tytu�: "SFINKS - Tajemnice historii" Pod redakcj� Hansa-Hristiana Hufa Tytu� orygina�u: Sphinx. Geheimnisse der Geschichte pRZEK�AD Andrzej Posmyk: Pa�stwo Kr�la Minosa Hannibal u bram Rzymu Dobros�aw Dowiat-Urba�ski: Kleopatra - ostatni u�miech faraon�w Hunowie podbijaj� Europ� W poszukiwaniu Bursztynowej Komnaty Opracowanie map: Halina Szajor Redakcja typograficzna i graficzna wydania polskiego: Jerzy Ku�mierz Ok�adka: Bogus�aw Trybus Sk�ad i �amanie: Pracownia Komputerowa B.R. Wydanie I, sierpie� 1994 by Gustav Lubbe Verlag GmbH, Bergisch Gladbach 1996 for the Polish edition by Videograf II, Katowice Spis tre�ci Pa�stwo Kr�la Minosa Michael Gregor Kreta - raj utracony * Labirynt Minotaura * Pa�ac Kr�la Minosa * Minotaur czy potw�r? * Z�ote czasy Krety * Zagadkowe pismo z Fajstos * Pa�ac umar�ych * Gdzie rodz� si� bogowie * Ofiary z ludzi w Anemospilii * Kl�twa bog�w czy dzie�o ludzkie * Nar�d wojow- nik�w * Upadek Kr�lestwa Minojskiego Hannibal u bram Rzymu Heiner Stadler O bajkach i mitach * Najbogatsze miasto �wiata * M�odzie� na wojnie * Awans na naczelnego wodza * Wypowiedzenie wojny * Dro- ga na Wsch�d * Atak przez Itali� * Drugi rok wojny * Kanny * Kar- ta~na * Demoralizacja zwyci�zcy * Hannibal u bram Rzymu * Upadek * Epilog Kleopatra - ostatni u�miech faraon�w Niespodzianka * Pa�ace na dnie morza * Niezwyk�e odkrycie * Z�ote miasto * Imperator kobieciarz * Podr� kochank�w * Tytu� * S�awni przodkowie Kleopatry * "Nienawidz� kr�lowej" * Zapach Orientu * Misteria dionizyjskie * Nowe monety * Wsch�d przeciw Zachodowi * Zdraiczyni * Zmierzch bog�w * Kim by�a Kleopatra? Hunowie podbijaj� Europ� Jens-Peter Behrend i Eike Schmitz Inwazja ze Wschodu * Zrodzeni na bagnach * Niezwyk�a bro� * Mi�- so pod siod�em * Wielka w�dr�wka * Narodziny bohatera * Krew za z�oto * Umar� kr�l... * Obj�cie w�adzy * "Postrach ca�ego �wiata" * Granice w�adzy * Bitwa na Polach Katalaunijskich * Ku zag�adzie * �mier� w noc po�lubn� * Op�akiwani krwi� wojownik�w * Zmierzch imperium W poszukiwaniu Bursztynowej Komnaty Ulrich Lenze i Nina Steinhauser �lady * Morskie z�oto * Prezenty podtrzymuj� przyja�� * Rabunek na rozkaz Fiihrera * Pocz�tek sensacji * "Gor�czka bursztynu" w Stasi * Cuda trwaj� nieco d�u�ej * Zeznania gauleitera Kocha * Tajemnica Borysa Jelcyna * Kto szuka, ten znajduje? Wydanie I, sierpie� 1998 Spis tre�ci T�sknota za nie�miertelno�ci�. Ramzes - ulubieniec bog�w Hans-Christian Huf 8 Droga do w�adzy y Wojna i pok�j y Pan haremu y Umar� kr�l, niech �yje kr�l y Nowa rezydencja y Gigantyczne plany budowlane y Naj- pi�kniejszy gr�b dla najpi�kniejszej y Najwi�kszy gr�b dla najwi�k- szego y Wiecznie m�ody y Dom wieczno�ci y Boski spok�j zostaje zak��cony Polowanie na ludzi w imi� Boga Ingo Hermann Atak przesz�o�ci y Zab�jstwa dzieci w jaskini La Guardia y Brat Tomasz y Duch czasu y Od Adama i Ewy y Inkwizytor i kr�lowa y Po�wi�cone p�omienie stos�w y Autodafe - "Akt wiary" y Od heretyk�w do czarownik�w i czarownic y Biblia tych, kt�rzy poluj� na ludzi y Jezuita przeciw polowaniu na czarownice y Codzienna praktyka y Codzienny strach y M�ka wspomnie� "Zabijcie t� dziwk�" - sprawa Marii Stuart Ulrich Lenze i Nina Steinhauser Kapitulacja y M�oda kr�lowa y Szkocka mademoiselle y Na tronie Szkocji y Maria potrzebuje m�a y Zgubna decyzja? y Droga odwrotu? y W niewoli y Epilog Siedem cud�w �wiata Giinter Klein Wielka Gra - fina�owe pytania y Zapomniane cuda? y Sic transit gloria mundi y Magiczna si�demka y Kryszta�y na pustyni y Zniszczone marzenia y T�sknota za wieczno�ci� y Orygina� czy imitacja? y Gor�cz- ka podr�y y Drogi i mury y Nie pom�g� nawet cud �wiata y Raj na ziemi y Obalony b�g S�o�ca y Tajemnice morskich g��bin y Narodziny bog�w y Piek�o p�omieni y �y� w ludzkiej pami�ci y Nowe cuda �wiata Neron - mowa obro�cza w sprawie bestii Martin Papirowski Sprawca czy ofiara? y Oskar�enia y Lata m�odzie�cze boga y Od syna do w�adcy y Morderca z mi�o�ci y Strateg pokoju y Piek�o y Z�oty Dom y Spisek y Artysta y Epilog Magik na smoczym tronie. Pierwszy Cesarz Chin i jego gr�b Bernd Liebner i Cheng Wei Atrakcja turystyczna y �r�d�a y Zjednoczenie kr�lestwa y Ostatnia inspekcja y Eliksir nie�miertelno�ci y �mier� naturalna? y 7 000 gli- nianych wojownik�w broni tajemnicy WST�P OD MARCO POLO DO RASPUTINA SPIS TRE�CI Burza nad Azj�. Aleksander Wielki zdobywa �wiat )ens-Peter Behrend, Eike Schmitz Bojownik o zjednoczenie * Narodziny boga * Ucze� Arystotelesa * KR�lob�jstwo * Obj�cie w�adzy * Na podb�j Azji * Mistrz propagan- dy * Organizacja i planowanie * Znaki i symbole * Decyduj�ca bitwa pod Issos * Skarby Orientu * Faraon i potomek bog�w * Pan Azji * Babilo�ska rozpusta * Persepolis w ogniu * �mier� Dariusza * Gniew Aleksandra bogini g�o�... * Wojna podjazdowa * Spiskowcy i zamachowcy * Koniec �wiata * Wojna nad Indusem * Decyzja w d�ungli * Ranny, lecz nieugi�ty * Marsz �mierci przez pustyni� * Wesele i �mier� Wikingowie - przybysze z krainy ch�od�w Giinther I(lein Dzielni wojownicy * Ch��d i n�dza * Genialny wynalazek * Na morzu * Historia pewnego sukcesu * Szcz�liwe �ycie * Wyspa ognia i lodu * Wci�� naprz�d * Drogi przez morskie pustkowie * Zagadka Win- landii * Wielka mistyfikacja * Moda na wiking�w * Odkrycie na pustkowiu * �wiatowe targowisko mi�dzy dwoma morzami * Tajem- nica wydarta otch�aniom * Bratob�jcze wojny zryderyk II Michael Gregor Zamek pe�en tajemnic * Mistyka liczb * Wirtualna wizyta u cesarza * Brama do wieczno�ci * Tyran Sycylii * Wzlot or�a * Mi�dzy Wscho- dem a Zachodem * Droga do w�adzy * Mecenas nauki * W skarbcu Watykanu * ZaGiniony manuskrypt * Kl�twa Po�udnia * Morderca �on czy ulubieniec kobiet? * Tajna bro� papie�a * Kto jest pierwszy po Bogu? * Upadek dynastii Stauf�w * Ratunek dla mumii Fantastyczne podr�e Marco Polo Hans-Christian Huf "II Milione", czyli po�owa prawdy * Wenecja, miasto �w. Marka * Je�d�cy Apokalipsy czy niebia�ski raj? * Kto odkry� Chiny? * Kto napisa� "Dziwy �wiata"? * Tajemnicza misja * Na jedwabnym szlaku * Chanba�yk - stolica chana * O dziwnych zwyczajach i dwuno�nych w�ach * Raj na ziemi * Droga powrotna * Prawda o "II Milione"? Lukrecja i r�d Borgi�w w Watykanie Ingo Hermann Przy grobie ksi�nej * Kim jest Lukrecja? * Co za cz�owiek... * Pod presj� Savonaroli * Z�y braciszek Lukrecji * Cezar, Machiavelli i racja stanu * Epoka pe�na sprzeczno�ci * Narodziny legendy * D�wiganie kl�twy * Papie� - ofiar� swoich dzieci? * Sprawcza si�a legend * Sprawcza si�a oskar�enia * Sprawcza si�a ksenofobii * Sprawcza si�a antyfeminizmu * Sprawcza si�a zazdro�ci * Epilog nad grobami w Ferrarze Rasputin - "�wi�ty demon" na dworze car�w Ulrich Lenze, Nina Steinhauser Zw�oki pod lodem * Ch�opiec z Syberii * Ch�opak z Petersburga * Niepoj�te zauroczenie * Rasputin na dworze carskim * U szczytu pot�gi * Nieszcz�cie nad Rosj� * "Je�li co� mi si� stanie" sfinks TAJEMNICE HISTORII Dla cz�owieka z jego wrodzon� ciekawo�ci� zar�wno zdarze� przy- sz�ych, jak i minionych, obcowanie z tym, co si� kiedy� wydarzy�o, jest fundamentem samopotwierdzenia, ci�g�o�ci i kultury. Nurtuj� nas odwieczne pytania: kim jeste�my? sk�d pochodzimy i dok�d zmierzamy? Historia jest pr�b� rekonstrukcji d��eniem do stworzenia pozornej jedno�ci pomi�dzy przesz�o�ci�, tera�niejszo�ci� i przy- sz�o�ci�. Nie wszystkie zwi�zki pomi�dzy zdarzeniami, postaciami, przed- si�wzi�ciami, triumfami i katastrofami, kt�re znamy jako cz�� historii ludzko�ci, zosta�y wyja�nione. Na tym w�a�nie polega magia prze- sz�o�ci. Celem tej publikacji nie jest w �adnym razie odtworzenie pe�nego ~obrazu historycznego z rozrzuconych przez wieki cegie�ek. Nie bez powodu symboliczny patronat nad ksi��k� sprawuje Sfinks. ��ࡱ�>�� 


����


������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������I�8�
bjbj����%�
��
��
��������]���������������
���������Z
\
\
\
\
\
\
$W�
K��
!�������
��������������Z
�������Z
���Z
��Z
���Q�#���
���Z
W POSZUKIWANIU BURSZTYNOWEJ KOMNATY Z
LADY Niestety - gB
os w sB
uchawce jest uprzejmy, lecz stanowczy - ge- neraB
nie przyjmie nas w domu. Nie, adresu te|
nie dostaniemy. GeneraB
jest w koD
cu wci
|
w posiadaniu wielu tajemnic paD
stwo- wych, chocia|
nie peB
ni ju|
|
adnej oficjalnej funkcji. Wywiad�w nie udziela, a zwB
aszcza zagranicznym dziennikarzom. Jedyne miejsce, gdzie mo|
emy si
z nim spotka
, to kt�ry[
z mi
dzynarodowych hoteli. Filip Bobkow, byB
y dB
ugoletni zast
pca szefa KGB, pojawia si
w hallu moskiewskiego "Metropolu" minut
przed ustalon
godzin
. Nosi elegancki, ciemnogranatowy pB
aszcz, natomiast B
ysina czyni jego gB
ow
jeszcze wi
ksz
ni|
w rzeczywisto[
ci. Chcemy zapyta
go o losy zaginionego przed prawie 50 laty skarbu. GeneraB
nie ma w
tpliwo[
ci: "Bursztynowa komnata to nie zB
udzenie. Ona istnieje naprawd
". Po raz pierwszy w ci
gu dwuletnich poszukiwaD
od- nosimy wra|
enie, |
e kto[
tu wie wi
cej ni|
got�w jest powiedzie
. Historia legendarnego skarbu, kt�rego warto[

szacuje si
dzi[
na 250 milion�w marek, rozpocz
B
a si
blisko 300 lat temu. W�wczas to pewnemu wB
adcy wpadB
do gB
owy szaleD
czy pomysB
: wyB
o|
y
caB

komnat
bursztynem. Tak powstaB
"�smy cud [
wiata". W roku 1716 kr�l pruski Fryderyk Wilhelm I podarowaB
go Piotrowi Wielkiemu, carowi Rosji i wysB
aB
do Petersburga. Przez nast
pne 200 lat panowaB
a wok�B
skarbu cisza. Potem rozpocz
B
si
dramat, kt�rego zawiB
o[
ci nie rozwikB
ano do dzisiaj. Historia ta przypomina powie[

sensacyjn
, kt�rej pointy nie spos�b przewidzie
- poniewa|
ostatni rozdziaB
wci
|
jeszcze powstaje. Po raz ostatni widziano komnat
w 1944 r. w kr�lewcu*. Pod koniec wojny, gdy III Rzesza legB
a w gruzach, spB
on
B
a tak|
e Bursztynowa komnata, twierdz
niekt�rzy. A mo|
e przewieziona w bezpieczne miejsce, dotrwaB
a do naszych czas�w? Legendy na jej temat kr
|
yB
y jeszcze przed jej znikni
ciem. Fascy- nowaB
a ludzi r�|
nych epok - od czas�w feudalizmu do wsp�B
czes- no[
ci. Jednak silniej ni|
wspomnienie o rzeczywistej egzystencji kom- naty (niewielu ju|
jest takich, kt�rzy j
widzieli) rozpala umysB
y * kr�lewiec - Konigsberg (niem.), Kaliningrad (ros.). Odpowiedniej nazwy u|
ywa si
w odniesieniu do wydarzeD
historycznych. zagadka jej aktualnej kryj�wki. Poszukiwania ba[
niowych kosztow- no[
ci trwaB
y dziesi
tki lat, braB
y w nich udziaB
tajne sB
u|
by, politycy ze Wschodu i Zachodu, zawodowi poszukiwacze skarb�w i historycy, dziennikarze, awanturnicy i psychopaci. Czas nie zatarB
pami
ci o za- ginionym skarbie. Po okresach ciszy nowe pogB
oski pobudzaj
wyob- raz
ni
: wschodnioniemiecka Stasi wysyB
a setki agent�w rejestruj
c ich gor
czkowe poszukiwania w tomach akt, prezydent Jelcyn twier- dzi, |
e zna miejsce ukrycia klejnotu. Ale nawet koniec zimnej wojny nie pomaga w rozwikB
aniu tajemnicy. Im wi
cej czasu mija od zagi- ni
cia komnaty, tym wi
ksze s
spekulacje na temat jej znikni
cia z kr�lewca. kto si
do tego przyczyniB
? Specjalna jednostka SS, kt�rej czB
onkom zamkni
to potem usta, ju|
na zawsze? Stalinowscy B
owcy trofe�w, kt�rzy zaprzeczaj
istnieniu komnaty, jak przez prawie pi

dziesi
t lat wypierali si
posiadania skarbu kr�la Priama? Zawo- dowi szabrownicy, czy zwyczajni rabusie, wykorzystuj
cy chaos ostat- nich tygodni wojny? A mo|
e byB
y amerykaD
ski oficer, kt�ry dzi[
w Teksasie, w prywatnym bunkrze, wyB
o|
onym bursztynem popija swe ostatnie whisky? Wynaj
tym od rosyjskiej te- lewizji samochodem jedziemy w kierunku morza, nad Zalew KuroD
ski. Poniewa|
spaliny z niezna- nych powod�w przedostaj
si
do [
rodka wozu, musimy pomimo chB
odu otworzy
okna. Chmury zwieszaj
si
nisko, niebo, ziemia i woda zlewaj
si
w szar
caB
o[

. Na kr�tko pojawia si
sB
oD
ce, ukazuj
c surowe pi
kno tego kraju i ostry kontrast, jaki stanowi jasna plama pla|
y na tle ciemnogranatowego morza i bujnej zieleni wy- brze|
a. Tu wB
a[
nie znajduj
si
najbogatsze na [
wiecie zB
o|
a jantaru. Dzisiaj olbrzymie koparki przebijaj
si
przez 30-40 metrow
warstw
gliny, wydobywaj
c jantar metod
odkrywkow
. Indywidualne, prywatne poB
owy drogocennego sukcynitu s
na rosyjskim wybrze|
u zabronio- ne. Mimo to czasami widuje si
o brzasku m
|
czyzn, kt�rzy, stoj
c po kolana w wodzie, zarzucaj
siatki w poszukiwaniu "morskiego zB
ota". Podczas burz i sztorm�w morze szczeg�lnie ch
tnie wyrzuca na brzeg swoje bogactwo. Kilkaset metr�w dalej czujemy si
nagle jakby przeniesieni w czasy dziewi
tnastowiecznej gor
czki zB
ota. Kilkoro biedak�w i chmara zaniedbanych dzieci przeczesuj
goB
ymi r
kami [
cieki wypB
ywaj
ce z przetw�rni bursztynu, wyB
awiaj
c mikroskopijne odB
amki, kt�re prze[
lizn
B
y si
przez sita. Za te okruchy mo|
na dosta
od turyst�w troch
twardej waluty - a tylko ona si
tutaj liczy. MORSKIE ZA
OTO Czym jest - albo czym byB
a - Bursztynowa komnata? W 1912 r. rosyjski historyk sztuki S.N. Wilckowski pisaB
o niej: " .. to prawdziwe cudo, nie tylko ze wzgl
du na warto[

surowca, kunsztowne wyko- nanie i lekko[

formy - ale gB
�wnie dzi
ki pi
knemu, raz ciemnemu, raz jasnemu, ale zawsze ciepB
emu odcieniowi bursztynu, kt�ry nadaje caB
o[
ci niewypowiedziany urok. Wszystkie [
ciany sali pokryte s
mozaik
z wypolerowanych kawaB
k�w bursztynu, r�|
norodnych co do wielko[
ci i ksztaB
tu... Poprzez wyrzez
bione w bursztynie wypukB
e obramowania [
ciany podzielone s
na pola, kt�rych [
rodek zajmuj
alegoryczne wyobra|
enia czterech spo[
r�d pi
ciu ludzkich zmysB
�w". Powstanie zaginionego skarbu datuje si
na pierwszy rok osiem- nastego stulecia, a jego historia rozpoczyna si
tam, gdzie po 250 latach widziano go po raz ostatni - w Kr�lewcu. W roku 1701 ksi
|

Fryderyk III Hohenzollern, dziadek sB
ynnego Fryderyka Wielkiego, koronuje si
we wschodniopruskiej metropolii na pierwszego kr�la Prus. Podobnie jak p�z
niej Napoleon sam na- kB
ada koron
na gB
ow
- sobie i swojej maB
|
once. Fryderyk I, jak si
od tej pory tytuB
uje, osi
ga godno[

kr�lewsk
bez wojen z s
- siadami - rzecz niezwykB
a jak na owe czasy. Pierwszy kr�l pruski nie jest wybitnym m
|
em stanu. Bardziej ni|
polityk
kocha sztuk
i kultur
oraz wszelki mo|
liwy przepych. To utracjusz, wzoruj
cy si
zazdro[
nie na manii wielko[
ci dworu francuskiego. Same uroczysto[
ci koronacyjne trwaj
sze[

miesi
cy i pochB
aniaj
bajoD
skie sumy z i tak ju|
pustawej paD
stwowej kiesy. Prusy nie posiadaj
przy tym prawie |
adnych bogactw naturalnych i w wi
kszym stopniu ni|
inne paD
stwa niemieckie zale|
ne s
od dobrej woli pot
|
nego s
siada - Rosji. Fryderyk I uwielbia ozdoby: berB
a, ordery... W Kr�lewcu, mie[
cie pruskich kr�l�w (w kt�rym Immanuel Kant sformuB
uje nast
pnie sw�j "imperatyw kategorycz- ny") [
wie|
o upieczony suwe- ren poznaje materiaB
, kt�remu do tej pory nie po[
wi
caB
wi
k- szej uwagi: bursztyn. Bursztyn pochodzi z morza, gB
�wnie z wybrze|
y BaB
tyku i nie jest niczym innym jak ko- paln
, skamieniaB

|
ywic
. Jego pocz
tki si
gaj
pierwszych drzew iglastych na planecie Ziemia, pochB
oni
tych po mi- lionach lat przez morze. Potem nastaje epoka lodowcowa. Pi

dziesi
t milion�w lat dzieli powstanie bursztynu z pB
ynnej |
ywicy drzew iglastych od jego odkrycia jako kamienia ozdob- nego, zwanego odt
d "mors- kim zB
otem". St
d, z bursztynowego wybrze|
a, prowadziB
niegdy[
przez caB

Europ
wa|
ny szlak handlowy. W 1701 r., podczas uroczysto[
ci koronacyjnych w Kr�lewcu Fryderyk I zleciB
wykonanie z jantaru kilku precjoz�w. W drodze powrotnej do Berlina przychodzi mu do gB
owy zuchwaB
y i niesamowity pomysB
- pok�j w swej rezydencji chciaB
by wyB
o|
y
bursztynem. Szybko znaleziono wykonawc�w, materiaB
u byB
o jeszcze wtedy pod dostatkiem. Fryderyk nie szcz
dzi grosza. Mimo to prace trwaj
10 lat. Pocz
tkowo do dzieB
a bierze si
DuD
czyk Gottfried Wolffram, okazuje si
jednak za drogi. W koD
cu nieB
atwe zadanie dzieli mi
dzy siebie kilku artyst�w. Podobno jednym z nich byB
sB
awny Andreas Schliiter (miaB
yby na to wskazywa
charakterystyczne maski umieraj
- cych wojownik�w); pewne jest natomiast wsp�B
uczestnictwo gdaD
sz- czanina Goffina Tousseau, emigranta z Francji. Przedsi
wzi
cie pochB
a- nia olbrzymie sumy, rujnuje prawie pruski bud|
et. Wreszcie w 1711 r. gotowe pB
yty zostaj
zamontowane w naro|
nym pokoju na trzecim pi
trze berliD
skiej rezydencji, w tzw. "palarni", gdzie kr�l zwykB
byB
prowadzi
przy fajce pogaw
dki z go[

mi i wybranymi dworzanami. (Od redakcji: na Bursztynow
komnat
skB
adaB
o si
wiele element�w: kartusze, ramy obraz�w, medaliony, herby, pB
askorzez
by przedstawia- j
ce sceny biblijne, pos
gi bogini rzymskich Minerwy i Pomony.) Palarni jak i reszty paB
acu nie mo|
na niestety zwiedzi
. Cz
[

budowli, kt�ra przetrwaB
a wojn
i nadawaB
a si
do restauracji, padB
a w 1950 r. ofiar
trzynastu ton dynamitu - wysadzona w powietrze na polecenie �wczesnego szefa SED* Walthera Ullbrichta, jako symbol pruskiego militaryzmu. Na jej miejscu stoi dzi[
olbrzymia makieta przedstawiaj
ca fasad
zamku. Wsparta na rusztowaniach ma 120 m dB
ugo[
ci i 30 m wysoko[
ci i reklamuje projekt odbudowy historycz- nego gmachu. kosztowna okB
adzina [
cian, dodaj
ca paB
acowi od 1711 r. dodat- kowego blasku, to jedyne w swoim rodzaju dzieB
o barokowej techniki inkrustacyjnej. Tysi
ce bursztynowych pB
ytek o rozmaitych odcieniach, naklejonych na drewniane pB
yty, tworzy mozaik
z powtarzaj
cymi si
motywami: monogram Fryderyka I (Fridericus Rex) i pruski, her- bowy orzeB
. Oto najdro|
sza tapeta [
wiata. W rok p�z
niej Fryderyk umiera, na tron wst
puje jego syn, Fryderyk Wilhelm I. Ten dla odmiany jest bardzo sk
py - od momentu prze- j
cia przez niego wB
adzy w Prusach zaczyna si
oszcz
dzanie. Nowy kr�l unika wszelkiego przepychu, po [
mierci ojca sprzedaje zb
dne klejnoty. kocha za to wojsko, dlatego te|
przeszedB
do historii jako "kr�l-|
oB
nierz". PREZENTY PODTRZYMUJ
PRZYJAy
D
SB
ynny naro|
ny pok�j berliD
skiego zamku, zwany palarni
, uwiecz- niony zostaB
na pB
�tnie. Widzimy na nim Fryderyka Wilhelma I w kr
gu zaufanych - pali fajk
, popija wino, dyskutuje. Na pierwszym planie * SED - Sozialistische Einheitspartei Deutschlands (Socjalistyczna Partia jedno[
ci Nie- miec - NRD-owska partia komunistyczna malutka posta
- to p�z
niejszy Fryderyk Wielki. Z opisu pewnego dworzanina dowiadujemy si
, co dziaB
o si
w tej najbardziej eks- kluzywnej cz
[
ci kr�lewskich pokoi: " .. i pod
|
aj
do naro|
nej komnaty, gdzie niekiedy w towarzystwie jednej albo dw�ch dam pojawia si
te|
kr�l. Dziesi
ciu czy dwunastu oficer�w, szczeg�ln
B
ask
kr�lewsk
obdarzanych, tako|
si
tam znajduje. Graj
tedy|
w piqueta, I'hombre i trik-traka, pal
tytoD
. W owo miejsce przywoB
uje kr�l tych, kt�rym rzec chce co[
szcze- g�lnego - tak jak i mnie dwukrotnie tam przyby
poleciB
. Nie ma w tym towarzystwie nijakiego skr
powania, ka|
demu wolno siedzie
, jako |
e kr�l od nale|
nych mu oznak czci nieco odst
puje. O jedenas- tej wieczorem odprawia towarzystwo i udaje si
do swojej komnaty". A sam wB
adca powiada: "Tu dopiero jestem czB
owiekiem, tu wolno mi nim by
". Na obrazie widzimy jednak tylko goB
e [
ciany, Bursztynowej Kom- naty nie byB
o ju|
w�wczas w Berlinie, Fryderyk Wilhelm oddaB
j
w darze. A oto, jak do tego doszB
o: W 1716 przybywa z wizyt
car Piotr I, mB
ody monarcha, kt�ry chce zreformowa
swoje zacofane, prawie [
redniowieczne paD
stwo na zachodni
modB

. Wielkie europejskie metropolie bierze za wz�r dla swojej nowej stolicy - Sankt Petersburga, kt�ry ma sta
si
"oknem na Zach�d". Ludno[

nie chce jednak dobrowolnie osiedli
si
na nowym miejscu. Dopiero pod batami bezlitosnych nadzorc�w Sankt Petersburg dosB
ownie dz
wiga si
z bagien. W 1703, po roz- pocz
ciu rob�t, trzeba przede wszystkim umocni
grz
ski grunt. Praca w trudnych warunkach klimatycznych poci
ga za sob
tysi
ce ofiar. Dwie[
cie pi

dziesi
t razy powodzie niwecz
dzieB
o budow- niczych. Aby zapewni
staB
y dopB
yw siB
y roboczej, car postawiB
swych poddanych przed alternatyw
: albo p�jd
do wojska, albo b
d
pracowa
przy budowie stolicy. Przymus sprawia, |
e nawet szlachta i mieszczanie osiedlaj
si
w nowej metropolii. Piotr I to kapry[
ny despota. ku przera|
eniu swego dworu regularnie opuszcza ojczyzn
i wyrusza do zachodniej Europy, poznawa
tam- tejsze |
ycie i kultur
. Czasami podr�|
uje incognito. SB
awny staB
si
jego pobyt w Amsterdamie, gdzie - nie rozpoznany - zatrudniB
si
jako cie[
la w miejscowej stoczni. Na tym motywie osnute jest libretto opery "Car i cie[
la" Gustava Alberta Lortzinga. W drodze do Amsterdamu Piotr I zatrzymuje si
w 1697 r. na dworze ksi
|
nej Zofii w Hanowerze. Nie wy
wiczony w taD
cach (z wyj
tkiem kozackich) krzepko chwyta w salonowych pl
sach de- likatne biodra dam dworu i dziwi si
: "|
e |
ebra niemieckich niewiast s
tak twarde i |
e znajduj
si
nie w poziomym, lecz w pionowym poB
o|
eniu". Nie wie, |
e czuB
pod palcami fiszbinowe, paryskie gor- sety, a nie |
ebra niemieckich panien. W 1716 roku Piotr odwiedza Berlin, co ciekawe w do[

niezwykB
y spos�b. Przed bramami miasta przesiada si
z karety na zwykB
y w�z. Delegacja powitalna wiwatuje wi
c na cze[

pustego powozu, a tym- czasem car bocznymi uliczkami wje|
d|
a do pruskiej stolicy. Kiedy pewnego ranka razem z Fryderykiem Wilhelmem I spaceruje po berliD
skim zamku, wchodzi do palarni - i staje jak ra|
ony gromem. Zachwycony, daremnie szuka wB
a[
ciwych sB
�w, wie tylko jedno, musi mie
taki bursztynowy gabinet. Kr�l Prus decyduje si
szybko. Po- trzebuje cara jako sprzymierzeD
ca w wojnie ze Szwecj
, tak wi
c niezwykB
y prezent przypiecz
towuje prusko-rosyjskie przymierze. Panele zostaj
zdemontowane, zapakowane w osiemna[
cie skrzyD
i pod wojskow
eskort
przewiezione wod
i l
dem do Sankt Peters- burga. Tam zdobi
pocz
tkowo stary, a w sze[

lat p�z
niej nowy PaB
ac Zimowy. Jeszcze tego samego roku car wysyB
a 55 wysokich drab�w do Prus - b
d
sB
u|
y
w ulubionej gwardii "kr�la-|
oB
nierza". W 1755 r. komnat
czeka kolejna przeprowadzka. C�rka Piotra I El|
bieta poleca umie[
ci
j
w letniej rezydencji w Carskim Siole (dzisiejsze Puszkino). Piotr Wielki podarowaB
na pocz
tku stulecia �w pag�rkowaty teren - 25 km na pd.-zach. od Sankt Petersburga - swej |
onie, Katarzynie I. Zbudowany przez ni
w tajemnicy (aby sprawi
carowi niespodziank
) dwupi
trowy, wiejski dworek w ni- czym nie przypominaB
p�z
niejszego sB
ynnego paB
acu. Rozrzutna El|
bieta ka|
e sze[
ciokrotnie rozbiera
budowl
a|
do fundament�w i wznosi
na nowo - jeszcze wi
ksz
, jeszcze wspanialsz
. Prze- kazy m�wi
, |
e w podr�|
ach z Petersburga do Carskiego SioB
a to- warzyszyB
a jej dwudziestoczterotysi
czna [
wita, dz
wigaj
c umeblo- wanie i sprz
ty. Rozmiary sali w ukoD
czonym w 1752 r. paB
acu katarzyny ( 10,55 na 10,5; 6 metr�w wysoko[
ci) s
o wiele za du|
e, by mo|
na j
byB
o wypeB
ni
istniej
cymi panelami. "Boazeria" zostaje wi
c uzupeB
niona o dalsze mozaiki i 24 weneckie lustra - powstaje fantastyczna (niekt�rzy m�wi
: kiczowata mieszanka pruskiego baroku z rosyjskim rokokiem. Pochodz
cy z WB
och nadworny architekt Bartolomeo Ras- trelli i sze[
ciu jego wsp�B
pracownik�w potrzebowali na to B

cznie o[
miu lat. Lustra i trzy wielkie okna tworzyB
y we wn
trzu caB

gam
[
wietlnych refleks�w. Wieczorem, gdy w |
yrandolach i kinkietach zapalano [
wiece, caB
o[

sprawiaB
a niezapomniane wra|
enie. Rozmawiali[
my z dwojgiem miB
o[
nik�w sztuki, kt�rzy w Carskim Siole widzieli komnat
na wB
asne oczy. "NiezwykB
y, ba[
niowy, jedyny w swoim rodzaju [
wiat" -wspomina dB
ugoletni ambasador radziecki w Bonn, Walentin Falin. "Widok tego skarbu wzbudziB
we mnie prze- konanie, |
e w |
yciu mo|
e by
co[
naprawd
pi
knego". Pochodz
ca z Prus Wschodnich hrabina Marion Donhoff, wydawca tygodnika "Die Zeit" trafia w sedno: "Przede wszystkim podziw, |
e co[
podob- nego mo|
na zrobi
z bursztynu. Chyba to wB
a[
nie najbardziej przy- czyniB
o si
do powstania legendy, jak
owiana jest Komnata. Gdyby to byB
jakikolwiek inny materiaB
, u|
ywany jako okB
adzina [
cian czy podB
�g - ale bursztyn... ByB
o w tym co[
niesamowicie nowego i niepoj
tego". RABUNEK NA ROZKAZ FUHRERA Dzisiaj ta niegdy[
najpi
kniejsza sala carskiego paB
acu stoi pusta. Rozbrzmiewaj
w niej gB
osy rosyjskich przewodnik�w oprowadzaj
- cych turyst�w z Zachodu: "Teraz znajdujemy si
w Bursztynowej Komnacie". Odrestaurowany jest tylko sufit, wszystko inne trzeba sobie wyobrazi
. Przewodnik wyja[
nia: "Kosztowna okB
adzina [
cian zostaB
a usuni
ta podczas wojny. Nie wiadomo, gdzie si
znajduje". "PodB
o[

" - mruczy pod nosem starszy turysta z Niemiec. Usta- wiamy lampy, aby sfilmowa
sal
. Ka|
dy metr, kt�ry obejmujemy kamer
kosztuje dodatkowe dewizy, ka|
dy nasz krok obserwuje podejrzliwie caB
y zast
p stra|
nik�w, chocia|
przecie|
Niemcy ju|
przed 50 laty ogoB
ocili to pomieszczenie. ZB
ocisty klejnot pozostaB
w paB
acu prawie 200 lat, przetrwaB
I wojn
[
wiatow
i rewolucj
paz
dziernikow
, b
d
c uczt
dla oczu dostoj- nych go[
ci, dworzan i wreszcie obywateli radzieckich. W 1941 r. potomkowie Fryderyka odbieraj
jego wielkoduszny prezent. Ju|
w trzy tygodnie po rozpocz
ciu "Operacji Barbarossa" (kryptonim napadu na ZSRR) 15 lipca 1941 r. dywizje Hitlera staj
u bram Leningradu. Obl
|
enie miasta, kt�remu przywr�cono teraz pierwotn
nazw
Sankt Petersburg, trwaB
o 900 dni. Ani jednemu niemieckiemu |
oB
nierzowi nie udaB
o si
przekroczy
granic miasta, jednak zdobyli car skie SioB
o. Miejscowo[

od 1937 r. nazywa si
zreszt
Puszkino - na cze[

najbardziej rosyjskiego z wszystkich rosyjskich poet�w, kt�ry tu wB
a[
nie ucz
szczaB
do liceum. "Wielki PaB
ac" znalazB
si
na linii frontu. Rosyjska bomba zniszczyB
a olbrzymi
sal
, poB
o|
on
tu|
obok Bursztynowej Komnaty. Niemiecki ostrzaB
dopeB
niB
spustoszenia - lecz Komnata cudem ocalaB
a. W wiel- kim po[
piechu, prowizorycznie tylko przykryto [
ciany deskami. Wiatr i deszcz swobodnie hulaB
y po paB
acu - podobnie jak niemieccy |
oB
dacy. Gdy ju|
nasycili si
pornograficzn
kolekcj
Katarzyny Wiel- kiej, zacz
li dobiera
si
do "�smego cudu [
wiata". Kapitan Hans Hunsdorfer uwa|
a, |
e tylko jego przybycie ocaliB
o skarb przed dewas- tacj
. "Sporo ju|
pozrywali ze [
cian - opowiada p�z
niej - przy- mierzali si
wB
a[
nie do luster i malowideB
na ko[
ci sB
oniowej. Mu- siaB
em przep
dzi
dw�ch podoficer�w, kt�rzy pr�bowali wyr
ba
sobie bagnetami maB
e pami
tki. Tak nie mo|
na powiedziaB
em im, to przecie|
wielkie dzieB
o sztuki". "MaB
e pami
tki" to dopiero pocz
tek. Teraz przyszB
a kolej na rabusi�w wi
kszego kalibru. MarszaB
ek Rzeszy Hermann Goring wi- dziaB
by ch
tnie "jantarowy cud" w swojej wiejskiej rezydencji karin- hall, albo w innej ze swych siedmiu posiadB
o[
ci. Minister spraw zagranicznych Joachim von Ribbentrop chciaB
by u|
y
tego dzieB
a jako asa atutowego w przyszB
ych rokowaniach pokojowych ze Zwi
zkiem Radzieckim. Naczelne dow�dztwo Wehrmachtu te|
ma swoje plany, ch
tnie uczyniB
oby z niezwykB
ej zdobyczy gB
�wn
atrakcj
planowa- nego Muzeum SiB
Zbrojnych. Na osobiste polecenie Hitlera grasuje natomiast w okupowanych krajach "Sztab Interwencyjny reichsleitera Rosenberga" i "zabezpiecza" odnalezione dzieB
a sztuki. Od pocz
tku wojny istnieje tzw. "Misja Specjalna Linz". Hitler chce stworzy
tam muzeum, przewy|
szaj
ce ogromem i bogactwem kolekcji wszystkie inne muzea [
wiata. Po rozpocz
ciu dziaB
aD
zbrojnych plan zbudo- wania "niemieckiego Rzymu" jeszcze bardziej si
poszerza. Po "o- statecznym zwyci
stwie" wszystkie dobra kulturalne Europy maj
zosta
na nowo podzielone, a dzieB
a pochodz
ce z tzw. germaD
skich stref wpB
yw�w - przewiezione do Niemiec. Ze wszystkich zaj
tych obszar�w Hitler ka|
e wywozi
dzieB
a sztuki uznane przez narodowych socjalist�w za warto[
ciowe. Wyb�r odbywa si
na podstawie wielo- tomowych "katalog�w fiihrera", kt�re sporz
dziB
dla wodza dyrektor generalny Galerii DrezdeD
skiej, Hans Posse. W razie w
tpliwo[
ci niedoszB
y malarz osobi[
cie decyduje o losie zagarni
tych obraz�w, rzez
b, a nawet ksi
|
ek, dywan�w i broni. Czy na li[
cie trofe�w fi- gurowaB
a te|
Bursztynowa Komnata? Trudno powiedzie
, nie za- chowaB
y si
bowiem dokumenty na ten temat, ale mo|
na przypusz- cza
, |
e tak byB
o. Propaganda hitlerowska maskowaB
a konfiskaty hasB
em "SB
u|
ba bezpieczeD
stwa ratuje skarby kultury przed zniszczeniem" - drwi
c w |
ywe oczy z konwencji haskiej, kt�ra przewiduje wprawdzie ewa- kuacj
dzieB
sztuki z obszar�w przyfrontowych, ale nie przywB
asz- czanie ich sobie. Powr�
my do paB
acu w Carskim Siole. W ci
gu 36 godzin SS demontuje komnat
i wywozi j
w 24 skrzyniach do Rzeszy. Wpis w dzienniku 50 korpusu z 14 paz
dziernika 1941 r. brzmi: "Transport zabez