ARTHUR OLDEN WSPOMNIENIA GEJSZY OD T�UMACZA WERSJI ANGIELSKIEJ Pewnego wiosennego wieczora tysi�c dziewi��set trzydziestego sz�stego roku, kiedy mia�em czterna�cie lat, ojciec zabra� mnie na pokaz tradycyjnych ta�c�w w Kioto. Zapami�ta�em z tego tylko dwie rzeczy. Pierwsz� by�o to, �e publiczno�� poza nami sk�ada�a si� z samych Japo�czyk�w; przybyli�my z Holandii par� tygodni wcze�niej i jeszcze nie przywyk�em do izolacji kulturowej. Druga rzecz polega�a na tym, �e po wielu ci�kich miesi�cach nauki japo�skiego bez trudu - i z rado�ci� - rozumia�em strz�py przypadkowo s�yszanych rozm�w. M�odych tancerek na scenie nie pami�tam; wiem tylko, �e nosi�y r�nobarwne kimona. W naj�mielszych snach nie przypuszcza�em, �e p� wieku p�niej w Nowym Jorku jedna z nich stanie si� moj� dobr� przyjaci�k� i podyktuje mi swoje nadzwyczajne wspomnienia. Jako historyk zawsze docenia�em niezwyk�� warto�� pami�tnik�w. Wiedza w nich zawarta m�wi nie tyle o autorze, ile o �wiecie, w kt�rym �y� pami�tnikarz. Bardzo si� r�ni� od biografii, gdy� brak w nich narzuconej z g�ry perspektywy. Tak zwana za� autobiografia - o ile w og�le istnieje - przypomina nakaz dany kr�likowi, by opisa� sw�j wygl�d podczas kicania po trawie. Jak�e on ma to zrobi�? Z drugiej strony, je�eli chcemy us�ysze� o ��ce, nie znajdziemy lepszego eksperta - pod warunkiem �e zakarbujemy sobie, i� nie nam postrzega� te wszystkie rzeczy, z jakimi kr�lik obcuje na co dzie�. M�wi� to z przekonaniem naukowca, kt�ry niejednego dokona�, z zachowaniem podobnych zasad. A jednak musz� przyzna�, �e wspomnienia drogiej Nitty Sayuri sk�oni�y mnie do przemy�le�. Tak... Ods�oni�a przed nami cz�� w�asnego magicznego �wiata kr�liczej ��ki, je�li kto woli. Trudno chyba znale�� lepszy opis osobliwego �ycia gejszy, ni�li ten, sporz�dzony przez Sayuri. Przy okazji da�a nam pe�niejszy, lepszy i o wiele dok�adniejszy wizerunek siebie; lepszy ni� traktuj�cy o jej losach d�ugi rozdzia� w ksi��ce Bfyszcz�ce kf�jnoty Japonii i reporta�e, jakich si� namno�y�o przez Lata. Wygl�da na to, �e w tym szczeg�lnym wypadku nikt nie pozna� pami�tnikarza lepiej ani�eli sam pami�tnikarz. Sayuri dosz�a do s�awy g��wnie za spraw� przypadku. Inne kobiety �y�y podobnym �yciem. Ot, cho�by s�ynna Kato Yuki gejsz, kt�ra w pocz�tkach wieku podbi�a serce George'a Morgana, bratanka J. Pierponta, i sta�a si� jego "�on� na wygnaniu". Jej los w du�ym stopniu by� ciekawszy ni� dzieje Sayuri. Ale tylko Sayuri w tak rzetelny spos�b udokumentowa�a sw� sag�. Przez pewien czas s�dzi�em, �e mia�a nieco szcz�cia. Gdyby zosta�a w Japonii, zabrak�oby jej czasu, by pomy�le� o pami�tnikach. Traf sprawi�, �e w pi��dziesi�tym sz�stym wyemigrowa�a do Stan�w. Przez czterdzie�ci lat mieszka�a w nowojorskim Waldorf Towers, w gustownie urz�dzonym po japo�sku apartamencie na trzydziestym drugim pi�trze. Nawet w�wczas j�j �ycie gna�o w osza�amiaj�cym tempie. Przez pok�j przewin�a si� ca�a plejada go�ci: arty�ci, my�liciele, biznesmeni, a nawet kilku ministr�w i jeden czy dw�ch gangster�w. Pozna�em j� przez koleg�, w osiemdziesi�tym pi�tym. Jako badacz Japonii ju� wcze�niej s�ysza�em jej imi�, lecz prawie nic nie wiedzia�em o niej samej. Z biegiem czasu po��czy�y nas mocne wi�zi przyja�ni. Ufa�a mi. Kiedy� wreszcie spyta�em, czy nigdy nie my�la�a o spisaniu swych wspomnie�. - Moim zdaniem, m�g�by� to sam zrobi�, Jakob-san - odpowiedzia�a. I tak si� sta�o. Sayuri jasno da�a mi do zrozumienia, �e woli dyktowa�, ni� pisa�, gdy�, jak wyja�ni�a, przez ca�e �ycie przywyk�a do d�ugich, osobistych rozm�w. Sama jedna w pokoju nie wiedzia�aby nawet, jak zacz��. Przysta�em na jej propozycj� i manuskrypt niniejszej ksi��ki powsta� w ci�gu p�tora roku. Do tej pory nie zdawa�em sobie sprawy, z jakim trudem przyjdzie mi przet�umaczy� wszelkie niuanse dialektu u�ywanego w Kioto - gdzie gejsze m�wi� o sobie "geiko", a kimono czasami nosi nazw� "obebe". Z drugiej strony, od pocz�tku zauroczy� mnie �wiat Sayuri. Je�li nie liczy� kilku sporadycznych przypadk�w, spotykali�my si� wieczorami, gdy� jej umys� - po latach przyzwyczaje� - w�a�nie w�wczas dzia�a� najsprawniej. Zwykle pracowali�my w Waldorf Towers, chocia� czasem zaprasza�a mnie do osobnego pokoju w japo�skiej restauracji przy Park Avenue. Wszyscy j� tam dobrze znali. Jedna sesja trwa�a od dw�ch do trzech godzin. I cho� za ka�dym razem nagrywa�em ca�� rozmow�, zawsze towarzyszy�a nam sekretarka, pilnie zapisuj�ca s�owa Sayuri. Ona za� nigdy nie m�wi�a do niej, ani do mikrofonu. Zwraca�a si� wy��cznie do mnie. To ja pomaga�em jej zebra� my�li, gdy miewa�a k�opoty z narracj�. Stanowi�em fundament naszego przedsi�wzi�cia i by�em �wi�cie przekonany, �e ta ksi��ka by nie powsta�a, gdybym nie zdoby� pe�nego zaufania autorki. Dzi� my�l� o tym troch� inaczej. Owszem, odegra�em rol� powiernika Sayuri, ale to ona od dawna czeka�a na w�a�ciwego kandydata. To sprowadza nas do podstawowego pytania, kt�re brzmi: dlaczego Sayuri chcia�a opowiedzie� o sobie? Gejsza nikomu nie �lubuje tajemnicy, lecz jej ca�e �ycie up�ywa w cieniu starej japo�skiej zasady, �e nie nale�y ��czy� porannych, oficjalnych zdarze� i wieczornych przyg�d za zamkni�tymi drzwiami. Gejsza na og� nie rozprawia o swoich do�wiadczeniach. Jak jej po�lednia siostra, prostytutka, zbyt du�o wie o zwyczajach niekt�rych os�b. O tym, �e ten lub inny dygnitarz lubi �ci�gn�� spodnie jak zwyk�y �miertelnik. Gwoli prawdy nale�y wspomnie�, �e "motyle nocy" traktuj� to jako dow�d wielkiego zaufania, a ta, kt�ra zdradzi, staje pod pr�gie�em opinii publicznej. Sayuri by�a w szczeg�lnej sytuacji, gdy� nikt w Japonii nie mia� ju� nad ni� w�adzy. Dawno zerwa�a wi�zy z ojczyzn�. To po cz�ci wyja�nia, dlaczego nie czu�a si� zobowi�zana do milczenia, chocia� w dalszym ci�gu nie wiemy, z jakich w�a�ciwie powod�w zdecydowa�a si� m�wi�. $a�em si� poruszy� ten temat. Ba�em si�, �e po -zastanowieniu nabierze wi�kszych skrupu��w i nie sko�czy pracy nad pami�tnikiem. Waha�em si� nawet w�wczas, gdy zamkn�li�my ostatni rozdzia� r�kopisu. Dopiero kiedy nadesz�a zaliczka z wydawnictwa, wr�ci�a mi odwaga i o�mieli�em si� spyta�: - Sayuri, co sprawi�o, �e postanowi�a� opisa� swoje �ycie? - A co mia�am innego do roboty`? - odpowiedzia�a. Czytelniku, sam os�d�, czy m�wi�a prawd�. Chocia� bardzo chcia�a, by pami�tniki ujrza�y �wiat�o dzienne, publikacj� obwarowa�a kilkoma zastrze�eniami. Maszynopis mia� trafi� do druku dopiero po jej �mierci i �mierci kilku ludzi, kt�rzy odegrali wa�k� rol� w jej �yciu. Los sprawi�, �e wszyscy odeszli przed ni�. Nie chcia�a, by ktokolwiek zazna� krzywdy z powodu jej wynurze�. Tam, gdzie by�o to mo�liwe, podawa�em prawdziwe nazwiska, cho� Sayuri, wedle powszechnie przyj�tych zasad post�powania gejszy, o niekt�rych klientach m�wi�a w spos�b opisowy, skrywaj�c ich to�samo�� za starannie dobranymi przydomkami. Gdy we wspomnieniach na przyk�ad pojawia si� Pan �nie�yca - �atwy do zapami�tania ze wzgl�du na �upie� - nie nale�y s�dzi�, �e intencj� autorki by�a zwyk�a ch�� zabawienia czytelnik�w. Kiedy na pocz�tku pracy spyta�em, czy mog� korzysta� z magnetofonu, kierowa�y mn� czysto praktyczne wzgl�dy. Chcia�em w miar� potrzeb poprawia� b��dy sekretarki. Po �mierci Sayuri co nast�pi�o w zesz�ym roku - doszed�em do wniosku, �e chodzi�o mi chyba o co� wi�cej: o zachowanie jej g�osu nacechowanego rzadko s�yszaln� ekspresj�. Zwykle m�wi�a cicho, jak przysta�o kobiecie, kt�rej g��wnym zadaniem by�o zabawianie m�czyzn. Gdy jednak chcia�a lepiej opisa� mi jak�� scen�, sprawia�a, �e s�uchaj�c jej, mia�em nieodparte wra�enie, i� poza mn� w pokoju jest sze�� lub osiem innych os�b. Nieraz wieczorami wracam do tych nagra� w zaciszu mego gabinetu i strasznie trudno mi uwierzy�, �e ju� nie ma jej w�r�d �ywych. profesor Jakob Haarhuis Instytut Historii Japonii Uniwersytet w Nowym Jorku ROZDZIA� PIERWSZY Wyobra� sobie, �e siedzimy w cichym pokoju wychodz�cym na ogr�d i gaw�dzimy o dawnych sprawach przy czarce zielonej herbaty. Powiedzia�am do ciebie: - W�a�nie wtedy, gdy pozna�am tamtego cz�owieka... by� to dla mnie najlepszy i zarazem najgorszy dzie� w �yciu. Powiniene� w�wczas odstawi� czark� i spyta�: - Jak to? Najlepszy czy najgorszy? Przecie� nie da si� tego pogodzi�. Pewnie bym si� roze�mia�a i przyzna�a ci racj�. S�k w tym, �e gdy pozna�am pana Tanak� Ichiro, naprawd� by�o to najlepsze i najgorsze zdarzenie w moim �yciu. Zafas�ynowa� mnie tak bardzo, �e nawet wo� ryb na jego r�kach wydawa�a mi si� zapachem perfum. Gdybym go nie spotka�a, na pewno nie zosta�abym gejsz�. Nie urodzi�am si� i nie dorasta�am na gejsz�. Nawet nie pochodz� z Kioto. Jestem c�rk� rybaka z ma�ej wioski Yoroido nad brzegiem Morza Japo�skiego. Do tej pory zaledwie kilka os�b s�ysza�o ode mnie o Yoroido, o domu, w kt�rym si� wychowa�am, o moim ojcu, matce i o starszej siostrze. Nie opowiada�am o tym, jak zosta�am gejsz� ani o moich dalszych do�wiadczeniach. Wielu ludzi wci�� wierzy, �e moja matka i babka te� by�y gejszami, i �e uczy�am si� ta�czy� od chwili, kiedy mnie odstawiono od piersi. Prawd� m�wi�c, przed laty jeden z moich klient�w napomkn�� przy czarce sake, �e tydzie� wcze�niej przeje�d�a� przez Yoroido. Poczu�am si� niczym ptak, kt�ry po d�ugim locie przez ocean spotka� znajomka z s�siedniego gniazda. By�am tak zaskoczona, �e nie mog�am powstrzyma� okrzyku. - Yoroido? To przecie� moje rodzinne strony! Biedaczysko! Twarz jego wyra�a�a ca�� gam� uczu�. Pr�bowa� si� u�miechn��, ale tylko wykrzywi� usta w przedziwnym grymasie, gdy� nie potrafi� ukry� konsternacji. - Yoroido? - wykrztusi�. - Chyba nie m�wisz powa�nie? O wiele wcze�niej wypracowa�am po�yteczny u�miech, nazywany przeze mnie "u�miechem no", poniewa� przypomina� zastyg�� teatraln� mask�. Mia� t� zalet�, �e m�czy�ni rozumieli go, jak chcieli. Nie powinno ci� zatem dziwi�, �e korzysta�am ze� nader cz�sto. Tym razem te� si� u�miechn�am, rzecz jasna, z w�a�ciwym skutkiem. Klient westchn�� g��boko, wychyli� czark� do dna i wybuchn�� gromkim �miechem, w kt�rym przebija�a wyra�na ulga. - Co za pomys�! - zawo�a�, nie t�umi�c weso�o�ci. Mia�aby� pochodzi� z tak n�dznej dziury? To jakby parzy� herbat� w wiadrze! - �mia� si�. - Wiem, co mnie w tobie poci�ga, Sayuri-san. Sprawiasz, �e czasem wierz� w twoje niewinne �arty. Nie spodoba�o mi si� por�wnanie do herbaty parzonej w wiadrze, ale przyzna�am w duchu, �e po cz�ci mia� racj�. C� z tego, �e dorasta�am w Yoroido? Nie by�o to najpi�kniejsze miejsce. Rzadko kto tam zagl�da�. Nikt z mieszka�c�w nie mia� okazji do wyjazdu. Zastanawiasz si� pewnie, w jaki spos�b ja tego dokona�am, Tu w�a�nie rozpoczyna si� moja historia. Chatk�, w kt�rej mieszka�am w rybackiej wiosce Yoroido, nazywa�am "trz�sichatk�". Sta�a na kraw�dzi klifu, wystawiona na ci�g�e wiatry, wiej�ce od oceanu. Gdy by�am ma�a, wydawa�o mi si�, �e ocean cierpi na chroniczny katar: zawsze dysza� i poci�ga� nosem, a czasami okropnie kicha� - w�wczas z podmuchem wichru spada� na nas deszcz piany. Dom czu� si� obra�ony, �e kto� dmucha mu prosto w twarz, i odchyli� si� do ty�u, �eby by� jak najdalej. Pewnie by si� przewr�ci�, gdyby m�j ojciec nie podtrzyma� go grub� belk�, wyj�t� z wraka �odzi. Sta� wi�c w dalszym ci�gu, wsparty niczym starzec na lasce. �ycie w trz�sichatce uk�ada�o mi si� ko�lawo. Od najm�odszych lat by�am podobna do matki, mniej do ojca i do starszej siostry. Matka twierdzi�a, �e ulepiono nas z tej samej gliny. Przede wszystkim mia�am jej oczy - dziwne, niemal nieznane w Japonii. Nie by�y ciemnopiwne, jak u innych mieszka�c�w wioski, ale przezroczy�cie szare. Jako ma�a dziewczynka my�la�am nawet, �e kto� je przedziurawi� i wys�czy� tusz. Matka �mia�a si�, kiedy jej o tym powiedzia�am. Zdaniem wr�bit�w mia�a szare oczy, gdy� by�o w niej zbyt wiele wody - du�o wi�cej ni� pozosta�ych czterech �ywio��w - i przez to cierpia� jej wygl�d. Wioskowi powiadali, �e w zasadzie powinna by�a odziedziczy� urod� po rodzicach. C�, brzoskwinia smakuje �wietnie, grzyb tak�e, lecz nie mo�na ich z sob� ��czy�. W ten sam spos�b natura okrutnie zadrwi�a z matki, daj�c jej pe�ne usta babki i mocno zarysowan� szcz�k� dziadka. Wygl�da�o to jak delikatny obraz zamkni�ty w ci�kich i kanciastych ramach. A pi�kne szare oczy gin�y w�r�d g�stych rz�s, zniewalaj�cych u m�czyzny, lecz u kobiety po prostu �miesznych. Matka twierdzi�a zawsze, �e po�lubi�a ojca, gdy� nosi� w sobie tyle drewna, ile ona wody. Ludzie, kt�rzy go znali, wiedzieli, �e to prawda. Woda szybko przep�ywa z miejsca na miejsce i zawsze znajdzie szczelin�, by przemkn�� na drug� stron�. Drzewo, wprost przeciwnie, mocno tkwi korzeniami w ziemi. W wypadku ojca mia�o to swoje znaczenie, gdy� by� rybakiem, a cz�owiek o charakterze drzewa nie boi si� morza. Szczerze m�wi�c, ojciec uwielbia� morze i tak naprawd� nigdy si� od niego nie oddala�. Pachnia� s�on� wod� nawet po k�pieli. Kiedy nie �owi�, siada� na pod�odze w mrocznej g��wnej izbie i naprawia� postrz�pione sieci. Ruchy mia� tak oszcz�dne, �e gdyby sie� by�a �pi�cym stworzeniem, nie zdo�a�aby si� obudzi�. Wszystko robi� powoli. Gdy co� go zaskoczy�o, mog�am wybiec na dw�r, wyla� wod� z miski i wr�ci�, zanim zd��y� zrobi� zdziwion� min�. Twarz mia� pokryt� g�st� sieci� zmarszczek, a zza ka�dej z nich wyziera�o inne zmartwienie. To w zasadzie nie 12 / 13 by�a twarz, lecz drzewo pe�ne gniazd na ka�dej ga��zi. Ojciec wci�� pr�bowa� panowa� nad sob� i przez to wygl�da� na wiecznie zm�czonego. Kiedy mia�am sze�� lub siedem lat, dowiedzia�am si� o nim czego�, o czym wcze�niej nie mia�am poj�cia. Pewnego dnia zapyta�am: - Tato, dlaczego jeste� taki stary? Zmarszczy� brwi, tak �e zmieni�y si� w dwie ma�e, sm�tne parasolki nad oczami. Potem westchn�� d�ugo i pokr�ci� g�ow�. - Nie wiem - odpowiedzia�. Popatrzy�am na matk�. Rzuci�a mi kr�tkie spojrzenie, oznaczaj�ce "porozmawiamy potem". Nast�pnego dnia bez s�owa zaprowadzi�a mnie za wiosk�, na wzg�rze, i skr�ci�a na �cie�k� wiod�c� na cmentarz. Wskaza�a mi trzy groby, ka�dy zwie�czony du�o wy�sz� ode mnie bia�� tyczk�. Na tyczkach widnia�y smutne czarne znaki, kt�rych nie umia�am odczyta�, gdy� za kr�tko chodzi�am do wioskowej szko�y, by wiedzie�, gdzie si� ko�czy jeden hieroglif, a gdzie zaczyna drugi. Matka wyci�gn�a r�k� i przeczyta�a: - "Natsu, �ona Sakamoty Minoru". - M�j ojciec nazywa� si� Sakamoto Minoru. - "Zmar�a w wieku dwudziestu czterech lat, w dziewi�tnastym roku ery Meiji". Potem wskaza�a na nast�pn� mogi��. - "Jinichiro, syn Sakamoty Minoru, zmar� w wieku sze�ciu lat, w dziewi�tnastym roku ery Meiji". Ostatni napis brzmia� tak samo, z wyj�tkiem imienia Masao - i wieku - trzech lat. Chwil� trwa�o, zanim zrozumia�am, �e m�j ojciec by� ju� kiedy� �onaty i �e straci� ca�� rodzin�. Jaki� czas p�niej wr�ci�am na cmentarz i odkry�am, �e smutek potrafi ci��y�. Wydawa�o mi si�, �e wa�� dwukrotnie wi�cej, jakby groby ci�gn�y mnie do siebie. Jak wida�, drewno z wod� wsp�y�y nie najgorzej i sp�odzi�y potomstwo o w�a�ciwej relacji �ywio��w. I chyba nikt si� nie spodziewa�, �e ka�de z nich dostanie po jednym dziecku. Ja przypomina�am matk� i nawet odziedziczy�am jej niezwyk�e oczy, za to moja siostra Satsu jako �ywo by�a podobna do ojca. Starsza ode mnie o sze�� lat, robi�a wszystko, czego ja nie mog�am. K�opot w tym, �e kiedy ju� si� czego� tkn�a, wychodzi�o jej to niemal przypadkowo. Je�li kto� j� prosi�, by nala�a zupy ze stoj�cego na ogniu garnka, zupa cudem trafia�a do misek. Pami�tam, jak pewnego razu pokroi�a si� ryb�. Nie, nie no�em do oprawiania, ale w�a�nie ryb�. Nios�a j� ze wzg�rza, zawini�t� w papier. Ryba wypad�a i przedziwnym trafem ostr� p�etw� skaleczy�a siostr� w nog�. Poza mn� i Satsu rodzice mogli mie� wi�cej dzieci, zw�aszcza �e ojciec wyczekiwa� syna, zdolnego p�ywa� z nim na po�owy. Niestety gdy mia�am siedem lat, matka ci�ko zachorowa�a. Prawdopodobnie na raka ko�ci. W�wczas nie zdawa�am sobie najmniejszej sprawy z jej powa�nego stanu. Sen by� dla niej jedyn� ucieczk� przed cierpieniem, wi�c zachowywa�a si� jak kotka - ca�ymi dniami spa�a. Po kilku miesi�cach zaczyna�a j�cze� zaraz po przebudzeniu. Wyczuwa�am, �e co� si� z ni� dzieje, ale przecie� woda jest zmienna, wi�c si� nie przejmowa�am. Czasami szybko chuda, potem - nie mniej pr�dko - odzyskiwa�a nadw�tlone si�y. Zanim sko�czy�am dziewi�� lat, zmizernia�a tak, �e ko�ci twarzy przebija�y jej przez policzki. Nigdy wi�cej nie przybra�a na wadze. Nie wiedzia�am, �e to choroba wysysa z niej ca�� wod�. Jak morszczyn, zazwyczaj wilgotny i gruby, po wyschni�ciu zmienia si� w szeleszcz�cy wieche�, tak i matka z dnia na dzie� traci�a sw� esencj�. Pewnego dnia, gdy siedzia�am na klepisku w mrocznej frontowej izbie i �wierka�am co� do z�apanego rano �wierszcza, zza drzwi dobieg�o wo�anie: - Oi! Otw�rzcie! Tu doktor Miura! Doktor Miura raz w tygodniu odwiedza� nasz� wiosk� i zawsze wspina� si� na wzg�rze, �eby zbada� moj� matk�. Robi� tak od pocz�tku jej choroby. Ojciec tym razem te� by� w domu, gdy� zbli�ala si� potworna burza. Jak zwykle kuca� w ulubionym miejscu i d�ugimi, paj�czymi d�o�mi gmera� w popl�tanej sieci. Na chwil� skierowa� wzrok na mnie i uni�s� palec. Znaczy�o to, �e mam otworzy�. D�ktor Miura by� bardzo wa�nym cz�owiekiem. Tak przynajmniej s�dzili�my w wiosce. Studiowa� w Tokio i po 14 15 dobno zna� wi�cej chi�skich znak�w ni� ktokolwiek inny. Duma nie pozwala�a mu patrze� na stworzenia w rodzaju ma�ych dziewczynek. Gdy odsun�am drzwi, zdj�� buty i min�� mnie bez s�owa. - Och, Sakamoto-san... - odezwa� si� do ojca. Chcia�bym �y� pana �yciem. Ca�ymi dniami na morzu... Przecudownie! A w sztormowe dni odpoczynek. Widz�, �e �ona �pi - ci�gn��. - Szkoda... My�la�em, �e j� zbadam. - Tak? - mrukn�� ojciec. - Chodzi o to, �e za tyd-rie� nie przyjd�. M�g�by j� pan obudzi�? Chwil� trwa�o, nim ojciec uwolni� r�ce z sieci, lecz w ko�cu zdo�a� si� pod�wign��. - Chiyo-chan, pocz�stuj pana doktora herbat� - powiedzia� do mnie. Mia�am w�wczas na imi� Chiyo. Dopiero p�niej sta�am si� Sayuri, ju� jako gejsza. Ojciec zabra� lekarza do przyleg�ej alkowy, gdzie spa�a matka. Pr�bowa�am pods�uchiwa� pod drzwiami, lecz s�ysza�am tylko jej j�ki i ani s�owa z rozmowy. Zaparzy�am herbat�. Wreszcie lekarz wyszed�; zaciera� d�onie i mia� bardzo powa�n� min�. Ojciec te� wr�ci� i obaj siedli przy stole po�rodku izby. - Najwy�sza pora, bym panu co� powiedzia�, Sakamoto-san - o�wiadczy� doktor Miura. - Niech�e pan porozmawia z kobietami z wioski. Na przyk�ad z pani� Sugi. Bez w�tpienia uszyje �onie co� nowego. - Nie mam pieni�dzy, panie doktorze - odpar� ojciec. - Wszystkim nam si� �le wiedzie ostatnimi czasy. Rozumiem pana, ale z drugiej strony, musi pan chocia� troch� pomy�le� o �onie. Nie powinna umiera� w �achmanach. - Wi�c wkr�tce umrze? - Najwy�ej za par� tygodni. Okropnie cierpi. �mier� b�dzie dla niej ukojeniem. Nie s�ysza�am dalszego ci�gu. W uszach brzmia� mi dono�ny �opot skrzyde� przera�onego ptaka. A mo�e by�o to moje serce? Nie wiem. Widzia�e� kiedy�, jak ptak uwi�ziony w wielkiej �wi�tyni szale�czo poszukuje wyj�cia? Tak w�a�nie b��dzi� m�j umys�. Nigdy przedtem nie przysz�o mi do g�owy, �e matka nie wyzdrowieje. Nie twierdz�, �e nie my�la�am o jej �mierci. My�la�am - i to w ten sam spos�b, jak o trz�sieniu ziemi niszcz�cym trz�sichatk�. Dla mnie �w kataklizm wyznacza� kres �ycia. - S�dzi�em, �e umr� pierwszy - powiedzia� ojciec. - Wprawdzie jest pan ju� stary, Sakamoto-san, lecz ma pan ko�skie zdrowie. Poci�gnie pan co najmniej cztery lata. Zostawi� �onie zapas pigu�ek. Je�li zajdzie potrzeba, niech bierze dwie naraz. Przez jaki� czas rozmawiali o lekarstwach, potem doktor Miura po�egna� si� i poszed�. Ojciec przez dhzg� chwil� siedzia� ty�em do mnie. Milcza�. By� bez koszuli; mia� na sobie jedynie pomarszczon� sk�r�. Im d�u�ej patrzy�am na niego, tym bardziej zdawa� mi si� przedziwnym zlepkiem kszta�t�w i cieni. Kr�gos�up mia� jak gruz�owat� lin�. Jego g�owa, pe�na r�nobarwnych plam, przypomina�a poobijany owoc. R�ce by�y patykami, owini�tymi w star� irch� i zwisaj�cymi z dw�ch guz�w. Co mnie czeka�o przy nim po zgonie matki? Nie chcia�am rozstania, a mimo to wiedzia�am, �e z nim czy bez niego dom b�dzie jednakowo pusty. Wreszcie ojciec wyszepta� moje imi�. Kl�kn�am obok niego. - Co� bardzo wa�nego - mrukn��. Twarz mia� smutniejsz� ni� zazwyczaj i toczy� wko�o wzrokiem, jakby utraci� w�adz� nad oczami. My�la�am, �e si� waha, jak mi powiedzie� o bliskiej �mierci matki. - Id� do wioski - wycedzi� w ko�cu. - Przynie� kadzid�a na o�tarz. Niewielki buddyjski o�tarzyk sta� na starej skrzyni w pobli�u drzwi do kuchni. By� to jedyny warto�ciowy przedmiot w naszej trz�sichatce. Grubo ciosany wizerunek Amidy, Buddy Zachodniego Raju, zas�ania�y- male�kie czarne tabliezki z buddyjskimi imionami zmar�ych przodk�w. - Ale tato... to naprawd� wszystko? �udzi�am si� nadziej�, �e mi odpowie, lecz tylko machn�� r�k� na znak, bym odesz�a. �cie�ka od naszego domu wiod�a najpierw wzd�u� wybrze�a, potem skr�ca�a w g��b l�du, do wioski. Spacer w taki 16 (r) 17 dzie� jak w�wczas nastr�cza� niema�o trudno�ci, ale ja by�am nawet rada, �e dokuczliwy wiatr odrywa mnie od sm�tnych my�li. Morze szala�o, fale - potrzaskane niczym od�amki kamieni - wydawa�y si� do�� ostre, by przeci�� sk�r�. Mia�am wra�enie, �e przyroda podziela m�j smutek. Czym�e w ko�cu jest �ycie jak nie wiecznym sztormem, kt�ry zgarnia wszystko, co nam na chwil� dane, i zostawia na brzegu tylko nagie i poszarpane szcz�tki? Nigdy przedtem nie zadawa�am sobie takich pyta�. Usi�owa�am od nich uciec. Bieg�am �cie�k�, a� w oddali zobaczy�am wiosk�. Yoroido by�o male�kie i ledwie przycupni�te na skraju zatoki. Na morzu zwykle ko�ysa�o si� stadko kutr�w, lecz dzi� widzia�am tylko kilka �piesznie wracaj�cych �odzi. Dla mnie wygl�da�y zawsze niczym wodne �uki sun�ce po falach. Nadci�ga� sztorm; s�ysza�am jego g�uchy pomruk. �odzie w zatoce blak�y i powoli znika�y za zas�on� deszczu. Po chwili ju� ich nie by�o. Widzia�am, jak burza wspina si� w moj� stron�. Pierwsze krople ulewy wyda�y mi si� wielkie niczym przepi�rcze jaja. Kilka sekund p�niej przemok�am do nitki. Wygl�da�am, jakbym wpad�a do morza. Yoroido mia�o tylko jedn� ulic�, wiod�c� wprost do frontowych drzwi Japo�skiego Przedsi�biorstwa Rybo��wstwa Morskiego. Wzd�u� ulicy sta�y dwa szeregi dom�w, z regu�y po��czonych ze sklepami. Chcia�am przebiec na drug� stron�, gdzie mie�ci� si� sk�ad sukiennika Okady. Nagle co� si� sta�o - jedna z tych zwyk�ych, ma�ych rzeczy, okupionych niewsp�miernym skutkiem, jak przypadkowy upadek pod poci�g. Nogi uciek�y spode mnie na rozmi�k�ej, �liskiej drodze i klapn�am skroni� o ziemi�. Chyba straci�am przytomno��, gdy� pami�tam tylko, �e by�am ot�pia�a i mia�am w ustach okropny niesmak. Nawet pr�bowa�am splun��. S�ysza�am czyje� g�osy, kto� mnie odwr�ci� na wznak, wzi�� na r�ce i poni�s�. Wiedzia�am, �e weszli�my do Japo�skiego Przedsi�biorstwa Rybo��wstwa Morskiego, gdy� czu�am wok� siebie mocn� wo� �usek. Chwil� potem rozleg�a si� seria g�uchych pacni��, gdy kto� zgarn�� kawa�ki ryb z drewnianego sto�u. Po�o�ono mnie na o�liz�ym blacie. By�am mokra, zakrwawiona, bez but�w, upaprana b�otem i odziana w zgrzebne wiejskie �achy. Nie wiedzia�am w�wczas, �e nadchodzi ogromna zmiana. B��dnym wzrokiem spojrza�am prosto w twarz pana Tanaki Ichiro. Ju� przedtem widywa�am go w wiosce. Co prawda �y� w s�siednim mie�cie, ale przyje�d�a� co dzie�, gdy� by� w�a�cicielem Japo�skiego Przedsi�biorstwa Rybo��wstwa Morskiego. Nie nosi� wiejskiego stroju, lecz w odr�nieniu od rybak�w ubiera� si� w kimono. Przypomina� samuraja z obrazka. Mia� g�adk�, napi�t� jak na b�bnie sk�r�, kt�ra na wystaj�cych ko�ciach policzkowych b�yszcza�a niczym przyrumieniony bok �wie�o upieczonej ryby. Zawsze mnie fascynowa�. Gdy gra�am w "zo�k�" na ulicy w gromadzie innych dzieci, a on wychodzi� z budynku firmy, zamiera�am w bezruchu, �eby mu si� dok�adnie przyjrze�. Teraz le�a�am na mokrym stole, a pan Tanaka odchyli� mi doln� warg�, zajrza� w usta, a potem delikatnie obmaca� ca�� g�ow�. Wpatrywa�am si� w niego z zachwytem, wi�c od razu zauwa�y� moje szare oczy. Nawet nie udawa�am, �e mu si� nie przygl�dam. On z kolei ani nie odwr�ci� wzroku, ani nie pr�bowa� mnie zby� lekcewa��cym u�miechem. Wygl�da� tak, jakby go wcale nie obchodzi�o, co my�l� ani gdzie patrz�. Przez chwil� po prostu gapili�my si� na siebie. A� mnie dreszcz przeszed�, cho� w budynku panowa� wilgotny upa�. - Znam ci� - powiedzia� wreszcie pan Tanaka. - Jeste� m�odsz� c�rk� starego Sakamoty. Mimo �e by�am dzieckiem, wiedzia�am, �e postrzega �wiat we w�a�ciwych kszta�tach. W niczym nie przypomina� mojego ojca. By�am pewna, �e potrafi dostrzec kropl� �ywicy sp�ywaj�c� po pniu sosny i kr�g s�o�ca na niebie, prze�wituj�cy przez chmury. Wyra�nie �y� w tym �wiecie, cho� nie zawsze czerpa� st�d same przyjemno�ci. Wiedzia�am, �e dostrzega� drzewa, b�oto i dzieci na ulicy, ale nie przypuszcza�am, �e m�g� mnie zapami�ta�. Mo�e w�a�nie dlatego �zy nap�yn�y mi do oczu, gdy us�ysza�am jego s�owa. Pan Tanaka pom�g� mi usi���. My�la�am, �e ka�e mi odej��, ale powiedzia� tylko: - Nie prze�ykaj krwi, dziecko. Chyba �e chcesz mie� kamie� w brzuchu. Na twoim miejscu splun��bym na pod�og�. 18 1 19 - Krew dziewczynki? - spyta� kto� z t�umu. - To gdzie przeniesiemy ryby? Musisz bowiem wiedzie�, �e rybacy s� strasznie przes�dni. Zw�aszcza je�li chodzi o kobiety. Na przyk�ad nasz wioskowy s�siad, pan Yamamura... Pewnego ranka zobaczy� w�asn� c�rk� bawi�c� si� na pok�adzie kutra. Obi� j� r�zg�, a ��d� pola� sake i kwasem tak mocnym, �e porobi� zacieki na burtach. Nawet to mu nie wystarczy�o; sprowadzi� kap�ana shinto, aby odprawi� egzorcyzmy. Wszystko z tej przyczyny, �e dziewczynka usiad�a tam, gdzie �owiono ryby! A teraz pan Tanaka chcia�, bym plu�a krwi� na pod�og� przetw�rni. - Jak kto� z was si� boi, �e jej �lina zmyje rybie flaki, niech zabiera po��w do domu. I tak mi wystarczy. - Tu nie chodzi o flaki, psze pana. - Jej krew to najczystsza rzecz, jaka sp�ynie na t� pod�og� od dnia waszych lub moich urodzin. - Pan Tanaka popatrzy� na mnie. - Dalej, pluj. Siedzia�am na o�liz�ym stole, niepewna, co pocz��. Przera�a�a mnie my�l, �e mog�abym nie pos�ucha� pana Tanaki, lecz z drugiej strony nie mia�am odwagi splun��. Nagle zobaczy�am, �e jeden z rybak�w pochyli� g�ow�, zatka� palcem dziurk� w nosie i smarkn�� wprost na ziemi�. Na ten widok zemdli�o mnie ostatecznie i plun�am krwi�, tak jak radzi� mi pan Tanaka. Rybacy odeszli skrzywieni; zosta� tylko pomocnik pana Tanaki, Sugi. Pan Tanaka kaza� mu odszuka� doktora Miur�. - Nie wiem, gdzie go znale�� - odpar� Sugi, chocia� my�l�, �e tak naprawd� nie kwapi� si� z pomoc�. Powiedzia�am panu Tanace, �e doktor Miura przed chwil� by� w�a�nie u nas. - To znaczy gdzie? - spyta� pan Tanaka. - W ma�ej trz�sichatce na skraju klifu. - W czym? W... trz�sichatce? - Stara chata, przegi�ta w bok, jakby za du�o wypi�a. Pan Tanaka nie bardzo wiedzia�, jak potraktowa� moje wyja�nienia. - Sugi, id� zaraz w stron� trz�sichatki Sakamot�w i znajd� mi doktora Miur�. Nie s�dz�, by� d�ugo szuka�. Ju� z daleka us�yszysz wrzaski badanych pacjent�w. My�la�am, �e gdy Sugi p�jdzie, pan Tanaka tak�e powr�ci do pracy, ale on sta� ko�o sto�u i patrzy� wprost na mnie. Czu�am, �e p�on� mi policzki. W ko�cu powiedzia� co� m�drego. - Masz na buzi olbrzymie jajo, ma�a c�rko Sakamot�w. Podszed� do szafki i poda� mi niewielkie lusterko. Faktycznie, mia�am mocno opuchni�t�, sin� warg�. Wygl�da�a tak, jak m�wi�. - Bardziej jednak chc� wiedzie�, sk�d u ciebie tak niezwyk�e oczy. I dlaczego nie jeste� bardziej podobna do ojca? - Oczy mam po matce - odpowiedzia�am. - A je�li chodzi o ojca, to jest tak pomarszczony, �e nikt nie wie, jak naprawd� wygl�da. - Ty tak�e kiedy� dostaniesz zmarszczek. - Ale par� z nich sam sobie zrobi�! - zawo�a�am. Z ty�u g�owy jest r�wnie stary jak na twarzy, a tam ma sk�r� g�adk� jak skorupka jaja. - W zasadzie nie nale�y tak m�wi� o w�asnym ojcu zamrucza� pan Tanaka - lecz prawdopodobnie masz racj�. Potem powiedzia� co� takiego, �e poczerwienia�am jak burak, a usta zrobi�y mi si� ca�kiem bia�e. - Wi�c jak pomarszczony starzec z jajem zamiast g�owy m�g� sp�odzi� tak przepi�kn� dziewczyn�? W p�niejszych latach nazywano mnie pi�kn� cz�ciej, ni� mog� zliczy�. Gejsze zawsze nosz� miano pi�k�ych, je�li nawet zbytnio nie grzesz� urod�. Lecz w trakcie rozmowy z panem Tanak� nic nie wiedzia�am o gejszach. I prawie mu uwierzy�am. Kiedy ju� doktor Miura przemy� mi opuchni�te usta i gdy kupi�am gar�� kadzide�ek, po kt�re pos�a� mnie ojciec, podniecona ruszy�am do domu. K��bi�o si� we mnie bardziej ni� w mrowisku. By�abym pewnie spokojniejsza, gdyby wszystkie moje uczucia zmierza�y w t� sam� stron�. Ale nic z tego. Miota�am si� niczym skrawek papieru na wietrze. Gdzie� pomi�dzy my�lami o matce - i gdzie� poza b�lem zranionej wargi - zagnie�dzi� si� przyjemniejszy obraz, pobudzaj�cy moj� wyobra�ni�. Pan Tanaka. Przystan�am 20 21 na ska�ach i spojrza�am w morze, tam, gdzie nawet po �cichni�ciu burzy fale by�y ostre niczym z�by g�az�w i gdzie niebo na dobre przybra�o m�tn� barw� b�ota. Upewni�am si�, �e nikt mnie nie widzi, przycisn�am kadzid�a do piersi i zacz�am szepta� nazwisko "Tamka". Rzuca�am je w szum wiatru, a� z rozkosz� us�ysza�am za�piew ka�dej sylaby. Wiem, �e zachowywa�am si� okropnie g�upio, ale c� z tego? Przecie� by�am tylko ma�ym, sko�owanym dzieckiem. Po kolacji ojciec jak zwykle wybra� si� do wsi, �eby pokibicowa� rybakom graj�cym w shogi. Satsu i ja w milczeniu sprz�ta�y�my kuchni�. Bezskutecznie pr�bowa�am przywo�a� przyjemne uczucie, jakie wyzwala� we mnie widok pana Tanaki. Ch�odna cisza panuj�ca w domu sprawia�a, �e z uporczywym strachem my�la�am o chorej matce. Kiedy spocznie na wiejskim cmentarzu, obok innych cz�onk�w rodziny ojca? I co wtedy b�dzie ze mn�? Podejrzewa�am, �e Satsu zajmie miejsce zmar�ej matki. Obserwowa�am j�, jak czy�ci�a �elazny garnek, w kt�rym ugotowa�y�my zup�. Mia�a go tu� przed sob� - przed oczami - a mimo to nie by�am pewna, czy w og�le go widzi. Skroba�a �cianki naczynia, cho� dawno ju� z nich znikn�y ostatnie �lady brudu. - �le si� czuj�, Satsu-san - powiedzia�am w ko�cu. - Id� na dw�r i zagrzej k�piel - burkn�a i mokr� d�oni� odgarn�a z oczu zmierzwione w�osy. - Nie chc� si� k�pa� - zawo�a�am. - Satsu, mama umiera... - Garnek p�k�. Zobacz! - Nie p�k�. Zawsze mia� tak� skaz�. - To gdzie si� podzia�a woda? - Wyla�a�. Patrzy�am. Satsu musia�a to mocno prze�y�, gdy�, jak zwykle w podobnych chwilach, na jej twarzy pojawi� si� wyraz bezbrze�nego zak�opotania. Nie powiedzia�a nic wi�cej, tylko zabra�a garnek z kuchni i posz�a go wyrzuci�. ROZDZIA� DRUGI Nast�pnego ranka, �eby zapomnie� o k�opotach, posz�am pop�ywa� w niewielkim stawie, po�o�onym pod k�p� sosen, w pobli�u naszej chatki. Przy dobrej pogodzie przychodzi�o tam wiele wioskowych dzieci. Czasem tak�e pojawia�a si� Satsu, wystrojona w dziwaczny kostium k�pielowy, kt�ry sama uszy�a ze starych ubra� ojca. Nie by� to dobry kostium, gdy� zawsze odstawa� jej od piersi, kiedy si� pochyla�a, a to z kolei niezmiennie wywo�ywa�o okrzyki ch�opc�w: - O! Wida� g�r� Fuji! Satsu nie zwraca�a na to najmniejszej uwagi. Ko�o po�udnia zg�odnia�am, wi�c postanowi�am wr�ci� do domu. Satsu odesz�a du�o wcze�niej, z synem pomocnika pana Tanaki. Nazywa� si� Sugi. Zachowywa�a si� przy nim jak pies. Wystarcza�o, �e tylko zerkn�� przez rami�, a ju� pos�usznie drepta�a we wskazane miejsce. Nie spodziewa�am si� jej przed kolacj�, wi�c ze zdziwieniem zobaczy�am j� w dole �cie�ki, opieraj�c� si� o drzewo. Ty pewnie od razu by� zrozumia�, co si� dzieje, ale ja by�am tylko ma�� dziewczynk�. Satsu zsun�a kostium z ramion, a Sugi zabawia� si� "g�rami Fuji", jak je nazywali ch�opcy. W czasie choroby matki Satsu nabra�a nieco kluchowatych kszta�t�w. Piersi mia�a tak samo w nie�adzie jak w�osy. Co najciekawsze, to w�a�nie �w "nieporz�dek" zdawa� si� budzi� najwi�ksze emocje w Sugim. Pie�ci� je d�oni�, odsuwa� i patrzy�, jak leniwie wracaj� na swoje miejsce. Wiedzia�am, 23 �e nie powinnam podgl�da�, ale co mia�am robi�, skoro nie mog�am i�� dalej`? - Po co si� kulisz za drzewem, Chiyo-chan? - us�ysza�atn nagle zza plec�w skowa wypowiedziane m�skim g�osem. Zwa�ywszy na to, �e mia�am dziewi�� lat, �e wraca�am z k�pieli w stawie i �e widok mojego cia�a jeszcze nie budzi� w nikim �adnych g��bszych uczu�... �atwo sobie wyobrazi�, jak by�am ubrana. Odwr�ci�am si�, wci�� siedz�c w kucki i r�kami pr�buj�c zas�oni� nago��. Za mn� sta� pan Tanaka. Chyba nic bardziej nie mog�o mnie wprawi� w zak�opotanie. - To chyba twoja trz�sichatka? - spyta�. - A tam stoi ch�opak od Sugich. Znalaz� sobie zaj�cie... Znasz t� dziewczyn�? - To... moja siostra, prosz� pana. Czekam, a� sobie p�jd�. Pan Tanaka przy�o�y� d�onie do ust i krzykn��. Chwil� potem us�ysza�am tupot. To Sugi ucieka� jak szalony w g��b �cie�ki. Satsu chyba te� zrejterowa�a, gdy� pan Tanaka stwierdzi�, �e mog� ju� i�� do domu i w co� si� przyodzia�. - Daj to siostrze, kiedy j� spotkasz - doda�. Wr�czy� mi zawini�tko z ry�owego papieru, mniej wi�cej wielko�ci rybiej g�owy. - To chi�skie zio�a - wyja�ni�. - N ie s�uchajcie doktora Miury, gdy orzeknie, �e s� bez warto�ci. Powiedz siostrze, �eby je zaparzy�a i da�a matce do picia. Z�agodz� b�l. S� cenne, wi�c uwa�ajcie, �eby ich nie zmarnowa�. - Lepiej b�dzie, jak ja zrobi� wywar. Siostra nawet nie umie dobrze zaparzy� herbaty. - Doktor Miura mi m�wi�, �e masz chor� matk�, ty narzekasz, �e siostra nie zaparzy herbaty?! - zawo�a� pan Tamka. - Co z tob� b�dzie, Chiyo-chan? U boku starego ojca... Kto ci zapewni odpowiedni� opiek�? - Teraz te� radz� sobie przewa�nie sama. - Znam pewnego cz�owieka. Jest ju� stary, lecz kiedy by� w twoim wieku, straci� ojca. Nast�pnego lata umar�a mu matka, a potem starszy brat uciek� do Osaki. Ch�opiec pozosta� sam. Brzmi znajomo? Pan Tanaka popatrzy� na mnie z takim wyrazem twarzy, �e nie o�mieli�am si� zaprzeczy�. - Tak... Ten cz�owiek to Tanaka Ichiro - doda�. Czyli ja... Tylko w�wczas nosi�em nazwisko Morihashi. W wieku dwunastu lat trafi�em do rodziny Tanaka. Gdy podros�em, wzi��em za �on� jedn� z ich c�rek i zosta�em adoptowany. Teraz pomagam w prowadzeniu rodzinnej firmy. Widzisz wi�c, �e dla mnie wszystko sko�czy�o si� szcz�liwie. Mo�e i ty, dziecko, zaznasz lepszego losu... Przez chwil� spogl�da�am na jego siwe w�osy i na zmarszczki na czole, g��bokie niczym rysy na korze drzewa. Wydawa� mi si� najm�drzejszym cz�owiekiem �wiata. Pomy�la�am, �e wie o rzeczach, kt�rych nigdy nie b�d� zna�a, i �e nigdy w �yciu nie dor�wnam mu elegancj�. Nigdy te� nie w�o�� r�wnie pi�knego, niebieskiego kimona. Siedzia�am przed nim naga, przycupni�ta w piasku, z popl�tanymi w�osami i brudn� buzi�, woniej�ca zasta�� wod� ze stawu. - Nikt nie zechce mnie adoptowa� - powiedzia�am. - Nie? Jeste� przecie� wyj�tkowo bystr� dziewczynk�. Nazwa�a� sw�j dom "trz�sichatk�", o g�owie ojca m�wisz, �e wygl�da jak jajo... - Bo to prawda. - Niczemu nie zaprzeczam - odpar�. - A teraz biegnij, Chiyo-chan. Na pewno zg�odnia�a�. Je�li twoja siostra zasi�dzie do zupy, po�� si� na pod�odze i czekaj, a� ci co� skapnie. Od tamtej pory zacz�am marzy�, �e zostan� adoptowana przez pana Tanak�. Czasami nawet zapominam, jak przez to cierpia�am. Chwyta�am si� wszystkiego, aby zazna� nieco wytchnienia. W najgorszych chwilach wraca�am my�lami do matki, do czas�w kiedy o porankach nie j�cza�a z b�lu. Mia�am zaledwie cztery lata, gdy wybrali�my si� do wioski na �wi�to obon. By� to ten czas roku, w kt�rym witali�my wracaj�ce na ziemi� duchy zmar�ych. Przez kilka dni, zaraz po wieczornej uroczysto�ci na cmentarzu, palili�my ogniska przed domem, �eby wskaza� przodkom w�a�ciw� drog�. Ostatniej nocy by�o wielkie zgromadzenie w �wi�tyni shinto, postawionej na ska�ach u wej�cia do zatoki. Przed wrotami �wi�tyni, wok� niewielkiej polany, na sznurach rozci�g 24 25 ni�tych w�r�d drzew rozwieszono kolorowe lampiony. Przez chwil�, wraz z innymi mieszka�cami wioski, ta�czy�am u boku matki, w rytmie b�bn�w i fletu. Potem poczu�am si� zm�czona. Matka wzi�a mnie na r�ce i usiad�a na skraju polany. Nag�y podmuch wiatru od strony morza zatrzepota� lampionami. Jeden z nich ca�y stan�� w p�omieniach. Patrzy�y�my, jak ogie� pe�znie po sznurze, jak lampion spada... jak uniesiony kolejnym powiewem ponownie szybuje w g�r�, ci�gn�c za sob� ogon z�ocistych iskier. Znowu przypad� do ziemi i zn�w si� poderwa�, niesiony na skrzyd�ach wiatru wprost w nasz� stron�. Matka pu�ci�a mnie i wyci�gn�a r�ce, by zdusi� ogie�. Przez chwil� obsypywa� nas deszcz p�omyk�w i iskier; potem resztki lampionu odfrun�y za drzewa i tam zgas�y. Nikt - nawet matka - nie dozna� poparze�. Mniej wi�cej tydzie� p�niej - a by�o to do�� czasu, aby moje marzenia o adopcji zd��y�y zbledn�� - pan Tanaka odwiedzi� mojego ojca. Zasta�am ich po po�udniu, siedz�cych przy stoliku i pogr��onych w powa�nej rozmowie. Wiedzia�am, �e w powa�nej, gdy� nawet nie zauwa�yli mojego powrotu. Przystan�am w po�owie kroku, �eby pos�ucha�, o czym m�wi�. - I co ty na to, Sakamoto? - Nie wiem, prosz� pana - odpar� ojciec. - Nie wyobra�am sobie, by dziewczynki mog�y zamieszka� gdzie� indziej. - Wierz�, lecz z drugiej strony uwa�am, �e powinny odej��. Tak b�dzie lepiej dla ciebie i dla nich. Dopilnuj tylko, �eby jutro wieczorem dotar�y do wioski. Pan Tanaka wsta� i skierowa� si� w stron� drzwi. Udawa�am, �e dopiero wesz�am, wi�c spotkali�my si� w progu. - Rozmawia�em o tobie z ojcem, Chiyo-chan - powie dzia�. - Mieszkam po drugiej stronie wzg�rz, w Senzuru. To wi�ksza miejscowo�� ni� Yoroido. Na pewno ci si� spodoba. Chcesz tam pojecha�? We�miemy te� Satsu-san. Zobaczysz m�j dom i poznasz ma�� c�reczk�. A mo�e nawet zanocujesz? Tylko raz, potem znowu odwioz� ci� do ojca. Zgoda? Odpowiedzia�am, �e to bardzo mi�e. Z ca�ych si� udawa�am, �e nie zasz�o nic niezwyk�ego, chocia� co� z g�uchym hukiem eksplodowa�o mi w g�owie. Nie umia�am pozbiera� porozrzucanych strz�pk�w my�li. To prawda, �e cz�ciowo czepia�am si� nadziei, i� pan Tanaka przygarnie mnie po �mierci matki, ale ta wiara by�a grubo podszyta strachem. Wstyd mnie ogarnia� na sam pomys�, �e mog�abym sp�dzi� noc poza trz�sichatk�. Po wyj�ciu pana Tanaki zakrz�tn�am si� w kuchni, lecz, niczym Satsu, nie widzia�am stoj�cych przede mn� naczy�. Nie wiem, ile min�o czasu. Wreszcie us�ysza�am, �e ojciec poci�ga nosem. Pomy�la�am, �e p�acze i poczerwienia�am ze wstydu. Kiedy w ko�cu odwa�y�am si� spojrze� w jego stron�, zobaczy�am, �e z r�k� wpl�tan� w sieci stoi w drzwiach prowadz�cych do drugiej izby, tam, gdzie w promieniach s�o�ca le�a�a matka. Ko�dra przylgn�a do niej jak druga sk�ra. Nast�pnego dnia, przed spotkaniem z panem Tanak�, wyszorowa�am brudne nogi i wymoczy�am si� w k�pieli, w starym kotle zepsutej maszyny parowej, kt�r� kto� kiedy� porzuci� w naszej wiosce. Ojciec odpi�owa� wierzch kot�a, a wewn�trzne �cianki wy�o�y� drewnem. Siedzia�am w wodzie d�ug� chwil�, wlepiaj�c wzrok w morze. Czu�am si� wolna; po raz pierwszy w �yciu mia�am zobaczy� co� ze �wiata po�o�onego poza wiosk�. P�niej wraz z Satsu stan�y�my pod hal� Japo�skiego Przedsi�biorstwa Rybo��wstwa Morskiego i patrzy�y�my, jak rybacy wynosz� po��w na przysta�. By� w�r�d nich i nasz ojciec. Bra� ryby w ko�ciste d�onie i wrzuca� je do podstawionych koszy. Raz nawet zerkn�� na mnie i na Satsu, a potem otar� twarz r�kawem koszuli. Wygl�da� na smutniejszego ni� zwykle. Pe�ne kosze w�drowa�y na w�z zaprz�ony w konie. Wspi�am si� na o�, �eby spojrze� do �rodka. Wi�kszo�� ryb szklanym wzrokiem wpatrywa�a si� w przestrze�, lecz niekt�re lekko porusza�y pyszczkami, jakby cicho krzycza�y. - Czeka was podr� do Senzuru, rybki! - pr�bowa�am je uspokoi�. - Wszystko b�dzie dobrze. 26 27 Nie mia�am serca powiedzie� im prawdy. Wreszcie na ulicy zjawi� si� pan Tanaka. Kaza� nam usi��� obok siebie, na ko�le wozu. Zaj�am miejsce w �rodku, tak blisko niego, �e poczu�am na r�ku dotyk niebieskiego kimona. Nic nie poradz� - poczerwienia�am jak burak. Satsu patrzy�a na mnie, lecz chyba nic nie zauwa�y�a, gdy� wci�� mia�a zwyk��, zaspan� min�. Wi�kszo�� drogi sp�dzi�am spogl�daj�c za siebie, na rozhu�tane kosze z rybami. Kiedy wjechali�my na wzg�rza okalaj�ce Yoroido, w�z nagle podskoczy� na jakim� kamieniu. Na drog� wypad� poka�ny morski oko�. Pacn�� o ziemi� z tak� si��, �e zbudzi� si� do �ycia. Nie mog�am patrze�, jak si� rzuca� i szeroko otwiera� pyszczek. Ze �zami w oczach odwr�ci�am g�ow�. Chocia� nie chcia�am, pan Tanaka i tak to zauwa�y�. Gdy podni�s� ryb� i ruszyli�my w dalsz� podr�, zapyta�, co si� sta�o. - Biedny oko�! - wykrztusi�am. - Jeste� jak moja �ona. Na szcz�cie wi�kszo�� ryb dociera do niej martwa, ale przy gotowaniu krab�w lub innych �ywych stworze� zaraz zaczyna p�aka� i nuci� pod nosem. Pan Tanaka nauczy� mnie kr�tkiej przy�piewki - po prawdzie bardziej przypomina�a modlitw� - wymy�lonej pono� przez jego �on�. Piosenka by�a przeznaczona dla krab�w, lecz zmienili�my niekt�re s�owa. Suzuki yo suzuki! Jobutsu shite kure! Okoniu, m�j okoniu, Wkr�tce staniesz u bram raju! Potem za�piewali�my ko�ysank�. Nie zna�am jej wcze�niej. Za�piewali�my j� dla fl�dry le��cej w p�askim koszyku i tocz�cej nie widz�cym wzrokiem przy ka�dym bujni�ciu wozu. Nemure yo, ii karei yo! Niwa ya makiba-ni Tori nzo hitsuji mo Minna nemureba Hostii wa mado kara Gin-no hikari-o Sosogu, kopo yoru! �pij, dobra fl�dro! Ptaki oraz owce Tak�e ju� zasn�y W sadzie i na ��ce, A przez okno wpada Z�otem ustrojony Gwiezdny mrok wieczoru. Par� chwil p�niej min�li�my wzg�rza i hen w dole ujrzeli�my miasteczko Senzuru. Dzie� by� m�tny i wszystko wok� ton�o w szarych cieniach. Powitanie ze �wiatem otaczaj�cym Yoroido nie wywar�o na mnie wi�kszego wra�enia. Widzia�am kryte strzech� dachy dom�w nad zatok�, p�askie g�ry, a za nimi siwe jak stal morze, nakrapiane c�tkami bieli. Widok l�du by� ciekawszy, bo przeci�ty d�ug� blizn� tor�w kolei �elaznej. Senzuru okaza�o si� brudnym, cuchn�cym miejscem. Nawet ocean �mierdzia�, jakby zgni�y w nim wszystkie ryby. Na przystani, w�r�d s�up�w podtrzymuj�cych pomost, na kszta�t meduz dryfowa�y kawa�ki warzyw. Kutry by�y podrapane, o pop�kanych burtach. W moich o�zach wygl�da�y jak po ci�kiej b�jce. D�u�sz� chwil� siedzia�y�my we dwie na molo, a� wreszcie pan Tanaka zabra� nas do g��wnego budynku Japo�skiego Przedsi�biorstwa Rybo��wstwa Morskiego. Szli�my d�ugim korytarzem, w kt�rym tak cuchn�o, a� pomy�la�am, �e wpadli�my do brzucha olbrzymiej ryby. W ko�cu, ku mojemu zaskoczeniu, trafili�my do biura. Wyda�o mi si� przecudowne. Stan�am obok Satsu, boso, na �liskiej kamiennej posadzce. Przed nami by�o podwy�szenie pokryte mat� tatami. By� mo�e to najbardziej dzia�a�o na moj� wyobra�ni�: wszystko, co sta�o wy�ej, stawa�o si� wspanialsze. Tak czy siak, znalaz�am si� w najpi�kniejszym pokoju na �wiecie. 28 1 29 Teraz ze �miechem my�l� o wra�eniu, jakie wywar�o na mnie skromne biuro handlarza ryb w ma�ym mie�cie na brzegach Morza Japo�skiego. W g��bi pokoju, na poduszce, siedzia�a starsza kobieta. Na nasz widok zerwa�a si� z miejsca, podbieg�a na skraj maty i przykl�kn�a. By�a naprawd� stara, pogi�ta i ruchliwa. Nigdy dot�d nie spotka�am kogo�, kto by si� tak strasznie wierci�. Wci�� wyg�adza�a kimono albo wyciera�a co� z k�cika oka, albo drapa�a si� po nosie... i do tego ci�gle wzdycha�a, jakby z �alu, �e musi si� wiecznie kr�ci�. - To Chiyo-chan, a to jej starsza siostra, Satsu-san powiedzia� do niej pan Tanaka. Uk�oni�am si� lekko, na co pani Wier�ka zareagowa�a skinieniem g�owy. Potem westchn�a z g��bi serca i przesun�a d�oni� po strupach na szyi. Patrzy�a mi wprost w oczy, wi�c nie mog�am odwr�ci� wzroku. - Tak... Wi�c jeste� Satsu-san? - spyta�a, spogl�daj�c wci�� na mnie. - Satsu to ja - odezwa�a si� moja siostra. - Kiedy si� urodzi�a�? Satsu nie by�a pewna, do kt�rej z nas odnosi si� to pytanie, zatem odpowiedzia�am za ni�. - Przysz�a na �wiat w Roku Krowy. Starucha wyci�gn�a r�k� i poklepa�a mnie po buzi. Zrobi�a to w osobliwy spos�b, lekko bij�c mnie w szcz�k�, lecz po jej minie pozna�am, �e chodzi o pieszczot�. - �adniutka, prawda? I te niezwyk�e oczy! Od razu wida�, �e to bystry dzieciak. Wystarczy spojrze� na jej czo�o. - Zerkn�a na Satsu. - Teraz ty. Rok Krowy... pi�tna�cie lat, Wenus. Sze��, bia�e. Hmmm... Podejd� nieco bli�ej. Satsu spe�ni�a polecenie. Pani Wier�ka dok�adnie zbada�a jej g�ow�, zar�wno za pomoc� wzroku, jak i dotyku. Najwi�cej czasu po�wi�ci�a na ogl�dziny nosa i uszu. Przez d�u�sz� chwil� mi�tosi�a moj� biedn� siostr�, wreszcie na zako�czenie wyda�a g�uchy pomruk i przenios�a wzrok na mnie. - Ty jeste� z Roku Ma�py. Wiedzia�am od razu. Ale� masz w sobie wody! Osiem, bia�e. Saturn. �liczna dziewczynka. Zbli� si�. Teraz mnie przebada�a, ci�gn�c za uszy i tak dalej. Nie mog�am odp�dzi� my�li, �e t� sam� r�k� drapa�a si� przedtem po strupach. W ko�cu wsta�a i zesz�a z maty na kamienn� posadzk�. Chwil� trwa�o, zanim wepchn�a pokrzywione stopy w zori, p�niej znacz�co popatrzy�a na pana Tanak�. W lot zrozumia�, o co chodzi, gdy� bez s�owa wyszed� i zamkn�� za sob� drzwi. Pani Wier�ka stan�a przy Satsu, rozsup�a�a tasiemki koszuli i obna�y�a j� zr�cznym ruchem. Lekko dotkn�a jej piersi, zajrza�a pod pachy, obr�ci�a ty�em do siebie i popuka�a w plecy. Gapi�am si� jak oniemia�a. Owszem, widzia�am ju� Satsu nag�, lecz to, co wyprawia�a z ni� pani Wier�ka, wydawa�o mi si� zdro�niejsze ni� zabawy ch�opaka od Sugich. Jakby nie do��, starucha �ci�gn�a z niej nawet spodnie, zlustrowa�a od st�p do g��w i zn�w okr�ci�a w swoj� stron�. - Zdejmij spodnie do ko�ca - za��da�a. Satsu mia�a bezbrze�nie zdumion� min�, ale pos�usznie zrobi�a krok w bok, zostawiaj�c spodnie na �liskich kamieniach. Pani Wier�ka wzi�a j� za ramiona i posadzi�a na podwy�szeniu. Satsu by�a zupe�nie go�a; jestem pewna, �e podobnie jak ja nie mia�a najmniejszego poj�cia, co si� dzieje. Nie mia�a tak�e czasu na namys�y, gdy� pani Wier�ka energicznie rozwar�a jej kolana i bez skrupu��w si�gn�a mi�dzy nogi. Nie mog�am d�u�ej patrze�. Satsu chyba stawi�a op�r, gdy� pani Wier�ka krzykn�a nagle i rozleg�o si� g�o�ne kla�ni�cie - po zaczerwienieniu na udzie siostry pozna�am p�niej, �e dosta�a solidnego klapsa. Za chwil� by�o ju� po wszystkim. Pani Wier�ka kaza�a jej si� ubra�. Satsu poci�ga�a nosem, kiedy wk�ada�a spodnie i koszul�. Pewnie p�aka�a, lecz nie mia�am odwagi na ni� spojrze�. Pani Wier�ka podesz�a do mnie i po �hwili sta�am naga, z majtkami spuszczonymi do kolan. Nie mia�am piersi do zabawy, wi�c obesz�o si� jedynie na ogl�dzinach pach i plec�w. Potem - ju� zupe�nie bez majtek - usiad�am na podwy�szeniu. Potwornie si� ba�am i nie chcia�am rozszerzy� kolan. Sko�czy�o si� podobnie jak z Satsu: dosta�am tak mocnego klapsa, �e zadrapa�o mnie w gardle od powstrzymywanego szlochu. Pani Wier�ka wsadzi�a mi palec mi�dzy nogi i uszczypn�a, a� wrzasn�am. Kiedy powiedzia�a, �e 30 31 mam si� ubiera�, czu�am si� jak tama pod naporem wzbieraj�cej rzeki. Nie p�aka�am jednak z obawy, �eby �le nie wypa�� w oczach pana Tanaki. - Dziewczynki s� zdrowe - oznajmi�a starucha, gdy pan Tanaka wr�ci� do pokoju - i przydatne. Obie nietkni�te. Starsza ma w sobie zbyt wiele drewna, ale w m�odszej jest wi�cej wody. �liczna, prawda? Siostra przy niej wygl�da jak �ebraczka! - Obie s� na sw�j spos�b �adne - powiedzia� pan Tamka. - Porozmawiamy o tym po drodze. Dziewczynki zaczekaj� tutaj. Kiedy oboje wyszli, popatrzy�am na siostr�. Satsu wci�� siedzia�a na skraju podwy�szenia i patrzy�a w sufit. Wok� nosa utworzy�y jej si� dwa jeziorka �ez. Nie wytrzyma�am w�wczas i te� wybuchn�am p�aczem. Dokucza�o mi poczucie winy za to, co si� sta�o. R�bkiem w�asnej koszuli otar�am policzki Satsu. - Kim by�a ta straszna baba? - wyj�ka�a. - Pewnie wr�k�. Pan Tanaka chcia� si� dowiedzie� o nas jak najwi�cej... - To dlaczego patrzy�a na nas w taki okropny spos�b? - Nic nie rozumiesz, Satsu-san? - spyta�am. - Pan Tamka chce nas adoptowa�. Na te s�owa Satsu zamruga�a gwa�townie, jakby jaki� robak wpe�z� jej do oka. - O czym ty m�wisz? - zawo�a�a. - Przecie� nie mo�e... - Ojciec jest stary... a matka chora. Pan Tanaka martwi si� naszym losem. Wkr�tce nie b�dzie nikogo, kto m�g�by si� nami zaj��. Satsu podnios�a si� z miejsca, wyra�nie poruszona tym, co us�ysza�a. Zmru�y�a oczy, zupe�nie jakby chcia�a nabra� przekonania, �e nic a nic nas nie ruszy z naszej trz�sichatki. Sciska�a moje s�owa w ten sam spos�b, w jaki wy�yma si� wod� z g�bki. Potem z wolna jej twarz przybra�a zwyk�y wyraz. Satsu usiad�a na podwy�szeniu. Po chwili rozgl�da�a si� po pokoju, jakby�my wcale nie rozmawia�y. Dom pana Tanaki sta� na ko�cu drogi, tu� za miastem. Okalaj�ce go sosny wydziela�y tak samo siln� wo� jak ocean przy ska�ach obok naszej chatki. Gdy pomy�la�am o morzu i zmianie zapach�w, poczu�am nagle w �rodku dziwn� pustk�. Odskoczy�am od niej jak kto�, kto si� cofa, ledwie wyjrzawszy za kraw�d� klifu. Dom by� wi�kszy ni� jakakolwiek budowla w Yoroido, z ogromnym okapem, ca�kiem jak na �wi�tyni. Pan Tanaka wszed� do sieni, zzu� buty i zostawi� je tam, gdzie by�y, gdy� zaraz zjawi�a si� s�u��ca, �eby prze�o�y� je do szafki. Satsu i ja by�y�my boso, lecz gdy tylko przest�pi�am pr�g, poczu�am lekkie uderzenie w plecy. Na drewnian� pod�og� spad�a sosnowa szyszka. Odwr�ci�am si� i zobaczy�am dziewczynk�, mniej wi�cej w moim wieku, o kr�tko obci�tych w�osach. Biegiem schowa�a si� za drzewem. Potem wyjrza�a, u�miechn�a si�, ukazuj�c tr�jk�tn� dziur� po mlecznych z�bach i pobieg�a dalej patrz�c, czy za ni� goni�. Mo�e to zabrzmi dziwnie, lecz nigdy dot�d nie spotka�am kogo� takiego. Owszem, zna�am dziewczynki z wioski, ale dorasta�y�my razem i w tym wypadku nie mo�na by�o m�wi� o "spotkaniach". Kumko - gdy� tak brzmia�o imi� c�rki pana Tanaki - od samego pocz�tku okaza�a mi tyle przyja�ni, �e przesta�am si� ba� kontakt�w z obcym �wiatem. By�a o wiele lepiej ubrana ode mnie oraz nosi�a zori. Dogoni�am j� na bosaka, w zagajniku, przy niewielkim placyku zabaw, urz�dzonym z obci�tych ga��zi uschni�tego drzewa. Tu Kuniko z szyszek i kamieni u�o�y�a co� na kszta�t domu. W jednym "pokoju" pocz�stowa�a mnie herbat�, zaparzon� na niby w p�kni�tej czarce. W drugim zaj�y�my si� lalk� o ch�opi�cym imieniu Taro. Tak naprawd� by� to ma�y s