NIKOS CHADZINIKOLAU wybra� i prze�o�y� J�ZEF PETRUK opracowa� graficznie AFORYZMY GREK�W WYDAWNICTWO POZNA�SKIE � POZNA� 1989 HOMER Jakie s�owo wypowiesz, takie us�yszysz * Ludzie w nieszcz�ciu szybciej si� starzej� * Sen i �mier� to bracia bli�niacy HEZJOD Gospodarno�� wychowuje szlachetne dzieci * Staraj si� by� doskona�y i lepszy od innych * Odwa�ny m�czyzna w czynie osi�ga pe�ni� * Nawet statecznych ludzi pogl�dy mog� si� zmienia� * Nie nale�y by� zawistnym wobec innych * To okropne rzuca� s�owa na wiatr * Wola�bym s�u�y� jako najmita u biednego ch�opa, kt�ry nie ma zbyt wiele �rodk�w do �ycia, ni� by� kr�lem w�r�d zmar�ych. * Najwi�kszym skarbem cz�owieka jest pow�ci�gliwy j�zyk, a najwi�ksza przyjemno�� to pos�ugiwanie si� nim z umiarem. * Nie praca jest ha�b�, ale pr�nowanie * Na b��dach cz�owiek uczy si� rozumu Bezmy�lny dzie�, to stracony dzie� * Po szkodzie nawet i g�upiec jest m�dry * Pierwsi po Bogu s� rodzice * Na pocz�tku by� Chaos * Co masz dzi� zrobi�, nie odk�adaj na jutro * Pr�niak zawsze z trudno�ciami walczy 8 Najtrudniej pozna� samego siebie * Kropla dr��y ska�� Noc jest przedsionkiem dnia TALES 9 Najwi�ksz� m�dro�ci� jest czas, wszystko ujawni * Niczym si� nie r�ni �mier� od �ycia * Kochaj bli�niego swego jak siebie samego * Nie m�w nikomu, co si� dzieje w domu * Ksi�yc po�ycza �wiat�o od s�o�ca 10 PITTAKOS Najlepszym nauczycielem jest czas * Nie ma nic lepszego od zgody * Kobieta jest kwiatem, kt�ry tylko w cieniu m�czyzny mo�e rosn�� i pachnie� 11 M�czyzna, kt�ry �eni si� z kobiet� m�drzejsz� od siebie, ogranicza swoj� wolno�� Spos�b wr�czenia ma wi�ksz� warto�� od podarunku Najgorsz� rzecz� jest g�upota Przebaczenie silniejsze jest ni� odwet * Trudno by� dobrym cz�owiekiem * Czas dzia�ania cz�owieka jest ograniczony 12 SOLON Przyjaci� nie pozyskuj lekkomy�lnie, a tych, kt�rych pozyska�e�, lekkomy�lnie nie porzucaj * Ten mo�e rz�dzi� innymi, kto potrafi kierowa� sob� Miej zawsze przed oczami koniec swego �ycia Prawda jest po�rodku * Spisa�em prawa dla ludzi dobrych i z�ych nie kieruj�c si� niczyim �yczeniem * Niczego zanadto! * Bezczynno�� jest matk� wszelkiego z�a * Nie chwal nikogo przed �mierci� * Unikaj przyjemno�ci, kt�re przynosz� smutek 14 Uroda cieszy tylko oczy, dobro� jest warto�ci� trwa�� * Kiedy gniew zaw�adnie tob�, trzymaj j�zyk za z�bami * Nawet gro�nym Bogom nieraz �zawi� oczy SAFONA LETI 15 Bogowie wiedz�: �mier� jest nieszcz�ciem. Inaczej ch�tnie umieraliby sami * Nie wszystko w �yciu mo�na zdoby�. Trzeba raczej wybiera� * Z�oto potrafi zba�amuci� nawet uczciwego cz�owieka * Przyja�� jest subteln� rozkosz� szlachetnych dusz * I czarne w�osy posiwiej� * Z�ym s�siadem bogactwo bez dobroci. Kto jedno i drugie posiada, do szcz�liwych nale�y * Dobrych ludzi nikt nie zapomina * Nawet delikatna dziewczyna kwiaty �cina * Z�oto nie �niedzieje 16 EZOP Prawdziwych przyjaci� poznajemy w biedzie Marne jest �ycie ludzi, kt�rzy k�amstwo stawiaj� wy�ej od prawdy Najgorsze rz�dy s� lepsze od anarchii 17 Duchowa doskona�o�� jest lepsza od fizycznej * Nieszcz�cia temperuj� ludzi * Zawsze istnieje cz�owiek bardziej cierpi�cy od ciebie * Siostr� rozkoszy jest smutek * Kto z kim przystaje, taki si� staje * Nie wszyscy s� stworzeni do wszystkiego * Ka�dy cz�owiek na �wiecie nawet w cierpieniu kocha �ycie * Wielka nienawi�� �atwo nie ginie * Najwi�kszy jest b�l, gdy rany zadaj� najbli�si * Boga nie mo�na oszuka� Nieuk nie mo�e by� nauczycielem innych * Po nieszcz�ciu pr�ny �al * Zgoda buduje, nienawi�� rujnuje * Kto pragnie wi�cej, traci to, co ma * Lepiej biednie u siebie, ni� bogato u obcych * Kto ma du�o wrog�w, w potrzebie nie znajdzie �adnego przyjaciela * Nieszcz�cia s� najlepsz� nauk� * Kto pod kim do�ki kopie, sam w nie wpada 19 KLEOBULOS Z rodzicami mo�na wygra� tylko cierpliwo�ci� * Nie pozwalaj, by podejrzenie rz�dzi�o tob� * Najlepiej wszystkiego w miar� 20 Nie r�b niczego na si�� * Gdy jeste� szcz�liwy - nie b�d� pyszny, gdy jeste� biedny - nie upokarzaj si� * Niewdzi�cznik podobny jest do p�kni�tego dzbana, z kt�rego nawet najlepszy sok wycieknie * Bogactwa wielu nienawidzi�o, s�awy - nikt 21 PITAGORAS Nale�y d��y� do sprawiedliwo�ci s�owem i czynem * We wszystkim musi by� umiar * Umiar znaczy nie krzywdzi� 22 Kto zatraca si� w cierpieniu, nie mo�e by� cz�owiekiem wolnym * Staraj si� �y� skromnie i uczciwie * Trzeba milcze�, albo m�wi� rzeczy lepsze od milczenia * Nie�atwo i�� przez �ycie kilkoma drogami r�wnocze�nie * Natura wsz�dzie jest taka sama * Muzyka budzi w sercu pragnienie dobrych czyn�w 23 SIMONIDES Nic co ludzkie nie jest wolne od trosk * Najwi�kszym skarbem dla cz�owieka jest zdrowie * Pami�taj, �e jeste� cz�owiekiem Poezja to m�wi�ce malarstwo, a malarstwo - milcz�ca poezja * Z konieczno�ci� nawet bogowie nie walcz� * Szcz�cie osi�gn�, gdy uznam ojczyzn� za w�asny dom * Niezliczony jest r�d g�upc�w * Nieunikniona �mier� jednako wisi nad wszystkimi 25 FOKILIDES Nigdy nie pozwalaj nieukom ocenia� innych * Nie wyci�gaj wniosku nie wys�uchawszy obydwu stron * Nie mo�na ujarzmi� narodu, ognia i wody Nie krzywd�, je�li nie chcesz by� krzywdzony * Umi�owanie cnoty jest rzecz� skromn� i godn� podziwu 27 HERAKLIT Wiedza jest drugim s�o�cem dla tych, kt�rzy j� posiadaj� * Ta sama droga prowadzi pod g�r� i w d� * Z�ymi �wiadkami s� oczy i uszy ludzi, kt�rzy maj� dusze barbarzy�skie * Choroba pozwala pozna� s�odycz zdrowia, z�o - dobra, g��d - syto�ci, zm�czenie - wypoczynku * Bogowie s� nie�miertelnymi lud�mi, ludzie - �miertelnymi bogami * Ludzie powinni strzec prawa jak mur�w rodzinnego miasta, bo tylko za murami mo�na �y� bezpiecznie * Wszystko z ognia powsta�o, w ogie� si� zamieni * Nie wystarczy du�o wiedzie�, �eby by� m�drym * Wszystko p�ynie i niepodobna wej�� dwukrotnie do tej samej rzeki * Ukryte pi�kno jest lepsze od jawnego 29 AJSCHYLOS Dyscyplina jest matk� dobrobytu * Nie ma gorszego z�a od pi�knych s��w, kt�re k�ami� * Prawd� trzeba wyra�a� prostymi s�owami Nasze smutki s� rado�ciami naszych wrog�w * Poucza� innych jest �atwiej ni� siebie * Wa�niejsze jest nie zwyci�stwo, lecz w�a�ciwe wykorzystanie zwyci�stwa * Ran� zada�e�, ran� otrzymasz * W czarnym aksamicie niesko�czono�ci zwyci�stwo b�dzie cz�owieka * Si�a konieczno�ci jest niezwyci�ona * Hades jest wielkim s�dzi� dla �miertelnych w �wiecie podziemnym * Zdanie, kt�re wychodzi z ust ludu, ma wielk� si�� PINDAR Szczeg�lnie praca jest �wiat�em dla �ycia * Praca w m�odo�ci owocuje na staro�� * Nie ma nic lepszego nad wod� * Z�oto jest przyczyn� wojny * Jak ko� do rydwanu, tak w� do p�uga * Rado�ci i smutki ludzkie mijaj� jak fale morza * Wsp�lny jest rodow�d bog�w i ludzi, z jednej matki pochodzimy 33 SOFOKLES Wiele jest mocy, lecz nie ma wi�kszej nad cz�owieka * Nawet w zniewolonym ciele my�l jest wolna Rozs�dnie jest pragn�� na miar� cz�owieka * Twarde s�owa rani� nawet wtedy, gdy s� sprawiedliwe * �adne k�amstwo nie doczeka si� staro�ci * Straci� dobrego przyjaciela, to r�wnoznaczne z utrat� w�asnego �ycia * Los wynosi i los w przepa�� str�ca szcz�liwego i nieszcz�nika * Nie ma wi�kszego z�a od anarchii. Ona pa�stwa niszczy i domy rujnuje * Widzisz, drzewa, kt�re poddaj� si� rw�cym potokom, ratuj� swoje konary, a zbyt oporne gin� z korzeniami * Los szlachetnego nier�wny jest z�oczy�cy * Spiesz si� powoli, a unikniesz b��d�w * Tylko szlachetne czyny s� trwa�e 35 Bez b�lu i cierpie� nie istniejemy * Marne to pa�stwo, co jednemu tylko s�u�y * Ma�o s��w du�o tre�ci * Cel zamierzony nie r�wna si� celowi osi�gni�temu * Kto nie prze�y� tego co ja, niechaj rad mi nie udziela * Milczenie stroi kobiet� * Najwi�ksze szcz�cie to spe�nienie obowi�zku * Kto si� spieszy, potyka si� * Zawsze czas zrehabilituje porz�dnego cz�owieka * Ka�da rzecz jest dobra w swoim czasie Nie czy� nic ponad miar� * Pierwszym warunkiem szcz�cia jest rozs�dek * Cz�owiek na staro�� dziecinnieje 37 EURYPIDES Nie ma godniejszej rzeczy od cnoty * Sukces jest wynikiem w�a�ciwej decyzji * Pokonanie drogi do cnoty wymaga ogromnego samozaparcia * Nie nale�y przemilcza� racji * Kto unika mi�o�ci, jest chory * Najwi�kszym bogiem jest mi�o�� * Dobro i z�o zawsze z sob� granicz� * Nasze �ycie jest ci�g�� walk� * Jaka praca taka p�aca * Delikatne r�ce nie mog� uprawia� pola * Wszystkie cnoty w sprawiedliwo�ci si� mieszcz� * Ch�opcy s� filarami dom�w * Najwi�ksz� wad� ludzk� jest gadulstwo 39 J�zyk prawdy jest z natury prosty * Milcz, albo m�w co� lepszego od milczenia * M�drym jest ten, kt�ry wie, kiedy zachowa� spok�j * Nie mo�esz by� silniejszy od przeznaczenia PROTAGORAS Miar� wszystkiego jest cz�owiek * Jedynym �r�d�em i kryterium poznania rzeczywisto�ci s� zmys�y * Wy�sza jest prawda u�yteczna 41 TUKIDYDES Podstaw� szcz�cia jest wolno��, a wolno�ci - odwaga * G�upi cz�owiek ma serce na j�zyku, m�dry j�zyk w sercu * Narody trac�c pami��, trac� �ycie 42 �adna w�adza nie jest lubiana przez ludzi * Wszystkie wydarzenia historyczne s� wy��cznie wynikiem dzia�ania ludzi Lepiej eliminowa� przest�pc�w, ni� wsp�czu� ich ofiarom B�l oczyszcza dusz� 43 DEMOKRYT Prosta droga najlepsza * Lepiej zastanowi� si� przed decyzj�, ani�eli potem �a�owa� * Lepiej kontrolowa� swoje b��dy ni� cudze Zachcianki bez umiaru s� oznak� dziecka, a nie doros�ego cz�owieka * Si�a i pi�kno s� darem m�odo�ci Nie staraj si� zrozumie� wszystkiego, bo wszystko stanie si� niezrozumia�e Podziwia� nale�y czyny a nie s�owa * Zazdrosny sobie samemu szkodzi * �yjemy nie tak, jak chcemy, lecz tak, jak potrafimy * Kto nikogo nie kocha, sam niczyjej nie zazna mi�o�ci * Lepsza przyja�� jednego cz�owieka rozumnego ni� wszystkich g�upc�w * Rozumowe poznanie dobra prowadzi cz�owieka do zadowolenia i pogody ducha 45 Istniej� tylko dwa rodzaje wiedzy: wiedza prawdziwa, kt�rej �r�d�em jest rozum oraz wiedza nieprawdziwa, kt�rej �r�d�em s� zmys�y Nadzieje ludzi m�drych s� pewniejsze ni� bogactwo nieuk�w * Ksi��ki s� lekarstwem dla umys�u * Nigdy niewolnik pieni�dza nie b�dzie uczciwym cz�owiekiem Kto szuka dobra, z trudem je odnajduje, z�o natomiast i bez szukania mo�na znale�� Cz�owiekowi m�dremu ca�a ziemia jest dost�pna, gdy ojczyzn� szlachetnej duszy jest ca�y �wiat * M�dry jest nie ten, kt�ry martwi si� z powodu niedostatku, lecz ten, kt�ry cieszy si� z tego, co ma * Nie l�k, lecz pow�d do l�ku niechaj ci� powstrzymuje od grzech�w * Ci�ko jest by� zale�nym od cz�owieka gorszego * Zwierz� zna umiar swoich potrzeb, ale cz�owiek nie * Zazdro�nik sam siebie dr�czy jak najgorszy wr�g * S�owo jest cieniem czynu * Szlachetny jest ten, kto nie tylko nie krzywdzi, ale i nie chce krzywdzi� * Naucz si� wstydzi� o wiele bardziej samego siebie ni� innych * Ch�� nadmiernych zysk�w powoduje utrat� tego, co posiadamy 47 SOKRATES Puste worki nadyma wiatr, bezmy�lnych ludzi - pr�no�� * �atwiej utrzyma� na j�zyku roz�arzony w�giel ni� s�owo sekretne * Zim� potrzebne jest ciep�e okrycie, w staro�ci - brak zmartwie� * Dla cierpi�cych najmniejsza rado�� jest wielkim szcz�ciem * Miej oczy i uszy otwarte * Odzywaj si� tylko wtedy, gdy wiesz, o co chodzi * Dusza powinna by� wolna. Nie trzeba te� �a�owa� �ez i lament�w 49 HIPOKRATES Bezczynno�� i lenistwo prowadz� do zguby �ycie kr�tkie, sztuka d�ugotrwa�a, czas bezwzgl�dny, do�wiadczenie zawodne, ocena trudna Przyroda jest lekarzem dla wszelkich chor�b * Szlachetne cechy istniej� naprawd� u szlachetnych ludzi * Dieta prowadz�ca do ostatniego stadium os�abienia jest szkodliwa, tak jak nadmierna syto�� * Jedzenie, picie, sen, mi�o�� cielesna - wszystko z umiarem 51 KSENOFONT Bez zgody ani pa�stwo nie mo�e egzystowa�, ani rodzina * Tam gdzie ludzie przestrzegaj� prawa, pa�stwa s� silne i szcz�liwe * Dyscyplina jest najwi�kszym skarbem dla pa�stwa * Wolno�� jest r�wna wszystkim skarbom �wiata * Mi�o�� duchowa jest wy�sza od mi�o�ci cielesnej * Wszystko od ziemi pochodzi i do niej powr�ci 53 ISOKRATES Przesz�o�� jest nauk� dla przysz�o�ci W ca�ym �yciu szanuj prawd� tak, by twoje s�owa by�y bardziej wiarygodne od przyrzecze� innych * Cz�sto j�zyk wyprzedza my�li * M�dro�� jest jedyn� warto�ci�, kt�ra nie dewaluuje si� * Nie czy� tego, co tobie niemi�e * Z�oto sprawdzamy w ogniu, przyja�� w nieszcz�ciu * Ksi��ki m�drc�w s� pomnikami, nieuk�w - grobami * M�tnej wody i g�upca lepiej nie rusza� * Natura nam da�a cia�o i dusz� * Bardziej strze� si� powierzonych tajemnic ni� pieni�dzy * S�awy nie kupisz pieni�dzmi * Dusza pope�nia b��dy, gdy umys� jest zdemoralizowany 55 Najlepsze s� wizyty kr�tkie * Lepiej by� biednym i uczciwym ni� bogatym i nieuczciwym * Z godno�ci� oczekuj staro�ci * Zaj�ce my�liwi �api� psami, a g�upc�w pochwa�ami * Czy we�miesz �lepego przewodnika czy g�upiego radc� - efekt ten sam PLATON �ycie nie kontrolowane jest bezwarto�ciowe * Najlepsze to �ycie, kt�re ��czy trosk� z beztrosk� Tylko uczciwe �ycie jest szcz�liwe 57 Najwi�ksze z�o to tolerowa� krzywd� * Celem naszych czyn�w powinno by� czynienie dobra * Rzeczy si� staj�, idee istniej� * Kochaj ojczyzn� nawet, gdy jest niesprawiedliwa * Nie ma gorszego pa�stwa od totalitarnego * Ca�e z�oto, kt�re znajduje si� na ziemi i w ziemi, nie ma tej warto�ci co cnota * Miar� mowy nie jest ten, kt�ry m�wi, lecz ten, kt�ry s�ucha * Bezmy�lno�� jest chorob� duszy. Wyst�puje w dw�ch postaciach: manii i niewiedzy * Wiedza jest drugim s�o�cem dla ludzi * Wino czyni ubogiego bogatym w fantazj�, a bogatego biednym w rzeczywisto�ci Najpierw powsta�a dusza, potem cia�o Ka�da dusza jest nie�miertelna, bo to, co znajduje si� w ci�g�ym ruchu, jest nie�miertelne �mier� jest oddzieleniem si� duszy od cia�a * Do�wiadczenie pozwala nam kierowa� si� w �yciu zasadami sztuki, brak do�wiadczenia oddaje nas losowi * Strach jest oczekiwaniem z�a * Kultura przynosi tak�e i zwyci�stwo, zwyci�stwo nieraz obni�a kultur� * Cnota jest zdrowym stanem duszy, jej pi�knem i si��, natomiast ma�oduszno�� jest jej plag�, brzydot� i chorob� 59 Chciwo�� jest cech� wstr�tn� i grzeszn� * Najwa�niejszy w ka�dym dzia�aniu jest pocz�tek Nic si� nie dzieje przypadkowo, zawsze jest jaka� przyczyna i konieczno�� 60 ANTYFANES Najwi�ksza satysfakcja w �yciu to �wiadomo��, �e si� nikogo nie skrzywdzi�o * �yjemy, �eby umrze� * Bogactwo jak z�y lekarz czyni nas z widz�cych �lepymi 61 Nielegalne zyski przynosz� nag�e rado�ci i d�ugotrwa�e smutki * Tak jak rdza z�era metal, tak te� zazdrosnych z�era zazdro�� * Cz�owiek jest obywatelem �wiata * Dla tego co nie krzywdzi, zb�dne prawodawstwo 62 ARYSTOTELES Prawdziw� sprawiedliwo�ci� jest prze�y� to, co si� uczyni�o innym * Jedna jask�ka nie czyni wiosny * Korzenie wychowania s� gorzkie, ale owoce s�odkie 63 Staro�� nie jest niczym innym, jak tylko powt�rzeniem wieku dzieci�cego Z �ycia najlepiej odchodzi� jak z uczty: ani spragniony, ani pijany * Warunkiem istnienia demokratycznego pa�stwa jest wolno�� * Nie poznamy prawdy, nie znaj�c przyczyny * Nie chowaj nienawi�ci po wieczne czasy, ty, kt�ry sam jeste� �miertelny * Nieszcz�cie ludzi brata * M�dro�� uzale�niona jest od trzech rzeczy: osobowo�ci, wiedzy, samokontroli * Kto kocha mity, jest w jakim� stopniu filozofem * Prawda i sprawiedliwo�� z natury s� silniejsze od k�amstwa i niesprawiedliwo�ci * Nic si� na ziemi bez przyczyny nie dzieje * Cz�owiek jest obywatelem �wiata * Celem wiedzy teoretycznej jest prawda, a wiedzy praktycznej dzia�anie * Najwi�ksze wyst�pki wynikaj� z nadmiernych pragnie�, a nie z osi�gni�� z konieczno�ci 65 DEMOSTENES My�li powinny by� lepsze od pragnie� * Najtrudniej jest zadowoli� wszystkich * Nikt nie mo�e uciec od swego przeznaczenia * Jaka my�l, taki czyn * Osi�gni�cia cz�sto przes�aniaj� z�e czyny W�adza, kt�ra opiera si� na niesprawiedliwo�ci, nie mo�e by� trwa�a 67 TEOFRAST Nie przystosowuje si� rzeczywisto�ci do praw, lecz prawa do rzeczywisto�ci * Cz�owieka nale�y ocenia� nie po s�owach, lecz po czynach Przest�pcy s� bardziej nieszcz�liwi od innych, bo nie tylko cierpi� z powodu swoich kl�sk, lecz tak�e osi�gni�� i zdobyczy innych 68 MENANDER Nie chwal nigdy siebie * Czas zawsze prawd� ujawni * Trud cz�owieka uczciwego zawsze zaowocuje 69 Wszystko mo�na osi�gn�� wytrwa�� prac� * Nie ma nic lepszego od milczenia * Unikaj przyjemno�ci, kt�re potem przynosz� zmartwienia * Wiedza bez logiki nic nie jest warta * Sprawiedliwo�� jest silniejsza nawet od prawa * Siwizna nie czyni cz�owieka m�drym * Dobre s�owo leczy smutek * Dla cierpi�cego fizycznie potrzebny jest lekarz, dla cierpi�cego psychicznie - przyjaciel Nieszcz�liwy cz�owiek ratuje si� nadziej� * Sztylet rani cia�o, s�owo - umys� * Lekarstwem dla chorej duszy jest dobre s�owo * Jak�e pi�kny jest cz�owiek, je�eli jest cz�owiekiem * Najlepszym nauczycielem jest czas * Prawda wychodzi na �wiat�o dzienne, chocia� nikt jej nie szuka� * By� cz�owiekiem to wystarczaj�cy pow�d, �eby by� nieszcz�liwym * Rozum jest naszym bogiem - sprawc� szcz�cia i nieszcz�cia * Uczciwy cz�owiek nigdy si� nie bogaci * Sprawiedliw� decyzj� i B�g popiera * Kto jest kochany przez bog�w, m�odo umiera 71 Trudno uciec od swego przeznaczenia * Kto nie czyni z�a, jest z natury bogiem * Nie chwal si� nigdy, gdy jeste� szcz�liwy * Charaktery z natury z�e nie zmieniaj� si� 72 EPIKUR Nie mo�na �y� szcz�liwie, nie �yj�c godnie, moralnie i uczciwie * Trzeba wyzwoli� si� ze strachu bog�w i �mierci * Miar� prawdy jest uczucie 73 Nie tak bardzo potrzebna jest pomoc przyjaci�, ile wiara w ich pomoc * Straszn� rzecz�, jest konieczno��, ale nie ma �adnej konieczno�ci �y� w konieczno�ci * Bezmy�lnych wyzwala ze smutku czas, m�drych - logika * �yj w ukryciu 74 TEOKRYT M�odo�� mija jak sen * Jak d�ugo istnieje �ycie, tak d�ugo istnie� b�dzie nadzieja * Bezrobotni zawsze �wi�tuj� 75 Prawda w winie * �mija ukryta w kwiatach * Nie s� godni mi�o�ci ci, kt�rzy w niczym nie ryzykuj� * Tylko martwi nie maj� nadziei 76 PLUTARCH Milczenie w odpowiednim momencie jest wa�niejsze i lepsze od wszelkich s��w * Najlepsz� wag� do mierzenia przyja�ni jest nieszcz�cie * Nie ma gro�niejszego potwora od cz�owieka 77 �ycie jest chwil� wieczno�ci * Z wszystkich ludzkich rzeczy tylko wiedza jest nie�miertelna * Cia�o jest narz�dziem duszy * W�adza absolutna jest matk� niesprawiedliwo�ci Tak jak but zmienia kszta�t przez nog�, a nie odwrotnie, tak te� duchowe pragnienia zmieniaj� �ycie cz�owieka Medycyna i gimnastyka lecz� cia�o. Lekarstwem dla chorej duszy jest tylko filozofia Rozs�dek czyni �ycie lepszym i szcz�liwszym 78 EPIKTET �mier� sama w sobie nie jest straszna, lecz tylko mniemanie, �e jest straszna, jest straszne * Jedynym dobrem jest cnota, a wszystko inne jest dobrem jedynie w naszym mniemaniu * �zy s� pociech� nieszcz�liwych 79 Tylko ludzie intelektualnie rozwini�ci s� wolni Prawdziwym panem i kr�lem jest jedynie m�drzec, kt�ry uwolni� si� od nami�tno�ci i niczego nie potrzebuje Nie nale�y okr�tu przytwierdza� do jednej kotwicy, ani �ycia do jednej nadziei W czasie uczty nie opowiadaj, jak nale�y je��, ale jedz, jak nale�y IOANNIS FILIMON Szlachetnym cz�owiekiem jest nie tylko ten, kt�ry nie krzywdzi, ale i ten, kt�ry mo�e krzywdzi� i nie czyni tego * W rozpaczy te� my�l�. To trzyma mnie przy �yciu i czyni cz�owiekiem Smutek jest drzewem, a jego owocami �zy * Wiedza jest lekarzem duszy * Gdyby� zna� cierpienia innych, �atwiej przecierpia�by� swoje 85 ANDREAS LASKARATOS �li ludzie lgn� do siebie jak zgni�e rodzynki * Wyj�tek nie zmienia zasady * Przebieg�o�� jest rodzajem harmonii, wed�ug kt�rej spo�ecze�stwo reguluje swoje kroki 86 DIMITRIOS KAMBUROGLU Wszystkie ruiny �wiata przera�aj�, tylko greckie budz� podziw * S�usznie nazywamy ziemi� matk�, skoro depczemy j�, a ona nie przestaje rodzi� S� ludzie, kt�rzy swoim charakterem niszcz� to, co zbudowali rozumem 87 Bardziej niebezpieczna jest iskra na staro�� ni� po�ar w m�odo�ci Nawet koguty za moich czas�w pia�y lepiej Poca�unek jest ostatnim przyk�adem ludo�erstwa * Wielu oskar�a morze, cho� wiatr zawini� 88 KOSTIS PALAMAS Prawo, gdy nie ma nic z boskiego daru, jest kamieniem u szyi * Poza �yciem nie istniejemy * Serce to cud, rozum jest okiem serca 89 Nie mo�esz i�� do przodu, patrz�c w ty� * Warto�ci dewaluuj� si� razem z ustrojem, kt�ry upada * Filozof sprawdza si� w filozofii my�li, poeta w filozofii wzruszenia * Nie mam korzeni w sobie, dlatego mam skrzyd�a * �eby napisa� jak�� my�l, potrzebne jest my�lenie 90 POLIYIOS DIMITRAKOPULOS Tam, gdzie si� ko�czy dyplomacja, zaczyna si� wojna * Grzech ma tylko pocz�tek, nigdy ko�ca * Wspomnienia s� podpor� staro�ci 91 S�owo "nar�d" jest najwi�ksz� igraszk� j�zykow� historii * �o��dek jest zdrowym rozs�dkiem narod�w * Czego nie mo�esz za�atwi� g�ow�, za�atw sercem * Cz�owiek jest: dla przesz�o�ci - historykiem, dla przysz�o�ci - poet�, dla tera�niejszo�ci - komediantem * W dw�ch przypadkach l�k jest niedozwolony - na wojnie i w mi�o�ci 92 NI KOS KAZANTZAKIS Ka�da rzeczywisto�� jest �lepa i od ludzi domaga si� twarzy * M�odo�� domaga si� nie�miertelno�ci * �ycie przemija jak b�yskawica 93 Nie kocham cz�owieka, kocham trawi�cy go p�omie� * Wiara jest mozaik� z�o�on� z w�tpliwo�ci * Nie oczekuj� niczego, nie boj� si� niczego, jestem wolny * Za istot� ludzk� mo�e uwa�a� si� tylko ten, kto chce by� wolny * Kobieta jest jak �wie�e �r�d�o. Pochylasz si� nad nim, widzisz swoj� twarz, pijesz, pijesz, a� ci dech zapiera * Wszyscy jeste�my �erem dla robak�w * B�g i diabe� s� z jednej gliny * Nie zamieni si� kruk w go��bia * Pi�kno jest jedynym miernikiem wolno�ci cz�owieka * Szlachetny cz�owiek wymaga od siebie, prostak od innych * Na staro�� diabe� zamienia si� w mnicha * Anio�owie maj� j�zyk i g�osu wydoby� nie mog� * Cz�owiek jest delikatn� maszyn�, �atwo ulega rozregulowaniu * Okrutn� zagadk� jest �ycie * Dusza cz�owieka powinna by� twarda jak stal, wykuta z br�zu, a nie utkana z wiatru Bez Judasza nie ma ukrzy�owania, bez ukrzy�owania nie ma zmartwychwstania * Biada m�czy�nie, kt�ry m�g� spa� z kobiet�, a nie uczyni� tego * Jestem niewolnikiem pracy i tym si� szczyc� 95 Sztuka jest cudownym zakl�ciem... Jak czarodziejska fujarka potrafi nas od z�ego uwolni� * Je�li �arliwa, uporczywa walka oznacza szcz�cie, jestem szcz�liwy W religiach, kt�re utraci�y moc wiary, bogowie staj� si� tylko figurami retorycznymi, ornamentami dla ludzkiej samotno�ci lub obrazami zdobi�cymi �ciany * W cz�owieku ju� od urodzenia l�gn� si� robaki, tylko �e ich nie wida�. Skoro jednak poczuj�, �e zaczyna gni�, wy�a�� ze swoich kryj�wek - bia�e, bielutkie jak robaki w serze * �mier� jest niczym- jedno dmuchni�cie i �wieca ga�nie - ale staro�� to straszna ha�ba! * �ycie cz�owieka wiedzie raz g�r�, raz do�em, dlatego to ludzie rozs�dni nak�adaj� sobie hamulce * Ka�dy cz�owiek ma jakiego� fio�a, ale zdaje si�, �e najwi�kszym jest mniemanie, �e si� nie ma go wcale * Rozum jest jak sklepikarz, prowadzi rachunki, notuje przych�d i rozch�d, zysk i strat� Kto przyjmuje wolno�� z cudzych r�k, uzale�nia si� Cz�owiek ma do spe�nienia trzy obowi�zki: rozumu, serca i uwolnienia si� od rozumu i serca Szlachetno�� nie jest owocem mojej natury lecz mojej walki * Spiesz� si� ukszta�towa� moj� dusz�, zanim umr� * W pracy tw�rczej pe�no niepewno�ci i tachikardii jak w mi�o�ci * Kontakt z lud�mi zmniejszy� moj� si�� i mi�o�� do nich * Samotno�� jest dla mnie jak kobieta dla walcz�cego �o�nierza * �lub to zar�czyny rozwodu 97 Cia�o jest dusz� kobiety * Ziemia i kobieta nie mog� le�e� od�ogiem * Kobieta poca�unkiem przezwyci�y� mo�e nawet �mier� * Nawet B�g nie oprze si� pachn�cej kobiecie wychodz�cej z k�pieli Kobieta jest czym� niepoj�tym. �adne prawa ani religia nie maj� do niej zastosowania Prawdziwej kobiecie wi�ksz� przyjemno�� sprawia dawanie szcz�cia m�czy�nie ni� doznawanie go Kobieta to tajemnicze stworzenie. Mo�e tysi�c razy upa�� i tysi�c razy podnie�� si� jako dziewica. Dlaczego? Po prostu nie pami�ta Istnieje tyle rodzaj�w szcz�cia, ile miar poszczeg�lnych ludzi * Nawet najwznio�lejsze idee, widziane od podszewki, s� tylko bawide�kami wypchanymi trocinami ze zr�cznie ukryt� w �rodku spr�yn� Przychodzimy z g��bokich mrok�w, dochodzimy do g��bokich mrok�w, mi�dzy nimi jasna przestrze� - �ycie 99 KONSTANTINOS TSATSOS Dusza i cia�o s� jak ma��e�stwo. Musz� zestarze� si� r�wnocze�nie. Inaczej dusza zam�czy cia�o lub cia�o dusz� * Tylko w samotno�ci my�li przyjmuj� swoje w�a�ciwe wymiary, tak jak szepty w ciszy nocy * Cz�owiek powinien mie� tak� wolno��, na jak� zas�u�y� * Ludzie my�l�, �e wyra�aj� swoje my�li. Nie wiedz�, jak ma�o siebie maj� w sobie * Instynkt �ycia przeszkadza nam poczu� jego nieistnienie * Wolno�� my�li jest przede wszystkim wolno�ci� b��dzenia * Wiem, co to samotno�� i to mi wystarczy * Tak jak absolutny konkret zabija fantazj�, kt�r� �yje dzie�o sztuki, tak te� absolutna abstrakcja grzebie j� w niepami�� 101 GIORGOS SEFERIS �a�uj�, �e pozwoli�em szerokiej rzece przej�� mi�dzy palcami, a nie spr�bowa�em kropli wody Je�li b�l jest ludzki, nie jeste�my lud�mi tylko, by cierpie� * Tyle rzeczy mign�o przed oczami, a nasze oczy nigdy ich nie widzia�y * Czy mrok zapada, czy ja�nieje, ja�min jest bia�y * Pierwsz� rzecz�, kt�r� B�g uczyni�, jest mi�o�� * Ju� czas m�wi� zwi�le, bo jutro dusza nas opu�ci 103 YANNIS RITSOS Wielko�� cz�owieka mierzymy wielko�ci� wolno�ci Milczenie to najtrudniejsza i najdoskonalsza sztuka * Wierz� w poezj�, mi�o��, �mier�, dlatego w�a�nie wierz� w nie�miertelno�� * �wiat�o jest pierwsz� prawd�, moim ostatnim pragnieniem * Nie przyszli�my na �wiat tylko, by umrze� W�a�ciwy czyn jest skokiem cz�owieka poza samotno�� * Ka�dy cz�owiek d��y sam do mi�o�ci, s�awy, �mierci 105 ODISSEAS ELITIS I ziemia naszym kosztem si� kr�ci * Je�li nie oprzesz jednej nogi poza ziemi�, nie utrzymasz si� na niej * �wiat staje si� pi�kny w wymiarach serca * Czas jest bezwzgl�dnym rze�biarzem ludzi * To poligamia - kocha� i �ni� * Rosa rodzi si� w li�ciach * Ka�dy cz�owiek jest z�otym runem dla siebie 107 IASON EYANGELU Nadzieja podobna jest do kotwicy - ratuje nas, ale i unieruchamia Wielu ludzi umiera dla idei, �adna jednak idea nie po�wi�ca si� dla ludzi Ba� si� trzeba zgi�tych plec�w, gdy si� wyprostuj� * Wchodzi si� na szczyt g�ry, nie �eby zobaczy� niebo, lecz r�wnin� * Kochajcie wrog�w za ich zalety * Nie bij lask�, kt�r� si� podpierasz * Je�li nie masz klucza porozumienia, wywa� drzwi * Nie nale�y m�czyzny ocenia� s�owami jego �ony * Zepsuty z�b, kt�ry boli w nocy, wyrwij w dzie�, chocia� nie boli * Konieczno�� rodzi wynalazek, wynalazek dwie konieczno�ci * Ka�da prawda ma dwie strony: moj� i twoj� * �eby zobaczy� cud, potrzebne s� odpowiednie oczy * Szcz�cie i nieszcz�cie wchodz� tymi samymi drzwiami 109 Kto potyka si�, niech nie b�dzie przeszkod� dla innych * Poeta bardziej jest ceniony za sny ni� za czyny * G��bi� duszy mierzymy wysoko�ci� my�li * Monoteizm jest przyk�adem poetyckiego ub�stwa * Zamiast b�aga� chmur� o deszcz, wykop studni� * �ycie jest rumakiem, kt�ry nie znosi tch�rzliwego je�d�ca * Najpi�kniejsze oczy daj� najwi�cej �ez * Gwiazdy b�ogos�awi� mrok, kt�ry pozwala im b�yszcze� * Wyj�tek jest zawsze ciekawszy od zasady * Pod wargami, kt�re ca�uj�, s� z�by, kt�re gryz� * Dobry dyplomata celowo idzie prost� drog� * W mroku wszystkie drogi prowadz� w przepa�� * Z otwartej d�oni �atwo powstaje pi�� Ogie� grzeje, nawet gdy si� odwr�cisz do niego plecami * �eby ziarnko piasku sta�o si� per��, potrzebna jest odpowiednia muszla * Rozum wznosi wok� siebie mury. Serce je burzy Ludzka dusza znajduje w�a�ciwe wymiary w cierpieniu * L�k przed intelektualnym ub�stwem rodzi gadulstwo * Rado�ci wybieramy sami, cierpienia nas wybieraj� 111 Nie ubieraj si� lepiej od cz�owieka, kt�rego masz uczci� * Podstaw� my�li jest rozum, oceny - w�tpliwo�� * Utopi� oficjalnie nazywamy metafizyk� * �wiat�o nietoperzom nie s�u�y * Wiara jest filozofi� biednych, filozofia - wiar� bogatych * W mi�o�ci dwie wolno�ci ��cz� si� w jedn� s�odk� niewol� 112 TAKIS ANTONIU �mier� nie odr�nia �wiat�a od mroku, bo urodzi�a si� �lepa * Nawet �mier� czeka na swoj� �mier� * Nie zabijaj swoich cierpie�, bo zdusisz cz�owiecze�stwo 113 Nie ustrze�esz my�l� cia�a, tak jak �wiat�a nie zdob�dziesz s�owem Wszystkie drogi �wiata prowadz� do mojego serca Poezja - najd�u�sz� drog� na tym �wiecie Nawet w snach nauczy�em si� chodzi� bez twarzy. PRZYS�OWIA LUDOWE Czyste niebo piorun�w si� nie boi * Orze� much nie �apie Lepszy wr�bel w r�ku ni� go��b na s�ku * Kto goni wiatr, zostaje przez niego porwany * Dwie g�owy nie mieszcz� si� w jednej czapce * Bierz ma�y koszyk tam, gdzie zapowiadaj� wiele czere�ni * W nieogrodzonym ogrodzie, bezpa�ska kapusta * Brawo bij� os�owi, kiedy wybrnie z b�ota * Kot lubi ryby, ale do wody skaka� nie chce * G��boka rzeka nie huczy * Ze z�ej beczki nie ma dobrego wina * Kto bije swego os�a, krzywdzi w�asn� sakiewk� * S�uchaj cudzego zdania, ale nie wyrzekaj si� w�asnego 117 Gdzie dro�yzna, tam pieni�dz tanieje * Kobieta daje rado��, m�czyzna gorycz pije * Instrumenty te same, cho� grajkowie si� zmieniaj� * Gdy p�onie dom s�siada, pami�taj, �e tw�j te� jest blisko * Zamykaj drzwi, gdy chcesz, by s�siad nie by� z�odziejem * Noc ma uszy, dzie� oczy * Nawet palce jednej r�ki nie s� r�wne * Wszystkie �winie maj� podobne ryje * Pracuj, �eby je��, a kradnij, �eby mie� * Na cudzych plecach nawet sto bat�w nic nie znaczy Koby�k� najpierw trzeba pog�aska�, a potem uje�d�a� * Na posuch� i grad jest dobry * Gdyby suka nie merda�a ogonem, psy nie posz�yby za ni� * Du�y rozbieg, ma�y skok * Bez przyn�ty ryby nie z�apiesz * Winnica potrzebuje sadownika, dom - gospodarza * Uratuj w�a zim�, uk�si ci� latem * Ptak lata wysoko, ale po�ywienie znajduje na ziemi * Kobiety i karabinu nie powierzaj obcym r�kom * Nawet dobra ziemia, gdy le�y od�ogiem, rodzi chwasty 119 Syty g�odnemu nie wierzy * �limak noc� w�druje, ale jego �lady w dzie� s� widoczne * Wilk muchami si� nie nasyci * Prawda wychodzi na wierzch jak oliwa * Ten si� drapie, kto ma paznokcie * Cz�owiek z natury jest dobry, ale ma w sobie diab�a * Kamie�, kt�ry toczy si�, nie ple�nieje * Gdybym wiedzia�, kiedy umr�, wykopa�bym sobie gr�b * Z jajka kruka nie wykluje si� go��b * Zapalaj kaganek, zanim mrok zapadnie * Pieni�dz powinien by� �rodkiem a nie celem �ycia * Ko�o, kt�re si� obraca, nie rdzewieje * O�wiecony ma troje oczu, analfabeta ma jedno i to �lepe * Dom bez ksi��ek to dom bez okien * Kto pracuje, nie g�oduje * Lepiej by� �ciganym, ni� wi�zionym * Od s�owa do czynu wielka droga * Cierpliwo�� jest kluczem do szcz�cia * Dzisiejsz� z�o�� przenie�� na jutro * Dobre s�owo nawet w�a wyprowadzi ze swego gniazda 121 J�zyk nie ma ko�ci, ale ko�ci �amie * Po�ow� trawienia wykonuj� z�by * Zbyt wysoko gniazdo budujesz, z�amie si� ga��� * Kto ma z�� �on�, na pogrzeby nie musi chodzi� * �wiat jest drabin�, po kt�rej jedni wchodz�, inni schodz� 122 MA�O S��W - DU�O TRE�CI Je�li poezja swoj� m�dro�ci� mo�e oczarowa� serce, to filozofia swoj� poezj� mo�e oczarowa� umys�. Od d�u�szego czasu nosi�em si� z zamiarem przygotowania aforyzm�w Grek�w od Homera i Platona do autora Greka Zorby Nikosa Kazantzakisa i jemu wsp�czesnych my�licieli. Przeczyta�em w oryginale dziesi�tki ksi��ek autor�w staro�ytnych i nowo�ytnych oraz kilka antologii*, zanotowa�em w swoich brulionach setki zwrot�w i sentencji. Niekt�re znane s� we frazeologii polskiej, inne szokuj� swoj� aktualno�ci�, uniwersalno�ci�, bezprecedensow� logik�. To skondensowane eseje moralno-psychologiczne, to prawdy - nagie i bez tatua�u, kt�rych blask jeszcze bardziej podkre�la czas. Z ogromnego morza soli greckiej wybra�em niewielk� ilo�� ziaren. Potwierdzaj� one wielko�� umys�u ludzi Po�udnia, kt�rzy m�dro�� cenili najbardziej. Ta �yciodajna zasada przetrwa�a do dzisiaj. Oczywi�cie gdybym chcia�, �eby zbi�r aforystyki greckiej by� reprezentatywny tak dla autor�w jak i dla poszczeg�lnych okres�w historycznoliterackich, musia�bym przygotowa� kilkutomow� edycj�. Dlatego propozycja moja ma charakter subiektywny. Pocz�tkowo zamierza�em te� zaopatrzy� aforyzmy w nale�yte odsy�acze do tekst�w oryginalnych. Grecka pisownia przed�u�y�aby jednak czas druku ksi��ki (mo�e kiedy� pokusz� si� o wydanie dwuj�zyczne). Poza tym jest to droga ma�o dost�pna dla szerszego kr�gu czytelnik�w. A ta publikacja ma by� w�a�nie przeznaczona dla masowego czytelnika. Polacy, tak jak Grecy, przepadaj� za aforyzmami. Pos�uguj� si� nimi w �yciu codziennym, nie pami�taj�c cz�sto nazwisk autor�w. S�owo aforyzm pochodzi od greckiego terminu aforismos, co znaczy definicja, zwi�z�e zdanie, my�l moralna, filozoficzna, twierdzenie naukowe, sentencja, apoftegmat, gnoma, maksyma, apokryf, paradoks. Pierwszym dzie�em zatytu�owanym Aforyzmy * Mi�dzy innymi: S sofia don ton epochon (M�dro�� wszystkich epok), Athina 1973; Kaniski lantropinis sofias (Kosz ludzkiej m�dro�ci), Pireus 1973; Archea gnomika kie laiki sofia (Staro�ytne gnomy i ludowa m�dro��), Athina 1983. 125 by�a rozprawa Hipokratesa, kt�ra zawiera�a twierdzenia i zasady medyczne. Takie znaczenie mia�y aforyzmy do czas�w renesansu, kiedy pojawi�y si� filozoficzne komentarze do klasyk�w greckich i rzymskich, g�osy i sentencje. Prekursorami aforystyki jako samodzielnego gatunku literackiego byli Erazm z Rotterdamu (1466-1536), Michel Montaine (1532-1592), Francis Bacon (1561-1626) i Blais Pascal (1623-1662), kt�rzy w swoich ksi��kach zawarli mn�stwo sentencji filozof�w i poet�w greckich, z nich czerpali wzory �cis�ego my�lenia, precyzyjnego j�zyka i stylu. I tak pojawi� si�, do dzi� popularny, gatunek literacki esej, kt�ry stanowi pr�b� poznania cz�owieka przez introspekcj�, obserwacj� i samodzieln� refleksj�. Aforyzmy - maksymalnie zwi�z�e, w zasadzie jednozdaniowe sformu�owania stanowi� rekapitulacj� doktryn i kwintesencj� docieka�, najmniejsza liczba s��w "przewarto�ciowuj� warto�ci". T� istotn� cech� aforyzmu najlepiej uj�� Sofokles: "Ma�o s��w, du�o tre�ci". Po wiekach powt�rzy� to, inaczej, Mark Twain: "Minimum d�wi�ku, maksimum sensu". W tej ksi��ce obok autentycznych aforyzm�w, monadycznych - indywidualnych, niezale�nych - s� my�li zaczerpni�te z dramat�w, powie�ci, poezji, wydobyte wi�c z szerszego kontekstu. Ten zabieg na pewno nadaje im znami� autonomii, ale r�wnocze�nie nasuwa pytanie, czy wszystkie odautorskie komentarze, wypowiedzi bohater�w mo�emy identyfikowa� z pogl�dami samego autora, czy s� alter ego tw�rcy... Nawet je�li nie, to nie wolno rezygnowa� z doskona�ych aforystycznych sformu�owa�, z no�nik�w tre�ci autentycznych i rzetelnej wiedzy o cz�owieku i otaczaj�cym go �wiecie. Taki pogl�d reprezentuj� prawie wszyscy antologi�ci*. Ksi��ki, z kt�rych zaczerpn��em niniejsze aforyzmy, wydane by�y w Grecji w r�nych okresach. Wymieniam je w notach o autorach. Tematyka aforystyki greckiej wykazuje zadziwiaj�c� ci�g�o�� i jest odwieczna: mi�o�� i �mier�, �ycie, rado�� i b�l, przyja��, nienawi�� i zazdro��, prawda i wolno��, sprawiedliwo��, pi�kno i praca... Nic wi�c co ludzkie, nie jest aforyzmom obce. I z tym prze�wiadczeniem oddaj� w r�ce czytelnik�w t� wielowymiarow� i diachroniczn� ksi��k�. My�li, kt�re na pewno zrodz� my�li u innych. * M.in. ca�a seria PIW-owska; M. Dobrosielski, Tuziny aforyzm�w, Warszawa 1987; Joachim Glensk, Wsp�czesna aforystyka polska, ��d� 1986. Nikos Chadzinikoiait 126 NOTY O AUTORACH HOMER (800-724 pne) - najstarszy i najwybitniejszy poeta grecki, tw�rca niedo�cignionych wzor�w poezji epicznej Iliady i Odysei. HEZJOD (790-730 pne) - tw�rca epos�w: kosmogonicznego, genealogicznego i dydaktycznego. Dzie�a: Theogonia (Teogonia), Erga kie Imere (Prace i Dnie). TALES (643-548 pne) -jeden z siedmiu m�drc�w. Nauka jego kr��y�a w formie powiedze�, niekt�re z nich przytacza Arystoteles. PITTAKOS (640-569 pne) - jeden z siedmiu m�drc�w, w�adca Mityleny na Lesbos. Pisa� elegie, wskaz�wki moralno-dydaktyczne. Wiele jego maksym wyryto na �cianach �wi�tyni w Delfach. SOLON (640-559 pne) - poeta, m�drzec, prawodawca ate�ski, reformator systemu miar i wag, prawa cywilnego i karnego. Elegies kie jamby (Elegie ijamby). SAFONA (628-568 pne) - poetka mi�o�ci. Pisa�a epitalamia (pie�ni weselne), hymny, modlitwy, pie�ni mi�osne, epigramaty. Z dziewi�ciu wydanych tom�w zachowa�o si� niewiele Pie�ni. EZOP (625-560 pne) - najstarszy europejski bajkopisarz. Tematy czerpa� z �ycia. By�y one wyrazem ch�opskiej m�dro�ci i protestu uci�nionego ludu. Jego bajki przerabiali: Biernat z Lublina, Rej, Krasicki, Trembecki, Naruszewicz, Mickiewicz. Mithi (Bajki). KLEOBULOS (600-530 pne) - jeden z siedmiu m�drc�w, autor licznych epigramat�w, szczeg�lnie zagadek. Enigmata (Zagadki - oko�o trzech tysi�cy). PITAGORAS (569-470 pne) - matematyk, filozof, za�o�yciel zwi�zku pitagorejczyk�w, kt�ry da� pocz�tek nowym ideom religijnym, politycznym i etycznym. SIMONIDES (556-468) - autor pie�ni ch�ralnych, biesiadnych, dytyramb�w, elegii. Epigrammata (Epigramaty). FOKILIDES (556-480 pne) - poeta elegijny. Jego Gnomes (Gnomy) mia�y dydaktyczny charakter i uchodzi�y za dekalog greckiej moralno�ci. HERAKLIT (544-464 pne) - filozof, materialista. Swoje pogl�dy dialektyczne zawar� w dziele Peri fiseos (O przyrodzie). Za prazasad� �wiata uwa�a� ogie�. AJSCHYLOS (525-455 pne) -najstarszy z trzech tragik�w greckich. Napisa� oko�o dziewi��dziesi�ciu tragedii i dramat�w, zachowa�o si� w ca�o�ci siedem sztuk, m.in.: 127 Perse (Persowie), Prometeus desmotis (Prometeusz skowany), Epta epi Thiwas (Siedmiu przeciw Tebom), Ikietides (B�agalnice). PINDAR (518-442 pne) - poeta liryczny, autor pie�ni ch�ralnych, �d, pie�ni ku czci zwyci�zc�w na igrzyskach olimpijskich, pytyjskich, nemejskich i istmijskich. Epini-kia (4 tomy). Wywar� wp�yw na Horacego. SOFOKLES (496-406 pne) - poeta, dramaturg. Napisa� sto trzydzie�ci tragedii i dramat�w satyrowych. Zachowa�o si� tylko siedem, m.in.: Antigoni (Antygona), Filok-titis (Filoktet), Trachinie (Trachinki), Idipus epi Kolona (Edyp w Kolonie). EURYPIDES (480-406 pne) - dramaturg. Napisa� dziewi��dziesi�t dwa dramaty, z kt�rych zachowa�o si� siedemna�cie tragedii, m.in.: Alkistis (Alkestis), Ippolitos (Hipolit), Ifigenia i en Awlidi (Ifigenia w Auiidzie), Ifigenia i en Tawris (Ifigenia w Taurydzie), Orestis (Orestes). PROTAGORAS (480-410 pne) - filozof (sofista). Najwa�niejsze s� jego pogl�dy dotycz�ce teorii poznania. Zajmowa� si� te� zagadnieniami poprawno�ci mowy. TUKIDYDES (471-395 pne) - historyk, dow�dca ate�ski w wojnie peloponeskiej. Isto- ria (Historia). DEMOKRYT (470-361 pne) - najwi�kszy filozof grecki kierunku materialistycznego. Napisa� oko�o siedemdziesi�ciu dzie� z dziedziny matematyki, astronomii, fizyki, logiki, medycyny, estetyki, gramatyki. Erga (Dzie�a). SOKRATES (469-399 pne) - wz�r m�drca i filozofa wszystkich czas�w. Nie pozostawi� �adnych pism. Pogl�dy jego znamy z dzie� Platona, Ksenofonta, Arystotelesa. HIPOKRATES (460-370 pne) - najwi�kszy lekarz staro�ytno�ci. Jego twierdzenia, zasady i dyrektywy medyczne by�y pierwszym dzie�em zatytu�owanym Aforismi (Aforyzmy). KSENOFONT (443-355 pne) - historyk. Wyda� pisma historyczne Ellinika (Helleni- ka - w siedmiu ksi�gach), filozoficzne i polityczne. ISOKRATES (436-338 pne) - teoretyk wymowy i wybitny m�wca. Z jego pism zachowa�o si� sze�� m�w s�dowych oraz pisma programowe i polityczne. Logi (Mowy.) PLATON (427-347) - najwi�kszy filozof staro�ytno�ci, za�o�yciel Akademii. Pisma jego zachowa�y si� w ca�o�ci. Erga (Dzie�a). ANTYFANES (405-333 pne) - przedstawiciel �redniej komedii attyckiej. Z trzystu pi��dziesi�ciu sze�ciu komedii zachowa�y si� tylko fragmenty. Uprawia� te� parodi� mitologiczn�. 128 ARYSTOTELES (384-322 pne) -jeden z najwi�kszych filozof�w, tw�rca koncepcji ontologicznej. Stworzy� podstawy rozwoju biologii, logiki, psychologii, poetyki, metafizyki. Erga (Dzie�a). DEMOSTENES (384-322 pne) - m�wca. Pozostawi� sze��dziesi�t jeden m�w, z kt�rych najwa�niejsze to trzy filipiki i trzy mowy olintyjskie. Logi (Mowy). TEOFRAST (370-287 pne) - ucze� Arystotelesa. Z dwustu czterdziestu jego dzie� zachowa�o si� w ca�o�ci pi�tna�cie tom�w o ro�linach. Charachtires (Charaktery - zbi�r trzydziestu literackich portret�w). MENANDER (342-291 pne) - najwybitniejszy przedstawiciel nowej komedii attyckiej. Z oko�o stu jego komedii zachowa�y si� cztery. Komodies (Komedie). EPIKUR (341-270 pne) - filozof, za�o�yciel szko�y zwanej Ogrodem Epikura. Rozwin�� atomistyk� i filozofi�, za kt�rej g��wne zadanie uznawa� zapewnienie szcz�liwego �ycia. TEOKRYT (315-250 pne) - poeta bukoliczny. Pisa� hymny, panegiryki, epigramaty. Najwi�ksz� s�aw� przynios�y mu Idillia (Sielanki) stylizowane obrazki z �ycia wiejskiego, na kt�rych wzorowa� si� Wergiliusz. PLUTARCH (40-120 ne) - pisarz, historyk, za�o�yciel Akademii w Cheronei. Pozostawi� pisma biograficzne i pisma moralne Ithika (Moralia - traktaty i dialogi). EPIKTET (50-130 ne) - filozof stoicki. Zajmowa� si� g��wnie etyk�, uwa�a� cnot� za najwy�sze dobro, a wolno�� za kategori� moraln�. Enchiridion (Podr�cznik). DIONISIOS SOLOMOS (1798-1857) - wieszcz romantyzmu greckiego, tw�rca hymnu narodowego. Pisa� poematy (Lambros, Elefteri poliorkimeni - Wolni obl�eni, Kritikos - Krete�czyk), wiersze, satyry, epigramaty. IOANNIS FILIMON (1798-1874) - historyk. Napisa� prace zwi�zane z Towarzystwem Przyjaci� i rewolucj� 1821. Dokimia (Szkice). ANDREAS LASKARATOS (1811-1900) poeta, wydawca pisma satyrycznego Lichnos (Kaganek). Wyda� m. in. Piimata (Poezje), Stochasmi (Medytacje), Idu o antropos (Oto cz�owiek). DIMITRIOS KAMBUROGLU (1852-1942) - poeta, historyk. Do najbardziej znanych jego utwor�w nale��: foni tis kardias mu (G�os mego serca), Attiki erotes (Attyckie mi�o�ci), Thripsala (Okruchy - aforyzmy). KOSTIS PALAMAS (1859-1943) - poeta, eseista, prezes Akademii Ate�skiej od 1930 r. Wyda� m. in.: Ta mafia tis psichis mu (Oczy mojej duszy), O Dodekalogos 129 tu Giftu (Dodekalog Cygana), Flojera tu Wasilia (Fujarka Kr�la), I politia kie i mo- naksia (Miasto i samotno��). POLIYIOS DIMITRAKOPULOS (1864-1922) - poeta, prozaik, dramaturg, wydawca czasopism. Dzie�a: To psomi (Chleb), To mistiko tis zois (Tajemnica �ycia), E dio Diathike (Dwa testamenty) i inne. NIKOS KAZANTZAKIS (1883-1957) - powie�ciopisarz, dramaturg, laureat �wiatowej Nagrody Pokoju (1957), �wiatow� s�aw� przynios�y mu powie�ci: Grek Zorba, Kape- tan Micha�, Chrystus ukrzy�owany po raz wt�ry Telefteos Pirasmos (Ostatnia Pokusa). KONSTANTINOS TSATSOS (1899-1987)"- pisarz, my�liciel. Wyda� m. in.: cztery tomy Aforismi kie dialogismi (Aforyzmy i rozmy�lania). GIORGOS SEFERIS (1900-1971) - poeta, eseista, t�umacz, laureat Nagrody Nobla (1963). Wyda� m. in.: Mithistorima (Opowie��), Tetradio gimnasmaton (Zeszyt �wicze�), Imerologio katastromatos (Dziennik pok�adowy - 3 tomy). YANNIS RITSOS (ur. 1909) - poeta, dramaturg, t�umacz, malarz, laureat Nagrody Leninowskiej (1977). Wyda� m. in.: Piramides (Piramidy), Earini Simfonia (Wiosenna symfonia), I sonata tu selinofotos (Sonata ksi�ycowa), Chironomies (Gesty), Filoktitis (Filoktet). ODISSEAS ELITIS (ur. 1911) - poeta, eseista, t�umacz, malarz, laureat Nagrody Nobla (1979). Wyda� m. in.: Prosanatolismi (Orientacje), Ilios o protos (S�o�ce pierwsze), Axion esti (Godny jest), Maria Nefeli. IASON EYANGELU (ur. 1926) - poeta, my�liciel, lekarz. Wyda� pi�� tom�w poezji sze�� sztuk teatralnych, sze�� ksi��ek prozatorskich, osiem tom�w eseistycznych i dwana�cie tom�w aforyzm�w (Psifides - Mozaiki). TAKIS ANTONIU (ur. 1932) - poeta, t�umacz, wydawca. Opublikowa� m. in.: Kiklos thanatu i Genesis (Kr�g �mierci i Genezis), Epanastasi ton nekron (Rewolucja zmar�ych), Epigrammata (Epigramaty), Doktor Ylachustus. 130 SPIS TRE�CI HOMER 5 HEZJOD 7 TALES 9 PITTAKOS . 11 SOLON 13 SAFONA .. 15 EZOP 17 KLEOBULOS 20 PITAGORAS 22 SIMONIDES 24 FOKILIDES 26 Heraklit 28 Ajshylos 30 PINDAR 32 SOFOKLES 34 EURYPIDES 38 PROTAGORAS 41 TUKIDYDES 42 DEMOKRYT SOKRATES 48 HIPOKRATES 50 KSENOFONT 52 SOKRATES 54 PLATON 57 ANTYFANES 61 ARYSTOTELES 63 DEMOSTENES 66 TEOFRAST . 68 MENANDER 69 EPIKUR 73 TEOKRYT .. 75 PLUTARCH . 77 EPIKTET .. 79 DIONISIOS SOLOMOS . . 82 IOANNIS FILIMON 84 ANDREAS LASKARATOS . 86 DIMITRIOS KAMBUROGLU 87 KOSTIS PALAMAS 89 POLIYIOS DIMITRAKOPULOS 91 NIKOS KAZANTZAKIS . . 93 KONSTANTINOS TSATSOS 100 GIORGOS SEFERIS 102 YANNIS RITSOS 104 ODISSEAS ELITIS . 106 IASON EYANGELU 108 TAKIS ANTONIU . 113 PRZYS�OWIA LUDOWE 116 POS�OWIE: MA�O S��W DU�O TRE�CI 125 NOTY O AUTORACH 127 Redaktor: Bronis�aw Kledzik Redaktor techniczny: Boles�aw Szwengler Korektor: Aldona Brocka Printed in Poland WYDAWNICTWO POZNA�SKIE � POZNA� 1989 Wydanie I. Nak�ad ��czny 79.700 + 300 egz. w tym 59.900+ 100 egz. oprawa broszurowa, 19.800 + 200 egz. oprawa ca�opapierowa. Ark. wyd. 3,9; ark. druk. 5,5. Zam�wienie nr 62/88 K-8/267 Zlecenie 70677/88 Pozna�skie Zak�ady Graficzne im. M. Kasprzaka Pozna�, ul. P. Wawrzyniaka 39