. Encyklopedia współczesnego bibliotekarstwa polskiego j Komitet redakcyjny Karol Głombiowski Bolesław Świderski Helena Więckowska Encyklopedia współczesnego bibliotekarstwa polskiego Wrocław • Warszawa • Kraków • Gdańsk Zakład Narodowy imienia Ossolińskich Wydawnictwo • 1976 Układ graficzny oraz okładkę i obwolutę projektował Krzysztof Racinowski Redakcja Wydawnictwa Krystyna Chorzewska — kierownik zespołu, Janina Majerowa, Zofia Pawłowska, Wojciech Uniatowicz, Andrzej Zieliński Redaktor techniczny Lucjan Piąty - ¦ f lu...., . abrzu KLAS. NR INW. / mluo Układ graficzny oraz okładkę i obwolutę projektował Krzysztof Racinowski Redakcja Wydawnictwa Krystyna Chorzewska — kierownik zespołu, Janina Majerowa, Zofia Pawłowska, Wojciech Uniatowicz, Andrzej Zieliński Redaktor techniczny Lucjan Piąty w..-." , i ¦ : ałarzu oi) i ~N KLAS., (Oki kii)(^i>) NR INW, / W3W0 Wstęp Kiedy w 1971 roku ukazała się na półkach księgarskich Encyklopedia wiedzy o książce, stała się od razu przedmiotem gorących dyskusji i kontrowersyjnych ocen, początkowo krytycznych, później — gdy w praktyce poczęła się sprawdzać jej przydatność — bardziej pozytywnych. Z głosów na łamach prasy, na licznych zebraniach fachowców wypływało stwierdzenie, że EWoK, choć nie wolna od błędów, jest pierwszą na tak wielką skalę publikacją odbijającą stan dotychczasowych osiągnięć w zakresie nauki o książce. Z założenia retrospektywna — EWoK odznacza się dużą przewagą materiału historycznego nad informacją o książce współczesnej. Taki charakter wydawnictwa wymagał — co zapowiada zresztą wstęp do EWoK — kontynuowania pracy edytorskiej w kierunku aktualizowania wiadomości i przygotowania dalszych specjalnych encyklopedii poświęconych sprawom książki i jej dynamicznemu rozwojowi w Polsce Ludowej. Opracowano koncepcję księgoznawczych encyklopedii współczesnych, które zasięgiem chronologicznym objęłyby powojenne trzydziestolecie. Uznano jednak za konieczne sięgnięcie w wielu wypadkach do przeszłości, by w skondensowanym ujęciu historycznym danego zjawiska czy danej instytucji dać pewną podbudowę genetyczną i wskazać drogę, jaką przeszła w swym rozwoju funkcja i struktura książki. Zasięg terytorialny podjętego cyklu ograniczono w zasadzie do terenu Polski. Współczesnych zjawisk życia kulturalnego nie da się jednak odizolować od innych krajów, wszędzie zachodzą dziś szybkie przemiany w produkcji, gromadzeniu i upowszechnianiu książki, w rozwoju automatyzacji i informacji naukowej. Toteż rezygnując we współczesnych encyklopediach z samoistnych haseł „obcych", starano się w artykułach hasłowych informować o odnośnych sprawach i faktach poza granicami naszego kraju dla wykazania ich powiązań z polskim światem książki lub dla celów porównawczych. Idea zobrazowania życia współczesnej książki w Polsce została oparta na strukturze pozwalającej podać możliwie szczegółową i aktualną informację. Z tego względu zaplanowano cykl odrębnych tematów, które w ujęciu encyklopedycznym skupiałyby wiadomości dotyczące poszczególnych dziedzin księgoznawstwa. Tak więc powstał plan opracowania encyklopedii bibliotekarstwa, a następnie edytorstwa, rozumianego jako produkcja książki (działalność wydawnicza, drukarstwo, grafika książkowa, papiernictwo, introligatorstwo) i jej kolportaż (księgarstwo). Pierwszą oddajemy do rąk Czytelników Encyklopedię współczesnego bibliotekarstwa polskiego, przeznaczoną dla bibliotekarzy różnych kategorii i specjalności, dla badaczy naukowych, dydaktyków i osób studiujących bibliotekoznawstwo lub kierunki pokrewne, dla pracowników książki ściślej lub luźniej związanych z bibliotekarstwem, dla aktywnych i potencjalnych użytkowników bibliotek, dla wszystkich wreszcie, których pasjonuje temat „książka". Tak szeroko pojęty adresat determinował różne rodzaje opracowań: od przeglądów ogólnych, teoretycznych, poprzez szerokie ujęcia typu rzeczowych informacji, do danych szczegółowych o charakterze praktycznych wskazówek i fachowego poradnictwa. Czy takim ujęciem Encyklopedia współczesnego bibliotekarstwa polskiego zadowoli zróżnicowanego odbiorcę — okaże przyszłość. Opiekę naukową nad treścią artykułów i wiarygodnością podawanych faktów objęli trzej wybitni bibliote-koznawcy: Karol Głombiowski, Bolesław Świderski i Helena Więckowska, dzieląc między siebie grupy zagadnień. Problematyka bibliotekoznawstwa i informacji naukowej, podana Czytelnikowi w układzie alfabetycznym 1200 haseł, grupuje się wokół osiemnastu działów tematycznych: 1. Zagadnienia ogólne. Teoria. Związki innych dyscyplin naukowych z księgoznawstwem (red. nauk. K. G.). Wobec różnorodności problemów różni autorzy poszczególnych artykułów; 2. Ustrój i struktura bibliotekarstwa w Polsce. Polityka i prawo biblioteczne (red. nauk. K. G.). Autorzy: K. Remerowa i T. Zarzębski; 3. Organizacja wewnętrzna biblioteki (red. nauk. B. Ś.). Autor: Z. Daszkowski; 4. Rodzaje bibliotek (red. nauk. K. G.). Wielu autorów ze względu na różne typy bibliotek; 5. Budownictwo i pomieszczenia biblioteczne (red. nauk. H. W.). Autorzy: Z. Piszczek i J. Wierzbicki; 6. Zbiory biblioteczne (red. nauk. B. Ś.). Autor główny J. Cygańska; 7. Reprografia (red. nauk. B. Ś.). Autor: A. Wyczański; 8. Gromadzenie zbiorów (red. nauk. B. Ś.). Autor: E. Kurdybacha; 9. Opracowanie zbiorów. Języki informacyjne (red. nauk. B. Ś.). Autorzy główni: K. Pieńkowska i O. Ungurian; 6 10. Przechowywanie zbiorów (red. nauk. H. W.). Autor: K. Piszczek; 11 Udostępnianie zbiorów (red. nauk. B. Ś.). Autorzy główni: M. Kocięcka, J. Kołodziejska i J. Pelcowa; 12. Informacja naukowa (red. nauk. B. Ś.). Autorzy: M. i K. Lescy; 13. Czytelnictwo (red. nauk. K. G.). Autor: J. Kołodziejska; 14. Poszczególne biblioteki (red. nauk. K. G.). Wielu autorów; 15. Działalność naukowa i dydaktyczna bibliotek (red. nauk. H. W.). Autor: H. Więckowska; 16. Działalność wydawnicza bibliotek (red. nauk. H. W.). Autor: H. Sawoniak; 17. Zawód bibliotekarza i pracownika informacji naukowej. Krajowe i międzynarodowe organizacje (red. nauk. H. W.). Autorzy: M. i K. Lescy, K. Remerowa oraz H. Więckowska; 18. Kształcenie bibliotekarzy i dokumentalistów (red. nauk. H. W.). Autorzy: H. Więckowska oraz M. i K. Lescy. Powyższe zestawienie działów pozwala mniemać, że uwzględniono zasadniczo wszystkie istotne problemy bibliotekarstwa i bibliotekoznawstwa oraz że zachowano odpowiednie proporcje między grupami tematów. Parę jednak słów wyjaśnienia należy się działowi nazwanemu ogólnie: informacja naukowa. Z szerokiej i dynamicznie rozwijającej się problematyki tej dziedziny wybrano tylko zagadnienia bezpośrednio wiążące się z dzisiejszą biblioteką i pracą bibliotekarza. Dla zaspokojenia szerszych potrzeb odbiorcy w zakresie tej tematyki jest przygotowywana specjalna encyklopedia informacji naukowej i informatyki. W każdym z wymienionych działów występują trojakiego rodzaju hasła: 1) przeglądowe, często podbudowane historią i ujmujące temat syntetycznie, 2) szczegółowe, podające konkretną informację i zwięzłe omówienie, 3) słownikowe, ograniczone do krótkiej definicji. Zrezygnowano z samoistnych haseł biograficznych, natomiast nazwiska osób, które odegrały rolę w bibliotekarstwie i występują w tekstach poszczególnych artykułów, mają swe miejsce w abecadłowym indeksie nazwisk. Indeks rzeczowy grupuje hasła według wymienionych wyżej działów i poddziałów — co powinno pomóc Czytelnikowi w wyszukaniu szerszych tematów, będących przedmiotem jego specjalnego zainteresowania. Większość artykułów została zaopatrzona w wybraną literaturę przedmiotu, polską i zagraniczną. Na system odsyłaczy składają się trzy rodzaje powiązań. W zrębie głównym alfabetycznym umieszczono odsyłacze do hasła głównego (zob....) od haseł bliskoznacznych, dwu i kilkuwyrazowych i od terminów występujących w tekście artykułów, a nie posiadających odrębnych haseł samoistnych. Drugi typ odsyłacza oznaczony jest przy terminie wewnątrz tekstu gwiazdką (*) informującą, że termin ten posiada własne hasło w głównym zrębie encyklopedii (gdy forma nazwy hasła odbiega od zastosowanej w tekście, podaje się ją obok tego terminu w nawiasie, z gwiazdką). Trzeci wreszcie rodzaj odsyłacza umieszczony na końcu artykułu (zob. też ...) prowadzi do haseł pokrewnych, rozszerzających i uzupełniających wiadomości zawarte w danym haśle. Materiał ilustracyjny, wzbogacający i uplastyczniający teksty słowne, jest zapewne niewystarczający i nie zawsze w pełni adekwatny do treści, niemniej położono nacisk na to, aby w encyklopedii znalazły się fotografie najistotniejszych obiektów. * Encyklopedia współczesnego bibliotekarstwa polskiego ma na celu ujęcie w encyklopedycznym skrócie obecnego stanu wiedzy o książce oraz inspirowanie dalszych badań szczegółowych i syntetycznych. Toteż rzeczowa, konstruktywna krytyka, wszelkie opinie i uwagi skierowane pod adresem wydawcy, będą cenne tak dla sprawcy dzieła, jak — i to przede wszystkim — dla dobra i rozwoju dyscypliny bibliologicznej stanowiącej ważki fragment kultury humanistycznej i mającej szerokie powiązania z wieloma dziedzinami. Słowa najszczerszych podziękowań należą się dyrektorowi Biblioteki Narodowej Witoldowi Stankiewiczowi za wnikliwą i cenną recenzję całości opracowania. A. B. \ — Adam Bocheński K. P. - Krystyna Pieńkowska 1 >rów A. Ch. — Aleksandra Chwastek K. Pod. - Krystyna Podlaszewska , A. J. — Andrzej Jopkiewicz K. R. - Krystyna Remerowa A. K. — Aleksandra Król K. Z. Kazimierz Zieliński A. K.-G. — Alodia Kawecka-Gryczowa L. M. - Leon Marszałek A. P. — Alfred Puzio L. S. - Leszek Sulej A. R. — Anna Romańska M. C. - Maria Cubrzyńska A. S. — Anna Sitarska M. Cz. - Maria Czarnowska A. Sk. — Adam Skura M. D. - Maria Dembowska A. T. — Alojzy Tujakowski M. G. - Maria Gawarecka A. W. — Andrzej Wyczański M. Gr. - Maria Grońska A. Wit. — Aleksandra Witkowska M. i K. L. - Maria i Kazimierz Lescy B. B. — Bożenna Bojar M. K. - Mirosława Kocięcka B. J. — Barbara Jokiel M. K.-K. - Maria Kieffer-Kostanecka B. K. — Bogumił Kupść M. P. - Marian Pelczar B. Kl. — Bruno Kleszczyński M. P.-S. - Maria Przywecka-Samecka B. S. — Barbara Starosta M. W. - Maria Walentynowicz B. Św. — Bolesław Świderski O. U. - Olgierd Ungurian E.B. — Emilia Białkowska R. C. - Radosław CybulsJri E. K. — Emilia Kurdybacha R. K. Roman Kaczmarek E. Kos. — Edward Kossuth R. P. - Regina Piechota E. Kr. — Edmund Król S. B. - Stanisław Badoń F. W.-W. - Feliks Widy-Wirski S. Dz. - Sylwester Dziki H. H.-K. — Helena Hleb-Koszańska S. J. G. - Stanisław Jerzy Gruczyński H. K. — Helena Kozerska S. K. Stefania Kamińska H. S. — Henryk Sawoniak S. P. - Stefan Pawelec H. U. — Hanna Uniejewska S. S. K. - Stefan Stanisław Kolarski H. W. — Helena Wieckowska S. W. - Stefan Weyman H. Z. — Hanna Zasadowa T. K. - Tadeusz Krzyżewski J. A. — Janusz Albin T. O. - Teresa Osiecka J. B. — Jan Baumgart T. Z. - Tadeusz Zarzębski J. Bac. — Jan Baculewski U.S. - Urszula Sawicka J. C. — Janina Cygańska W. K. - Wanda Kozakiewicz J. K. — Józef Korpała W.Kub. - Weronika Kubicka J. Koł. — Jadwiga Kołodziejska W. N. - Witold Nowodworski J. de L. — Józefa de Laval W. P. - Wanda Pindlowa J. M. — Józef Mayer W. Paw. - Witold Pawlikowski - J. P. — Janina Pelcowa W. Sz. - Wacława Szelińska J. R. — Jarosław Rudniański W. T. - Wojciech Trzebiński J. Rac. — Janina Racięcka W. Ż. - Wiesława Żukowska J. Rud. — Jadwiga Rudnicka Winc.Paw. — Wincenty Pawlikowski J. Sz. — Józef Szocki Z. B. - Zbigniew Binerowski J. W. — Jerzy Wierzbicki Z. D. - Zbigniew Daszkowski J. Z. — Józef Zając Z. Dr. Zygmunt Drwęcki Jul. W. — Julian Wójcik Z. J. Zbigniew Jabłoński K. E. — Kazimierz Ewicz Z. K. - Zdzisław Kosiek K. G. — Karol Głombiowski Z. Kuł. - Zdzisław Kułakowski K.K. — Krystyna Korzonowa Z. P. Zdzisław Piszczek K.M. — Karol Musiał Z. Piot. - Zofia Piotrowska K. Mai. — Kazimiera Maleczyńska Z. Sz. - Zofia Szymanowska K. Mjg. — Krzysztof Migoń Z.Ż. Zofia Żydanowicz Wykaz skrótów amer. — amerykański państw. ang. — angielski pocz. bibl. — biblioteka poi. bibliogr. — bibliografia poł. cz. - część pow. czasop. — czasopismo poz. dwumies. — dwumiesięcznik półrocz. dwutyg. — dwutygodnik publ. egz. — egzemplarz r. akad. EWoK — Encyklopedia wiedzy radź. o książce. Wrocław 1971 rocz. fr. — francuski rps hiszp. — hiszpański ser. hol. — holenderski szw. jedn. — jednostka t. jęz. - język tłum. księg. — księgarski Tow. kwart. — kwartalnik tyg. m. — miasto (tylko w artyku- tyt- łach topograficznych) Uniw. mieś. — miesięcznik wł. mieszk. — mieszkańcy (tylko w ar- woj. tykułach topograficznych) międzynar. — międzynarodowy wol. Min. — Ministerstwo wyd. min. — minister Wydz. niem. — niemiecki zał. oprać. — opracowany zesz., z. państwowy początek polski połowa powiatowy, powiat pozycja półrocznik publiczny rok akademicki radziecki rocznik rękopis seria szwedzki tom tłumaczenie Towarzystwo tygodnik tytuł Uniwersytet włoski wojewódzki, województwo wolumin wydanie, wydane Wydział założony zeszyt . i akcesja" abstrakt zob. analiza dokumentacyjna. adaptacja budynków zob. budownictwo biblioteczne. adaptacja dzieła zob. przeróbka. addenda, wszelkie uzupełnienia samoistne lub nie-samoistne pod względem introligatorskim czy wydawniczym, dopełniające treść książki (appendix, pa-ralipomena, parerga, *suplement), jej zawartość dokumentacyjną (aneks) oraz postać wydawniczą (dodatek, załącznik). J. C. adiunkt biblioteczny, stanowisko służbowe w grupie ¦bibliotekarzy dyplomowanych. K. R. administracja biblioteczna: 1. W znaczeniu szerszym zarządzanie całością spraw bibliotecznych, sprawowane w większych bibl. przez dyrektora przy pomocy wicedyrektorów, w bibl. mniejszych — przez kierownika. Do zadań a.b. w tym sensie zalicza się: kierowanie bibl., *planowanie biblioteczne oraz przygotowanie preliminarza budżetowego i realizację "budżetu, organizowanie pracy, koordynowanie działalności wszystkich *komórek organizacyjnych bibl., kontrolę wykonywanej pracy, sprawy personelu bibliotecznego (*służba biblioteczna) i podwyższanie jego kwalifikacji. Rolę doradczą przy dyrektorze bibl. spełniają: *rada kierowników działów (zwana niekiedy radą biblioteczną) oraz *kolegium dyrek-cyjne. Użycie terminu a.b. w szerokim znaczeniu jest właściwe niektórym krajom (m. in. Francji, W. Brytanii). W Polsce stosuje się w takich przypadkach częściej określenie "organizacja bibl. — 2. W znaczeniu węższym zarządzanie gospodarczymi i biurowymi sprawami bibl. W większych bibl. a.b. zajmuje się wyodrębniony *dział administra-cyjno-gospodarczy lub *sekretariat bibl. J. C. Harrison Administration. W: Encyclopedia of library and information science. New York 1968. — B. Olejniczak: Organizacja i technika pracy administracyjnej. W: Organizacja i administracja biblioteki. Warszawa 1964. Z. D. adnotacja, część *opisu bibliograficznego, zawierająca dane charakteryzujące treść bądź cechy formalno--wydawnicze dokumentu. A. występuje w *biblio-grafiach adnotowanych i *bibliografiach analitycznych, w *katalogach bibliotecznych, *kartach dokumentacyjnych, *wkładkach dokumentacyjnych, ¦prze- glądach dokumentacyjnych. A. treściowa podaje informacje o zawartości dokumentu. A. treściowa wyjaśniająca objaśnia tyt. niejasny bądź użyty w znaczeniu przenośnym; a. treściowa zawartościowa podaje spis treści dokumentu bądź nagłówki jego części składowych, przy czym wykaz ten może być pełny lub częściowy w zależności od zakresu bibliografii (*zakres i zasięg bibliografii). Adnotacja treściowa jest przedmiotem normy Przepisy bibliograficzne. Adnotacja treściowa. PN-71/N-01161. A. księgoznawcza wskazuje na cechy formalno-wy-dawnicze dokumentu, m. in. na jego *formę wydawniczą lub *formę piśmienniczą, język, historię, przeznaczenie czytelnicze (np. poziom czytelników, dla których dokument jest przeznaczony), na jego stronę zewnętrzną (np. papier, druk, oprawę). A. zalecająca, przeznaczona dla *bibliografii zalecających, może łączyć wymienione cechy a. treściowych i księ-goznawczych, a nadto zawiera zazwyczaj element oceny zwracający uwagę czytelnika na wartość publikacji. A. zalecająca, towarzysząca utworom beletrystycznym, nie ujawnia ich fabuły, aby nie zniechęcać czytelnika do zapoznania się z nimi, formułuje natomiast poruszone w nich problemy. Zob. też analiza dokumentacyjna, opis dokumentacyjny. E. I. Szamurin: Mietodika sostawlenija annotacii. Moskwa 1959. J. P. adres drukarski zob. miejsce druku. adres wydawniczy, oznaczenie miejsca i daty wydania książki oraz nazwy wydawcy lub nakładcy umieszczone najczęściej na dole karty tytułowej wydawnictwa (*karta), czasem na jej odwrocie. W starszych książkach, przed rozdzieleniem się instytucji wydawniczych i drukarskich, spotyka się w a.w. głównie nazwę drukarza (lub drukarni) będącego zarazem nakładcą. A.w. stanowi część składową *opisu bibliograficznego i * opisu katalogowego Zob. też datowanie, miejsce druku, miejsce wydania. K.P. afisz, *druk ulotny jednostronny, najczęściej dużego formatu, wykonany ze składu drukarskiego; przeznaczony dla doraźnych celów informacyjnych (obwieszczenia, ogłoszenia, odezwy, manifesty), rozlepiany w miejscach publ., zazwyczaj na słupach ogłoszeniowych, murach itp. W bibl. zbiory a. gromadzone są przeważnie w *dziale dokumentów życia społecznego i podlegają * opracowaniu grupowemu. Zob. też plakat. J. C. akcesja: 1. Czynności przy włączaniu do zbiorów bibl. wpływających dokumentów polegające na wpisaniu ich, zwykle w kolejności otrzymania, do odpowiednich ksiąg i kartotek wpływów (nabytków) oraz opatrzeniu poszczególnych pozycji kolejnym numerem wpływu. W mniejszych bibl. wpisuje się nabytki od razu do *inwentarza; w większych — najpierw do księgi akcesyjnej lub rejestru nabytków (przybytków), służących do przedinwentarzowego rejestrowania wszystkich wpływających obiektów, bez względu na dalsze ich przeznaczenie. Księga akce-syjna zawiera skrócone *opisy katalogowe doku- akcydensy 12 mentów, sposób i źródło nabycia, ewentualnie notatki służące za podstawę do statystyki (rodzaj wydawnictwa, język, dziedzina wiedzy, przeznaczenie do działu itp.); w dużych bibl. bywa prowadzona oddzielnie dla zakupów, darów, *wymiany, 'egzemplarza obowiązkowego. Obecnie coraz częściej jest zastępowana przez rejestr nabytków, który podaje sumarycznie pod jedną pozycją jednorazowy wpływ z jednego źródła. Koniecznym uzupełnieniem rejestru nabytków są powiązane z nim numeracją załączniki, towarzyszące grupie nabytków (rachunek, wykaz lub w razie ich braku spis sporządzony przez bibliotekarza). Czasem zamiast księgi lub rejestru nabytków prowadzi się raptularz, który zawiera tylko tymczasowe notatki, rejestrujące wpływ bieżący. Bibl. amer. i niektóre europejskie uważają księgi i rejestry akcesyjne za zbędne. Dla celów praktycznych nowe nabytki ujmowane są również w pomocniczą kartotekę akcesyjną, zawierającą alfabetycznie uporządkowany zbiór *kart katalogowych ze skróconymi opisami nabytków, najczęściej z kilku ostatnich lat. Oddzielne kartoteki akcesyjne prowadzi się dla 'wydawnictw ciągłych. Kartoteka akcesyjną czasopism zawiera w układzie alfabetycznym karty akcesyjne czasop., służące do bieżącej rejestracji poszczególnych numerów. Kartoteki te są przydatne głównie przy uzupełnianiu zbiorów, ułatwiając reklamacje nie dostarczonych druków oraz wymianę 'defektów. Zakup i 'prenumeratę wydawnictw ułatwia kartoteka dezyderatów, zawierająca kartki z najważniejszymi danymi bibliograficznymi poszukiwanych pozycji, uporządkowane alfabetycznie lub działowe Zamówione pozycje gromadzi się w kartotece zamówień w układzie alfabetycznym, kopie zamówień ewentualnie według dostawców (po zrealizowaniu zamówienia kartki mogą służyć do sporządzania kartoteki akcesyjnej). Dla usprawnienia wymiany prowadzi się kartotekę kontrahentów i ewidencję wysyłanych oraz otrzymywanych publikacji. Spotyka się również kartotekę ofiarodawców, zawierającą ich nazwiska z adresami oraz numery ewidencyjne darów. W pracy przy egzemplarzu obowiązkowym duże usługi oddają kartoteki zakładów graficznych i wydawców. — 2. Nazwa działu nabytków w bibl. Jako osobny dział a. istnieje tylko w większych bibl. — 3. Znak literowo--liczbowy umieszczany na książce, na odwrocie 'karty tytułowej. Podaje sposób i czas nabycia oraz nr pozycji w księdze akcesyjnej. Zob. też gromadzenie zbiorów. K. Remerowa: Gromadzenie zbiorów w bibliotece. W: Biblio-lekarstwo naukowe. Warszawa 1956. — F. Redenbacher: Die Erwerbung. W: Handbuch derBibliothekswissenschaft. Wiesba-den 1961. - H. Kunze: Grundzuge der Bibliothekslehre. 3. Aufl. Leipzig 1966. E.K. akcydensy, wszelkie drobne druki (poza czasop., książkami i broszurami) o charakterze okolicznościowym, użytkowym. Do a. należą: formularze, ulotki, kwestionariusze, świadectwa, dyplomy, rozmaite blankiety, druki reklamowe, etykiety, prospekty, opakowania, okładki do książek, obwoluty, papiery wartościowe, bilety. Niektóre a., potraktowane jako 'dokumenty życia społecznego, są zaliczane do materiałów bibliotecznych. Zbiory a. podlegają akronim zob. pseudonim. „Aktualne Problemy Informacji i Dokumentacji. Organ 'Centrum Informacji Naukowej, Technicznej i Ekonomicznej, poświęcony zagadnieniom teorii i praktyki informacji". Pierwotnie czasop. ukazywało się półrocznie, w 1. 1953-56 w postaci maszynopisu powielonego pt. „Aktualne Problemy Dokumentacji Naukowo-Technicznej. Zbiór artykułów , przetłumaczonych przez pracowników CI1NTE". Od 1957 jest kwart, (bez dotychczasowego podtytułu), w 1.1962-1970 ukazywało się jako dwumies., z podtytułem: Organ Centralnego 'Instytutu Informacji Naukowo-Technicznej i Ekonomicznej..., od 1963 wydawany drukiem. Początkowy zbiór tłumaczeń (1953-56) przekształcał się stopniowo w czasop. fachowe przeznaczone dla pracowników służby informacji, zawierające prawie wyłącznie artykuły autorów poi., poruszające także w niewielkiej mierze problemy bibliotekarskie. Posiada bogate działy: Wiadomości z kraju, Wiadomości z zagranicy. Do niektórych rocz. są dodawane monograficzne zesz. specjalne, np. 15-lecie CIINTE (1965). Od 1957 do 1970 A.P.I.D. zawierał niesamoistny dodatek „Przegląd Dokumentacyjny Zagadnień Dokumentacji" (od 1962: ... i Informacji"). Redaktorem A.P.I.D. był (od 1962) Wojciech Piróg, następnie (od 1974) Jan Sygitowicz. APID w opinii czytelników. „Aktualne Problemy Informacji i Dokumentacji" 1971 nr 2. H. S. aktywność czytelnicza, określenie stosunku czytelnika do książki, który wyraża się częstym korzystaniem z książki i czasop. w celach naukowych, zawodowych lub rozrywkowych, kompletowaniem własnych księgozbiorów domowych, wypożyczaniem książek w bibl., braniem udziału w imprezach organizowanych przez kluby i bibl. Grupę osób, która czynnie współpracuje z bibl. lub popularyzuje 'czytelnictwo w ramach organizacji społeczno-kulturalnych i młodzieżowych, określa się w bibl. jako aktyw czytelniczy ('czytelnik). Zob. też dziennik lektury. J. Koł. aktywność księgozbioru, korelacja, jaka zachodzi między strukturą księgozbioru a strukturą wypożyczeń w określonych grupach piśmiennictwa lub w odniesieniu do pojedynczych tyt. A.k. stanowi podstawę badań bibliotekoznawczych zmierzających do określenia zainteresowań czytelniczych i skonfrontowania ich z 'polityką gromadzenia zbiorów. Analiza a.k. jest przydatna również w pracach nad selekcją materiałów bibliotecznych. Miarą a.k. jest liczba wypożyczeń przypadająca na jednostkę biblioteczną (książka, czasop., materiały audiowizualne). S. Siekierski, Jf. Ankudowicz: Nowoici w bibliotekach publicznych. Warszawa 1970. J. Koł. ALGOL zob. języki formalne. allonim zob. pseudonim. amerykański system inwentaryzowaniazob. inwenta-ryzowanie zbiorów. •opracowaniu grupowemu. J. Ć. anagram zob. pseudonim. 13 analiza jakościowa czytelnictwa analiza dokumentacyjna (abstrakt), rodzaj *adnotacj: treściowej, zwięzłe, lecz dokładne omówienie najistotniejszych elementów treściowych dokumentu, a przy szczególnych rodzajach dokumentów również ich elementów formalno-prawnych. Celem a.d. jest informowanie o zawartości analizowanego dokumentu, o cechach wyróżniających go wśród dokumentów 0 podobnej lub związanej tematyce. A.d. powinna zarówno minimalizować możliwości przeoczenia dokumentu, jeśli dla danego zapytania informacyjnego ma on istotne znaczenie, jak i ułatwić pominięcie go, jeśli to znaczenie jest nikłe. Zadaniem a.d. jest wskazanie informacji, jaką może znaleźć użytkownik w dokumencie oryginalnym, a nie zastępowanie go. W a.d. zwraca się szczególną uwagę na obiektywne przedstawienie treści dokumentu bez jego oceny lub interpretowania. Ostatnio dyskutuje się jednak coraz częściej nad celowością włączania do a.d. krytycznej oceny dokumentu bez wkraczania jednak w polemikę. W zależności od analizowanego dokumentu, jego zawartości treściowej i przeznaczenia, można stosować różne rodzaje a.d., np. omawiającą, wskazującą lub mieszaną (omawiająco-wskazującą), usystematyzowaną, deskryptorową. Podział a.d. na rodzaje ma charakter wskazówek metodycznych. W normie PN-74/IV-01180, ark. 00 (*opis dokumentacyjny) ustalono; szereg wariantów a.d., przyjmując jako punkt wyjścia dobór a.d. odpowiednio do rodzajów opracowywanych dokumentów w zależności od: 1) zawartości treściowej dokumentu, 2) przydatności treści dokumentu do określonych celów gospodarki lub nauki, 3) sposobu opracowania tematyki dokumentu (przeglądowy, krytyczny, sprawozdawczy, opisowy, instruktażowy itp.), 4) przystosowania do *nośnika informacji i formy opracowania informacji (np. *karta dokumentacyjna, *przegląd dokumentacyjny i in. *wydawnictwa informacyjne), 5) rodzaju analizowanego dokumentu (książka, czasop., artykuł, norma, opis patentowy, praca naukowa, dokument prawny itp.), 6) przystosowania a.d. do techniki przetwarzania, selekcji i wyszukiwania informacji, 7) specyficznych potrzeb rzeczywistych lub potencjalnych użytkowników informacji. Dla prac oryginalnych opublikowanych w czasop. w postaci artykułów, stosowana jest zazwyczaj a. omawiająca, w której podaje się najistotniejsze elementy treściowe dokumentu, a więc główne tezy autora, podstawowe wiadomości o przedmiocie dokumentu, celu omawianej pracy, zastosowane w niej metody 1 uzyskane rezultaty oraz najważniejsze wnioski autora. Dla dzieł obszernych, wielotomowych bądź przeglądowych stosuje się zazwyczaj a. wskazującą, która zawiera tematykę dokumentu, główne tezy autora bądź też spis treści dzieła. A. usystematyzowana obowiązuje przy opracowywaniu dokumentów, w których istotne znaczenie ma wyeksponowanie elementów formalno-prawnych (np. w odniesieniu do dokumentów prawnych podaje się datę, od której dany dokument obowiązuje, dane o dokumentach unieważnionych, organach wykonawczych itd.; przy normach datę ich ustanowienia, zakres i termin obowiązywania itd.; przy opisach patentowych kraj i datę uzyskania pierwszeństwa, nazwisko wynalazcy itd.) Podział na grupy elementów formalno--prawnych i treściowych obejmuje nowe osiągnięcia naukowe, techniczne i organizacyjne, ich cele itp. i zastosowane we wszystkich przypadkach nowe metody badawcze. Dotyczy to szczególnie artykułów, sprawozdań z wyjazdów zagranicznych, prac nauko-wo-badawczych itp. W szczególnych przypadkach, np. dokumentowania "tematycznych zestawień dokumentacyjnych czy bibliografii, w a.d. charakteryzuje się tematykę dokumentu, kryteria doboru materiałów (problemowe, chronologiczne, językowe itp.), podział treści, układ pozycji, wykorzystane źródła itd. Wprowadzanie w ostatnich czasach nowoczesnych środków technicznych do działalności informacyjnej powoduje preferowanie a. deskryptorowe j, w której treść dokumentu wyrażona jest za pomocą zestawu *deskryptorów. Ten rodzaj a.d. ma pełne zastosowanie w dziedzinach, dla których opracowane już zostały języki deskryptorowe, a przede wszystkim *tezaurusy. A.d. jest jedną z najbardziej rozpowszechnionych form opracowania dokumentacyjnego treści dokumentów prymarnych (pierwotnych). Stosuje się ją powszechnie w najpoważniejszych wydawnictwach informacyjnych, jak „Abstracts from Current Scien-tific and Technical Literaturę", „Bulletin Signale-tiąue", „Chemical Abstracts", „Dairy Science Abstracts", „Dissertation Abstracts", „Geological Abstracts", „Physics Abstracts", „Polish Technical Abstracts", „Rieferatiwnyj Żurnal" (we wszystkich seriach), „Technisches Zentralblatt", „Chemisches Zentralblatt" itd., oraz w przeglądach dokumentacyjnych branżowych i działowych ośrodków informacji naukowej, technicznej i ekonomicznej. Zob. też streszczenie autorskie, synteza dokumentacyjna. A. I. Michajlow, A. I. Czerny, R. S. Gilarewski: Informatik. Grundlagea. Berlin 1970. M. i K. L. analiza ilościowa czytelnictwa opiera się na informacjach o wysokościach nakładów książkowych (statystyka ruchu wydawniczego) i rozmiarach handlowych obrotów księgarskich oraz na sprawozdaniach bibliotecznych (liczby zarejestrowanych czytelników, liczby wypożyczeń, aktywności księgozbioru). Statystyki informujące o ilościowych rozmiarach czytelnictwa sporządzane są w poszczególnych krajach oraz w skali międzynarodowej (statystyki UNESCO). A.i.cz. wchodzi w zakres zainteresowań socjologii, ekonomiki, kultury, *nauki o książce, ¦bibliotekoznawstwa. Zob. też socjologia czytelnictwa, statystyka biblioteczna. J. Koł. analiza jakościowa czytelnictwa ma na celu ustalenie wzajemnych korelacji między polityką wydawniczą, założeniami pedagogiki społecznej a rzeczywistymi zainteresowaniami czytelniczymi. Obejmuje analizę struktury repertuaru wydawniczego, zawartość księgozbiorów bibliotecznych, zawartość księgozbiorów domowych, obserwacje nad wyborami książek dokonywanymi przez czytelników w księgarniach i bibl. A.j.cz. stosowana jest powszechnie w badaniach socjologicznych, psychologicznych i pedagogicznych, w *nauce o książce i "bibliotekoznawstwie. Stanowi ważny element 'pedagogiki bibliotecznej oraz dydaktyki szkolnej. analiza systemowa działalności bibliotecznej Zob. też socjologia czytelnictwa. B. Izdebska, S. Siekierski, K. Siekierycz: Funkcja księgozbiorów bibliotek gromadzkich. Warszawa 1968. J. Koł. analiza systemowa działalności bibliotecznej, metodyczne badanie funkcjonowania bibl. jako całości, składającej się z powiązanych i wzajemnie na siebie oddziaływających części, tzn. *komórek organizacyjnych bibl., oraz czynności (operacji), jakie one wykonują. Przedmiotem a.s.dz.b. są wszystkie elementy działania bibl.: zadania, dla których została powołana i które pełni, realizacja tych zadań, warunki, w jakich biblioteka działa (wymagania władz nadrzędnych, lokal, personel, wyposażenie, środki finansowe), materiały, z jakimi ma do czynienia (tzn. głównie materiały biblioteczne), czynności, jakie wykonuje (*gromadzenie, "opracowanie, *prze-chowywanie, *udostępnianie, "informacja naukowa), ich rezultaty (zbiory biblioteczne, katalogi, kartoteki) oraz różnorodne potrzeby użytkowników. A.s.dz.b. prowadzona tylko w zakresie niektórych czynności dokonywana jest również z punktu widzenia całości bibl. i jej zadań. Po ustaleniu (a) zakresu badania zadaniem a.s.dz.b. jest (b) zebranie dokładnych informacji, głównie o charakterze ilościowym, tzn. ustalenie stanu faktycznego, następnie (c) zbadanie każdego z elementów z punktu widzenia celowości, użyteczności i ekonomiczności (ten niezmiernie ważny etap polega na poddawaniu pod rozwagę każdego aspektu czynności bibliotecznej za pomocą zespołu pytań: co? gdzie? kiedy? kto? jak?, a przede wszystkim: dlaczego?), a w tych przypadkach, gdy nie odpowiadają one tym kryteriom, (d) zaprojektowanie innych racjonalnych rozwiązań, wreszcie — po zaakceptowaniu nowego projektu przez władze biblioteki (e) wdrożenie go w życie (poprzedzone przygotowaniem odpowiednich materiałów, np. nowych "formularzy i niezbędnej aparatury, oraz przeszkoleniem personelu). Celem a.s.dz.b. jest usprawnienie pracy bibliotecznej. Analiza taka w szczególności jest niezbędnym etapem automatyzacji czynności bibliotecznych za pomocą elektronicznych maszyn cyfrowych (komputerów). A.s.dz.b. posługuje się wieloma technikami, wypracowanymi przez teorię organizacji i zarządzania. W toku przeprowadzania a.s.dz.b. sporządza się m. in. schematy struktury organizacyjnej, plany pomieszczeń bibliotecznych (z zaznaczeniem stanowisk pracy, miejsc dla czytelników, regałów bibliotecznych, dróg ruchu pracowników, użytkowników i materiałów bibliotecznych), arkusze obsady personalnej i czynności pracowniczych, arkusze ewidencyjne aparatury i jej wykorzystania, diagramy głównych czynności bibliotecznych, karty przebiegu czynności, karty przebiegu materiału, karty obiegu dokumentów itp. Z technik automatyzacyjnych natomiast a.s.dz.b. zaczerpnęła uogólniony sposób przedstawiania powtarzalnych czynności bibliotecznych w postaci algorytmu, tzn. spisu kroków niezbędnych dla wykonania określonego zadania z uwzględnieniem różnorodności typowych przebiegów. Wniosek o podjęcie a.s.dz.b. przygotowany przez kierownictwo bibl. wymaga zwykle akceptacji władz zwierzchnich. Po jej uzyskaniu dyrekcja bibl. powołuje odpowiedni zespół, często z udziałem zaangażowanego do tych celów specjali- 14 sty. Niezmiernie ważne dla a.s.dz.b. jest zapewnienie współpracy całego kierownictwa bibl. i wszystkich jej pracowników. E. A. Chapman, P. L. St. Pierre, J. Lubans jr: Library systems analysis guidelines. New York 1970. — Systems design and analysis for libraries. „Library Trends" 1972/73 nr 4. Z. D. analogowa maszyna matematyczna zob. maszyna analogowa. ananim zob. pseudonim, aneks zob. addenda. ankieta czytelnicza, arkusz zawierający zbiór odpowiednio dobranych, skierowanych do czytelnika pytań, opublikowany w czasop. lub rozprowadzony różnymi innymi drogami. A.cz. jest często stosowana przez redakcje, wydawnictwa, bibl. i księgarnie jako sondaż opinii publiczności czytelniczej. A.cz. obejmuje najczęściej reprezentację bliżej nie znanej zbiorowości lub ściśle wybraną grupę osób. Ośrodki naukowe stosują a.cz. w ramach próby reprezentacyjnej, która uwzględnia cechy społeczno-demo-graficzne, typowe dla całej zbiorowości. Innym rodzajem a.cz. jest stosowana w badaniach pedagogicznych ankieta sytuacyjno-problemowa, która rejestruje reakcję czytelników w czasie, przed i po lekturze. Zob. też badania czytelnictwa. J. Koł. anonim: 1. Dzieło autora, który się w nim nie ujawnił w żadnej formie, lub dzieło, którego autora nie udało się ustalić. — 2. Autor o nieznanej nazwie. — Specjalny rodzaj a. to anonimy klasyczne, czyli dzieła nieznanego lub wątpliwego autorstwa, znane powszechnie pod tytułami. Należą do nich dzieła epickie, poematy, romanse rycerskie, zbiory legend, np. Nibelungenlied, Kalewala, Pieśń o Rolandzie i in. Występują one w licznych wersjach i tłumaczeniach, a ich wydania opatrywane są rozmaitymi wariantami tytułów. W bibliotekarstwie istnieje tendencja do opisu a. klasycznego pod tytułami ujednoliconymi, którymi są zazwyczaj ich najczęściej cytowane, konwencjonalne tytuły. K. P. antedatowanie zob. datowanie. aparat telefotograficzny zob. aparat telekopiowy. aparat telekopiowy (aparat telefotograficzny), urządzenie do przekazywania i odbioru kopii pism, druków, tablic, wykresów, rysunków itp. drogą telefoniczną lub radiową. Telekopiowa łączność może być nawiązana między jednym aparatem nadawczym i kilkudziesięcioma odbiorczymi. Istnieją dwa typy a.t.: płaski umożliwiający przekazywanie dokumentów o dowolnej długości i rotacyjny przekazujący dokumenty wielkości formatu A5 (np. aparat TB-l/P produkcji Wielkopolskich Zakładów Teletechnicznych w Poznaniu). Czas przekazywania 9-18 min. Zob. też łączność w bibl. J. Trusz: Podręczna encyklopedia^ teleelektryki. Teletechnika. Warszawa 1964. — J. Thierry: Środki łączności operatywnej. Warszawa 1969. Z. P. 15 archiwistyka aparatura przekazu informacji zob. audiowizualne środki techniczne. aparaty mikrofilmowe, kamery fotograficzne służące do wykonywania zdjęć mikrofilmowych. A,m. dzielą się na normalne, używane m. in. w bibl. i archiwach, oraz zautomatyzowane, wykorzystywane głównie w życiu gospodarczym. A.m. normalny stanowi jednolitą konstrukcję, składającą się z kamery oraz rozbudowanej kolumny reprodukcyjnej, połączonej z blatem do umieszczania mikrofilmowanego obiektu i z reflektorami, a także urządzeniami regulacyjno--kontrolnymi. Kamera zawiera najczęściej 30 mb. taśmy, co pozwala (przy filmie perforowanym 35 mm) na wykonanie ok. 750 zdjęć, posiada obiektyw wysokiej klasy, a otwarcie i zamknięcie migawki oraz przesuw taśmy są z reguły sprzężone i uruchamiane elektrycznie za pomocą naciśnięcia pedału lub przycisku. W starszych konstrukcjach zachowało się ręczne ustawianie przesłony, czasu ekspozycji oraz ostrości zależnie od odległości mikrofilmowanego dokumentu i jego formatu. W nowszych stosuje się stałą przesłonę i stały czas ekspozycji, a reguluje jedynie oświetlenie i obejmowany przez kamerę format (zwykle wskazywany przez projekcję świetlną z kamery), co powoduje samoczynne ustawienie ostrości. Blaty mogą mieć dwojaką postać: bądź otwieranej tafli szklanej, pod którą wkłada się dokument, co zapewnia dobie rozłożenie książki, ale jest niebezpieczne dla książek zabytkowych i hamuje pracę (ciągłe otwieranie i zamykanie szyby), bądź płaszczyzny, na której kładzie się dokument, co jednak wymaga poprawki w ustawieniu obiektywu w wypadku mikrofilmowania grubszej książki. A.m. wyposażony jest zwykle w szereg urządzeń regulacyjnych i kontrolnych, a mianowicie kamera posiada licznik zdjęć i zużytej taśmy oraz sygnalizuje dźwiękowo moment ekspozycji, koniec taśmy i ewentualne uszkodzenie mechanizmu. Kolumna posiada urządzenia do regulacji położenia kamery i oświetlenia wraz z woltomierzem i światłomierzem wskazującym siłę światła odbitego od mikrofilmowanego obiektu. Aparatami takimi można wykonywać 100-400 zdjęć na godzinę w zależności od wprawy obsługującego, a przede wszystkim od stanu i wartości mikrofilmowanych obiektów. Stosowane redukcje (od 4 do 30, najczęściej 8-20 razy) pozwalają na mikrofilmowanie tekstów o wymiarach do 48x72 cm (na filmie perforowanym 35 mm, przy redukcji 20-krotnej), a niektórymi aparatami do 96x144 cm (film 35 mm nieperforowany, przy redukcji 30-krotnej). A.m. zautomatyzowane są nastawione na samoczynne mikrofilmowanie jednolitych, luźnych dokumentów (np. czeków bankowych), które aparat sam kolejno podsuwa pod obiektyw; pracują zwykle na filmie 16 mm i wykonują po kilkaset zdjęć na minutę, przy zastosowaniu dużych zmniejszeń. Tego rodzaju a.m. nie stosuje się na ogół w bibl., choć bywały używane do mikrofilmowania kart katalogowych dla katalogów centralnych. Normalne a.m. użytkowane w bibl. zapewniają wydajną pracę i wysokiej jakości mikrofilmy, są jednak drogie, wymagają zespołu urządzeń pomocniczych oraz wykwalifikowanego personelu do ich obsługi i konserwacji, aby utrzymać pełną sprawność aparatury. Stąd w małych instytucjach naukowych, o mniejszym zapotrzebowaniu na mikrofilmy, stosuje się nieraz adaptowane aparaty małoobrazkowe mimo znacznie gorszych wyników pracy i uzyskiwania kłopotliwych odcinków mikrofilmu 1,7 mb. długości. W takich wypadkach zaleca się używanie aparatów małoobrazkowych o lustrzance jednowziernikowej, wyposażonych w tubusy do ustawienia obiektywu do zdjęć z bliska, umieszczonych na statywie reprodukcyjnym z reflektorami. Zob. też mikrofilm, pracownia reprograficzna. H. W. Balio u: Guide to microreproduction eąuipement. Mary-land 1965. — A. Wyczański: Mikrofilm — nowa postać książki. Wrocław 1972.J A. W. apd zob. automatyczne przetwarzanie danych. apellativum zob. pseudonim. appendix zob. addenda. „Archiwa, Biblioteki i Muzea Kościelne" zob. Ośrodek Archiwów, Bibliotek i Muzeów Kościelnych. archiwalia (zasób archiwalny), wszelkie dokumenty niezależnie od techniki ich sporządzenia powstałe w wyniku prawnej bądź politycznej działalności urzędu czy instytucji, a także naukowej, artystycznej i społecznej działalności oraz życia osoby prywatnej, ze względu na trwałą wartość naukową lub praktyczną przeznaczone do wieczystego przechowywania i włączone do zasobu archiwum. Do a. należą też 'materiały audiowizualne, jeśli zostały wytworzone przez urzędy i instytucje państw, lub organizacje społeczne. A. Bachulski, K. Konarski, A. Wolff: Polski słownik archiwalny. Warszawa 1952. — A. Stebelski: Zespól archiwalny i niektóre jego aspekty. „Archeion" 1962. — B. Ryszewski: Archiwistyka. Warszawa-Poznań 1972. J. C. archiwistyka, nauka, której przedmiotem są metody pracy archiwalnej. A. zajmuje się zasadami gromadzenia, przechowywania, opracowywania i udostępniania materiałów archiwalnych, które znajdują się w archiwach stanowiących instytucje naukowo--usługowe. Zasadniczą cechą materiałów archiwalnych, odróżniającą je od materiałów bibliotecznych, jest fakt, że powstały one w wyniku działalności instytucji o charakterze publiczno-prawnym i że posiadały moc prawną. Materiały archiwalne składają się z akt, dokumentów, czyli dyplomów, i ksiąg. Akt jest to pismo o charakterze urzędowym w najszerszym tego słowa znaczeniu, natomiast pojęcie dokumentu jest znacznie węższe. Dokumentem w ścisłym tego słowa znaczeniu nazywamy pismo spełniające rolę świadectwa prawnego, posiadające charakterystyczne cechy zewnętrzne i wewnętrzne zależne od miejsca i czasu jego powstania oraz odpowiednie uwierzytelnienie. Naukę o akcie i dokumencie, a zwłaszcza dokumencie średniowiecznym, nazywamy dyplomatyką. Do zadań dyplomatyki należy m. in. badanie autentyczności dokumentów oraz czasu i miejsca ich powstania. A. Konarski: Podstawowe zasady archiwistyki. „Archeion" 1951 nr 19/20. — S. Panków: Archiwa. Warszawa 1969. -K. Maleczyński, M. Bielińska, A. Gąsiorowski: Dyplomatyka wieków średnich. Warszawa 1971. — B. Ryszewski: Archiwistyka. Warszawa-Poznań 1972. K. Mai. archiwum biblioteki 16 archiwum biblioteki, uporządkowany zbiór akt, które powstały w toku działalności bibl., a które straciwszy na aktualności nie są już potrzebne do jej prac bieżących. Do prowadzenia własnych a.b. upoważnione są w Polsce tylko niektóre większe bibl. naukowe. Inne, podobnie jak urzędy i instytucje, powinny przekazywać swoje akta do archiwów państw, po 15 (dla organów centralnych) lub 10 (dla woj.) latach od chwili, w której przestały być potrzebne do użytku bieżącego. W skład akt bibliotecznych wchodzi korespondencja zewnętrzna z władzami nadrzędnymi, z innymi urzędami, instytucjami i bibl. w kraju i za granicą oraz z indywidualnymi interesantami-użytkownikami, dokumentacja wypożyczeń, okólniki, polecenia i zawiadomienia wewnętrzne, dokumentacja personalna i finansowa, a także te wytwory warsztatu bibliotecznego, które się zdezaktualizowały (np. dawne katalogi kartkowe po wprowadzeniu danych do katalogów nowych), ale zachowują nadal wartość historyczną dla dziejów bibl. Przed przekazaniem akt do archiwum przeprowadza się ich podział (na kategorię A o trwałym znaczeniu i na kategorię B o znaczeniu czasowym), a następnie w obrębie kategorii B dokonuje się tzw. brakowania, tzn. oddzielenia materiałów bez wartości, które można przekazać na makulaturę, od materiałów przeznaczonych do przechowania archiwalnego. Zasadą porządkowania materiałów archiwalnych jest struktura organizacyjna bibl., podział wg agend, które opracowywały wpływającą korespondencję, przygotowywały odpowiedzi, wytwarzały dokumenty B. Olejniczak: Organizacja i technika pracy administracyjne). W: Organizacja'i administracja biblioteki. Warszawa 1964. Z. D. askryptor (nondeskryptor, niedeskryptor), termin synonimiczny lub bliskoznaczny w stosunku do określonego *deskryptora. Przy tworzeniu *systemu informacyjno-wyszukiwawczego spośród wszystkich terminów jedno- i bliskoznacznych danemu pojęciu wybieramy jeden (deskryptor), zakładając, że będzie on reprezentował znaczenia pozostałych, przesuwając jednocześnie te pozostałe terminy do kategorii a. W *tezaurusie ujęte więc muszą być obok deskryp-torów również wszystkie zastępowane przez nie a., z których każdy zaopatrzony jest w odsyłacz kierujący do reprezentującego go deskryptora. Ma to na celu uzyskanie, poprzez skupienie bliskoznacznych określeń, możliwie pełnej rozdzielności znaczeniowej haseł (deskryptorów) stosowanych w systemie informacyj-no-wyszukiwawczym. W jęz. naturalnym istnieje bowiem wiele terminów i określeń o znaczeniu identycznym lub bliskoznacznym i ich równoległe stosowanie w systemie informacyjno-wyszukiwawczym powodowałoby *szum lub "milczenie informacyjne, a w konsekwencji obniżyłoby efektywność wyszukiwania informacji. Termin a. wprowadzony został po raz pierwszy w 1970 na międzynar. konferencji w Warszawie poświęconej zasadom budowy tezaurusów. Proceedings of the International Conference on General Principles of Thesauri Building. Warsaw 23-27 March 1970. Warszawa 1970. M. i K. L. Association Internationale des Bibliotheąues Muskałeś, AIBM zob. Międzynarodowe Stowarzyszenie Bibliotek Muzycznych. asteronim zob. pseudonim. asystent biblioteczny, najniższe stanowisko służbowe w grupie *bibliotekarzy dyplomowanych. K. R. audiowizualne środki techniczne, urządzenia, aparaty i materiały do odtwarzania obrazów i dźwięków (oddzielnie lub jednocześnie) stosowane w bibl. do celów dydaktycznych (szkoleniowych) i oświatowych oraz propagowania książki i czytelnictwa lub jako środki przekazu informacji. Dzielą się na: wizualne, audytywne i audiowizualne. Wizualne: 1) do odtwarzania obrazów nieruchomych na ekranie: *diaskop z przeźroczami, *episkop z obrazami na materiale z podłożem nieprzeźroczystym, projektor pisma; 2) do odtwarzania obrazów ruchomych na ekranie: projektor filmowy i filmy nieme; 3) do odtwarzania obrazów na tablicach: tablice graficzne, tablice świetlne, flanelowe, magnetyczne i montażowe. — Audytywne: 1) aparatura do odtwarzania nagrań na płytach i taśmach: gramofony (adaptery), magnetofony; 2) aparatura do nadawania i odbioru audycji radiowych; 3) aparatura foniczna: mikrofony, wzmacniacze, głośniki do przekazywania np. treści wykładu. — Audiowizualne: 1) aparatura do odtwarzania filmów dźwiękowych; 2) zestaw do odtwarzania obrazów nieruchomych udźwiękowionych: diaskop z przeźroczami oraz magnetofon i taśma z nagraniem dźwiękowym tekstu lub innego podkładu audytyw-nego towarzyszącego obrazowi; 3) aparatura do nadawania i odbioru obrazów telewizyjnych. Zob. też materiały audiowizualne. K. Siekierycz: Audiowizualna sluiba biblioteczna. Warszawa 1961. — E. Fleming, J. Jacoby: Środki audiowizualne w dy~ daktyce szkoły wyższej. Warszawa 1969. — H. Heinrichs: Lexikon der audlo-nsuellen Bitdungsmittel. Miinchen 1971. Z. P. aukcja, licytacja, rodzaj publ. przetargu książek, czasop., rycin, rpsów, nut, map itp., w którym nabywcą jest dający najwyższą cenę. Przygotowanie a. polega na zgromadzeniu odpowiedniego materiału (czasem wziętego w komis), opracowaniu katalogu aukcyjnego i należy:ej reklamie. Uczestniczyć w a. można również drogą korespondencyjną, wyznaczając wysokość kwoty pieniężnej, do jakiej w imieniu reflektanta można podnieść cenę wywoławczą książki. Najwcześniejszą była a. w Holandii w 1604. Pierwsza znana w Polsce a. książek odbyła się w poł. XVII w. w Gdańsku. Pie