27. GŁOS POLSKI W SPRAWIE PRZENIESIENIA LENNA NA ELEKTORÓW BRANDENBURSKICH DYSKURS Z STRONY POSTĘPKU1 Z BRANDENBURSKIM ELEKTOREM O LENNO ZIEMI PRUSKIEJ (J. U. Niemcewicz, Zbiór pamiętników historycznych o dawnej Polsce t. V, Puławy 1830, s. 373 i n.) Kiedyby Księstwo Pruskie po śmierci tego książęcia2 w Królewcu (co pierwej być nie może) bez zaciągów, bez kłopotów i bez trudności wszelakich do Korony przyłączone być mogło, wielkie by bez pochyby przypadły Królowi Jegomości i Rzeczypospolitej commoda3. Biskupstwa dawne 4, kościoły piękne i wielkie mogłyby być ad pristinum statum 5 przywiedzione, skąd by się religio catho-lica 6 snadnie szerzyła i rozmnażała. Dominium7 całe i jednakie miałby Król Jegomość i Rzeczpospolita obojej pruskiej ziemie. Intrata8 by niemała przybyła do skarbu Króla Jegomości. Poborów9 by przybyło niemało, i już by je zawsze z Koroną równo wydawali10. Do wojny apparatus et numerus maior11, bo tam i szlachty, którzy wojnę służyć powinni, i ludzi wszelakich, i rzemieślników wielki dostatek. Zamków, miast i portów znacznych i bogatych przyby- 1 — tj. rozważanie co do sposobu postępowania. Data pojawienia się tej anonimowej broszury politycznej nie jest ustalona, podobnie jak nie wiadomo, kto był jej autorem. 2 — syna Albrechta, obłąkanego Albrechta Fryderyka. 3 commoda — pożytki. 4 — pomezańskie i sambijskie. 5 ad pristinum statum — do dawnego stanu. 6 religio catholica — religia katolicka. 7 dominium — władztwo. 8 intrata — dochód. 9 pobór — podatek. 10 z Koroną równo wydawali — uiszczali wtedy, kiedy Korona, 1 w takiej samej wysokości. 11 apparatus et numerus maior — opatrzenie i większa liczba. łoby Koronie niemało. Niemiec, który nigdy nie będzie Polakowi przyjacielem, już by się wyrugował i już by się tam potem cudzoziemiec tak gęsto nie naciskał. Miasta nadmorskie, jako Gdańsk, Elbląg, Ryga nie tak by wierzgały. Kurlandczyk 12 też i Inflantczyk 13 nie mógłby już tak snadnie praktyk stroić 14 przeciw Koronie, kiedyby się zniósł z Księstwa Pruskiego Brandenburczyk. Nie byłoby już takowych skwierków 15 i takowych skarg od szlachty tamecznej tak ze strony kościołów, jako i inszych ciężarów; owszem, sama szlachta rada by po większej części zbyła iugum Brandenburgicum 16. Nalazłyby się et plura commoda 17, które sam czas, loci commoditas et abundantia 18 pokazać by mogły, kiedyby to wszystko bez kłopotów i bez zaciągów wielkich tak stanąć mogło. Lecz że się ożywają margrabiowie brandenburscy 19 z prawem swym jakowymsi dalszym, które by snadź electoralis linea 20 od trzech królów polskich 21 nadane mieć miała, obawiam się, że bez trudności tak ledajako nie daliby sobie tego Księstwa z rąk swoich wyjąć. Ale jednak wejrzywszy w origi-nem i fundament22 lenna tego, które Albrychtowi pierwszemu, książęciu pruskiemu, i czterem braci23 jego nadane było, wielka się różnica pokaże między lennem tym, które sobie linea electoralis mieć mieni i które privatim 24 onej jest nadane. Bo za woj- 12 Kurlandczyk — książę kurlandzki jako lennik polski. 13 Inflantczyk — tu: mieszkańcy Inflant. 14 praktyki stroić — spiskować. 15 skwierki — narzekania. 16 iugum Brandenburgicum — jarzmo brandenburskie. 17 et plura commoda — i liczne pożytki. 18 loci commoditas et abundantia — dogodność miejsca i obfitość. 19 — elektor brandenburski. 20 electoralis linea — linia elektorska. 21 — Zygmunta Augusta, Stefana Batorego i Zygmunta III Wazy. 22 w originem i fundament — w pochodzenie i podstawę prawną. 23 — Albrechtowi i trzem jego braciom. Mylnie mowa o czterech braciach. 24 privatim — prywatnie, t j. bez formalnej zgody stanów polskich. nami wielkimi, które królowie polscy i Rzeczpospolita z Krzyżakami wiodła, tak byli ci Krzyżacy ściśnieni, tak enervati25, tak fracti26, że straciwszy już zamki i miasta przedniejsze nolentes nolentes ad pacis conditiones 21 przystępować musieli. Figlowali28 długo; słów swych rzeczonych, pisanych, komisy-jami, kompromisyjami roborowanych29 nie trzymali; fortelów dziwnych przez wiele lat używali, tandem30 już dalej wydołać nie mogąc, za Albertusa Brandenburskiego, ostatniego mistrza pruskiego, wszystkie transakcyje, wszystkie stanowienia skutek swój wziąć musiały. Ten bowiem Albertus, choć był domu wielkiego i możnego, ciągnąc za sobą cesarze, króle, książęta rzeskie31, mając pomocy wiele i clientelas32 niemałe, widząc, że już i sam, i ordo33 ten jego viribus Polonicis resistere 34 nie mógł, widząc, że już na tym miejscu zostać nie mógł, obawiając się, aby et dignitatem magni magistri35 i ostatka pruskiej ziemi, którą już prawie za ogon trzymał36, tak ledajako nie stracił, udał się ad pacifica-tionem37. Próbował dróg wiele, kosztem niemałym czynił starając się o to, aby z królem polskim, którego był siostrzeńcem, i z Koroną gruntownie uspokoić się mógł, za którymi pracami i staraniem jego dignitatem magni magistri in duealem38 odmieniwszy, publice palam omnibus ordinibus consencientibus, 25 enervati — zmęczeni. 26 fracti — złamani. 27 volentes nolentes ad pacis conditiones — chcąc nie chcąc do warunków pokoju. 28 figlowali — przeciwstawiali się. 29 kompromisyjami roborowany — układami zatwierdzany. 30 tandem — w końcu. 31 rzeski — Rzeszy Niemieckiej. 32 clientelas — tutaj: stosunki. 33 ordo — Zakon (krzyżacki). 34 viribus Polonicis resistere — siłom polskim oprzeć się. 35 et dignitatem magni magistri — i godność wielkiego mistrza. 36 trzymać za ogon — ledwo trzymać. 37 ad pacificationem — do ułagodzenia. 38 dignitatem magni magistri in duealem — godność wielkiego mistrza w książęcą. acclamantibus39 jest na Księstwo Pruskie inwestytowany et infeudowany, które jemu i czterem braci40 jego, masculisque illorum haeredibus iure feudi 41 jest dane i konferowane 42, jako to przywileje oryginalne szerzej opiewają; które to ich przywileje na tę inwestyturę constitutionibus Regni et tabulis publi-cis 43 są konfirmowane. Transumpti44 przywilejów Albertuso-wych autentice45 do skarbcu koronnego46 wniesione, hołd nemine reclamante, nemine protestante, publice47 oddany. Księstwo Pruskie secundum iura et consuetudines Regni per deputatas a do tego ab ordinibus Regni et rege personas intro-mittowany 48 i na Księstwie Pruskim gruntownie posadzony i konfirmowany. Oboedientiae et fidelitatis homagium nie tylko Albertus suo fratrum ac successorum suorum nomine iuramento comproba-vii49, ale i poddani Księstwa tamtego, taki pro se et pro omnibus successoribus suis regi et Regno fidelitatis et oboedientiae 39 publice palam omnibus ordinibus consencientibus, acclamantibus — publicznie wobec wszystkich stanów godzących się i przyklaskujących. 40 jemu i czterem braci — błędnie; winno być: jemu (tj. Albrechtowi) i trzem braciom (Jerzemu Fryderykowi, Janowi i Kazimierzowi). 41 masculisque illorum haeredibus iure feudi — i ich męskim dziedzicom prawem lennym. 42konferowanenadane 43 constitutionibus Regni et tabulis publicis — konstytucjami królestwa i księgami publicznymi. 44 transumpti — odpisy. 45 autentice — autentycznie, urzędowo. 46 W skarbcu koronnym były przechowywane również ważne dokumenty państwowe. 47 nemine reclamante, nemine protestante, publice — przy braku jakiegokolwiek zastrzeżenia i sprzeciwu, publicznie. 48 secundum iura et consuetudines Regni per deputates a do tego ab ordinibus Regni et rege personas intromittowany — według praw i zwyczajów Królestwa, a do tego przez osoby wyznaczone przez stany Królestwa i króla intromitowany (wwiązany, wprowadzony w posiadanie). 49 Oboedientiae et fidelitatis homagium nie tylko Albertus suo, fratrum ac successorum suorum nomine iuramento comprovabit — hołd posłuszeństwa i wierności nie tylko Albrecht w swoim, swych braci i dziedziców imieniu przysięgą zatwierdził. jurament50 uczynili, że post sterilem tych czterech braci deces-sum51 nikogo inszego za pana przyznawać, pod nikogo inszego się nie udawać, nikomu inszemu, tylko regibus et Regno Polo-niae 52 posłusznymi być i onym się poddać, przysięgami tymi swymi siebie i sukcesory 53 swoje obligowali54 i skryptem do skarbu danym opisali. Także Albertus z bracią swą, będąc Królowi Jegomości i Koronie dobrze zasłużonymi, będąc tego Księstwa Pruskiego (które ten to Albertus najpierw Koronie infeu-dował) possessorem55, o które jeszcze trzeba było z nim za włosy chodzić, niżby mu je było do końca naonczas wydarto. Słusznie et merito56 od Królów Ichmości i od Korony, publicis-sima jednak mente et via ordinaria57 na Księstwo inwestyturę otrzymali. Lecz nie dłużej, tylko póki tych czterech braci i potomstwa ich męskiego stawać będzie. Zaczem post sterilem tych dwu ostatnich margrabiów58 decessum miałyby te ziemie do Korony słusznie przypadać i obywatele tamtego Księstwa nie mieli innego pana przyjmować, tylko króla polskiego i Koronę według przysiąg i obligów59 swych, z których nigdy od żadnego króla ani od Rzeczypospolitej nie byli wolnymi uczynieni. Która to inwestytura, iż prawnie, słusznie jest nadana, do tych czasów firmum robur60 miała i dotrzymać się słusznie ma usque ad 50 pro se et pro omnibus successoribiis suis regi et, Regno /idelitatis et oboedientiae jurament — za siebie i za wszystkich swych następców królowi i Królestwu wierności i posłuszeństwa przysięgę. 51 post sterilem... decessum — po bezpotomnej... śmierci. 52 regibtts et Regno Poloniae — królom i Królestwu Polskiemu. 53 sukcesory — następcy. 54 obligować — zobowiązać się. 55 possessor — posiadacz. 56 et merito — i zasłużenie. 57 publicissiraa jednak mente et via ordinaria — najbardziej publicznym jednak zamysłem i na drodze zwyczajnej. 58 — margrabiego Jerzego Fryderyka kuratora Księstwa w Prusiech, zmarłego w r. 1603, i obłąkanego Albrechta Fryderyka; wzmianka o dwu margrabiach każe przypuszczać, że ogłaszana tutaj broszura polityczna powstała jeszcze za życia margrabiego Jerzego Fryderyka. 59 obligi — zobowiązania. 60 firmum robur — pełną moc. decessum tych dwu margrabiów sterilem 61, którym ta inwestytura jest publice et optimo iure 62 nadana. To zasię feudum63, które linea electoralis64 sobie mieć mieni, nie ma i nie może mieć takiego fundamentu 65; bo i zasług żadnych nie mając jako żywo, dla królów i Rzeczypospolitej nic nie uczyniwszy, Joachimus elektor66 bacząc, że już z tych czterech przerzeczonych braci dwaj 67 steriliter 68 zeszli, a dwiema Pan Bóg po jednemu tylko dał synu, obawiając się, aby takowa grzanka post sterilem tych czterech braci decessum brandenburgskiemu domowi nie odpadła, a mając z Królem Jegomościa Augustem krewną powinność 69 i zachowanie, omnibus modis et rationibus 70 starał się, aby do tejże i do takowej — jako i ci czterej bracia — inwestytury i lenna z domem swym przypuszczony mógł być. Za którym staraniem swoim na się i na wszystkie z domu brandenburgskiego succedentes electores, investituram simultaneam71 otrzymał; i kiedy posłowie lineae electoralis ad contactum vexilli72 przypuszczeni byli i przywileje istius infeudationis albo simultaneae investiturae 73 od Króla Jegomości Augusta in amplissima forma74 odnieśli. Który 61 usque ad decessum... sterilem — aż do śmierci... bez pozostawienia potomka (męskiego). 62 publice et optimo iure — publicznie i najlepszym prawem. 63 feudum — lenno. 64 linea electoralis — linia elektorska (margrabiów brandenburskich), 65 fundament — tu: prawna podstawa. 66 Joachim II (1535—1571). 67 Jan i Kazimierz. 68 steriliter — bez pozostawienia potomstwa. 69 krewna powinność — stosunek pokrewieństwa. 70 omnibus modis et rationibus — wszystkimi sposobami i racjami. 71 succedentes electores, investituram simultaneam — następujących elektorów, inwestyturę łączną. 72 lineae electoralis ad contactum vexilli — linii elektorskiej do dotknięcia chorągwi. 73 istius infeudationis albo simulatanae investiturae — tej infeuda-cji albo łącznej inwestytury. 74 in amplissima forma — w najokazalszej formie. przywilej potem (Henryk75 nic dla nich nie uczynił, bo nie doczekawszy sejmu pierwszego odjechał z Polski) król Stefan76 i Król Jegomość Zygmunt77 dzisiejszy konfirmowali i na sejmach konfirmacyje te authentice 78 z kancelaryi koronnej wydać rozkazali; intromitowali też tego Joachima i sukcesorów jego elektorów w to Księstwo Pruskie. Poddani tamtego państwa, nobilitas et civitates79, znowu im przysięgę oddawali. Ale cóż, wszystko to, co się działo, działo się privatim 80 z uproszeniem takowego lenna; nie tylko się privatim stało, ale i ku wielkiej szkodzie Rzeczypospolitej, gdyż donatio ta i infeuda-tio81 takowa, non feudum, ale haereditatem82 prawie za sobą pociąga, bo uprosili tę infeudacyję na wszystek dom branden-burgski, póki go stawa, to jest, kto z domu brandenburgskiego elektorem będzie (a electoratus 83 z domu tego — póki go szczątek — wynijść nie może, bo jest haereditarius 84); ten też oddawszy regi et Regno homagium85 ma być immediate 86 pruskim książęciem, za czym by familia Brandenburgica supers-tite 87 Księstwo Pruskie do Korony Polskiej przywrócone być nie mogło. Skąd dobrze by wielkie incommoda 88 urosły, gdyż. co się teraz dzieje, na oko dobrze widzim, bo nie będąc do końca tego prawa jeszcze swego pewni, ani go mając doskonałego, nie tylko tam Niemców i przychodniów, którzy narodowi pol- 75 — Henryk Walezy (1573—1574). 76 — Stefan Batory (1576—1586). 77 __ Zygmunt III Waza (1587—1632). 78 authentice — autentycznie, w oryginale. 79 nobilitas et civitates — szlachta i miasta. 80 privatim — prywatnie. 81 donatia ta i infeudatio — darowizna ta i nadanie lenna. 82 non feudum, ale haereditatem — nie lenno, ale dziedzictwo. 83 electoratus — elektorstwo, godność elektorska. 84 haereditarius — dziedziczny. 85 regi et Regno homagium — królowi i Królestwu hołd. 86 immediate — bezpośrednio, natychmiast. 87 familia Brandenburgica superstite — jak długo trwałaby rodzina brandenburska. 88 incommoda — niedogodności, ujemne następstwa. skiemu et re et verbis sunt inimicissimi89 nasadzili, milicyje i zamki dobrze opatrzyli i opatrują co dzień lepiej, chcąc Koronie być srodzy, a wszystko prawie wygrozić i wyfukać 90. A ono jako każde królestwo i państwo ma swoje prerogatywy, ma swoje osobne zwyczaje, tak i Królestwo to Polskie suis propriis regitur consuetudinibus91 i ma swoje pewne cir-cumscripta iura 92, nad które królom i panom Korony tej in pu-blicis zwłaszcza absque omnium ordinum consensu93 nic się uczynić nie godzi i nic bez Rzeczypospolitej privata sua autoritate 94 uczynić nie mogą. Więc przywileje te i feuda privatim dane nie są constitu-tionibus Regni, nie są tabulis publicis, nie są konsensem omnium ordinum roborowane 95. Transumpty 96 oryginalne przywilejów ich nie są authentice do skarbcu wniesione, w żadne metryki97, w żadne akta, w żadne konstytucyje nie są inferowane 98. Intromisyja też ich nie może być ważna, bo jeśliby intromisyja lineae electoralis99 miała być ważna, trzeba było, aby linea Albrych- 89 et re et verbis sunt inimicissimi — w rzeczy i w słowach są najbardziej wrogimi. 9a wyfukać — tutaj: uzyskać coś drogą wystraszenia. 91 suis propriis regitur consuetudinibus — rządzi się własnymi zwyczajami. 92 circumscripta iura — spisane prawa. 93 in publicis zwłaszcza absque omnium ordinum consensu — w sprawach państwowych zwłaszcza bez zgody wszystkich stanów. 94 privata sua autoritate — swą prywatną powagą. 95 feuda privatim dane nie są constitutionibus Regni, nie są tabulis publicis, nie są konsensem omnium ordinum roborowane — lenna prywatnie dane nie są konstytucjami Królestwa, nie są publicznymi księgami, nie są zgodą wszystkich stanów zatwierdzone. 96 transumpt — dokument zatwierdzający osnowę przytoczonego w nim w całości aktu. 97 metryka — urzędowa księga wpisów aktów państwowych, prowadzona przez kanclerza i podkanclerzego. 98 w konstytucyje... nie inferowane — w uchwały sejmowe... nie wniesione. 99 lineae electoralis — linii elektorskiej. towa condescendisset pierwej de iure suo lineae electorali, alias jużby super unum ducatum musiało być dominium duplex 100. Przysięga też szlachty, miast i poddanych tamtego państwa, którą oddali lineae electorali101, jeszcze mniej ważna. Bo nie mogli ani przysięgi oddawać nowej privatim lineae electorali 102, kiedy z pierwszej dawnej przysięgi swej nie byli soluti ani publice liberowani103, którą pro se et successoribus suis regi et Regno Poloniae, a potem ex consensu eiusdem regis et Regni Alberto et solis Alberti fratribws et successoribus 104 uczynili i oddali. Za czym ta przysięga za przysięgą pierwszą uczyniona i pierwszemu juramentowi contraria 105, żadną miarą zostać się nie może. Także uproszenie tego lenna z wielką jest Rzeczypospolitej szkodą a ubliżeniem. Intromisyja nieważna, przysięga nulla 106 i wszystka inwestytura niepewna. A do tego imć panowie posłowie przeciwko tej inwestyturze lineae electoralis, non consentientibus ordi-nibus Regni danej in amplissima forma107, zawsze się prote- 100 aby linea Albrechtowa condescendisset pierwej de iure suo lineae electorali, alias już by super unum ducatum musialo być dominium du-plex — aby linia Albrechtowa ustąpiła pierwej ze swego prawa na rzecz linii elektorskiej, inaczej już by nad jednym księstwem musiało być podwójne władztwo. 101 lineae electorali — linii elektorskiej, tj. elektorom brandenburskim. 102 privatim lineae electorali — prywatnie linii elektorskiej. 103 soluti ani publice liberowani — zwolnieni ani publicznie uwolnieni. 104 pro se et successoribus suis regi et Regno Poloniae, a potem ex consensu eiusdem regis et Regni Alberto et solis Alberti fratribus et successoribus — za siebie i za swych następców królowi i Królestwu Polskiemu, a potem za zgodą tegoż króla i Królestwa Albrechtowi i tylko braciom Albrechta oraz ich następcom. 105 juramentowi contraria — przysiędze przeciwna. 106 nulla — żadna. 107 przeciwko tej inwestyturze lineae electoralis, non consentientibus ordinibus Regni danej in amplissima forma — przeciwko tej inwestyturze linii elektorskiej, bez zgody stanów Królestwa danej w formie najbardziej pełnej. stowali. Ano oni przy tych protestacyjach stojąc zrażają, burzą prawo tej inwestytury, oświadczając się na każdym placu, że o takowym prywatnym i przeciwko prawom danym lennie Rzeczpospolita wiedzieć nie chce i że się żadną miarą zostać nie będzie mogło. Oglądając się zaś na drugą stronę, co za incommoda 108, jakowe zaciągi i jakowe by kłopoty, tych zwłaszcza zamieszanych czasów, na Koronę stąd przypaść mogły. A wejrzawszy w racyje i obrony domu tego, które oni sobie mają i pokazują, ostrożnie bardzo w tej mierze postępować potrzeba. [.....] Jeśliby zaś Król Jegomość i Rzeczpospolita oglądając się na przywileje te, które linea electoralis 109 od trzech królów (bo od czwartego Henryka tylko obietnice) otrzymała, aby tymi przywilejami po chrześcijaństwie rozpisując, rozsławiając, że ją in fraudem110 i ku oszukaniu wydano, inconvenienter111 nie brukowano 112, zabiegając temu, aby fides regum et Regni incul-pata 113 została, aby się przyjaźń z domem tym nie targała, aby wszystkich intrygo w, aby wszystkich trudności ujść, lineam hanc electoralem 114 przy inwestyturze ich zostawić chcieli, tedy by novas z nimi potrzeba iuris conditiones115, z których by regis et Reipublicae prerogatywy były amplifikowane 116. Król Jegomość żeby dobra miał do skarbu swego. Rawa 117 żeby też miała jaki spory ratunek. Apelacyje żeby szły imme-diate 118 do Króla Jegomości. Szlachta żeby była trochę wól- 108 incommoda — niedogodności, złe następstwa. 109 linea electoralis — linia elektorska. 110 in frauden — podstępnie, na szkodę. 111 inconvenienter — w sposób nieodpowiedni. 112 brukować — używać. 113 fides regum et Regni inculpata — wiara królów i Królestwa nie-obwiniona. 114 lineam hanc electoralem — tę linię elektorska. 115 novas... iuris conditiones — nowe... warunki prawne. 116 regis et Reipublicae prerogatywy były amplifikowane — prawa króla i Rzeczypospolitej były powiększone. 117 Rawa — skarb rawski, stworzony w r. 1563, do którego płynął dochód z tzw. kwarty na cele wojskowe. niejsza tak in religiom jako in politicis etc.119 i takie preskry-bować conditiones 120, jakowe by Rzeczypospolitej zdały na-zdrowsze. Jednak przecie iż ta lineae electoralis investitura non feudi sed, haereditatis perpetuae vim habere videatur121 w dalekie by bardzo poszło, kiedy by się linea electoralis 122 przy tej inwestyturze zostać miała, i nigdy by już Księstwo Pruskie domo Brandenburgica superstite 123 z rąk ich nie wyszło. Wszak chcąc temu wielkiemu, ważnemu, rodoistnemu z królmi polskimi spowinowaceniu i z dawna zachowałemu domowi gratificare 124 onego tak de piano 125 nie odrzucać. Uchodząc, jakom rzekł, tych wszystkich zaciągów i trudności, a przywrócenia kiedykolwiek Księstwa tego nadzieję sobie zostawując, to by było najochronniejsze medium l26: zganiwszy electoralem investitu-ram127, ukazawszy, że jest privatim128 dana, obiecać przecie feudum 129 to w dom ich. Ale obiecać jednej tylko osobie et po-steritati eius masculae 130 i to conditionibus certis131. Opatrzywszy to dobrze, aby po jego śmierci i post decessum hae~ redum illius masculorum 132 Księstwo to absque orani contro- 118 immediate — bezpośrednio. 119 in religione jako in politicis etc. — w sprawach religijnych jak i politycznych itd. 120 preskrybować conditiones — przepisać warunki. 121 ta lineae electoralis investitura non feudi sed haereditatis per-petuae vim habere videatur — ta inwestytura linii elektorskiej zdaje się mieć moc nie lenna, lecz wieczystego dziedzictwa. 122 lineae electoralis — linii elektorskiej. 123 domo Brandenburgica superstite — jak długo istniałby dom brandenburski. 124 gratificare — dogodzić. 125 de piano — w pełni. 126 medium — środek, lekarstwo. 127 electoralem investituram — inwestyturę elektorską. 128 privatim — prywatnie. 129 feudum — lenno. 130 et posteritati eius masculae — i jego męskiemu potomstwu. 131 conditionibus certis — pod określonymi warunkami. 132 post decessum haeredum illius masculorum — po wymarciu jego męskich potomków. versia, absque omni tergiversatione, immediate 133 do Korony poprzypadło. [.....]