tytu�: "Pachn�ca apteka - tajemnice aromaterapi" autor: W�ADYS�AW S. BRUD i IWONA KONOPACKA Agencja Wydawnicza "COMES" copyright by W�adys�aw S. Brud, Iwona Konopacka Projekt ok�adki - JOANNA Z�ONHEWICZ Redakcja - BO�ENA MAZUR DRUK: ZAK�ADY GRAFICZNE W KATOWICACH * * * OD AUTOR�W Oddajemy w r�ce Czytelnik�w pierwsz� w formie ksi��kowej publi-kacj� na temat aromaterapli w j�zyku polskim. Poprzedzi�y j� liczne artyku�y prasowe, wyst�pienia radiowe i telewizyjne, odczyty, referaty, a wreszcie broszura pod tym samym tytu�em, wydana na pocz�tku 1992 roku i ju� wyczerpana. Aromaterapia jest jedn� z najpopularniejszych i najszybciej rozwijaj�cych si� dziedzin medycyny niekonwencjonalnej; korzysta z si� natury ukrytych w naturalnych ro�linnych olejkach eterycznych. W krajach Europy Zachodniej, w USA, Kanadzie czy Japonii dzia�aj� setki gabinet�w aromaterapii, opublikowano dziesi�tki po�wi�conych jej ksi��ek, dzia�aj� instytuty naukowe i wydaje si� czasopisma zajmuj�ce si� t� szczeg�ln� dziedzin�. Znany od dawna w psychologii i fizjologii wp�yw zapachu na stan psychiczny i fizyczny cz�owieka ��czy si� w aromaterapii z uzdrawiaj�cymi w�asno�ciami olejk�w eterycznych - hormon�w ro�lin. S� one g��wnymi sk�adnikami aktywnymi w ro�linach, wykorzystywanymi w zielarstwie, homeopatii i - niestety zbyt rzadko - w klasycznych farmaceutykach. Aromaterapi� ��czy bliskie pokrewie�stwo z innymi metodami medycyny niekonwencjonalnej lub -jak m�wi� niekt�rzy alternatywnej, szczeg�lnie tymi, w kt�rych g��wn� form� oddzia�ywania jest masa� (chi�ski, relaksuj�cy, klasyczny, refleksyjny), leczenie przez dotyk, akupresura i bioenergoterapia. Olejki eteryczne wspomagaj� te metody, wzbogacaj�c fizyczne, bioenergoterapeutyczne oddzia�ywanie cz�owieka naturalnymi w�a�ciwo�ciami ro�lin. Cho� nie zawsze to sobie u�wiadamiamy, z metod aromaterapeutycznych korzystamy na co dzie�. G��bokie wdychanie zapach�w wilgotnego lasu czy smarowanie skroni s�ynnym chi�skim Balsamem tygrysim to nic innego, jak stosowanie olejk�w eterycznych (w powietrzu - w lesie, w wazelinie - Balsamie tygrysim jako czynnych substancji leczniczych. Aromaterapia jest idealnie czyst�, w pe�ni naturaln� metod� �agodzenia lub usuwania bardzo wielu i bardzo r�nych dolegliwo�ci. Wszystkie formy zabieg�w - masa�, k�piel, inhalacje - polegaj� na wprowadzeniu do organizmu cz�owieka wysokiej jako�ci, czystych, nie przetworzonych ro�linnych olejk�w eterycznych, bez udzia�u chemicznych no�nik�w czy dodatk�w i bez stosowania obcych wn�trzu cz�owieka urz�dze� technicznych, elektrycznych, promieniuj�cych itp. Si�y uzdrawiaj�ce w aromaterapii to si�y przyrody, takie jakimi stworzy�a je natura. Polecamy je naszym Czytelnikom z g��bokim przekonaniem, wierz�c, �e zawarta w tej ksi��ce wiedza pozwoli zbli�y� si� do wspania�ych, pi�knie pachn�cych, dodaj�cych si� i zdrowia olejk�w ro�linnych i wykorzysta� ich niezwyk�e w�asno�ci. Chocia� zawsze podkre�lamy, �e wszelkie powa�niejsze schorzenia fizyczne i psychiczne wymagaj� konsultacji z lekarzem lub profesjonalnym aromaterapeut�, mamy nadziej�, �e nasza ksi��ka pozwoli pozna� mo�liwo�ci aromaterapii, a w zwyk�ych codziennych dolegliwo�ciach wska�e spos�b na wykorzystanie olejk�w we w�asnym zakresie. * * * PRZYPADEK I. Pani Janina Z. - osoba w �rednim wieku, atrakcyjna i interesuj�ca, po �mierci m�a wpad�a w zupe�n� depresj�. Zerwa�a wszelkie kontakty towarzyskie, kt�re zawsze bardzo lubi�a, sp�dza�a ca�e dnie w domu. zacz�a pi� alkohol, wprawiaj�c si� w stany apatii. Po kilku miesi�cach pojawi�y si� objawy nowotworu piersi, konieczna by�a operacja, kt�ra Jeszcze bardziej pogorszy�a stan pacjentki. Zamo�na c�rka pr�bowa�a wszelkich �rodk�w i autorytet�w. Pani Janina za�y-wa�a r�ne leki, a jej stan nie ulega� zmianie. Przypadek zrz�dzi�, �e spotkali�my si� z c�rk� pani Janiny i zaproponowali�my aromatera-pi�, maj�c pe�ne przekonanie, �e mo�e pom�c, a na pewno nie zaszkodzi. Pe�ne zabiegi z masa�em by�y niemo�liwe, bo pani Z. nie chcia�a widzie� obcych ludzi. Zastosowali�my kominek aromaterapeu-tyczny oraz mieszank� olejk�w do k�pieli. Ju� po kilku tygodniach sytuacja uleg�a radykalnej poprawie. Pani Z. zacz�a znowu intereso-wa� si� �yciem, rodzin�, polityk�, o�ywi�a si�, przesta�a pi�. zacz�a wychodzi� z domu. Dzi�, cho� ci�gle przygn�biona utrat� m�a, jest mi��, spokojn� dam� prowadz�c� normalne �ycie rodzinne i towarzy-skie. Nasze mieszanki olejk�w ja�owcowego, lawendowego, ylan- gowego i geranium stosuje nadal, bo -Jak powiada - pomagaj� jej spokojnie patrze� na �ycie. Szerokie om�wienie w�asno�ci najwa�niejszych olejk�w eterycz-nych stosowanych w aromater�pii oraz metod przygotowywania mie-szanek aromaterapeutycznych s� skierowane przede wszystkim do profesjonalist�w - os�b trudni�cych si� ju� aromaterapl� 6 lub fachowc�w z dziedzin pokrewnych - kosmetyczek, masa�yst�w, specjalist�w akupresury, do-in, a tak�e lekarzy i zielarzy, kt�rzy b�d� chcieli rozszerzy� zakres stosowanych przez siebie metod terapii. S�dzimy jednak, �e zainteresuje tak�e wielu Czytelnik�w zg��biaj�-cych sekrety medycyny naturalnej na w�asny u�ytek. Czyste, dobrej jako�ci olejki eteryczne s� ju� dost�pne na rynku polskim w aptekach, drogeriach, zielarniach oraz w stosuj�cych aromaterapi� gabinetach. Opieraj�c si� na niedobrych do�wiadcze-niach, ostrzegamy Czytelnik�w przed kupowaniem i stosowaniem olejk�w niedok�adnie opisanych, bez nazwy i adresu producenta, a tak�e mieszanek bez podanego sk�adu jako�ciowego. Moda na aro-materapi� powoduje zarzucanie rynku przez nieuczciwych handlow-c�w syntetycznymi lub p�syntetycznymi mieszankami, kt�re na pewno nie pomagaj�, a mog� zaszkodzi�. Okazyjnie oferowane, bar-dzo tanie olejki s� z regu�y fa�szowane chemikaliami i mog� by� niebezpieczne. Jak Czytelnicy zapewne zauwa��, u�ywamy w tek�cie ksi��ki za-miennie okre�le� �terapia", �uzdrawianie", ��agodzenie dolegliwo�ci", unikaj�c terminu �leczenie", specyficznego dla medycyny klasycznej. Podkre�lamy raz jeszcze, �e aromaterapia nie mo�e zast�pi� medycy-ny klasycznej w przypadkach powa�nych chor�b. Cho� na og� stosowanie aromater�pii umo�liwia zmiany w leczeniu farmaceuty-kami i uzyskane za jej pomoc� wyniki pozwalaj� lekarzowi ograniczy� lub odstawi� niekt�re leki, nie mo�na po pierwszym przynosz�cym ulg� zabiegu zrywa� z lekami i lekarzem. Idealna jest sytuacja, kiedy lekarz zaleca aromaterapi�. Aromaterapia mo�e by� tak�e wyj�ciem wtedy, gdy medycyna musi si� podda�. Aromaterapia jest wspania��, m�dr�, naturaln� metod� �agodzenia wielu dolegliwo�ci fizycznych i psychicznych, a jej g��wnym celem jest przywracanie r�wnowagi cia�a i umys�u oraz wspomaganie i stymu-lowanie w�asnych, naturalnych si� obronnych organizmu. Stosowana zgodnie ze wskaz�wkami fachowc�w, nie mo�e zaszkodzi�. A przy tym wszystkim jest tak przyjemna w stosowaniu. �yczymy wszystkim Czytelnikom zdrowia w�r�d pi�knych zapach�w natury. W�ADYS�AW S. BRUD i IWONA KONOPACKA * * * ZAPACHY W �YCIU CZ�OWIEKA �wiat zapach�w otacza nas zewsz�d i bez przerwy. Do naszych kom�rek w�chowych docieraj� w ka�dej chwili dziesi�tki bod�c�w, z kt�rych bardzo niewiele �wiadomie rozpoznajemy. Wi�kszo�� reak-cji na zapachy otoczenia ma charakter pod�wiadomy. �wiadome reakcje na zapach to zwyk�e reakcje na znane sytuacje zagro�enia, takie jak zapach gazu lub dymu kojarzone z po�arem, lub na znane, budz�ce mi�e skojarzenia zapachy, np. perfum ukochanej czy ulu-bionej potrawy. Wiadomo powszechnie, �e zmys� w�chu jest najbardziej czu�ym zmys�em, najszybciej przenosz�cym do m�zgu bod�ce zewn�trzne. Podana w suchych liczbach wra�liwo�� nosa na pachn�ce substancje jest prawie niewyobra�alna. Spr�bujmy to przedstawi� na przyk�a-dzie znanego wszystkim zapachu wanilii (a w�a�ciwie waniliny, czyli substancji chemicznej stanowi�cej zapach wanilii). Przeci�tny cz�o-wiek wyczuwa wanilin� w st�eniu i gram (mniej ni� zawiera jej przeci�tna torebka cukru waniliowego) w 10 000 000 metr�w sze�ciennych powietrza. A przeci�tny pok�j w mieszkaniu ma ok. 50 metr�w sze�ciennych. Podali�my przyk�ad waniliny nie dlatego, �e ma szczeg�lnie niski pr�g wyczuwalno�ci (jest to najmniejsza ilo�� pachn�cej substancji wyczuwana przez zmys� w�chu w metrze sze�ciennym powietrza), ale dlatego, �e wszyscy ten zapach znaj� i na og� go lubi�. Mniej znany zapach charakterystyczny dla witaminy B i jest wyczuwany w st�e-niach 1000 razy mniejszych ni� wanilina. Istnieje wiele substancji, dla kt�rych pr�g wyczuwalno�ci jest miliony, a nawet miliardy razy ni�szy. Dotyczy to np. jednego ze sk�adnik�w olejku r�anego, da-mascenonu, wyst�puj�cego w ilo�ci 0,14%, kt�ry w 70% stanowi o zapachu olejku, podczas gdy g��wny sk�adnik citronellol (38% olejku) ma udzia� w bukiecie zapachowym olejku tylko 4,3%. Z bada� rozwoju m�zgu i jego funkcji wynika, �e ten jego fragment, w kt�rym umiejscowione s� funkcje �wiadomego my�lenia, rozwin�� si� z tego, co pierwotnie by�o zmys�em w�chu. Bod�ce w�chowe s� najszybciej przenoszonymi do m�zgu bod�cami zewn�trznymi. Droga od tzw. rz�sek w�chowych - receptor�w usytuowanych w g�rnej cz�ci komory nosowej jest najkr�tsza i najbardziej bezpo�rednia w por�wnaniu z innymi bod�cami zmys�owymi. Kontakt cz�steczki pachn�cego zwi�zku chemicznego z powierzchni� receptora powodu-je powstanie Impulsu o charakterze elektrycznym. Impuls ten prze-chodzi niezw�ocznie do znajduj�cej si� tu� nad komor� nosow� opuszki w�chowej, pe�ni�cej rol� przetw�rzacza danych, a st�d od razu w formie gotowej Informacji do o�rodka w m�zgu. Na podstawie podanej wy�ej informacji Robert Tisserand, tw�rca Instytutu Aromaterapii w Wielkiej Brytanii, rozszerza s�ynne stwier-dzenie Kartezjusza i powiada �w�cham, wi�c my�l� - my�l�, wi�c jestem, czyli w�cham, wi�c jestem". Historia ewolucji zwierz�t, badania lud�w pierwotnych i rozwoju cywilizacji dobitnie pokazuj�, �e zmys� w�chu by�, a w wielu przypad-kach jest i dzisiaj, podstawowym �r�d�em informacji. Dla cz�owieka pierwotnego i dla wsp�czesnych zwierz�t w�ch jest sposobem znaj-dowania po�ywienia, partnera seksualnego, ostrzegania przed nie-bezpiecze�stwem, okre�lania terenu przebywania itd. Feromony, czyli pachn�ce zwi�zki chemiczne charakterystyczne dla danego gatunku i p�ci, s� w �wiecie zwierz�t jedynym sposobem ��czenia si� partner�w w celu utrzymania gatunku. Potwierdzi�y to liczne bada-nia, a wiele z tych zwi�zk�w wyodr�bniono i okre�lono ich budow�. Na pewno w du�ym stopniu dzia�aj� one r�wnie� mi�dzy lud�mi, poniewa� wiadomo z wielu do�wiadcze�, �e ka�dy cz�owiek posiada w�asny, niepowtarzalny zapach i Identyczne zapachy maj� tylko bli�ni�ta Jednojajowe wychowywane w tych samych warunkach. Wsp�czesna cywilizacja nie wymagaju� od nas stosowania zmys�u w�chu w takim zakresie, w jakim u�ywaj� go zwierz�ta i ludy pier-wotne. W naszej �wiadomo�ci bod�ce w�chowe, kt�re dochodz� do nas bez przerwy, pozostawiaj� �lad tylko wtedy, je�eli nast�puje gwa�towne zak��cenie zapachu, w kt�rym si� stale znajdujemy, lub te� w specyficznej sytuacji, gdy szczeg�lnie staramy si� rozpozna� lub zapami�ta� zjawiska zapachowe. Dlatego te� na co dzie� nie zdajemy sobie sprawy z wp�ywu, jaki nie Identyfikowane przez nasz� �wiadomo�� bod�ce zapachowe maj� na nasze reakcje, samopoczucie, stan psychiczny i fizyczny. Znany jest przyk�ad wp�ywu zapachu w kabinach pierwszych statk�w kosmicz-nych na agresywne zachowania za��g b�d� te� irracjonalne stany 10 l�kowe i depresyjne. Okaza�o si�, �e nie oczyszczone w wystar-czaj�cym stopniu powietrze w kabinach, zawieraj�ce zapach w�asny ludzi, w tym tak�e znany z innych bada� �zapach strachu", powodo-wa� takie reakcje. W kolejnych lotach, kiedy odpowiednie filtry spo-wodowa�y doskona�e oczyszczenie powietrza w kabinach z zapachu, szczeg�lnie cenionymi przedmiotami sta�y si� lekko perfumowane chusteczki higieniczne. PRZYPADEK 2 Luise Graham dzia�aj�ca w Rumunii zastosowa�a mieszank� olejku rumiank<nvego i lawendowego do masa�u (przede wszystkim st�p) niemowl�t i ma�ych dzieci przebywaj�cych w sieroci�cu^ Zamierzo-nym skutkiem takiej terapii by�o usuwanie l�k�w i �agodzenie stres�w zwi�zanych z samotno�ci�. Rzeczywi�cie zaobserwowano wyra�ne uspokojenie i pogodny nastr�j niemowl�t. Te obserwacje oznaczaj�, �e z jednej strony bod�ce w�chowe mog� mie� zdecydowanie negatywny (ale i pozytywny) wp�yw na cz�owieka, za� z drugiej, �e brak bod�c�w w�chowych mo�e by� dotkliw� niedo-godno�ci�. Ka�dy z nas wie z w�asnego do�wiadczenia, �e wiosenna ��ka pe�na kwiat�w, zi�, �wie�ej zielonej trawy nastraja rado�nie i optymistycz-nie, budzi ch�� do zabawy, biegania, �miechu. Spacer lasem po deszczu uspokaja, usuwa najsilniejsze nawet napi�cia nerwowe, a wieczorem zapewnia zdrowy sen. Bukiet pachn�cych kwiat�w w pokoju �agodzi nastroje itd. Z drugiej strony ka�dy zna uczucie przygn�bienia, jakiego zazwyczaj doznaje si� w szpitalu, czy depresji, jak� powoduje zimny, zagrzybiony dom. Pami�tamy zdenerwowanie i napi�cie, jakie nachodzi nas w poczekalni u dentysty czy w zat�o-czonym autobusie. Wszystkie te odczucia s� w g��wnej mierze reakcjami na bod�ce zapachowe. Potwierdzono to wieloma badaniami, w kt�rych elimino-wano inne bod�ce, pozostawiaj�c tylko zapachowe. Nie ma wi�c najmniejszych w�tpliwo�ci, �e nawet wsp�czesny cz�owiek w warun-kach wysoko rozwini�tej cywilizacji bardzo mocno reaguje na bod�ce zapachowe, nawet je�eli ich �wiadomie nie rejestruje. 11 Bardzo interesuj�ce wyniki w dziedzinie poznania reakcji cz�owieka na zapachy uzyskali angielscy uczeni Kirk-Smith i Booth, kt�rzy twierdz�, �e wi�kszo�� reakcji cz�owieka na zapachy otoczenia ma - charakter skojarzeniowy. Zdarzenia i odczucia z r�nych okres�w naszego �ycia przebiega�y w �ci�le okre�lonych warunkach, do kt�-rych nale�a� r�wnie� zapach. W rezultacie zosta�y one z owym zapa-chem skojarzone i tak zapami�tane. Znany jest w literaturze przypa-dek cz�owieka, kt�ry przechodzi� irracjonalne stany l�kowe i depresje po przeprowadzeniu si� do wymarzonego zabytkowego domu. Jak si� p�niej okaza�o, w dzieci�stwie by� zamykany za kar� na ciemnym. zat�ch�ym strychu. Taki sam zapach panowa� w starym domu i to on w�a�nie powodowa� zaburzenia u pacjenta. W podobny spos�b mo�na t�umaczy� nasze niczym nie uzasadnione uczucie niech�ci do niekt�rych os�b czy nawet bardzo powszechne irracjonalne uprze-dzenia rasowe czy grupowe, zwi�zane z typowym dla jakiej� grupy ludzi zapachem, wynikaj�cym np. z diety lub �rodowiska. Wspomnieli�my wy�ej, �e ka�dy cz�owiek ma sw�j w�asny niepow-tarzalny zapach, uwarunkowany genetycznie, a tak�e zwi�zany z wa-runkami �ycia. Zapach w�asny wi��e si� r�wnie� ze stanem psychicz-nym i zdrowotnym cz�owieka. Do�wiadczeni lekarze s� w stanie zi-dentyfikowa� chorob� na podstawie zapachu sk�ry lub oddechu pacjenta, a treserzy ps�w wiedz�, �e istnieje co� takiego jak �zapach strachu" i �e psy atakuj� tylko tych, kt�rzy si� boj�. Wp�yw zapach�w na stan psychiczny i fizyczny cz�owieka jest znany od najdawniejszych czas�w, a dowod�w na to, �e ludzie u�ywali pachnide�, aby zmieni� zapach swojego cia�a i otoczenia, dostarczy�y najstarsze wykopaliska. Elementy pachn�cych ro�lin znaleziono ju� w motywach dekoracyjnych rysunk�w najbardziej pierwotnych lu-d�w jaskiniowych. Pierwsze dowody na to, �e ludzie posiedli u-miej�tno�� oddzielania substancji pachn�cych od ro�linnego surow-ca pochodz� z okresu ok. 5000 lat przed Chrystusem. S� to znajdo-wane w wykopaliskach z tego okresu naczy�ka, identyczne z tymi, w Jakich p�niej w wykopaliskach staro�ytnego Egiptu, Indii, Chin, Grecji i Rzymu znajdowano resztki pachn�cych olej�w i ma�ci. Naj-starsze z nich pochodz� sprzed 6000 lat z wykopalisk w Toxila. Niezale�nie od dowod�w materialnych istniej� liczne �r�d�a pisane, zawieraj�ce przepisy wytwarzania i stosowania substancji zapacho-wych. Stare ksi�gi indyjskie, egipskie papirusy. Biblia. Koran opisuj� wszystkie mo�liwe efekty stosowania naturalnych substancji zapa-12 chowych od magicznych do estetycznych, leczniczych i jako sposobu wyra�ania uczu�. W indyjskiej ksi�dze Rama/ano, kt�ra powsta�a ok. 2000 lat przed Chrystusem, opisany jest epizod powrotu do rodzinnej wioski ksi�cia Rama z Ayodhya. W�r�d witaj�cych go mieszka�c�w wymieniono perfumlarzy i producent�w trociczek. Trociczki i kadzid�a pojawiaj� si� nie tylko w indyjskich ksi�gach jad�urwedy (VI w p.n.e.) i na rysunkach w �wi�tyni Kanheri z tego samego okresu, ale tak�e np. w egipskiej �wi�tyni Abu Simbel, gdzie znaleziono malowid�o, na kt�rym Ramzes II (1324-1258 p.n.e.) ofiarowuje kadzid�a bogu ar-tyst�w Ptahowi. Recept� na kadzid�a podaje Biblia. W s�ynnym poemacie o Gilgameszu bogini m^o�ci powiada tak: �B�d� moim kochankiem, wejd� do mego domu w zapach cedru. Dla ciebie uczyni�am si� pi�kniejsz� olejkiem i zapachem grzechu. Jestem jak mi�d... Pachn�cy olejek grzechu na mej sk�rze b�dzie dla ciebie �cie�k� mi�o�ci, namawiaj�c do pieszczot, kt�rych po��dam, aby wywo�a� tw�j u�miech i szcz�cie." W innym miejscu tego poematu napisano: �Zapachy otrzymane przez palenie cedru i miny powinny pochlebi� bogom i wprowadzi� ich w dobry nastr�j." Konfucjusz w jednej ze swoich ksi�g pisze o znaczeniu dobrego zapachu: �Twoje cnoty s� jak perfumy, kt�re daj� pi�kno i przyjemno�� nie tylko twemu sercu, ale tak�e tym. kt�rzy ci� znaj�." Koron m�wi: �Perfumy s� po�ywieniem, kt�re budzi ducha, a duch jest jak wielb��d, na kt�rym cz�owiek jedzie i kt�remu daje si� unosi�." Chi�ski �lozofWang Wei z okresu dynastii Tang (ok. 1200 lat temu) tak pisze do swojego ucznia: �Perfumy (...) dzia�aj� na ciebie oczyszczaj�ce i regeneruj�ce, wzmacniaj�c twoj� energi� i nape�niaj�c twoje my�li spokojem i przy-jemno�ci�." 13 S�ynny arabski uczony i lekarz Avicenna, kt�ry Jest uznawany za tw�rc� stosowanej do dzi� metody wydobywania olejk�w eterycznych z ro�lin przez destylacj� z par� wodn�, tak napisa� o olejku r�anym: �Olejek r�any pomna�a mo�liwo�ci umys�u (m�zgu) i zwi�ksza szybko�� my�li." Plutarch w dziele Moralia pisze: �Mirra -jej przyjemny, od�wie�aj�cy dym czyni ludzkie cia�o goto-wym do rozkoszy snu. Smutki prze�laduj�ce go przez ca�y dzie� znikn� bezpowrotnie." Anakreon zaleca� smarowanie g�owy pachn�cymi olejkami, kt�re mia�y zbawienny wp�yw na my�lenie, odwag� i uczucia. Egipscy kap�ani u�ywali olejk�w eterycznych nie tylko do mumifi-kowania cia�, ale tak�e, jak podano w papirusach, leczyli nimi dep-resje i schorzenia nerwowe. W grobowcu Tutenchamona znaleziono pachnid�a sk�adaj�ce si� w 90% z t�uszczu zwierz�cego i 10% z o-lejk�w, balsam�w i �ywic. W Babilonii dodawano olejk�w do materia��w budowlanych, z kt�-rych wznoszono �wi�tynie (ok. 1800 p.n.e.). Stosowano znane z w�as-no�ci antyseptycznych olejki cytrusowy, cedrowy i mirrowy, zapew-niaj�c w ten spos�b dezynfekcj� pomieszcze� �wi�tyni. Podobnie w Indiach budowano �wi�tynie z drewna sanda�owego. Ju� 600 lat p.n.e. kupcy babilo�scy dostarczali wytwarzane tam wonno�ci na rynki rzymskie i greckie w butelkach szklanych i alabastrowych oraz w porcelanowych s�oikach, a ok. roku 500 p.n.e. Istnia�a w Koryncle wytw�rnia wonno�ci. Wonno�ci te w formie ma�ci, olejk�w, �ywic i �korzeni" by�y symbo-lem bogactwa i stanowi�y jeden z najcenniejszych upomink�w, jakie na przyk�ad kr�lowa Saba podarowa�a Salomonowi (800 r. p.n.e.). Podobne wonno�ci wschodnie znalaz�y si� w�r�d dar�w z�o�onych przez Judyt� Holofemesowi. Kleopatra u�ywa�a poduszek wypychanych p�atkami r�. Wsp�czesne badania elektroencefalograficzne os�b zdrowych i dot-kni�tych psychozami wykaza�y, �e olejek r�any stymuluje centralny system nerwowy, w rezultacie czego sny s� cz�stsze, wyra�niejsze i trwaj� d�u�ej. Ten sam olejek powodowa� u zdrowych pacjent�w 14 zwi�kszon� zdolno�� koncentracji oraz umiej�tno�� i szybko�� wyko-nywania zada�. W wielu krajach �redniowiecznej, a i wsp�czesnej Europy u�ywano szyszek chmielowych do wypychania poduszek, jako ludowego spo-sobu na uspokojenie. Wsp�czesna analiza wykaza�a, �e jeden ze sk�adnik�w olejku chmielowego ma silne dzia�anie uspokajaj�co -hipnotyczne. Chocia� z lektury tekst�w literackich i religijnych wy-nika, �e zapachy (olejki eteryczne) s� uwa�ane przede wszystkim za czynniki wywo�uj�ce wra�enia estetyczne, nastroje i uczucia, inne ich w�a�ciwo�ci by�y znane r�wnie dawno i wykorzystywane praktycznie od wiek�w. Przede wszystkim wa�ne jest zastosowanie naturalnych substancji zapachowych z ro�lin (olejk�w eterycznych) do cel�w te-rapeutycznych. Tej praktyce, kt�rej pocz�tki gin� w mrokach dzie-j�w, a kt�rej kilka przyk�ad�w podali�my wy�ej, po�wi�cona jest nasza ksi��ka. 15 AROMATERAPIA W DZIEJACH I DZISIAJ Stosowanie olejk�w eterycznych w celach terapeutycznych Jest r�wnie dawne jak stosowanie pachnide�, przy czym bardzo cz�sto oba zastosowania sz�y w parze. Najstarszy dokument pisany m�wi�cy o leczniczych w�a�ci- wo�ciach zapach�w ro�linnych to pochodz�ca z le��cej w krainie Sumer�w (ok. 3000 p.n.e.) tabliczka z pismem klinowym, na kt�rej wymieniono m.in. mirt, tymianek, p�czki li�ci i �ywice drzew i opisa-no sposoby pos�ugiwania si� lekami ro�linnymi. Pliniusz w swojej Historii naturalnej podaje 80 recept na medykamenty z ruty, 41 z mi�ty, 32 z r�y, 22 z lilii i 17 z fio�ka. Hipokrates i jego uczniowie u�ywali olejku r�anego do leczenia wielu schorze� ginekologicznych i uk�adu pokarmowego. Wsp�czes-ne badania uczonych bu�garskich wykazuj� bardzo szeroki zakres w�asno�ci terapeutycznych tego olejku, skutecznego m.in. przy tak trudnych problemach, jak nowotwory uk�adu pokarmowego i popro-mienne schorzenia sk�ry. Ze wzgl�du na ich niezwyk�e w�asno�ci antyseptyczne olejki eterycz-ne byty uznawane za doskona�y �rodek przeciwko zarazom i epide-miom. Jako przyk�ad podaje si�, �e w XVII wieku angielskie miastecz-ko Bucklesbury unikn�o pomoru, poniewa� by�o centrum produkcji i handlu lawend� i nasycone tym olejkiem powietrze mia�o w�asno�ci dezynfekcyjne. Wiadomo tak�e, �e �redniowieczni perfumiarze z cen-tm>" olejk�w w Grasse na po�udniu Francji rzadko ulegali tak tra-gic/.; lym w skutkach epidemiom cholery i innych chor�b zaka�nych. PRZYPADEK 3. Julie Heawer - angielska aromaterapeutka opisuje w ,Joumal of Aromatheraphy" (3/1991) przypadek pani P, kt�ra cierpia�a na chro-niczn� �uszczyc�, przypuszczalnie na tle nerwowym. Leczenie farma-kologiczne nie dawa�o wynik�w, a objawy, szczeg�lnie �uszcz�ca si� 16 sk�ra twarzy, pog��bia�y stres i stan napi�cia, w jakim �yta chora. Aromaterapeutka zastosowa�a mieszank� zawieraj�c� olejki: berga-motowy, rumianku lekarskiego, lawendowy i nie�miertelnika w oleju ze s�odkich migda��w z dodatkiem oleju wiesio�ka. Po kilku tygodniach kuracji choroba znikn�ta bezpowrotnie. Niekt�re oT�jki lub oparte na nich preparaty by�y uznawane za remedium na wszystkie niemal schorzenia. Najlepszym przyk�adem jest opis w�asno�ci tzw. Wody kr�lowej W�gier, kt�rej tw�rczyni� i propagatork� by�a pochodz�ca z rodu Piast�w kr�lowa El�bieta. Specyfik �w oparty by� na rozmarynie. W londy�skiej farmakopei z roku 1683 czytamy: �Woda ta (a raczej nalewka) jest godna podziwu przeciw wszystkim przyzi�bieniom i powodowanym wilgoci� chorobom g�owy, apoplek-sji, epilepsji, zawrotom g�owy, letargowi, parali�owi, chorobom ner-w�w, reumatyzmowi, skazom, kurczom, konwulsjom, utracie pa-mi�ci, t�pocie, �pi�czce, senno�ci, g�uchocie, szumom w uszach, zaburzeniom widzenia, koagulacji krwi, b�lom g�owy powodowanym flegm� i humorami. Pokonuje b�le z�b�w, b�le i s�abo�ci �o��dka, zapalenie op�ucnej, brak apetytu i z�e trawienie, obstrukcje w�troby, �ledziony, jelit i macicy. Przyjmuje i konserwuje naturalne ciep�o, odnawia zdolno�ci i funkcje cia�a nawet w staro�ci (tak m�wi�). Niewiele jest remedi�w daj�cych tak wiele dobrych efekt�w. Podawa� wewn�trznie w winie lub w�dce, przemywa� ni� skronie, wdycha� nozdrzami." Trudno sobie wyobrazi� wsp�czesny lek, kt�ry mia�by chocia� po�ow� tych zalet, ale spojrzenie na w�asno�ci aromaterapeutyczne olejku rozmarynowego ka�e si� zastanowi� nad przenikliwo�ci� �red-niowiecznych medyk�w. Wsp�czesna wiedza wskazuje, �e wiele sukces�w dawnych czarow-nik�w i dzisiejszych znachor�w ma pe�ne podstawy we w�asno�ciach olejk�w eterycznych, kt�rych cechy i sk�adniki poznajemy dzisiaj dzi�ki nowoczesnej technice. Tw�rc� okre�lenia �aromaterapia" by� francuski chemik Gatefosse, kt�ry zajmowa� si� badaniem olejk�w eterycznych jako potencjalnych sk�adnik�w kosmetyk�w. W czasie pierwszej wojny �wiatowej, opatruj�c rannych �o�nierzy, z braku �rodk�w dezynfekcyjnych zas- 17 Losowa� olejek lawendowy znany mu jako doskona�y antyseptyk. Okaza�o si�, �e olejek ten nie tylko dzia�a antyseptycznie, ale r�wnie� znakomicie przyspiesza gojenie si� ran i oparze�. Dalsze badania nad terapeutycznymi w�asno�ciami olejk�w eterycznych zaowocowa�y ksi��k�, kt�rej Gatefosse nada� tytu� �Aromaterapla". Jego idee w spos�b bardziej profesjonalny rozwin�� francuski lekarz Jean Val-net, kt�ry prowadzi� systematyczne badania w�asno�ci leczniczych olejk�w eterycznych. Tak zacz�� si� ogromny rozw�j nowoczesnej aromaterapli we Francji, p�niej w Anglii, a dzi� na ca�ym �wiecie. Aromaterapia Jest wi�c metod� usuwania pewnych objaw�w, np. b�lu, niekt�rych schorze�, a przede wszystkim poprawy og�lnej kon-dycji psychicznej i fizycznej pacjenta za pomoc� olejk�w eterycznych. W�r�d specjalist�w Istnieje r�nica zda� co do zakresu aromaterapii. Jedn� skrajno�� reprezentuje prof. G. Buchbauer z Wiednia, kt�ry ogranicza metody aromaterapii do stosowania olejk�w eterycznych wy��cznie poprzez ich w�chanie, drug� niekt�rzy aromaterapeuci ameryka�scy i brytyjscy (np. Shirley Price), uwa�aj�cy, �e aromate-rapia to wszelkie formy terapii przy zastosowaniu olejk�w eterycz-nych, a wi�c tak�e podawanie ich doustne. Naszym zdaniem pra-wid�owa jest definicja po�rednia. Aromaterapia jest metod� terapii z zastosowaniem natural- nych olejk�w eterycznych, wprowadzanych do organizmu po- przez drogi oddechowe (w�chanie, wdychanie, inhalacje) i po-przez sk�r� (masa�, k�piel lub kompres). Uzasadnienie takiej definicji bierze si� st�d, �e niezale�nie od typu zabiegu olejki dostaj� si� do organizmu obydwiema drogami (w�cha-my w czasie k�pieli czy masa�u, a sk�ra wch�ania olejek z powietrza w czasie np. inhalacji). We wszystkich tych przypadkach sk�adniki olejku dostaj� si� do organizmu w formie nie zmienionej, czyli takiej, w jakiej wyst�puj� w naturze. Podawanie olejk�w doustnie nara�a Je na dzia�anie systemu trawiennego, w wyniku czego dochodzi do zmian sk�adu chemicznego, a w konsekwencji r�wnie� w�asno�ci. Olejki naturalne w preparatach doustnych podaje si� w homeopatii, kt�ra mo�e by� stosowana r�wnolegle z aromaterapi�. Powt�rzmy. W klasycznej aromaterapii olejki eteryczne wprowadza si� do organizmu dwiema drogami: - poprzez sk�r� (masa�, k�piel, kompres), 18 - poprzez p�uca (inhalacje, w�chanie, wdychanie). Poniewa� do w�chania olejk�w dochodzi przy wszystkich metodach aromaterapii, olejki najpierw oddzia�uj� na organ w�chu. Jak powie-dzieli�my, system w�chowy jest nies�ychanie wra�liwy i najszybciej przekazuje do m�zgu otrzymane impulsy. St�d te� reakcje na zapachy olejk�w, przejawiaj�ce si� najcz�ciej w sferze psychicznej, s� mocne i szybkie. St�d te� tak dobre efekty uzyskiwane przy wp�ywaniu na stan psychiczny pacjent�w przy zastosowaniu olejk�w w kominkach aromaterapeutycznych. Wprowadzanie olejk�w przez sk�r� za pomoc� masa�u, k�pieli czy kompresu przebiega nieco wolniej ni� przy w�chaniu. Jednak�e olejki eteryczne bardzo dobrze wch�aniaj� si� t� drog� (przy masa�u istotny jest dob�r no�nika). Ze struktury warstw sk�ry wynika, �e olejki bardzo szybko (w ci�gu kilku lub kilkunastu minut) dostaj� si� do krwiobiegu, podobnie jak przy wdychaniu. Tak wi�c wszystkie aromaterapeutyczne metody stosowania o-lejk�w eterycznych bardzo szybko wprowadzaj� je do uk�adu kr��e-nia, kt�ry roznosi uzdrawiaj�ce cz�steczki po ca�ym organizmie. Jest to ogromnie wa�ne, bowiem najistotniejsz� cech� aromaterapii i sto-sowanych w tej metodzie olejk�w eterycznych jest r�norodno�� i wszechstronno�� ich oddzia�ywania. Nie ma olejku eterycznego, kt�ry oddzia�ywa�by na jedno tylko schorzenie lub na jeden typ dolegliwo�ci. Powszechnie znany olejek lawendowy jest jednym z naj-lepszych w aromaterapii antyseptyk�w, ale �agodzi r�wnie� stany depresji i zm�czenia, poprawia nastr�j, a tak�e przeciwdzia�a b�lom g�owy i migrenom. Olejek tymiankowy podnosi ci�nienie krwi, ale r�wnie� uspokaja, usypia, pomaga na kaszel i astm�. PRZYPADEK 4. Lis Martin - aroniaterapeutka brytyjska, �ona znanego kierowcy rajdowego Morfina Edgertona. regularnie stosuje u m�a i Jego ko-leg�w masa�e i k�piele z u�yciem olejk�w eterycznych fm-u-i. lawen-dowego, mi�ty pieprzowej i rozmarynowego). Terapia taka usuwa napi�cia przed wy�cigami i zmniejsza objawy zm�czenia oraz b�le po wy�cigach. 19 Szerokie i r�norodne oddzia�ywanie olejk�w eterycznych na orga-nizm cz�owieka jest nie tylko funkcj� skomplikowanego sk�adu tych olejk�w, ale w r�wnym stopniu funkcj� skomplikowania natury cz�o-wieka. Tak jak nie mo�na sprecyzowa�, jakie funkcje pe�ni� w olejku jego sk�adniki (znamy tylko efekt dzia�ania ca�ego olejku lub miesza-niny olejk�w), tak nie mo�na wyodr�bni� pojedynczej dolegliwo�ci ze stanu og�lnego, psychicznego i fizycznego cz�owieka. Aromaterapia, a wi�c i ka�dy aromaterapeuta, traktuje pacjenta jako integraln� ca�o��. Najwa�niejszym elementem terapii jest odna-lezienie przyczyny dolegliwo�ci, na jak� skar�y si� pacjent, i po-wi�za� owej dolegliwo�ci z jego stanem og�lnym. Wiemy przecie�, �eby pos�u�y� si� najprostszymi przyk�adami, �e b�l g�owy mo�e by� spowodowany niestrawno�ci�, a dolegliwo�ci uk�adu trawiennego -prze�ytymi emocjami. Z tego punktu widzenia aromaterapia jawi si� jako metoda naj-bli�sza metodom medycyny wschodniej, akupunktury, refleksologli, niekt�rych odmian jogi, a tak�e bardzo wsp�czesnemu zielarstwu. Cz�owiek traktowany jest jako integralna ca�o��, w kt�rej wszelkie zaburzenia r�wnowagi czynnik�w energetycznych (w medycynie chi�skiej opisywanych Jako jtn ijang)* objawiaj� si� dolegliwo�ciami wyst�puj�cymi niekoniecznie w tym miejscu, w kt�rym dosz�o do zaburzenia r�wnowagi. St�d te�, podobnie jak w masa�u chi�skim, akupresurze czy innych podobnych metodach, w aromaterapii g��wnym celem zabieg�w jest przywr�cenie og�lnej r�wnowagi orga-nizmu i uruchomienie jego w�asnej energii �ycia. Wsp�czesna cywilizacja uniemo�liwia cz�owiekowi codzienny kon-takt z natur�, a jego �rodowisko przesyci�a zapachem spalin, chemi-kali�w, sztucznie aromatyzowanej �ywno�ci, plastikowych kwiat�w i ro�lin perfumowanych sztucznymi kompozycjami zapachowymi. Te wszystkie atakuj�ce nas szkodliwe czynniki powoduj�, �e �yjemy w sztucznym �wiecie i mamy sztuczne zdrowie podtrzymywane rosn�c� ilo�ci� chemicznych lek�w, usuwaj�cych jedn� dolegliwo�� i powoduj�cych wiele nast�pnych. Aromaterapia - podobnie jak inne dziedziny medycyny naturalnej, naturalna �ywno��, naturalne rolnictwo - jest pr�b� zahamowania � Patrz: Biblioteka Zdrowego Cz�owieka nr. 3 .Tajemnice energii �ycia". 20 tego procesu. Stosowanie olejk�w eterycznych ma przywr�ci� wsp�czesnemu cz�owiekowi tak� r�wnowag� si� wewn�trznych, jak� naszym przodkom dawa�o wsp�ycie z przyrod�. Aromaterapia nor-muje stan psychiczny pacjenta, usprawnia obieg krwi i p�yn�w lim-fatycznych, r�wnowa�y procesy przebiegaj�ce w organizmie, a tym samym zwi�ksza jego odporno�� i si�� do zwalczania niekorzystnych czynnik�w zewn�trznych. PRZYPADEK 5. W Stanach Zjednoczonych skutecznie stosowano akupresw� z olej-kami eterycznymi (sza�wii muszkato�owej, krwawnikowego i r�anego) do terapii ci�kich przypadk�w infekcji wirusowych. � �agodzenie dolegliwo�ci czy konkretnego objawu schorzenia jest w aromaterapii niejako ubocznym (cho� przez pacjenta bardzo po��danym) skutkiem dzia�ania olejk�w. G��wnym celem aromatera-peutyjest fizyczne i psychiczne wzmocnienie odporno�ci organizmu. St�d te� na przyk�ad nie przypisuje si� aromaterapii mo�liwo�ci leczenia nowotwor�w czy skutk�w uraz�w typu z�amanie ko�ci. Wszak�e stosowanie metod aromaterapeutycznych wzmacniaj�cych si�y witalne pacjenta musi pozytywnie wp�yn�� na jego stan i przys-pieszy� proces powrotu do zdrowia, albo nawet da� efekt w postaci samowyleczenia. Skomplikowany system, jakim jest organizm cz�o-wieka, ma potencjalnie ogromne mo�liwo�ci walczenia z chorobami czy Innymi szkodliwymi czynnikami zewn�trznymi i zadaniem aro-materapii jest wyzwoli� i uruchomi� jego w�asne si�y. Jest wi�c nies�ychanie wa�ne, �eby dzia�aniu olejk�w i zabieg�w towarzyszy�o przekonanie pacjenta o ich skuteczno�ci. Pokrewie�stwo wszystkich metod medycyny naturalnej powoduje przenikanie si� metod post�powania. Bardzo cz�sto w masa�u chi�skim i akupresurze stosuje si� olejki eteryczne dobrane przez aromaterapeut�. Dodatek olejk�w eterycznych do masa�u refleksyj-nego st�p i d�oni jest coraz cz�stsz� praktyk� masa�yst�w i aroma- terapeut�w. Warunki wsp�czesnego �ycia, po�piech, stresy powoduj� w na-�zych organizmach szereg napi�� psychicznych i emocjonalnych. Przyczynia si� do nich brak ruchu i �wicze� fizycznych, wielogodzin-21 ne siedzenie przy biurku, za kierownic� i przed telewizorem, z�a dieta, nieregularny tryb �ycia, paierosy, u�ywki i wspomniane ju� zanie-czyszczenie �rodowiska. Wszystko to powoduje napi�cia w mi�niach, uciski organ�w wewn�trznych i tkanek, hamowanie kr��enia i w efekcie gromadzenie toksyn, z�� gospodark� p�ynami, tycie, przedwczesne starzenie si� sk�ry itd., a w konsekwencji poja-wianie si� rozmaitych schorze� i dolegliwo�ci, kt�rych prostych przy-czyn nie daje si� odnale��. Napi�cia emocjonalne i psychiczne mog� doprowadzi� do po- wa�nych zaburze� kr��enia (nadci�nienie), zak��ce� w pracy serca, alergii, astmy, schorze� uk�adu pokarmowego (wrzody), chor�b sk�-ry, a tak�e powa�nych zaburze� psychicznych. Rozpoznanie i opano-wanie tego ca�ego �a�cucha skutk�w i przyczyn jest podstawowym zadaniem aromaterapeuty. Ale te� i najtrudniejszym. Przyczyn zabu-rze� stanowi�cych pierwotn� przyczyn� schorze� nie mo�na zmierzy� czy prze�wietli�. Mo�emy oceni� stan serca za pomoc� EKG, prze�wietli� nerki czy �o��dek, przeprowadzi� laboratoryjn� analiz� krwi i zmierzy� ci�nienie, ale nie potrafimy pokaza� na monitorze stresu, sfotografowa� l�ku czy depresji, a tym bardziej ich przyczyn. St�d te� ogromna rola rozmowy aromaterapeuty z pacjentem, b�d�ca w istocie pr�b� zebrania informacji, kt�re doprowadz� do pierwotnego �r�d�a problemu, z kt�rym pacjent przychodzi. Wa�na jest tak�e dok�adna rejestracja danych z kolejnych wizyt. Tak zebrane informacje pozwol� w procesie terapii na ca�o�ciow� ocen� stanu pacjenta, a w konsekwencji na dobranie najlepszej metody. PRZYPADEK 6. C�rka naszych przyjaciel zdawa�a matur�. Cho� by�a dobr� uczen-nic�, prze�ywa�a ogromny stres. Mimo zm�czenia nie mog�a spa�, by�a spi�ta, zdenerwowana. Kole�anki, z kt�rymi si� uczy�a, mia�y podob-ne problemy. Zaproponowali�my kominek aromaterapeutyczny i mie-szank� uspokajaj�co-relaksuj�c�, a r�wnocze�nie rozja�niaj�c� pa-mi�� i umys� (olejki szatwii muszkata�lowej, ja�owcowy, rozma-rynowy i lawendowy). Rezultaty przesz�y oczekiwania. Dziewczyny zda�y matur� znakomicie, uczy�y si� bez nerw�w i spa�y dobrze. 22 G��wnym skutkiem aromaterapii powinno by� doprowadzenie pac-jenta do, jak m�wi� niekt�rzy, �my�lenia na pozytywnym kanale". Oznacza to, �e bezpo�redni kontakt z dobrze przygotowanym terapeut� i zabiegi odpowiednio dobran� kompozycj� olejk�w mog� by� sposobem na uspokojenie umys�u, zr�wnowa�enie systemu ner-wowego, na oderwanie od przyczyn schorzenia i poprzez uspokojenie emocji umo�liwienie spojrzenia na te przyczyny niejako z zewn�trz. Rozmowa, wywiad, masa� to formy bezpo�redniego kontaktu, w kt�-rym aromaterapeuta przekazuje pacjentowi swoj� wol� pomocy i e-nergi� terapii. Czynnik psychologiczny, wiara w efekt terapii ma ogromne znaczenie dla uzyskania oczekiwanego rezultatu. Nale�y wi�c pami�ta�, �e w aromaterapii istotne znaczenie ma osobowo�� terapeuty, kt�ry musi pozyska� zaufanie pacjenta, a tak�e po prostu go polubi�. Sztuka aromaterapii wymaga nie tylko znajomo�ci metod terapii, umiej�tno�ci doboru olejk�w i g��bokiej wiedzy na temat powi�za� i zale�no�ci mi�dzy cia�em cz�owieka a otaczaj�cym go �wiatem. Aro-materapeuta musi posiada� wielk� umiej�tno�� nawi�zywania bar-dzo bliskiego kontaktu z pacjentem. Cho� w swoich pierwszych wsp�czesnych formach aromaterapia pojawi�a si� jako wymuszone okoliczno�ciami zast�pstwo dla medy-cyny klasycznej, a olejek lawendowy zast�pi� �rodki dezynfekcyjne, to w dzisiejszych czasach aromaterapia jest przede wszystkim me-tod� profilaktyczn�, sposobem na utrzymanie dobrej kondycji psy-chicznej i fizycznej, �agodzenie codziennych dolegliwo�ci i umilanie �ycia. Rosn�ca liczba publikacji na temat metod aromaterapii, w�asno�ci olejk�w eterycznych, wynik�w jej stosowania, opis�w przypadk�w poszczeg�lnych pacjent�w wzbogaca wiedz� na ten temat i daje coraz wi�cej niezb�dnych w dzia�aniu informacji, a jednocze�nie w coraz szerszym zakresie prezentuje naukowe uzasadnienie tego, co od dawna by�o znane tylko z do�wiadczenia. 23 OLEJKI ETERYCZNE I ICH W�A�CIWO�CI TERAPEUTYCZNE Kwintesencj� zapach�w w przyrodzie s� olejki eteryczne, czyli zawarte w r�nych cz�ciach ro�lin mieszaniny zwi�zk�w chemicznych, charak-terystyczne dla ka�dej ro�liny i odmiany. Wiadomo, �e rol� tych olejk�w jest np. przywabianie owad�w zapylaj�cych kwiaty czy odstraszanie szkodnik�w, ale brak jest pe�nego wyja�nienia niewiarygodnej r�no-rodno�ci substancji wyst�puj�cych w tych olejkach, stopnia skompli-kowania ich budowy chemicznej oraz z�o�ono�ci sk�adu mieszanin. Wiadomo na przyk�ad, �e sk�ad olejk�w w ro�linach jest inny w r�nych cz�ciach ro�lin, a bywa i tak, �e wyst�puj� tylko w jednej z tych cz�ci. Sk�ad olejku i jego zawarto�� w poszczeg�lnych cz�ciach ro�lin mo�e ulega� (i najcz�ciej ulega) zmianie w zale�no�ci od pory roku, a nawet dnia. Kwiaty ja�minu na przyk�ad zbiera si� tu� przed �witem, a wszyscy wiemy, �e maciejka najmocniej pachnie wieczorem. Wielu specjalist�w por�wnuje rol� olejk�w ro�linnych do roli hor-mon�w i istnieje wiele danych potwierdzaj�cych t� hipotez�. Wskazuje na to logika dzia�ania przyrody. Fakt, �e olejki wyst�puj� we wszystkich ro�linach (cho� nie wszystkie s� przydatne i mo�hwe do wydobycia) �wiadczy o tym, �e ich istnienie ma g��boki sens w �yciu ro�lin. W �yciu owad�w i zwierz�t ro�lino�ernych znaczenie zapach�w ro�lin jest w spo-s�b oczywisty zwi�zane ze znajdowaniem po�ywienia, a wi�c przetrwa-niem, a jak poka�emy dalej, opisuj�c istot� aromaterapii, pachn�ce olejki maj� tak�e ogromny wp�yw na �ycie cz�owieka. Olejki eteryczne wyst�puj� we wszystkich cz�ciach ro�lin (kwia- ; tach, li�ciach, �odygach, korzeniach, owocach, korze). Zbieraj� si� w ma�ych gruczo�ach, cz�sto widocznych na powierzchni li�ci (np. mi�ta) czy na sk�rce (cytrusy). Najpowszechniej stosowanym sposo-bem wydobywania olejk�w z ro�lin jest destylacja z par� wodn� ca�ych ro�lin lub ich cz�ci (np. p�atk�w r�, drewna sanda�owego, li�ci eukaliptusa, korzenia wetiweru). Para wodna porywa drobiny olejku, a nast�pnie - po wych�odzeniu - olejek oddziela si� od wody. Tw�rc� tej metody, wed�ug zapis�w historycznych, by� s�ynny medyk arabski Avicenna. 24 W okresach wcze�niejszych olejki stosowano w formie nalewek, czyli tinktur, ekstrakt�w olejowych lub t�uszczowych itp. Niekt�re olejki, g��wnie cytrusowe, wydobywa si� przez wyciskanie. Metoda ekstrakcji rozpuszczalnikami organicznymi prowadzi do wydobywa-nia sk�adnik�w zapachowych, kt�re nie nadaj� si� do stosowania w aromaterapii. Otrzymane preparaty, b��dnie nazywane olejkami, nie s� odpowiednie ze wzgl�du na mo�liwo�� szkodliwego dzia�ania resztek rozpuszczalnik�w. Wyj�tek stanowi� preparaty wyekstraho-wane za pomoc� naturalnych t�uszcz�w (enfleurage), jednak ich niezwykle wysoki koszt praktycznie uniemo�liwia wykorzystywanie w praktyce aromaterapeutycznej. M�wi�c o olejkach eterycznych nale�y pami�ta�, �e wyst�puj� one w ro�linach w bardzo ma�ych ilo�ciach. Na przyk�ad ze 100 kg lawen-dy mo�na wydestylowa� 2,5 kg olejku, a ze 100 kg p�atk�w r�y nie wi�cej ni� 0,5 kg. Trzeba sobie dodatkowo wyobrazi�, ile delikatnych p�atk�w r� trzeba zebra� (zbi�r jest r�czny), by uzyska� 100 kg surowca. Olejki s� wi�c na og� drogie i nie zawsze �atwo dost�pne. Najwi�cej ro�lin olej kod�] nych wyst�puje w strefach podzwrotniko-wych, ale nie brakuje ich r�wnie� w krajach o klimacie umiarkowa-nym, gdzie rosn� dziko lub sieje uprawia. Tak�e i w Polsce zbiera si� wiele ro�lin daj�cych olejki stosowane zar�wno w celach spo�yw-czych (mi�ta pieprzowa, tymianek, majeranek), jak i perfumeryjnych czy farmaceutycznych (sosnowy). Najbardziej tajemnicz�, a zarazem najistotniejsz� cech� olejk�w ete-rycznych jest ich nies�ychanie skomplikowany sk�ad. Wi�kszo�� z nich zawiera po kilkaset sk�adnik�w wyst�puj�cych w niezwykle r�nych ilo�ciach - od kilkudziesi�ciu procent do tysi�cznych czy nawet miliono-wych cz�ci promila. Nie ma praktycznie ani jednego olejku eterycznego, o kt�rym mo�na by powiedzie�, �e jego sk�ad zosta� do ko�ca poznany. Naukowcy donosz� o odkryciu coraz to nowych sk�adnik�w olejk�w naturalnych. Ta ich cech� powoduje, �e z jednej strony wykazuj� one bardzo r�norodne oddzia�ywanie na cz�owieka, a z drugiej, �e tak skomplikowanych mieszanin nie mo�na ulokowa� w obr�bie norm i zasad klasycznej farmacji, gdzie o sk�adzie specyfiku nale�y wie-dzie� wszystko. St�d bierze si� zreszt� niech�� wielu ortodoksyjnych lekarzy do aromaterapii, kt�r� uwa�aj� za szarlataneri�, na r�wni zreszt� z bioenergoterapi�, zielarstwem, refleksologi�, leczeniem przez dotyk, akupunktur� itp. 25 Aromaterapia opiera si� na wielowiekowym do�wiadczeniu oraz na wsp�czesnej praktyce i badaniach. To, �e w niekt�rych przypadkach nie potrafimy wyja�ni�, dlaczego okre�lona mieszanina olejk�w ete-rycznych da�a taki, a nie inny efekt terapii, nie zmienia w niczym faktu, �e oczekiwany na podstawie do�wiadczenia rezultat zosta� osi�gni�ty. Nies�ychanie wa�nym elementem w aromaterapii jest jako�� i po-chodzenie olejku. Prawdziwe i pe�ne w�asno�ci aromaterapeutyczne maj� jedynie olejki naturalne, nie przerabiane, nie rozcie�czone i nie ^ fa�szowane, pochodz�ce prosto z pierwotnych destylami. W prze-my�le perfumeryjnym w celu uzyskania powtarzalno�ci zapachu o-lejki si� przerabia, ujednolica, stabilizuje itd. Inaczej m�wi�c, poddaje wielu operacjom chemicznym i fizycznym. Ponadto du�e zapotrzebo-wanie na preparaty zapachowe przy jednoczesnej potrzebie obni�ania koszt�w powoduje, �e wyst�puj�ce w handlu olejki cz�sto s� roz-cie�czane (rozpuszczalnikami lub ta�szymi olejkami), pozbawiane wa�nych, a potrzebnych do innych cel�w sk�adnik�w, lub fa�szowane syntetycznymi dodatkami. Niekt�re charakterystyczne zafa�szowania omawiamy przy opisie poszczeg�lnych olejk�w w dalszej cz�ci tego rozdzia�u. St�d wszelkie oferty rewelacyjnie tanich olejk�w powinny by� przez aromatera-peut�w, kt�rzy na og� nie maj� mo�liwo�ci sprawdzenia jako�ci, natychmiast odrzucane lub kierowane do znanej firmy, kt�ra mo�e oceni� Jako�� i zgodno�� z norm�. Kupowanie olejk�w bardzo tanich z podejrzanych �r�de� mo�e stano-wi� powa�ne zagro�enia zar�wno dla pacjenta, jak i dla aromaterapeuty, poniewa� olejki z�ej jako�ci lub fa�szowane mog� powodowa� podra�nie-nia, alergie, a nawet powa�ne choroby sk�ry. Tak na przyk�ad bardzo popularny olejek sosnowy, �le i zbyt d�ugo przechowywany, cz�sto fa�szowany terpentyn�, mo�e ulec utlenianiu, a produkty tego procesu - nadtlenki - mog� spowodowa� zmiany sk�ry typu nowotworowego. Ponadto wiele firm wykorzystuj�cych mod� na aromaterapl� przy powszechnej nieznajomo�ci olejk�w eterycznych stosuje ewidentne fa�szerstwa, sprzedaj�c syntetyczne lub p�syntetyczne kompozycje zapachowe pod nazwami olejk�w eterycznych, kt�re w rzeczywisto�ci nie istniej� (np. olejek jab�kowy, gruszkowy) lub s� preparatami otrzymywanymi przez ekstrakcje (por. wy�ej), jak na przyk�ad ja�min i fio�ek, kt�rych drog� destylacji praktycznie si� nie produkuje. 26 St�d te� przy doborze dostawcy olejk�w nale�y zawsze dobiera� takich, kt�rzy daj� gwarancj� zgodno�ci z normami Farmakopei Polskiej (F.P.), Brytyjskiej (B.P.), Mi�dzynarodowej Organizacji Normalizacyjnej (ISO), ewentualnie z normami zak�adowymi (TWT) lub bran�owymi (BN), a tak�e z zasadami Mi�dzynarodowej Organizacji Badania Substancji Zapachowych (IFRA) lub ameryka�skich organizacji producent�w o-lejk�w i aromat�w (E.O.A- lub FEMA). Odpowiednie numery norm podajemy pi,zy ka�dym olejku. W Polsce wszystkim normom odpowia-daj� olejki DrBetaAromatherapy Oils lub z krajowych - olejki Herbapolu zgodne z norm� bran�ow� lub farmakopealne. Liczba olejk�w stosowanych w aromaterapii jest bardzo du�a. Te, kt�re wyst�puj� w wi�kszo�ci publikacji, zestawili�my w tabeli l. (str. 28-30), podaj�c nazw� polsk�, angielsk�, �aci�sk�, cz�� ro�liny, z kt�rej otrzymuje si� olejek i poziom ceny. Do om�wienia szczeg�owego wybrali�my te olejki, kt�rych w�as-no�ci s� wystarczaj�co dobrze poznane i opisane, aby mo�na by�o bez ryzyka stosowa� je do cel�w terapeutycznych. Wyb�r ten nie obejmuje kilku lub kilkunastu olejk�w opisanych ju� w niekt�rych podr�czni-kach aromaterapii, a z drugiej strony s� w nim olejki czasami pomi-jane przez innych autor�w w celu uproszczenia pracy aromatera-peut�w. Nasza selekcja negatywna dotyczy�a na przyk�ad olejk�w otrzymywanych z �ywic (galbanum, olibanum, peru), poniewa� nios� one ryzyko zawarto�ci resztek polimer�w, a co za tym idzie - mo�li-wo�� w�asno�ci uczulaj�cych (sk�din�d balsam peru jest wzorcem przy badaniu alergii). Om�wienie 50 olejk�w winno da� aromatera-peutom mo�liwo�� szerokiego wyboru. W dalszych rozdzia�ach ksi��ki podajemy zestaw 30 olejk�w jako podstawowy dla gabi-netu aromaterapii i 10 do apteczki domowej. OLEJEK ANY�OWY Olejek any�owy otrzymuje si� z biedrze�ca any�u [PimptneUa ani-sum) -jednorocznej ro�liny uprawianej w Azji, Afryce oraz w Europie �rodkowej i po�udniowej. Olejek znajduje si� w dojrza�ych owocach ro�liny - roz�upkach, kt�re po zgnieceniu natychmiast poddaje si� destylacji z par� wodn�. Wydajno�� olejku od 1,5-3,5%. Najwi�ksze wydajno�ci uzyskuje si� z ro�lin uprawianych na po�udniu Europy. G��wnym sk�adnikiem olejku any�owego jest anetol (80-90%). 27 imbirowy Ginger ZIngiher officinaleKt-?lX NAZWA:Ja�owcowyJuniperJuniperus communisJDR POLSKAANGIELSKA�ACI�SKA�)CENAKamforowyCamphorCinnamomtm camphoraDTAKardamonowyCardamonElettoria cardamomumNDR Aksamitkowy Tagetes Tagetes potula P SR Kminkowy ^ CarawayCarumcaruiNSR Any�owyAniseedPimpmeUa anisumNKolendrowy CorianderConandrum satiuumNDR Arcydzi�glowyAngetlcaAngelica archangeUcaN,KDRKoprowyDliiAnethum grawolensNSR , BajowyBayPimenta racenwsaLSRKopruFennelFoeniculum vulgareNSR Bazy I�owyBasilOcimum basilicumZDRw�oskiego BenzoeBenzolnStyrax bemotnDSRKrwawnikowyYarrowAc�uOea millefoliumZBD BergamotowyBergamotCitrus bergarnia0DRKuminowyCuminCuJTanum cyminumN-DR BrzozowyBirchBetula lentaKSRLawendowyLavenderLauandula ofiTicinalisPSR Cedrowy (Atlas)CerdarwoodCedrus atlanticaDTALeblodkowyOreganoOriganum uulgareZDR ChmielowyHopsHumulus lupulusPBDLemongrasowyLemongrassCymbopogon jlexuosusZTA CynamonowyCmnamonb.Ctnnamomum zeylanicumKDRLimetkowyLim�Citrus aurantyblia0SR z koryMajerankowyMarjoramOnganum marforanazSR Cynamonowy z li�ciCinnamon l.Cinnamomum zeytanfcumLTAMandarynkowyMandarmCitrus nobttis0SR CyprysowyCypressCupressus sempenwensCSRMarchewkowyCarrotDaucus carotaNDRT\D CytronelowyCitronellaCymbopogon wintericmusZTAMelisowyMeUssaMelissaofifcinaUsLUK QD CytrynowyLemonCitrus limonum0SRMi�tyPeppennintMenthapiperUa&Kpieprzowej Drzewa r�anego Bols de ros� Aniba rosaeodora D SR Mi�tySpeannintMentha spteataZSRk�dzierzawej Drzewa herbacianego Teatree Melaleuca altemtfoUa L SR MirrowyMyrrhConwniphora myrrhaKSRco EukaliptusowyEuca�yptusEucalyptus globulusLTAMuszkato�owyNutmegMyrisacaJrcigransOKz ga�ki Eukaliptus citr. Eucatyptus c. Eucdiyptus citriodora L BTMuszkato�owyMaceMyristicafragrans0SR Fio�kowy z li�ciViolet leavesWola odorataLBDz osn�wki GalbanowyGalbanumFerula galbanifiuaKDRNeroliNeroUCitrus bigarcuUaPSR GeraniowyGeraniumPelargonum graueolensZSR(z kwiatu pomara�czy) Go�dzikowyCloveEugenia caryophyllataPSRNie�miertel-ImmortellcHeUchryswn angustff.PBD z p�k�w nikowy ihaf � �IV' GrapefrultowyGrapefrultCitrus paradisi0TA 2829 Ollbanowy Frankincense Buswellia thurifera K no l Paczulowy Patchoull Pogostemon patchouU L L/K |TA Palmarozowy Palmarosa Cymbopogon martini Z SR Petitgrain (z li�ci Petitgrain Citms aurantium L SR pomara�czy) Pieprzowy Pepper PIpernigrum J. QT>OK Pietruszkowy Parsiey Petroselimim satiuum N noL/K PimentowyPimentoPimenta officinalisJDR Pomara�czowy Orange Citrus ciurantiumvar (dulce 0 Rozmarynowy Rosemary Rosmartnus officinalis Z CDoK R�anyRos�Rosa damascenaPBD Rumianku lek. Chamomlle G. Matricaria chanwmIOa Z CDoK Rumianku rzym.Chamomlle R.Athemis nobttiszBD Sanda�owySandalwoodSantalum albumDr-iD Sosnowy Pine Ptnus siluestris C L/K.TAlA. Szatwillek. Sag� Salwa officinaUs P no Szalwll muszk. CIarySage Salvia sclarea P L/K Tymiankowy Thyme Thymus uulgaris Z .C�D OK WalerianowyValerianYalenana offictnaUsRT-io Wetiwerowy Vetlver Vetiveria zizanoides R L/K QD YlangowyYlang-YlangCananga odorataPOJxr\D UK Zdrawcowy -ZdrawetzGeranium macrorrhizumZDR *) Cz�ci ro�lin, z otrzymuje si� ole C - ig�y, cetyna, D - drewno,kt�rych Jkl:Cen BD DRiy w $/kg:- powy�ej 100 - 100-1000,K), J-Jagody,SR-20-100, K - kora, TA- - 5-20. L - li�cie, BT - poni�ej 5. N - nasiona, 0 - owoce, P - kwiaty, p�ki, R - korzenie. Macza, Z - ziele. 10 Olejek any�owy bywa fa�szowany olejkiem fenku�owym (kopru w�os-kiego), kt�ry r�wnie� zawie