PRZEWODNIK PASCALA Zrealizowano przy pomocy finansowe] Ministerstwa Kultury Lwów i okolice Jacek Tokarski Pascal Tytuł serii: Przewodnik Pascala Autor: Jacek Tokarski Redaktor: Piotr Budny Korekta: Jolanta Bąk Kartografia: Tomasz Domański Redakcja techniczna: Jacek Bronowski Redaktor prowadzący: Anna Willman Zdjęcie na okładce: www.foto.risp.pl (kościół Dominikanów we Lwowie) Projekt okładki: Witold Siemaszkiewicz ???? Copyright © Wydawnictwo Pascal Autorzy i wydawcy tego przewodnika starali się, by jego tekst był rzetelny, nie mogą jednak wziąć odpowiedzialności za jakiekolwiek skutki wynikające z korzystania podanych w nim informacji. Wydawnictwo Pascal sp. z o.o. 43-300 Bielsko-Biała, ul. Kazimierza Wielkiego 26 tel. 33/8282828, fax 33/8282829 [email protected], www.pascal.pl Bielsko-Biała, 2005 ISBN 83-7304-403-5 A.k<z Ą f~pX dkrywanie świata. Być może wielcy tego świata odkryli, poznali i zwiedzili już \^f wszystko. Być może. Teraz kolej na Ciebie. fS^N obry pomysł na początek. Właściwie każdy jest dobry. Nie byłeś na Kaszubach, jedź na Ka-L'- -? szuby. Nie pamiętasz Wenecji, wróć do Wenecji, a jeśli marzysz o Chinach, ruszaj do Chin. ng5\ zeczywistość. Przewodnik Pascala będzie Ci o niej przypominał, dlatego marząc LlTlj o dalekich wyprawach, nie pominiesz spraw bliższych ciału, jak przysłowiowa koszula (najlepiej ciepła), komplet dokumentów, preparat na komary czy latarka. ??? smy cud świata. To może być wszystko: miasto, budowla, zapomniany zaułek, miejsc' sce znane lub nieznane, drzewo lub człowiek poznany w czasie podróży. Odkryj swój prywatny ósmy cud świata. Sra ycie. Nie musisz studiować opasłych tomów, aby je poznać. Trochę historii, trochę Uą geografii, coś o obyczajach, kulturze i ludziach ją tworzących, ciekawe opisy miejsc, do których trafisz. tfekt murowany. Nawet w najdalszym zakątku świata nie poczujesz się obco. Nie wejdziesz w butach do meczetu, a stojąc na rozgrzanym piasku pod piramidami, poczu-jes z się jak rodowity Egipcjanin. teztroski wypoczynek. Nie musisz przemierzać świata wzdłuż i wszerz. Jeśli marzysz, by po prostu odetchnąć, znajdziesz urocze miejsca, gdzie czas płynie wolniej i gdzie wreszcie można bezkarnie leniuchować. tnergia. Nie marnuj jej na nerwowe poszukiwania hotelu o drugiej w nocy albo próbę odgadnięcia, co też mogą oznaczać te przedziwne nazwy w karcie dań, bo nie chciałbyś przecież spędzić reszty wakacji na oddziale gastrologicznym jakiegoś prowincjonalnego szpitala. ??) akupy. Jeśli chciałbyś pokazać znajomym jakąś egzotyczną pamiątkę z Kenii, na Ca przykład dzidę, nie musisz przywozić jej w plecach — wystarczy, że kupisz ją na bazarze, i w dodatku będziesz miał pewność, że nikt nie zedrze z ciebie skóry. Podpowiedzi. Samolot, pociąg, własny samochód, a może autostop? Trasa zaproponowana przez autorów przewodnika czy raczej swobodne wariacje na jej temat? Wszystko zależy od twojej inwencji, upodobań i, co nie bez znaczenia, zasobów kieszeni. dresy. Skąd wysłać maila, gdzie wypożyczyć łódkę albo rower, gdzie spędzić wieczór, [ w której knajpce posiedzieć przy piwie i dobrej muzyce, gdzie szukać pomocy w trudnej sytuacji? Pod wskazanym w przewodniku adresem. ?ajwiększe atrakcje. Nawet jeśli poznasz tylko niektóre, wrócisz zachwycony. Przewodnik wskazuje miejsca, które od dawna chciałeś zobaczyć i takie, o których jeszcze wczoraj nie miałeś pojęcia. Barwne lokalne święta i głośne w całym świecie imprezy. ffl nformacje. Klimat, temperatury, sytuacje, których powinieneś unikać, odległości, zakupy, ?? ceny, czyli wszystko, co powinieneś wiedzieć przed podróżą, a o co nie zdążyłeś zapytać. fik» onkrety. Przewodnik to nie śmigus-dyngus, jeśli lubisz lanie wody, będziesz zawie-lj\\ dziony. To, co znajdziesz w książce, jest konkretne jak rozkład jazdy lub książka telefoniczna, a przy tym nie nudzi. 0 dea przewodnika. Patrz hasło pionowe. Drogi Czytelniku obieżyświacie, pisz do nas, jeśli natrafisz na jakiekolwiek nieścisłości ([email protected]; Wydawnictwo Pascal, ul. Kazimierza Wielkiego 26, 43-300 Bielsko-Biała). Wykorzystamy Twoje uwagi najpóźniej za dwa lata przy aktualizacji książki. Na internetowych stronach www.pascal.pl prezentujemy pełną ofertę wydawnictwa - zobacz, przeczytaj opis, wybierz, zamów. Tutaj także informujemy o superofertach i konkursach Pascala oraz wszelkich aktualnościach podróżniczych. Poszukujących praktycznych informacji zapraszamy na stronę www.pascal.onet.pl, gdzie można znaleźć ceny, zarezerwować i kupić bilet (autobusowy lub lotniczy), przejrzeć oferty biur podróży, obejrzeć zdjęcia z wybranych miejsc świata, przeczytać reportaże z wypraw, sprawdzić pogodę, aktualny czas oczekiwania na polskich przejściach granicznych, a także dowiedzieć się najważniejszych rzeczy o sprzęcie turystycznym. Wydawnictwo Pascal O Autorze Jacek Tokarski, ur. 1975, absolwent historii Uniwersytetu Jagiellońskiego. Zawodowo związany z miesięcznikiem „Góry". Autor książek i artykułów o zabytkach z terenów Kresów Wschodnich. Współautor przewodnika Rumunia (Pascal 2004). Lwowskie tradycje były od zawsze pielęgnowane w Jego domu rodzinnym. W 1987 r. było mu dane pierwszy raz oglądać smutny wówczas gród nad Pełtwią. Od tej pory odwiedził Lwów kilkanaście razy, zarówno prywatnie, jak i w roli przewodnika. Swoje zainteresowania koncentruje przede wszystkim na dziejach Galicji Wschodniej, Żydów, historii architektury, kościołów wschodnich i ikony. Poza tym uwielbia wędrówki z plecakiem po karpackich szlakach i turystykę rowerową. Przyznaje się publicznie do uzależnienia od ruskich pierogów i kawy. Ostatnio odkrył dla siebie piękno secesji i malarstwa Jerzego Nowosielskiego. INFORMACJE O MIEŚCIE SPACERY I WYCIECZKI LWÓW W KILKA GODZIN ?? OKOLICE LWOWA INFORMACJE PRAKTYCZNE ?????????? INDEKS Legenda Linia kolejowa, dworzec ?? Dworzec autobusowy )C Lotnisko SiJk Prom ? Przystań wodna © Przejście graniczne J Kościół katolicki, protestancki J Kościół kalwiński J Kościół prawosławny ? Synagoga -?-?— Mury miejskie, fortyfikacje ? Zamek, pałac ? Ruiny ? Muzeum W Skansen ® 1 f * 9 ? ? ?? ?.: Inny interesujący obiekt Pomnik Fontanna Atrakcje Teatr Informacja turystyczna Poczta Noclegi: hotele, kempingi Obiekt gastronomiczny Punkt widokowy Jaskinia Plaża Kąpielisko, uzdrowisko Park Cmentarz Spis treści O INFORMACJE O MIEŚCIE .........................31 Historia ....................32 Centrum naukowe i kulturalne . .71 Lwów, jakiego już nie ma ......83 Tu wszystko się zaczęto, czyli lwowskie who is who .......87 Lwowskie zabytki - architektura i rozwój przestrzenny miasta .104 © SPACERY I WYCIECZKI ..........................112 26 Trasa nr 1 ..............113 Plac Mickiewicza ............113 Katedra łacińska ............116 Rynek ....................131 Kościół i klasztor Bernardynów .143 Arsenał miejski .............146 Dawna dzielnica żydowska ....146 Kompleks cerkwi Uspieńskiej (Zaśnięcia Najświętszej Marii Panny) .............150 Arsenał królewski ...........153 Dawny kościół i klasztor Dominikanów ............153 Katedra ormiańska Wniebowzięcia Najświętszej Marii Panny ... .156 Cerkiew Preobrażeńska (Przemienienia Pańskiego) ...162 Kościół i klasztor pojezuicki ... .164 Plac Podkowy (dawny plac św. Ducha) ..............165 Prospekt Swobody ..........166 Teatr Wielki Opery i Baletu .....168 Ukraiński Teatr Dramatyczny im. Marii Zańkowieckiej .....173 Centralny Dom Towarowy .....174 Dawna ulica Legionów .......175 Trasa nr 2 ..............177 Pałac Potockich .............179 Ossolineum ................179 Lwowska Galeria Sztuki .......181 Park im. Iwana Franki ........183 Uniwersytet ...............183 Kasyno Szlacheckie ..........184 Więzienie Brygidki ...........186 Dawny szpital żydowski .......187 Kościół św. Anny ............190 Greckokatolicki sobór katedralny Świętego Jura ....191 Kościół św. Elżbiety ..........192 Synagoga Beys Aaron ve Israel . .194 Dworzec Główny ............194 Trasa nr3 ..............195 Plac Halicki ................195 Ulica Batorego .............198 Dawny kościół i klasztor trynitarzy ...............201 Stary Uniwersytet ...........202 Cytadela ..................204 Dawna siedziba NKWD i Gestapo ...............205 Dom Józefa Piłsudskiego .....206 Kościół św. Łazarza ..........208 Kościót św. Marii Magdaleny . . .208 Nowy Świat ...............210 Trasa nr 4 ..............212 Ulica Akademicka ...........212 Park Kilińskiego .............221 Kościół św. Zofii ............224 Kościół św. Urszuli ...........225 Dom Marii Konopnickiej ......226 Plac Bernardyński ...........226 Trasa nr 5 ..............228 Plac Ctowy ................228 Kościół Nawiedzenia NMP i klasztor Karmelitów.......232 Kościół Matki Boskiej Gromnicznej .............233 Kościót św. Kazimierza ........235 Wysoki Zamek i kopiec Unii Lubelskiej ...............236 Kościółek św. Jana Chrzciciela . .240 Cerkiew św. Mikołaja Cudotwórcy .............242 Cerkiew i klasztor św. Onufrego ............243 Cerkiew św. Paraskiewy .......244 Dawna fabryka likierów i wódek J.A. Baczewskiego . .245 Kościót św. Marcina Biskupa . . .246 Kościół św. Kazimierza i klasztor Misjonarzy .......246 Kolegiata Matki Boskiej Śnieżnej ................248 Kościót Wszystkich Świętych i klasztor Benedyktynek . . . .249 Plac Strzelecki .............249 Trasa nr 6 ..............251 Baszta Prochowa ............251 Kościół Niepokalanego Poczęcia NMP i klasztor Franciszkanów ...........254 Strzelnica miejska ...........255 Kościót św. Antoniego ........256 Koszary 14. Pułku Utanów Jazłowieckich ............259 Cerkiew Świętych Piotra i Pawta .................261 Kościół Matki Bożej Ostrobramskiej ...........262 Skansen ..................264 Kościót św. Wojciecha Biskupa i Męczennika .............265 Trasa nr 7 ..............266 Pałac Siemieńskich- -Lewickich .............266 Kościót Zaślubin NMP i św. Józefa oraz klasztor sakramentek ............268 Cmentarz Łyczakowski ........269 Cmentarz Obrońców Lwowa (Orląt Lwowskich) .........272 Ulica Piekarska .............276 Kolegium pijarskie ...........277 Cmentarz Janowski ..........278 © LWÓW W KILKA GODZIN Trasa I Trasa II .281 .284 Trasa .281 . .288 O OKOLICE LWOWA .............................292 Wycieczka nr 1 Lwów- Żótkiew-Lwów .......292 Historia ...................292 Zwiedzanie ...............294 Wycieczka nr 2 Lwów- Drohobycz-Sambor- Lwów ..............300 Drohobycz ................300 Sambor...................307 Rudki ....................313 Wycieczka nr 3 Lwów-Stare Sioło-Bóbrka- Świrz- Brzeżany-Lwów .......314 Dojazd ...................314 Stare Sioło ................314 Bobrka ...................315 Świrz ....................316 Brzeżany ..................318 Wycieczka nr 4 Lwów-Zadwórze-Złoczów-Zbaraż-Wiśniowiec-Krzemieniec-Poczajów- Podhorce-Olesko-Lwów . .323 Dojazd ...................324 Zadwórze .................325 Złoczów ..................325 Zbaraż ...................329 Wiśniowiec ...............333 Krzemieniec ...............334 Poczajow .................348 Podhorce .................353 Olesko ...................355 0 INFORMACJE PRAKTYCZNE ......................358 Podróż ...................358 Lwów w Internecie ..........359 Wjazd ....................359 Placówki dyplomatyczne we Lwowie .................360 Ubezpieczenia ..............360 Komunikacja ...............361 Komunikacja miejska .........364 Bezpieczeństwo ............365 Pieniądze .................366 Noclegi ...................366 Gastronomia ...............369 Muzea ...................372 Punkty widokowe ...........374 Rozrywka .................374 Informator ................374 0 INDEKS .....................................377 Przewodniki Pascala - świat Ameryka Południowa • Amsterdam • Anglia • Australia Austria • Azja Południowo-Wschodnia • Belgia Berlin • Bliski Wschód • Bułgaria • Chiny • Chorwacja i Czarnogóra Cypr • Czechy • Dania • Egipt • Europa • Finlandia Francja Południowa • Francja Północna • Góry Słowacji • Grecja Grecja. Wyspy • Hiszpania • Holandia • Indie Północne i Nepal Irlandia i Irlandia Północna • Islandia • Izrael Japonia • Kanada • Kenia i Tanzania • Krym Litwa, Łotwa, Estonia oraz obwód kaliningradzki Londyn i Anglia cz. południowa • Lwów • Majorka i Minorka Maroko • Meksyk • Moskwa • Niemcy • Norwegia «Paryż Portugalia • Rosja • RPA • Rumunia • Słowacja Słowenia • Sydney • Szkocja • Szwajcaria • Szwecja Tajlandia • Tunezja • Turcja • Ukraina USA część wschodnia • USA część zachodnia • Węgry • Wiedeń Wilno • Włochy Południowe • Włochy Północne Wyspy Kanaryjskie Przewodniki Pascala - Polska Polska w jednym tomie Beskidy i Gorce • Bieszczady i Pogórze Przemyskie Gdańsk oraz Gdynia i Sopot • Góry Świętokrzyskie oraz Sandomierz Jura Krakowsko-Częstochowska • Kraina Wielkich Jezior Kraków i okolice • Pieniny, Podhale, Orawa i Spisz Pojezierze Drawskie i Bytowskie Pojezierze Suwalskie i Puszcza Augustowska Pomorze Wschodnie oraz Bornholm • Poznań i okolice • Sudety Tatry Polskie i Słowackie • Warszawa i okolice • Wrocław i okolice Wybrzeże cz. zachodnia oraz Bornholm • Zakopane i okolice Pełna oferta wydawnictwa Pascal (informacje, sprzedaż, promocje): www.pascal.pl mewoaniKi iiusirowane ??????? swiaia Amsterdam • Barcelona • Berlin • Cypr • Egipt Gran Canaria • Irlandia • Londyn • Malta • Maroko Nowa Zelandia • Nowy Jork • Paryż • Portugalia • Praga Rzym • Szkocja • Teneryfa • Wenecja • Wyspy greckie Marco Polo (ilustrowane przewodniki kieszonkowe) Ateny • Barcelona • Berlin • Bruksela • Budapeszt • Bułgaria Bułgarska riwiera • Costa Brava. Barcelona • Cypr • Czechy • Dania Dominikana • Gran Canaria • Grecja - Półwysep • Istria Jezioro Garda • Kenia • Kopenhaga • Kreta • Kuba Lazurowe Wybrzeże • Litwa • Londyn • Majorka • Malta • Moskwa Norwegia • Paryż • Portugalia • Półwysep Chalcydycki • Praga • Rodos Rzym • Sardynia • Słowacja • Słowenia • Sycylia • Tunezja • Turcja Węgry • Wiedeń • Wybrzeże dalmatyńskie • Wyspy greckie Informatory Pascala Pascal 2005. Hotele i restauracje w Polsce Tanie noclegi. Polska 2005 Noclegi w Polsce 2005. Wybrzeże i pojezierza Noclegi w Polsce 2005. Góry i pogórza Pascal 2005. Agroturystyka i kempingi w Polsce Narty i snowboard w Polsce Przewodniki na weekend Beskidy • Czechy • Dolny Śląsk • Europa • Małopolska Mazowsze • Mazury, Warmia i Suwalszczyzna Między Pilicą a Bugiem • Polska Pomorze Wschodnie, Bornholm i Kaliningrad Pomorze Zachodnie i Bornholm • Słowacja • Sudety • Wielkopolska Pełna oferta wydawnictwa Pascal (informacje, sprzedaż, promocje): www.pascal.pl O Informacje o mieście s > 1-? o JG; i dy słyszę nazwę Lwów, i uchylam kapelusza" — miał I kiedyś powiedzieć pewien austriacki urzędnik i słowa te mogłyby właściwie wystarczyć za cały wstęp. Lwowa nie da się zwiedzać bez znajomości jego złożonej historii, szczególnie tej XX-wiecznej. Przez długie stulecia polskie miasto, na skutek decyzji trzech mocarstw, Lwów wchodził w skład ZSRR. Na początku lat 90. XX w. okazało się, że jest ostoją życia ukraińskiego, co potwierdziły wydarzenia ostatnich miesięcy 2004 ?., kiedy to mieszkańcy miasta gorąco poparli demokratycznego kandydata na prezydenta, Wiktora Juszczenkę. Wielu publicystów podkreślało wtedy, że Lwów zdał egzamin ze swojej ukraińskości. Z drugiej strony trzeba też pamiętać o tych wszystkich Polakach, których w latach II wojny światowej i bezpośrednio po niej zmuszono do opuszczenia Lwowa. Polskie oczekiwania wobec tego miasta najpełniej wyraził profesor Stanisław Nicieja „są to marzenia o wariancie Strasburga, miasta pogodzonych Niemców i Francuzów. Jeśli mowa o rewindykacji, to jedynie kulturowej, a nie geograficznej. Mit Lwowa został zaadaptowany także przez młodą inteligencję ukraińską, nie-okaleczoną przez najnowszą historię. Oni wiedzą, że ludzie pochowani na Łyczakowie, wielcy lwowscy Ormianie, Żydzi, Niemcy, Rusini i Polacy są już ze sobą pogodzeni". Dzisiejszy, ukraiński Lwów podtrzymuje pamięć o dawnych mieszkańcach, nie tylko Polakach, ale także Ukraińcach, Ormianach i Żydach. Przypominają o nich liczne zabytki, których różnorodność jest naprawdę ogromna, co wynika właśnie z wielonarodowo-ści miasta i jego budowniczych. Jadąc do Lwowa, nie należy oczekiwać, że zobaczy się wypie- 31 lęgnowane miasto, jakich dziesiątki można zwiedzać na zachodzie Europy. Zapewne będzie ono kiedyś tak wyglądać... Na razie jednak, spacerując uliczkami od zabytku do zabytku, należy się raczej nastawić na to, że z każdego miejsca przemawia historia, że w tym miejscu król Jak Kazimierz składał słynne śluby, tu bawił Jan III Sobieski, tu mieszkał Józef Piłsudski, tu wpadał na kawę Ignacy Mościcki, a tędy maszerował do szkoły Stanisław Lem. Można to wszystko powspominać przy filiżance znakomitej kawy w jednej z licznych kawiarni, a przy odrobinie wyobraźni uda się zobaczyć owego austriackiego urzędnika uchylającego kapelusza. HISTORIA Antę urbe condita O ziemie, na których w XIII w. zostało założone miasto Lwów, toczono walki już w II połowie X stulecia. Nie wiadomo, w jaki sposób Mieszko I wszedł w posiadanie tego terytorium i na jakich zasadach tam panował, pewne jest tylko to, że zostało mu ono odebrane przez księcia Rusi Kijowskiej, Włodzimierza Wielkiego. Informację o tym wydarzeniu zamieścił kijowski kronikarz Nestor w latopisie (kronice) z około 1113 ?.: „W roku 981 po narodzeniu Chrystusa Pana wyprawił się Włodzimierz na Lachów i zajął grody ich - Przemyśl, Czerwień i inne grody, które są aż do tego dnia pod Rusią". Ziemie te, zwane Grodami Czerwień- skimi lub ziemią czerwieńską, leżały w dorzeczu Huczwy. Głównym grodem był Czerwień (obecnie Czermno w województwie lubelskim). Ziemia czerwieńska sięgała na wchodzie do Bugu, na zachodzie do Wieprza, od południa graniczyła z ziemią bełską, a od północy - z ziemią, którą później nazwano chełmską. Syn i następca Mieszka I, Bolesław Chrobry, nie dał za wygraną i już od 1013 r. prowadził na tych terenach wojnę podjazdową. Pretekstem do otwartego konfliktu zbrojnego stały się walki o tron kijowski po śmierci Włodzimierza Wielkiego. Toczyli je dwaj synowie zmarłego władcy - Świętopełk (jego żoną była nieznana z imienia córka Bolesława Chrobrego) i Jarosław, nazwany przez potomnych Mądrym. W 1018 r. Bolesław Chrobry zorganizował słynną wyprawę na Ruś i podporządkował państwu Piastów Grody Czerwieńskie wraz z Przemyślem. Jednakże już w 1031 r. ziemie te opanował jeden z najznakomitszych władców Rusi - Jarosław Mądry. O zainteresowaniu Grodami Czerwieńskimi świadczy fakt, że stosunki polsko-ruskie stanowiły ważną część polityki zagranicznej Bolesława Śmiałego. Dzięki układom dynastycznym i działaniom militarnym ponownie przyłączył on ziemię czerwieńską do Polski. Bolesław Krzywousty utrzymywał przyjazne stosunki z książętami Rusi, choć zapewne jego zwierzchnia władza nie obejmowała już Grodów Czerwieńskich. Jarosław Mądry podzielił swoje państwo między pięciu synów, ustalając zasadę senioratu i pryn-cypatu. Na Rusi Kijowskiej rozpoczął się okres rozbicia dzielnicowego, charakterystyczny dla tego etapu dziejów średniowiecznej Europy. Mimo dobrych chęci potomków Jarosława ich osobiste ambicje i zagrożenia zewnętrzne pogłębiały rozbicie państwa. Na przełomie XII i XIII w. ważną rolę zaczęły odgrywać ziemie halicka i wołyńska. Zawdzięczały one swe znaczenie zarówno dogodnemu położeniu, gdyż nie zagrażały im najazdy plemion koczowniczych, jak i niezwykle urodzajnym glebom oraz korzystnemu klimatowi. Włodzimierzem i Łuckiem na Wołyniu władali potomkowie Dawida Igorowicza (syna Jarosława Mądrego), a Przemyślem, Trembowlą i Haliczem rządzili synowie Rościsława (wnuka Jarosława Mądrego). Książęta ci nie liczyli się początkowo w walkach o tron kijowski. W połowie XII w. wzrosło znaczenie księstwa halickiego. Panujący w nim Jarosław Osmomysł (myślący za ośmiu) powiększył terytorium swojego państwa. Po śmierci Jarosława władzę objął Włodzimierz, musiał jednak walczyć o utrzymanie tronu z księciem wołyńskim Romanem. Przez pewien okres władzę w Haliczu sprawował Andrzej - brat króla Węgier Beli III. Aktywną politykę ruską prowadzili także książęta piastowscy. Początkowo przejawem tego były małżeństwa dynastyczne: trzy córki Bolesława Krzywoustego zostały wydane za Rurykowiczów. Większe ambicje polityczne miał Kazimierz Sprawiedliwy. Najpierw udzielił wsparcia księciu wołyńskiemu Romanowi, a później pomógł odzyskać władzę w Haliczu Włodzimierzowi. Po jego śmierci w 1199 r. opuszczony tron opanował Roman i wkrótce potem połączył ziemie halicką i włodzimiersko-wołyńską, tworząc jedno z największych państw w ówczesnej Europie — Ruś Halicko-Włodzimierską. Od tej pory Romana zaczęto nazywać samowładcą całej Rusi. Dążąc do rozszerzenia swych wpływów w Polsce, Roman wmieszał się do walk książąt dzielnicowych o władzę. W 1205 r. dotarł aż nad Wisłę, poległ jednak pod Zawichostem w bitwie z wojskami Leszka Białego. Syn Romana, Daniel, mający w chwili śmierci ojca zaledwie cztery lata, nie był w stanie zapobiec faktycznemu rozpadowi księstwa na wiele drobnych części z ośrodkami między innymi w Łucku, Bełzie, Turowie i Pińsku. Rządzili tam książęta pozbawieni większych aspiracji i zdolności politycznych, często szukający wsparcia u władców polskich i węgierskich, którzy nie przestali dążyć do zagarnięciu bogatych ziem halicko- włodzimierskich. Walki o zwierzchnictwo nad tymi terenami zakończyły się zwycięstwem Daniela Romanowicza. Podporządkował on sobie nie tylko księstwa halickie i włodzimierskie, ale również zasiadł na tronie kijowskim. Rozwój tych ziem został za- hamowany na skutek najazdu Złotej Ordy. Tatarzy spustoszyli cały kraj i zmusili Daniela do uznania ich zwierzchnictwa. W czasie odbudowy ze zniszczeń po najeździe tatarskim zostało założone nowe miasto - Lwów. Gród książąt halicko-włodzimierskich Część historiografów twierdzi, że założycielem Lwowa był sam książę Daniel Romanowicz. Na cześć jego syna, Lwa, który władał już z nadania ojca dzielnicą przemyską, nadano nowemu miastu nazwę Lwihorod. Inni historycy uznają za założyciela tego grodu księcia Lwowa. Nazwa „Lwów" pojawiła się po raz pierwszy w źródłach w 1259 ?., jednak miasto powstało zapewne kilkanaście lat wcześniej, o czym świadczą pochodzące z 1261 r. wzmianki o zburzeniu obwarowań miejskich na żądanie Tatarów. Usytuowanie Lwowa na skrzyżowaniu szlaków handlowych prowadzących z Krakowa na wschód w kierunku Kijowa i terenów nad Morzem Czarnym oraz z północy do Mołdawii i dalej na Bałkany, spowodowało, że ludność miasta od chwili jego założenia stanowiła mozaikę etniczną. Oprócz Rusinów od samego początku mieszkali w nim Polacy, Ormianie, Żydzi, Tatarzy, Wołosi, Karaimi oraz Niemcy. Ci ostatni, zajmujący dominującą pozycję dzięki dobremu zorganizowaniu i współdziałaniu, wprowadzili zachodnioeuropejski model funkcjonowania samorządu miej- skiego. Z czasem uzyskali tak silny wpływ, że niemieckiej nazwy miasta - „Lamburg" - używano nawet w dokumentach książęcych. Gdy zmarł Daniel, jego syn Lew musiał walczyć z opozycją bojarską o zjednoczenie księstwa, a jednocześnie dążył do opanowania dzielnicy krakowskiej. Po śmierci Bolesława Wstydliwego i wygaśnięciu małopolskiej linii Piastów próbował nawet zdobyć Kraków. Waleczny książę pokonał w końcu bojarów i ponownie zjednoczył księstwo halicko-włodzimierskie. Jego stolicą stał się Lwów. Po śmierci księcia Lwa władzę sprawował Jerzy I (Jurij). Jego następcami byli Andrzej II (Andriej) i Lew II. Choć niektórzy historycy przypisywali im bohaterską śmierć w walce z Mongołami, to jednak nowsze badania wykazały, że obydwaj zostali otruci przez bojarów. Może to świadczyć o tym, że opozycja bojarska w księstwie nadal była bardzo silna. Na Andrzeju i Lwie II skończyła się stara linia Romanowiczów. Sukcesją tronu halicko-włodzimierskiego były zainteresowane trzy ościenne kraje: Węgry, Polska i Litwa. W sprawy ruskie mocno zaangażował się Władysław Łokietek, przyczyniając się między innymi do zawarcia przez księcia mazowieckiego Troj-dena I związku małżeńskiego z Marią, siostrą Andrzeja II i Lwa II. Po ich śmierci bojarowie zaprosili na tron lwowski syna Trojdena I i Marii - Bolesława. Dzięki poparciu Władysława Łokietka zaczął on rządzić w wieku 13 lat, zmie- niając wyznanie na prawosławne i przyjmując imię Jerzy II. Poślubił on Eufemię, córkę litewskiego księcia Giedymina. Druga córka księcia, Aldona Anna, została wydana za syna Władysława Łokietka — Kazimierza, późniejszego króla Polski. Dzięki małżeństwom swoich dzieci władcy Polski i Litwy chcieli rozszerzyć wpływy na ziemiach halicko-włodzimierskich. Aby uzyskać wsparcie w walce ze spiskującymi bojarami, bezpotomny Jerzy II zawarł na zjeździe monarchów w Wyszehradzie układ z Kazimierzem Wielkim, uznając go za dziedzica tronu halicko- włodzimierskiego. W tym samym czasie Kazimierz potwierdził prawa Andegawenów do korony polskiej, jeśliby nie doczekał się męskiego potomstwa. Rządy silnej ręki wprowadzone przez Jerzego II napotkały opór ze strony bojarów i w 1340 r. książę został otruty. Jego małżonkę Eufemię utopiono pod lodem w Wiśle. Panowanie Kazimierza Wielkiego Tragiczny los pary książęcej stał się pretekstem do ingerencji mocarstw ościennych w sprawy państwa halicko-włodzimierskiego. Zgodnie z zawartymi wcześniej układami, w odwet za śmierć szwagra Kazimierz Wielki natychmiast rozpoczął interwencję zbrojną. Wojska polskie zdobyły i splądrowały Lwów. Jeden z kronikarzy napisał, że władca Polski „zabrał stamtąd liczne łupy w srebrze, złocie i drogich kamieniach, skarbiec dawnych książąt, w których było kilka złotych krzyży, szczególnie jeden, w którym został znaleziony wielki kawałek drewna z Krzyża Pańskiego, i dwa bardzo kosztowne diademy, i jedną wielce kosztowną szatę, a także krzesło ozdobione złotem i drogimi kamieniami. To wszystko zabrawszy powrócił do siebie". Kilka miesięcy później ruszyła na Ruś kolejna, dobrze przygotowana wyprawa rycerstwa polskiego wspomaganego przez Węgrów. Ani Rusini, ani Tatarzy nie zaryzykowali jednak otwartego konfliktu zbrojnego. Skutkiem wyprawy Kazimierza Wielkiego było przyłączenie do Polski Rusi Halickiej. Część włodzimierską, z Łuckiem, Chełmem i Bełzem, podporządkowali sobie Litwini. Niektórzy historycy przypuszczają, że Ruś była połączona z Polską na zasadzie unii dwóch państw. Świadczą o tym królewskie tradycje regnum Russiae, które szczególnie mocno podkreślano potem na dworze węgierskim. Ponadto późniejsi władcy Węgier używali tytułu król Halicza i Włodzimierza {??? Galiciae Lodomeria-eque), nawiązując do panowania Beli III na tych ziemiach. W następnych latach Kazimierz Wielki kilkakrotnie podejmował wyprawy zbrojne w celu ugruntowania swej zwierzchności nad Rusią. Najcięższe walki musiał toczyć z Litwinami. W drugim okresie wojny król Polski podporządkował sobie ziemię włodzimierską. Zaniepokojony tym władca Węgier Ludwik I zaproponował Kazimierzowi Wielkiemu renegocjację układu wyszehradzkiego. W sporządzonym w 1350 r. dokumencie stwierdzono, że Węgrom przysługują dziedziczne prawa do Rusi i że może ona połączyć się z Polską jedynie wtedy, gdy tron polski przypadnie Andegawenom. Jeśli Kazimierz Wielki doczeka się męskiego potomka, Węgry będą mogły wykupić ziemie ruskie od Polski za niewielką kwotę 100 tys. florenów. Tymczasem na Ruś uderzyli Litwini, niszcząc i grabiąc Włodzimierz, Bełz, Chełm i Brześć. Zmusiło to Kazimierza Wielkiego do podpisania układu pokojowego przyznającego Litwie ziemię włodzimierską. Stanu tego nie zmieniła kolejna polska wyprawa przeciwko Litwinom, zakończona zawarciem rozejmu. Trzeci okres zmagań o Ruś rozpoczął się od najazdu na Lwów wojsk litewskich dowodzonych przez księcia Lubar-ta. Zdobył on miasto oraz „spustoszył i spalił tak, że Kazimierz Wielki przybywszy tu na wiosnę, same tylko zastał popioły i zgliszcza". Nie zagroziło to jednak władztwu króla Polski, a kolejne wyprawy polsko- węgierskie doprowadziły do zawarcia pokoju kończącego walki o Ruś. W układzie pokojowym potwierdzono jedynie zaanektowanie przez Polskę większej części ziem włodzimierskich (Włodzimierz i Bełz pozostawiono Litwie jako polskie lenno), co świadczy o tym, że władza Piastów na Rusi Halickiej była już mocno ugruntowana. Nowa lokacja Lwowa Jeszcze w trakcie wojny o Ruś Kazimierz Wielki przystąpił do odbudowy Lwowa. Ponieważ miasto zostało doszczętnie zniszczone przez Litwinów, król zgodził na jego lokację w nowym miejscu, nad rzeką Pełtwią, na południe od dawnego podgrodzia. Nie zachował się żaden z dwóch dokumentów lokacyjnych Lwowa. Wiadomo tylko, że pierwszy z nich potwierdzał nadanie miastu prawa magdeburskiego, a do drugiego była przytwierdzona pieczęć z herbem przedstawiającym lwa w otwartej bramie miejskiej. Nowo lokowane miasto otrzymało samorząd. Władzę sprawował burmistrz mający do pomocy 12-osobową radę miejską. W skład sądu wchodzili ławnicy, którym przewodził mianowany dożywotnio wójt. Urząd ten piastowali członkowie niemieckiej rodziny Stacherów, od dawna cieszącej się powszechnym poważaniem. Skarb miasta zasilały podatki, opłaty targowe (wielki jarmark odbywał się corocznie w dniu 22 lutego) oraz rogatkowe. W miarę rozbudowy Lwowa wzrastała liczba jego obywateli. Poszczególne grupy etniczne mieszkały w oddzielnych dzielnicach. Polityka Kazimierza Wielkiego miała na celu zagwarantowanie praw wszystkim mieszkańcom, bez względu na wyznawaną religię. Przywilej królewski zagwarantował Rusinom, Ormianom, Saracenom, Tatarom i Żydom zachowanie ich praw i możliwość swobodnego sprawowania kultu. Kazimierz Wiel- Herb Lwowa Nie jest trudno domyśleć się, jaki jest herb Lwowa - oczywiście lew. Taki wybór związany byt zapewne z imieniem założyciela grodu. W całym późniejszym okresie wizerunek ten nabrat szczególnego, symbolicznego znaczenia. Z cechami Iwa - odwagą, dostojnością i królewskością - utożsamiali się mieszkańcy Lwowa, a historia data im wiele sposobności, aby to udowodnić. Najstarsze wyobrażenia herbu przetrwały na pieczęciach z II potowy XIV w. Oficjalne nadanie nastąpiło jednak dość późno, uczynił to król Zygmunt I Stary w 1526 r. Na błękitnym polu widniał mur miejski w kolorze różowym, o sześciu blankach, ponad nim wystawały trzy wieże (środkowa wyższa) kryte zielonymi kopułami. W murze znajdował się czarny otwór bramy z podniesioną kratą; w środku kroczył lew. Papież Syktus V w 1586 r. w dowód uznania za obronę chrześcijaństwa przed niewiernymi podarował miastu kilka elementów z własnego herbu. Odtąd lew kroczący na tylnich łapach trzymał w prawej łapie trzy pagórki (monte vaticano) z unoszącą się nad nimi srebrną, ośmiopromienną gwiazdą. W 1789 r. Austriacy dodali niemiecką tarczę herbową i umieszczoną nad nią otwartą cesarską koronę. Poważne zmiany nastąpiły po odzyskaniu przez Polskę niepodległości. Cesarską koronę zastąpiono zamkniętą, królewską, tak zwaną zygmuntowską. Po nadaniu miastu przez Józefa Piłsudskiego orderu Virtuti Mi- litari ozdobił on również herb Lwowa. Spod korony spływała czerwono-niebie-ska wstęga z napisem Semper Fidelis (Zawsze Wierny). Od dołu tarcza herbowa otoczona była dwoma skrzyżowanymi wiązankami wawrzynu, na środku których zawieszono order Virtuti Militari. W czasach sowieckich usunięto wszystko, co wiązało się ze starą polską tradycją - Lwów znowu miał herb przypominający średniowieczny pierwowzór. Po odzyskaniu przez Ukrainę niepodległości nie nastąpiły żadne zmiany w wyglądzie godła miasta. Być może niedługo ozdobią go pomarańczowe wstęgi, czas pokaże. ki zadbał także o przywrócenie metropolii prawosławnej w Haliczu. Wraz z kolonizacją ziem ruskich zajętych przez króla rozwijała się również działalność misyjna Kościoła katolickiego, prowadzona przez dominikanów i franciszkanów. Pierwszym biskupstwem utworzonym we Lwowie było biskupstwo ormiańskie. Ważnym wydarzeniem było erygowanie w Haliczu metropolii kościoła łacińskiego. Objęła ona swą jurys- dykcją działające już biskupstwa w Przemyślu, Chełmie, Włodzimierzu i we Lwowie. Zaraz po śmierci Kazimierza Wielkiego Litwini zagarnęli ziemię włodzimierską, a Ludwik Węgierski jako król Polski przyłączył do Węgier resztę Rusi. Początkowo administrował nią jako lennem książę Władysław Opolczyk ze śląskiej linii Piastów. Był to niezwykle pomyślny okres dla Lwowa. W mieście działała mennica, w której bito srebrne półgrosze i miedziane denary, zatwierdzono prawo wolnego handlu z Węgrami oraz rozszerzono uprawnienia samorządu miejskiego. Polityka prowadzona przez Ludwika Węgierskiego miała na celu całkowite oderwanie ziem ruskich od Polski. Doszło do tego po opuszczeniu Rusi przez Władysława Opolczy- ka. W okresie bezpośredniego administrowania Lwowem przez Węgrów, w 1379 r. miasto otrzymało niezwykle korzystny przywilej składu handlowego dotyczący kupców wschodnich (pełne prawo składu Lwów uzyskał dopiero w 1444 r.). Na mocy tego przywileju kupcy mieli obowiązek wystawiać w mieście swe towary przez 14 dni. W niedługim czasie Lwów stał się ważnym ośrodkiem handlu europejskiego. Można tam było kupić perskie kobierce, jedwab, bawełnę i inne drogocenne tkaniny, kość słoniową, perły, korale, przyprawy korzenne, wina i różne wschodnie pachnidła. Lwów Jagiellonów Panowie polscy, pamiętając o walkach Kazimierza Wielkiego o Ruś i zdając sobie sprawę z bogactwa i znaczenia ziem ruskich, nie zamierzali ich oddać Węgrom. Po śmierci Ludwika Węgierskiego szlachta konsekwentnie dążyła do zerwania unii z Królestwem Węgierskim. Osiągnęła ten cel po koronacji na króla Polski młodszej córki Ludwika, Jadwigi. Na jej męża wybrano wielkiego księcia litewskiego Jagiełłę. W układzie zawar- tym w Krewię Jagiełło zobowiązał się w zamian za rękę Jadwigi i tytuł króla polskiego do przyjęcia chrztu w rycie łacińskim, do połączenia Litwy z Polską oraz odzyskania utraconych przez nią terytoriów. Polskie władztwo na Rusi Czerwonej przypieczętowała dowodzona przez Jadwigę wyprawa zbrojna, zakończona zwycięską bitwą pod Stubnem. Odzyskany Lwów stał się stolicą potężnego województwa ruskiego. Wojewodą mianowano Jana Mężyka z Dąbrowy. Po nim funkcję tę pełnili przez wiele lat członkowie możnego rodu Odrowążów. Dwóch z nich - Piotr i Andrzej - usiłowało podporządkować sobie Lwów, co doprowadziło do zawiązania przeciwko nim konfederacji mieszczańsko--szlacheckiej, jedynej tego rodzaju w dziejach Rzeczypospolitej. Spór rozstrzygnął król, wydając werdykt korzystny dla miasta. Na początku XV w. Lwów miał już około 8 tys. mieszkańców. Wprawdzie nadal dominowali Niemcy, pochodzący przede wszystkim ze Śląska, lecz coraz skuteczniej konkurowali z nimi Ormianie. Pod rządami Jagiellonów stopniowo umacniali swą pozycję Polacy, by z czasem stać się główną grupą etniczną w mieście. Rozwijała się produkcja rzemieślnicza. Za panowania Władysława Jagiełły było we Lwowie 28 rodzajów rzemiosł, z których 10 tworzyło osobne cechy. Pod koniec XVI w. liczba cechów rzemieślniczych wzrosła do 20, a w połowie XVII w. wynosiła już ponad 30. Organizacje te Wzajemne podarunki „W roku 1415 przepędził król [Władysław Jagiełło] we Lwowie święta wielkanocne, a w dwa lata później dochodziło tutaj do skutku trzecie małżeństwo królewskie z Elżbietą Granowską. Do Lwowa też przyjechał Jagiełło prosto po ślubie odbytym w Sanoku i tutaj bawił z królową aż do jej koronacji w Krakowie, na którą mieszczanie lwowscy powieźli w darze między innymi 300 cytryn i 7 kamieni wyziny [jesiotr]. Wśród takiej różnej doli wytworzył się między królem a mieszczaństwem stosunek poufały. Panowie ratusza lwowskiego nawiedzali go, ilekroć przebywał pod Lwowem, czy to w Gródku, Dobrostanach, czy Batiatyczach, król przysyłał na stół radziecki w ratuszu w darze upolowaną przez siebie dziczyznę, w zamian za dary i prezenta ratuszowe. Dary te i prezenta były esencjonal-ną treścią ceremonii powitalnych, a zadziwiają dziś prostotą i utylitarną, użytkową stroną. Dostawał więc król sukno najrozmaitszego gatunku i rodzaju na łokcie lub całe postawy, pieprz w niezrozumiałych dla nas ilościach, korzenie, ryby, zwłaszcza wyzinę i kawior, kobierce, trzosy itp. W r. 1416 na przykład złożono królowi dar honorowy w postaci pary wołów opasowych, beczki miodu syconego, kilku kamieni pieprzu i pary bochenków chleba białego". Franciszek Jaworski, Królowie polscy we Lwowie, Lwów 1912 oprócz pełnienia ważnej funkcji ekonomicznej miały ogromny wpływ na tworzenie podstaw życia społecznego. W mieście działały bractwo strzeleckie, kilka szpitali oraz przykatedralna szkoła parafialna. Pierwszy wodociąg był dziełem budowniczego Piotra Steche-ra. Ranga miasta znacznie wzrosła dzięki przeniesieniu z Halicza do Lwowa metropolii rzymskokatolickiej. Podlegały jej biskupstwa w Przemyślu, Chełmie, Włodzimierzu Wołyńskim (od 1427 r. w Łucku), Kijowie, Kamieńcu Podolskim, a także sufragania w Serecie w Mołdawii. Przed wielką wojną z zakonem krzyżackim Władysław Jagiełło przebywał we Lwowie i tam układał szczegółowe plany kampanii. Po zwycięstwie grunwaldzkim część jeńców odesłano do Lwowa. Król Polski wracał z Pomorza do Krakowa przez Kijów i Lwów, gdzie wystawiono na widok publiczny zdobyte chorągwie krzyżackie. Władysław Warneńczyk nazywał Lwów tarczą i murem przeciw pogaństwu (clypeus et mu-rus contra poganismum). Władca ten potwierdził wszystkie wcześniejsze przywileje miasta i przyznał mu całkowite prawo składu. Na jego mocy każdy kupiec przejeżdżający przez Lwów miał obowiązek wystawiania na sprzedaż wszystkich towarów. Dzięki temu miasto stało się centrum handlu ze Wschodem. Usytuowanie Lwowa in faucibus infidelium (w paszczy niewiernych) zagrażało jego bezpieczeństwu. Raz po raz docierały pod miasto zagony tatarskie. Po zdobyciu przez Turków Konstantynopola, a na- ? < s cc O Porządki przed przyjazdem Stefana Batorego w 1576 r. „Przede wszystkim więc kilkudziesięciu ludzi poczęto gromadzić btoto, które furmanki z Kleparowa, Holoska i Zamarstynowa precz wywoziły za miasto. Równocześnie 30 innych robotników wzięto się do naprawy bruków i dróg, a między innymi do rozszerzenia szlaku, prowadzącego od stryjskiego gościńca przez tzw. wołoski most ku miastu. Pracował Wojciech Malarz nad przyozdobieniem miasta, aromatariusz czyli aptekarz wylewał mnóstwo świec, być może dla illuminacji ratusza, wybierał Józef Scholc, patrycjusz lwowski, kwatery dla gości i dostojników, Marcin Rusznikarz reperował i czyścił broń ratuszową, a pachołkowie i hajducy miejscy tak byli czynni, że nawet zwykłych swoich obowiązków spełnić nie mieli czasu". Franciszek Jaworski, Królowie polscy we Lwowie, Lwów 1912 - stępnie Kaffy, Kilii i Białogrodu ° (Akerman), nad Lwowem zawisła — groźba najazdu tureckiego. Rok po klęsce wojsk króla Jana Olbrachta w Lasach Bukowińskich ruszyła na Polskę mołdawsko-tatarsko-turecka wyprawa zbrojna. Najeźdźcy oblegali Lwów, zostali jednak odparci. Fiaskiem kończył się też każdy z ataków na miasto, systematycznie ponawianych przez czambuły Tatarów. Wrogom nie udało się spustoszyć Lwowa, dokonał tego jednak żywioł. Znaczna część miasta spłonęła w 1381 ?., lecz największą katastrofą okazał się wielki pożar w 1527 r. Lwów został tak zniszczony, że w jego najstarszej zabudowie trudno dziś znaleźć ślady architektury gotyckiej. Natychmiast po ugaszeniu pożaru przystąpiono do odbudowy miasta w stylu renesansowym. Złoty wiek Odbudowa zapoczątkowała najświetniejszy okres w dziejach Lwo-40 wa, trwający nieprzerwanie prawie sto lat. Kolejny pożar nie spowodował tak wielkich strat, jak dawniej. Wrogowie zewnętrzni nie zagrażali już bezpośrednio miastu, lecz musiało ono kilkakrotnie bronić się przed atakami polskich wojsk zaangażowanych w prywatne rozgrywki magnaterii. Pod murami Lwowa pospolite ruszenie szlacheckie urządziło słynny rokosz, zwany wojną kokoszą. Na początku XVII w. dwukrotnie zapłacono okup grasującym bez żołdu wojskom koronnym za pozostawienie miasta w spokoju. Żołnierze dobrze wiedzieli, gdzie mają szukać pieniędzy. Bogactwo Lwowa, pochodzące przede wszystkim z handlu, było powszechnie znane. Dogodne położenie oraz nadane wcześniej przywileje królewskie procentowały w wymierny sposób. Handel był najbardziej intratnym zajęciem, kupcy stanowili najzamożniejszą kategorię ludności. Do Lwowa sprowadzano ze Wschodu przyprawy korzenne, jedwabie, kobier- ce, bogato zdobioną broń i inne luksusowe artykuły. W mieście składowano też wina sprowadzane z Węgier. Sprzedawano również towary wytwarzane na miejscu, między innymi potaż, czyli węglan potasu wytwarzany z popiołu drzewnego, stosowany do wyrobu szkła, mydła i barwników. Duże ilości tego surowca eksportował Gdańsk. Wśród lwowskich kupców największą rolę odgrywali Ormianie, Grecy i Włosi. Powszechnie stosowano kredyt i inne rodzaje nowoczesnego obrotu pieniężnego. Dobrobyt przyciągał do miasta wielu przybyszów, wśród których byli Niemcy, Włosi, Francuzi, Anglicy, Szkoci i mieszkańcy krajów lewantyńskich. Liczną i dobrze zorganizowaną społeczność tworzyli Żydzi. Zamieszkiwali oni Lwów już od końca XIII w. Równouprawnienie z innymi narodowościami uzyskali na mocy przy- wileju wydanego przez Kazimierza Wielkiego w 1356 r. W połowie XVI w. Lwów stał się miastem wielonarodowościowym, a przynależność do poszczególnych grup etnicznych zależała głównie od wyznawanej religii. Nację polską utożsamiano z katolicyzmem, a ruską - z prawosławiem, którego wyznawcami oprócz Rusinów było też wielu Wołochów i Greków. Postanowienia synodu brzeskiego wprowadzające na terenach Rzeczypospolitej unię kościoła prawosławnego i rzymskokatolickiego napotkały na Rusi duży opór. Spory dotyczące tej kwestii miały w większości przypadków podłoże polityczne. Prawosławie we Lwowie zachowało swój niezależny status do 1700 ?., kiedy to unię brzeską zaakceptował biskup Józef Szumski. Ormianie uzyskali pełnię praw dopiero po 1630 r. — wtedy to biskup or- Genius loci „Już wówczas genius loci zaczął działać i na młodziutkim organizmie skupiska handlowe zakreśliły linie, które z czasem miały się uwiecznić w temperamencie miasta. Równocześnie z narodzinami Lwowa średniowiecznego przypadają narodziny jego temperamentu. Miasteczko za Jagiełły nie większe od małej mieściny dzisiejszej, bo ledwie 6-tysięczne, ale głośne: tętni przecież i wre od roz- gwaru przybyszów, rozrasta się w oczach niby jakaś osada amerykańska na złotonośnym terenie. I nabiera wyrazu twarzy. Sześć rozmaitych narodowości składa się na tę twarz wówczas, pięć wyznań, trzy rasy, a każda z nich coś przyniosła w dani temperamentowi młodziutkiej osady. Ruś daje tło i otoczenie, Polska siłę atrakcyjną swej rasy. Niemcy przywieźli żelazną obręcz swej organizacji municypalnej, Ormianie spryt i znajomość wschodu, żydzi stosunki, Włosi zmysł ryzyka handlowego i dźwięczną nutę swej cywilizacji. Grecy luksus swych targowisk. A potężna sita asymilacyjna polskości łączy te narodowości w jeden cenny i hartowny kruszec obywatelski". Stanisław Wasylewski, Lwów, Poznań 1931 ????????????????????? ? > o 3 41 miański doprowadził do zawarcia unii z Kościołem rzymskokatolickim, zresztą w niebyt uczciwy sposób. Reformacja nie zyskała zwolenników we Lwowie. W dowód uznania za obronę wiary papież Sykstus V dodał do herbu miasta trzy pagórki z gwiazdą (monte yaticano) - motyw widniejący na jego własnym herbie. Obowiązywanie prawa, na mocy którego w skład samorządu Lwowa mogli wchodzić tylko katolicy, powodowało stopniową polonizację władz miejskich. Świadczą o tym także oficjalne dokumenty, początkowo sporządzane prawie wyłącznie po niemiecku, potem po łacinie, a później głównie w języku polskim. Władzę w mieście sprawowało niepodzielnie kilka patrycjuszow-skich rodów. Chociaż, zgodnie z dekretem Stefana Batorego, w magistracie musiało zasiadać również 40 przedstawicieli pospólstwa, wybieranych po połowie spośród rzemieślników i kupców, to jednak grupa ta nie odgrywała większej roli. W źródłach z XVI i XVII w. można znaleźć wiele wzmianek mówiących o bogactwie i wysokim poziomie kulturalnym patrycjatu lwowskiego. O sile mieszczaństwa świadczyły też nobilitacje. Szlachectwo otrzymały między innymi rodziny Szolc-- Wolfowiczów i Korniaktów, z pochodzenia Greków z Krety. W mieście działały szkoły łacińska i ruska oraz kolegium jezuickie, w których można było uzyskać średnie wykształcenie. Dzieci patrycjuszow- skie wyjeżdżały na wyższe studia do Krakowa i innych miast uniwersyteckich. Wrogowie u bram miasta Najazd Tatarów w 1620 ?., odparty z trudem przez wojska hetmana Stefana Lubomirskiego, był zapowiedzią nieszczęść, jakie miały spaść na Lwów w następnych latach. Świadectwem upadku miasta był wielki głód, a następnie dżuma, w wyniku której zmarło 10 tys. lwowian. Na domiar złego ogromny pożar strawił znaczną część miasta. Być może te wspólnie przeżywane tragedie sprawiły, że przy radzie miejskiej utworzono tzw. sesję generalną - organ, w którego skład weszli przedstawiciele Ormian i Rusinów. Tymczasem na Ukrainie wybuchło największe powstanie kozackie. Na jego czele stanął Bohdan Chmielnicki. Po pokonaniu wojsk koronnych w bitwach pod Korsuniem, Żółtymi Wodami i Piławcami Kozacy, sprzymierzeni z Tatarami Tuhaj-beja, stanęli pod murami Lwowa. Pomimo nalegań i próśb, książę Jeremi Wiśniowiecki nie podjął się obrony miasta, zostawił w nim tylko niewielki odział piechoty. Obrońcy (około 2 tys. ludzi), dowodzeni przez burmistrza Marcina Groswaiera, mieli małe szanse na ocalenie grodu. Obóz Chmielnickiego znajdował się na wzgórzu w pobliżu cerkwi świętego Jura. Odmowa wydania Żydów, od czego Chmielnicki uzależnił odstąpienie od oblężenia miasta, świadczyła o poczucie obywatel- skiej solidarności mieszkańców Lwowa. Z drugiej strony jednak jeden z punktów oporu - Wysoki Zamek, został