1900
Szczegóły |
Tytuł |
1900 |
Rozszerzenie: |
PDF |
Jesteś autorem/wydawcą tego dokumentu/książki i zauważyłeś że ktoś wgrał ją bez Twojej zgody? Nie życzysz sobie, aby podgląd był dostępny w naszym serwisie? Napisz na adres
[email protected] a my odpowiemy na skargę i usuniemy zabroniony dokument w ciągu 24 godzin.
1900 PDF - Pobierz:
Pobierz PDF
Zobacz podgląd pliku o nazwie 1900 PDF poniżej lub pobierz go na swoje urządzenie za darmo bez rejestracji. Możesz również pozostać na naszej stronie i czytać dokument online bez limitów.
1900 - podejrzyj 20 pierwszych stron:
tytu�: "Kr�gos�up w stresie"
autor: Andrzej Rakowski
Jak pokona� b�l i jego przyczyny
GWP - GDA�SKIE WYDAWNICTWO PSYCHOLOGICZNE Gda�sk 1994
Copyright � 1994
by Andrzej Rakowski & Gda�skie Wydawnictwo Psychologie!
Wszystkie prawa zastrze�one. Ksi��ka ani jej cz�� nie mo�e by�
przedrukowywana ani w �aden inny spos�b reprodukowana
powielana mechanicznie, fotograficznie, elektronicznie
lub magnetycznie, ani odczytywana w �rodkach masowego
przekazu bez pisemnej zgody autora lub
Gda�skiego Wydawnictwa Psychologicznego
Wydanie pierwsze
Redakcja: Aleksandra Mucek, El�bieta Babi�ska
Opracowanie graficzne: Jaros�aw Czarnooki
ISBN 83-85416-26-9
Druk: Drukarnia Wydawnictw Naukowych S. A.,
90-450 ��d�, ul. �wirki 2
Gda�skie Wydawnictwo Psychologiczne
81-826 Sopot, ul. �eromskiego 11 A, tel./fax 51-61-04
SPIS TRE�CI
PRZEDMOWA ..................................................... 9
OD AUTORA ...................................................... 11
CZʌ� PIERWSZA.
ZESPO�Y ZABURZE� CZYNNO�CIOWYCH NARZ�D�W RUCHU ...... 17
1. Zaburzenia czynno�ci ruchowych staw�w kr�gos�upa
oraz staw�w ko�czyn .............................................. 19
1.1. Zaburzenia czynno�ci ruchowych staw�w, r�wnowaga statyczna
staw�w i mi�ni .............................................. 19
1.1.1. Zaburzenia czynno�ci ruchowych staw�w .................... 19
1.1.2. R�wnowaga statyczna staw�w i mi�ni. Blokada stawu ......... 20
1.2. Podra�nienie tkanki ��cznej i mi�niowej, okostnej oraz sk�ry
i tkanki podsk�rnej ............................................ 22
1.2.1. Podra�nienia tkanki ��cznej oko�ostawowej ................... 23
1.2.2. Podra�nienie mi�ni ..................................... 24
1.2.2.1. B�l ............................................ 24
1.2.2.2. Podwy�szony tonus mi�niowy ...................... 24
1.2.2.3. Przeci��enia statyczne mi�ni ...................... 25
1.2.2.4. Skutki przeci��enia statycznego mi�ni .............. 27
1.2.3. Podra�nienie okostnej .................................... 29
1.2.4. Podra�nienie sk�ry i tkanki podsk�rnej ...................... 31
2. Wskazania i przeciwwskazania w terapii manualnej
oraz autoterapii dolegliwo�ci odkr�goslupowych ........................ 32
2.1. Wskazania. Zwyrodnienie staw�w. Dyskopatia ..................... 32
2.2. Przeciwwskazania ............................................ 34
2.3. Wiek chorego a terapia r�czna i autoterapia ........................ 34
3. Zaburzenia czynno�ci ruchowych kr�gos�upa i miednicy
oraz wynikaj�ce z nich dolegliwo�ci................................... 36
3.1. Zespo�y przeci��eniowe kr�gos�upa i miednicy ...................... 36
3.1.1. Przeci��enia w obr�bie miednicy ........................... 37
3.1.1.1. Podra�nienia wi�zade� miednicy .................... 38
3.1.1.2. Podra�nienie mi�ni miednicy ...................... 45
3.1.1.3. Zaburzenia ruchomo�ci stawu biodrowego.
Zmiany zwyrodnieniowo-zniekszta�caj�ce
staw�w biodrowych (coxarthrosis) ................... 48
3.1.1.4. Zapobieganie zaburzeniom czynno�ciowym
jako profilaktyka zwyrodnienia staw�w biodrowych ..... 51
3.1.2. Zniekszta�cenia naturalnych krzywizn kr�gos�upa ............. 55
3.1.2.1. Zesp� hiperlordozy l�d�wiowej ..................... 57
3.1.2.2. Zesp� hiperlordozy szyjnej ......................... 65
3.1.2.3. Dyslordoza l�d�wiowa
- sp�aszczenie kr�gos�upa l�d�wiowego ............... 69
3.1.3. Nadruchomo��.......................................... 72
3.2. Objawy kliniczne zespo��w korzeniowych .......................... 72
3.2.1. Ma�e uszkodzenie mi�dzykr�gowe (wg Maigne'a) ....... 75
3.2.1.1. Zaburzenia koordynacji jednostki ruchowej kr�gos�upa .. 76
3.2.1.2. Przyczyny ma�ego uszkodzenia mi�dzykr�gowego ...... 77
3.2.1.3. Dolegliwo�ci spowodowane ma�ymi uszkodzeniami
mi�dzykr�gowymi ................................ 78
3.2.1.4. Blokada �r�ddyskowa j�dra galaretowatego ........... 82
3.2.2. Wypadni�cie j�dra galaretowatego dysku mi�dzykr�gowego
Dyskopatia ............................................ 84
3.2.2.1. Dolegliwo�ci towarzysz�ce wypadni�ciu j�dra
galaretowatego na poziomie L4/L5 i Ls/Si ............. 85
3.2.2.2. Rokowania w terapii r�cznej dyskopatii............... 86
3.2.2.3. Leczenie dyskopatii............................... 87
3.3. Zespo�y psychogenne .......................................... 88
3.3.1. Skutek psychogenny w narz�dach ruchu ..................... 88
3.3.1.1. Zaburzenia napi�cia mi�niowego ................... 89
3.3.1.2. Wady postawy cia�a jako skutek psychogenny ......... 89
3.3.1.3. Zaburzenia koordynacji czynno�ci oddechowych
jako skutek psychogenny ........................... 91
3.3.2. Dlaczego zespo�y psychogenne? ............................ 92
3.3.3. Cz�owiek jako jedno�� psychofizyczna ....................... 93
3.3.4. Terapia skutk�w psychogennych ........................... 96
3.3.4.1. Motywacje do podj�cia terapii lub autoterapii .......... 97
3.3.4.2. Umowa terapeutyczna ............................ 98
3.4. Skutki przeci��enia statycznego w narz�dach ruchu ................. 99
CZʌ� DRUGA. BADANIE, AUTOBADANIE, DIAGNOZ�,
AUTODIAGNOZA, AUTOTERAPIA ................................ 101
4. Zespo�y korzeniowe - badanie, diagnoza, autoterapia ................... 103
4.1. Ruchomo�� kr�gos�upa - badanie. Mobilizacje czynne ............... 104
4.1.1. Graficzny obraz ruchomo�ci kr�gos�upa ...................... 104
4.1.2. Badanie ruchomo�ci kr�gos�upa szyjnego i l�d�wiowego ........ 106
4.1.3. Zasada bezbolesno�ci i ruchu przeciwnego .................. 109
4.2. Mobilizacje czynne kr�gos�upa .................................. 110
4.2.1. Seans zabiegowy mobilizacji czynnych ...................... 111
4.2.2. Zasady mobilizacji czynnych kr�gos�upa .................... 114
4.2.2.1. Zasada ��czenia kierunk�w ....................... 114
4.2.2.2. Zasada progresywno�ci ........................... 116
4.2.2.3. Zasada symetryczno�d ........................... 117
5. Zespo�y przeci��eniowe - badanie, diagnoza, autoterapia ................ 121
5.1. Pr�ba Laseque'a ............................................. 122
5.1.1. Norma ................................................ 122
5.1.2. Pseudo-Laseque: przykurcz prostownik�w biodra
lub/oraz zginaczy kolana ................................. 122
5.1.3. Zesp� korzeniowy rzekomy rejonu piersiowo-l�d�wiowego,
l�d�wiowego oraz l�d�wiowo-krzy�owego .................... 122
6
5.1.4. Zesp� korzeniowy rzeczywisty (lumbago,
zapalenie wielonerwowe, rwa kulszowa ..................... 124
5.1.5. Dyskopatia (wypadni�cie j�dra mia�d�ystego) ............... 124
5.1.6. Nadmierny zakres ruchu w pr�bie Laseque'a ................ 125
5.2. Odzyskiwanie r�wnowagi statycznej
- zasady post�powania docelowego .............................. 125
5.2.1. Poizometryczna relaksacja mi�ni ......................... 125
5.2.2. Trening si�owy wzmacniaj�cy mi�nie os�abione .............. 127
5.3. Poizometryczna relaksacja wi�zade� i mi�ni
oraz mobilizacje staw�w w zespo�ach przeci��eniowych miednicy ...... 128
5.3.1. Autoterapia podra�nienia wi�zade� krzy�owo-biodrowych ...... 128
5.3.2. Autoterapia podra�nienia wi�zad�a krzy�owo-guzowego ....... 130
5.3.3. Autoterapia podra�nienia wi�zad�a biodrowo-l�d�wiowego ..... 131
5.3.4. Autoterapia podra�nienia wi�zade� mi�dzykolcowych
oraz nadkolcowych rejonu l�d�wiowo-krzy�owego ............. 133
5.3.5. Poizometryczna relaksacja mi�nia groszkowatego ........... 134
5.3.6. Poizometryczna relaksacja mi�nia po�ladkowego �redniego .... 135
5.3.7. Autoterapia b�l�w stawu biodrowego
oraz ogranicze� ruchomo�ci .............................. 136
5.3.7.1. Zwalczanie b�lu staw�w biodrowych ;.........,..... 137
5.3.7.2. Rotacja wewn�trzna bioder ....................... 140
5.3.7.3. Przeprost oraz prostowanie biodra. Zginanie .......... 141
5.3.7.4. Odwodzenie w stawie biodrowym. Przywodzenie ...... 142
5.3.7.5. Siady i inne pozycje rozci�gaj�ce ................... 144
5.3.8. Mobilizacje po�rednie w b�lach ko�ci ogonowej ............... 149
5.4. Zniekszta�cenia naturalnych krzywizn kr�gos�upa.
Badanie, autobadanie, autoterapia .............................. 150
5.4.1. Poizometryczna relaksacja mi�ni nadmiernie przykurczonych
w zespo�ach hiperlordozy i dyslordozy l�d�wiowej ............. 150
5.4.1.1. Poizometryczna relaksacja prostownik�w bioder
i zginaczy kolan wraz ze zginaczami podeszwowymi stopy.
Pseudo-Laseque ....................................... 150
5.4.1.2. Test Mennella. Poizometryczna relaksacja
zginaczy bioder oraz prostownik�w kolan ............ 152
5.4.1.3. Poizometryczna relaksacja mi�ni prostownik�w
odcinka l�d�wiowego kr�gos�upa ................... 160
5.4.2. Trening wzmacniaj�cy mi�nie os�abione
w hiperlordozie l�d�wiowej ............................... 160
5.4.3. Trening wzmacniaj�cy mi�nie os�abione
dyslordoz�l�d�wiow� ................................... 164
5.4.4. Poizometryczna relaksacja mi�ni nadmiernie przykurczonych
w hiperlordozie szyjnej .................................. 167
5.4.4.1. Poizometryczna relaksacja mi�ni karku ............. 167
5.4.4.2. Poizometryczna relaksacja mi�ni prostownik�w
g�owy i karku .................................. 170
5.4.4.3. Poizometryczna relaksacja mi�ni
piersiowych wi�kszych ........................... 173
5.4.5. Trening wzmacniaj�cy mi�nie os�abione w hiperlordozie szyjnej . . 175
5.4.6. Zwi�kszanie ruchomo�ci odcinka piersiowego kr�gos�upa
przy �okr�g�ych" plecach ................................. 179
6. Post�powanie w stanach ostrych .................................... 183
6.1. Post�powanie w stanach ostrych lumbago i dyskopatiach ............ 183
6.1.1. Badanie, autobadanie, diagnoza w dyskopatiach i lumbago ..... 185
6.1.2. ��ko i pozycje niebolesne - terapia u�o�eniowa .............. 185
6.1.3. Mobilizacje czynne kr�gos�upa l�d�wiowego
w lumbago oraz dyskopatii ............................... 187
6.2. Post�powanie w stanach ostrych b�l�w l�d�wiowo-krzy�owych,
miednicy i ko�czyn dolnych charakterystycznych ,
dla zespo��w przeci��eniowych ................................. 191
6.3. Post�powanie w ostrych b�lach grzbietu .......................... 196
6.3.1. Mobilizacja czynna odcinka piersiowego kr�gos�upa
w sk�onie w prz�d ...................................... 197
6.3.2. Mobilizacja czynna odcinka piersiowego kr�gos�upa
w sk�onie w ty� ........................................ 198
6.3.3. Mobilizacja �rodkowego odcinka piersiowego kr�gos�upa
w rotacji w prawo ...................................... 199
6.4. Post�powanie w stanach ostrych rejonu szyjno-barkowego ........... 200
6.4.1. �wiczenia izometryczne z oporem przy ca�kowitej b�lowej
blokadzie ruchomo�ci szyi................................ 201
6.4.2. Zasada �odchodzenia od b�lu" .............................. 204
6.4.3. Zasada �dochodzenia do b�lu" ............................. 205
7. Mobilizacje uciskowe punkt�w maksymalnie bolesnych .................. 207
8. Reakcje pozabiegowe ............................................. 211
8.1. Reakcje po zabiegach r�cznych na stawach kr�gos�upa i miednicy ..... 211
8.2. Reakcje pozabiegowe po ig�oterapii .............................. 212
8.3. Reakcje pozabiegowe po autoterapii ............................. 212
9. Pozorna i rzeczywista nier�wno�� d�ugo�ci ko�czyn dolnych
oraz jej znaczenie ................................................ 213
9.1. Autobadanie stanu czynno�ciowego miednicy ...................... 214
9.2. Korygowanie rzeczywistej r�nicy d�ugo�ci ko�czyn dolnych .......... 216
10. Profilaktyka b�l�w i dolegliwo�ci odkr�gos�upowych .................... 219
10.1. Utajone zaburzenia czynno�ci narz�d�w ruchu u dzieci ............. 219
10.2. Zesp� siedmiu objaw�w wczesnodzieci�cych ...................... 220
10.3. Zapobieganie dolegliwo�ciom odkr�gos�upowym
podczas odpoczynku i przy pracy ............................... 221
10.3.1. Utrzymywanie prawid�owych postaw cia�a
podczas odpoczynku i przy pracy ........................ 222
10.3.2. �wiczenia ochraniaj�ce wed�ug Jamesa Mathe'a ............ 227
10.3.3. �wiczenia niewskazane ................................ 229
10.4. Tryb �ycia. Bezruch. Oty�o�� .................................. 230
10.5. Chorzy �intemistyczni", �chirurgiczni". Sportowcy wyczynowi........ 231
BIBLIOGRAFIA .................................................. 233
PRZEDMOWA
�O ile B�g przebacza zawsze, a cz�owiek przebacza czasem
- natura nie przebacza nigdy. Gdy kto� sprzeciwia si� naturze,
ona go karci, m�ci si�, odpowiada ciosem".
Wsp�czesna cywilizacja ustawicznie przeciwstawia si� naturze, czego
skutki, w postaci r�nych dolegliwo�ci i chor�b, staj� si� problemem spo�ecz-
nym, jakby nieuniknion� za to kar�. Takim problemem spo�ecznym XX
wieku s� dolegliwo�ci narz�d�w ruchu, a szczeg�lnie b�le odkr�gos�upowe.
Wed�ug danych angielskich badaczy 80% spo�ecze�stwa cierpi na b�le krzy-
�a. Dlatego zapewne obserwujemy tendencje powrotu do natury przez stoso-
wanie maksymalnie naturalnych sposob�w leczenia, wywodz�cych si� z me-
dycyny ludowej, jak znane powszechnie kr�garstwo.
Takie te� korzenie ma medycyna manualna, przedstawiona w ksi��ce
Kr�gos�up w stresie. Poradnik dla terapeuty i pacjenta.
Andrzej Rakowski m�wi tu o terapii i rehabilitacji odwracalnych za-
burze� funkcji narz�du ruchu. Opisywana metoda, kt�r� mo�na by nazwa�
rehabilitacj� r�czn�, oparta na znajomo�ci anatomii i fizjologii cz�owieka,
opracowana i zbadana przez wsp�czesnych lekarzy zajmuj�cych si� medy-
cyn� manualn�, wsparta wielowiekowym do�wiadczeniem, sta�a si� bezpie-
cznym i skutecznym sposobem zwalczania dolegliwo�ci odkr�gos�upowych.
Jest niezast�piona tam, gdzie medycyna konwencjonalna nie znajduje za-
stosowania lub leczy objawowo, a tak�e gdy choroba organiczna zostanie ju�
opanowana. Autor w spos�b oryginalny opracowa� terapi� zaburze� rucho-
mo�ci kr�gos�upa i ich skutk�w. Ksi��k� zaadresowa� do pacjenta i terapeu-
ty, przy czym terapeut� mo�e by� domownik, rehabilitant, lekarz � s�owem
ka�dy proporcjonalnie do swych mo�liwo�ci.
Kr�gos�up w stresie to nie tylko informator, opis technik rehabilitacji,
ale uj�cie problemu w szerszym aspekcie. Przedstawia mianowicie chara-
kterystyk� najcz�stszych zespo��w b�lowych oraz podejmuje pr�b� wyja�nie-
nia mechanizm�w tych zaburze� opieraj�c si� na zasadach biomechaniki.
Zwraca mi�dzy innymi uwag� na psychiczne �r�d�a objaw�w somatycznych,
a przede wszystkim na rol� stresu w kszta�towaniu tych objaw�w, co stano-
wi rzadko�� w tego typu literaturze. Uczy profilaktyki i autoterapii, podkre-
�la znaczenie czynnego udzia�u pacjenta w procesie rehabilitacji, wpaja
umiej�tno�ci poznania w�asnego cia�a i jego mo�liwo�ci fizycznych.
Dziedzina, kt�r� zajmuje si� Andrzej Rakowski, szeroko interesuj�ca
zar�wno laik�w, jak i specjalist�w r�nych ga��zi medycyny i rehabilitacji,
niewiele ma opracowa� w rodzimej bibliografii. St�d moja nadzieja, �e
ksi��ka ta cho� w pewnym stopniu wype�ni t� luk�.
Romualda Kaczmarek, lekarz chor�b wewn�trznych
OD AUTORA
Wszystkie dolegliwo�ci, kt�rych przyczyna le�y w zaburze-
niach czynno�ciowych narz�d�w ruchu, w tym. przede wszy-
stkim kr�gos�upa, s� dolegliwo�ciami typu odwracalnego. Oz-
nacza to, �e mo�na j e wyleczy�!
Zakres oraz wszechstronno�� tych dolegliwo�ci s� obfite i r�norodne.
Opr�cz b�l�w ko�czyn, tu�owia i g�owy mog� to by�: cierpni�cia, mrowienia,
zaburzenia czucia sk�rnego i g��bokiego; md�o�ci, wymioty, zawroty g�owy,
zas�abni�cia, zaburzenia wzroku, s�uchu; dolegliwo�ci typu migrenowego;
dolegliwo�ci przypominaj�ce choroby narz�d�w wewn�trznych, mimo �e w
obiektywnych badaniach lekarskich nie stwierdza si� przyczyn organicz-
nych choroby (b�le nerkowe, w�trobowe, sercowe, �o��dkowe, wzd�cia, za-
parcia, rozwolnienia, b�le brzucha, podbrzusza itp).
Wiele chor�b ma te same przyczyny. W�a�ciwie z niewielkim ryzykiem
mo�na by postawi� hipotez�:
We wszystkich chorobach, gdy w obiektywnych badaniach le-
karskich nie znajduje si� ich organicznej przyczyny, nale�y
przyj��, �e �r�d�em tych dolegliwo�ci s� dysfunkcje narz�d�w
ruchu, w tym przede wszystkim kr�gos�upa.
Zaburzenia ruchomo�ci albo inaczej dysfunkcje staw�w, tak�e skom-
plikowanych i licznych staw�w kr�gos�upa, okre�lano bardzo r�nie. W hi-
storii kr�garstwa, chiropraktyki, osteopatii nazywano je: zwichami kr�go-
wymi, przestawieniem kr�g�w, przesuni�ciem kr�g�w, wypadaniem kr�g�w,
wypadaniem dysk�w itp. Dzi� w medycynie manualnej zaniechano podobne-
go nazewnictwa. By�o ono nieadekwatne do tre�ci, kt�re okre�la�o. Mia�o
tendencje do upraszczania i wypaczania tak skomplikowanego i nie do ko�-
ca jeszcze poznanego zjawiska, jakim jest dysfunkcja stawowa. Stworzy�o
ono warunki do cz�sto b��dnego my�lenia o zaburzeniach ruchomo�ci i co
gorsza - do b��dnego post�powania leczniczego. Do dzi� zreszt� funkcjonuj�
skutki takiego my�lenia, kt�re mo�na scharakteryzowa� nast�puj�co: je�eli
boli kr�gos�up, poszukuje si� nastawiacza-kr�garza, kt�ry nastawi kr�go-
s�up, i po k�opocie. Lub poszukuje si� lekarza, kt�ry zaordynuje tabletki.
My�lenie to wzmocni�o jeszcze bierno�� chorego wobec w�asnej choroby. Pra-
ktyka uczy, �e k�opot i cierpienie trwaj� dalej. Chorzy lecz� si� w ten spos�b
11
ca�ymi latami nie maj�c wi�kszych szans na wyleczenie. Wprost przeciwnie,
z czasem choroba pog��bia si�, dolegliwo�ci rosn�, zaburzenia czynno�ciowe
przekszta�caj� si� w rzeczywiste choroby o pod�o�u organicznym. Przyk�a-
dem mo�e by� proces zwyrodnieniowo-zniekszta�caj�cy staw�w biodrowych.
Na pocz�tku zaburzenia czynno�ciowe, po latach zmiany strukturalne, ka-
lectwo lub operacja. A do tego czasu lata b�lu, ograniczenia, niesprawno��.
Na zaburzenie czynno�ci ruchowych staw�w kr�gos�upa i ko�czyn
sk�ada si� zazwyczaj wiele przyczyn. A�eby przywr�ci� normaln� funkcj�
pojedynczemu stawowi lub zespo�owi staw�w, niezb�dne jest przywr�cenie,
lub cho�by poprawienie, tzw. r�wnowagi statycznej miejscowej (stawowej)
oraz og�lnej (mi�niowej).
Zaburzeniami i dysfunkcjami stawowymi zajmuje si� medycyna ma-
nualna, nier�wnowag� statyczn� mi�niow� za� musi si� zaj�� sam cier-
pi�cy i w tym zakresie przejawi� minimum aktywno�ci w�asnej. Inaczej nie
ma szans na pe�ne wyleczenie.
Dzisiejsze doskona�e techniki uruchamiaj�ce, kt�rymi dysponuje me-
dycyna manualna - delikatne, niebolesne, bezpieczne, niezwykle efektywne
i efektowne - przynosz� zazwyczaj szybko zdecydowan� ulg� w cierpieniu
wielu pacjentom. Przynosz� te� wiele s�awy tym, kt�rzy je z powodzeniem
stosuj�. Oddzia�uj� jednak wy��cznie miejscowo nie maj�c wi�kszego wp�y-
wu na przywr�cenie r�wnowagi statycznej og�lnej - mi�niowej. I cho�
wyra�nie poprawiaj� stan chorego na kr�tszy lub d�u�szy okres, to jednak
dolegliwo�ci zawsze wracaj�. Ten fakt dostarcza mocnego argumentu prze-
ciwnikom medycyny manualnej.
R�wnowag� statyczn� og�ln� mo�e poprawi� lub nawet na
powr�t osi�gn�� wy��cznie sam chory przez osobiste
zaanga�owanie si� w proces leczniczy.
Po��czenie terapii stawowej z terapi� mi�niow� jest leczeniem opty-
malnym, nie zawsze jednak mo�liwym z tego cho�by powodu, �e nie ma
dostatecznej liczby terapeut�w manualnych. Nie ka�dy chory mo�e wi�c
skorzysta� z ich pomocy. Na szcz�cie nie zawsze jest to konieczne. Po�re-
dnio, a wi�c poprzez terapi� mi�niow�, cho� trwa to d�u�ej, mo�na zdecydo-
wanie zmniejszy� zaburzenia ruchomo�ci stawowej. Droga odwrotna jest
natomiast prawie niemo�liwa. Odzyskiwanie r�wnowagi statycznej miejsco-
wej za po�rednictwem mi�ni jest leczeniem kompleksowym, prac� od pod-
staw daj�c� gwarancj� wyleczenia, co oznacza postawienie skutecznej zapo-
ry nawrotom choroby.
Leczenie dolegliwo�ci odkr�gos�upowych jest trudne. Wysi�ek ten by-
wa jednak sowicie wynagradzany, gdy trwaj�ce czasami przez dziesi�ciole-
cia dolegliwo�ci zaczynaj� male� i ust�puj� ca�kowicie. Najwa�niejsze w tym
procesie jest to, �e znika poczucie bezradno�ci, niemocy i l�ku przed przy-
sz�o�ci�. Aby m�c tego dokona�, trzeba wiedzie�, co robi�. W tym celu powsta�a ta ksi��ka oraz ponad dwugodzinny profesjonalny film pt. �ycie bez b�lu. Ksi��ka i film stanowi� efektywnie uzupe�niaj�c� si� ca�o��.
Zawarty w ksi��ce materia� podzielony zosta� na dwie cz�ci. W cz�ci
pierwszej opisano najcz�ciej spotykane zespo�y zaburze� czynno�ciowych na-
rz�d�w ruchu z pr�b� wyja�nienia mechanizm�w ich powstawania. Znajduje
si� tam tak�e kr�tka charakterystyka dolegliwo�ci swoistych dla omawianego
zespo�u zaburze� (rozdz. l i 3). Rozdzia�y te opracowane zosta�y na teoretycz-
nych podstawach medycyny manualnej oraz w du�ej cz�ci na bazie w�asnych
do�wiadcze� terapeutycznych. Prezentuj� wi�c inne od akademickiego stano-
wisko w kwestii badania, diagnozy oraz leczenia tzw. dolegliwo�ci odkr�gos�u-
powych. Terapeuci, a wi�c lekarze lub rehabilitanci, powinni zaznajomi� si� z
tym materia�em, je�li chc� wnie�� co� nowego do swojej pracy.
Rozdzia�y te napisane zosta�y jednak tak�e z my�l� o pacjencie oraz o
tzw. osobie pomagaj�cej, czyli o chorym i kim� z jego najbli�szego otoczenia.
S� to osoby naj�ywotniej zainteresowane chorob� oraz jej leczeniem. Dobrze
by�oby, gdyby one r�wnie� spr�bowa�y wynie�� jak�� korzy�� z tej lektury.
Jednak�e chory (i jego otoczenie), kt�ry nie ma ani czasu, ani kwalifikacji,
ani ochoty na zg��bianie zawartych tam wiadomo�ci, mo�e t� cz�� ksi��ki
tylko przeczyta�, nie sil�c si� na zrozumienie i zapami�tanie ca�ego materia-
�u. Cho� z pewno�ci� znajdzie tam takie informacje, kt�re �ywo przypomn�
mu jego sytuacj� zdrowotn�.
Chorzy cierpi�cy na ca�y zesp� objaw�w i dolegliwo�ci zwi�zanych
ze zwyrodnieniem staw�w biodrowych powinni przyswoi� sobie wszystko,
co zosta�o napisane o stawie biodrowym w obydwu cz�ciach ksi��ki. W
filmie po�wi�cono temu problemowi sekwencj� - zwan� dalej umownie
pokazem - numer 9 (numer ka�dego pokazu znajduje si� w prawym
g�rnym rogu ekranu).
W cz�ci drugiej om�wiono sposoby praktycznego post�powania auto-
terapeutycznego .w dolegliwo�ciach odkr�gos�upowych zar�wno w stanach
ostrych, jak i przewlek�ych. Om�wiono tak�e zasady zapobiegania tym dole-
gliwo�ciom.
Pocz�tek post�powania autoterapeutycznego uzale�niamy od stanu ru-
chomo�ci naszego kr�gos�upa. Badania ruchomo�ci kr�gos�upa w stanach
chronicznych, o niewielkim nasileniu b�lu, opisano w rozdz. 4.1.2; dla stan�w
o ostrym przebiegu dolegliwo�ci - w rozdz. 6.1.1.
W autoterapii b�l�w i innych dolegliwo�ci odkr�gos�upowych stosuje-
my kolejne etapy leczenia. W pierwszym etapie nale�y uwolni� wszystkie
ruchy kr�gos�upa od b�lu. Najlepsz� z technik autoterapeutycznych w tej
fazie s� tzw. mobilizacje czynne kr�gos�upa, opisane w rozdz. 4. Praktyczne
zastosowanie autoterapii w stanach ostrych dolegliwo�ci b�lowych zilustro-
wano na filmie w pokazach 1-6.
Drugim etapem walki z b�lem i innymi dolegliwo�ciami jest praca nad
poprawieniem elastyczno�ci mi�ni. Tutaj niezast�piona okazuje si� poizo-
13
metryczna relaksacja mi�ni opisana w rozdz. 5.2.1. Na filmie problemy z
tym zwi�zane przedstawiono w cz�ci trzeciej w pokazach 10-32. Nale�y
zaznaczy�, �e przy wielu dolegliwo�ciach kr�gos�up pozostaje wolny od b�lu.
Chory mo�e wykonywa� dowolne ruchy tu�owiem, dowolne ruchy szyj� i
g�ow�, pozostawa� w dowolnych pozycjach i nie odczuwa �adnego zwi�zku
tych ruch�w lub pozycji ze swoimi dolegliwo�ciami. W takim przypadku od
razu rozpoczynamy autoterapi� od etapu drugiego - od poizometrycznej
relaksacji mi�ni. Temu etapowi autoterapii po�wi�cony jest ca�y rozdz. 5.
Trzeci etap post�powania autoterapeutycznego to odzyskiwanie
r�wnowagi statycznej og�lnej, kt�remu po�wi�cony jest rozdz. 5.2. Osi�g-
ni�cie pe�nej r�wnowagi statycznej nast�pi w�wczas, gdy uzyskamy tzw.
norm� w zakresach ruchomo�ci omawianych we wszystkich �wiczeniach z
zastosowaniem poizometrycznej relaksacji mi�ni (rozdz. 5.3. i 5.4). To
po�owa sukcesu. Druga cz�� walki o r�wnowag� statyczn� to trening
wzmacniaj�cy (si�owy) mi�ni os�abionych w poszczeg�lnych typach nie-
r�wnowagi statycznej, opisany w rozdz.: 5.2.2; 5.4.2; 5.4.3; 5.4.5, a na
filmie dotyczy tego pokaz 32. Zaprzestanie autoterapii na poziomie zwal-
czenia dolegliwo�ci nie daje gwarancji, �e nie b�dzie nawrot�w.
Wy��cznie odzyskanie, a nast�pnie utrzymywanie pe�nej r�wno-
wagi statycznej zapewnia wyleczenie i zachowanie zdrowia.
Innym rodzajem nier�wnowagi statycznej jest tzw. skr�cenie lub sko�-
no�� miednicy. Sk�adaj� si� na to zablokowania w stawach krzy�owo-biodro-
wych, a jednym ze skutk�w i objaw�w tych zaburze� jest pozorna nier�w-
no�� w d�ugo�ci ko�czyn dolnych. Powstaje ca�y zesp� dysfunkcji, bardzo
wa�ny w patologii dolegliwo�ci odkr�gos�upowych, opisany w rozdz. 9.
Osobnej uwagi wymaga leczenie stan�w ostrych dolegliwo�ci b�lowych
i innych. Celem post�powania leczniczego w tych stanach jest wyj�cie z
kryzysu. Jest to jedyny moment, gdy mo�na uzna� za fizjologicznie uzasa-
dnione stosowanie farmakoterapii. Uwa�am jednak, �e i w takich przypad-
kach podstawow� rol� powinno odgrywa� specyficzne post�powanie auto-
terapeutyczne, kt�remu po�wi�cony jest ca�y rozdz. 6 oraz cz�� I filmu.
Je�li b�le umiejscowione s� w odcinku l�d�wiowym kr�gos�upa, mied-
nicy i ko�czynach dolnych, a niekt�re ruchy lub pozycje tu�owia powoduj�
promieniowanie b�lu w d� i zwi�kszaj� go, w�wczas post�powanie auto-
terapeutyczne powinno przebiega� wed�ug wskaza� zawartych w rozdz. 6.1.
Warto przy tym zaznajomi� si� z zasadami mobilizacji czynnych kr�gos�upa
opisanymi w rozdz. 4, szczeg�lnie 4.1.4. Film wyja�nia to w pokazach 1-3.
Mo�liwe, �e w stanach ostrych dolegliwo�ci b�lowych w odcinku
l�d�wiowym kr�gos�upa wszystkie ruchy tu�owia b�d� bezbolesne. Post�po-
wanie autoterapeutyczne wygl�da w�wczas nieco inaczej. Opisano je w
rozdz. 6.2. Jednocze�nie mo�na pokusi� si� o pr�b� zastosowania poizome-
trycznej relaksacji mi�ni z prac� na zanikanie b�lu, jak opisano to w rozdz.
14
5.1.3. Jest bardzo prawdopodobne, �e przyniesie ona wyra�n� zmian� na
korzy��.
W rozdziale 6.3 opisano post�powanie w stanach ostrych dolegliwo�ci
b�lowych w rejonie mi�dzy�opatkowym (pokaz 4 i 5 na filmie).
Wiele trudnych do leczenia stan�w ostrych dolegliwo�ci b�lowych wy-
st�puje w rejonie szyjno-barkowym. Z zaburze� czynno�ciowych tego obsza-
ru powstaj� dolegliwo�ci ko�czyn g�rnych, g�owy, a tak�e tu�owia. Zasady
samodzielnego wychodzenia ze stan�w ostrych dolegliwo�ci tego rejonu oma-
wia rozdz. 6.4 oraz pokaz 6 na filmie.
Zaburzenia czynno�ciowe stawu biodrowego mog� by� przyczyn� wszy-
stkich dolegliwo�ci cia�a pochodzenia czynno�ciowego. Mog� powodowa� dole-
gliwo�ci stopy, podudzia, kolana, uda, biodra, krzy�a, l�d�wi, a nawet dolegli-
wo�ci migrenowe i inne. Zatem zawsze nale�y zbada� ten najwi�kszy staw
cia�a i ewentualnie usprawni� jego funkcj�. Zagadnieniu temu po�wi�cone s�
rozdz.: 3.1.1.3; 3.1.1.4; 5.3.7, a tak�e pokaz 9.
Niezaprzeczalnie destrukcyjny wp�yw w dolegliwo�ciach odkr�gos�u-
powych ma stres psychiczny. W spos�b bezwzgl�dny wykorzystuje on istnie-
j�ce w ciele miejsca o zmniejszonej odporno�ci na przeci��enie. Poprzez te
miejsca lokuje si� w narz�dach ruchu wywo�uj�c przer�ne dolegliwo�ci.
Problemowi skutk�w psychogennych po�wi�cony zosta� rozdz. 3.3.
R�wnocze�nie z podj�ciem leczenia dolegliwo�ci odkr�gos�upowych po-
winni�my natychmiast zaniecha� powtarzania b��d�w, kt�re sta�y si� jedn�
z g��wnych przyczyn ich pojawienia si�, jak niefizjologiczne postawy cia�a
podczas pracy czy odpoczynku, niedobory ruchu - siedz�co-le��cy tryb �ycia
itp. Profilaktyk� om�wiono w rozdz. 10.
Film �ycie bez b�lu sk�ada si� z trzech cz�ci. Cz�� I po�wi�cona jest
autoterapii stan�w ostrych dolegliwo�ci b�lowych kr�gos�upa, tu�owia i ko�-
czyn (pokazy 1-6). W cz�ci II om�wiono i pokazano autoterapi� tzw. dole-
gliwo�ci migrenowo-wegetatywnych. Jak wa�ny i trudny do leczenia jest to
problem, najlepiej wiedz� sami chorzy, a tak�e neurolodzy, interni�ci, psy-
chiatrzy, laryngolodzy itd. (pokazy 7-9). Cz�� III ilustruje dolegliwo�ci,
kt�re pojawiaj� si� z powodu przeci��enia statycznego mi�ni i innych tka-
nek oko�ostawowych. Dolegliwo�ci te mo�na wyleczy� wy��cznie poprzez
autoterapi�. I o tym szczeg�owo m�wi� pokazy 10-32. Informacje o dystry-
bucji filmu zamieszczono na ko�cu ksi��ki.
CZʌ� PIERWSZA
Zespo�y zaburze�
czynno�ciowych
narz�d�w ruchu
Rozdzia� 1'
Zaburzenia czynno�ci ruchowych
staw�w kr�gos�upa
oraz staw�w ko�czyn
1.1. Zaburzenia czynno�ci ruchowych staw�w,
r�wnowaga statyczna staw�w i mi�ni
Medycyna r�czna mo�e leczy� jedynie zaburzenia czynno�ci ruchowych
staw�w cia�a typu odwracalnego. Maj� one po�redni lub bezpo�redni
zwi�zek z wszystkimi naturalnymi czynno�ciami organizmu, a tak�e z jego
chorobami i niedomaganiami, w kt�rych nie stwierdza si� przyczyn organi-
cznych choroby. Mo�na zatem z bardzo du�ym przybli�eniem powiedzie�, �e
blokady poszczeg�lnych staw�w, np. kr�gos�upa, s� swoiste dla wielu czyn-
no�ciowych chor�b naszego organizmu. I odwrotnie, zaburzenia czynno�ci
ruchowych staw�w powoduj� wiele, niekiedy bardzo powa�nych oraz trud-
nych w leczeniu, dolegliwo�ci i chor�b.
1.1.1. Zaburzenia czynno�ci ruchowych staw�w
Ka�dy zdrowy staw ma dwie mo�liwo�ci ruchu: fizjologiczn� oraz parafizjo-
logiczn�. Ruchomo�� fizjologiczna to mo�liwo�� wykonywania przez ka�dego
zdrowego cz�owieka bez zak��ce� w spos�b dowolny i samodzielnie np. czynne-
go zginania i prostowania palc�w r�k, �okcia, kolana, zginania, prostowania
oraz skr�t�w tu�owia, g�owy itp. Ruchomo�� parafizjologiczna polega na mo�li-
wo�ci wykonania w stawie ruchu biernego (np. przy pomocy drugiego cz�owie-
ka) w kierunkach niefizjologicznych. Do ruch�w takich nale��: przesuwanie
ko�ci tworz�cych staw boczno-boczne (rys. l), przednio-tylne, rotacje, rozci�ga-
nia, spr�ynowanie w zginaniu bocznym itp. Na przyk�ad w stawach mi�-
dzypaliczkowych r�k, kolanowych, w stawach kr�gos�upa i innych. Ruchy te,
nazwane �gr� �lizgu stawowego", nie s� mo�liwe do wykonania w spos�b
czynny, za pomoc� w�asnych mi�ni. Ograniczenie lub zanik gry �lizgu stawo-
wego prowadzi do najr�norodniejszych i cz�sto zaskakuj�cych konsekwencji.
Gra stawowa jest niezb�dna dla ka�dego zdrowego stawu. Zaburzenie
czynno�ci ruchowej stawu polega wi�c przede wszystkim na ograniczeniu
lub zanikni�ciu gry �lizgu stawowego, czyli na blokadzie stawu. Ogranicze-
nie gry �lizgu stawowego jest zawsze pierwotne w stosunku do zaburzenia
ruchu fizjologicznego. Ograniczenie (bolesne lub niebolesne) ruchomo�ci fi-
zjologicznej w stawie pojawia si� zawsze po uprzednim zaburzeniu gry �liz-
gu stawowego. Leczenie stawu, zablokowanego w spos�b odwracalny, polega
przeto g��wnie na przywr�ceniu normalnej gry �lizgu stawowego.
X
kierunek wykonania ruchu
kierunek przeciwleg�ego nacisku fiksacyjnego
fiksacja niemanualna
Rys. l. Gra �lizgu stawowego � ruchy parafizjologiczne w stawie
mi�dzypaliczkowym wg Sachse'a: a - przesuwanie boczno-boczne;
b - spr�ynowanie boczne; c - rotacja
1.1.2. R�wnowaga statyczna staw�w i mi�ni. Blokada stawu
Blokada stawu nigdy nie przebiega samotnie i w izolacji. W tkance ��cznej
otaczaj�cej staw (wi�zad�a, �ci�gna, torebka stawowa) znajduj� si� skupiska
bogato unerwionych receptor�w czucia g��bokiego oraz receptor�w b�lu. Blo-
kada powoduje, �e cz�� tej tkanki pozostaje w stanie chronicznego napi�cia,
a cz�� w stanie ci�g�ego rozlu�nienia, przesy�aj�c do centralnego uk�adu
nerwowego nieprawdziwe informacje o po�o�eniu danego stawu.
Stan taki jest istot� nier�wnowagi statycznej. Spotykany jest w 90%
zaburze� ruchomo�ci narz�d�w ruchu. Ten rodzaj zaburze� omawia niniejsza
ksi��ka. W t�umaczeniu na j�zyk praktyczny polega on na nadmiernym na-
pi�ciu wi�kszo�ci mi�ni cia�a (np. ko�czyn dolnych, karku i innych) oraz na
jednoczesnym nadmiernym os�abieniu, a nawet zwiotczeniu innych mi�ni
(np. brzucha, szyi itp.). Innym rodzajem nier�wnowagi statycznej jest og�lne
nadmierne rozlu�nienie i zwiotczenie tkanek oko�ostawowych. Nazywamy to
nadruchomo�ci� (3.1.3).
20
Mechanizm blokady stawowej nie zosta� jak dot�d wyczerpuj�co wy-
ja�niony. Z pewno�ci� dotyczy ona zar�wno samego stawu jako jednostki
czynno�ciowo-strukturalnej, jak i tkanek oko�ostawowych, w r�wnej mierze
mi�ni co tkanki ��cznej. Skutki takiej blokady nast�puj� w procesie rozwo-
jowym zaburzenia najcz�ciej w okre�lonej kolejno�ci.
Najpierw nast�puje ograniczenie lub nawet zniesienie gry �lizgu
stawowego. Mo�na to stwierdzi� tylko odpowiednim badaniem manual-
nym. W okresie tym najcz�ciej nie wy st�puj � wyra�ne dolegliwo�ci.
Przy trwaj�cym zaburzeniu wyst�puje przeci��eniowe podra�nienie
tkanki ��cznej, a potem tak�e mi�niowej (1.2). Pojawiaj� si� b�le lub/oraz
inne dolegliwo�ci, czasem nagle przyjmuj�c formy stan�w ostrych.
Podra�nienie przeci��eniowe mo�e wywo�a� na poziomie kr�gos�upa
podra�nienie korzeniowe z jego wszelkimi konsekwencjami (lumbago, do-
rsalgia, ischias, dyskopatia).
D�ugotrwa�e zaburzenia czynno�ciowe mog� wywo�a� szereg zmian,
kt�re mo�na ju� zakwalifikowa� do chor�b organiczno-strukturalnych.
Efektem bezspornym s� tutaj np. zwyrodnienia staw�w typu przeci��e-
niowego w narz�dach ruchu, a w narz�dach wewn�trznych np. choroba
wrzodowa �o��dka, dwunastnicy, jelita grubego, zapalenie woreczka
��ciowego, zaburzenia w wydalaniu moczu i ka�u oraz wiele innych.
Og�lnie zatem mo�na stwierdzi�, �e:
w blokadzie bierze udzia� pojedynczy staw lub pewna ich licz-
ba oraz tkanki oko�ostawowe.
Z faktu tego wynika podstawowa dyrektywa do leczenia dysfunkcji
narz�d�w ruchu:
Terapi� mo�emy podzieli� na cze�� �stawow�" oraz cz��
�mi�niow�".
Cz�� leczenia �stawowego" wykona� mo�e efektywniej terapeuta ma-
nualny, ale cz�� �mi�niow�" musi wykona� pacjent osobi�cie.
Obie cz�ci pozostaj� w �cis�ym fizjologicznym zwi�zku z sob� i nie
da si� ich rozdzieli�. Fachowo wykonane odblokowanie stawu poprawia
og�lny stan chorego niekiedy niezwykle efektownie; cz�sto b�l lub inna
dolegliwo�� nagle znika lub wyra�nie maleje. St�d bierze si� niezwyk�a
s�awa zabieg�w kr�garskich jak i samych kr�garzy. Tu trzeba doda�, i�
do odblokowania (jak i zreszt� do zablokowania) stawu mo�e dochodzi�
tak�e zupe�nie przypadkowo, wskutek np. upadku, gwa�townego i niekon-
trolowanego ruchu tu�owiem, ko�czyn� itp. Cech� przypadkowo�ci nosz�
r�wnie� zabiegi kr�garskie.
Odblokowanie stawu, cho� poprawia stan chorego, nie wnosi zasadni-
czych korzy�ci w obr�bie nier�wnowagi statycznej tkanek oko�ostawowych,
a szczeg�lnie mi�ni.
21
Trwa�a poprawa, a nast�pnie wyleczenie jest mo�liwe
wy��cznie przez osobiste zaanga�owanie si� chorego w
ukierunkowany proces terapeutyczny, kt�rego celem jest od-
zyskanie, a nast�pnie utrzymywanie statycznej r�wnowagi
mi�niowej.
Do dokonania tego potrzebna jest pewna wiedza na temat zaburze�
ruchomo�ci niekt�rych rejon�w w�asnego cia�a i tak� wiedz� przekazuje ta
ksi��ka.
Przywracanie statycznej r�wnowagi mi�niowej jest procesem d�ugo-
trwa�ym i czasem do�� absorbuj�cym, niezb�dnym jednak do osi�gni�cia
pe�nego sukcesu terapeutycznego.
Mechanizm blokady nabiera szczeg�lnego znaczenia w przypadku ma-
�ych staw�w kr�gos�upa, tzn. staw�w mi�dzywyrostkowych (staw�w tyl-
nych). Maigne nazwa� to ma�ym uszkodzeniem mi�dzykr�gowym (3.2.1).
Skutki zaburze� r�wnowagi statycznej staw�w oraz mi�ni opisane
zostan� w rozdzia�ach po�wi�conych charakterystyce zespo��w przeci��enio-
wych (3.1), korzeniowych (3.2) i psychogennych (3.3).
1.2. Podra�nienie tkanki ��cznej i mi�niowej,
okostnej oraz sk�ry i tkanki podsk�rnej
Nier�wnowaga statyczna mi�ni i staw�w wywo�uje swoisty stan tkanek ota-
czaj�cych staw. Rozumienie tego stanu ma kluczowe znaczenie dla post�po-
wania terapeutycznego. W narz�dach ruchu spotykamy trzy rodzaje podra�-
nienia bezpo�rednio zwi�zanego z zaburzeniem r�wnowagi statycznej: podra�-
nienie tkanki ��cznej, podra�nienie tkanki mi�niowej, podra�nienie okostnej.
Do podra�nienia po�redniego dochodzi poprzez nerwy obwodowe. Spowodowa-
ne ono jest mechanicznym uciskiem korzenia lub ga��zi rdzeniowych. Daje to
b�l promieniuj�cy, zaburzenie czucia sk�rnego w postaci niedoczulicy lub zna-
cznie cz�ciej przeczulicy sk�ry, zaburzenie motoryki i inne. Mo�e wyra�a� si�
tak�e bolesno�ci� uciskow� tkanki podsk�rnej wraz ze zmianami jej konsy-
stencji wyczuwalnymi palpacyjnie. Podra�nienie objawia si� po�rednio tak�e
dolegliwo�ciami bardzo przypominaj�cymi choroby narz�d�w wewn�trznych.
Daj� o sobie zna� np. b�le �nerkowe", �w�trobowe", ��o��dkowe", �sercowe"
itp., mimo i� lekarskie badania specjalistyczne wykluczaj� istnienie rzeczywi-
stej choroby organicznej danego narz�du.
W obu rodzajach podra�nienia przyczyn� pierwotn� jest zawsze zabu-
rzenie r�wnowagi statycznej jednego lub wielu staw�w kr�gos�upa, a cz�sto
tak�e staw�w aparatu podporowego (miednicy).
W diagnostyce rutynowej stan ten okre�la si� na og� jako �zapalenie".
Nie wywo�uje on jednak og�lnej reakcji odporno�ciowej organizmu, chara-
22
kterystycznej dla rzeczywistych stan�w zapalnych z przyczyn organicznych.
Ponadto bardzo cz�sto ust�puje natychmiast lub znacznie zmniejsza si� jego
nat�enie po dobrze ukierunkowanym i skutecznie wykonanym zabiegu
r�cznym. Ju� tylko te dwa fakty: negatywny wynik specjalistycznych bada�
laboratoryjnych oraz szybkie znikanie b�lu i objaw�w �zapalenia" po dobrze
przeprowadzonym zabiegu manualnym �wiadcz�, �e to nie jest stan zapalny.
Mo�na by�oby z pewnym przybli�eniem m�wi� o zapaleniu, gdy dolegliwo�ci
objawiaj� si� uciskiem na korzenie nerwowe, jak np. zapalenie wielonerwo-
we, zapalenie nerwu kulszowego itp. Ale jak ten stan zdefiniowa�, gdy dolegli-
wo�ciom nie towarzyszy ucisk korzenia nerwowego? Wyst�puj� r�wnie� przy
tym stany ostre!
Zjawisko to od dawna znane jest w medycynie r�cznej. W literaturze
fachowej nosi miano: pseudozapalenia, zapalenia miejscowego i wiele innych.
Tutaj, ze wzgl�d�w praktycznych, stany te zosta�y nazwane
podra�nieniem. Wskutek nier�wnowagi statycznej dochodzi do miej-
scowego lub odcinkowego przeci��enia statycznego tkanek, do zaburze�
unerwienia i od�ywiania okolicy poddanej przeci��eniu. Powstaje w�wczas
podra�nienie, kt�remu przede wszystkim ulega tkanka ��czna (torebka sta-
wowa, wi�zadla, �ci�gna), mi�nie, a tak�e okostna.
1.2.1. Podra�nienie tkanki ��cznej oko�ostawowej
W zespo�ach przeci��eniowych kr�gos�upa podra�nieniu ulegaj� przede
wszystkim torebki stawowe, wi�zad�a mi�dzykolcowe i wi�zad�a nadkolcowe
kr�gos�upa oraz wi�zad�a i chrz�stkozrosty miednicy. Najcz�ciej dochodzi
do podra�nienia bez zmian anatomicznych i strukturalnych. Miejscowe lub
odcinkowe zaburzenie r�wnowagi statycznej staw�w powoduje d�ugotrwa�e
chroniczne napi�cie pewnej cz�ci tkanki w��knistej oko�ostawowej. Jest ona
wtedy poddawana ci�g�emu rozci�ganiu lub nieprzerwanemu �ciskaniu. Na-
zywa si� to miejscowym lub odcinkowym przeci��eniem tkanki. Mo�e by�
ono powodowane np. niew�a�ciwymi postawami cia�a, co zostanie opisane w
dalszych rozdzia�ach. Miejscowe lub odcinkowe, pocz�tkowo niewinne prze-
ci��enia powoduj� mikrourazy tkanki ��cznej. Jednak�e ich wielomiesi�czne
czy wieloletnie sumowanie si� doprowadza w pewnym momencie do prze-
kroczenia progu pobudliwo�ci b�lowej. Najcz�ciej dochodzi do tego w miej-
scach o zmniejszonej odporno�ci na przeci��enia, co ma zwi�zek z indywidu-
alnymi cechami wrodzonymi i rozwojowymi narz�d�w ruchu.
Pocz�tkowo b�l w wi�zad�ach i torebkach stawowych wywo�uje tylko
ucisk, np. palcem czy podczas le�enia na twardym pod�o�u. B�l uciskowy �
bierny � przeradza si� w b�l czynny samoistny. Od tego momentu zaczynaj�
si� k�opoty. B�l czynny samoistny, pocz�tkowo niewielki, mo�e trwa� lata-
mi, mija� i powraca�. Z biegiem lat zawsze ro�nie i przeradza si� w okresowe
ci�kie kryzysy. Mog� te� wyst�pi� dolegliwo�ci b�lowe o charakterze napa-
23
dowym: powstaj� nagle i zawsze maj� ci�ki, ostry przebieg. Niekiedy s�
tylko miejscowe, cz�ciej jednak promieniuj�ce, maj� �r�d�o w podra�nienie
wi�zade� lub torebek stawowych. W takich razach promieniowanie boli
bardzo przypomina promieniowanie przy ucisku na korze� nerwowy (3.1.1).
Taki stan rozpoznawany jest jako zesp� korzeniowy i zgodnie z tyn
leczony. Nie trzeba dodawa�, �e post�powanie takie bywa ma�o skuteczne alb(
zgo�a nieskuteczne. W miar� trwania podra�nienia mo�na zaobserwowa� ob
ni�anie si� progu pobudliwo�ci b�lowej. Coraz mniejsze bod�ce wywo�uj� c�ra;
wi�kszy b�l. Powstaje mechanizm samopodtrzymuj�cy b�l, kt�ry czasem do
prowadza nawet do ostrego kryzysu. Podra�nienie mo�e przemieszcza� si(
tak�e w bezpo�rednie s�siedztwo �r�d�a b�lu oraz w odleg�e od niego rejony
np. b�l pi�ty z podra�nienia wi�zad�a krzy�owo-guzowego (3.1.1.1; 5.3.2).
1.2.2. Podra�nienie mi�ni
Do podra�nienia tkanki mi�niowej dochodzi z r�nych powod�w. Najcz�stsze
przyczyny zostan� om�wione w rozdzia�ach po�wi�conych zespo�om przeci��e-
niowym (3.1), korzeniowym (3.2) i psychogennym (3.3). Podobnie jak w przy-
padku tkanki ��cznej, podra�nienie mi�ni mo�e by� r�ne: od �agodnego;
okresowego lub ci�g�ego po ostre, napadowe. Obserwuje si� kilka skutk�w
podra�nienia. Najpospolitszym jest b�l, ale tak�e przykurcz�, skr�cenia mi�-
ni, wyczuwalne palpacyjnie zmiany w ich ci�g�o�ci, podwy�szony tonus mi�-
niowy. Charakterystyczne s� tak�e specyficzne cechy reagowania podra�nio-
nych mi�ni na bod�ce zewn�trzne i wewn�trzne (pogoda, przeci��enie fizycz-
ne i psychiczne, obni�ony pr�g pobudliwo�ci b�lowej itp.).
1.2.2.1. B�l
Zawsze wyst�puj�c� cech� podra�nienia mi�ni jest b�l. Zazwyczaj nie jest
on definiowany przez chorego jako b�l mi�niowy, lecz jako b�l np. biodra,
kolana, krzy�a, karku, g�owy, plec�w, ramienia itp. Dopiero odpowiednim
badaniem r�cznym mo�na stwierdzi�, �e �r�d�em b�lu jest mi�sie� lub jego
cz��. Mi�nie bywaj� bolesne samoistnie, ale bol� te� tylko przy ucisku,
przy czynnych zmianach ich napi�cia, podczas biernego rozci�gania itp. W
miar� trwania podra�nienia pr�g pobudliwo�ci b�lowej mi�ni obni�a si�.
Oznacza to, �e coraz mniejszy bodziec, np. och�odzenie, nieostro�ny ruch,
zdenerwowanie wywo�uj� bardzo siln�, gwa�town� reakcj� b�low�.
1.2.2.2. Podwy�szony tonus mi�niowy
W mi�niu chronicznie przeci��onym, szczeg�lnie przeci��onym statycznie,
w tym tak�e psychogennie, zazwyczaj stopniowo zwi�ksza si� napi�cie spo-
czynkowe. �atwiej si� kurczy, trudniej rozlu�nia i relaksuje. Ro�nie aktyw-
24
no��, nadpobudliwo�� mi�nia. W po��czeniu z d�ugotrwa�ym dzia�aniem
stresu psychicznego dochodzi do sytuacji, gdy niekt�re mi�nie �napinaj� si�
same", co chory odczuwa jako niezale�ne od niego m�cz�ce napi�cie.
Istotny przy tym jest fakt, �e tonus spoczynkowy mi�ni jest zawsze
�ci�le zwi�zany z og�lnym napi�ciem uk�adu nerwowego cz�owieka. Wyst�pu-
je tu �cis�a i wprost proporcjonalna zale�no�� pomi�dzy tymi dwoma uk�ada-
mi. Narastanie stresu psychicznego, szczeg�lnie o pod�o�u l�kowym, zwi�ksza
napi�cie spoczynkowe mi�ni. Zostanie to szerzej opisane w rozdziale o zespo-
�ach psychogennych (3.3). Mo�liwa jest te� droga odwrotna: podwy�szony to-
nus spoczynkowy mi�ni wywo�any innymi przyczynami (np. zaburzeniem
sterowania nerwowego w zespo�ach korzeniowych, chronicznie aktywnym,
czynnym utrzymywaniem r�wnowagi statycznej, przyzwyczajeniami, poz�,
�szpanowaniem" itp.) doprowadza do zanikania dowolnego, �wiadomego roz-
lu�nienia mi�ni - relaksu. Z ca�� pewno�ci� podwy�sza to og�lne napi�cie
uk�adu nerwowego, wzmagaj�c mechanizm samopodtrzymuj�cy zaburzenie,
wp�dzaj�c chorych w b��dne mniemanie, i� znale�li si� w sytuacji bez wyj�cia.
Z u�wiadomienia sobie roli i znaczenia tego zwi�zku wyp�ywa podsta-
wowy wniosek dla autoterapii:
Poprzez mi�nie oddzia�ujemy niekiedy w istotny spos�b na
pewien zakres emocjonalno�ci i odwrotnie: poprzez �wiadome
obni�enie nadmiernego tonusu spoczynkowego mo�na przy-
wraca� mi�niom ich r�wnowag� statyczn�.
1.2.2.3. Przeci��enia statyczne mi�ni
Normalna fizjologiczna praca mi�nia polega na jego kurczeniu si� i rozkur-
czaniu. Jest to najbardziej rozpowszechniony typ pracy mi�ni w �wiecie
zwierz�cym. Zawsze po fazie skurczu nast�puje faza rozkurczu mi�nia.
Wykonuje on nie tylko czynno�ci nap�dzaj�ce biern� cz�� narz�d�w ruchu,
ale tak�e wspomaga przep�yw krwi spe�niaj�c rol� jakby �drugiego serca".
Ten typ pracy, najbardziej fizjologicznej i naturalnej, nazywa si� prac� izo-
toniczn� mi�ni. Wyst�puje przy wszystkich ruchach czynnych (np. biega-
nie, p�ywanie itp.). Istniej� jednak r�norodne okoliczno�ci zmuszaj�ce na-
sze mi�nie do pracy w sta�ym napi�ciu, bez ich rozci�gania i rozlu�niania.
Jest to praca izometryczna.
Podczas pracy izometrycznej mi�sie� znajduje si� w ci�g�ym napi�ciu
bez zmiany d�ugo�ci. D�u�sza faza skurczu, brak fazy rozkurczu to chara-
kterystyczny dla niej stan. Brak fazy rozkurczu wydatnie utrudnia przep�yw
krwi, upo�ledza czynno�� mi�nia w jego funkcji �drugiego serca". Wywo�uje
ponadto szereg negatywnych skutk�w. Prac� izometryczna mi�ni, kt�r�
wykonuj� one przez d�u�szy czas, b�dziemy dalej nazywa� przeci��eniem
statycznym mi�ni.
25
W �wiecie zwierz�cym ten typ pracy mi�ni jest o wiele rzadziej spoty-
kany ani�eli u ludzi; wyst�puje na kr�tko, np. na czatach, podczas nas�uchi-
wania, obserwacji, oczekiwania na walk� lub atak. W takich wypadkach
spoczynkowy tonus mi�niowy znacznie si� podnosi, przyspiesza akcja ser-
ca, ro�nie ci�nienie t�tnicze krwi. W ciele zwierz�cia zachodz� procesy przy-
gotowuj�ce je do walki lub ucieczki. Owo silne napi�cie ca�ego organizmu
roz�adowuje si� gwa�townie w ucieczce, pogoni lub walce.
Psychogenne przeci��enia statyczne mi�ni
U cz�owieka cywilizowanego roz�adowanie potencja�u na spos�b zwierz�cy
jest cz�sto niemo�liwe. Urz�dnik, ucze�, student nie mog� stoczy� walki ze
swoim zwierzchnikiem ani od niego uciec. Nagromadzony w stresie poten-
cja� energetyczny nie ma uj�cia, nie roz�adowuje si� - imploduje, czyli eks-
ploduje do wewn�trz, czyni�c organizmowi r�ne szkody. W mi�niach prze-
radza si� w podwy�szony tonus spoczynkowy utrwalony wytworzonym odru-
chem warunkowym, ale nie tylko. To ci�g�e nadmierne napi�cie powoduje,
�e mi�dzy innymi np. w przeciwstawianie si� si�om przyci�gania ziemskiego
wk�adamy o wiele wi�cej energii i napi�cia, ani�eli jest to konieczne. Ruchy
nasze z biegiem lat trac� elastyczno��, niekt�re mi�nie kurcz� si�, a na-
st�pnie skracaj�.
Tak w najog�lniejszym zarysie przeci��enie psychogenne przeradza
si� w przeci��enie statyczne mi�ni, �ci�gien, wi�zade� i staw�w.
Miejscowe przeci��enie statyczne mi�ni
Wcze�niej (1.1.2) wspomniano ju�, �e zaburzenie r�wnowagi statycznej sta-
wu doprowadza do asymetrii napi�cia tkanki ��cznej otaczaj�cej staw. Z
tkanki tej biegn� impulsy nerwowe do o�rodk�w ruchowych centralnego
uk�adu nerwowego, informuj�ce o zagro�eniu stawu. Z o�rodk�w w odpowie-
dzi wychodz� �rozkazy" do mi�ni oko�ostawowych, celem przywr�cenia za-
burzonej r�wnowagi. Tak wi�c w pocz�tkowej fazie zaburzenia r�wnowaga
statyczna stawu mo�e zosta� przywr�cona i jaki� czas utrzymana kosztem
odpowiedniego napi�cia mi�ni oko�ostawowych. W pracy owych mi�ni
przewa�a napi�cie o charakterze izometrycznym. Z tego powodu �sztuczne"
stabilizowanie stawu poprzez mi�nie ma charakter tylko czasowy, przej-
�ciowy. Powstaj� miejsca o zmniejszonej odporno�ci na przeci��enie, zr�ni-
cowane indywidualnie, zale�ne od cech dziedzicznych, warunk�w rozwojo-
wych i nabytych (urazy, mikrourazy, choroby). To s� miejsca lub obszary
pierwszej bolesno�ci i pierwszych problem�w - ma�ych, niedostrzegalnych i
dlatego nie docenianych.
Dzieci dzi�ki elastyczno�ci i wi�kszej odporno�ci na przeci��enie mog�
nie odczuwa� �adnych dolegliwo�ci (10.1). Gdyby t� elastyczno�� zachowa�y i
utrzymywa�y przez ca�e �ycie, nie cierpia�yby w wieku dojrza�ym. Je�li jed-
nak owe dolegliwo�ci ju� wyst�puj�, terapia domowa i trening musz� by� w
26
spos�b odpowiedni ukierunkowane. W przeciwnym razie b�d� albo oboj�tne,
albo wr�cz szkodliwe.
Zdolno�ci adaptacji organizmu do miejscowego przeci��enia statyczne-
go mi�ni znacznie malej�, szczeg�lnie u ludzi prowadz�cych siedz�cy tryb
�ycia. Malej� tak�e u pracuj�cych fizycznie czy nawet uprawiaj�cych sport.
Gdy przeci��enie zewn�trzne przypadkowo (w spos�b nieu�wiadomiony) su-
mowa� si� b�dzie z przeci��eniem wywo�anym nier�wnowag� statyczn�, b�l
i niesprawno�� zawsze dadz� o sobie zna�. To tylko kwestia czasu.
Anty grawitacyjne przeci��enia statyczne mi�sni
Przeci��enie statyczne mi�ni spowodowane przyci�ganiem ziemskim nale-
�y do najcz�stszych. Prawie wszystkie zaburzenia czynno�ci ruchowych s� z
nim zwi�zane. Owo przeci��enie ��czy si� �ci�le z postawami cia�a wobec
przyci�gania ziemskiego; oboj�tnie czy s� one zdeterminowane niefizjologi-
czn� (niechlujn�) postaw� przy pracy, podczas nauki lub odpoczynku, czy
te� niefizjologiczn� postaw� wynikaj�c� z zaburze� psychogennych. Przeci�-
�enie tego typu jest powszechne, po�wi�cone mu wi�c zosta�y podstawowe
rozdzia�y ksi��ki (3; 4; 5).
Przeci��enia mi�niowe psychogenne,