ZBIGNIEW W. BRE�KIEWICZ SUPERUMYS� JAK UCZY� SI� TRZY RAZY SZYBCIEJ Ksi��k� t� po�wi�cam przedwcze�nie zmar�ym Rodzicom i Bratu Krzy�kowi. Ojciec i Brat byli nauczycielami. Pomogli mi odnale�� w�asn� drog�. WST�P Motywem napisania tej ksi��ki by�a ch�� zapoznania polskiego Czytelnika z najnowsz� metodologi� uczenia si� w spos�b niekonwencjonalny. Zainteresowany wspomnian� problematyk� sp�dzi�em setki godzin w czytelniach i bibliotekach Stan�w Zjednoczonych, studiuj�c literatur� po�wi�con� rozwojowi duchowemu, pozytywnemu my�leniu, r�norodnym technikom relaksacyjnym, a przede wszystkim efektywnemu, nowoczesnemu uczeniu si�. Dotychczasowe metody uczenia si� s� niewystarczaj�ce. We wsp�czesnym �wiecie, w kt�rym nieustanny rozw�j nauki, szalone tempo zmian zachodz�cych w wielu dziedzinach �ycia zmuszaj� nas do zmiany sposobu my�lenia i pojmowania sensu nauki, do uruchomienia i wykorzystania rezerw umys�owych, kt�re ma ka�dy z nas. Pragn�, aby ksi��ka ta zainspirowa�a Czytelnik�w do odkrycia nowych obszar�w w�asnych mo�liwo�ci, do oceny dotychczasowych pogl�d�w na samych siebie i u�wiadomienia sobie potencja�u swoich zdolno�ci umys�owych. Ksi��ka wymaga od Czytelnika pewnego wysi�ku i pracy nad samym sob�, co nale�y potraktowa� jako inwestycj�, kt�ra pomo�e w nabyciu umiej�tno�ci dostosowywania si� do zmieniaj�cych si� sytuacji �yciowych, w�a�ciwego komunikowania si� z otoczeniem, optymalnego dzia�ania i skutecznego funkcjonowania w �yciu. Chcia�bym, Drogi Czytelniku, aby� oderwa� si� od dotychczasowych schemat�w my�lowych, uwierzy� w supermo�liwo�ci w�asnego umys�u i nauczy� si� z niego korzysta�. Napisa�em t� ksi��k� dla uczni�w, student�w i tych wszystkich, kt�rzy pragn� by� w �yciu skuteczni i nie chc� marnotrawi� bogactwa, w jakie wyposa�y�a nas Natura. ROZDZIA� I PRZESTAWIANIE SI� NA EFEKTYWNE UCZENIE Co zyskasz, czytaj�c ten rozdzia� Poznasz tre�� MANIFESTU EFEKTYWNEGO UCZENIA SI� i przekonasz si�, �e ma on niezwyk�� moc. Dowiesz si�, dla kogo nie warto, a dla kogo warto si� uczy�. Zrozumiesz, jakie szans� stwarza ci efektywne uczenie si�. Zaczniesz uwa�niej przygl�da� si� sobie. Dowiesz si�, jak wa�ne jest poczucie w�asnej warto�ci i jak mo�na je wzmocni�. Poznasz warto�� pozytywnego nastawienia. Spr�bujesz nie by� schematycznym. Ulegniesz sile afirmacji. Zrozumiesz, dlaczego masz s�ab� motywacj�. Zaczniesz d��y� do tego, aby si� sta� cz�owiekiem czynu. MANIFEST EFEKTYWNEGO UCZENIA SI� Dzisiaj ja, ....................... jestem skutecznym, wydajnym uczniem (studentem). W ci�gu nocy m�j m�zg wytworzy� tysi�ce nowych po��cze� mi�dzy kom�rkami, abym m�g� lepiej wykorzysta� ogromny potencja� mojego umys�u. Jestem wyj�tkowym, niepowtarzalnym i warto�ciowym cz�owiekiem. Jestem inteligentnym tworem natury w akcji. M�j m�zg ma nieograniczone mo�liwo�ci. Bardzo wierz� w siebie, w moje zdolno�ci i w moj� skuteczno�� w osi�ganiu cel�w. Zas�uguj� na wspania�e �ycie. Dzisiaj w stu procentach wykorzystam moje mo�liwo�ci i zdolno�ci. B�d� korzysta� z dost�pnej wiedzy i stosowa� ka�dego dnia praktyczne rady zawarte w tej ksi��ce. Rozpoczynam dzie� efektywnie i efektywnie go ko�cz�. Ka�dego dnia krok po kroku osi�gam moje cele. My�l� i post�puj� pozytywnie, akceptuj�c ca�kowicie siebie samego i innych. W pe�ni korzystam z �ycia poprzez aktywne do�wiadczanie go. Kocham �ycie. Do wszystkich zaj�� w szkole (na uczelni) do ka�dej lektury i pracy pisemnej podchodz� z entuzjazmem, rado�ci� i zainteresowaniem. Odczuwam nieposkromiony g��d wiedzy. Wierz� w Manifest Efektywnego Uczenia si� i przyrzekam sobie wyg�asza� go codziennie. Jestem efektywnym i szcz�liwym uczniem (studentem). Wiem, jakie podj�� kroki, aby kroczy� drog� wiod�c� do sukces�w. Jestem �wiadom moich cel�w i osi�gam je jeden po drugim. U�wiadamiam sobie m�j nieograniczony potencja� umys�owy i wszystkie zadania s� dla mnie bardzo �atwe. Jestem radosny i pe�en entuzjazmu. Staj� si� bardzo dobrym uczniem (studentem). PRZESTAWIENIE SI� NA EFEKTYWNE UCZENIE Najwa�niejsz� ze wszystkich wiar jest wiara w samego siebie. CODZIENNY MANIFEST znajduj�cy si� na wst�pie tego rozdzia�u powinien stanowi� dla twojego umys�u swoisty drogowskaz, a zarazem �rodek dopinguj�cy, kt�ry pomo�e ci zosta� autentycznie efektywnym uczniem czy studentem, ciekawym wiedzy i �ycia. Dla osi�gni�cia najwi�kszych korzy�ci czytaj ten manifest na g�os (w miejsce kropek wstaw swoje imi� i nazwisko), z pe�n� �wiadomo�ci� i zaanga�owaniem, zaraz po przebudzeniu si�. Aby wzmocni� efekt dzia�ania zawartych w nim tre�ci, wykonaj przed jego lektur� �wiczenie z mandal� (opis znajdziesz w rozdziale "Co dwie p�kule, to nie jedna"). Nie musz� chyba nikogo przekonywa�, �e wszyscy przychodzimy na �wiat z wrodzon� ciekawo�ci� badacza. Niemowl� bada z pasj� wszystko, co znajdzie na swej drodze - bierze w r�czki, wk�ada do buzi, �ywo obserwuje, �mia�o pe�znie na czworakach w nowy nie znany mu k�t, aby znale�� ciekawy obiekt dla swoich bada�, a przy tym rado�nie gaworzy. Niemowl� ma stuprocentow� satysfakcj� z tego, co robi. Ty te� by�e� niemowl�ciem. A teraz, je�li twoja satysfakcja oscyluje w granicach 50 proc., to jeste� zadowolony. Dlaczego nie masz wi�kszych ambicji? To straszne marnotrawstwo kapita�u twojego szcz�cia. To, co proponuj� w tej ksi��ce, niew�tpliwie, pomo�e ci odzyska� spor� jego cz��. Jednak�e pami�taj - ja tylko wskazuj� drogi do celu, a ty musisz z nich skorzysta�. Je�li b�dziesz stosowa� proponowane w tej ksi��ce metody efektywnego uczenia si�, to nauka zacznie ci przychodzi� lekko. Ale nawet muzyka lekka, �atwa i przyjemna jest owocem solidnej pracy wykonawc�w, kt�rzy musz� du�o �wiczy�, zanim osi�gn� wysoki poziom umiej�tno�ci. Dopiero potem mog� sobie pozwoli� na improwizacj�. Z efektywnym uczeniem si� jest podobnie. Na pocz�tku czeka ci� sporo pracy, aby wykonywa� zawarte w tej ksi��ce zadania i �wiczenia. Ale trud, jaki w nie w�o�ysz, op�aci si� sowicie. Ty te� dojdziesz od takiego stanu swoich umiej�tno�ci, �e zaczniesz improwizowa�, tj. tw�rczo przetwarza� i wykorzystywa� swoj� wiedz�. ZAPAMI�TAJ: Nie ucz si� dla ocen, wyr�nie� lub po to, �eby unikn�� kar. Ucz si� dla siebie, bo ty jeste� p�pkiem swojego �wiata. DLACZEGO WARTO UCZY� SI� EFEKTYWNIE � Rozleglejsza wiedza i wi�ksze umiej�tno�ci stwarzaj� wi�cej mo�liwo�ci wybor�w �yciowych, a przede wszystkim wyboru atrakcyjnej pracy. � �wiat zmienia si� w bardzo szybkim tempie i chc�c za nim nad��y� trzeba si� uczy� skutecznie i szybko. � Nauka w�a�ciwie zorganizowana mo�e by� �r�d�em przyjemno�ci i satysfakcji. � Ucz�c si�, poznajesz siebie i swoje mo�liwo�ci ZADANIE: Pomy�l, co ciebie mog�oby zmobilizowa� do wysi�ku, �eby uczy� si� efektywniej. Swoje motywy zapisz w dzienniku w postaci Intencji Przestawienia si�, i tak jak ka�d� intencj� poprawy czytaj na g�os dwa razy dziennie. Powiem otwarcie, �e nie wystarczy pomy�le� i zapisa�, aby jak w znanej bajce na has�o: stoliczku nakryj si�, sta� si� cud. W przypadku uczenia si� bardzo wa�ne jest twoje nastawienie psychiczne. Konkretnie - twoje nastawienie do samego siebie. Nastawienie do uczenia si� jest procesem wt�rnym. Zdaj� sobie spraw� z tego, �e w mniejszym lub wi�kszym stopniu ogranicza ci� obawa przed �yciem, �e nie lubisz swojego lenistwa b�d� braku wiary w siebie, �e z�o�ci ci� brak koncentracji b�d� stanowczo�ci. I w duchu m�wisz sobie: �ebym tak by� bardziej bystry, zdolny czy b�yskotliwy... Radz� ci zaprzesta� tej destruktywnej polityki i proponuj� proste �wiczenie, kt�re b�dzie s�u�y�o podwy�szeniu poczucia w�asnej warto�ci. �WICZENIE: Ka�dego dnia rano i wieczorem stawaj nago przed lustrem (np. w �azience) i przynajmniej przez dwie minuty powtarzaj na g�os z pe�n� wiar� i zaanga�owaniem (lub przynajmniej poruszaj w trakcie wymawiania s��w ustami) nast�puj�c� dewiz�: JAKIEKOLWIEK MAM WADY I NIEDOSKONA�O�CI, AKCEPTUJ� SIEBIE BEZWARUNKOWO I CA�KOWICIE. Wykonuj to �wiczenie regularnie, niezale�nie od tego, jak si� czujesz, a gdy jeste� z�y na siebie, wykonaj je dodatkowo (w ubraniu). Na pocz�tku wymawianie tych s��w b�dzie ci przychodzi�o z pewnym trudem i tw�j wzrok b�dzie krytycznie taksowa� twoje cia�o. Ale nie przejmuj si� tym. Wymawiaj s�owo po s�owie z wiar�, a w ten spos�b powoli przeprogramujesz podej�cie do samego siebie. �yjesz i uczysz si� w okre�lonym �rodowisku, kt�re mo�na podzieli� na: - fizyczne (warunki, w kt�rych �yjesz, uczysz si� czy pracujesz), - emocjonalne (twoje mentalne podej�cie do siebie, szko�y, uczelni i wszystkiego, co ci� otacza, co prze�ywasz). �eby dokona� zmian w swoim procesie uczenia si�, twoim zadaniem b�dzie przeorganizowanie �rodowiska fizycznego i uzdrowienie �rodowiska emocjonalnego. W przypadku pierwszego z nich niewielki masz wp�yw na zmian� warunk�w w szkole czy na uczelni, ale za to mo�esz wp�yn�� na zmian� twojego mikro�rodowiska tj. miejsca, w kt�rym uczysz si� w domu. Czynniki pozwalaj�ce na stworzenie w�a�ciwych fizycznych i emocjonalnych warunk�w w miejscu pracy (nauki): - odpowiednie meble (najlepiej biurko i krzes�o, a nie fotel), - odpowiednie o�wietlenie (lepsze naturalne ni� sztuczne, i unikaj korzystania z obydwu naraz), - muzyka (jak zaznaczy�em w rozdziale "Co dwie p�kule, to nie jedna" do sesji uczenia si� u�ywaj muzyki barokowej, a w przerwach mo�esz s�ucha� innej), - odpowiednia temperatura, - ro�liny i kwiaty (stwarzaj� atmosfer�, w kt�rej wi�kszo�� ludzi dobrze si� czuje i nie zapomnij, �e dzi�ki nim masz wi�cej tlenu), - odpowiednie pomoce naukowe pod r�k� (s�owniki, encyklopedie), - elementy artystyczne na �cianach (obrazy, plakaty, twoje dyplomy), - wygoda (miejsce, gdzie si� uczysz, powinno by� w miar� przestronne), - porz�dek (�atwiej ci wtedy wszystko znale��, ale je�li lubisz ma�y nie�ad, to przy tym pozosta�. Generalnie otaczaj�ce nas �rodowisko trudno jest zmieni�, ale mo�emy zmieni� spos�b, w jaki je odbieramy, bo ten odbi�r zale�y od nas samych, a w�a�ciwie od naszego nastawienia. Je�li idziesz ze znajomymi do kina i podejrzewasz, �e film b�dzie nieciekawy, to ma�o prawdopodobne, by� ten wiecz�r uzna� za udany. Gdy natomiast za�o�ysz, �e b�dziesz si� dobrze bawi�, to nawet kiepski film nie zepsuje ci humoru. ZAPAMI�TAJ: O tym, jak odbierasz �wiat, decyduje twoje nastawienie. Wracaj�c do �rodowiska emocjonalnego, to kszta�tuj� je dwa typy postaw: 1. Dominacja potrzeby bezpiecze�stwa (nie wychylam si�, tak mi jest dobrze, po co cokolwiek zmienia�). Tak ukszta�towane �rodowisko emocjonalne sprzyja tradycyjnej, nieefektywnej nauce. 2. Traktowanie �ycia jako ci�g�ego wyzwania (aktywno��, przebojowo��, d��enie do zmian, wyci�ganie wniosk�w z ka�dej sytuacji szkolnej czy �yciowej). Tak ukszta�towane �rodowisko emocjonalne sprzyja efektywnemu uczeniu si�. WARUNKI EFEKTYWNEGO UCZENIA SI� � Wysokie poczucie w�asnej warto�ci. � Pozytywne nastawienie i dzia�anie. � Silna motywacja. ' POCZUCIE W�ASNEJ WARTO�CI Poczucie w�asnej warto�ci, inaczej samoocena naszej osobowo�ci, obejmuje sze�� podstawowych stref: 1. Bezpiecze�stwa fizycznego: �wiadomo�� bycia wolnym od krzywd cielesnych. 2. Bezpiecze�stwa emocjonalnego: obecno�� nie�mia�o�ci i obaw. 3. Identyfikacji: pytanie "Kim jestem?". 4. Przynale�no�ci: poczucie nale�enia do zespo�u. 5. Kompetencyjno�ci: poczucie tego, �e jest si� zdolnym. 6. Pos�annictwa: poczucie, �e w�asne �ycie ma warto�� i cel. ZAPAMI�TAJ: Twoje poczucie w�asnej warto�ci determinuje twoje zachowanie � POCZUCIE BEZPIECZE�STWA FIZYCZNEGO Je�li czujesz si� fizycznie bezpieczny, nie obawiasz si�, �e mo�esz dozna� uszczerbku na ciele, jeste� otwarty i ufasz innym. Z zaciekawieniem podchodzisz do �ycia i nauki. Postawa twojego cia�a wyra�a pewno�� siebie. Tw�j g�os jest mocny i utrzymujesz kontakt wzrokowy z rozm�wc�. Je�li tak nie jest, to sygna�, �e twoje poczucie warto�ci w tej strefie nie jest wysokie, co rzutuje negatywnie na twoje podej�cie do uczenia si�. Mo�na to zmieni� przez pozytywne nastawienie, o kt�rym jeszcze b�dzie mowa. � POCZUCIE BEZPIECZE�STWA EMOCJONALNEGO Wysoki poziom bezpiecze�stwa emocjonalnego maj� osoby, kt�re wiedz�, �e nie b�d� traktowane jako mniej warto�ciowe, z sarkazmem, z�o�liwie lub obra�liwie. Je�li czujesz si� emocjonalnie bezpieczny, to podchodzisz do samego siebie i do innych z trosk� i wsp�czuciem. �mia�o wyra�asz swoje opinie, jeste� otwarty i przyjacielski. � POCZUCIE IDENTYFIKACJI Osoba ze znajomo�ci� samej siebie rozwija w sobie zdrowe poczucie indywidualno�ci. Jest dla siebie przyjacielem i �yczliwie przygl�da si� swojemu odbiciu w lustrze. Wierzy w swoj� warto�� jako istoty ludzkiej. Ponadto wierzy, �e jest unikatowa i zas�uguje na uznanie. Maj�c poczucie pewno�ci siebie, nie waha si� wyra�a� uznania i pochwa� innym. � POCZUCIE PRZYNALE�NO�CI Je�li jako ucze� czy student jeste� akceptowany i zwi�zany z innymi, starasz si� nawi�zywa� i utrzymywa� przyja�nie. Jeste� otwarty na wsp�prac�. Czuj�c, �e jeste� lubiany i doceniany, respektujesz i akceptujesz innych. � POCZUCIE KOMPETENCYJNO�CI Gdy wierzysz, �e jeste� w czym� dobry, to ch�tnie uczysz si� czego� innego. Je�li czujesz, �e jeste� zdolny, to z wytrwa�o�ci� zg��biasz teori� czy praktyk�, nawet gdy staje si� trudniejsza. Nie tylko jeste� �wiadom swoich mocnych stron, ale akceptujesz te� obszary, w kt�rych jeste� mniej kompetentny, i nie rozczulasz si� nad sob�. Bierzesz odpowiedzialno�� za swoje czyny. Dzi�ki wytrwa�o�ci osi�gasz sukcesy, kt�re mobilizuj� ci� do innowacyjno�ci. Ustalasz sobie realistyczne cele. � POCZUCIE POS�ANNICTWA Ucze� lub student maj�cy mocne poczucie pos�annictwa g��boko czuje, �e jego �ycie jest znacz�ce i nieprzypadkowe. Wyznacza sobie cele i d��y do ich osi�gania. Gdy natrafi na przeszkody, znajduje nowatorskie, a zarazem praktyczne rozwi�zania. Ma g��bok� wiedz� i spok�j wewn�trzny. Ma dobr� intuicj�, �mieje si� spontanicznie i jest radosny. ZADANIE: Postaraj si� oceni� poziom poczucia twojej warto�ci w ka�dym z sze�ciu obszar�w, przyjmuj�c skal� od l do 5. W dzienniku zapisz, co stanowi s�abe punkty w tym zakresie i staraj si� nad nimi pracowa�. W du�ej mierze pomog� ci w tym zagadnienia pozytywnego nastawienia i motywacji, kt�re zostan� jeszcze om�wione. POZYTYWNE NASTAWIENIE Je�li masz du�e poczucie w�asnej warto�ci, wierzysz, �e b�dziesz skuteczny, to osi�gniesz sukces. My�l jak osoba pewna siebie, jak zwyci�zca, a b�dziesz zwyci�zc�. Sw�j umys� mo�esz traktowa� jak "fabryk�" my�li. Zarz�dcami tej fabryki s� Sukces i Pora�ka. Sukces dostarcza dobrych my�li i specjalizuje si� w produkowaniu pozytywnych uzasadnie�: dlaczego dasz sobie rad�, dlaczego b�dziesz skuteczny, dlaczego warto si� uczy� itp. Pora�ka produkuje "czarne" my�li. Jest ekspertem w podpowiadaniu negatywnych uzasadnie�: dlaczego to nie dla ciebie, dlaczego jeste� s�aby, dlaczego nie dasz rady, dlaczego nie warto si� uczy�. Musisz wiedzie�, �e zar�wno Sukces, jak i Pora�ka s� ci pos�uszni i czekaj� na twoje rozkazy. Wszystko, co masz zrobi�, to przekaza� jednemu z nich psychiczny sygna�. Gdy sobie powiesz: "Ta lekcja jest ciekawa", to Sukces zanotuje "To bardzo ciekawe". Staraj si� wsp�pracowa� z Sukcesem i jak najmniej korzysta� z us�ug uczynnego pana Pora�ki. Je�li twardo sobie postanowisz, �e b�dziesz mie� pozytywne nastawienie i co za tym idzie b�dziesz pozytywnie dzia�a�, to w twoim �yciu zaczn� zachodzi� niespodziewane zmiany. Nie�mia�o rozpatrywana pozytywna mo�liwo�� oka�e si� wysoce prawdopodobnym zdarzeniem, realne zagro�enie przekszta�ci si� w ledwie prawdopodobn� mo�liwo��. ZAPAMI�TAJ: My�lenie o sobie, jako o osobie skutecznej i kompetentnej, to ju� po�owa sukcesu. Z pozytywnym nastawieniem wi��e si� ENTUZJAZM. Gdy �yjesz entuzjastycznie, pozwalaj�c emocjom przep�ywa� przez ciebie i nape�nia� twe dzia�ania energi�, to czujesz si� szcz�liwy i wszystko ci idzie jak z p�atka. Czas, w kt�rym rozpatrujesz przesz�o�� lub l�kasz si� o przysz�o��, to czas stracony. Nie mo�esz nic zrobi� ani dla przesz�o�ci, ani dla przysz�o�ci. Jedyna chwila, jak� masz, to tera�niejszo��. �ycie negatywnymi emocjami z przesz�o�ci poch�ania twoj� energi� �yciow� i nie pozwala ci si� skupi� na tym, co robisz, uniemo�liwiaj�c w ten spos�b osi�ganie cel�w, szcz�liwe u�o�enie stosunk�w z innymi lud�mi, zachowanie pogody ducha. DEWIZA: Ka�dego dnia prze�ywaj tylko jeden dzie�. B�d�c entuzjastycznym, prze�ywaj�c spontanicznie to, co robisz, zyskujesz dodatkowe �r�d�o warto�ci i rado�ci. Sw�j entuzjazm mo�esz wzmocni� poprzez elastyczno�� my�lenia i dzia�ania, sprowadzaj�ce si� do �amania utartych schemat�w my�lenia i wykonywania nowych czynno�ci. ZAPAMI�TAJ: Automatyzm i schematy s� �r�d�em bierno�ci i dzia�ania bez emocji. Elastyczno�� my�lenia i dzia�ania zyskasz przez: - zmian� starych wzorc�w (np. jed� do szko�y inna tras�); - zmian� kana��w percepcji informacji (np. gdy jeste� w plenerze, odbieraj otaczaj�c� ci� przyrod� przez zmys� s�uchu, dotyku i w�chu, a nie - jak to zwykle czynisz - oczami); - zr�b co�, czego dotychczas nie robi�e� (np. napisz wiersz, spr�buj gra� na instrumencie, sta� na r�kach); - je�li jeste� gadu��, ustal sobie dzie�, w kt�rym b�dziesz tylko s�ucha�. ZADANIE: Wymy�l jeszcze inne czynno�ci �ami�ce schemat i... wykonaj je. Przekonasz si�, �e w ten spos�b poziom twojego optymizmu b�dzie si� powoli podnosi�. Pozytywne nastawienie mo�esz wzmocni� poprzez stosowanie: - afirmacji, - autosugestii, - wizualizacji, - autohipnozy. AFIRMACJE Afirmacje s� to pozytywnie nacechowane wypowiedzi, maj�ce na celu oddzia�ywanie na psychik�. Afirmacje wypowiadane �wiadomie, powtarzane z wielkim skupieniem i zaanga�owaniem emocjonalnym s� silnie dzia�aj�cym, skutecznym sposobem zast�powania starych my�li i przekona� - kt�re przeszkadzaj� ci w uczeniu si�, studiowaniu i skutecznym dzia�aniu - my�lami i przekonaniami pozytywnymi - kt�re sam (nie rodzice, znajomi czy nauczyciele) �wiadomie wybierasz. Tworzenie afirmacji jest proste, zapisuje si� je w postaci pozytywnych twierdze�. JAK STOSOWA� AFIRMACJE 1. Przeredaguj negatywne opinie w pozytywne. Na przyk�ad, zamiast "Nie mog� zrozumie� fizyki", m�w "Fizyka jest dla mnie zrozumia�a", zamiast "Denerwuj� si� przed ka�d� odpowiedzi� ustn�", powtarzaj "Gdy mam odpowiada�, jestem spokojny i opanowany". Nie u�ywaj w afirmacjach s�owa "nie" i pisz afirmacje w czasie tera�niejszym. Na przyk�ad, zamiast "Nie zapomn� wiadomo�ci z historii", m�w "Pami�tam wiadomo�ci z historii". 2. Afirmacje mo�esz wypowiada� (odczytywa�), zapisywa� lub wys�uchiwa� z kasety magnetofonowej. Przy ka�dym z tych sposob�w staraj si�, aby by�y one sformu�owane na trzy r�ne sposoby: w pierwszej, drugiej i trzeciej osobie. Formu�owanie w drugiej i trzeciej osobie jest uzasadnione, gdy� wiele przekona�, opinii i os�d�w tkwi�cych w naszej pod�wiadomo�ci zosta�o zas�yszanych, np. od rodzic�w czy znajomych, i nowe wzory my�lowe maj� na celu zast�pienie tamtych starych. Przyk�ad: Pierwsza osoba: "Ja, Daniel, mam �wietn� pami��". Druga osoba: , Ty, Daniel, masz �wietn� pami��". Trzecia osoba: "On, Daniel, ma �wietn� pami��". Afirmacje s� skuteczniejsze, je�li powtarzasz je 5 razy. Mo�esz te� odpowiednie has�o powiesi� na �cianie i czyta� je wielokrotnie w ci�gu dnia. 3. Z prawej strony kartki, na kt�rej piszesz afirmacj�, pozostawiaj wolne miejsce na my�li i odczucia, kt�re powstaj� w momencie pisania. Szybko je zapisuj. Cz�sto b�dzie to my�l negatywna lub riposta, ale takie post�powanie ma sens, gdy� nawi�zujesz w ten spos�b bezpo�redni kontakt z my�lami negatywnymi i przelewaj�c je na papier, powoli si� od nich uwalniasz. 4. Pisz swoj� afirmacj� przynajmniej 10 razy dziennie przez 7 do 10 dni. Nast�pnie zr�b przerw�, w czasie kt�rej b�dziesz pracowa� nad inn�. B�d� cierpliwy i nie denerwuj si�, gdy oczekiwany rezultat nie pojawi si� natychmiast. Afirmacja, jak ka�da przes�ana wiadomo��, potrzebuje czasu, aby dotrze� do celu i wywiera� wp�yw na ludzi. 5. Wymawiaj afirmacj� patrz�c w lustro. Stoj�c przed lustrem w trakcie wymawiania afirmacji przyjmij tak� postaw�, jakby to, co powiedzia�e�, by�o ca�kowit� prawd�. By� mo�e zdziwisz si�, ile my�li znajduje natychmiast odbicie na twojej twarzy. Efekt lustra podobny jest do efektu kartki z wolnym miejscem na negatywne komentarze. AUTOSUGESTIE Dzia�aj� podobnie jak afirmacj�. S� to pozytywne stwierdzenia, jakby slogany reklamowe, kt�re stosujesz podczas relaksu, a najskuteczniej w trakcie autohipnozy, wypowiadaj�c je pod swoim adresem w my�lach. WIZUALIZACJA Ta technika zosta�a szczeg�owo opisana w rozdziale o my�leniu. W praktyce, je�li j� dobrze wy�wiczysz, to wiedz, �e za jej pomoc� zaprogramujesz swoje pozytywne nastawienie. Wizualizacja jest najskuteczniejszym �rodkiem do tego celu. Dzia�a na wi�cej zmys��w ni� afirmacja czy autosugestia. Stosuj�c j� wyobra�asz sobie siebie w r�nych sytuacjach - ju� ze zmienionym nastawieniem, a to bardzo szybko dzia�a na pod�wiadomo��, kt�ra jest �r�d�em twoich negatywnych nastawie�. Jako cele wizualizacji wyznaczaj sobie cechy, kt�re chcesz w sobie zmieni� lub rozwija� (poprawi� pami��, wiar� w siebie, entuzjazm itp.) AUTOHIPNOZA Jej procedura zosta�a przedstawiona w rozdziale "My�lenie". Za pomoc� tej techniki mo�esz wyeliminowa� l�k przed m�wieniem, a tak�e inne zachowania, kt�re przeszkadzaj� ci w byciu efektywnym i skutecznym. DODATKOWA RADA: Swoje pozytywne nastawienie mo�esz wzmocni�, przypominaj�c sobie przed snem osi�gni�cia i rado�ci z ca�ego dnia. W ten spos�b uzyskasz tak�e efekt dodatkowy - zdrowy i spokojny sen. MOTYWACJA W efektywnym uczeniu si� kluczow� rol� odgrywa motywacja. Zanim podam rady, w jaki spos�b j� rozwin��, wyja�ni� dlaczego niekiedy jej brak. PRZYCZYNY BRAKU MOTYWACJI � Brak jednoznacznego celu. Zadaj sobie pytanie: Dlaczego si� uczysz? Czy po to, aby w przysz�o�ci studiowa�? (Ale jak� dyscyplin�? Pewnie jeszcze nie wiesz...). Je�li nie wiesz, kim chcesz zosta�, jaki wybra� zaw�d, to nie dziw si�, �e nie masz przekonania, aby si� uczy�. � Lenistwo. Je�li chcesz co� w �yciu osi�gn��, to musisz pokona� swoje lenistwo. Bez pracy nie przybli�ysz si� do wyznaczonych cel�w ani o krok. � Niew�a�ciwe towarzystwo. Znajomi czy koledzy nastawieni krytycznie, zniech�caj�cy, oddzia�uj� na ciebie negatywnie. Pami�taj, �e: "kto z kim przestaje, takim si� staje". � Z�e nawyki utrudniaj�ce uczenie si�. Do nich mo�na zaliczy� s�ab� koncentracj�, wolne czytanie, nieumiej�tne notowanie i inne. Ale dzi�ki tej ksi��ce mo�esz si� ich pozby�. � Sk�onno�� do martwienia si�. Problemy szkolne czy �yciowe nale�y rozwi�zywa�, a nie rozmy�la� nad nimi i si� zamartwia�. � Negatywne cechy osobiste. Takie cechy, jak: nie�mia�o��, sk�onno�� do sarkazmu, niecierpliwo��, ma�e poczucie w�asnej warto�ci powoduj� negatywne podej�cie do �wiata (w tym i nauki) i brak entuzjazmu. � Brak odpowiedniego wsparcia (g��wnie psychicznego). Powinno ono pochodzi� od rodzic�w lub innych bliskich os�b, bo zar�wno w szkole, jak i na studiach bywaj� trudne chwile i �atwo za�ama� si� psychicznie. � Choroby. Z�y stan zdrowia niew�tpliwie utrudnia koncentracj� i przeszkadza w efektywnej nauce. Ale zastan�w si�, czy twoje b�le g�owy, �o��dka ewentualnie alergie nie maj� pod�o�a psychicznego i czy nie wykorzystujesz ich jako pretekstu, �eby nie pisa� pracy pisemnej, nie przygotowywa� si� do klas�wki itp. � Nudne lekcje lub nie inspiruj�cy nauczyciele czy wyk�adowcy. Nie ka�dy nauczyciel czy wyk�adowca jest mistrzem w swoim zawodzie. Ale to nie znaczy, �e mo�esz go nie s�ucha�. To tobie zale�y, �eby zdobywa� wiedz�. B�d� wi�c aktywnym jej odbiorc� i czas zaj�� wykorzystuj efektywnie. ZADANIE: Zr�b rachunek sumienia i napisz, najlepiej w dzienniku, dlaczego brak ci motywacji do nauki. Je�li chcesz by� efektywnym uczniem czy studentem, "popracuj" nad tym , , problemem. JAK POPRAWI� MOTYWACJ� 1. Ustal cele twojej edukacji. W czasie uczenia si� czy studiowania kieruj si� zasad�: Co ja z tego mog� mie�? Gdy ju� ustali�e� cele, to zaszczep w sobie mocne pragnienie, by je osi�gn�� i podbuduj si� entuzjazmem. Pomocne w tym zakresie b�d� afirmacje, autohipnoza i wizualizacja. 2. My�l konstruktywnie. Nie pozw�l, aby irracjonalne lub frustruj�ce my�li zaprz�ta�y tw�j umys�. Jak ich si� pozbywa�, dowiesz si� z tej ksi��ki. Twoim celem jest otwarty, receptywny \ jasny umys�, pozbawiony dogmat�w, przes�d�w i zabobon�w. 3. Starannie dobieraj przyjaci�. Nie zdajemy sobie sprawy, jak bardzo na�ladujemy innych i jak cz�sto ludzie, z kt�rymi przebywamy, kreuj� nasz� przysz�o��. W zwi�zku z tym staraj si� przebywa� z kole�ankami czy kolegami utalentowanymi, troszcz�cymi si� o innych, entuzjastycznymi, weso�ymi, pozytywnie nastawionymi do �wiata i ludzi, �akn�cymi wiedzy, pomocnymi i przyjacielskimi. 4. Wierz w siebie. Nie na darmo m�wi si�, �e "wiara czyni cuda". Musisz sobie u�wiadomi�, �e je�li czego� pragniesz i wierzysz, �e mo�esz to osi�gn��, to z pewno�ci� osi�gniesz. Du�� pomoc� w budowaniu wiary w siebie b�dzie dla ciebie technika "zakotwiczania si�" przedstawiona w rozdziale pod tym samym tytu�em. Korzystaj z niej jak najcz�ciej. Na efekty nie b�dziesz musia� d�ugo czeka�. 5. Nagradzaj siebie. Ta zasada powinna ci towarzyszy� przy realizacji ka�dego celu. Nagradzanie jest skuteczne, gdy� stanowi pozytywne wzmocnienie. Nagrod� mo�e by� koncert, ciekawa ksi��ka, dysk kompaktowy, co� z ubrania, dro�sze lody itp. Mo�liwo�ci jest bardzo wiele. Wymy�laj i stosuj te, kt�re sprawiaj� ci najwi�ksz� przyjemno��. ZAPAMI�TAJ: Nagroda efektywnie dzia�a na twoj� psychik�, je�li � jest serwowana w nied�ugim czasie po tym, jak co� osi�gn��e�, poprawi�e�, zako�czy�e� itp. Sp�niona nagroda mo�e nie mie� znaczenia lub dzia�a� demobilizuj�co. Nagradzanie siebie jest wa�ne r�wnie� dlatego, �e nauczyciele, wyk�adowcy, rodzice czy znajomi raczej s� sk�onni do krytykowania. Nagradzaj�c siebie przeciwdzia�asz tej destruktywnej polityce i wzmacniasz si� psychicznie. W ramach tej zasady powie� na �cianie dyplomy, wyr�nienia, trofea, kt�re zdoby�e�. Patrz na nie cz�sto i u�wiadamiaj sobie, �e by�e�, jeste� i b�dziesz skuteczny, �e jeste� stworzony do osi�gania sukces�w. 6. Rozwi�zuj swoje problemy osobiste. Nie odsuwaj od siebie problem�w, bo w ten spos�b tylko narastaj�, a ty �yjesz w ci�g�ym stresie. Pami�taj, �e wiele z nich rozwi��e si� samo. Ci�g�e umartwianie si� bardzo �le wp�ywa na funkcjonowanie ciebie jako ucznia czy studenta. Postaraj si� ogl�da� swoje problemy z boku, opisuj je w dzienniku, a ujrzysz je w pe�niejszym �wietle. Je�li' �r�d�em problem�w s� inni ludzie, rozmawiaj z nimi szczerze. Nie pozw�l, by rzeczow� wymian� zda� zast�powa�y plotki. 7. Rozwijaj w sobie wytrwa�o��. Dzi�ki w�a�ciwej motywacji zaczniesz pod��a� w kierunku celu, ale tym co sprawi, �e nie zejdziesz z wyznaczonej drogi, b�dzie wytrwa�o��. Je�li chcesz by� wytrwa�y, to pracuj nad takimi cechami, jak zaufanie do siebie samego, odwaga, pozytywne nastawienie, i stosuj takie metody, jak samokontrola i nagradzanie siebie. ZAPAMI�TAJ: Motywacja pobudza do dzia�ania, ale dzia�anie realizuje si� dzi�ki wytrwa�o�ci. 8. Podejmuj dzia�anie. Ka�de pragnienie, plan, cel czy posiadana wiedza s� bezu�yteczne, je�li nie zostan� uciele�nione w konkretnym dzia�aniu. ROZDZIA� II CO DWIE PӣKULE, TO NIE JEDNA Co zyskasz, czytaj�c ten rozdzia� � Poznasz szczeg�owo czynno�ci wykonywane przez twoj� lew� i praw� p�kul� m�zgow�. � Dowiesz si�, w jaki spos�b lewy i prawy m�zg wspieraj� si� wzajemnie. � Dotrze do twojej �wiadomo�ci, dlaczego warto u�ywa� zaniedbywanej prawej p�kuli. � Nauczysz si� technik niezb�dnych do "rozruchu" prawej p�kuli. � Poznasz tajemnice mandali. � Docenisz muzyk� barokow�. � Staniesz si� cz�owiekiem bardziej tw�rczym. CO DWIE PӣKULE, TO NIE JEDNA Kto korzysta z polowy m�zgu, mo�e liczy� na polowe sukcesu. Czy zdarzy�o ci si� widzie� w akcji tenisist�, odbijaj�cego pi�k� tenisow� obur�cznym backhandem? Je�li tak, to na pewno dostrzeg�e�, �e te uderzenia by�y pewniejsze, mocniejsze, szybsze i powodowa�y wi�ksze spustoszenie po stronie przeciwnika ni� uderzenia jednor�czne. Mi�o�nicy pi�ki no�nej mog� za�wiadczy�, �e zawodnik potrafi�cy strzela� gole zar�wno lew�, jak i praw� nog�, jest bardziej oklaskiwany przez kibic�w ni� "jednono�ni" i cz�sto jego kontrakty opiewaj� na wy�sze kwoty. Nie na darmo m�wi�: Co dwie g�owy, to nie jedna. I chocia� nie w tym kontek�cie, nale�a�oby to powiedzenie rozszerzy�: co dwie r�ce, nogi, dwoje oczu, uszu, pi�� zmys��w (sze�� razem z intuicj�), to nie jeden. Dlaczego o tym pisz�? Bo namawiam was do korzystania z pe�nego repertuaru cz�ci cia�a, w jaki wyposa�y�a nas natura. Zdaj� sobie spraw�, �e my, przedstawiciele gatunku homo sapiens, przyzwyczajamy si� do specjalizacji i dominacji, co szczeg�lnie uwidacznia si� w funkcjonowaniu ko�czyn, zw�aszcza g�rnych. Ta specjalizacja nie omin�a r�wnie� naszych m�zg�w. Jednak postaram si� w my�l tytu�u "Co dwie p�kule, to nie jedna" nie tylko przekona� Czytelnik�w, �e warto wykorzystywa� obydwie p�kule m�zgowe, ale r�wnie� wskaza� sposoby, jak to osi�gn��. Tabela por�wnawcza Chocia� ka�da p�kula ma wy�ej wymienione funkcje, to istnieje te� zjawisko zwane dwustronno�ci� m�zgu, co oznacza, �e ka�da p�kula dzieli si� swoimi funkcjami i obydwie uczestnicz� w wi�kszo�ci wykonywanych dzia�a�. Corpus callosum, wi�zka nerw�w i tkanek ��cz�cych praw� i lew� kor� m�zgu, pozwala na przep�yw informacji uzyskanych przez jedn� stron� m�zgu do drugiej strony. Poza informacjami o specjalizacji funkcji prawej i lewej p�kuli, z bada� nad m�zgiem i umys�em wynikaj� istotne przes�anki dla rozwoju zdolno�ci intelektualnych. Na przyk�ad, wiemy, �e prawy m�zg nie jest w stanie werbalizowa� tego, co wie; w jego wydaniu jest to bezs�owne, niewypowiadalne. Informacje w nim zawarte maj� posta� wyobra�e�, symboli, metafor. Lewy m�zg natomiast musi rozpozna� wyobra�enia prawego m�zgu i przetransformowa� je w s�owa. M�wi�c inaczej, lewy m�zg stanowi "alfabet umys�u". Wnioski wynikaj�ce z tej relacji s� dalekosi�ne. Je�li w nocy mamy kolorowe sny, to nad ranem wyparuj� nam z g�owy, chyba �e je zapiszemy. Intuicyjne, symboliczne i ca�o�ciowe wyobra�enie prawej strony m�zgu przepadnie, je�li nie ubierzemy go w s�owa za pomoc� lewej strony m�zgu. Innym znacz�cym odkryciem zwi�zanym ze zr�nicowaniem p�kul jest to, �e lewa p�kula - tak jak komputer - rozpoznaje, organizuje i asymiluje nowe informacje w ramach istniej�cych ju� ram; jej podstawow� funkcj� jest rozpoznawanie powi�za� mi�dzy nowym bod�cem a tym, co jest ju� znane. Innymi s�owy, lewa p�kula nie jest w stanie tworzy� nowych idei. To z prawej p�kuli pochodz� nowe pomys�y, ca�o�ciowe konteksty i tw�rcze interpretacje. Ale bez lewej p�kuli te tre�ci nie mog�yby zosta� odkodowane, zrozumiane i wypowiedziane. Obydwie p�kule uzupe�niaj� si�. Jedna z nich nie jest nadrz�dna w stosunku do drugiej, bo efektywne my�lenie wymaga u�ycia obydwu. Z faktu tego mog�oby wynika�, �e nauczanie w szkole skierowane jest do obydwu p�kul. Ale w praktyce tak nie jest; system o�wiatowy funkcjonuje tak, jakby�my mieli tylko t� jedn� - logiczn�, porz�dkuj�c�, odtw�rcz� lew� p�kul�. W szkole czy na uczelni wi�kszo�� informacji zdobywasz z ksi��ek i pogadanek czy wyk�ad�w, a one zawieraj� g��wnie s�owa i cyfry. ZADANIE: Przypomnij sobie, czy w czasie jakiej� lekcji lub wyk�adu nauczyciel omawiaj�c temat u�y� s��w: "wyobra�cie sobie, �e...", zawiesi� g�os, a ty i reszta klasy wyobra�ali�cie sobie to, co on mia� na my�li. Zalecenie, by u�ywa� obydwu p�kul m�zgowych, nie oznacza, �e nale�y zrezygnowa� z ksi��ek, pogadanek czy wyk�ad�w. S� one elementami warto�ciowych technik dydaktycznych. Ale najwy�szy czas, aby zr�wnowa�y� je technikami bardziej odpowiednimi dla prawej p�kuli. W szkole niepr�dko to nast�pi, ale korzystaj�c z odpowiednich lektur mo�esz zadba� o to, by w�a�ciwie korzysta� z w�asnego m�zgu. DLACZEGO OP�ACI SI� U�YWA� PRAWEJ PӣKULI � B�dziesz si� m�g� dobrze koncentrowa� bez rozpraszania uwagi. � B�dziesz o wiele sprawniej zapami�tywa� materia� i przypomina� go sobie. � Rozwiniesz w sobie wiar� w swoje zdolno�ci do uczenia si� i wyeliminujesz w ten spos�b znaczn� cz�� "szkolnych" stres�w. � Bardzo poprawisz swoj� wyobra�ni�, a przez to b�dziesz lepiej rozwi�zywa� problemy i my�le� tw�rczo. JAK "URUCHOMI�" PRAW� PӣKUL� M�ZGOW� Sposob�w na to jest wiele. Wymieni� podstawowe, a zarazem najskuteczniejsze. � Relaks mi�ni przez wizualizacj�, � Medytacja, � Mandale, � Muzyka, � Pisanie r�k� nie dominuj�c�, � Wizualne my�lenie. RELAKS MIʌNI PRZEZ WIZUALIZACJ� Relaks ten nale�y wykona� po �wiczeniach relaksacyjnych przedstawionych w rozdziale "Denerwowanie si�". Osoby mniej wytrwa�e mog� ograniczy� si� do tamtych �wicze�, ale rzecz jasna, osi�gn� niniejsze korzy�ci. Celem relaksu przez wizualizacj� jest wprowadzenie zar�wno cia�a, jak i umys�u w stan totalnej relaksacji. A oto sam relaks: 1. Po�� si� na plecach na wygodnym pod�o�u (takim jak dywan czy ��ko) albo usi�d� na krze�le. 2. Zamknij oczy i wyobra�aj sobie miejsce, kt�re tonie w ciszy i spokoju, np. pla��, polan� w lesie, ogr�d, tajemnicz� wysp�. Utw�rz wyra�ny obraz tego miejsca w twoim umy�le. 3. Nast�pnie, kolejno przechodz�c od st�p do g�owy, nakazuj ka�dej grupie mi�ni, aby si� zrelaksowa�a. B�d� �wiadom napi�cia, kt�re dzi�ki temu �wiczeniu b�dzie eliminowane. Relaksuj ka�d� cz�� swojego cia�a w nast�puj�cej kolejno�ci, szepcz�c nakazy monotonnie: Relaksuj�: moje stopy, moj� szyj�, palce moich st�p, moj� twarz, moje podudzia, moje szcz�ki, moje kolana, moje usta, moje uda, m�j j�zyk, m�j brzuch moje oczy, moj� pier�, moje rz�sy, moje ramiona moje brwi, moje d�onie, moje czo�o, palce moich d�oni, moje policzki. Relaksuj� si� ca�kowicie. 4. Pozw�l, �eby napi�cie od ciebie odp�yn�o. Ws�uchaj si� w swoje oddychanie. Powinno by� p�ytkie i regularne. Teraz jeste� w pe�nej harmonii. Niech ten stan sprawi ci przyjemno��. I w takim stanie supergotowo�ci powiniene� rozpocz�� twoj� sesj� uczenia si�. MEDYTACJA Usi�d� na krze�le w odosobnionym, cichym miejscu, tak aby nikt ci nie przeszkadza�. Przez ca�y czas utrzymuj kr�gos�up pionowo, a stopy postaw p�asko na pod�odze. Zamknij oczy i skup swoj� uwag� na punkcie zwanym trzecim okiem (pomi�dzy brwiami). Pozw�l przep�ywa� swoim my�lom tak, jakby� patrzy� na k�ody drewna p�yn�ce w d� rzeki; nie potrzebujesz wy�awia� �adnej z nich, tylko pozw�l im, �eby przep�ywa�y. Skup swoj� uwag� na oddechu. B�d� �wiadom swojego oddychania. Kiedy wdychasz powietrze, b�d� �wiadom, �e je wdychasz, kiedy wydychasz, b�d� �wiadom, �e wydychasz. R�wnocze�nie m�w do siebie w my�lach: "Teraz wykonuj� wdech", "Teraz wykonuj� wydech". Trwaj w tym stanie przez oko�o 5 minut. Nast�pnie zwr�� uwag� na dotyk powietrza, gdy wchodzi ono przez twoje nozdrza... i dotyk powietrza, gdy opuszcza twoje nozdrza. Nie skupiaj uwagi na pr�dzie przep�ywaj�cego powietrza, tylko w�a�nie na nozdrzach. W kt�rym miejscu czujesz dotyk powietrza w czasie wdechu, a w kt�rym w czasie wydechu? Nie zmieniaj rytmu oddychania i nie staraj si� go pog��bia�. Niech b�dzie takie, jakie jest. I obserwuj je. Je�eli twoja uwaga ulegnie rozproszeniu, nie wpadaj w panik�. Mo�esz przyjrze� si� temu rozproszeniu przez chwil�. Gdy ci� to znudzi, b�d� �wiadom tej nudy. Jak� cz�ci� swojego cia�a odbierasz to uczucie? Czy wywiera ono jaki� wp�yw na twoje cia�o? Gdy przekonasz si�, �e tak, to powr�� do poprzedniego stanu �wiadomo�ci, do obserwowania powietrza w nozdrzach, gdy ono wchodzi i wychodzi. Nie napr�aj mi�ni. Wykonuj t� cz�� �wiczenia przez przynajmniej 2-3 minuty. Nast�pnie �agodnie otw�rz oczy. Po kr�tkiej przerwie zabierz si� do nauki. MANDALE Mandali od wiek�w u�ywano do poprawy koncentracji i osi�gni�cia duchowego o�wiecenia. Stanowi� one geometryczne wzory utworzone przez koncentryczne formy skupione w punkcie centralnym. Poni�ej znajdziesz dwie mandale. Sam mo�esz narysowa� inne, u�ywaj�c do tego celu r�nych kolor�w. Jak masz u�ywa� mandali? Usi�d� w odosobnionym, spokojnym miejscu, w wygodnej pozycji, ze �wiadom� intencj� osi�gni�cia stanu relaksu i koncentracji. Gdy skierujesz sw�j wzrok na �rodek mandali (tylko na �rodek!), zaczniesz si� relaksowa�. Wpatruj si� w �rodek mandali przynajmniej przez 5 minut (gdy na pocz�tku nie utrzymasz wzroku tak d�ugo, nie przejmuj si�, tylko w miar� swoich mo�liwo�ci wyd�u�aj stopniowo czas). Po kilku sesjach z mandalami odkryjesz, �e twoje zmartwienia i nat�ok my�li znikn�y. W takim stanie przyst�p do nauki. UWAGA: Pracuj�c z mandalami, nie pr�buj analizowa� ich wzorca, bo wtedy "w��czasz" analityczn� lew� p�kul�. ZADANIE: Nie trac�c czasu, wykonaj �wiczenie z mandal�. Jest ono proste i nawet leniuchom nie sprawi k�opot�w. MUZYKA Odpowiednia muzyka jest w stanie wprawi� tw�j umys� w stan czujno�ci i koncentracji. S�uchanie w�a�ciwej muzyki w trakcie uczenia si� powoduje, �e: - obni�a si� puls i ci�nienie krwi, - zwalniaj� si� fale m�zgowe, - relaksuj� si� mi�nie. Jaka muzyka jest najlepsza przy uczeniu si�? Stwierdzi� to na podstawie licznych bada� Bu�gar Georgi Lozanow, kt�ry zainicjowa� badania nad przyspieszonym uczeniem si�. Wed�ug niego najbardziej odpowiednia jako t�o do uczenia si� jest muzyka barokowa, takich tw�rc�w jak Bach, Haendel czy Vivaldi. Kup sobie kaset� z muzyka barokow� i s�uchaj jej po cichu, ze s�uchawkami na uszach, w czasie uczenia si�. PISANIE R�K� NIE DOMINUJ�C� Z faktu, �e prawa p�kula kontroluje ruchy lewej r�ki wynika zale�no�� odwrotna: �eby pobudzi� praw� p�kul� (w przypadku lewor�cznych nie ma jednoznaczno�ci w tej kwestii), spr�buj pisa� lew� r�k�. Na pocz�tku b�dzie ci to przychodzi� z wielkim trudem, pismo b�dzie ko�lawe, wr�cz nieczytelne i mo�e nawet b�dziesz si� �mia� z samego siebie. No i o to chodzi, nauka powinna by� przyjemno�ci�. ZADANIE dla prawor�cznych: Napisz lew� r�k� swoje imi� i nazwisko. Jakie masz odczucia, gdy czytasz to, co napisa�e�? Swoje refleksje zapisz w dzienniku. . WIZUALNE MY�LENIE Jest to zdolno�� do tworzenia wizualnych wyobra�e� i manipulowania nimi, a zarazem najwa�niejsza metoda aktywacji prawej p�kuli m�zgowej. Z racji swej rangi, wizualne my�lenie zosta�o szczeg�owo om�wione w rozdziale "My�lenie". Co robi�, aby obydwie p�kule pracowa�y r�wnolegle? 1. Ucz�c si�, s�uchaj muzyki barokowej (prawa p�kula) i r�wnocze�nie r�b notatki (lewa p�kula). 2. Zamknij oczy i stosuj�c my�lenie wizualne (prawa p�kula), wyobra�aj sobie materia�, kt�rego si� uczysz, r�wnolegle opisuj�c s�owami to, co widzisz (lewa p�kula). Szczeg�lnie wskazane przy powtarzaniu materia�u. ROZDZIA� III STYLE UCZENIA SI� Co zyskasz, czytaj�c ten rozdzia� � Dowiesz si�, �e istniej� r�ne style uczenia si� charakterystyczne dla r�nych typ�w osobowo�ci. � Nauczysz si� je rozr�nia� i ceni�. � Zidentyfikujesz sw�j w�asny styl. � Zaczniesz cz�ciej wykorzystywa� swoje mocne strony. � Rozpoznasz swoje podstawowe zdolno�ci. � Przypomnisz sobie, �e warto si� nagradza�. STYLE UCZENIA SI� Poznaj siebie, a o wiele �atwiej b�dzie ci przychodzi� poznawanie �wiata. �eby cokolwiek robi� efektywnie, w tym r�wnie� uczy� si�, nale�y pozna� swoje mocne i s�abe strony. Te mocne nale�y cz�ciej dopuszcza� do g�osu, a nad s�abymi pracowa�, �eby nie by� jednostronnym. Zanim spr�bujesz zdiagnozowa� w�asne uzdolnienia, powiniene� wiedzie�, �e ka�dy z nas reprezentuje okre�lony typ uczenia si�, co oznacza, �e r�nie odbieramy informacje i sytuacje, a tak�e w r�ny spos�b je wykorzystujemy. Jedni z nas lubi� s�ucha�, inni rozmy�la�, a s� tacy, dla kt�rych liczy si� tylko praktyka, a teori� maj� za nic. Bior�c pod uwag� spos�b, w jaki odbieramy i przetwarzamy informacje (s� to podstawowe fazy w ka�dym procesie uczenia si�), mo�na wyodr�bni� dwa podstawowe style uczenia si�. � Charakterystyka styl�w uczenia si� ze wzgl�du na spos�b odbierania informacji. 1. Jedni wol� zdobywa� wiedz� poprzez do�wiadczenie. Preferuj� rozwi�zywanie problem�w metod� uczestniczenia w realnych zdarzeniach, chc� mie� wp�yw na ich przebieg. Cz�sto te� pos�uguj� si� intuicj� i najbardziej odpowiadaj� im sytuacje i problemy nie do ko�ca wyja�nione. 2. Inni z kolei preferuj� abstrakcyjne przemy�lania. Uwielbiaj� wr�cz zastanawia� si� nad istot� problem�w i sytuacji, z kt�rymi maj� do czynienia. Analizuj�, rozwa�aj� i tworz� teorie, aby zrozumie� swoje do�wiadczenia. Maj� naukowe podej�cie do problem�w i najbardziej odpowiadaj� im sytuacje okre�lone i jednoznaczne. � Charakterystyka styl�w uczenia si� ze wzgl�du na spos�b przetwarzania lub wykorzystywania informacji. 1. Jedni wol� wykorzystywa� informacje poprzez czynne eksperymentowanie. Nie lubi� zastanawia� si�, zwleka�, tylko od razu zabieraj� si� do rzeczy. Natychmiast poszukuj� praktycznych dr�g, aby zastosowa� to, czego si� nauczyli. S� energiczni, nie boj� si� ryzykowa�. Licz� si� dla nich efekty praktyczne. 2. Inni za�, przetwarzaj�cy uzyskiwane informacje drog� refleksji, przedk�adaj� obserwacje nad dzia�anie. Staraj� si� odbiera� sytuacj� z r�nych punkt�w widzenia, aby w ten spos�b uzyska� wiele interpretacji tego, co widz� lub s�ysz�. Cechuje ich cierpliwo�� i rzeczowo�� w wydawaniu opinii. W praktyce niemo�liwe jest zaszufladkowanie nas wszystkich do tych wymienionych typ�w, bowiem pomi�dzy abstrakcj� i konkretem oraz refleksj� i eksperymentowaniem istnieje wiele stan�w po�rednich. Ponadto, aby naprawd� wyodr�bni� rzeczywiste style uczenia si�, musimy dokona� kombinacji sposob�w uzyskiwania informacji i przetwarzania ich. W ten spos�b uzyskamy cztery style uczenia si�. ZAPAMI�TAJ: �aden z czterech styl�w uczenia si� nie jest lepszy od pozosta�ych. PIERWSZY STYL UCZENIA SI� Ludzie reprezentuj�cy ten styl (umownie osoby oceniaj�ce) zdobywaj� informacje poprzez do�wiadczenia. Cz�sto staraj� si� sprawdzi�, jak uzyskana t� drog� wiedza przystaje do ich �ycia. Nowo poznan� wiedz� przetwarzaj� dla swoich potrzeb poprzez refleksyjne przemy�lenia. Zastanawiaj� si� nad jej znaczeniem, s�uchaj� i obserwuj�, co inni zrobi� z tymi informacjami. Mo�na ich scharakteryzowa� nast�puj�co: - s� mistrzami w ocenianiu zaistnia�ych sytuacji z r�nych punkt�w widzenia; - uczestnicz� w wydarzeniach jako obserwatorzy i bardzo rzadko bior� w nich czynny udzia�; - ich mocn� stron� s� wci�� nowe pomys�y; - ufaj� swojej wyobra�ni i my�leniu; || - interesuj� si� lud�mi i ciesz� si� ich zaufaniem; - ich ulubione pytania to: Dlaczego?, Czy te idee s� dla wa�ne?, Jak uzyska� najwi�cej informacji? DRUGI STYL UCZENIA SI� Ludzie reprezentuj�cy ten styl (umownie my�liciele) preferuj� uzyskiwanie informacji na drodze abstrakcyjnych przemy�le�. Sprawia im przyjemno�� s�uchanie wyk�ad�w, lekcji i wyst�pie�. Adaptuj� tak uzyskan� wiedz� poprzez refleksyjn� obserwacj�. Z regu�y odnosi si� do nich nast�puj�ca charakterystyka: - bardziej interesuj� si� abstrakcyjnymi ideami ni� lud�mi; - staraj� si� zdoby� jak najwi�cej teoretycznych wiadomo�ci, aby nast�pnie po��czy� je w logiczne ca�o�ci, - wi�ksz� rol� przywi�zuj� do teorii ni� do praktyki; - odpowiada im tradycyjna forma uczenia si� (wyk�ady, lekcje, czytanie zadawanej na zaj�cia lektury); - w tym, co robi�, s� bardzo drobiazgowi; - du�o czytaj�, d���c do poznania �wiata na drodze dozna� intelektualnych; , - ich ulubione pytanie to: Co?, Jakie nowe idee poznam dzi�ki lekturze?, Czego chc� si� dowiedzie� z wyk�adu czy lektury?, Jak najlepiej po��czy� informacje, pomys�y, idee. TRZECI STYL UCZENIA SI� Ludzie reprezentuj�cy ten styl (umownie decydenci) odbieraj� informacje g��wnie na drodze abstrakcyjnych przemy�le�. Podobnie jak przedstawiciele drugiego stylu, z zainteresowaniem wys�uchuj� wyk�ad�w, lekcji i wyst�pie�. Zdobyte informacje przetwarzaj� dla swoich potrzeb poprzez praktyczne eksperymentowanie. Sprowadza si� to do tego, �e staraj� si� znale�� zastosowanie dla idei i pomys��w. Ich styl wyr�nia si� tym, �e: - wykazuj� zdolno�ci w znajdowaniu praktycznych zastosowa� "dla idei i pomys��w; - wybieraj� zawody, w kt�rych na co dzie� maj� do czynienia bardziej ze stron� techniczn� zagadnie� (in�ynierowie) ni� ze spo�eczn� (lekarze, prawnicy); - lubi� eksperymentowa�, konstruowa� i sprawdza�, jak co� dzia�a; - ich mocn� stron� jest bycie na "ty" z planami i rozk�adami; - �yj� wed�ug zasady: Wcielaj wiedz� w �ycie; - uwielbiaj� rozwi�zywanie problem�w i podchodz� do tego bardzo praktycznie; - ich ulubione pytania to: Jak?, Jak to dzia�a?, Jak to mo�na ulepszy�?, Jak wykorzysta� zdobyt� wiedz�, aby by� bardziej produktywnym? CZWARTY STYL UCZENIA SI� Reprezentuj� go ludzie, kt�rzy uzyskuj� wiedz� poprzez do�wiadczenia (umownie praktycy), szukaj�c niezw�ocznie sposob�w, aby j� zastosowa� w praktyce. Zdobyte informacje przetwarzaj� w drodze praktycznych do�wiadcze�. D��� do ��czenia element�w w funkcjonalne ca�o�ci. Charakteryzuje ich to, �e: - ceni� sobie wiedz� z "pierwszej r�ki" - wyk�ady i lekcje nie s� dla nich; - bardziej polegaj� na swoim zdrowym rozs�dku ni� na logicznych analizach; - s� energiczni, nie mog� usiedzie� w miejscu i lubi� podejmowa� ryzyko; - bardzo �atwo adaptuj� si� do nowych sytuacji i szybko nawi�zuj� kontakty z nowo poznanymi lud�mi; - potrafi� szybko wyci�ga� praktyczne wnioski; - swoim zdroworozs�dkowym podej�ciem do �ycia staraj� si� zarazi� innych ludzi; - ich ulubione pytania to: Co si� stanie, gdy...?, Je�li te informacje s� praktyczne, to jak jeszcze mog� je wykorzysta�?, Jak to zrobi� najszybciej? ZADANIE: Zastan�w si�, kt�ry z podanych styl�w uczenia si� najbardziej odpowiada twojej konstrukcji psychicznej. Swoje uwagi zapisz, jak zwykle, najlepiej w dzienniku. Podane style, tak jak pierwiastki chemiczne, bardzo rzadko wyst�puj� w czystej postaci. Ka�dy z nas z regu�y reprezentuje mieszanin� dwu styl�w z przewag� jednego. Wa�ne jest jednak, �eby� by� w stanie wyodr�bni� sw�j dominuj�cy styl i w wi�kszym stopniu skoncentrowa� si� na charakterystycznych dla niego cechach, co niew�tpliwie przyczyni si� do efektywniejszego uczenia si�. �eby u�atwi� sobie zadanie, zapoznaj si� z podanymi poni�ej relacjami: zdolno�ci a typ uczenia si�. STYLE UCZENIA SI� A ZDOLNO�CI I. Mocne strony reprezentanta pierwszego stylu uczenia si� (oceniaj�cego): - s�uchanie, - m�wienie, - burza m�zg�w, - wsp�dzia�anie, - wyobra�anie, - zbieranie informacji. II. Mocne strony reprezentanta drugiego stylu uczenia si� (my�liciela): - obserwowanie, - analizowanie, - klasyfikowanie, - teoretyzowanie, - organizowanie, - rozmy�lanie, - sprawdzanie teorii. III. Mocne strony reprezentanta trzeciego stylu uczenia si� (decydenta): - manipulowanie, - majsterkowanie, , - ulepszanie, - eksperymentowanie, - praktyczne stosowanie, - decydowanie, - ustalanie cel�w. IV. Mocne strony reprezentanta czwartego stylu uczenia si� (praktyka): - modyfikowanie, - adaptowanie, - podejmowanie ryzyka, - wsp�pracowanie, - anga�owanie si�, - aktywno��, - przewodzenie. Ponadto osoby reprezentuj�ce poszczeg�lne style uczenia si� wykazuj� r�ne umiej�tno�ci w zakresie rozwi�zywania problem�w. I tak, ucz�cy si� wed�ug pierwszego stylu s� dobrzy w identyfikowaniu problem�w, wed�ug drugiego w okre�laniu mo�liwo�ci rozwi�za�, wed�ug trzeciego w znajdowaniu skutecznego rozwi�zania, a reprezentuj�cy czwarty styl w finalizowaniu dzie�a, czyli zastosowaniu wybranego rozwi�zania. Bardzo skuteczne w rozwi�zywaniu problem�w s� grupy sk�adaj�ce si� z przedstawicieli tych wszystkich styl�w, a najlepiej im to idzie przy zastosowaniu metody burzy m�zg�w. W szkole zdarzaj� si� czasami sytuacje, �e nale�y si� wykaza� okre�lonymi umiej�tno�ciami, a gdy odpowiadaj� one zdolno�ciom twojego typu uczenia si�, to, wykorzystuj�c je bardzo sprawnie, czujesz, �e jeste� zdolny, a to, co robisz, sprawia ci prawdziw� przyjemno��. Pami�taj, �e uczenie si� powinno sprawia� przyjemno��. Je�li je dobrze zorganizujesz, to b�dzie tak, jakby� sam sobie robi� prezenty i niespodzianki z nowych wiadomo�ci, umiej�tno�ci i nowo poznawanych ludzi. Pami�taj te�, �e bez wzgl�du na to, jaki reprezentujesz typ, tw�j styl to styl nauki efektywnej. A skoro tak, to: nie zapominaj nagradza� siebie! ZAPAMI�TAJ: Pozytywne wzmacnianie bardzo ci pomo�e by� bardziej efektywnym w nieustaj�cym procesie uczenia si�, kt�re b�dzie trwa� przez ca�e twoje �ycie. ROZDZIA� IV DZIENNIK Co zyskasz, czytaj�c ten rozdzia� � Dowiesz si�, co to jest dziennik. � Dasz si� przekona�, �e warto go prowadzi�. � Rozprawisz si� (na papierze) z destrukcyjnymi my�lami. � Na ich miejsce wprowadzisz my�li pozytywne i przekonasz si�, �e b�d� dzia�a� wzmacniaj�co. DZIENNIK Niekoniecznie trzeba by� pisarzem, aby opisywa� sw�j wewn�trzny �wiat. Wystarczy by� sob�. Jak�e cz�sto mamy wra�enie, �e przez nasz� g�ow�, jak przez ekran telewizyjny, przep�ywaj� obrazy, sceny, uczucia, nieoczekiwane refleksje, pojawiaj�ce si� nie wiadomo sk�d pomys�y czy decyzje. W du�ej mierze jeste�my podobni do tego urz�dzenia. Przewa�aj�ca wi�kszo�� wspomnianych obraz�w, wra�e� czy odczu� odp�ywa r�wnie naturalnie, jak si� pojawi�a i pozostawia nas oboj�tnymi. Cz�sto nie zd��ymy ich nawet dotkn��, posmakowa�, najcz�ciej za� nie mamy nawet jasnej �wiadomo�ci ich znaczenia i tre�ci. Dzieje si� tak dlatego, �e wiele z nich dociera na nasz wewn�trzny ekran jako odbicie fal przep�ywaj�cych g��boko ukrytymi kana�ami. Inaczej m�wi�c, s� one pod�wiadome. Odbieramy je w postaci s�abych, nieczytelnych sygna��w. Ale uwierz mi, one nie musz� by� takie s�abe i nieczytelne. �eby je lepiej odczuwa�, a nawet wej�� z nimi w dialog, nie potrzebujesz �adnych supernowoczesnych radar�w. Wystarczysz ty sam, je�li zdecydujesz si� na podr� do samego siebie. Podr�, na kt�r� ci� sta�. Przyniesie ci ona wa�n� umiej�tno�� - nauczysz si� rozmawia� z samym sob�. Ta podr� do wn�trza siebie b�dzie mia�a wielk� przewag� nad podr�ami w tradycyjnym tego s�owa znaczeniu. Nie b�dziesz musia� znosi� humor�w wsp�pasa�er�w (najwy�ej sw�j w�asny), a przede wszystkim ponosi� �adnych koszt�w. Potrze