy, zakładał, że przeciwko Finom i Rosjanom. XIX KG w fazie radzieckiej ofensywy III Korpus gen. Siilasvuo skierował sprawnie wycofa się w rejon Kirkenes, się następnie na Rovaniemi. Miasto gdzie będzie można prowadzić obro- miało zostać zdobyte przez 3. i 6. DP nę . Po śmierci Diet!a nowy dowódca 20. AGór. gen. Rendulic doszedł do Porucznik lotnictwa Armii Czerwonej. Jego przekonania, że prowadzenie obrony wyposażenie wskazuje, że służy on woko- na aktualnie zajmowanych pozycjach licach Murmańska. Na niebieskich patkach przez XIX KG jest możliwe i wydał kołnierza oznaczenie stopnia wojskowego. rozkaz uporczywej obrony. 624 Strona 14 WOJNA NA PÓŁNOCY ZSRR Rosjanie w tym rejonie dyspono- wali 14. Armią gen. Szczerbakowa. Dysponował on 10. DSGw. gen. Chu- dałowa, 14. DS gen. Fiodora Ko- rotkowa (tworzyły 131. Korpus gen. Zinowija Alieksejewa), 126. KLek. gen. Władimira Sołowiowa oraz 12. i 16. Bryg.PM. Były to zbyt małe siły, aby mogły przełamać obronę tak do św iadczonych oddziałów, jakimi dysponował XIX KG. W związku z tym przed planowym natarciem 14. Armia otrzymała uzupełnienia w postaci: 65., 114. i 368. DS. Dywizje te wraz ze sztabem 99. Korpusu utworzyły nowy związek taktyczny w 14. Armii dowo- dzony przez gen. Siemiona Mikulskie- go. Następnie do 14. Armii skierowano 127.KLek. gen. Gieorgija A. Żukowa, 31. Korpus gen. Manzakira Absala- mowa (83. i 367. DS) oraz 45., 67. i 341. DS i 7. Bryg. Panc., które miały działać samodzielnie. W pierwszym rzucie do natarcia miały przystąpić Żołn ierze z 5. Dywizji SS Wiking w trakcie patrolu na północy ZSRR. 131. i 99. Korpus, nacierając central- nie na pozycje 2. DSGÓr., natomiast 2. DSGÓr., co 9 X pozwoliło Rosjanom swoją 163. DP w rejon Salmijarvi, co na prawym skrzydle miał atakować na kontynu ację natarcia. Gen. Ren- miało wzmocnić pozycje 2. DSGÓr. 126. KLek. W drugim rzucie do ataku dulic nakazał wzmocnić obronę w rejonie Luostari, było jednak już za skierowano 31. Korpus oraz 127. KLek. 2. DSGÓr. oddziałami gen. van der późno. Radziecki 126. KLek. i część Samodzielnie wzdłuż wybrzeża miała Hoopa, co doprowadziło do osłabie­ 99. Korpusu wyszły na tyły 2. DSGÓr. nacierać Grupa Operacyjna (GO) nia obrony nad wybrzeżem. Rosjanie Szybkie skierowanie do walki 307. pp gen. Borysa Pigarewicza (45. DS oraz natychmiast to wykorzystali i do walki ze 163. DP oraz 901. pułku artylerii 3. Bryg.PM). Natarcie Rosjanie roz- rzucili 12. Bryg.PM oraz 368. DS, górskiej uratowało strzelców górskich poczęli 7 X silnym przygotowaniem które przełamały obronę w rejonie od całkowitej klęski. Rosjanie spycha- artyleryjskim. 131. Korpus przeła- Zatoki Motowskiej. Van der Hoop li Niemców, którzy nie byli w stanie mał obronę 2. DSGÓr. na odcinku i 6. DSGÓr. otrzymały rozkaz wyco- zorganizować sta łej linii obrony. Jak się 6 km i zdołał opanować wzgórze 297, fania s ię. Dowódca 20. AGór., chcąc okazało, przewidywania gen. Die- docierając do rzeki Titowki. Natarcie ratować ~ytuację na odcinku 2. DSGór. tla potwierdzały się. Słaba sieć dróg sąsiedniego 99. Korpusu zostało po- nakazał, aby XXXVI KG skierował uniemożliwiała sprawne wycofanie, wstrzymane przez Niemców podobnie jak natarcie GO gen. Pigarewicza. W nocy sztab 14. Armii otrzymał rozkaz n a kazując y kontynuowanie natarcia przez 99. Korpus, co ostatecz- nie zakończyło się zdobyciem przez Rosjan wzgórza 373 i zmuszeniem do odwrotu 13 7. pułku strzelców górskich (psg). Dzięki temu 65. DS zdołała uchwyci ć przyczółki nad Titowką . Wobec pogarszającej się sytuacji Niemcy stopniowo wycofali swoją Nieocenionq pomocq dla Armii Czerwonej byli partyzanci walczqcy na tyłach Wehr- machtu. Ich działania były koordynowane przez dowództwo radzieckie, kontaktujqce się z partyzantami przy pomocy łqczników lub radiostacji. Strona 15 ENCYKLOPEDIA II WOJNY ŚWIATOWEJ Żołnierze fińscy w trakcie przerwy pus. 20 X znaleźli się na przedmie- w walkach . Niemcy cenili ich doświad­ ściach Nike!. Kluczem do sukcesu czenie, pozwalające wa lczyć im z nie- Rosjan okazało się całkowite panowa- zró w naną skutecznością w warunkach nie w powietrzu. Samoloty radzieckie arktycznych. niszczyły każdy punkt oporu, paraliżo ­ wały ruchy jednostek wroga i to spowo- dowało, że gen. Rubel nie był w stanie Kolejnym etapem radzieckiej ofen- zorganizować skutecznej obrony. Do sywy było skierowanie głównych sił 22 X Rosjanie opanowali cały rejon 14. Armii na Nike!. Rosjanom bardzo Nikel oraz Storkbukten aż do zachod- zależało na zajęciu tego rejonu, gdyż niego brzegu Jarfjordu. XXXVI KG znajdowały się tam kopalnie niklu. stracił ponad 5 tys. poległych i rannych. Zdobycie ich oznaczało, że niemiecki 27 X Hitler wydał rozkaz wycofania sił przemysł wojenny straci główne źródło 20. AGÓr. z tego rejonu. zaopatrzenia w ten strategiczny suro- Dalsze operacje 14. Armii zostały wiec. Natarcie miały przeprowadzić wstrzymane. Stało się to na skutek ostre- związki 3l. i 99. Korpusu z rejonu go sprzeciwu Wielkiej Brytanii, która Luostari, natomiast 131. Korpus nie zgodziła się, aby Związek Radziecki i 126. KLek. miały wykonać szerokie prowadził działania poza Laponią. Rząd obejście od południa i atakować z rejo- norweski natychmiast zwrócił się do nu Salmijarvi. Natarcie rozpoc zęło się ZSRR z prośbą o przetransportowa- Niemcy zmuszeni byli do porzucenia 18 X. 31. Korpus przełamał pierwszą li- nie norweskich żołnierzy na zdobyte części pojazdów i ciężkiego uzbrojenia. nię obrony XXXVI KG. Niemiecki opór tereny. Rosjanie nie mogli się na to nie Rosjanie do 13 X praktycznie okrążyli jednak wzrastał. Niemcy zdołali zorga- zgodzić i już 23 X do Kirkenes przybył Niemców w Petsamo. Zdobyli także nizować kilka silnych rejonów obrony, pułk piechoty norweskiej. Norwegowie ważny port w Linahamari, co unie- co spowodowało, że wieczorem 19 X natychmiast utworzyli dodatkowe siły możliwiało ewakuację XIX KG drogą radzieckie natarcie zostało powstrzy- policyjne i przywrócili administra- morską. 15 X zdobyte zostało Petsa- mane. Rosjanie, widząc, że 31. Korpus cję państwową. 8 V 1945 r. Rosjanie mo. Niemcy w walkach stracili ponad nie dał rady samodzielnie przełamać wycofali swoje siły z terenu 18 tys. żołnierzy. obrony, wprowadzili do walki 99. Kor- Norwegii. Omawianie zawieszenia broni wojskfińskich i radzieckich, 4 IX 1944 r. 626 Strona 16 zerwiec 1941 r. zmienił całkowicie Szczegółowe Siedem wchodzących w jego skład statków C układ sił i sojuszów na politycz- nej mapie świata. ZSRR z sojusznika warunki udzielania pomocy uzgodniono w trakcie spotkania trój- stronnego w Moskwie, które rozpoczęło wypłynęło już 21 VIII 1941 r. z Islandii do północnych portów ZSRR, dokąd dziesięć III Rzeszy zmienił się w niepewnego, się 28 IX 1941 r. Dekret w sprawie udzie- dni później dotarły bez strat. Towarzy- sprawiającego liczne kłopoty sprzymie- lenia wsparcia materiałowego i pienięż­ szył im lotniskowiec "Argus'; na którego rzeńca. Rząd brytyjski z ulgą przyjął nego Związkowi Radzieckiemu, zgodny pokładzie do ZSRR popłynął transport nowy kierunek ataków wroga, słusznie z tym, coystalono w Moskwie, prezydent myśliwców Hurricane. Tak wczesne wy- przypuszczając, że zaangażowanie się Franklin Delano Roosevelt podpisał 7 XI. płynięcie konwoju, jeszcze przed zatwier- III Rzeszy na nowym kierunku strate- dzeniem odpowiednich umów, wynikało gicznym przyczyni się do polepszenia SZLAKI DOSTAW I PIERWSZE z potrzeb politycznych, ważne było rów- sytuacji Wielkiej Brytanii. Niemiecki atak KONWOJE nież zebranie doświadczeń, które zamie- na ZSRR nie tylko błyskawicznie ujawnił Sytuacja na froncie wschodnim i poło­ rzano wykorzystać podczas planowania całkowite nieprzygotowanie armii ra- żenie geograficzne ZSRR powodowały, kolejnych, większych transportów. dzieckiej do prowadzenia wojny obron- że w grę wchodziły jedynie trzy szlaki: Ostatecznie zadecydowano, że nej, lecz także spowodował gigantyczne pacyficzny, wymagający pokonywania wykorzystywane będą dwa warianty trasy straty terytorialne, materiałowe i ludzkie. Kanału Panamskiego, afrykański, który arktycznej. Pierwszy, letni, prowadził Rząd radziecki był zmuszony popro- prowadził wokół Przylądka Dobrej bardziej na północ, w pobliżu Islandii, sić swych nowych sprzymierzeńców Nadziei przez Ocean Indyjski do portów którą omijano od wschodu lub zachodu, o wsparcie w postaci sprzętu wojskowego w Basrze i Bandar Abbas, oraz północny następnie na Morzu Barentsa skręcał na i materiałów o znaczeniu strategicznym. - przez Morze Barentsa do Murmańska wschód i prowadził do Murmańska lub Decyzję o dołączeniu ZSRR do progra- i Archangielska. Ostatni szlak, choć naj- Archangielska. Na tej trasie statki były mu lend-lease rząd amerykański podjął krótszy, był najbardziej niebezpieczny narażone na naloty niemieckich samo- - pod wpływem Brytyjczyków - już - zarówno z powodów nawigacyjnych, lotów jedynie w końcowym jej odcinku, 10 VII 1941 r., natomiast jeszcze wcześ­ jak i militarnych. Większa część dostaw i to w minimalnym stopniu. Wariant niej, zaledwie dwa dni po rozpoczęciu dla ZSRR płynęła jednak tą trasą. zimowy, wymuszony zwiększonym operacji "Barbarossa'; zniesiono restryk- Pierwszym konwojem, który wysłano zasięgiem paku lodowego, mijał Islandię cje handlowe wobec ZSRR, obowiązujące z dostawami materiałów wojennych dla daleko na wschodzie, prowadził po- w USA jako retorsje za atak na Finlandię. Związku Radzieckiego, był "Dervish': czątkowo na północ tuż poza zasięgiem 627 Strona 17 ENCYKLOPEDIA II WOJNY SWIATOWEJ Niemieckie zdjęcie lotnicze, na którym widać konwój PQ-17. otrzymano raport o wyjściu w morze "Tirpitza': Zespół osłony manewrował w ten sposób, by utrzymywać pozycję pomiędzy przypuszczalnym obszarem działania niemieckiego okrętu i konwo- jami. Ostatecznie Brytyjczykom udało Heinkel He- 115C-1 "K6+PH" służył w l./KuF/Gr406 w 1942 r., kiedy jednostka ta brała udział się uniknąć wykrycia konwojów przez w wielu atakach na konwoje arktyczne, płynące do północnych portów radzieckich. Najważniejszą nawodne okręty wroga, natomiast samo- akcją tych maszyn były ataki na konwój PQ-17. loty z lotniskowca "Yictorious" odnalazły pancernik Kriegsmarine w pobliżu Lofo- niemieckiego lotnictwa, by skręcić na działania Niemców Admiralicja brytyjska tów, przeprowadzony atak nie przyniósł wschód w miejscu gdzie kończył się za- ograniczyła eskortę do zaledwie jednego jednak żadnego rezultatu. Ofiarą nie- sięg lotniczej eskorty brytyjskiej startują­ krążownika i dwóch niszczycieli. mieckich marynarzy padł jedynie jeden cej z baz lądowych. Następna część drogi statek brytyjski, który z powodu uszko- - ponad połowa - odbywała się pod ZAGROŻENIE DZIAŁANIAMI dzeń pozostał poza konwojem QP-8. nieustającą groźbą nalotów z baz nie- JEDNOSTEK NAWODNYCH Kilka dni pó źniej doszło do starcia mieckich w Skandynawii. Trasa zimowa KRIEGSMARINE o kolejne dwa konwoje, PQ-13 i QP-9, kończyła się w Murmańsku, gdyż był to Sukces kilku pierwszych konwo- które wyruszyły z portów 20 III. Podob- jedyny większy port radziecki na północy jów został przyćmiony, gdy konwoje nie jak kilka dni wcześniej osłonę zapew- kraju, który zimą nie zamarzał (znajduje PQ-12 i QP-12 ledwie uciekły przed ak- niały im okręty Floty Macierzystej. Czte- się on w sferze oddziaływania Golfsztro- tywnie poszukującymi ich siłami nawod- ry dni po wypłynięciu w morze trałowiec mu - ciepłego prądu morskiego). nymi Kriegsmarine. Do stacjonującego "Sharpshooter", wchodzący w skład Brytyjczycy ustalili system, zgodnie już od jakiegoś czasu w Norwegii okrętu eskorty QP-9, staranował i zatopił w pob- z którym konwoje skierowane do ZSRR liniowego KMS "Tirpitz" dołączył pan- liżu Przylądka Póinocnego niemiecki oznaczano symbolami PQ (numer), cernik kieszonkowy "Admirai Sched: U-6SS. 19 statków handlowych wchodzą­ natomiast transporty powrotne otrzymały Wywiad brytyjski wiedział o wzmocnie- cych w skład tego konwoju bezpiecznie oznaczenia QP (numer). Litera P oznacza- niu wroga, zdecydowano więc, że następ­ dotarło do Islandii. Inny los spotkał ła w tym wypadku Islandię, natomiast Q ne dwa konwoje - zarówno skierowany konwój PQ-13, który wraz z eskortą - północ ZSRR. Od końca 1942 r. nazwy do ZSRR, jak i wracający do Wielkiej (krążownik "Trinidad" oraz niszczyciele konwojów zmieniono na JW (numer) Brytanii - wyruszą tego samego dnia, "Eclipse" i "Fury") został rozproszony na płynące do ZSRR i RA (numer) płynące by podczas przejścia przez najbardziej znacznym obszarze przez sztorm. 29 III z ZSRR do Wielkiej Brytanii. Początkowa narażony na atak odcinek szlaku chroniły eskortę brytyjską przechwyciły na północ aktywność floty brytyjskiej na wodach je jednostki brytyjskiej Floty Macierzy- od Murmańska trzy niszczyciele wroga. północnych uszła uwagi Niemców. Do stej, w tym okręty liniowe "Duke ofYork'; W walce zatopiono niemiecki niszczyciel lutego 1942 r. do ZSRR popłynęło 12 kon- "Renown'; "King George Y" i lotnis- (Z-26) , lecz brytyjski krążownik został wojów, liczyły one łącznie 93 jednostki kowiec "Yictorious': Cztery dni po ciężko uszkodzony przez jedną z włas­ transportowe. Stracono tylko jeden statek, wyruszeniu obu konwojów, 4 III 1942 r., nych torped. Płynący powoli w kierunku zatopiony przez niemiecki okręt pod- gdy znajdowały się one na południo- radzieckiego portu okręt stał się celem wodny. W związku z brakiem przeciw- wy zachód od Wyspy Niedźwiedziej, ataku kolejnego U-Boota - U-S8S. Oka- 628 Strona 18 KONWOJE ARKTYCZNE zał się on nieskuteczny, napastnik został "Liltzow" i "Admirai Hipper': a także od "Washington': lotniskowiec "Victorious" wytropiony i zatopiony przez "Fury': dziesięciu do dwunastu dużyc h , silnie oraz kilka krążowników i kilkanaście Niestety, Niemcom udało się przechwycić uzbrojonych niszczycieli. Z przyczyn niszczycieli. Pierwsze straty PQ-1 7 po- część statków handlowych wchodzących politycznych jednak transportów nie nió sł w okolicach Wyspy Niedźwiedziej, w skład konwoju. Ogółem stracono zawieszono. gdzie w nalocie stracono trzy statki. 5 z 19 jednostek - 2 wskutek działań Pierwszy lord Admiralicji adm. Dudley okrętów podwodnych, 2 zatopiły samo- PQ-17 Pound podjął wtedy brzemienną w skut- loty, jeden stał się ofiarą niemieckiego Najbardziej znanym konwojem arktycz- ki decyzję . Obawiając się rajdu niemiec- niszczyciela. nym był PQ-17 - głównie ze względu kich jednostek nawodnych, wieczorem Do kolejnej bitwy konwojowej na tragiczny los, jaki spotkał większość 4 VII 1942 r. zdecydował o rozproszeniu z udziałem jednostek nawodnych doszło wchodzących w jego skład statków. konwoju, którego statki miały na własną podczas przejścia przez Morze Barentsa Jego historia jest jednocześnie dosko- rękę przedzierać się do Archangielska. konwojów PQ-15 i QP-ll . Starcie to nałym przykładem na to, jak mszczą Jednocześnie odwołał eskortę krążowni ­ miało także swój polski akcent, niestety się błędy popełniane przez dowódców. ków i niszczycieli. Statki konwoju znaj- smutny. Kłopoty rozpoczęły się już czte- Błędy, za które płacą ich podwładni. dowały się wówczas na północ od Przy- ry dni po wyruszeniu transportów. l V Konwój PQ-17 i odpowiadający mu lądka Północnego. Między 5 a 10 VII 1942 r. okręt liniowy "King George V" konwój powrotny QP-13 wyruszyły 20 z 31 statków przedzierających się do staranował jeden z eskortujących nisz- 27 VI 1942 r. W skład PQ-17 wchodziło ZSRR padło ofiarą samolotów i okrętów czycieli i został poważnie uszkodzony 36 statków, z których dwa zawróciły do podwodnych. 11 statków i 2 jednostki w wyniku wybuchów odbezpieczonych Reykjaviku. Bezpoś rednią osłonę stano- ratownicze dotarły do Archangielska. bomb głębinowych z niszczyciela. Dzień wił zespół pod dowództwem W rzeczywistości, wbrew temu, w co później trałowiec "Seagull" i norweski kmdr. Johna Egertona Broome'a, składa­ wierzył pierwszy lord Admiralicji, niszczyciel "St. Albans" zatopiły polski jący się z sześciu niszczycieli i czterech "Tirpitz" wypłynął ze swej bazy dopiero okręt podwodny "Jastrząb". 3 z 25 stat- korwet. Bliską osłonę zapewniała rankiem 5 VII - już po wydaniu rozkazu ków wchodzących w skład konwoju eskadra czterech krążowników w osło­ rozproszenia konwoju - i jeszcze tego zostały zatopione wskutek ataków samo- nie czterech niszczycieli, dowodzona samego dnia zawrócił do Altenfjordu. lotów, ale reszta bezpiecznie dotarła do przez wiceadm. Louisa Hamiltona, Decyzja brytyjskiego admirała, który Murmańska. Konwój powrotny Q P-l l , natomiast w dalekim odwodzie, gotowe pozostawił statki handlowe na pastwę który wypłynął 28 IV, dotarł do portu do akcji na wypadek wyjścia w mo- Niemców, spotkała się z ostrą krytyką przeznaczenia ze stratą tylko jednego rze ciężkich jednostek niemieckich, rządu amerykańskiego. statku, ale pech prześladował okręty pozostawały okręty Floty Macierzystej Bliźniaczy konwój QP-13 poniósł osłony, zwłaszcza krążownik "Edin - (dowódca adm. John C.Tovey), w tym mniejsze, jednak równie dotkliwe straty burgh", który 30 IV dwukrotnie sta ł liniowe "Duke ofYork" i amerykański - 5 VII jego jednostki wpłynęły na się celem torped niemieckiego okrętu podwodnego. Powracający do radziec- kiego portu, ciężko uszkodzony, został odnaleziony 2 V przez niemieckie nisz- czyciele. W wyniku bitwy "Edinburgh" zdołał wyeliminować ogniem dział niszczyciel "Hermann Schoemann': lecz sam został storpedowany przez jedną z dwóch pozostałych jednostek wroga. Uszkodzono także dwa niszczyciele brytyjskiej osłony. Admiralicja brytyjska naciskała rząd , by na czas lata polarnego zrezyg- nować z konwojów, zwłaszcza że Niem - cy dysponowali w Skandynawii poważ­ nie wzmocnionymi siłami nawodnymi - oprócz samolotów, okrętów podwod- nych, "Tirpitza': "Admirala Scheera" go- towe do walki były również krążowniki Warunki atmosferyczne na trasach konwojów arktycznych stanowiły wyjątkowy test wytrzymałości fizycznej oraz odporności psychicznej załóg okrętów i statków. Strona 19 ENCYKLOPEDIA II WOJNY SWIATOWEJ Przedstawiciele ZSRR nigdy nie przyjęli Kolejne transporty płynące na znacznie słabszą eskortą brytyjską, wpadł do wiadomości trudności związanych północ otrzymały nowe oznaczenia, w szał. W proteście przeciwko decyzji z konwojami arktycznymi, otwarcie zaczynające się od JW-S l. Pierwszy Fiihrera, który pozbawił dowództwa ka- oskarżając Brytyjczyków o "tchórzostwo". konwój z tym oznaczeniem wyruszył pitanów niemieckich jednostek biorących w morze dopiero trzy miesiące po PQ-18, udział w bitwie, ze stanowiska zrezyg- w grudniu 1942 r. Został on podzielony nował adm. Erich Raeder. W styczniu na dwie części - pierwsza JW-SIA, liczą­ zastąpił go adm. Karl Donitz. ca 16 jednostek handlowych, wypłynęła Przez kilka kolejnych miesięcy z Loch Ewe 15 XII i bez strat dotarła do konwoje były zawieszone. Wszystkie ZSRR 25 XlI. Eskortujące je krążowniki dostępne jednostki skierowano na "Jamaica" i "Sheffield" kilka dni później Atlantyk, gdzie trwała walka. Potem wypłynęły w morze w celu wzmocnienia w ciągu zaledwie dziewięciu tygodni do osłony konwoju JW-SlB (14 statków), ZSRR dotarło 106 statków zgrupowanych który w eskorcie sześciu niszczycieli w sześć konwojów - stracono wówczas pod dowództwem kpt. Roberta Sher- jedynie trzy jednostki. Wraz z wzrastającą intensywnością brooke'a wyruszył 22 XlI. Krążowniki działań konwojowych na wodach wracające z radzieckiego portu dołączyły OKRES KOŃCOWY północnych Kriegsmarine przeznaczyła do konwoju 29 XlI w okolicach Wyspy Od wiosny 1944 r. konwoje znacznie po- część swych U-Bootów do operacji Niedźwiedziej. Niemcy mieli w tym większono, wzmocniono też ich eskortę, w pobliżu Skandynawii, gdzie mogły one współdziałać z lotnictwem. Niemieckie czasie na morzu "Tirpitza': pancernik wprowadzając do niej na stałe jeden lub okręty podwodne pozostawały, dużym kieszonkowy "Liitzow': krążownik ciężki dwa lotniskowce. Dzięki temu można było zagrożeniem dla konwojów aż do "Admirał Hipper': krążowniki lekkie skutecznie zwalczać niemieckie samoloty 1944 r., gdy w składzie eskorty praktycznie "Kain" i "Niirnberg': a także kilka silnie rozpoznawcze, dotychczas śledzące wy- każdego transportu zna lazły się uzbrojonych niszczycieli. Wywiad bry- kryte konwoje. Jednocześnie niemieckie lotniskowce eskortowe. tyjski podejrzewał, że wyszły one z bazy U -Booty musiały walczyć z bardzo silnymi w celu przechwycenia konwoju, jednak zespołami osłony zewnętrznej, liczący- brytyjskie pole minowe. W powietrze w rzeczywistości Hitler wydał rozkaz mi często nawet po 20 niszczycieli, nim wyleciało pięć statków i eskortują- patrolowania brzegów Norwegii, obawia- przedarły się w str~fę osłony wewnętrz­ cy je trałowiec "Niger': Los konwoju jąc się inwazji. Niezależnie od przyczyn nej, którą zabezpieczały korwety. Dzięki PQ-17 przypieczętował jednak decyzję wyjścia w morze niemieckich jednostek wzmocnieniu sił osłony oraz malej ącym o czasowym zawieszeniu - do września konwój JW-51 B został wykryty przez możliwościom niemieckiego lotnictwa - konwojów arktycznych. samoloty zwiadowcze wroga 30 XlI. Do i marynarki większość konwojów dociera- ich przechwycenia wyznaczono "Admi- ła do portów bezpiecznie. ZMIANA TAKTYKI rała Hippera" (całością zespołu dowodził Ogółem od sierpnia 1941 r. na tra- PQ-18, który wyruszył z Loch Ewe adm. Oskar Kummetz), "Liitzowa" i sześć sę arktyczną wypłynęło 78 konwojów, w Szkocji, liczył 40 statków handlo- niszczycieli. W wyniku bitwy Brytyjczycy brało w nich udział blisko 1400 stat- wych. Wypłynęły one w morze 2 IX. stracili dwa statki eskorty, jednak spraw- ków. Stracono 85 z nich. Rosjanie W jego eskorcie, w końcu, znalazł się ne dowodzenie spowodowało, że Niemcy otrzymali miliony ton sprzętu wojen- lotniskowiec. Niemcy wykryli konwój zdołali jedynie lekko uszkodzić dziewięć nego i materiałów. W czasie działań dość wcześnie, stał się on celem silnych statków handlowych. Ciężkie jednostki konwojowych Royal Navy strac iła dwa ataków. Samoloty zatopiły 10 jednostek, niemieckie uszły z pola bitwy po przyby- krążowniki, sześć niszczycieli i osiem ofiarą U-Bootów padły kolejne trzy, jed- ciu w pobliże krążowników brytyjskich. okrętów eskortowych. Niemcy stracili nak Niemcy stracili trzy okręty podwod- Hitler, gdy dowi edział się o ucieczce "Scharnhorsta", trzy niszczyciele oraz ne i 27 samolotów. ciężkich jednostek Kriegsmarine przed 38 okrętów podwodnych. 630 Strona 20 MARYNARKA WOJENNA - OKRĘTY 1941 - 1945 • OKRĘT LINIOWY "SCHARNHORST" NIEMCY Początkowo okręt ten planowany był jako czwarty z sześc iu pancerników kieszonkowych, jednak podczas D \:'\1 II CII:'\ICI:'\I eksploatacji pierwszych jednostek tego rodzaju ujawniono wiele ich wad. W rezultacie zmieniono specyfi- • Wyporność : 32 000 t; 38 900 t (calkowita) kację nowego okrętu - zwiększon o jego wypo rn ość do 26 tys. t, pl anuj ąc go jako odpowiednik francuskich • Wymiary: długość 234,9 m; szerokość 30 m; okrętów typu Ounkerque. Mimo początkowego zamiaru uzbrojenia "Scharnhorsta" w trzy wi eże z po- zanurzenie 9,1 m dwójnymi armatami 380 mm, ostatecznie, by przyspi eszyć budowę, okręt uzbrojono w trzy potrój ne wieże • Moc silników: 160000 KM 280 mm. W efekcie wypo rn ość okrętu wyniosła 32 tys. t, jednak w celu zmylenia przeciwnika w oficjalnych • Prędkość: 32 węzły publikacjach Kriegsmarine nadal pod awała wyporność pla nową · Większość słu żby okręt spęd z ił w towa- • Zasięg : 7 100 Mm przy prędkości 19 węzlów rzystwie bliźn i aczego "Gneisenau': Początkowo wraz z nim brał udzi ał w rajdach na Atlantyku. Ostatecznie • Uzbrojenie: dziewięć armat 280 mm, dwanaście armat w lutym 1942 r. , podczas operacji "Cerberus': "Scharnhorst" i dwa inne ci ężki e o kręty przeda rły się z Brestu 150 mm, czte rn aś cie armat 105 mm, szesn aści e przeciw- lotniczych armat 37 mm, sześć wyrzutni torped 533 mm, przez kanał La Manche do niemieckich portów. Nas tępnie jednostka została wysłana do Norwegii , we dwa wodnosamoloty Arado wrześ niu 1943 r. wzięła udział w rajdzie na Spitsbergen. W grudniu tego samego roku okręt ten zatoną ł • Opancerze nie: bu rty 330 mm, pokład 50- 110 mm, w wyniku bitwy z zespołem osłony brytyjskiej podczas przechwycenia konwoju arktycznego. wi eże 355 mm • Załoga : 1840 ludzi "Scharnhorst" przez większość s łu żby nie przejawia ł większej aktywności, podobnie ., jak inne duże jednostki Kriegsmarine. Hitler oba wia ł się bowiem utraty swych cennych okrętów w wa łkach z p rze ważającym i s iłam i R oya ł Navy. CIEKAWE INFORMACJE KMS "Scharnhorst" sfotografowany • Do zatopienia okrętu niechlubnie przyczyniła się Luftwaffe, która nie zdołała zlokalizować zbliżaj ącego w pobliżu swego bliźn iaczego okrętu si do .Scharnhorsta" okrętu liniowego "Ouke ofYork': KMS "Gneisenau" (w głębi). • LOTNISKOWIEC ESKORTOWY "NAIRANX' WIELKA BRYTANIA D.\:'\I II CII:'\I{ 1:'\1 Stocznie brytyjskie opu ściło niewiele lotniskowców eskortowych, których se ryjn ą p ro dukcję po djęto • Wy porność : 17210 t; 23400 t (calkowita) w Stanach Zjednoczonych. W rezultacie wybudowano jedyn ie pięć o krętów tej klasy: HMS "Vindex", • W ymia r y: długość 16 1 m; szerokość 19,8 m; H MS "Nairana", H MS "Activity': HMS "Campania" i HMS "Pretoria Castle" (przebudowany ze statku zanurzenie 7,5 m pasaże rski ego) . Róż niły s i ę one głów ni e wymiarami pokladu lotn iczego. Ich p odst awową wad ą było to, • Moc silników: 11 000 KM że pos i a dały tylko jed ną wi ndę p o kla dową. N i ed ogo dn ość tę reko mp e n sowa ła solidna budowa, z hanga- • Prędkość : 16,5 węzla rami o stalowych śc i a n ach i stalowym pokladem lotniczym. Na każdy m okręc i e s tacj o n owa ł o od 15 do • Zas ięg : 13 000 Mm przy prędkości 15 węzlów 2 1 samolotów (w proporcji dwa Swordfishe na jednego Sea Hurricane'a, Martleta/Wildcata lub Fulmara). • Uzbrojenie: dwie armaty przeciwlotnicze 102 mm, cztery "Nairanę" przebudowano z kadłub a nieuko ń czo nego szybkiego frachtowca. Ukoń czon o j ą 26 XI 1943 r.; poczwórnie sprzężone dwufuntowe armaty przeciwlot· nicze, osiem podwójnie s p rzężonych armat przeciwlotni- sta cjonowa ło na niej 2 1 samolotów. Brytyjskie lotniskowce eskortowe wykorzystywano początkowo czych 20 mm, od 15 do 2 1 samolotów do os ło ny konwoj ów z mierzających do Gibraltaru i p owracaj ąc ych z niego, a na stępnie na trasach • Opancerzenie : brak arktycznych. Niestety, relatywnie krótki kadłub był przyczyn ą ni estabi l n ośc i tych okrętów na trudnych • Za łoga : 534 ludzi nawigacyj nie wodach arktycznych - przyczy niał się do kołysa ni a, które przez większo ść czasu utrudni a ło lub nawet uni e m ożliwi ało prowadzenie d ziała ń lotniczych. HMS "Nairana" w barwach kamuflażowych, jakie otrzy- m ała bezpośrednio po zwodowan iu w 1943 r. CIEKAWE INFORMACJE HMS "vindex", jednostka zbliżona do "Nairany". • Po zakończeniu wojny HMS . Nairana" została przekazana Holandii, pod której banderą okręt służył jako . Kare! Ooorman~ • LOTNISKOWCE ESKORTOWE KLASY "RULER" USA W i ę kszość a m e r yka ńskich lotniskowców eskortowych pows ta ła podobnie jak w Wielk iej Bryta- D.\:'\I I I ( 11:'\ I( 1:'\1 nii - w wyniku przebudowy kadłub ów statków handlowych. Na Wyspy t rafi ło osiem o krę tów klasy • Wyporno ś ć : 11 400 t; 15390 t (ca łkowi ta) "Attacker" i 26 podobnych do nich jednostek klasy "Ruler". Wszystkie one mi ały p e łnowymi arowe • W ymiary: długość 150 m; szerokość 21,2 m; hangary, Brytyjczycy narzekali jednak na ja kość standardowych osłon paliwa. Począt kowo okręty zanurzenie 7,7 m przekazane Royal Navy wyposażon e były w silni ki wyso koprężn e, p óź ni ej jednostki n apęd za n e były • Moc silników: 9350 KM silnikami parowymi. Ze wzgl ędu na wymiary nie n a l eżały one do specjaln ie wszechstronnych. Zazwyczaj • Prędkość : 17 węzlów wykorzystywano je albo do eskorty konwojów, albo do wspierania grup zwalczaj ącyc h o kręty podwodne. • Zasięg : brak danych • Uzbrojenie: dwie armaty przeciwlotnicze 102 mm, osiem podwójnie sprzężo nych armat przeciwlotniczych 40 mm, 27-35 armat przeciwlotniczych 20 mm, od 18 do Otrzymane od USA ło tn iskowce eskortowe marynarka brytyjska wyko rzystywa ła 24 samolotów na wszystkich obszarach dzia ła ń wojennych, jedn ak najbardziej aktywnie • Opancerzenie: brak operowa ły one na Morzu $ródziemnym i na trasach arktycznych. • Załoga : 646 ludzi Widoczne na zdjęciu HMS "Avenger" i "Biter" to CIEKAWE INFORMACJE jednostki klasy "Archer", bardzo podobnej do klasy • Niewielkie lotniskowce eskortowe działały często w większych zespołach . Przykładowo, w trakcie lądo­ "Ruler". wania pod Sałemo operowały w grupie składającej się z pięciu jednostek, w czasie lądowania na południu Francji liczyła ona aż dziewięć okrętów.