Tadeusz Mołdawa Konstytucje c ' .-o .c 1918-1998 DOM WYDAWNICZY .ELIPSA Warszawa 1999 Publikacja dofinansowana przez Wydział Dziennikarstwa i Nauk Politycznych Uniwersytetu Warszawskiego Projekt okładki: Andrzej Kalinowski BIBLIOTEKĄ Wydziału Dziennikarstwa i Nauk PolrtycK Uniwersytetu .Warszawskiego a). Nowy Swut 69, 00-046 Warszaw* lei- 620-03-81 <*/. 295, 29* Copyright by Tadeusz Moldawa and Dom Wydawniczy Elipsa, Warszawa 1999 ISBN 83-7151-293-7 Biblioteka WDiNP UW IIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIII 1098005571 Dom Wydawniczy ELIPSA Spis treści Wprowadzenie...................................13 Część pierwsza Druga Rzeczpospolita (1918-1945) Rozdział pierwszy: Okres prowizorium ustrojowego 1918-1922 1. Orędzie Rady Regencyjnej w przedmiocie przekazania naczelnego dowództwa wojsk polskich brygadierowi Józefowi Piłsudskiemu...........................17 2. Orędzie Rady Regencyjnej w przedmiocie rozwiązania Rady Regencyjnej i przekazania Najwyższej Władzy Państwowej naczelnemu dowódcy wojsk polskich Józefowi Piłsudskiemu ........................... 18 3. Dekret Naczelnego Dowódcy Józefa Piłsudskiego z dnia 14 listopada 1918 r.........................18 Dekret z dnia 22 listopada 1918 r. o najwyższej władzy reprezentacyjnej Republiki Polskiej .............20 f(S. J Uchwała Sejmu z dnia 20 lutego 1919 r. o powierzeniu — Józefowi Piłsudskiemu dalszego sprawowania urzędu Naczelnika Państwa.............................21 6. Uchwała Sejmu z dnia 13 lutego 1920 r. uzupełniająca Uchwałę Sejmu z dnia 20 lutego 1919 r. ..............22 7. Ustawa z dnia 1 lipca 1920 r. o utworzeniu Rady Obrony Państwa ...........................22 8. Ustawa przechodnia z dnia 18 maja 1921 r. do Ustawy Konstytucyjnej z dnia 17 marca 1921 r. w sprawie tymczasowej organizacji władzy zwierzchniej Rzeczypospolitej ...............................24 Rozdział drugi: Konstytucja Marcowa (1921-1935) (j^) Ustawa z dnia 17 marca 1921 r. Konstytucja ,—.Rzeczypospolitej Polskiej..........................25 flOyUstawa z dnia 2 sierpnia 1926 r. zmieniająca i uzu-^"'^ pełniająca Konstytucję Rzeczypospolitej z dnia 17 marca 1921 r...........................58 Rozdział trzeci: Konstytucja Kwietniowa (1935-1945) n l/Ustawa Konstytucyjna z dnia 23 kwietnia 1935 r..........62 12. Utrzymane w mocy przepisy Konstytucji z 17 marca 1921 r. . 87 13. Przemówienie Prezydenta Rzeczypospolitej z dnia 30 listopada 1939 r......................... 91 14. Odezwa Rządu z dnia 18 grudnia 1939 r. do ogółu społeczeństwa w Kraju........................... 94 15. Deklaracja rządowa z dnia 24 lutego 1942 r............. 96 Rozdział czwarty: Autonomia Śląska (1920-1945) 16. Ustawa Konstytucyjna z dnia 15 lipca 1920 r. zawierająca Statut Organiczny Województwa Śląskiego .............100 17. Ustawa Konstytucyjna z dnia 8 marca 1921 r. dotycząca uzupełnienia Ustawy Konstytucyjnej z dnia 15 lipca 1920 r. zawierającej Statut Organiczny Województwa Śląskiego . . . .110 18. Ustawa z dnia 30 lipca 1921 r. o uzupełnieniu art. 40 Ustawy Konstytucyjnej z dnia 15 lipca 1920 r. zawierającej Statut Organiczny Województwa Śląskiego..........111 19. Ustawa z dnia 18 października 1921 r. zmieniająca art. 36 Ustawy Konstytucyjnej z dnia 15 lipca 1920 n, zawierającej Statut Organiczny Województwa Śląskiego . . . .112 20. Ustawa z dnia 13 lutego 1924 r. w przedmiocie stosowania na obszarze województwa śląskiego ustaw, dotyczących państwowej służby cywilnej........................113 21. Ustawa z dnia 18 marca 1925 r, zmieniająca niektóre postanowienia ustawy z dnia 13 lutego 1924 r. w przedmiocie stosowania na obszarze województwa śląskiego ustaw, dotyczących państwowej służby cywilnej..........114 22. Ustawa Konstytucyjna z dnia 23 kwietnia 1935 r. [art. 81] . .115 23. Ustawa Konstytucyjna z dnia 6 maja 1945 r. o zniesieniu statutu organicznego województwa śląskiego............116 Część druga Polska Ludowa (1944-1989) Rozdział piąty: Okres prowizorium ustrojowego 1944-1947 24. Ustawa z dnia 21 lipca 1944 r. o utworzeniu Polskiego Komitetu Wyzwolenia Narodowego......... 19 25. Manifest Polskiego Komitetu Wyzwolenia Narodowego z dnia 22 lipca 1944 r............................121 26. Ustawa z dnia 15 sierpnia 1944 r. o tymczasowym >—. trybie wydawania dekretów z mocą ustawy.............127 /27)Ustawa z dnia 11 września 1944 r. o organizacji i zakresie działania rad narodowych .................128 28. Ustawa z dnia 11 września 1944 r. o kompetencji Przewodniczącego Krajowej Rady Narodowej ...........137 29. Ustawa z dnia 31 grudnia 1944 r. o zmianie ustawy z dnia 11 września 1944 r. o kompetencji Przewodniczącego Krajowej Rady Narodowej ...........139 30. Ustawa z dnia 31 grudnia 1944 r. o zmianie ustawy z dnia 11 września 1944 r. O organizacji i zakresie działania rad narodowych.........................139 31. Ustawa z dnia 31 grudnia 1944 r. o powołaniu Rządu Tymczasowego Rzeczypospolitej Polskiej ................140 32. Ustawa z dnia 3 stycznia 1945 r. o trybie wydawania dekretów z mocą ustawy .........................142 33. Ustawa z dnia 6 maja 1945 r. o częściowej zmianie ustawy z dnia 11 września 1944 r. o organizacji i zakresie działania rad narodowych .................142 34. Ustawa z dnia 23 lipca 1945 r. o prawie odwoływania posłów do Krajowej Rady Narodowej.................143 35. Ustawa z dnia 3 stycznia 1946 r. o zmianie ustawy z dnia 11 września 1944 r. o organizacji i zakresie działania rad narodowych . . . .x....................144 36. Obwieszczenie Prezydenta Krajowej Rady Narodowej z dnia 14 stycznia 1946 r. w sprawie ogłoszenia jednolitego tekstu ustawy z dnia 11 września 1944 r. o organizacji i zakresie działania rad narodowych ........149 37. Ustawa z dnia 27 kwietnia 1946 r. o głosowaniu ludowym . .159 Rozdział szósty: Okres prowizorium ustrojowego 1947-1952 Konstytucyjna z dnia 4 lutego 1947 r. 0 wyborze Prezydenta Rzeczypospolitej................161 39,/Jstawa Konstytucyjna z dnia 19 lutego 1947 r. o ustroju 1 zakresie działania najwyższych organów Rzeczypospolitej Polskiej..........................164 ¦ 40. Przepisy Konstytucji z dnia 17 marca 1921 r. powołane w art. 11, 13 i 19 Ustawy Konstytucyjnej z dnia 19 lutego 1947 r. o ustroju i zakresie działania najwyższych organów Rzeczypospolitej Polskiej ..........171 41. Deklaracja Sejmu Ustawodawczego z dnia 22 lutego 1947 r. —.w przedmiocie realizacji praw i wolności obywatelskich . . . .177 Y42.jUstawa Konstytucyjna z dnia 8 listopada 1949 r. o zmianie ^"'ustawy konstytucyjnej z dnia 19 lutego 1947 r. o ustroju i zakresie działania najwyższych organów -Rzeczypospolitej Polskiej..........................17L /'43ytJstawa Konstytucyjna z dnia 20 marca 1950 r. zmieniająca --'ustawę konstytucyjną o ustroju i zakresie działania 1--Jiaj wyższych organów Rzeczypospolitej Polskiej ..........17C 44y(Jstawa Konstytucyjna z dnia 26 maja 1951 r. o trybie „^przygotowania i uchwalenia Konstytucji Polski Ludowej . . . .180 (4ŚJtJstawa Konstytucyjna z dnia 15 grudnia 1951 r. o zmianie terminu opracowania projektu Konstytucji i przedłużeniu kadencji Sejmu Ustawodawczego....................181 46. Ustawa Konstytucyjna z dnia 22 lipca 1952 r. Przepisy wprowadzające Konstytucję Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej.........................182 Rozdział siódmy: Konstytucja Lipcowa (1952-1976) f47.)Konstytucja Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej uchwalona ^—''przez Sejm Ustawodawczy w dniu 22 lipca 1952 r. .......184 48. Ustawa z dnia 25 września 1954 r. o zmianie Konstytucji PRL ...............................212 49. Ustawa z dnia 13 grudnia 1957 r. o zmianie Konstytucji PRL ...............................212 50. Ustawa z dnia 22 grudnia 1960 r. o zmianie Konstytucji PRL ...............................214 51. Ustawa z dnia 15 maja 1961 r. o zmianie liczby członków Rady Państwa..........................214 52. Ustawa z dnia 19 grudnia 1963 r. o zmianie kadencji rad narodowych ...............................215 53. Ustawa Konstytucyjna z dnia 22 grudnia 1971 r. o upływie kadencji Sejmu Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej........216 54. Ustawa z dnia 29 listopada 1972 r. o zmianie Konstytucji PRL ...............................216 8 55. Ustawa Konstytucyjna z dnia 12 kwietnia 1973 r. o przedłużeniu kadencji rad narodowych ..............217 56. Ustawa z dnia 27 września 1973 r. o zmianie art. 34 Konstytucji PRL ...............................218 57. Ustawa z dnia 22 listopada 1973 r. o zmianie Konstytucji PRL ...............................218 58. Ustawa z dnia 28 maja 1975 r. o zmianie Konstytucji PRL...............................219 59. Ustawa Konstytucyjna z dnia 17 stycznia 1976 r. o upływie ^^ kadencji rad narodowych stopnia wojewódzkiego.........220 \ Ustawa z dnia 10 lutego 1976 r. o zmianie Konstytucji PRL ...............................221 Rozdział ósmy: Konstytucja Lipcowa (1976-1989) 61. Obwieszczenie Przewodniczącego Rady Państwa z dnia 16 lutego 1976 r. w sprawie ogłoszenia jednolitego tekstu Konstytucji PRL.................. .232 62. Konstytucja Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej uchwalona przez Sejm Ustawodawczy w dniu 22 lipca 1952 r. Jednolity tekst z dnia 16 lutego 1976 r................ .233 63. Protokół porozumienia zawartego przez Komisję Rządową i Międzyzakładowy Komitet Strajkowy w dniu 31 sierpnia 1980 r. w Stoczni Gdańskiej .........266 64. Ustawa z dnia 8 października 1980 r. o zmianie Konstytucji PRL ...............................276 65. Proklamacja Wojskowej Rady Ocalenia Narodowego z 13 grudnia 1981 r. ............................277 66. Ustawa z dnia 26 marca 1982 r. o zmianie Konstytucji PRL.............................. .280 67. Ustawa z dnia 20 lipca 1983 r. o zmianie Konstytucji PRL ...............................281 68. Ustawa Konstytucyjna z dnia 13 lutego 1984 r. o przedłużeniu kadencji Sejmu Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej.........................283 69. Ustawa Konstytucyjna z dnia 3 grudnia 1984 r. o terminie upływu kadencji Sejmu Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej.........................283 70. Ustawa z dnia 6 maja 1987 r. o zmianie Konstytucji PRL ...............................284 9 71 72 73 74. 75 C/stawa z dnia 16 czerwca 1988 r. o zmianie Konstytucji PRL ......................... Porozumienie okrągłego stołu z 5 kwietnia 1989 r. Stanowisko w sprawie reform politycznych....... ) Ustawa z dnia 7 kwietnia J9S9 i: o zmianie Konstytucji PRL .......................... Konstytucja PRL z dnia 22 lipca 1952 r. (Tekst ujednolicony według stanu prawnego a dzień 8 kwietnia 1989 r.).................. stawa 7. dnia 29 grudnia 1989 r. o zmianie Konstytucji PRL.......................... Część trzecia **" Rozdział dziesiąty: Mała Konstytucja (1992-1997) 84jUstawa Konstytucyjna z dnia 23 kwietnia 1992 r. o trybie przygotowania i uchwalenia Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej......... .389 10 71. Ustawa z dnia 16 czerwca 1988 r. o zmianie Konstytucji PRL...............................284 72. Porozumienie okrągłego stołu z 5 kwietnia 1989 r. Stanowisko w sprawie reform politycznych.............285 73j Ustawa z dnia 7 kwietnia 1989 r. o zmianie Konstytucji PRL ...............................292 74j Konstytucja PRL z dnia 22 lipca 1952 r. (Tekst ujednolicony według stanu prawnego a dzień 8 kwietnia 1989 r.).......................302 75,/Ustawa z dnia 29 grudnia 1989 r. o zmianie Konstytucji PRL ...............................337 Część trzecia Trzecia Rzeczpospolita (od 1989) Rozdział dziewiąty: Konstytucja Lipcowa (1989-1992) 76. Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 22 lipca 1952 r. (Tekst ujednolicony wediug stanu prawnego na dzień 31 grudnia 1989 r.).......................343 77. Ustawa z dnia 8 marca 1990 r. o zmianie Konstytucji RP ................................380 78. Ustawa z dnia 11 kwietnia 1990 r. zmieniająca ustawę o zmianie Konstytucji RP.........................382 79. Ustawa z dnia 27 września 1990 r. o zmianie Konstytucji RP ................................383 80. Ustawa z dnia 19 kwietnia 1991 r. o zmianie Konstytucji RP ................................385 81. Ustawa z dnia 18 października 1991 r. o zmianie Konstytucji RP ................................386 82. Ustawa z dnia 30 lipca 1992 r. o zmianie Konstytucji RP ................................387 83. Ustawa z dnia 15 października 1992 r. o zmianie Konstytucji RP ................................388 Rozdział dziesiąty: Mała Konstytucja (1992-1997) awa Konstytucyjna z dnia 23 kwietnia 1992 r. o trybie przygotowania i uchwalenia Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej..................389 10 '87 85. Ustawa Konstytucyjna z dnia 22 kwietnia 1994 r. 0 zmianie ustawy konstytucyjnej o trybie przygotowania 1 uchwalenia Konstytucji RP.......................393 'Ustawa Konstytucyjna z dnia 17 października 1992 r. 0 wzajemnych stosunkach między władzą ustawodawczą 1 wykonawczą Rzeczypospolitej Polskiej oraz samorządzie terytorialnym.......................395 onstytucja Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 22 lipca 1952 r. Przepisy utrzymane w mocy na podstawie art. 77 ustawy konstytucyjnej z dnia 17 października 1992 r. ...........413 Ustawa Konstytucyjna z dnia 17 marca 1995 r. o zmianie ustawy konstytucyjnej o wzajemnych stosunkach między władzą ustawodawczą i wykonawczą RP oraz o samorządzie terytorialnym ...................423 i9. Ustawa Konstytucyjna z dnia 9 listopada 1995 r. o zmianie ustawy konstytucyjnej o wzajemnych stosunkach między władzą ustawodawczą i wykonawczą RP oraz o samorządzie terytorialnym ...................424 Ustawa z dnia 9 listopada 1995 r. zmieniająca ustawę o zmianie Konstytucji PRL........................425 3f 91. Ustawa Konstytucyjna z dnia 21 czerwca 1996 r. o zmianie ustawy konstytucyjnej o wzajemnych stosunkach między władzą ustawodawczą i wykonawczą RP oraz o samorządzie terytorialnym.................426 Rozdział jedenasty: Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej z 1997 roku 92. Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 2 kwietnia 1997 r. .........................427 93. Uchwała Senatu Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 16 kwietnia 1998 r. o ciągłości prawnej między II a III Rzecząpospolitą Polską................498 94. Uchwała Sejmu Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 18 czerwca 1998 r. w sprawie potępienia totalitaryzmu komunistycznego ..............»......499 WPROWADZENIE Praca zawiera teksty aktów konstytucyjnych Polski wydanych na przestrzeni ostatnich 80 lat, od listopada 1918 r. Są to konstytucje z 1921, 1935, 1952 i 1997 r., tzw. małe konstytucje z lat 1919, 1947 i 1992 r., ustawy konstytucyjne oraz ustawy o zmianie konstytucji. W opracowaniu zamieszczone zostały także akty prawne nie mające formalnie cech ustawy konstytucyjnej, jednakże pełniące rolę podstawowych aktów ustrojowych i stanowiące lub składające się na tzw. materialną konstytucję. Odnosi się to zwłaszcza do niektórych okresów prowizorium ustrojowego (1918-21, 1944-47). Praca zawiera również kilka dokumentów politycznych, mających pierwszoplanowe znaczenie dla rozumienia norm konstytucyjnych, nadających im nową interpretację, zwiastujących nowy etap w rozwoju konstytucjonalizmu. Sądzę, że bez nich obraz polskiego konstytucjonalizmu byłby niepełny, a nawet zafałszowany. Zaprezentowane ujęcie ma charakter chronologiczny, a zarazem dynamiczny. Wprowadzenie do tekstu konstytucji kolejnych ich zmian (niezależnie od ich odrębnej publikacji) pozwala na ustalenie, bez trudu, tekstu konstytucji obowiązującego w określonym momencie historycznym. Z kolei zamieszczenie w całości ustaw nowelizujących lub jednorazowych rozstrzygnięć konstyLucyjnych ma na celu przypomnienie przechodnich (przejściowych) regulacji konstytucyjnych, nie zawsze dostrzeganych przez badaczy lub studiujących dzieje konstytucjonalizmu. To, bodaj pierwsze w naszej literaturze, pełne - jak sądzę - przedstawienie regulacji konstytucyjnej na przestrzeni 80 lat polskiej państwowości w XX w. może się okazać pomocne w studiowaniu systemu politycznego Polski XX wieku, jej konstytucyjnego ustroju (prawa konstytucyjnego) jak i dziejów polskiego konstytucjonalizmu oraz dziejów politycznych naszego kraju w ogóle. Mam nadzieję, że kompleksowość opracowania może uczynić je użytecznym także dla badaczy tej problematyki1. Całość została ujęta w trzech częściach poświęconych trzem zasadniczym okresom dziejów polskiego konstytucjonalizmu XX wieku. Teksty wszystkich dokumentów podaję za urzędowymi publikatorami, co pozwoliło ustrzec się - mam nadzieję - przed powielaniem funkcjonujących w obiegu zniekształceń tekstów konstytucyjnych. 13 Konstytucjonalizm Drugiej Rzeczypospolitej (listopad 1918 - czerwiec 1945), to konstytucjonalizm państwa niepodległego o pełnej suwerenności w stosunkach zewnętrznych i wewnętrznych, którego system społeczno-gospodarczy oparty był na zasadach rynkowych (określająca rola własności prywatnej, wolność przedsiębiorczości, choć korygowana etatystycznymi przedsięwzięciami lat 30-tych), a system polityczny budowany był na zasadzie pluralizmu, zachowanego do końca, choć podlegającego znacznym ograniczeniom po odejściu od reguł demokracji parlamentarnej po zamachu majowym. Konstytucjonalizm Polski Ludowej (lipiec 1944 - grudzień 1989) można by uznać, upraszczając rzecz całą, za przeciwieństwo okresu poprzedniego. Jest to konstytucjonalizm państwa wprawdzie niepodległego, będącego uznanym podmiotem stosunków międzynarodowych, ale o faktycznie ograniczonej suwerenności, przy czym zakres tych ograniczeń był zmienny i nie uniemożliwiał na ogół akcentowania określonej odmienności polskiej wersji realnego socjalizmu. System społeczno-ekonomiczny zmierzający - w myśl założeń doktrynalnych -do ukształtowania społeczeństwa bezklasowego, oparty na reglamentowanej i centralnie planowanej gospodarce o dominującej roli własności społecznej (państwowej) pozostawiał niewiele miejsca dla własności prywatnej i wolnej przesiębiorczości. System polityczny realnego socjalizmu opierał się na absolutnej dominacji jednego ośrodka politycznego, którego określająca (kierownicza, przewodnia) rola z reguły gwarantowana była normami konstytucji. Konstytucjonalizm Trzeciej Rzeczypospolitej (od grudnia 1989 r.) cechują najogólniej właściwości charakterystyczne dla IT RP: suwerenność państwa, oparty na własności prywatnej i wolności dzia-_ łalności gospodarczej system społeczno-ekonomiczny, pluralistyczny system polityczny. Inność współczesnego świata w porównaniu z tym sprzed lat kilkudziesięciu przesądza także o określonej odmienności konkretnego kształtu wskazanych wyżej zasadniczych cech współczesnej polskiej państwowości. 14 Część pierwsza DRUGA RZECZPOSPOLITA (1918-1945) 15 Rozdział pierwszy: Okres prowizorium ustrojowego 1918-1922 1. ORĘDZIE RADY REGENCYJNEJ w przedmiocie przekazania naczelnego dowództwa wojsk polskich brygadjerowi Józefowi Pilsudskiemu (Dziennik Praw Państwa Polskiego, Nr 17 z 29 listopada 1918 r., poi. 38) Rada Regencyjna do Narodu Polskiego Wobec grożącego niebezpieczeństwa zewnętrznego i wewnętrznego, dla ujednostajnienia wszelkich zarządzeń wojskowych i utrzymania porządku w kraju, Rada Regencyjna przekazuje władzę wojskową i naczelne dowództwo wojsk polskich jej podległych Brygadjerowi Józefowi Piłsudskiemu. Po utworzeniu Rządu Narodowego, w którego ręce Rada Regencyjna zgodnie ze swemi poprzedniemi oświadczeniami zwierzchnią władzę państwową złoży, Brygadjer Józef Piłsudski władzę wojskową, będącą częścią zwierzchniej władzy państwowej, temuż Rządowi Narodowemu zobowiązuje się złożyć, co stwierdza podpisaniem tej odezwy. Dan w Warszawie, dnia 11 listopada 1918 r. t Aleksander Kakowski Zdz. Lubomirshi Józef Ostrowski Józef' Piisudski 17 ORĘDZIE RADY REGENCYJNEJ w przedmiocie rozwiązania Rady Regencyjnej i przekazania Najwyższej Władzy Państwowej naczelnemu dowódcy wojsk polskich Józefowi Piłsudsldemu (Dziennik Praw Państwa Polskiego, Nr 17 z 29 listopada 1918 r., poz. 39) Do Naczelnego Dowódcy Wojsk Polskich Józefa Piłsudskiego Stan przejściowy podziału zwierzchniej władzy państwowej, ustanowiony odezwą z dnia 11 listopada 1918 roku, nie może trwać bez szkody dla powstającego Państwa Polskiego. Władza ta powinna być jednolita. Wobec tego, kierując się dobrem Ojczyzny, postanawiamy Radę Regencyjną rozwiązać, a od tej chwili obowiązki nasze i odpowiedzialność względem narodu polskiego w Twoje ręce. Panie Naczelny Dowódco, składamy do przekazania Rządowi Narodowemu Dan w Warszawie, dnia 14 listopada 1918 roku. f Aleksander Kakowslti Zdz. Lubomirski Józef Ostrowski 3. DEKRET Naczelnego Dowódcy Józefa Piłsudskiego z dnia 14 listopada 1918 r. (Dziennik Praw Państwa Polskiego, Nr 17 z 29 listopada 1918, poz. 40) Wyszedłszy z niemieckiej niewoli, zastałem wyzwalającą się Polskę w najbardziej chaotycznych stosunkach wewnętrznych i zewnętrznych, wobec zadań niezmiernie trudnych, w których lud polski sam musi wykazać swoją zdolność organizacyjną, bo żadną siłą z zewnątrz nie może mu jej narzucić. Uważałem za swój obowiązek ułatwić ludowi pracę organizowania się i postanowiłem rozważyć rolę i znaczenie przywódców polskich stronnictw ludowych, które miały nadać charakter nowemu rządowi. W rozmowach prowadzonych z przedstawicielami niemal wszystkich stronnictw w Polsce, spotkałem się, ku wielkiej mej radości, z zasadniczem potwierdzeniem mych myśli. Przeważająca większość doradzała utworzenie rządu nierylko na podstawach demokratycznych, ale i z wybitnym udziałem przedstawicieli ludu wiejskiego i miejskiego. Licząc się z potężnemi prądami, zwyciężającemi dzisiaj na Zachodzie i Wschodzie Europy, zdecydowałem się zamianować prezydentem gabinetu pana posła Ignacego Daszyńskiego, którego długoletnia praca patrjotyczna i społeczna daje mi gwarancję, że zdoła w zgodnej współpracy z wszystkiemi żywiołami przyczynić się do odbudowy dźwigającej się Z gruzów Ojczyzny. Ciężkie położenie ludu nie pozwoliło mu wyłonić z pośród siebie licznych sił fachowych, których kraj dzisiaj potrzebuje; zażądałem więc od pana prezydenta ministrów, aby, licząc się z tem, wzmocnił skuteczność pracy swego gabinetu przez udział w nim wybitnych sił fachowych, niezależnie od ich przekonań politycznych. Z natury położenia Polski jest charakter rządu aż do czasu zwołania Sejmu Ustawodawczego prowizorycznym i nie dozwala na przeprowadzenie głębokich zmian społecznych, które uchwalić może tylko Sejm Ustawodawczy. Przekonany, że twórcą praw narodu może być tylko Sejm, zażądałem zwołania go w możliwie krótkim, kilkumiesięcznym terminie. Licząc się z wyjątkowem pod względem prawnym położeniem narodu, wezwałem p. Prezydenta Ministrów, aby mi przedłożył projekt utworzenia najwyższej władzy reprezentacyjnej Republiki Polskiej, aż do czasu zwołania Sejmu Ustawodawczego, obejmującej wszystkie trzy zabory. Liczne uwagi i programowe żądania stronnictw, złożone na moje ręce przekazuję niniejszem Rządowi Republiki. Warszawa, d.14 listopada 1918 r. /. Piłsudski 19 4. vDEKRET z dnia 22 listopada 1918 r. o najwyższej władzy reprezentacyjnej Republiki Polskiej (Dziennik Praw Państwa Polskiego, Nr 17 z 29 listopada J91S r., poz. 41) Na podstawie dekretu z d. 14 listopada r. b. przedłożył mi p. Prezydent Ministrów uchwalony przez Tymczasowy Rząd Ludowy Republiki Polskiej projekt utworzenia Najwyższej władzy reprezentacyjnej Republiki Polskiej aż do czasu zwołania Sejmu Ustawodawczego, Zatwierdzając przedłożony mi projekt, stanowię, co następuje: Art. 1. Obejmuję, jako Tymczasowy Naczelnik Państwa, Najwyższą Władzę Republiki Polskiej i będę ją sprawował aż do czasu zwołania Sejmu Ustawodawczego. Art. 2. Rząd Republiki Polskiej stanowią mianowani przezemnie i odpowiedzialni przedemną, aż do zebrania się Sejmu, Prezydent Ministrów i Ministrowie. Art. 3. Projekty ustawodawcze uchwalone przez Radę Ministrów ulegają mojemu zatwierdzeniu i uzyskują moc obowiązującą, o ile sama ustawa inaczej nie stanowi, z chwilą ogłoszenia w Dzienniku Praw Państwa Polskiego; tracą one moc obowiązującą, o ile nie będą przedstawione na pierwszem posiedzeniu Sejmu Ustawodawczego do jego zatwierdzenia. Art. 4. Akty rządowe kontrasygnuje Prezydent Ministrów. Art. 5. Sądy wydają wyroki w imieniu Republiki Polskiej. Art. 6. Wszyscy urzędnicy Państwa Polskiego składają przysięgę na wierność Republice Polskiej według ustalić się mającej przez Radę Ministrów roty. Art. 7. Mianowanie wyższych urzędników państwowych, zastrzeżone w myśl przepisów dotychczasowych Głowie Państwa, wychodzić będzie odemnie, na propozycję Prezydenta Ministrów i właściwego Ministra. Art. 8. Budżet Republiki Polskiej na pierwszy okres budżetowy uchwali Rząd i przedłoży mi do zatwierdzenia. Dan w Warszawie, dnia 22 listopada 1918 r. Prezydent Ministrów: Moraczewski J. Piłsudski 20 5. ^UCHWAŁA SEJMU z dnia 20 lutego 1919 r. o powierzeniu Józefowi Pilsudskiemu dalszego sprawowania urzędu Naczelnika Państwa (Dziennik Praw Państwa Polskiego, Nr 19 z 27 lutego 1919 r., poz,. 226) I. Sejm przyjmuje oświadczenie Józefa Piłsudskiego, że składa w ręce Sejmu urząd Naczelnika Państwa do wiadomości i wyraża Mu podziękowanie za pełne trudów sprawowanie urzędu w służbie dla Ojczyzny. II. Aż do ustawowego uchwalenia tej treści Konstytucji, która określi zasadniczo przepisy o organizacji naczelnych wfadz w Państwie Pol-skiem, Sejm powierza dalsze sprawowanie urzędu Naczelnika Państwa Józefowi Piłsudskiemu na następujących zasadach: 1. Władzą suwerenną i ustawodawczą w Państwie Polskiem jest Sejm Ustawodawczy; ustawy ogłasza Marszałek z kontrasygna-cją Prezydenta Ministrów i odnośnego Ministra fachowego1. 2. Naczelnik Państwa jest przedstawicielem Państwa i najwyższym wykonawcą uchwał Sejmu w sprawach cywilnych i wojskowych. 3. Naczelnik Państwa powołuje Rząd w pełnym składzie na postawie porozumienia z Sejmem. 4. Naczelnik Państwa oraz Rząd są odpowiedzialni przed Sejmem za sprawowanie swego urzęduT" 5. Każdy akt państwowy Naczelnika Państwa wymaga podpisu odnośnego Ministra. Marszałek: Trąmpczyński o<Xp. Prezydent Ministrów /. J. Paderewskl 1 Przepis został uzupełniony na mocy uchwały Sejmu Ustawodawczego z 13 lutego 1920 r. (poz. 6). 21 6. Uchwała Sejmu z dnia 13 lutego 1920 r. uzupełniająca Uchwałę Sejmu z dnia 20 lutego 1919 r. (Dz. Praw z 1919 r., Nr 19, poz. 226) (Dziennik Ustaw RP, Nr 17 z 25 lutego 1920 t, poz. 84) Do punktu 1, ust. 2 Uchwały Sejmu z dnia 20 iutcgo 1919 r. (Dz. Pr. z 1919 r. N- 19, poz. 226), dodaje się zdanie następujące: „Emisja biletów Polskiej Krajowej Kasy Pożyczkowej lub innych biletów, obciążających Skarb Państwa, nie mniej zaciąganie pożyczek państwowych, tudzież przyjmowanie przez Państwo gwarancji finansowych nie może.nastąpić bez uprzedniego zezwolenia Sejmu". Prezydent Ministrów: L. Skulski Marszałek: Trąmpczyński 7. USTAWA z dnia 1 lipca 1920 r. o utworzeniu Rady Obrony Państwa (Dziennik Ustaw RP, Nr 53 z 3 lipca 1920 r., poz. 327) Art. 1. Tworzy się Radę Obrony Państwa. Art. 2. Skład Rady stanowią: a) Naczelnik Państwa, jako przewodniczący, b) Marszałek Sejmu Ustawodawczego, c) dziesięciu posłów, wyznaczonych przez Sejm Ustawodawczy, d) Prezydent Ministrów, e) trzech członków Rządu, wyznaczonych przez Radę Ministrów, f) trzech przedstawicieli wojskowości, wyznaczonych przez Naczelnego Wodza Wojsk Polskich. 22 W zastępstwie Naczelnika Państwa przewodniczy Radzie Prezydent Ministrów. Art. 3. Do zakresu działania Rady należy: a) decydowanie we wszystkich sprawach, związanych z prowadzeniem i zakończeniem wojny oraz z zawarciem pokoju; b) wydawanie w tych sprawach rozporządzeń i zarządzeń. Art. 4. Wszystkie rozporządzenia i zarządzenia Rady podlegają natychmiastowemu wykonaniu. Te rozporządzenia i zarządzenia, które w myśl ustaw wymagają uchwały Sejmu, powinny być następnie na najbliższem posiedzeniu Sejmu składane za pośrednictwem Prezydenta Ministrów Sejmowi do zatwierdzenia. Art. 5. Radę zwołuje Naczelnik Państwa, względnie z jego upoważnienia Prezydent Rady Ministrów. Do ważności uchwał potrzebna jest obecność dwóch trzecich części członków, a w tem przynajmniej połowy ilości posłów, w skład Rady wchodzących. Art. 6. Decyzje Rady zapadają zwykłą większością głosów; w razie równego podziału głosów rozstrzyga głos przewodniczącego. Art. 7. Biurowością Rady kieruje Prezydent Ministrów. Art. 8. Rada zostaje rozwiązana mocą uchwały Sejmu Ustawodawczego. Art. 9. Ustawa niniejsza wchodzi w życie z dniem jej ogłosze- nia. Prezydent Ministrów: W Grabski Marszałek: Trąmpczyński 8. USTAWA PRZECHODNIA z dnia 18 maja 1921 r. do Ustawy Konstytucyjnej z dnia 17 marca 1921 r. w sprawie tymczasowej organizacji władzy zwierzchniej Rzeczypospolitej (Dziennik Ustaw RP, Nr 44 z 1 czerwca 1921 >:, poz- 268) Art. 1. Sejm Ustawodawczy sprawuje swą władzę w dotychczasowym zakresie do chwili ukonstytuowania się władzy ustawodawczej na zasadach Ustawy Konstytucyjnej z dnia 17 marca 1921 r. i rozwiązuje się w tym dniu z mocy samego prawa. Art. 2. Prawa i obowiązki obecnego Naczelnika Państwa, określone w uchwale Sejmu dnia 20 lutego 1919 r. (Dz. Pr. N? 19, poz. 226), trwają do chwili objęcia urzędu przez Prezydenta Rzeczypospolitej, wybranego na podstawie Ustawy Konstytucyjnej z dnia 17 marca 1921 roku. Art. 3. Pierwsze wybory do Sejmu i Senatu na zasadzie nowej ordynacji wyborczej zarządzi na podstawie uchwały Sejmu Ustawodawczego Naczelnik Państwa, poczem w terminie, określonym w ust. 2 art. 25 Ustawy Konstytucyjnej z dnia 17 marca 1921 r, zwoła on Sejm i Senat na pierwsze posiedzenie i otworzy je. Art. 4. Niezwłocznie, nie później jednak niż w 7 dni od dnia ukonstytuowania się Sejmu i Senatu, na zaproszenie Marszałka nowego Sejmu zbierze się Zgromadzenie Narodowe w celu wyboru Prezydenta Rzeczypospolitej. Art. 5. Ustawa niniejsza wchodzi w życie z dniem ogłoszenia Ustawy Konstytucyjnej z dnia 17 marca 1921 r.2 Prezydent Ministrów: Witos Marszałek: Trąmpczyński 2 Ustawa Konstytucyjna z dnia 17 marca 1921 r. została ogłoszona 1 czerwca 1921 r. 24 Rozdział drugi: Konstytucja Marcowa (1921-1935) 9. USTAWA z dnia 17 marca 1921 r. Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej (Dziennik Ustaw RP, Nr 44 z 1 czerwca 1921 r., poz. 267; zamieniona i uzupełniona przez ustawę z 2.08.1926 r., Dz. U. RP Nr 78, poz. 442) W imię Boga Wszechmogącego! My, Naród Polski, dziękując Opatrzności za wyzwolenie nas z półtorawiekowej niewoli, wspominając z wdzięcznością męstwo i wytrwałość ofiarnej walki pokoleń, które najlepsze wysiłki swoje sprawie niepodległości bez przerwy poświęcały, nawiązując do świetnej tradycji wiekopomnej Konstytucji 3-go Maja - dobro całej, zjednoczonej i niepodległej Matki-Ojczyzny mając na oku, a pragnąc Jej byt niepodległy, potęgę i bezpieczeństwo oraz ład społeczny utwierdzić na wiekuistych zasadach prawa i wolności, pragnąc zarazem zapewnić rozwój wszystkich Jej sił moralnych i materjalnych dla dobra całej odradzającej się ludzkości, wszystkim obywatelom Rzeczypospolitej równość, a pracy poszanowanie, należne prawa i szczególną opiekę Państwa zabezpieczyć - tę oto Ustawę Konstytucyjną na Sejmie Ustawodawczym Rzeczypospolitej Polskiej uchwalamy i stanowimy. 25 ROZDZIAŁ I. Rzeczpospolita. A Artykuł 1 . Państwo Polskie jest Rzccząpospolitą. X Artykuł 2 . Władza zwierzchnia w Rzeczypospolitej Polskiej należy do Narodu. Organami Narodu w zakresie ustawodawstwa są Sejm i Senat, w zakresie władzy wykonawczej - Prezydent Rzeczypospolitej łącznie z odpowiedzialnymi--Hiinistrami(_w_zakresię wymiaru sprawiedliwości - niezawisłe Sądy. ROZDZIAŁ II. Władza ustawodawcza. Artykuł 3 . ¦ Zakres ustawodawstwa państwowego obejmuje stanowienie wszelkich praw publicznych i prywatnych i sposobu ich wykonania. Niema ustawy bez zgody Sejmu, wyrażonej w sposób, regulaminowo ustalony. Ustawa, uchwalona przez Sejm, zyskuje moc obowiązującą w czasie, przez nią samą określonym. Rzeczpospolita Polska, opierając swój ustrój na zasadzie szerokiego samorządu terytorjalnego, przekaże przedstawicielstwom tego samorządu właściwy zakres ustawodawstwa, zwłaszcza z dziedziny administracji, kultury i gospodarstwa, który zostanie bliżej określony ustawami państwowemi. Rozporządzenia władzy, z których wynikają prawa lub obowiązki obywateli, mają moc obowiązującą tylko wtedy, gdy zostały wydane z upoważnienia ustawy i z powołaniem się na nią. 26 Artykuł 4. Ustawa państwowa ustala corocznie budżet Państwa na rok następny. Na mocy art. i ustawy z 2.08.1926 r. (poz. 10) artykuł 4 otrzymał z dniem 4 sierpnia 1926 r. brzmienie: Artykuł 4. Ustawa państwowa ustala corocznie budżeL Państwa I na następny rok budżetowy. y Artykuł 5. Ustalanie stanu liczebnego wojska i zezwalanie na coroczny pobór rekruta może nastąpić jedynie w drodze ustawodawczej. Artykuł 6. , ¦¦/;<-L Zaciągnięcie pożyczki państwowej, zbycie, zamiana i obciążenie nieruchomego majątku państwowego, nałożenie podatków i opłat publicznych, ustanowienie ceł i monopolów, ustalenie systemu monetarnego, jakoteż przyjęcie gwarancji finansowej przez Państwo - może nastąpić tylko na mocy ustawy. Artykuł 7. Rząd przedstawi corocznie zamknięcie rachunków państwowych do parlamentarnego zatwierdzenia. Artykuł 8. Sposób wykonania parlamentarnej kontroli nad długami Państwa określi oddzielna ustawa. -{-Artykuł 9. Do kontroli całej administracji państwowej pod względem finansowym, badania zamknięć rachunków Państwa, przedstawiania 27 rvlt\ corocznie Sejmowi wniosku o udzieleniu lub odmówieniu Rządowi ab-solutorjum - jest powołana J^aj^^z^a_2zba_KDntrpji, oparta na zasadzie kolegjalności i niezależności sędziowskiej członków jej kolegjum, usuwalnych tylko uchwałą Sejmu, większością 3/5 głosujących. Organizację Najwyższej Izby Kontroli i spo&śb jej działania określi szczegółowo osobna ustawa. / Prezes Najwyższej Izby Kontroli zajmuje stanowisko równorzędne ministrowi, nie wchodzi.jednak w skład Rady Ministrów, a jest za sprawowanie swego urzędu i za podległych mu urzędników odpowiedzialny bezpośrednio przed Sejmem. ^Artykuł 10. Prawcjl inicjatywy ustawodawczej przysługuje Rządowi i Sejmowi. Wnioski i projekty ustaw, pociągające za sobą wydatki ze Skarbu Państwa, muszą podawać sposób ich zużycia i pokrycia. v Arty kuł 1 1 Sejm składa się z posłów, wybranych na lat pięć, licząc od dnia otwarcia Sejmu, w głosowaniu powszechnem, tajnem, bezpośredniem, równem i stosunkowem. <* i \ 4- A r t y k u ł 12. Prawo wybierania ma każdy obywatel polski Dez' różnicy płci, który w dniu ogłoszenia wyborów ukończył lat 21, używa w pełni praw cywilnych i zamieszkuje w okręgu wyborczym przynajmniej od przeded-nia ogłoszenia wyborów w Dzienniku Ustaw. Prawa głosowania może być wykonywane tylko osobiście. Wojskowi w służbie czynnej nie mają prawa głosowania. -f Artykuł 13. Prawo wybieralności ma każdy obywatel, mający prawo wybierania do Sejmu, nie wyjmując wojskowych w służbie czynnej, niezależnie od miejsca zamieszkania, o ile ukończył lat 25. 28 Artykuł 1 4 . Nie mogą korzystać z prawa wyborczego obywatele, skazani za przestępstwa, które określi ordynacja wyborcza, jako pociągające za sobą czasową lub stałą utratę prawa wybierania, wybieralności, a także piastowania mandatu poselskiego. Artykuł 15. Państwowi urzędnicy administracyjni, skarbowi i sądowi nie mogą być wybierani w tych okręgach, w których pełnią swą służbę. Przepis ten nie dotyczy urzędników, pełniących swą służbę przy władzach centralnych. Artykuł 16. Pracownicy państwowi i samorządowi, z chwilą wyboru na posła, otrzymują na czas trwania mandatu poselskiego urlop. Przepis ten nie dotyczy ministrów, podsekretarzy stanu i profesorów wyższych uczelni. Lata, spędzone na wykonaniu mandatu poselskiego, liczą się do lat służby. Artykuł 17. Poseł, obejmujący płatną służbę państwową, traci mandat; przepis ten nie dotyczy powołania na stanowiska ministrów, podsekretarzy stanu i profesorów wyższych uczelni. Artykuł 18. Bliższe postanowienia o wyborach posłów do Sejmu określi ordynacja wyborcza. -Artykuł 1 9. Sejm sprawdza ważność wyborów niezaprotestowanych. O ważności wyborów zaprotestowanych rozstrzyga Sąd Najwyższy. 29 ^Artykuł 20. Posłowie są przedstawicielami całego narodu i nie są krępowani żadnemi instrukcjami wyborców. Posłowie składają na ręce Marszałka wobec Izby następujące ślubowanie: „Ślubuję uroczyście, jako poseł na Sejm Rzeczypospolitej Polskiej, wedle najlepszego mego rozumienia i zgodnie z sumieniem, rzetelnie pracować wyłącznie dla dobra Państwa Polskiego, jako całości". ^Artykuł 21 Posłowie nie mogą być pociągani do odpowiedzialności za swoją działalność w Sejmie, lub poza Sejmem, wchodzącą w zakres wykonania mandatu poselskiego, ani w czasie trwania mandatu, ani po jego wygaśnięciu. Za przemówienia i odezwania się tudzież manifestacje w Sejmie posłowie odpowiadają tylko przed Sejmem. Za naruszenie prawa osoby trzeciej mogą być pociągnięci do odpowiedzialności sądowej, o ile władza sądowa uzyska na to zezwolenie Sejmu. Postępowanie karno-sądowe, karno-administracyjne lub dyscyplinarne, wdrożone przeciw posłowi przed uzyskaniem mandatu poselskiego, ulegnie na żądanie Sejmu zawieszeniu aż do wygaśnięcia mandatu. Bieg przedawnienia przeciw posłowi w postępowaniu karnem ulega przerwie na czas trwania mandatu poselskiego. Przez cały czas trwania mandatu posłowie nie mogą hyr po-1"1' ¦ ciągani do odpowiedzialności karno-sądowej, karno-administracyjnej i dyscypTTnąrnej. ani pozbawieni wolności bez zezwolenia Sejmu. W wy^"~~ padku sc_hw^lanja_posła na gorącym uczynku zbrodni pospolitej, jeże-Iijego przytrzymanie jest niezbędne dla zabezpieczenia wymiaru sprawiedliwości, względnie dla unieszkodliwienia skutków przestępstwa, władza sądowa ma „obowiązek-bezzwłocznego, .zawiadomienia o tem Marszałka. Sejmu dla uzyskania zezwolenia Sejmu na areszt i dalsze postępowanie karne. Na żądanie Marszałka przytrzymany musi być niezwłocznie uwolniony. J-Artykuł 22. ¦\ Poseł nie może na swoje ani na obce imię kupować lub uzyskiwać dzierżaw dóbr państwowych, przyjmować dostaw publicznych i robót 30 rządowych, ani otrzymywać od Rządu koncesji lub innych korzyści osobistych. 2 Poseł nie może również otrzymywać od Rządu żadnych odznaczeń, z wyjątkiem wojskowych. Na mocy art. 2 ustawy z 2.08.1926 r. {poi. W) do artykułu 22 dodany został Z dniem 4 sierpnia 1926 r. ustęp trzeci o brzmieniu następującym: W razie naruszenia tych postanowień, stwierdzonego na żądanie Marszałka Sejmu lub Najwyższej Izby Kontroli przez Sąd Najwyższy, poseł traci mandat poselski oraz korzyści osobiste, od Rządu otrzymane. Osobna ustawa określi szczegóły postępowania sądowego. Artykuł 23. Poseł nie może być redaktorem odpowiedzialnym. Artykuł 24. Posłowie otrzymuję djety w wysokości, regulaminem określonej, i mają prawo bezpłatnego korzystania z państwowych środków komunikacji dla podróży po całym obszarze Rzeczypospolitej. ¦ --^otc -^Artykuł 2 5 . * Prezydent Rzeczypospolitej zwołuje, otwiera, odracza i zamyka Sejm i Senat. Sejm winien być zwołany na pierwsze posiedzenie w trzeci wtorek po dniu wyborów i corocznie najpóźniej w październiku na sesję zwyczajn^tcelem uchwalenia budżetu, stanu liczebnego i poboru wojska, oraz innych spraw bieżącycTT aTJ '. r\Xt CK j Prezydent Rzeczypospolitej' może_zwołać Sejm w każdym czasie na sesję nadzwyczajną wedle własnego uznania, a winien" fo uczynić na żądanie 1/3 ogółu posłów w ciągu dwóch tygodni. Inne wypadki zebrania się Sejmu na sesję nadzwyczajną określa Konstytucja. "-> Odroczenie wymaga zgody Sejmu, jeżeli ma być w ciągu tej samej sesji zwyczajnej powtórzone, lub jeżeli przerwa ma trwać dużej, niż 30 dni. 31 Sejm, zwołany w październiku na sesję zwyczajną, nie może być zamknięty przed uchwaleniem budżetu. Na mocy art. 3 ustawy z 2.08.1926 r. (poz-10) artykuł 25 otrzymał z dniem 4 sierpnia 1926 r. brzmienie: Artykuł 25. Prezydent Rzeczypospolitej zwołuje, otwiera, odracza i zamyka Sejm i Senat. Sejm winien być zwoiany na pierwsze posiedzenit w trzeci wtorek po dniu wyborów i corocznie najpóźniej w październiku na sesję zwyczajną. Prezydent Rzeczypospolitej może zwołać Sejm w każdym czasie na sesję nadzwyczajną wedle własnego uznania, a winien to czynić na żądanie 1/3 ogółu posłów w ciągu dwóch tygodni. Inne wypadki zebrania się Sejmu na sesję nadzwyczajną określa Konstytucja. Odroczenie wymaga zgody Sejmu, jeżeli ma być w ciągu tej samej sesji zwyczajnej powtórzone, lub jeżeli przerwa ma trwać dłużej niż 30 dni. . O- Rząd składa Sejmowi na sesji projekt budżetu wraz ¦ z załącznikami (art.4) nie później niż na 5 miesięcy przed rozpoczęciem następnego roku budżetowego. Od chwili złożenia Sejmowi projektu budżetu sesja sejmowa nie może być zamknięta, dopóki budżet nie będzie uchwalony lub dopóki nie upłyną terminy, przewidziane w niniejszym artykule. Jeżeli Sejm najdalej w ciągu 31/? miesięcy od dnia (złożenia przez Rząd projektu budżetu nie uchwali, Se-\nat przystępuje do rozważania złożonego projektu. "*- Jeżeli Senat w ciągu 30 dni nie prześle Sejmowi swojej uchwały w przedmiocie budżetu wraz z przyjętemi zmianami, uważa się, że przeciw projektowi zarzutów nie podnosi (art. 35 ust.1). Jeżeli Sejm w ciągu 15 dni po otrzymaniu budżetu z przyjętemi przez Senat zmianami ponownej uchwały nie poweźmie (art. 35 ust.3), uważa się poprawki Senatu za przyjęte. Prezydent Rzeczypospolitej ogłasza budżet jako ustawę w brzmieniu: a) przyjętem przez uchwałę Sejmu, jeżeli Sejm i Senat budżet w ustalonych terminach rozpatrzyły i Sejm bądź przyjął, bądź odrzucił poprawki Senatu (art. 35 ust. 3); b) przyjętem przez Sejm, albo przez Senat, jeżeli tylko Sejm, względnie Senat uchwalił budżet w oznaczonym terminie; 32 c) projektu rządowego, jeżeli ani Sejm ani Senat w oznaczonych terminach uchwal co do całości budżetu nie powzięły. Postanowienie, zawarte w ustępie poprzednim artyku-hi niniejszego, nie ma zastosowania, jeżeli Sejm odrzuci w całości przedłożony przez Rząd projekt budżetu. Jeżeli Sejm jest rozwiązany, a budżet na dany rok budżetowy lub przynajmniej prowizorjum budżetowe na czas aż do zebrania się nowego Sejmu nie jest uchwalone, Rząd ma prawo czynić wydatki i pobierać dochody w granicach zeszłorocznego budżetu aż do uchwalenia przez Sejm i Senat prowizorjum budżetowego, które Rząd obowiązany jest złożyć Sejmowi na pierw-szem posiedzeniu po wyborach. Jeżeli Sejm jest rozwiązany, a ustawa zezwalająca na pobór rekruta nie jest uchwalona, Rząd ma prawo zarządzić pobór rekruta w granicach zeszłorocznego, przez . Sejm uchwalonego, kontyngentu. S ^Artykuł 26 ' Sejm może się rozwiązać mocą własnej uchwały, powziętej większością 2/3 głosów, przy obecności połowy ustawowej lic/by posłów. prezydent Rzeczypospolitej może rozwiązać Sejm za zgodą 3/5 ustawowej liczby członków Senatui ~ Równocześnie w obu wypadkach z samego prawa rozwiązuje się Senat. ¦ Wybory odbędą się w ciągu 90 dni od dnia rozwiązania; termin ich będzie oznaczony bądź w uchwale Sejmu, bądź w orędziu Prezydenta o rozwiązaniu Sejmu. Na mocy art. 4 ustawy z 2.08,1926 r. (poz.W) artykuł 26 otrzymał z dniem 4 sierpnia 1926 r. brzmienie: Artykuł 26. Prezydent Rzeczypospolitej rozwiązuje Sejm i Senat po upływie czasu, na który zostały wybrane (art. 11). Prezydent Rzeczypospolitej może rozwiązać Sejm i Senat przed upływem czasu, na który zostały wybrane, na wniosek Rady Ministrów umotywowanem orędziem, jednakże tylko raz jeden z tego samego powodu. ^Wybory odbędą się w ciągu 90 dni od dnia rozwiązania; termin ich będzie oznaczony bądź w orędziu Prezydenta o rozwiązaniu Sejmu i Senatu, bądź w uchwale Sejmu lub Senatu. Artykuł 27. Posłowie wykonywają swe prawa i obowiązki poselskie osobiście. rtykuł 28. ^ Sejm wybiera ze sweflo grona Mflrsyałica \ j *nX!itT7y i lrnminjni ManJary Marszałka i jego zastępców trwają po rozwiązaniu Sejmu aż do ukonstytuowania się nowego Sejmu. Artykuł 29. Sposób i porządek obrad sejmowych, rodzaj i ilość komisji, licz-^icemarszałków i sekretarzy, prawa i obowiązki Marszałka - określa regulamin sejmowy. Marszafek-mianuje urzędników sejmowych, za których dziaiania odpowiada przed Sejmem. —Artykuł 30. Posiedzenia Sejmu są jawne. Na wniosek Marszałka, przedstawiciela Rządu lub 30 posłów może Sejm uchwalić tajność posiedzenia. Artykuł 31. Nikt nie może być pociągnięty do odpowiedzialności za zgodne z prawdą sprawozdanie z jawnego posiedzenia Sejmu i komisji sejmowej. -Artykui 32. ¦ ¦ Do prawomocności uchwał potrzebna jest zwykła większość głosów przy obecności przynajmniej 1/3 ogółu ustawowej liczby posłów, o ile inne przepisy Konstytucji nie zawierają odmiennych postanowień. •4Artykuł 33 fdew? Posłowie maja prawo zwracać się z /interpelacjami) do Rządu bądź do poszczególnych ministrów w sposób, regulaminem przepisany. Minister ma obowiązek udzielić odpowiedzi ustnie lub pisemnie w terminie nie dłuższym, niż 6 tygodni, albo w umotywowanem oświadczeniu usprawiedliwić brak rzeczowej odpowiedzi. Na żądanie interpelantów odpowiedź musi być Sejmowi zakomunikowana. Sejm może odpowiedź Rządu uczynić przedmiotem dyskusji i uchwały. h* Artykuł 34. Sejm może wyłaniać i naznaczać dla zbadania poszczególnych spraw nadzwys^rclć-lffllfysj e z prawem przesłuchiwania stron intere-sowanych oraz wzywania świadków i rzeczoznawców. Zakres działania i uprawnień tych komisji uchwala Sejm. ^Artykuł 35. /1 Każdy projekt ustawy, przez Sejm uchwalony, będzie przekazany Senatowi do rozpatrzenia. Jeżeli Senat nie podniesie w ciągu 30 dni od dnia doręczenia mu uchwalonego projektu ustaw}' żadnych przeciwko niemu zarzutów - Prezydent Rzeczypospolitej zarządzi ogłoszenie ustawy. Na wniosek Senatu Prezydent Rzeczypospolitej może zarządzić ogłoszenie ustawy przed upływem 30 dni. 2 Jeżeli Senat postanowi projekt, uchwalony przez Sejm, zmienić lub odrzucić, powinien zapowiedzieć to Sejmowi w ciągu powyższych 30 dni, a najdalej w ciągu następnych dni 30 zwrócić Sejmowi z proponowanemi zmianami. 3 Jeżeli Sejm zmiany, przez Senat proponowane, uchwali zwykłą większością, albo odrzuci większością JJ/^CLglosujących - Prezydent Rzeczypospolitej zarządzi ogłoszenie ustaus^y^ brzmieniu, ustalonem ponowną uchwałą Sejmu. -fArtykuł 36. ' Senat składa się z członków, wybranych przez poszczególne województwa w głosowaniu powszechnem, tajnem, bezpośredniem, równcm i stosunkowem. Każde województwo stanowi jeden okrąg wyborczy, 35 przyczem w stosunku do liczby mandatów sejmowych na ilość mieszkańców liczba mandatów do Senatu wynosi 1/4 część. Prawo wybierania do. Senatu ma każdy wyborca do Sejmu, który w dniu ogłoszenia wyborów ukończył lat 30 i w dniu tym zamieszkuje w okręgu wyborczym przynajmniej od roku; nie tracą jednak prawa wyborczego świeżo osiedli koloniści, którzy opuścili poprzednie miejsce zamieszkania, korzystając z reformy rolnej; również nie tracą tego prawa robotnicy, którzy zmienili miejsce pobytu wskutek zmiany miejsca pracy, oraz urzędnicy państwowi, przeniesieni służbowo. Prawo wybieralności ma każdy obywatel, posiadający prawo wybierania do Senatu, nie wyłączając wojskowych w służbie czynnej, o ile z dniem ogłoszenia wyborów ukończył lat 40, ' Kadencja Senatu rozpoczyna się i kończy z kadencją Sejmową. Nikt nie może być jednocześnie członkiem Sejmu i Senatu. ^-Artykuł 37. Postanowienia artykułów 14, 15, 16, 17, 19, 20, 21, 22, 23, 24, 25, 27, 28, 29, 30, 31, 32 i 33 stosują się odpowiednio także do Senatu, względnie jego członków. ^Artykuł 38. Żadna ustawa nie może stać w sprzeczności z niniejszą Konstytucją, ani naruszać jej postanowień. ROZDZIAŁ III Władza wykonawcza. +A r t y k u ł 3 9. Prezydenta Rzeczypospolitej wybierają