Tadeusz Mołdawa Konstytucje c ' .-o .c 1918-1998 DOM WYDAWNICZY .ELIPSA Warszawa 1999 Publikacja dofinansowana przez Wydział Dziennikarstwa i Nauk Politycznych Uniwersytetu Warszawskiego Projekt okładki: Andrzej Kalinowski BIBLIOTEKĄ Wydziału Dziennikarstwa i Nauk PolrtycK Uniwersytetu .Warszawskiego a). Nowy Swut 69, 00-046 Warszaw* lei- 620-03-81 <*/. 295, 29* Copyright by Tadeusz Moldawa and Dom Wydawniczy Elipsa, Warszawa 1999 ISBN 83-7151-293-7 Biblioteka WDiNP UW IIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIII 1098005571 Dom Wydawniczy ELIPSA Spis treści Wprowadzenie...................................13 Część pierwsza Druga Rzeczpospolita (1918-1945) Rozdział pierwszy: Okres prowizorium ustrojowego 1918-1922 1. Orędzie Rady Regencyjnej w przedmiocie przekazania naczelnego dowództwa wojsk polskich brygadierowi Józefowi Piłsudskiemu...........................17 2. Orędzie Rady Regencyjnej w przedmiocie rozwiązania Rady Regencyjnej i przekazania Najwyższej Władzy Państwowej naczelnemu dowódcy wojsk polskich Józefowi Piłsudskiemu ........................... 18 3. Dekret Naczelnego Dowódcy Józefa Piłsudskiego z dnia 14 listopada 1918 r.........................18 Dekret z dnia 22 listopada 1918 r. o najwyższej władzy reprezentacyjnej Republiki Polskiej .............20 f(S. J Uchwała Sejmu z dnia 20 lutego 1919 r. o powierzeniu — Józefowi Piłsudskiemu dalszego sprawowania urzędu Naczelnika Państwa.............................21 6. Uchwała Sejmu z dnia 13 lutego 1920 r. uzupełniająca Uchwałę Sejmu z dnia 20 lutego 1919 r. ..............22 7. Ustawa z dnia 1 lipca 1920 r. o utworzeniu Rady Obrony Państwa ...........................22 8. Ustawa przechodnia z dnia 18 maja 1921 r. do Ustawy Konstytucyjnej z dnia 17 marca 1921 r. w sprawie tymczasowej organizacji władzy zwierzchniej Rzeczypospolitej ...............................24 Rozdział drugi: Konstytucja Marcowa (1921-1935) (j^) Ustawa z dnia 17 marca 1921 r. Konstytucja ,—.Rzeczypospolitej Polskiej..........................25 flOyUstawa z dnia 2 sierpnia 1926 r. zmieniająca i uzu-^"'^ pełniająca Konstytucję Rzeczypospolitej z dnia 17 marca 1921 r...........................58 Rozdział trzeci: Konstytucja Kwietniowa (1935-1945) n l/Ustawa Konstytucyjna z dnia 23 kwietnia 1935 r..........62 12. Utrzymane w mocy przepisy Konstytucji z 17 marca 1921 r. . 87 13. Przemówienie Prezydenta Rzeczypospolitej z dnia 30 listopada 1939 r......................... 91 14. Odezwa Rządu z dnia 18 grudnia 1939 r. do ogółu społeczeństwa w Kraju........................... 94 15. Deklaracja rządowa z dnia 24 lutego 1942 r............. 96 Rozdział czwarty: Autonomia Śląska (1920-1945) 16. Ustawa Konstytucyjna z dnia 15 lipca 1920 r. zawierająca Statut Organiczny Województwa Śląskiego .............100 17. Ustawa Konstytucyjna z dnia 8 marca 1921 r. dotycząca uzupełnienia Ustawy Konstytucyjnej z dnia 15 lipca 1920 r. zawierającej Statut Organiczny Województwa Śląskiego . . . .110 18. Ustawa z dnia 30 lipca 1921 r. o uzupełnieniu art. 40 Ustawy Konstytucyjnej z dnia 15 lipca 1920 r. zawierającej Statut Organiczny Województwa Śląskiego..........111 19. Ustawa z dnia 18 października 1921 r. zmieniająca art. 36 Ustawy Konstytucyjnej z dnia 15 lipca 1920 n, zawierającej Statut Organiczny Województwa Śląskiego . . . .112 20. Ustawa z dnia 13 lutego 1924 r. w przedmiocie stosowania na obszarze województwa śląskiego ustaw, dotyczących państwowej służby cywilnej........................113 21. Ustawa z dnia 18 marca 1925 r, zmieniająca niektóre postanowienia ustawy z dnia 13 lutego 1924 r. w przedmiocie stosowania na obszarze województwa śląskiego ustaw, dotyczących państwowej służby cywilnej..........114 22. Ustawa Konstytucyjna z dnia 23 kwietnia 1935 r. [art. 81] . .115 23. Ustawa Konstytucyjna z dnia 6 maja 1945 r. o zniesieniu statutu organicznego województwa śląskiego............116 Część druga Polska Ludowa (1944-1989) Rozdział piąty: Okres prowizorium ustrojowego 1944-1947 24. Ustawa z dnia 21 lipca 1944 r. o utworzeniu Polskiego Komitetu Wyzwolenia Narodowego......... 19 25. Manifest Polskiego Komitetu Wyzwolenia Narodowego z dnia 22 lipca 1944 r............................121 26. Ustawa z dnia 15 sierpnia 1944 r. o tymczasowym >—. trybie wydawania dekretów z mocą ustawy.............127 /27)Ustawa z dnia 11 września 1944 r. o organizacji i zakresie działania rad narodowych .................128 28. Ustawa z dnia 11 września 1944 r. o kompetencji Przewodniczącego Krajowej Rady Narodowej ...........137 29. Ustawa z dnia 31 grudnia 1944 r. o zmianie ustawy z dnia 11 września 1944 r. o kompetencji Przewodniczącego Krajowej Rady Narodowej ...........139 30. Ustawa z dnia 31 grudnia 1944 r. o zmianie ustawy z dnia 11 września 1944 r. O organizacji i zakresie działania rad narodowych.........................139 31. Ustawa z dnia 31 grudnia 1944 r. o powołaniu Rządu Tymczasowego Rzeczypospolitej Polskiej ................140 32. Ustawa z dnia 3 stycznia 1945 r. o trybie wydawania dekretów z mocą ustawy .........................142 33. Ustawa z dnia 6 maja 1945 r. o częściowej zmianie ustawy z dnia 11 września 1944 r. o organizacji i zakresie działania rad narodowych .................142 34. Ustawa z dnia 23 lipca 1945 r. o prawie odwoływania posłów do Krajowej Rady Narodowej.................143 35. Ustawa z dnia 3 stycznia 1946 r. o zmianie ustawy z dnia 11 września 1944 r. o organizacji i zakresie działania rad narodowych . . . .x....................144 36. Obwieszczenie Prezydenta Krajowej Rady Narodowej z dnia 14 stycznia 1946 r. w sprawie ogłoszenia jednolitego tekstu ustawy z dnia 11 września 1944 r. o organizacji i zakresie działania rad narodowych ........149 37. Ustawa z dnia 27 kwietnia 1946 r. o głosowaniu ludowym . .159 Rozdział szósty: Okres prowizorium ustrojowego 1947-1952 Konstytucyjna z dnia 4 lutego 1947 r. 0 wyborze Prezydenta Rzeczypospolitej................161 39,/Jstawa Konstytucyjna z dnia 19 lutego 1947 r. o ustroju 1 zakresie działania najwyższych organów Rzeczypospolitej Polskiej..........................164 ¦ 40. Przepisy Konstytucji z dnia 17 marca 1921 r. powołane w art. 11, 13 i 19 Ustawy Konstytucyjnej z dnia 19 lutego 1947 r. o ustroju i zakresie działania najwyższych organów Rzeczypospolitej Polskiej ..........171 41. Deklaracja Sejmu Ustawodawczego z dnia 22 lutego 1947 r. —.w przedmiocie realizacji praw i wolności obywatelskich . . . .177 Y42.jUstawa Konstytucyjna z dnia 8 listopada 1949 r. o zmianie ^"'ustawy konstytucyjnej z dnia 19 lutego 1947 r. o ustroju i zakresie działania najwyższych organów -Rzeczypospolitej Polskiej..........................17L /'43ytJstawa Konstytucyjna z dnia 20 marca 1950 r. zmieniająca --'ustawę konstytucyjną o ustroju i zakresie działania 1--Jiaj wyższych organów Rzeczypospolitej Polskiej ..........17C 44y(Jstawa Konstytucyjna z dnia 26 maja 1951 r. o trybie „^przygotowania i uchwalenia Konstytucji Polski Ludowej . . . .180 (4ŚJtJstawa Konstytucyjna z dnia 15 grudnia 1951 r. o zmianie terminu opracowania projektu Konstytucji i przedłużeniu kadencji Sejmu Ustawodawczego....................181 46. Ustawa Konstytucyjna z dnia 22 lipca 1952 r. Przepisy wprowadzające Konstytucję Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej.........................182 Rozdział siódmy: Konstytucja Lipcowa (1952-1976) f47.)Konstytucja Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej uchwalona ^—''przez Sejm Ustawodawczy w dniu 22 lipca 1952 r. .......184 48. Ustawa z dnia 25 września 1954 r. o zmianie Konstytucji PRL ...............................212 49. Ustawa z dnia 13 grudnia 1957 r. o zmianie Konstytucji PRL ...............................212 50. Ustawa z dnia 22 grudnia 1960 r. o zmianie Konstytucji PRL ...............................214 51. Ustawa z dnia 15 maja 1961 r. o zmianie liczby członków Rady Państwa..........................214 52. Ustawa z dnia 19 grudnia 1963 r. o zmianie kadencji rad narodowych ...............................215 53. Ustawa Konstytucyjna z dnia 22 grudnia 1971 r. o upływie kadencji Sejmu Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej........216 54. Ustawa z dnia 29 listopada 1972 r. o zmianie Konstytucji PRL ...............................216 8 55. Ustawa Konstytucyjna z dnia 12 kwietnia 1973 r. o przedłużeniu kadencji rad narodowych ..............217 56. Ustawa z dnia 27 września 1973 r. o zmianie art. 34 Konstytucji PRL ...............................218 57. Ustawa z dnia 22 listopada 1973 r. o zmianie Konstytucji PRL ...............................218 58. Ustawa z dnia 28 maja 1975 r. o zmianie Konstytucji PRL...............................219 59. Ustawa Konstytucyjna z dnia 17 stycznia 1976 r. o upływie ^^ kadencji rad narodowych stopnia wojewódzkiego.........220 \ Ustawa z dnia 10 lutego 1976 r. o zmianie Konstytucji PRL ...............................221 Rozdział ósmy: Konstytucja Lipcowa (1976-1989) 61. Obwieszczenie Przewodniczącego Rady Państwa z dnia 16 lutego 1976 r. w sprawie ogłoszenia jednolitego tekstu Konstytucji PRL.................. .232 62. Konstytucja Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej uchwalona przez Sejm Ustawodawczy w dniu 22 lipca 1952 r. Jednolity tekst z dnia 16 lutego 1976 r................ .233 63. Protokół porozumienia zawartego przez Komisję Rządową i Międzyzakładowy Komitet Strajkowy w dniu 31 sierpnia 1980 r. w Stoczni Gdańskiej .........266 64. Ustawa z dnia 8 października 1980 r. o zmianie Konstytucji PRL ...............................276 65. Proklamacja Wojskowej Rady Ocalenia Narodowego z 13 grudnia 1981 r. ............................277 66. Ustawa z dnia 26 marca 1982 r. o zmianie Konstytucji PRL.............................. .280 67. Ustawa z dnia 20 lipca 1983 r. o zmianie Konstytucji PRL ...............................281 68. Ustawa Konstytucyjna z dnia 13 lutego 1984 r. o przedłużeniu kadencji Sejmu Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej.........................283 69. Ustawa Konstytucyjna z dnia 3 grudnia 1984 r. o terminie upływu kadencji Sejmu Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej.........................283 70. Ustawa z dnia 6 maja 1987 r. o zmianie Konstytucji PRL ...............................284 9 71 72 73 74. 75 C/stawa z dnia 16 czerwca 1988 r. o zmianie Konstytucji PRL ......................... Porozumienie okrągłego stołu z 5 kwietnia 1989 r. Stanowisko w sprawie reform politycznych....... ) Ustawa z dnia 7 kwietnia J9S9 i: o zmianie Konstytucji PRL .......................... Konstytucja PRL z dnia 22 lipca 1952 r. (Tekst ujednolicony według stanu prawnego a dzień 8 kwietnia 1989 r.).................. stawa 7. dnia 29 grudnia 1989 r. o zmianie Konstytucji PRL.......................... Część trzecia **" Rozdział dziesiąty: Mała Konstytucja (1992-1997) 84jUstawa Konstytucyjna z dnia 23 kwietnia 1992 r. o trybie przygotowania i uchwalenia Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej......... .389 10 71. Ustawa z dnia 16 czerwca 1988 r. o zmianie Konstytucji PRL...............................284 72. Porozumienie okrągłego stołu z 5 kwietnia 1989 r. Stanowisko w sprawie reform politycznych.............285 73j Ustawa z dnia 7 kwietnia 1989 r. o zmianie Konstytucji PRL ...............................292 74j Konstytucja PRL z dnia 22 lipca 1952 r. (Tekst ujednolicony według stanu prawnego a dzień 8 kwietnia 1989 r.).......................302 75,/Ustawa z dnia 29 grudnia 1989 r. o zmianie Konstytucji PRL ...............................337 Część trzecia Trzecia Rzeczpospolita (od 1989) Rozdział dziewiąty: Konstytucja Lipcowa (1989-1992) 76. Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 22 lipca 1952 r. (Tekst ujednolicony wediug stanu prawnego na dzień 31 grudnia 1989 r.).......................343 77. Ustawa z dnia 8 marca 1990 r. o zmianie Konstytucji RP ................................380 78. Ustawa z dnia 11 kwietnia 1990 r. zmieniająca ustawę o zmianie Konstytucji RP.........................382 79. Ustawa z dnia 27 września 1990 r. o zmianie Konstytucji RP ................................383 80. Ustawa z dnia 19 kwietnia 1991 r. o zmianie Konstytucji RP ................................385 81. Ustawa z dnia 18 października 1991 r. o zmianie Konstytucji RP ................................386 82. Ustawa z dnia 30 lipca 1992 r. o zmianie Konstytucji RP ................................387 83. Ustawa z dnia 15 października 1992 r. o zmianie Konstytucji RP ................................388 Rozdział dziesiąty: Mała Konstytucja (1992-1997) awa Konstytucyjna z dnia 23 kwietnia 1992 r. o trybie przygotowania i uchwalenia Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej..................389 10 '87 85. Ustawa Konstytucyjna z dnia 22 kwietnia 1994 r. 0 zmianie ustawy konstytucyjnej o trybie przygotowania 1 uchwalenia Konstytucji RP.......................393 'Ustawa Konstytucyjna z dnia 17 października 1992 r. 0 wzajemnych stosunkach między władzą ustawodawczą 1 wykonawczą Rzeczypospolitej Polskiej oraz samorządzie terytorialnym.......................395 onstytucja Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 22 lipca 1952 r. Przepisy utrzymane w mocy na podstawie art. 77 ustawy konstytucyjnej z dnia 17 października 1992 r. ...........413 Ustawa Konstytucyjna z dnia 17 marca 1995 r. o zmianie ustawy konstytucyjnej o wzajemnych stosunkach między władzą ustawodawczą i wykonawczą RP oraz o samorządzie terytorialnym ...................423 i9. Ustawa Konstytucyjna z dnia 9 listopada 1995 r. o zmianie ustawy konstytucyjnej o wzajemnych stosunkach między władzą ustawodawczą i wykonawczą RP oraz o samorządzie terytorialnym ...................424 Ustawa z dnia 9 listopada 1995 r. zmieniająca ustawę o zmianie Konstytucji PRL........................425 3f 91. Ustawa Konstytucyjna z dnia 21 czerwca 1996 r. o zmianie ustawy konstytucyjnej o wzajemnych stosunkach między władzą ustawodawczą i wykonawczą RP oraz o samorządzie terytorialnym.................426 Rozdział jedenasty: Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej z 1997 roku 92. Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 2 kwietnia 1997 r. .........................427 93. Uchwała Senatu Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 16 kwietnia 1998 r. o ciągłości prawnej między II a III Rzecząpospolitą Polską................498 94. Uchwała Sejmu Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 18 czerwca 1998 r. w sprawie potępienia totalitaryzmu komunistycznego ..............»......499 WPROWADZENIE Praca zawiera teksty aktów konstytucyjnych Polski wydanych na przestrzeni ostatnich 80 lat, od listopada 1918 r. Są to konstytucje z 1921, 1935, 1952 i 1997 r., tzw. małe konstytucje z lat 1919, 1947 i 1992 r., ustawy konstytucyjne oraz ustawy o zmianie konstytucji. W opracowaniu zamieszczone zostały także akty prawne nie mające formalnie cech ustawy konstytucyjnej, jednakże pełniące rolę podstawowych aktów ustrojowych i stanowiące lub składające się na tzw. materialną konstytucję. Odnosi się to zwłaszcza do niektórych okresów prowizorium ustrojowego (1918-21, 1944-47). Praca zawiera również kilka dokumentów politycznych, mających pierwszoplanowe znaczenie dla rozumienia norm konstytucyjnych, nadających im nową interpretację, zwiastujących nowy etap w rozwoju konstytucjonalizmu. Sądzę, że bez nich obraz polskiego konstytucjonalizmu byłby niepełny, a nawet zafałszowany. Zaprezentowane ujęcie ma charakter chronologiczny, a zarazem dynamiczny. Wprowadzenie do tekstu konstytucji kolejnych ich zmian (niezależnie od ich odrębnej publikacji) pozwala na ustalenie, bez trudu, tekstu konstytucji obowiązującego w określonym momencie historycznym. Z kolei zamieszczenie w całości ustaw nowelizujących lub jednorazowych rozstrzygnięć konstyLucyjnych ma na celu przypomnienie przechodnich (przejściowych) regulacji konstytucyjnych, nie zawsze dostrzeganych przez badaczy lub studiujących dzieje konstytucjonalizmu. To, bodaj pierwsze w naszej literaturze, pełne - jak sądzę - przedstawienie regulacji konstytucyjnej na przestrzeni 80 lat polskiej państwowości w XX w. może się okazać pomocne w studiowaniu systemu politycznego Polski XX wieku, jej konstytucyjnego ustroju (prawa konstytucyjnego) jak i dziejów polskiego konstytucjonalizmu oraz dziejów politycznych naszego kraju w ogóle. Mam nadzieję, że kompleksowość opracowania może uczynić je użytecznym także dla badaczy tej problematyki1. Całość została ujęta w trzech częściach poświęconych trzem zasadniczym okresom dziejów polskiego konstytucjonalizmu XX wieku. Teksty wszystkich dokumentów podaję za urzędowymi publikatorami, co pozwoliło ustrzec się - mam nadzieję - przed powielaniem funkcjonujących w obiegu zniekształceń tekstów konstytucyjnych. 13 Konstytucjonalizm Drugiej Rzeczypospolitej (listopad 1918 - czerwiec 1945), to konstytucjonalizm państwa niepodległego o pełnej suwerenności w stosunkach zewnętrznych i wewnętrznych, którego system społeczno-gospodarczy oparty był na zasadach rynkowych (określająca rola własności prywatnej, wolność przedsiębiorczości, choć korygowana etatystycznymi przedsięwzięciami lat 30-tych), a system polityczny budowany był na zasadzie pluralizmu, zachowanego do końca, choć podlegającego znacznym ograniczeniom po odejściu od reguł demokracji parlamentarnej po zamachu majowym. Konstytucjonalizm Polski Ludowej (lipiec 1944 - grudzień 1989) można by uznać, upraszczając rzecz całą, za przeciwieństwo okresu poprzedniego. Jest to konstytucjonalizm państwa wprawdzie niepodległego, będącego uznanym podmiotem stosunków międzynarodowych, ale o faktycznie ograniczonej suwerenności, przy czym zakres tych ograniczeń był zmienny i nie uniemożliwiał na ogół akcentowania określonej odmienności polskiej wersji realnego socjalizmu. System społeczno-ekonomiczny zmierzający - w myśl założeń doktrynalnych -do ukształtowania społeczeństwa bezklasowego, oparty na reglamentowanej i centralnie planowanej gospodarce o dominującej roli własności społecznej (państwowej) pozostawiał niewiele miejsca dla własności prywatnej i wolnej przesiębiorczości. System polityczny realnego socjalizmu opierał się na absolutnej dominacji jednego ośrodka politycznego, którego określająca (kierownicza, przewodnia) rola z reguły gwarantowana była normami konstytucji. Konstytucjonalizm Trzeciej Rzeczypospolitej (od grudnia 1989 r.) cechują najogólniej właściwości charakterystyczne dla IT RP: suwerenność państwa, oparty na własności prywatnej i wolności dzia-_ łalności gospodarczej system społeczno-ekonomiczny, pluralistyczny system polityczny. Inność współczesnego świata w porównaniu z tym sprzed lat kilkudziesięciu przesądza także o określonej odmienności konkretnego kształtu wskazanych wyżej zasadniczych cech współczesnej polskiej państwowości. 14 Część pierwsza DRUGA RZECZPOSPOLITA (1918-1945) 15 Rozdział pierwszy: Okres prowizorium ustrojowego 1918-1922 1. ORĘDZIE RADY REGENCYJNEJ w przedmiocie przekazania naczelnego dowództwa wojsk polskich brygadjerowi Józefowi Pilsudskiemu (Dziennik Praw Państwa Polskiego, Nr 17 z 29 listopada 1918 r., poi. 38) Rada Regencyjna do Narodu Polskiego Wobec grożącego niebezpieczeństwa zewnętrznego i wewnętrznego, dla ujednostajnienia wszelkich zarządzeń wojskowych i utrzymania porządku w kraju, Rada Regencyjna przekazuje władzę wojskową i naczelne dowództwo wojsk polskich jej podległych Brygadjerowi Józefowi Piłsudskiemu. Po utworzeniu Rządu Narodowego, w którego ręce Rada Regencyjna zgodnie ze swemi poprzedniemi oświadczeniami zwierzchnią władzę państwową złoży, Brygadjer Józef Piłsudski władzę wojskową, będącą częścią zwierzchniej władzy państwowej, temuż Rządowi Narodowemu zobowiązuje się złożyć, co stwierdza podpisaniem tej odezwy. Dan w Warszawie, dnia 11 listopada 1918 r. t Aleksander Kakowski Zdz. Lubomirshi Józef Ostrowski Józef' Piisudski 17 ORĘDZIE RADY REGENCYJNEJ w przedmiocie rozwiązania Rady Regencyjnej i przekazania Najwyższej Władzy Państwowej naczelnemu dowódcy wojsk polskich Józefowi Piłsudsldemu (Dziennik Praw Państwa Polskiego, Nr 17 z 29 listopada 1918 r., poz. 39) Do Naczelnego Dowódcy Wojsk Polskich Józefa Piłsudskiego Stan przejściowy podziału zwierzchniej władzy państwowej, ustanowiony odezwą z dnia 11 listopada 1918 roku, nie może trwać bez szkody dla powstającego Państwa Polskiego. Władza ta powinna być jednolita. Wobec tego, kierując się dobrem Ojczyzny, postanawiamy Radę Regencyjną rozwiązać, a od tej chwili obowiązki nasze i odpowiedzialność względem narodu polskiego w Twoje ręce. Panie Naczelny Dowódco, składamy do przekazania Rządowi Narodowemu Dan w Warszawie, dnia 14 listopada 1918 roku. f Aleksander Kakowslti Zdz. Lubomirski Józef Ostrowski 3. DEKRET Naczelnego Dowódcy Józefa Piłsudskiego z dnia 14 listopada 1918 r. (Dziennik Praw Państwa Polskiego, Nr 17 z 29 listopada 1918, poz. 40) Wyszedłszy z niemieckiej niewoli, zastałem wyzwalającą się Polskę w najbardziej chaotycznych stosunkach wewnętrznych i zewnętrznych, wobec zadań niezmiernie trudnych, w których lud polski sam musi wykazać swoją zdolność organizacyjną, bo żadną siłą z zewnątrz nie może mu jej narzucić. Uważałem za swój obowiązek ułatwić ludowi pracę organizowania się i postanowiłem rozważyć rolę i znaczenie przywódców polskich stronnictw ludowych, które miały nadać charakter nowemu rządowi. W rozmowach prowadzonych z przedstawicielami niemal wszystkich stronnictw w Polsce, spotkałem się, ku wielkiej mej radości, z zasadniczem potwierdzeniem mych myśli. Przeważająca większość doradzała utworzenie rządu nierylko na podstawach demokratycznych, ale i z wybitnym udziałem przedstawicieli ludu wiejskiego i miejskiego. Licząc się z potężnemi prądami, zwyciężającemi dzisiaj na Zachodzie i Wschodzie Europy, zdecydowałem się zamianować prezydentem gabinetu pana posła Ignacego Daszyńskiego, którego długoletnia praca patrjotyczna i społeczna daje mi gwarancję, że zdoła w zgodnej współpracy z wszystkiemi żywiołami przyczynić się do odbudowy dźwigającej się Z gruzów Ojczyzny. Ciężkie położenie ludu nie pozwoliło mu wyłonić z pośród siebie licznych sił fachowych, których kraj dzisiaj potrzebuje; zażądałem więc od pana prezydenta ministrów, aby, licząc się z tem, wzmocnił skuteczność pracy swego gabinetu przez udział w nim wybitnych sił fachowych, niezależnie od ich przekonań politycznych. Z natury położenia Polski jest charakter rządu aż do czasu zwołania Sejmu Ustawodawczego prowizorycznym i nie dozwala na przeprowadzenie głębokich zmian społecznych, które uchwalić może tylko Sejm Ustawodawczy. Przekonany, że twórcą praw narodu może być tylko Sejm, zażądałem zwołania go w możliwie krótkim, kilkumiesięcznym terminie. Licząc się z wyjątkowem pod względem prawnym położeniem narodu, wezwałem p. Prezydenta Ministrów, aby mi przedłożył projekt utworzenia najwyższej władzy reprezentacyjnej Republiki Polskiej, aż do czasu zwołania Sejmu Ustawodawczego, obejmującej wszystkie trzy zabory. Liczne uwagi i programowe żądania stronnictw, złożone na moje ręce przekazuję niniejszem Rządowi Republiki. Warszawa, d.14 listopada 1918 r. /. Piłsudski 19 4. vDEKRET z dnia 22 listopada 1918 r. o najwyższej władzy reprezentacyjnej Republiki Polskiej (Dziennik Praw Państwa Polskiego, Nr 17 z 29 listopada J91S r., poz. 41) Na podstawie dekretu z d. 14 listopada r. b. przedłożył mi p. Prezydent Ministrów uchwalony przez Tymczasowy Rząd Ludowy Republiki Polskiej projekt utworzenia Najwyższej władzy reprezentacyjnej Republiki Polskiej aż do czasu zwołania Sejmu Ustawodawczego, Zatwierdzając przedłożony mi projekt, stanowię, co następuje: Art. 1. Obejmuję, jako Tymczasowy Naczelnik Państwa, Najwyższą Władzę Republiki Polskiej i będę ją sprawował aż do czasu zwołania Sejmu Ustawodawczego. Art. 2. Rząd Republiki Polskiej stanowią mianowani przezemnie i odpowiedzialni przedemną, aż do zebrania się Sejmu, Prezydent Ministrów i Ministrowie. Art. 3. Projekty ustawodawcze uchwalone przez Radę Ministrów ulegają mojemu zatwierdzeniu i uzyskują moc obowiązującą, o ile sama ustawa inaczej nie stanowi, z chwilą ogłoszenia w Dzienniku Praw Państwa Polskiego; tracą one moc obowiązującą, o ile nie będą przedstawione na pierwszem posiedzeniu Sejmu Ustawodawczego do jego zatwierdzenia. Art. 4. Akty rządowe kontrasygnuje Prezydent Ministrów. Art. 5. Sądy wydają wyroki w imieniu Republiki Polskiej. Art. 6. Wszyscy urzędnicy Państwa Polskiego składają przysięgę na wierność Republice Polskiej według ustalić się mającej przez Radę Ministrów roty. Art. 7. Mianowanie wyższych urzędników państwowych, zastrzeżone w myśl przepisów dotychczasowych Głowie Państwa, wychodzić będzie odemnie, na propozycję Prezydenta Ministrów i właściwego Ministra. Art. 8. Budżet Republiki Polskiej na pierwszy okres budżetowy uchwali Rząd i przedłoży mi do zatwierdzenia. Dan w Warszawie, dnia 22 listopada 1918 r. Prezydent Ministrów: Moraczewski J. Piłsudski 20 5. ^UCHWAŁA SEJMU z dnia 20 lutego 1919 r. o powierzeniu Józefowi Pilsudskiemu dalszego sprawowania urzędu Naczelnika Państwa (Dziennik Praw Państwa Polskiego, Nr 19 z 27 lutego 1919 r., poz,. 226) I. Sejm przyjmuje oświadczenie Józefa Piłsudskiego, że składa w ręce Sejmu urząd Naczelnika Państwa do wiadomości i wyraża Mu podziękowanie za pełne trudów sprawowanie urzędu w służbie dla Ojczyzny. II. Aż do ustawowego uchwalenia tej treści Konstytucji, która określi zasadniczo przepisy o organizacji naczelnych wfadz w Państwie Pol-skiem, Sejm powierza dalsze sprawowanie urzędu Naczelnika Państwa Józefowi Piłsudskiemu na następujących zasadach: 1. Władzą suwerenną i ustawodawczą w Państwie Polskiem jest Sejm Ustawodawczy; ustawy ogłasza Marszałek z kontrasygna-cją Prezydenta Ministrów i odnośnego Ministra fachowego1. 2. Naczelnik Państwa jest przedstawicielem Państwa i najwyższym wykonawcą uchwał Sejmu w sprawach cywilnych i wojskowych. 3. Naczelnik Państwa powołuje Rząd w pełnym składzie na postawie porozumienia z Sejmem. 4. Naczelnik Państwa oraz Rząd są odpowiedzialni przed Sejmem za sprawowanie swego urzęduT" 5. Każdy akt państwowy Naczelnika Państwa wymaga podpisu odnośnego Ministra. Marszałek: Trąmpczyński o:, poz- 268) Art. 1. Sejm Ustawodawczy sprawuje swą władzę w dotychczasowym zakresie do chwili ukonstytuowania się władzy ustawodawczej na zasadach Ustawy Konstytucyjnej z dnia 17 marca 1921 r. i rozwiązuje się w tym dniu z mocy samego prawa. Art. 2. Prawa i obowiązki obecnego Naczelnika Państwa, określone w uchwale Sejmu dnia 20 lutego 1919 r. (Dz. Pr. N? 19, poz. 226), trwają do chwili objęcia urzędu przez Prezydenta Rzeczypospolitej, wybranego na podstawie Ustawy Konstytucyjnej z dnia 17 marca 1921 roku. Art. 3. Pierwsze wybory do Sejmu i Senatu na zasadzie nowej ordynacji wyborczej zarządzi na podstawie uchwały Sejmu Ustawodawczego Naczelnik Państwa, poczem w terminie, określonym w ust. 2 art. 25 Ustawy Konstytucyjnej z dnia 17 marca 1921 r, zwoła on Sejm i Senat na pierwsze posiedzenie i otworzy je. Art. 4. Niezwłocznie, nie później jednak niż w 7 dni od dnia ukonstytuowania się Sejmu i Senatu, na zaproszenie Marszałka nowego Sejmu zbierze się Zgromadzenie Narodowe w celu wyboru Prezydenta Rzeczypospolitej. Art. 5. Ustawa niniejsza wchodzi w życie z dniem ogłoszenia Ustawy Konstytucyjnej z dnia 17 marca 1921 r.2 Prezydent Ministrów: Witos Marszałek: Trąmpczyński 2 Ustawa Konstytucyjna z dnia 17 marca 1921 r. została ogłoszona 1 czerwca 1921 r. 24 Rozdział drugi: Konstytucja Marcowa (1921-1935) 9. USTAWA z dnia 17 marca 1921 r. Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej (Dziennik Ustaw RP, Nr 44 z 1 czerwca 1921 r., poz. 267; zamieniona i uzupełniona przez ustawę z 2.08.1926 r., Dz. U. RP Nr 78, poz. 442) W imię Boga Wszechmogącego! My, Naród Polski, dziękując Opatrzności za wyzwolenie nas z półtorawiekowej niewoli, wspominając z wdzięcznością męstwo i wytrwałość ofiarnej walki pokoleń, które najlepsze wysiłki swoje sprawie niepodległości bez przerwy poświęcały, nawiązując do świetnej tradycji wiekopomnej Konstytucji 3-go Maja - dobro całej, zjednoczonej i niepodległej Matki-Ojczyzny mając na oku, a pragnąc Jej byt niepodległy, potęgę i bezpieczeństwo oraz ład społeczny utwierdzić na wiekuistych zasadach prawa i wolności, pragnąc zarazem zapewnić rozwój wszystkich Jej sił moralnych i materjalnych dla dobra całej odradzającej się ludzkości, wszystkim obywatelom Rzeczypospolitej równość, a pracy poszanowanie, należne prawa i szczególną opiekę Państwa zabezpieczyć - tę oto Ustawę Konstytucyjną na Sejmie Ustawodawczym Rzeczypospolitej Polskiej uchwalamy i stanowimy. 25 ROZDZIAŁ I. Rzeczpospolita. A Artykuł 1 . Państwo Polskie jest Rzccząpospolitą. X Artykuł 2 . Władza zwierzchnia w Rzeczypospolitej Polskiej należy do Narodu. Organami Narodu w zakresie ustawodawstwa są Sejm i Senat, w zakresie władzy wykonawczej - Prezydent Rzeczypospolitej łącznie z odpowiedzialnymi--Hiinistrami(_w_zakresię wymiaru sprawiedliwości - niezawisłe Sądy. ROZDZIAŁ II. Władza ustawodawcza. Artykuł 3 . ¦ Zakres ustawodawstwa państwowego obejmuje stanowienie wszelkich praw publicznych i prywatnych i sposobu ich wykonania. Niema ustawy bez zgody Sejmu, wyrażonej w sposób, regulaminowo ustalony. Ustawa, uchwalona przez Sejm, zyskuje moc obowiązującą w czasie, przez nią samą określonym. Rzeczpospolita Polska, opierając swój ustrój na zasadzie szerokiego samorządu terytorjalnego, przekaże przedstawicielstwom tego samorządu właściwy zakres ustawodawstwa, zwłaszcza z dziedziny administracji, kultury i gospodarstwa, który zostanie bliżej określony ustawami państwowemi. Rozporządzenia władzy, z których wynikają prawa lub obowiązki obywateli, mają moc obowiązującą tylko wtedy, gdy zostały wydane z upoważnienia ustawy i z powołaniem się na nią. 26 Artykuł 4. Ustawa państwowa ustala corocznie budżet Państwa na rok następny. Na mocy art. i ustawy z 2.08.1926 r. (poz. 10) artykuł 4 otrzymał z dniem 4 sierpnia 1926 r. brzmienie: Artykuł 4. Ustawa państwowa ustala corocznie budżeL Państwa I na następny rok budżetowy. y Artykuł 5. Ustalanie stanu liczebnego wojska i zezwalanie na coroczny pobór rekruta może nastąpić jedynie w drodze ustawodawczej. Artykuł 6. , ¦¦/;<-L Zaciągnięcie pożyczki państwowej, zbycie, zamiana i obciążenie nieruchomego majątku państwowego, nałożenie podatków i opłat publicznych, ustanowienie ceł i monopolów, ustalenie systemu monetarnego, jakoteż przyjęcie gwarancji finansowej przez Państwo - może nastąpić tylko na mocy ustawy. Artykuł 7. Rząd przedstawi corocznie zamknięcie rachunków państwowych do parlamentarnego zatwierdzenia. Artykuł 8. Sposób wykonania parlamentarnej kontroli nad długami Państwa określi oddzielna ustawa. -{-Artykuł 9. Do kontroli całej administracji państwowej pod względem finansowym, badania zamknięć rachunków Państwa, przedstawiania 27 rvlt\ corocznie Sejmowi wniosku o udzieleniu lub odmówieniu Rządowi ab-solutorjum - jest powołana J^aj^^z^a_2zba_KDntrpji, oparta na zasadzie kolegjalności i niezależności sędziowskiej członków jej kolegjum, usuwalnych tylko uchwałą Sejmu, większością 3/5 głosujących. Organizację Najwyższej Izby Kontroli i spo&śb jej działania określi szczegółowo osobna ustawa. / Prezes Najwyższej Izby Kontroli zajmuje stanowisko równorzędne ministrowi, nie wchodzi.jednak w skład Rady Ministrów, a jest za sprawowanie swego urzędu i za podległych mu urzędników odpowiedzialny bezpośrednio przed Sejmem. ^Artykuł 10. Prawcjl inicjatywy ustawodawczej przysługuje Rządowi i Sejmowi. Wnioski i projekty ustaw, pociągające za sobą wydatki ze Skarbu Państwa, muszą podawać sposób ich zużycia i pokrycia. v Arty kuł 1 1 Sejm składa się z posłów, wybranych na lat pięć, licząc od dnia otwarcia Sejmu, w głosowaniu powszechnem, tajnem, bezpośredniem, równem i stosunkowem. <* i \ 4- A r t y k u ł 12. Prawo wybierania ma każdy obywatel polski Dez' różnicy płci, który w dniu ogłoszenia wyborów ukończył lat 21, używa w pełni praw cywilnych i zamieszkuje w okręgu wyborczym przynajmniej od przeded-nia ogłoszenia wyborów w Dzienniku Ustaw. Prawa głosowania może być wykonywane tylko osobiście. Wojskowi w służbie czynnej nie mają prawa głosowania. -f Artykuł 13. Prawo wybieralności ma każdy obywatel, mający prawo wybierania do Sejmu, nie wyjmując wojskowych w służbie czynnej, niezależnie od miejsca zamieszkania, o ile ukończył lat 25. 28 Artykuł 1 4 . Nie mogą korzystać z prawa wyborczego obywatele, skazani za przestępstwa, które określi ordynacja wyborcza, jako pociągające za sobą czasową lub stałą utratę prawa wybierania, wybieralności, a także piastowania mandatu poselskiego. Artykuł 15. Państwowi urzędnicy administracyjni, skarbowi i sądowi nie mogą być wybierani w tych okręgach, w których pełnią swą służbę. Przepis ten nie dotyczy urzędników, pełniących swą służbę przy władzach centralnych. Artykuł 16. Pracownicy państwowi i samorządowi, z chwilą wyboru na posła, otrzymują na czas trwania mandatu poselskiego urlop. Przepis ten nie dotyczy ministrów, podsekretarzy stanu i profesorów wyższych uczelni. Lata, spędzone na wykonaniu mandatu poselskiego, liczą się do lat służby. Artykuł 17. Poseł, obejmujący płatną służbę państwową, traci mandat; przepis ten nie dotyczy powołania na stanowiska ministrów, podsekretarzy stanu i profesorów wyższych uczelni. Artykuł 18. Bliższe postanowienia o wyborach posłów do Sejmu określi ordynacja wyborcza. -Artykuł 1 9. Sejm sprawdza ważność wyborów niezaprotestowanych. O ważności wyborów zaprotestowanych rozstrzyga Sąd Najwyższy. 29 ^Artykuł 20. Posłowie są przedstawicielami całego narodu i nie są krępowani żadnemi instrukcjami wyborców. Posłowie składają na ręce Marszałka wobec Izby następujące ślubowanie: „Ślubuję uroczyście, jako poseł na Sejm Rzeczypospolitej Polskiej, wedle najlepszego mego rozumienia i zgodnie z sumieniem, rzetelnie pracować wyłącznie dla dobra Państwa Polskiego, jako całości". ^Artykuł 21 Posłowie nie mogą być pociągani do odpowiedzialności za swoją działalność w Sejmie, lub poza Sejmem, wchodzącą w zakres wykonania mandatu poselskiego, ani w czasie trwania mandatu, ani po jego wygaśnięciu. Za przemówienia i odezwania się tudzież manifestacje w Sejmie posłowie odpowiadają tylko przed Sejmem. Za naruszenie prawa osoby trzeciej mogą być pociągnięci do odpowiedzialności sądowej, o ile władza sądowa uzyska na to zezwolenie Sejmu. Postępowanie karno-sądowe, karno-administracyjne lub dyscyplinarne, wdrożone przeciw posłowi przed uzyskaniem mandatu poselskiego, ulegnie na żądanie Sejmu zawieszeniu aż do wygaśnięcia mandatu. Bieg przedawnienia przeciw posłowi w postępowaniu karnem ulega przerwie na czas trwania mandatu poselskiego. Przez cały czas trwania mandatu posłowie nie mogą hyr po-1"1' ¦ ciągani do odpowiedzialności karno-sądowej, karno-administracyjnej i dyscypTTnąrnej. ani pozbawieni wolności bez zezwolenia Sejmu. W wy^"~~ padku sc_hw^lanja_posła na gorącym uczynku zbrodni pospolitej, jeże-Iijego przytrzymanie jest niezbędne dla zabezpieczenia wymiaru sprawiedliwości, względnie dla unieszkodliwienia skutków przestępstwa, władza sądowa ma „obowiązek-bezzwłocznego, .zawiadomienia o tem Marszałka. Sejmu dla uzyskania zezwolenia Sejmu na areszt i dalsze postępowanie karne. Na żądanie Marszałka przytrzymany musi być niezwłocznie uwolniony. J-Artykuł 22. ¦\ Poseł nie może na swoje ani na obce imię kupować lub uzyskiwać dzierżaw dóbr państwowych, przyjmować dostaw publicznych i robót 30 rządowych, ani otrzymywać od Rządu koncesji lub innych korzyści osobistych. 2 Poseł nie może również otrzymywać od Rządu żadnych odznaczeń, z wyjątkiem wojskowych. Na mocy art. 2 ustawy z 2.08.1926 r. {poi. W) do artykułu 22 dodany został Z dniem 4 sierpnia 1926 r. ustęp trzeci o brzmieniu następującym: W razie naruszenia tych postanowień, stwierdzonego na żądanie Marszałka Sejmu lub Najwyższej Izby Kontroli przez Sąd Najwyższy, poseł traci mandat poselski oraz korzyści osobiste, od Rządu otrzymane. Osobna ustawa określi szczegóły postępowania sądowego. Artykuł 23. Poseł nie może być redaktorem odpowiedzialnym. Artykuł 24. Posłowie otrzymuję djety w wysokości, regulaminem określonej, i mają prawo bezpłatnego korzystania z państwowych środków komunikacji dla podróży po całym obszarze Rzeczypospolitej. ¦ --^otc -^Artykuł 2 5 . * Prezydent Rzeczypospolitej zwołuje, otwiera, odracza i zamyka Sejm i Senat. Sejm winien być zwołany na pierwsze posiedzenie w trzeci wtorek po dniu wyborów i corocznie najpóźniej w październiku na sesję zwyczajn^tcelem uchwalenia budżetu, stanu liczebnego i poboru wojska, oraz innych spraw bieżącycTT aTJ '. r\Xt CK j Prezydent Rzeczypospolitej' może_zwołać Sejm w każdym czasie na sesję nadzwyczajną wedle własnego uznania, a winien" fo uczynić na żądanie 1/3 ogółu posłów w ciągu dwóch tygodni. Inne wypadki zebrania się Sejmu na sesję nadzwyczajną określa Konstytucja. "-> Odroczenie wymaga zgody Sejmu, jeżeli ma być w ciągu tej samej sesji zwyczajnej powtórzone, lub jeżeli przerwa ma trwać dużej, niż 30 dni. 31 Sejm, zwołany w październiku na sesję zwyczajną, nie może być zamknięty przed uchwaleniem budżetu. Na mocy art. 3 ustawy z 2.08.1926 r. (poz-10) artykuł 25 otrzymał z dniem 4 sierpnia 1926 r. brzmienie: Artykuł 25. Prezydent Rzeczypospolitej zwołuje, otwiera, odracza i zamyka Sejm i Senat. Sejm winien być zwoiany na pierwsze posiedzenit w trzeci wtorek po dniu wyborów i corocznie najpóźniej w październiku na sesję zwyczajną. Prezydent Rzeczypospolitej może zwołać Sejm w każdym czasie na sesję nadzwyczajną wedle własnego uznania, a winien to czynić na żądanie 1/3 ogółu posłów w ciągu dwóch tygodni. Inne wypadki zebrania się Sejmu na sesję nadzwyczajną określa Konstytucja. Odroczenie wymaga zgody Sejmu, jeżeli ma być w ciągu tej samej sesji zwyczajnej powtórzone, lub jeżeli przerwa ma trwać dłużej niż 30 dni. . O- Rząd składa Sejmowi na sesji projekt budżetu wraz ¦ z załącznikami (art.4) nie później niż na 5 miesięcy przed rozpoczęciem następnego roku budżetowego. Od chwili złożenia Sejmowi projektu budżetu sesja sejmowa nie może być zamknięta, dopóki budżet nie będzie uchwalony lub dopóki nie upłyną terminy, przewidziane w niniejszym artykule. Jeżeli Sejm najdalej w ciągu 31/? miesięcy od dnia (złożenia przez Rząd projektu budżetu nie uchwali, Se-\nat przystępuje do rozważania złożonego projektu. "*- Jeżeli Senat w ciągu 30 dni nie prześle Sejmowi swojej uchwały w przedmiocie budżetu wraz z przyjętemi zmianami, uważa się, że przeciw projektowi zarzutów nie podnosi (art. 35 ust.1). Jeżeli Sejm w ciągu 15 dni po otrzymaniu budżetu z przyjętemi przez Senat zmianami ponownej uchwały nie poweźmie (art. 35 ust.3), uważa się poprawki Senatu za przyjęte. Prezydent Rzeczypospolitej ogłasza budżet jako ustawę w brzmieniu: a) przyjętem przez uchwałę Sejmu, jeżeli Sejm i Senat budżet w ustalonych terminach rozpatrzyły i Sejm bądź przyjął, bądź odrzucił poprawki Senatu (art. 35 ust. 3); b) przyjętem przez Sejm, albo przez Senat, jeżeli tylko Sejm, względnie Senat uchwalił budżet w oznaczonym terminie; 32 c) projektu rządowego, jeżeli ani Sejm ani Senat w oznaczonych terminach uchwal co do całości budżetu nie powzięły. Postanowienie, zawarte w ustępie poprzednim artyku-hi niniejszego, nie ma zastosowania, jeżeli Sejm odrzuci w całości przedłożony przez Rząd projekt budżetu. Jeżeli Sejm jest rozwiązany, a budżet na dany rok budżetowy lub przynajmniej prowizorjum budżetowe na czas aż do zebrania się nowego Sejmu nie jest uchwalone, Rząd ma prawo czynić wydatki i pobierać dochody w granicach zeszłorocznego budżetu aż do uchwalenia przez Sejm i Senat prowizorjum budżetowego, które Rząd obowiązany jest złożyć Sejmowi na pierw-szem posiedzeniu po wyborach. Jeżeli Sejm jest rozwiązany, a ustawa zezwalająca na pobór rekruta nie jest uchwalona, Rząd ma prawo zarządzić pobór rekruta w granicach zeszłorocznego, przez . Sejm uchwalonego, kontyngentu. S ^Artykuł 26 ' Sejm może się rozwiązać mocą własnej uchwały, powziętej większością 2/3 głosów, przy obecności połowy ustawowej lic/by posłów. prezydent Rzeczypospolitej może rozwiązać Sejm za zgodą 3/5 ustawowej liczby członków Senatui ~ Równocześnie w obu wypadkach z samego prawa rozwiązuje się Senat. ¦ Wybory odbędą się w ciągu 90 dni od dnia rozwiązania; termin ich będzie oznaczony bądź w uchwale Sejmu, bądź w orędziu Prezydenta o rozwiązaniu Sejmu. Na mocy art. 4 ustawy z 2.08,1926 r. (poz.W) artykuł 26 otrzymał z dniem 4 sierpnia 1926 r. brzmienie: Artykuł 26. Prezydent Rzeczypospolitej rozwiązuje Sejm i Senat po upływie czasu, na który zostały wybrane (art. 11). Prezydent Rzeczypospolitej może rozwiązać Sejm i Senat przed upływem czasu, na który zostały wybrane, na wniosek Rady Ministrów umotywowanem orędziem, jednakże tylko raz jeden z tego samego powodu. ^Wybory odbędą się w ciągu 90 dni od dnia rozwiązania; termin ich będzie oznaczony bądź w orędziu Prezydenta o rozwiązaniu Sejmu i Senatu, bądź w uchwale Sejmu lub Senatu. Artykuł 27. Posłowie wykonywają swe prawa i obowiązki poselskie osobiście. rtykuł 28. ^ Sejm wybiera ze sweflo grona Mflrsyałica \ j *nX!itT7y i lrnminjni ManJary Marszałka i jego zastępców trwają po rozwiązaniu Sejmu aż do ukonstytuowania się nowego Sejmu. Artykuł 29. Sposób i porządek obrad sejmowych, rodzaj i ilość komisji, licz-^icemarszałków i sekretarzy, prawa i obowiązki Marszałka - określa regulamin sejmowy. Marszafek-mianuje urzędników sejmowych, za których dziaiania odpowiada przed Sejmem. —Artykuł 30. Posiedzenia Sejmu są jawne. Na wniosek Marszałka, przedstawiciela Rządu lub 30 posłów może Sejm uchwalić tajność posiedzenia. Artykuł 31. Nikt nie może być pociągnięty do odpowiedzialności za zgodne z prawdą sprawozdanie z jawnego posiedzenia Sejmu i komisji sejmowej. -Artykui 32. ¦ ¦ Do prawomocności uchwał potrzebna jest zwykła większość głosów przy obecności przynajmniej 1/3 ogółu ustawowej liczby posłów, o ile inne przepisy Konstytucji nie zawierają odmiennych postanowień. •4Artykuł 33 fdew? Posłowie maja prawo zwracać się z /interpelacjami) do Rządu bądź do poszczególnych ministrów w sposób, regulaminem przepisany. Minister ma obowiązek udzielić odpowiedzi ustnie lub pisemnie w terminie nie dłuższym, niż 6 tygodni, albo w umotywowanem oświadczeniu usprawiedliwić brak rzeczowej odpowiedzi. Na żądanie interpelantów odpowiedź musi być Sejmowi zakomunikowana. Sejm może odpowiedź Rządu uczynić przedmiotem dyskusji i uchwały. h* Artykuł 34. Sejm może wyłaniać i naznaczać dla zbadania poszczególnych spraw nadzwys^rclć-lffllfysj e z prawem przesłuchiwania stron intere-sowanych oraz wzywania świadków i rzeczoznawców. Zakres działania i uprawnień tych komisji uchwala Sejm. ^Artykuł 35. /1 Każdy projekt ustawy, przez Sejm uchwalony, będzie przekazany Senatowi do rozpatrzenia. Jeżeli Senat nie podniesie w ciągu 30 dni od dnia doręczenia mu uchwalonego projektu ustaw}' żadnych przeciwko niemu zarzutów - Prezydent Rzeczypospolitej zarządzi ogłoszenie ustawy. Na wniosek Senatu Prezydent Rzeczypospolitej może zarządzić ogłoszenie ustawy przed upływem 30 dni. 2 Jeżeli Senat postanowi projekt, uchwalony przez Sejm, zmienić lub odrzucić, powinien zapowiedzieć to Sejmowi w ciągu powyższych 30 dni, a najdalej w ciągu następnych dni 30 zwrócić Sejmowi z proponowanemi zmianami. 3 Jeżeli Sejm zmiany, przez Senat proponowane, uchwali zwykłą większością, albo odrzuci większością JJ/^CLglosujących - Prezydent Rzeczypospolitej zarządzi ogłoszenie ustaus^y^ brzmieniu, ustalonem ponowną uchwałą Sejmu. -fArtykuł 36. ' Senat składa się z członków, wybranych przez poszczególne województwa w głosowaniu powszechnem, tajnem, bezpośredniem, równcm i stosunkowem. Każde województwo stanowi jeden okrąg wyborczy, 35 przyczem w stosunku do liczby mandatów sejmowych na ilość mieszkańców liczba mandatów do Senatu wynosi 1/4 część. Prawo wybierania do. Senatu ma każdy wyborca do Sejmu, który w dniu ogłoszenia wyborów ukończył lat 30 i w dniu tym zamieszkuje w okręgu wyborczym przynajmniej od roku; nie tracą jednak prawa wyborczego świeżo osiedli koloniści, którzy opuścili poprzednie miejsce zamieszkania, korzystając z reformy rolnej; również nie tracą tego prawa robotnicy, którzy zmienili miejsce pobytu wskutek zmiany miejsca pracy, oraz urzędnicy państwowi, przeniesieni służbowo. Prawo wybieralności ma każdy obywatel, posiadający prawo wybierania do Senatu, nie wyłączając wojskowych w służbie czynnej, o ile z dniem ogłoszenia wyborów ukończył lat 40, ' Kadencja Senatu rozpoczyna się i kończy z kadencją Sejmową. Nikt nie może być jednocześnie członkiem Sejmu i Senatu. ^-Artykuł 37. Postanowienia artykułów 14, 15, 16, 17, 19, 20, 21, 22, 23, 24, 25, 27, 28, 29, 30, 31, 32 i 33 stosują się odpowiednio także do Senatu, względnie jego członków. ^Artykuł 38. Żadna ustawa nie może stać w sprzeczności z niniejszą Konstytucją, ani naruszać jej postanowień. ROZDZIAŁ III Władza wykonawcza. +A r t y k u ł 3 9. Prezydenta Rzeczypospolitej wybierają na lat siedem bezwzględną większością głosów Sejm i Senat, połączone w Zgromadzenie Na-ToHowe. Zgrorrigtffienie Narodowe zwołuje Prezydent Rzeczypospolitej w ostatnim kwartale siedmiolecia swego urzędowania. Jeżeli zwołanie nie nastąpi na 30 dni przed upływem siedmiolecia. Sejm i Senat łączą się z samego prawa w Zgromadzenie Narodowe na zaproszenie Marszałka Sejmu i pod jego przewodnictwem. 36 -Artykuł 40. Jeżeli Prezydent Rzeczypospolitej nie może sprawować urzędu, oraz w razie opróżnienia urzędu Prezydenta Rzeczypospolitej wskutek śmierci, zrzeczenia się lub innej przyczyny - zastępuje go Marszałek Seimu. rtykuł 41. W razie opróżnienia urzędu Prezydenta Rzeczypospolitej Sejm i Senat łączą się natychmiast na zaproszenie Marszałka Sejmu i pod jego przewodnictwem z samego prawa w Zgromadzenie Narodowe celem wyboru Prezydenta. Gdyby Sejm był rozwiązany w chwili, gdy urząd Prezydenta Rzeczypospolitej jest opróżniony, Marszałek Sejmu zarządzi niezwłocznie nowe wybory do Sejmu i Senatu. -f-Artykuł 4 Jeżeli Prezydent Rzeczypospolitej przez trzy miesiące nie sprawuje urzędu, Marszałek zwoła niezwłocznie Sejm i podda jego uchwale, czy urząd Prezydenta Rzeczypospolitej należy uznać za opróżniony. Uchwała, uznająca urząd za opróżniony, zapada większością 3/5 głosgw przy obecności przynajmniej połowy ustawowej, to jest ordynacją wyborczą ustalonej, liczby posłów. r t y k u ł 4 3. Prezydent Rzeczpospolitej sprawuje władzę wykonawczą przez odpowiedzialnych przed Sejmem ministrów i podległych im urzędników. Ą Artykuł 44. ?.-' ¦>; 1 Prezydent Rzeczypospolitej podpisuje ustawy wraz z odpowiednimi ministrami i zarządza ogłoszenie ich w Dzienniku Ustaw Rzeczypospolitej. , Prezydent Rzeczypospolitej, celem wykonania ustaw i z powołaniem się na upoważnienie ustawowe, ma prawo wydawać rozporządzenia 37 wykonawcze, zarządzenia, rozkazy i zakazy i przeprowadzenie ich uży-Lieni. przymusu zapewnić. Takież prawo w swoim zakresie działania mają ministrowie i władze im podległe. 'l Każdy akt rządowy Prezydenta Rzeczypospolitej wymaga dla swej ważności podpisu Prezesa Rady Ministrów i właściwego ministra, którzy przez podpisanie aktu biorą zań odpowiedzialność. Na mocy art. 5 ustawy z 2.08.1926 r. (poz.W) do art. 44 dodane zostały z dniem 4 sierpnia 1926 r. ustępy 5-7 o brzmieniu następującym: Prezydent Rzeczypospolitej ma prawo w czasie gdy Sejm i Senat są rozwiązane, aż do chwili ponownego zebrania się Sejmu (art. 25), wydawać w razie nagiej konieczności państwowej rozporządzenia z mocą ustawy w zakresie ustawodawstwa państwowego. Rozporządzenia te nie mogą jednak dotyczyć zmiany Konstytucji i spraw przewidzianych w art. 3 ust. 4; art. 4, 5, 6, 8, 49 ust. 2; 50 i 59 ustawy Konstytucyjnej, ani też ordynacji wyborczej do Sejmu i Senatu. Ustawa może upoważnić Prezydenta Rzeczypospolitej do wydawania rozporządzeń z mocą ustawy, w czasie i w zakresie, przez tę ustawę wskazanych, jednakże z wyjątkiem zmiany Konstytucji. Rozporządzenia, przewidziane w dwuch poprzednich ustępach, będą wydawane z powołaniem się na postanowienie Konstytucji, zawarte w Łych ustępach, na wniosek Rady Ministrów i podpisane przez Prezydenta Rzeczypospolitej, Prezesa Rady Ministrów i wszystkich ministrów, oraz ogłoszone w Dzienniku Ustaw. Rozporządzenia te tracą moc obowiązującą, jeżeli nie zostaną złożone Sejmowi w ciągu dni 14 po nąjbliższem posiedzeniu Sejmu lub jeżeli po złożeniu Ich Sejmowi zostaną przez Sejm uchylone. Artykuł 45. Prezydent Rzeczypospolitej mianuje i odwołuje Prezesa Rady Ministrów, na jego wniosek mianuje i odwołuje ministrów, a na wniosek Rady Ministrów obsadza urzędy cywilne i wojskowe, zastrzeżone w ustawach. Każdy urzędnik Rzeczypospolitej musi podlegać ministrowi, który za jego działania odpowiada przed Sejmem. Nominacje urzędników kancelarii cywilnej Prezydenta Rzeczypospolitej kontrasygnuje Prezes Rady Ministrów i jest za ich działania odpowiedzialny przed Sejmem. 38 ^Artykuł 46. Prezydent Rzeczypospolitej jest zarazem najwyższym zwierzchnikiem sił zbrojnych Państwa, nie może jednak sprawować naczelnego dowództwa w czasie wojny Naczelnego Wodza sil zbrojnych Państwa na wypadek wojny mianuje Prezydent Rzeczypospolitej na wniosek Rady Ministrów, przedstawiony przez Ministra Spraw Wojskowych, który za akty, związane z dowództwem w czasie wojny, jak i za wszelkie sprawy kierownictwa wojskowego - odpowiada przed Sejmem. ^Artykuł 47. Prawo darowania i złagodzenia kary, oraz darowania skutków zasądzenia karno-sądowego w poszczególnych wypadkach - przysługuje Prezydentowi Rzeczypospolitej. Prezydent" ńre"ńloze~""Stds0wać tego prawa do ministrów, zasądzonych na skutek postawienia ich w stan oskarżenia przez Sejm. Amnestja może być udzielona tylko w drodze ustawodawczej. -Artykuł 48. Prezydent Rzeczypospolitej reprezentuje Państwo na zewnątrz, przyjmuje _przedstawicieli dyplomatycznych państw obcych i wysyła przedstawicieli dyplomatycznych Państwa Polskiego do państw obcych. ^Artykuł 49. Prezydent Rzeczypospolitej zawiera umowy z innemi państwami i podaje je do wiadomości Sejmu. Umowy handlowe i celne oraz umowy, które stale obciążają Państwo pod względem finansowym, albo zawierają przepisy prawne, obowiązujące obywateli, albo też wprowadzają zmianę granic Państwa, a także przymierza - wymagają zgody Sejmu. ; tA% i Święta Syna Jego Męka. Amen. '¦J^^^O^iij-r, (2) Akt złożenia przysięgi stwierdzają podpisem: nowoobrany Prezydent Rzeczypospolitej oraz osoby urzędowe, obecne przy zaprzysiężeniu. 4- Artykuł 20. "4 (1) Okres urzędowania Prezydenta Rzeczypospolitej trwa lat siedem, licząc od dnia objęcia urzędu. (2) Okres ten przedłuża się o czas niezbędny do ukończenia postępowania wyborczego w przypadku, gdy dla dokonania wyboru nowego Prezydenta Rzeczypospolitej będzie zarządzone głosowanie powszechne. 67 Artykuł 2 1 . Jeżeli przed upływem siedmioletniego okresu urzędowania nastąpi zgon Prezydenta Rzeczypospolitej albo Prezydent zrzeknie się urzędu - Marszałek Senatu zwoła niezwłocznie Zgromadzenie Elektorów celem wskazania przez nie kandydata na Prezydenta Rzeczypospolitej, a w razie wskazania ze swej strony innego kandydata zarządzi głosowanie powszechne. Artykuł 22. (1) Jeżeli Prezydent Rzeczypospolitej nie może trwale sprawować urzędu, Marszałek Senatu zwoła połączone Izby Ustawodawcze celem rozstrzygnięcia, czy urząd Prezydenta należy uznać za opróżniony. (2) Uchwała, uznająca urząd za opróżniony, zapada większo-ścią 3/5-Jistawoweiliczby członków Izb Połączonych. (3) W przypadku powzięcia powyższej uchwały, Marszałek Senatu zwoła niezwłocznie Zgromadzenie Elektorów. Artykuł 23 W czasie, gdy urząd Prezydenta Rzeczypospolitej jest opróżniony, funkcje Prezydenta sprawuje zastępczo Marszałek Senatu, a gdyby Senat był rozwiązany - Marszałek rozwiązanego Senatu; korzysta on wówczas ze wszystkich uprawnień z urzędem Prezydenta Rzeczypospolitej związanych. Artykuł 24. (1) W razie wojny okres urzędowania Prezydenta Rzeczypospolitej przedłuża się do upływu trzech miesięcy od zawarcia pokoju; Prezydent Rzeczypospolitej osobnym aktem, ogłoszonym w gazecie rządowej, wyznaczy wówczas swego następcę na wypadek opróżnienia się urzędu przed zawarciem pokoju, (2) W razie objęcia przez następcę urzędu Prezydenta Rzeczypospolitej, okres jego urzędowania trwa do upływu trzech miesięcy od zawarcia pokoju. III. Rząd Artykuł 2 5 ' Rząd kieruje sprawami Państwa, niezastrzeżonemi Jnnym organom władzy. (2) Rząd składa się z Prezesa Rady Ministrów i Ministrów. (3) Prezes Rady Ministrów reprezentuje Rząd, kieruje jego pracami oraz ustala ogólne zasady polityki państwowej. (4) Ministrowie kierują poszczególnemi działami administracji państwowej albo spełniają poruczone im zadania szczególne. (5) Organizację Rządu, a w szczególności zakres działania Prezesa Rady Ministrów, Rady Ministrów i Ministrów - określi dekret Prezydenta Rzeczypospolitej. Artykuł 26. ; . Ministrowie dla rozstrzygania spraw, wymagających uchwały \ wszystkich członków Rządu, tworzą Radę Ministrówj^od przewodnie-J twem Prezesa Rady Ministrów.^. _ ——¦—~. Artykuł 27. ^~ (1) Prezes Rady Ministrów, Rada Ministrów i Ministrowie ma- ją prawo wydawać rozporządzenia celem wykonania aktów ustawodawczych i z powołaniem się na nie. (2) Rozporządzenia te nie mogą stać w sprzeczności z aktami ustawodawczemi i będą ogłaszane w Dzienniku Ustaw. Artykuł 2 8.^* Prezes Rady Ministrów i Ministrowie są odpowiedzialni politycznie przed Prezydentem Rzeczypospolitej i mogą być przez Niego w każdym czasie odwołani. ^-Artykuł 29. J (1) Sejm, w wykonaniu prawa kontroli parlamentarnej nad działalnością Rządu! może zażądać ustąpienia Rządu lub Ministra. (2) Wniosek taki może być zgłoszony tylko podczas sesji zwyczajnej, a głosowanie nad nim nie może się odbyć na posiedzeniu, podczas którego został zgłoszony. (3) Jeżeli za wnioskiem wypowie się Sejm zwykłą większością głosów, a Prezydent Rzeczypospolitej w ciągu trzech dni nie odwoła Rządu lub Ministra, ani też Izb Ustawodawczych nie rozwiąże - wniosek będzie rozpatrzony przez Senat na najbliższem posiedzeniu. (4) Jeżeli Senat wypowie się za wnioskiem, uchwalonym przez Sejm, Prezydent Rzeczypospolitej odwoła Rząd lub Ministra, chyba że rozwiąże Sejm i Senat. H Artykuł 30. (1) Niezależnie od odpowiedzialności politycznej przed Prezydentem Rzeczypospolitej i parlamentarnej przed Sejmem, Prezes Rady Ministrów i Ministrowie ponoszą odpowiedzialność konstytucyjną przed Trybunałem Stanu za umyślne naruszenie Konstytucji lub inne-" go aktu ustawodawczego, dokonane w związku z urzędowaniem. ^ (2) Prawo pociągania Prezesa Rady Ministrów lub Ministra do odpowiedzialności konstytucyjnej służy Prezydentowi Rzeczypospolitej, a także Sejmowi i Senatowi w Izbach PołaczonycPT~-— (3) Uchwała Izb Połączonych, oddająca Prezesa Rady Ministrów lub Ministra pod sąd Trybunału Stanu, zapada większością 3/5 głosów przy obecności co najmniej połowy ustawowej liczby członków Izb Połączonych. IV Sejm V- Artykuł 3 1 . ¦ (1) Sejm sprawuje funkcje ustawodawcze i kontrolę nad działalnością Rządu; nadto do Sejmu tależy ustalanie budżetu i nakładanie ciężarów na obywateli. (2) Kontrola nad działalnością Rządu wyraża się w prawie Sejmu: a) żądania ustąpienia Rządu lub Ministra; 70 b) pociągania wespół z Senatem Prezesa Rady Ministrów lub Ministra do odpowiedzialności konstytucyjnej; c) Interpelowania Rządu; d) zatwierdzania corocznie zamknięć rachunków państwowych i udzielania Rządowi absolutorjum. e) udziału w wykonywaniu kontroli nad długami Państwa. I (3) Funkcje rządzenia Państwem nie należą do Sejmu. Artykuł 32 5 UL ~r (1) Sejm składa się z posłów, wybranych w głosowaniu po* wszechnem, tajnem, równem i bezpośredniem. } (2) Kadencja Sejmu trwa lat pięć, licząc od dnia zwołania. (3) Rozwiązanie Sejmu przed upływem kadencji wymaga wskazania powodu. (4) Nowe wybory zarządza Prezydent Rzeczypospolitej w ciągu trzydziestu dni od rozwiązania Sejmu. (5) Głosowanie odbędzie się nie później, niż sześćdziesiątego dnia po zarządzeniu wyborów. i- (6) W głosowaniu nie biorą udziału wojskowi, należący do zmobilizowanej części wojska lub marynarki wojennej. ^Artykuł 33. (1) Prawo wybierania ma każdy obywatel bez różnicy płci, który przed dniem zarządzenia wyborów ukończyłlat 24 oraz korzysta w pełni z praw cywilnych i obywatelskich. (2) Prawo wybieralności ma każdy obywatel, mający prawo wybierania, jeżeli ukończył lat 30. (3) Ordynacja wyborcza do Sejmu ustali podział Państwa na okręgi wyborcze, określi liczbę posłów, unormuje postępowanie wyborcze tudzież oznaczy kategorje osób, pozbawionych prawa wybierania i wybieralności z braku dostatecznych przymiotów moralnych lub umysłowych. 71 Artykuł 34 (1) Sejm wybiera ze swego grona Marszałka na okres kadencji. (2) Do czasu ukonstytuowania się następnego Sejmu, Marszałek zachowuje uprawnienia, służące mu przy wyborze Prezydenta Rzeczypospolitej. -Artykuł 35. S&ź (1) Sejm będzie zwołany na pierwsze posiedzenie w nowej ka-\J_ dencji nie później niż trzydziestego dnia po ogłoszeniu wyniku wyborów do Izb Ustawodawczych. (2) Sesja zwyczajna Sejmu będzie otwarta corocznie najpóźniej w listopadzie i nie może być zamknięta przed upływem czterech miesięcy, chyba że budżet będzie uchwalony w terminie wcześniejszym, (3) Sesja zwyczajna może być odroczona na dni trzydzieści. (4) Odroczenie na okres dłuższy Jub ponowienie odroczenia wymaga zgody Sejmu. (5) Okresu przerwy, spowodowanej odroczeniem sesji, nie wlicza się do biegu terminów, przepisanych Konstytucją dla czynności Sejmu. —Artykuł 3 6 . (1) Prezydent Rzeczypospolitej według swego uznania może w każdym czasie zarządzić otwarcie sesji nadzwyczajnej Sejmu, a uczyni to w ciągu dni trzydziestu na wniosek co najmniej polowy ustawowej liczby posłów. (2) Podczas sesji nadzwyczajnej przedmiotem obrad Sejmu mogą być wyłącznie sprawy, wymienione w zarządzeniu Prezydenta Rzeczypospolitej albo we wniosku o otwarcie takiej sesji, zgłoszonym przez posłów, oraz sprawy, których załatwienia na najbliższej sesji wymagają ustawy lub regulamin, albo które Prezydent Rzeczypospolitej na wniosek Prezesa Rady Ministrów lub Marszałka Sejmu uzna za nagłe. -f- Artykuł 37. of ¦ Uchwały Sejmu zapadają zwykłą większością głosów przy obecności co najmniej 1/3 ustawowej liczby posłów, jeżeli Konstytucja inaczej nie stanowi. 72 — Artykui 3 8 . (1) posiedzenia Sejmu są jawne. (2) ^ejm może uchwalić tajność obrad. (3) Protokół i stenogram, wydawany z polecenia Marszałka, są wyłącznem stwierdzeniem przebiegu obrad Sejmu. (4) Nikogo nie można pociągać do odpowiedzialności za ogłaszanie i rozpowszechnianie sprawozdań z jawnych obrad Sejmu, jeżeli odtwarzają one w pełni i ściśle przebieg tych obrad. Artykuł 39. (1) Posłowie składają przed objęciem mandatu ślubowanie treści następującej: Świadom obowiązku wierności wobec Państwa Polskiego, ślubuję uroczyście i zaręczam honorem, jako poseł na Sejm Rzeczypospolitej, w pracy na rzecz dobra Państwa nie ustawać, a troskę o jego godność, zwartość i moc za pierwsze mieć sobie przykazanie. (2) Odmowa ślubowania lub ślubowanie z zastrzeżeniem równoznaczne jest z nieprzyjęcicm mandatu. Artykuł 40. Posłowie otrzymują diety i mają prawo do bezpłatnego korzystania z państwowych środków komunikacji w granicach Państwa. Artykuł 41 \\JJULM- (1) Posłowie korzystają tylko z takich rękojmi nietykalności, jakich wymaga ich uczestnictwo w pracach Sejmu. (2) Za treść wygłoszonych w Sejmie przemówień lub zgłoszonych wniosków i interpelacyj oraz za niewłaściwe zachowanie się podczas obrad - posłowie odpowiadają tylko przed Sejmem. (3) Jednakże za wystąpienia sprzeczne z obowiązkiem wtemoścT wobec Państwa Polskiego albo zawierające znamiona przestępstwa, ści-ganegtrzTjfzędn ----poseł może^bytlictiwalĘ^ejWi^irBolia^ądame fflar-szałka Sejmu lub Ministra Sprawiedliwości oddany pod sąd Trybunału Stanu i orzeczeniem tego Trybunału pozbawiony mandatu " 7" <5 73 (4) Za naruszenie praw osoby trzeciej podczas obrad Sejmu poseł może być pociągnięty do odpowiedzialności sądowej tylko za zezwoleniem Sejmu. Artykuł 42. uf_ u^, '-^tU^ (1) Posłowie odpowiadają za działalność, nie związaną z uczestnictwem w pracach Sejmu, narówni z innymi obywatelami. (2) Jednakże karne postępowanie sądowe lub administracyjne a także postępowanie dyscyplinarne, wszczęte przeciw posłowi przed lub po uzyskaniu mandatu, należy na żądanie Sejmu zawiesić do wygaśnięcia mandatu. (3) Przedawnienie nie biegnie w czasie zawieszenia postępowania karnego lub dyscyplinarnego. (4) Poseł, zatrzymany w czasie trwania sesji nie z nakazu sądu, - będzie na żądanie Marszałka Sejmu niezwłocznie wypuszczony na wolność. Artykuł 43 . (1) Poseł nie może sprawować mandatu senatorskiego. (2) Ustawa oznaczy urzędy i stanowiska, których przyjęcie pociąga za sobą utratę mandatu poselskiego. (3) Posłowi nie wolno wykonywać czynności, nie dających się pogodzić ze sprawowaniem mandatu, pod skutkami określonemi w ustawie. Artykuł 44. (1) Posłowi nie wolno na swoje, ani na obce imię, ani też w imieniu przedsiębiorstw, spółek lub towarzystw na zysk obliczonych, nabywać dóbr państwowych ani uzyskiwać ich dzierżaw, podejmować się dostaw i robót rządowych, ani otrzymywać od Rządu koncesyj lub innych korzyści osobistych. (2) Za naruszenie powyższych zakazów poseł będzie na żądanie Marszałka Sejmu lub Prezesa Najwyższej Izby Kontroli oddany pod sąd Trybunału Stanu i orzeczeniem tego Trybunału pozbawiony mandatu poselskiego i korzyści osobistych, od Rządu otrzymanych. 74 (3) Marszałek Sejmu może na podstawie uchwały Komisji Regulaminowej, powziętej większością 3/5 głosów, udzielić posłowi w poszczególnym przypadku zezwolenia na wejście z Rządem w stosunek prawny, jeżeli stosunek ten nie jest sprzeczny z dobremi obyczajami. -{-Artykuł 45 . (1) Prezes Rady Ministrów, Ministrowie i delegowani przez nich urzędnicy mają prawo brać udział w posiedzeniach Sejmu oraz przemawiać poza koleją mówców. (2) Posłowie mogą zwracać się do Prezesa Rady Ministrów i Ministrów z interpelacjami w sprawach, dotyczących ich zakresu działania, w sposób określony regulaminem. (3) Prezes Rady Ministrów lub interpelowany Minister obowiązany jest udzielić odpowiedzi w ciągu czterdziestu pięciu dni albo podać powody, uzasadniające odmowę udzielenia wyjaśnień. V. Senat -^Artykuł 46. (1) Senat, jako druga Izba Ustawodawcza, rozpatruje budżet i projekty ustawr uchwalone przez Sejm, oraz uczestniczy w wykony-kr nad długami Państwa. (2) Na3tcTSeira.t narówni z Sejmem, choć bez prawa początkowania, bierze udział w rozstrzyganiu następujących spraw: a) o wniosku, żądającym ustąpienia Rządu lub Ministra; b) o ustawach, zwróconych Izbom Ustawodawczym przez Prezydenta Rzeczypospolitej do ponownego rozpatrzenia; c) o zmianie Konstytucji; d) o uchylaniu zarządzeń, wprowadzających stan wyjątkowy. _UArtykuł 47. ^ ***" t (1) Senat składa się z senatorów, powołanych w l/3__przez Prezydenta Rzeczypospolitej, a w 2/3 w drodze wyborów. " ^^ (2) Kadencja Senatu rozpoczyna się i kończy jednocześnie z kadencją Sejmu. 75 (3) Ordynacja wyborcza do Senatu określi liczbę senatorów oraz sposób ich powoływania tudzież oznaczy kategorje osób, którym służyć będzie prawo wybierania i wybieralności. natu. 4- Artykuł 48 . Art. 34 - 45, dotyczące Sejmu, stosuje się odpowiednio do Se- VI. Ustawodawstwo ^Artykuł 49. (1) Aktami ustawodawczemi są: a) ustawy, 4- b) dekrety Prezydenta Rzeczypospolitej. ^_ (2) Żaden akt ustawodawczy nie może stać ^sprzeczności z Konstytucją. ¦ -, -j -" ^* ^LArtykuł 5 0. (1) Prawo inicjatywy ustawodawczej służy Rządowi i Sejmowi. (2) Inicjatywa ustawodawcza w sprawach budżetu, kontyngentu rekruta i ratyfikacji umów międzynarodowych należy wyłącznie do Rządu. (3) Sejm nie może bez zgody Rządu uchwalić ustawy, pociągającej za sobą wydatki ze Skarbu Państwa, dla których niema pokrycia w budżecie, Artykuł 51. Zaciągnięcie pożyczki państwowej, zbycie lub obciążenie nieruchomego majątku państwowego, oszacowanego na kwotę ponad 100.000 złotych, nałożenie podatków lub opłat publicznych, ustanowienie ceł lub monopoli, ustalenie systemu monetarnego, jak również przyjęcie gwarancji finansowej przez Skarb Państwa - może nastąpić tylko na mocy aktu ustawodawczego. 76 Artykuł 5 2. (1) Umowy z innemi państwami: handlowe, celne, obciążające stale Skarb Państwa, zawierające zobowiązanie nałożenia nowych ciężarów na obywateli albo powodujące zmianę granic Państwa - wymagają przed ratyfikacją zgody Izb Ustawodawczych, wyrażonej w ustawie. (2) Prezydent Rzeczypospolitej w przypadkach niecierpiących zwłoki może przed ratyfikacją, na wniosek Rady Ministrów, wprowadzić tymczasowo w życie wszystkie lub niektóre postanowienia, zawarte w umowach handlowych lub celnych. ^Artykuł 53. (1) Każdy projekt ustawy, przez Sejm uchwalony, będzie przekazany Senatowi do rozpatrzenia. (2) Uchwałę Senatu, odrzucającą projekt lub wprowadzającą w nim zffltSn^uważa się za przyjętą, jeżeli Sejm nie odrzuci jej większością 3/5 głosów."1- Arlykuł 54. (1) Prezydent Rzeczypospolitej stwierdzi podpisem moc ustawy konstytucyjnie uchwalonej oraz zarządzi jej ogłoszenie w Dzienniku Ustaw. (2) Prezydent Rzeczypospolitej może w ciągu trzydziestu dni od otrzymania projektu ustawy zwrócić go Sejmowi z żądaniem ponownego rozpatrzenia, które może nastąpić nie wcześniej niż na najbliższej sesji zwyczajnej. (3) Jeżeli Izby Ustawodawcze większością ustawowej liczby posłów i senatorów uchwalą ponownie projekt bez zmian, Prezydent Rzeczypospolitej, stwierdziwszy podpisem moc ustawy, zarządzi jej ogłoszenie. I------v ^Artykuł 55. ^L y-"" (1) Ustawą może upoważnić Prezydenta Rzecżypospr' wydawania^dekrelów._w,xza§i^l_zakresiŁ^rzez_nią oznaczr yyażnieniem tem nie może być objęta zmiana Konstytucj' 77 M (2) Prezydent Rzeczypospolitej ma prawo w czasie, gdy Sejm jest rozwiązany, wydawać w razie konieczności państwowej dekrety w zakresie ustawodawstwa państwowego z wyjątkiem: a) zmiany Konstytucji, b) ordynacji wyborczej do Sejmu i Senatu, c) budżetu, d) nakładania podatków i ustanawiania monopoli, e) systemu monetarnego f) zaciągania pożyczek państwowych, g) zbywania i obciążania nieruchomego majątku państwowego, oszacowanego na kwotę ponad 100.000 złotych. (3) Dekrety, oparte na przepisach artykułu niniejszego, będą wydawane na wniosek Rady Ministrów i mogą być zmieniane lub uchylane tylko aktem ustawodawczym. Artykuł 56. Dekrety, dotyczące organizacji Rządu, zwierzchnictwa Sił Zbrojnych oraz organizacji administracji rządowej, mogą być wydawane w każdym czasie, a zmieniane lub uchylane tylko przez takież dekreiy Prezydenta Rzeczypospolitej. Artykuł 57. (1) Dekrety Prezydenta Rzeczypospolitej mają moc ustawy i będą z powołaniem się na podstawę konstytucyjną ogłaszane w Dzienniku Ustaw. (2) Ilekroć Konstytucja lub ustawy dla unormowania poszczególnej dziedziny z zakresu ustawodawstwa wymagają ustawy, dziedzina ta może być unormowana również dekretem Prezydenta Rzeczypospolitej, wydanym w warunkach, Konstytucją oznaczonych. L_ VII. Budżet Artykuł 58. (1) Ustawa ustala corocznie budżet Państwa. (2) Rząd składa Sejmowi na sesji projekt budżetu nie później niż na cztery miesiące przed rozpoczęciem roku budżetowego. 78 (3) Na rozpatrzenie budżetu pozostawia się Sejmowi dziewięćdziesiąt dni od złożenia projektu przez Rząd, Senatowi - dwadzieścia dni od upływu terminu, przepisanego dla Sejmu. (4) Na rozpatrzenie zmian, zaproponowanych przez Senat, pozostawia się Sejmowi dziesięć dni od upływu terminu, przepisanego dla Senatu. (5) Prezydent Rzeczypospolitej zarządzi ogłoszenie budżetu: a) w brzmieniu, nadanem mu przez Izby Ustawodawcze, jeżeli Sejm i Senat w przepisanych terminach budżet rozpatrzy- b) w brzmieniu, nadanem mu przez Sejm, jeżeli Senat w przepisanym terminie budżetu nie rozpatrzył, c) w brzmieniu, nadanem mu przez Senat, jeżeli Sejm w przepisanym terminie budżetu lub zmian Senatu nie rozpatrzył, d) w brzmieniu projektu rządowego, jeżeli ani Sejm, ani Senat w przepisanych terminach budżetu nie rozpatrzyły. Artykuł 59. (1) Wydatki, niezaprojektowane w budżecie, nie mogą być uchwalone, a zaprojektowane nie mogą być podwyższone bez zgody Rządu. (2) Rząd nie może czynić wydatków bez upoważnienia ustawowego, chyba że zachodzi konieczność państwowa; w tym przypadku Rząd, na podstawie uchwały Rady Ministrów, dokona niezbędnego wydatku, przesyłając do Sejmu w terminie siedmiodniowym od powzięcia uchwały projekt ustawy o przyznaniu kredytów dodatkowych. Uchwała Rady Ministrów będzie jednocześnie ogłoszona w gazecie rządowej i podana do wiadomości Najwyższej Izby Kontroli. Artykuł 60. (1) Państwo nie może pozostawać bez^budżetu. (2) Jeżeli z powodu rozwiązania Izb Ustawodawczych budżet lub przynajmniej prowizorjum budżetowe do dnia, w którym ro17 czyna się nowy okres budżetowy, nie jest uchwalony__-_^Rząd rr*' wo pobierać dochody i czynić wydatki w granicach zeszłorocz" dżetu aż do czasu uchwalenia prowizorjum budżetowego b który Rząd złoży nowoobranemu Sejmowi na pierwszyfr (3) Zasadę powyższą stosuje się odpowiednio w przypadku, gdy Sejm złożony mu projekt budżetu w całości odrzuci, z tem, że Rząd w ciągu dni siedmiu od odrzucenia prześle do Sejmu nowy projekt budżetu lub prowizorjum budżetowego i że wydatki, czynione przez Rząd według zeszłorocznego budżetu, nie mogą być wyższe w poszczególnych pozycjach od zaprojektowanych w budżecie odrzuconym. VIII. Siły Zbrojne Artykuł 61. (1) Siły Zbrojne stoją na straży bezpieczeństwa i praw zwierzch-niczych Rzeczypospolitej. (2) Wszyscy obywatele są obowiązani do służby wojskowej i świadczeń na rzecz obrony Państwa. Artykuł 62. (1) Prezydent Rzeczypospolitej zarządza corocznie pobór rekruta w granicach ustalonego kontyngentu: (2) Zmiana kontyngentu wymaga aktu ustawodawczego. Artykuł 63. (1) Prezydent Rzeczypospolitej wydaje dekrety w zakresie zwierzchnictwa Sił Zbrojnych, a w szczególności określi dekretem organizację naczelnych władz wojskowych, oznaczając w nim sposób kontrasygnowania aktów, wydawanych przez siebie, jako Zwierzchnika Sił Zbrojnych. (2) Prezydent Rzeczypospolitej postanawia o użyciu sił zbrojnych do obrony Państwa. (3) W razie mianowania Naczelnego Wodza prawo dysponowania siłami zbrojnemi przechodzi na niego. (4) Za akty, związane z dowództwem, Naczelny Wódz odpowiada przed Prezydentem Rzeczypospolitej, jako Zwierzchnikiem Sił Zbrojnych. 80 IX. Wymiar sprawiedliwości Artykuł 6 4. (1) Sądy wymierzają sprawiedliwość w imieniu Rzeczypospolitej Polskiej. (2) Przez wymiar sprawiedliwości sądy strzegą ładu prawnego w Państwie i kształtują poczucie prawne społeczeństwa. (3) Sędziowie są w sprawowaniu swego urzędu sędziowskiego niezawiśli. (4) Orzeczenia sądowe nie mogą być zmieniane ani uchylane przez inne organa władzy. (5) Sądy nie mają prawa badać ważności aktów ustawodawczych, należycie ogłoszonych. Artykuł 65 . (1) Sędziów mianuje Prezydent Rzeczypospolitej, jeżeli ustawy inaczej nie stanowią. (2) Organizację sądów tudzież odrębne stanowisko sędziów, ich prawa i obowiązki oraz uposażenie - określą ustawy. Artykuł 66. (1) Sędzia może być złożony z urzędu, zawieszony w urzędowaniu, przeniesiony na inne miejsce lub w stan spoczynku wbrew swojej woli jedynie mocą orzeczenia sądowego i tylko w przypadkach, ustawą przewidzianych. (2) Zasada ta nic dotyczy przypadku, gdy przeniesienie sędziego na inne miejsce urzędowania lub w stan spoczynku jest wywołane zmianą w organizacji sądów, postanowioną przez akt ustawodawczy. Artykuł 67. Sędzia nie może być pociągnięty do odpowiedzialności karnej bez zezwolenia właściwego sądu dyscyplinarnego ani zatrzymany bez nakazu sądu, chyba że zastał schwytany na gorącym uczynku. 81 Artykuł 68. (1) Żadna ustawa nie może zamykać obywatelowi drogi sądowej dla dochodzenia krzywdy lub szkody. (2) Poręcza się wolność osobistą, nietykalność mieszkania i tajemnicę korespondencji. (3) Ustawy określą warunki, w jakich może być dokonana rewizja osobista lub domowa albo naruszona tajemnica korespondencji. (4) Nikt nie może być pozbawiony sądu, któremu z prawa podlega, ani karany za czyn, niezabroniony przez prawo przed jego popełnieniem, ani też zatrzymany bez nakazu sądu dłużej niż czterdzieści osiem godzin. (5) Sądy wyjątkowe są dopuszczalne tylko w przypadkach, przewidzianych w ustawie. (6) Ustawy przeprowadzą zasadę, że sprawy, w których karę orzekła władza administracyjna, będą na żądanie strony przekazane na drogę postępowania sądowego. Artykuł 69. (1) Prezydent Rzeczypospolitej władny jest aktem laski darować lub złagodzić skazanemu karę, wymierzoną orzeczeniem prawomoc-nem, tudzież uchylić skutki skazania. (2) Ammnestja wymaga aktu ustawodawczego. Artykuł 70. (1) Powołuje się; a) Sąd Najwyższy do spraw sądowych cywilnych i karnych, b) Najwyższy Trybunał Administracyjny do orzekania o legalności aktów administracyjnych, oraz c) Trybunał Kompetencyjny do rozstrzygania sporów o właściwość między sądami a innemi organami władzy. (2) Odrębną organizację sądów wojskowych, ich właściwość, tok postępowania oraz prawa i obowiązki członków tych sądów określą ustawy. 82 Artykuł 68. (1) Żadna ustawa nie może zamykać obywatelowi drogi sądowej dla dochodzenia krzywdy lub szkody. (2) Poręcza się wolność osobistą, nietykalność mieszkania i tajemnicę korespondencji. (3) Ustawy określą warunki, w jakich może być dokonana rewizja osobista lub domowa albo naruszona tajemnica korespondencji. (4) Nikł nie może być pozbawiony sądu, któremu z prawa podlega, ani karany za czyn, niezabroniony przez prawo przed jego popełnieniem, ani też zatrzymany bez nakazu sądu dłużej niż czterdzieści osiem godzin. (5) Sądy wyjątkowe są dopuszczalne tylko w przypadkach, przewidzianych w ustawie. (6) Ustawy przeprowadzą zasadę, że sprawy, w których karę orzekła władza administracyjna, będą na żądanie strony przekazane na drogę postępowania sądowego. Artykuł 69. (1) Prezydent Rzeczypospolitej władny jest aktem łaski darować lub złagodzić skazanemu karę, wymierzoną orzeczeniem prawomoc-nem, tudzież uchylić skutki skazania. (2) Ammnestja wymaga aktu ustawodawczego. Artykuł 70. (1) Powołuje się: a) Sąd Najwyższy do spraw sądowych cywilnych i karnych, b) Najwyższy Trybunał Administracyjny do orzekania o legalności aktów administracyjnych, oraz c) Trybunał Kompetencyjny do rozstrzygania sporów o właściwość między sądami a innemi organami władzy (2) Odrębną organizację sądów wojskowych, ich właściwość, tok postępowania oraz prawa i obowiązki członków tych sądów określą ustawy. 82 Artykuł 71. (1) Do orzekania w sprawach ministrów, senatorów i posłów, pociągniętych do odpowiedzialności konstytucyjnej, powołuje się Trybunał Stanu, złożony z Pierwszego Prezesa Sądu Najwyższego, jako przewodniczącego, oraz sześciu sędziów. (2) Sędziów Trybunału Stanu i ich zastępców powołuje na okres trzyletni Prezydent Rzeczypospolitej z pośród sędziów sądów powszechnych, przedstawionych w liczbie podwójnej w połowie przez Sejm, a w połowie przez Senat, z równomiernem uwzględnieniem kandydatów każdej z Izb Ustawodawczych. X. Administracja państwowa Artykuł 72. (1) Administracja państwowa jest służbą publiczną. (2) Administrację państwową sprawuje: a) administracja rządowa, b) samorząd terytorjalny, c) samorząd gospodarczy. Artykuł 73. (1) Dla celów administracji ogólnej Państwo będzie podzielone pod względem terytorjalnym na obszary administracyjne, a mianowicie województwa, powiaty oraz gminy miejskie i wiejskie.i (2) Podział na województwa wymaga aktu ustawodawczego. (3) Gminy miejskie mogą w warunkach, oznaczonych ustawą, tworzyć powiat lub województwo grodzkie. Artykuł 74. Organizację administracji rządowej, a w szczególności zakres działania jej organów - określi dekret Prezydenta Rzeczypospolitej. 83 Artykuł 75. (1) Stosowanie do podziału Państwa na obszary administracyjne powołuje się do urzeczywistniania zadań administracji państwowej w zakresie potrzeb miejscowych samorząd wojewódzki, powiatowy i gminny. (2) Samorządy mają prawo w zakresie, ustawą oznaczonym, wydawać dla swego obszaru normy obowiązujące pod warunkiem zatwierdzenia tych norm przez powołaną do tego władzę nadzorczą. (3) Samorządy mogą być łączone w związki dla wykonywania zadań szczególnych. (4) Ustawa może nadać związkom osobowość publiczno-prawną. (5) Nadzór nad działalnością samorządu sprawuje Rząd przez swoje organa lub przez organa samorządu wyższego stopnia. Artykuł 76. (1) Dla poszczególnych dziedzin życia gospodarczego powołuje się samorząd gospodarczy, obejmujący izby rolnicze, przemysłowo--handlowe, rzemieślnicze, pracy, wolnych zawodów oraz inne zrzeszenia publiczno-prawne. (2) Ustawy mogą łączyć izby w związki i nadawać im osobowość publiczno-prawną. (3) Do rozważania zagadnień, dotyczących całokształtu życia gospodarczego, opinjowania o projektach ustaw gospodarczych, tudzież harmonizowania poczynań w poszczególnych gałęziach gospodarstwa narodowego - może być ustawą powołana Naczelna Izba Gospodarcza. (4) Nadzór nad działalnością samorządu gospodarczego sprawuje Rząd przez powołane do tego organa. XI. Kontrola państwowa -+ A r t y k u ł 77. (1) Do kontroli pod względem finansowym gospodarki Państwa oraz związków publiczno-prawnych, badania zamknięć rachunków Państwa, przedstawiania Sejmowi corocznie wniosków o absolutorjum dla Rządu - powołuje się Najwyższą Izbę Kontroli, opartą na zasadzie ko-legjalności i niezawisłości członków jej kolegium. 4 84 (2) Najwyższa Izba Kontroli jest niezależna od Rządu. (3) Prezydent Rzeczypospolitej mianuje i odwołuje Prezesa Najwyższej Izby Kontroli, a na jego wniosek i z jego kontrasygnatą mianuje i odwołuje członków jej kolegjum. (4) Prezes Najwyższej Izby kontroli jest za sprawowanie swego urzędu odpowiedzialny według zasad, ustalonych dla odpowiedzialności ministrów. XII. Stan zagrożenia Państwa Artykuł 78. (1) W razie zagrożenia Państwa z zewnątrz, jak również w razie rozruchów wewnętrznych lub rozległych knowań o charakterze zdrady stanu, zagrażających ustrojowi lub bezpieczeństwu Państwa albo bezpieczeństwu obywateli - Rada Ministrów za zezwoleniem Prezydenta Rzeczypospolitej zarządzi stan_wyjątkowy na obszarze całego Państwa lub części zagrożonej!" (2) Zarządzenie takie będzie przesłane do Sejmu w ciągu siedmiu dni od ogłoszenia. (3) Jeżeli Sejm jest rozwiązany, zarządzenie o ogłoszeniu stanu wyjątkowego będzie złożone nowoobranemu Sejmowi na pierwszym posiedzeniu. (4) Sejm może zażądać uchylenia zarządzenia. (5) Wniosek taki nie może być głosowany na posiedzeniu, podczas którego został zgłoszony. (6) Jeżeli Senat wypowie się za uchwałą Sejmu, Rząd niezwłocznie uchyli zarządzenie. (7) Ogłoszenie stanu wyjątkowego daje Rządowi prawo zawieszania na czas trwania tego stanu swobód obywatelskich oraz możność korzystania z uprawnień szczególnych, przewidzianych ustawą o stanie wyjątkowym. Artykuł 79. (1) W razie konieczności użycia sił zbrojnych do obrony Państwa Prezydent Rzeczypospolitej zarządzi stan wojenny na obszarze całego Państwa lub jego części. (2) Podczas trwania stanu wojennego Prezydent Rzeczypospolitej ma prawo bez upoważnienia Izb Ustawodawczych wydawać dekrety 85 w zakresie ustawodawstwa państwowego z wyjątkiem zmiany Konstytucji, przedłużyć kadencję Izb Ustawodawczych do czasu zawarcia pokoju oraz otwierać, odraczać i zamykać sesje Sejmu i Senatu w terminach, dostosowanych do potrzeb obrony Państwa, jak również powoływać do rozstrzygania spraw, wchodzących w zakres działania Izb Ustawodawczych, Sejm i Senat w zmniejszonym składzie, wyłonionym przez te Izby. (3) W czasie trwania stanu wojennego Rząd korzysta z uprawnień, przewidzianych ustawą o stanie wyjątkowym, a nadto z uprawnień szczególnych, określonych ustawą o stanie wojennym. XIII. Zmiana Konstytucji -|- Artykuł 80. (1) Zmiana Konstytucji może być dokonana z inicjatywy Prezydenta Rzeczypospolitej, Rządu lub 1/4 ustawowej liczby posłów. (2) Wniosek, postawiony przez Prezydenta Rzeczypospolitej, może być głosowany tylko w całości i bez zmian lub ze zmianami, na które Rząd imieniem Prezydenta Rzeczypospolitej wyrazi zgodę. (3) Ustawa, zmieniająca Konstytucję z inicjatywy Prezydenta Rzeczypospolitej, wymaga zgodnych uchwał Sejmu i Senatu, powziętych zwykłą większością głosów; z inicjatywy zaś Rządu lub Sejmu -zgodnych uchwał, powziętych większością ustawowej liczby posłów i senatorów. ——-------------„ (4) Prezydent Rzeczypospolitej może w ciągu trzydziestu dni od otrzymania projektu ustawy, zmieniającego Konstytucję, zwrócić go Sejmowi z żądaniem ponownego rozpatrzenia, które może nastąpić nie wcześniej niż na następnej kadencji, (5) Jeżeli Izby Ustawodawcze uchwalą' ponownie projekt bez zmian, Prezydent Rzeczypospolitej, stwierdziwszy podpisem moc ustawy, zarządzi jej ogłoszenie, chyba że rozwiąże Sejm i Senat. 86 XIV. Przepisy końcowe Artykuł 81. (1) Niniejsza ustawa konstytucyjna wchodzi w życie z dniem ogłoszenia. (2) Jednocześnie uchyla się ustawę z dnia 17 marca 1921 r, (Dz. U. R. P Nr, 44, poz. 267) wraz ze zmianami, wprowadzonemi ustawą z dnia 2 sierpnia 1926 r, (Dz. U. R. P. Nr. 78, poz. 442) z wyjątkiem art. 99, 109-118 oraz 120. (3) Ustawa konstytucyjna z dnia 15 lipca 1920 r., zawierająca statut organiczny Województwa Śląskiego (Dz. U. R. P Nr. 73, poz. 497) wraz ze zmianami, wprowadzonemi ustawami z dnia 8 marca 1921 r. (Dz. U. R. P. Nr. 26, poz.146), z dnia 30 lipca 1921 r. (Dz. U. R. P Nr. 69, poz. 449), z dnia 18 października 1921 r. (Dz. U. R. E Nr. 85, poz, 608) oraz z dnia 18 marca 1925 r. (Dz. U. R. P. Nr. 36, poz. 240) zachowuje swą moc z tym, że art. 44 ustawy z dnia 15 lipca 1920 r. (Dz. U. R. P Nr. 73, poz. 497) nadaje się brzmienie: „Zmiana niniejszej ustawy konstytucyjnej wymaga ustawy państwowej." i że uchyla się art. 2 ustawy z dnia 8 marca 1921 r. (Dz. U. R. R Nr. 26, poz. 146). Prezydent Rzeczypospolitej: /. Mościcki Prezes Rady Ministrów: W Stawek Ministrowie (...) 12. UTRZYMANE W MOCY PRZEPISY KONSTYTUCJI Z 17 MARCA 1921 R. (na podstawie art. 81 ust, 2 i-atawy konstytucyjnej z 23 kwietnia 1935 r.) Artykuł 99. Rzeczpospolita Polska uznaje wszelką własność, czy to osobistą poszczególnych obywateli, czy to zbiorową związków obywateli, 87 instytucji, ciał samorządowych i wreszcie samego Państwa, jako jedną z najważniejszych podstaw ustroju społecznego i porządku prawnego, oraz poręcza wszystkim mieszkańcom, instytucjom i społecznościom ochronę ich mienia, a dopuszcza tylko w wypadkach, ustawą przewidzianych, zniesienie lub ograniczenie własności, czy to osobistej, czy to zbiorowej, ze względów wyższej użyteczności, za odszkodowaniem. Tylko ustawa może postanowić, jakie dobra i w jakim zakresie, ze względu na pożytek ogółu, mają stanowić wyłącznie własność Państwa, oraz 0 ile prawa obywateli i ich prawnie uznanych związków do swobodnego użytkowania ziemi, wód, minerałów i innych skarbów przyrody - mogą, ze względów publicznych, doznać ograniczenia. Ziemia, jako jeden z najważniejszych czynników bytu narodu 1 Państwa, nie może być przedmiotem nieograniczonego obrotu. Ustawy określą przysługujące Państwu prawo przymusowego wykupu ziemi, oraz regulowania obrotu ziemią, przy uwzględnieniu zasady, że ustrój rolny Rzeczypospolitej Polskiej ma się opierać na gospodarstwach rolnych, zdolnych do prawidłowej wytwórczości i stanowiących osobistą własność. Artykuł 109. Każdy obywatel ma prawo zachowania swej narodowości i pielęgnowania swojej mowy i właściwości narodowych. Osobne ustawy państwowe zabezpieczą mniejszościom w Państwie Polskiem pełny i swobodny rozwój ich właściwości narodowościowych przy pomocy autonomicznych związków mniejszości o charakterze publiczno-prawnym w obrębie związków samorządu powszechnego. Państwo będzie miało w stosunku do ich działalności prawo kontroli oraz uzupełnienia w razie potrzeby ich środków finansowych. Artykuł 110. Obywatele polscy, należący do mniejszości narodowościowych, wyznaniowych lub językowych, mają równe z innymi obywatelami prawo zakładania, nadzoru i zawiadywania swoim własnym kosztem zakładów dobroczynnych, religijnych i społecznych, szkół i innych zakładów wychowawczych, oraz używania w nich swobodnie swej mowy i wykonywania przepisów swej religji. 88 Artykuł 111. Wszystkim obywatelom poręcza się wolność sumienia i wyznania. Żaden obywatel nie może być z powodu swego wyznania i przekonań religijnych ograniczony w prawach, przysługujących innym obywatelom. Wszyscy mieszkańcy Państwa Polskiego mają prawo wolnego wyznawania zarówno publicznie jak prywatnie swej wiary i wykonywania przepisów swej religji lub obrządku, o ile to nie sprzeciwia się porządkowi publicznemu ani obyczajności publicznej. Artykuł 112. Wolności wyznania nie wolno używać w sposób, przeciwny ustawom. Nikt nie może uchylać się od spełnienia obowiązków publicznych z powodu swoich wierzeń religijnych. Nikt nie może być zmuszony do udziału w czynnościach lub obrzędach religijnych, o ile nie podlega władzy rodzicielskiej lub opiekuńczej. Artykuł 113. Każdy związek religijny, uznany przez Państwo, ma prawo urządzać zbiorowe i publiczne nabożeństwa, może samodzielnie prowadzić swe sprawy wewnętrzne, może posiadać i nabywać majątek ruchomy i nieruchomy, zarządzać nim i rozporządzać, pozostaje w posiadaniu i używaniu swoich fundacji i funduszów, tudzież zakładów dla celów wyznaniowych, naukowych i dobroczynnych. Żaden związek religijny jednak nie może stawać w sprzeczności z ustawami państwa. Artykuł 114. Wyznanie rzymsko-katolickie, będące religją przeważającej większości narodu, zajmuje w Państwie naczelne stanowisko wśród równouprawnionych wyznań. Kościół Rzymsko-Katołicki rządzi się własnemi prawami. Stosunek Państwa do Kościoła będzie określony na podstawie układu ze Stolicą Apostolską, który podlega ratyfikacji przez Sejm. Artykuł 115. Kościoły mniejszości religijnych i inne prawnie uznane związki religijne rządzą się same własnemi ustawami, których uznania Państwo nie odmówi, o ile nic zawierają postanowień, sprzecznych z prawem. Stosunek Państwa do tych Kościołów i wyznań będzie ustalany w drodze ustawowej po porozumieniu się z ich prawnemi reprezentacjami. Artykuł 116. Uznanie nowego lub dotąd prawnie nieuznanego wyznania nie będzie odmówione związkom religijnym, których urządzenia, nauka i ustrój nie są przeciwne porządkowi publicznemu ani obyczajności publicznej. Artykuł 1 1 7. Badania naukowe i ogłaszanie ich wyników są wolne. Każdy obywatel ma prawo nauczać, założyć szkołę lub zakład wychowawczy i kierować niemi, skoro uczyni zadość warunkom, w ustawie przepisanym, w zakresie kwalifikacji nauczycieli, bezpieczeństwa powierzonych mu dzieci i lojalnego stosunku do Państwa. Wszystiue szkoiy i zakłady wychowawcze, zarówno publiczne jak i prywatne, podlegają nadzorowi władz państwowych w zakresie, przez ustawy określonym. Artykuł 118. W zakresie szkoły powszechnej nauka jest obowiązkową dla wszystkich obywateli Państwa. Czas, zakres i sposób pobierania tej nauki określi ustawa. Artykuł 120 W każdym zakładzie naukowym, którego program obejmuje kształcenie młodzieży poniżej lal 18, utrzymywanym w całości lub w części przez Państwo lub ciała samorządowe, jest nauka religji dla 90 wszystkich uczniów obowiązkową. Kierownictwo i nadzór nauki reli-gji w szkołach należy do właściwego związku religijnego z zastrzeżeniem naczelnego prawa nadzoru dla państwowych władz szkolnych. 13. PRZEMÓWIENIE PREZYDENTA RZECZYPOSPOLITEJ z dnia 30 listopada 1939 r. (Monitor Polski, Nr 271-276 z 9 grudnia 1939 r.J „Obywatele Rzeczypospolitej! Na wniosek Rządu rozwiązałem Sejm i Senat. W wykonaniu przepisów art. 32 Konstytucji kwietniowej zarządziłem dzisiaj nowe wybory z tym, że na czas działania siły wyższej termin odbycia głosowania ulegnie z konieczności zawieszeniu, że zatem odbędzie sie ono po zwycięskiej wojnie i zawarciu pokoju. Wybory przeprowadzone zostaną wtedy na podstawie demokratycznej ordynacji wyborczej, w taki sposób, aby Naród, w niczym nie krępowanym głosowaniu mógł ustalić podstawy rządzenia, które pogodzić winny zasadę sprawnie działającego rządu z należytymi uprawnieniami przedstawicielstwa narodowego. Zarówno ja, Prezydent Rzeczypospolitej, jak Rząd, korzystający przejściowo z serdecznej gościny sprzymierzonej Francji, uważamy się tedy za mandatariuszy kraju, na okres wojny, której losy niosą Wam tyle niezasłużonych cierpień i upokorzeń. W ramach Konstytucji kwietniowej postanowiłem te jej przepisy, które uprawniają mnie do samodzielnego działania wykonywać w ścisłym porozumieniu z Prezesem Rady Ministrów. Postanowienie to zamierzam nietylko wykonywać osobiście, lecz tę moją wolę przekazałem również gen. Kazimierzowi Sosnkowskie-mu, wyznaczonemu przezemnie na następcę Prezydenta Rzeczypospolitej, w razie opróżnienia się urzędu Prezydenta przed zawarciem pokoju. Pragnąc, by opinia publiczna znalazła już teraz wyraz, o ile możności, jak najbardziej wszechstronny, zamierzam wkrótce powołać 91 do życia Radę Narodowa, jako ciało opiniodawcze, które składać się będzie z najgodniejszych obywateli, znajdujących się na Zachodzie i reprezentujących wszystkie kierunki myśli politycznej. Rada ta powołana będzie do omawiania najważniejszych zagadnień państwowych. Mam niepłonną nadzieję, że nadal będziemy korzystać z autorytetu moralnego Prezydenta Ignacego Paderewskiego, wielkiego patrioty, otoczonego miłością i szacunkiem wszystkich Polaków. Największe znaczenie przywiązywać będziemy wszyscy do Waszych głosów, nadchodzących z kraju, starając się stosować wszystkie nasze poczynania do tego, co według naszego najlepszego rozumienia, tak utrudnionego przez ciężkie warunki łączności - Waszą jest wolą i Waszym jest życzeniem. Liczyć się będę z Waszymi uczuciami i myślami Waszymi więcej, niż gdybym rezydował na Zamku w Warszawie, wybrany przez Was w wolnym głosowaniu. Gdy mówię w „Warszawie „ to wspólnie z Wami boleję nad zniszczeniem naszej ukochanej nieśmiertelną chwałą opromienionej stolicy, do której herbu weszły oto po wieczne czasy barwy Virtuti Mili-tari, oraz dewiza „Honor i Ojczyzna". Wiemy już dzisiaj. Warszawo, ile poniosłaś ofiar, ile z Ciebie leży w gruzach, ile przeniosłaś i przenosisz bólu i upokorzeń. Ale obrona Twoja, która imię Polski wyniosła na szczyty bohaterstwa nie poszła na marne. Oczy nas wszystkich z grozą, ale z jakąż dumą patrzyły na Ciebie. Imię Twoje powtarzały usta świata całego. Do ogromnego skarbu moralnego którym obecnie dysponuje cały naród wniosłaś wkład najwspanialszy. Umożliwiłaś nam ponadto udaremnienie nieprzyjacielowi dywersji, skierowanej przeciwko ciągłości istnienia naszego państwa przez to, że nim wraża przemoc wkroczyła w Twoje mury zdążyliśmy utworzyć we Francji prawowity Rząd Rzeczypospolitej, zdolny do prowadzenia nadal wojny koalicyjnej w wykonaniu naszych przymierzy. Odbudujemy Cię, Warszawo, wspanialszą niż byłaś, bo na miarę Twego poświęcenia. Chylimy również czoła przed nieugiętą postawą i bohaterską obroną załóg Modlina, Westerplatte, Helu, Lwowa, i setkami innych redut wolności, rozsianych po całym kraju. Wszystko co jest w naszej mocy uczynimy, aby już teraz Polsce całej przyjść z jaknajbardziej wydajną pomocą, by już teraz choć w części ulżyć Waszym cierpieniom i nędzy. Ślubujemy, że uczynimy wszystko, aby tę wojnę ramię przy ramieniu z sprzymierzonymi z nami wielkimi i szlachetnymi narodami Francji i Anglii doprowadzić do zwycięskiego końca - wojnę, która 92 narzucona nam została przy pogwałceniu podstawowych zasad, praw i obyczajów cywilizowanych narodów, a od której wyniku zależy nie tylko nasz byt niepodległy, ale najświętsze dobra ludzkości. W tym celu tworzymy we Francji i w Wielkiej Brytanii Armię lądową i powietrzną pod dowództwem Generała Władysława Sikor-skiego. Naczelnego Wodza i Generalnego Inspektora Sił Zbrojnych -a nasza Marynarka Wojenna, której przebicie się przez pierścień wroga stanowi jedną z naj świetniej szych epopei morza -już zdobywa świeżą sławę przy boku sprzymierzonej floty angielskiej. Po zwycięskiej wojnie otworzymy wszyscy razem nową promienną kartę życia Rzeczypospolitej; a więc zapewnimy poszanowanie prawa i wolności jednostki, przeprowadzimy gruntowne reformy społeczne, którcby umożliwiły oparcie potęgi państwa na silnej, możnej i oświeconej warstwie chłopskiej, tak zawsze przywiązanej do ziemi ojczystej, krwią jej obficie zroszonej, a która tak licznie odczuwa dotąd brak własnego zagonu; na wzrastającej stale liczbie patriotycznego robotnika i inteligencji pracującej, tak wytrwale i ofiarnie przechowującej nasz dorobek kulturalny. A wreszcie ułożymy zgodne współżycie wszystkich na ziemi polskiej zamieszkałych obywateii, bez różnicy wyznania i narodowości. Nie dotyczy to oczywiście ludności niemieckiej, gdyż poza wyjątkami, które potrafimy ocenić, będzie ona musiała ustąpić razem z najeźdźcą, który niechaj wie, że za czyny zbrodni, znęcania się i pastwienia nad bezbronnymi będzie indywidualnie karany z całą surowością prawa, choćbyśmy sprawców i wykonawców tych bestialstw mieli wydobywać z pod ziemi. Niemcy i Moskwa nie po raz pierwszy zaprzysięgły zniszczenie Narodu i Państwa polskiego. I tym razem próżne będą ich wysiłki -rozszarpane dziś obszary Rzeczypospolitej nie pozostaną w ręku drapieżców. Polska tak jak w ciągu wieków stanowić będzie nieprzezwyciężoną zaporę nie tylko dla fali zdziczałego germanizmu, który zapragnął wszystkiego dokoła siebie, lecz również przeciwko moskiewskiemu barbarzyństwu, które w takim samym stopniu zagraża naszej zachodniej cywilizacji i etyce chrześcijańskiej. 0 ich obronę, o Honor i Wolność Ojczyzny, o świętą wiarę naszą - o Boga - przeciwko pogaństwu i bezbożnictwu - przyjęliśmy bój. 1 bój ten wygramy." 93 z dnia 18 grudnia 1939 r. do ogółu społeczeństwa w Kraju (Monitor Polski, Nr 277-284 z 19 grudnia 1939 r.j ODEZWA RZĄDU Rodacy! Rząd Wasz, rząd Jedności Narodowej, zwraca się do Was, by przedstawić swe zasady i dążenia. Rząd uznaje za naczelną zasadę, że źródłem władzy w Polsce jest Naród Polski, twórca tysiącletniego Państwa Polskiego i jego wskrzesiciel, Kampania wrześniowa dla wielu przyczyn, które będą wyjaśnione całkowicie, miała przebieg dla Polski tragiczny. Ale bohaterstwo żołnierza polskiego i niezłomna postawa Narodu, są dziś i pozostaną aż do chwili ostatecznych rozstrzygnięć dźwignią życia Polski w pochodzie ku lepszemu jutru. Naród nasz, choć przejściowo pokonany, dowiódł swą bezprzykładną ofiarnością i gotowością bojową, dowodzi dziś heroizmem i nieugiętą siłą ducha wobec szalejącego terroru okupantów, że jest Narodem Wielkim, że godny był zwyciężyć, że godny jest żyć wolny w wolnej ojczyźnie, kształtując sam swe losy Rząd jest tylko narzędziem władzy Narodu i jego zgodnej woli, powołany, by Narodowi służyć. Wykluczony jest na przyszłość tryb rządów jednostki, rząd nieodpowiedzialny i niekontrolowany. W myśl zgodnego pojmowania sprawy przez Pana Prezydenta Rzeczypospolitej i przez Rząd, każde postanowienie w sprawach ważnych zapada w ścisłym porozumieniu Pana Prezydenta z Rządem. Rząd uznaje za naczelne swoje zadanie, przez najwydatniejszy udział Polski i jej armii w wojnie, wyzwolić ziemie Rzeczypospolitej z wrogiej okupacji i zapewnić Polsce, obok bezpośredniego i rozległego dostępu do morza, granice, dające rękojmię trwałego bezpieczeństwa. Polska uczestniczy w wojnie jako sojuszniczka Francji i Wielkiej Brytanii, na zasadzie pełnej równorzędności państwowej i niezłomnej wierności oraz ścisłej współpracy i porozumienia, zarówno w prowadzeniu wojny i ustaleniu jej celów, jak i w zawieraniu pokoju. Wojsko suwerennego Państwa Polskiego walczy na prawach pełnej równorzędności z wojskami sprzymierzonymi. Stanowisko kraju w dobie wojny jest doniosłym czynnikiem w dążeniu do zwycięstwa. Społeczeństwo polskie już przez pełne wymowy 94 wobec całego świata bohaterskie znaczenie cierpień i prześladowań, oddaje niespożyte usługi sprawie narodowej. Rok 1939 znaczy w dziejach Europy największą klęską Słowiańszczyzny zachodniej na przestrzeni tysiącletniej walki z zalewem germańskim. Wszystkie swoje postępy w odwiecznym pochodzie na wschód Niemcy, zawdzięczali przedewszystkim zręcznemu wyzyskaniu sporów, jakie toczyli między sobą krótkowzroczni Słowianie. Polska świadoma swej przodującej misji w walce z parciem Niemczyzny na wschód, wskazuje na potrzebę wysnucia należytych wniosków z gorzkiej nauki dziejów. W ramach nowej organizacji politycznej Europy środkowo-wschodniej jedną z głównych podstaw stać się musi solidarny zespół państw słowiańskich. Nowa organizacja tej części Europy powinna stworzyć między Bałtykiem, Morzem Czarnym i Adriatykiem, zwarte i zgodne współdziałanie państw, odpierać napór Niemiec na wschód i oddzielić Niemcy od Rosji. Zmierzając do takiej budowy, Polska zgodna jest ze Sprzymierzonymi w dążeniu do mocnej i trwałej równowagi, chroniącej Europę przed nowymi wstrząsami. Nie przesądzając w niczym przyszłego ustroju politycznego, społecznego i gospodarczego państwa, o którym zadecyduje kraj po odzyskaniu niepodległości, Rząd stwierdza: Polska będzie państwem stojącym nadal na gruncie kultury i zasad chrześcijańskich. Polska będzie państwem demokratycznym, opartym o najszersze warstwy Narodu, Swoboda jednostki i prawa obywatelskie zespolą się w niej w zapewnieniu rządów sprawnych, odpowiedzialnych i kontrolowanych przez rzetelne przedstawicielstwo narodowe, wybrane w uczciwych wyborach, dokonanych na podstawie demokratycznej ordynacji wyborczej. W stosunkach społeczno-gospodarczych Polska urzeczywistni zasadę sprawiedliwości, prawo wszystkich do pracy, ze szczególnym uwzględnieniem praw rzesz pracujących na ziemi i do warsztatów pracy. Mniejszościom narodowym, które wraz z Narodem Polskim wzięty udział w walce i pozostały wierne Państwu Polskiemu, Polska zapewni sprawiedliwość, swobodny rozwój narodowy i kulturalny, oraz opiekę prawa. Wpatrzony w teraźniejszość i w przyszłość Rząd pozostawia Narodowi osąd nieszczęsnego ostatniego okresu przeszłości, zapewniając, że ze swej strony pragnie uczynić wszystko, ażeby raz na zawsze uniemożliwić nawrót do Łych stosunków, które doprowadziły Polskę na skraj przepaści. 95 Oto jest droga, którą idziemy, wierząc, że musi ona nas doprowadzić do całkowitego wyzwolenia Ojczyzny i odrodzenia się Rzeczypospolitej, wielkiej nietylko obszarem i liczbą obywateli, ale i potęgą ducha. W ręce wyzwolonego Narodu pragniemy złożyć władzę. Nie użyjemy jej inaczej, jak w jego służbie. Pragniemy z czystym sumieniem stanąć przed jego sądem. Uczynimy wszystko, by zasłużyć na Wasze zaufanie. Tak nam dopomóż Bóg! Prezes Rady Ministrów: (-) Sikorski 15. DEKLARACJA RZĄDOWA z dnia 24 lutego 1942 r. (Dziennik Ustaw RP, Nr 8 z dnia 9 sierpnia 1943 r., część II) UCHWAŁA RADY MINISTRÓW z dnia 21 lipca 1943 r. Na wniosek Ministra Sprawiedliwości Rada Ministrów w dniu 21 lipca 1943 r, powzięła następującą uchwałę: I. Rada Ministrów stwierdza zgodnie ze stanowiskiem zajętym przez Krajową Reprezentację Polityczną, że deklaracja rządowa, przedstawiona przez prezesa Rady Ministrów Generała Władysława Sikorskiego Radzie Narodowej w dniu 24 lutego 1942 r. pozostaje w dalszym ciągu w pełni podstawą polityczną Rządu Jedności Narodowej. II. Uchwała powyższa wejdzie jako część składowa do expose Prezesa Rady Ministrów w Radzie Narodowej w dniu 27 lipca 1943 r. III. Pan Minister Sprawiedliwości opublikuje powyższą uchwałę w Dzienniku Ustaw z pełnym tekstem deklaracji z 24 lutego 1942 r. oraz oświadczeniem Prezesa Rady Ministrów z dnia 14 lipca 1943 r. 96 DEKLARACJA RZĄDOWA Z DNIA 24 LUTEGO 1942 R. I. Rząd Jedności Narodowej, powołany legalnie przez Prezydenta R.P. stanowi wraz z nim o ciągłości konstytucyjnej państwa i jest pełnoprawną władzą wykonawczą Państwa Polskiego. A uważając się za narzędzie woli ogółu obywateli Rzeczypospolitej oraz mając na celu jedynie Jej dobro, stwierdza: 1. Naczelnym zadaniem Rządu R.P. jest wyzwolenie Ojczyzny i uzyskanie należnego Jej miejsca w rodzinie wolnych narodów. Dąży on do tego celu przez najwydatniejszy udział wojenny Polski i Jej Siły Zbrojnej w obozie walczącej demokracji oraz przez zapewnienie Polsce, obok bezpośredniego i rozległego dostępu do morza, granic, dających pełną rękojmię bezpieczeństwa i dobrobytu Rzeczypospolitej 2. Rząd R.P, biorąc czynny udział w pracach nad przygotowaniem powojennego porządku światowego, kieruje się zasadą, że musi on zapewnić trwały i sprawiedliwy pokój. Oparty na wzajemnej współpracy wolnych narodów i na uprawnieniu każdego z nich do swobodnego bytu, ochraniany on być powinien zorganizowaną siłą, pozostającą w służbie prawa. Bloki federacyjne narodów, stworzone racjonalnie i celowo na terenie Europy, wprowadzą i zabezpieczą nowy porządek oraz uchronią świat przed niebezpieczeństwem wojny. Rząd domagać się będzie zupełnego i skutecznego, wykluczającego na przyszłość agresję, rozbrojenia napastników oraz surowego ukarania winnych obecnej wojny, Niemiec i ich sojuszników. Za wyrządzone przez siebie krzywdy, za dokonane zbrodnie i zniszczenia, ponieść oni muszą zasłużoną karę, dając równocześnie poszkodowanym całkowite zadośćuczynienie materialne i moralne. Jest to nakaz elementarnej sprawiedliwości dziejowej, która panować musi w stosunkach międzynarodowych. II. O przyszłym ustroju politycznym i gospodarczym Państwa Polskiego zadecyduje ostatecznie Sejm Wolnej Polski, w którego ręce Rząd odda wiadzę ustawodawczą bezzwłocznie po zakończeniu działań wojennych. Dziś jednak, kiedy zbliża się chwila decydowania o powojennej organizacji świata i Europy, a kiedy opinia międzynarodowa chce wiedzieć jaka będzie przyszła Polska, by na tym oprzeć swoje do Niej zaufanie, Rząd Jedności Narodowej stwierdza: 97 1. Polska stać będzie na gruncie kultury i zasad chrześcijańskich. 2. Polska będzie państwem demokratycznym republikańskim, przestrzegającym ściśle zasady rządów prawnych, odpowiedzialnych przed rzetelnym przedstawicielem narodowym, reprezentującym w pełni wolę całego społeczeństwa i wybranym w powszechnym, równym, bezpośrednim i tajnym głosowaniu. Naród połski odcina się bezwzględnie od wszelkich, sprzecznych z zasadami demokratycznymi totalitarnych systemów rządzenia i jakiejkolwiek formy dyktatur. 3. Polska zapewni poszanowanie wolności i praw obywatelskich wszystkim wiernym Rzeczypospolitej obywatelom, bez względu na różnice narodowości, wyznania i rasy. Mniejszościom narodowym spełniającym swoje obowiązki obywatelskie wobec Państwa, Polska zapewni przy równych obowiązkach równe prawa oraz da im możność swobodnego rozwoju politycznego, kulturalnego i społecznego. Wolność wyznania, sumienia i słowa, stowarzyszania i zgromadzania się będzie wszystkim w pełni zapewniona. Wymiar sprawiedliwości będzie niezależny od jakichkolwiek wpływów administracji państwowej. 4. Polska powojenna dążyć będzie do zagwarantowania całej swojej ludności zatrudnienia i godziwego zarobku, usuwając w ten sposób ze swych ziem klęskę bezrobocia. Każdy obywatel mieć będzie prawo do pracy i obowiązek pracy przy zachowaniu swobody wyboru zatrudnienia. Całość gospodarki narodowej prowadzona będzie w myśl powyższego założenia i podporządkowana zostanie ogólnym wytycznym, zgodnie z koniecznością planowej odbudowy zniszczeń wojennych, uprzemysłowienia Kraju oraz wydobycia wszystkich sił wytwórczych, nieodzownych dla pomyślności ogółu obywateli. Racjonalna reforma rolna, gwarantując masom włościańskim dalszy sprawiedliwy podział ziem, stworzyć powinna, poza nielicznymi gospodarstwami wzorowymi i doświadczalnymi, niewielkie, obsługiwane w zasadzie przez rodziny właścicieli, lecz samodzielne warsztaty rolne, opłacalne i posiadające zdolność produkcyjną. Opierając się na tych założeniach prawno-politycznych i społeczno-gospodarczych podniesiemy poziom bytu mas pracujących - włościan, robotników i inteligencji - zapewniając im współudział należyty w rozwoju własnej kultury narodowej. 5. Naród polski poczyni wszelkie wysiłki, ażeby w jak najkrótszym czasie podnieść ogólny stan gospodarczy Polski, opóźniony w swym rozwoju z powodów politycznych w czasie zaborów i cofnięty w okresie okupacji, do stanu narodów zachodnioeuropejskich, pragnąc w dziedzinie tej współpracować z innymi narodami demokratycznymi. 98 6. Ofiarny patriotyzm i zdrowy zmysł polityczny, którego tyle dowodów składa nasz naród w tej wojnie, nakazuje oprzeć całość życia publicznego w Polsce na inicjatywie i działalności samego społeczeństwa, a w szczególności pozostawić jak największy zakres spraw życia publicznego do swobodnego rozstrzygania i załatwiania samorządom terytorialnym, gospodarczym i zawodowym. 7. Polska mieć będzie silną i sprężystą władzę wykonawczą, zdolną do działań szybkich i stanowczych, celem uprzedzenia wrogich wobec Polski zamierzeń, oraz skupiającą całą energię narodu w chwilach niebezpieczeństwa. Rozdział czwarty: Autonomia Śląska (1920 - 1945) USTAWA KONSTYTUCYJNA z dnia 15 lipca 1920 r. zawierająca Statut Organiczny Województwa Śląskiego (Dziennik Ustaw RP, Nr 73 z U sierpnia 1920 >:, poz. 497) I. Przepisy ogólne Art. 1. Województwo Śląskie będzie obejmowało wszystkie ziemie śląskie przyznane Polsce, czy to ze Śląska Cieszyńskiego, czy też na mocy art. 88 Traktatu Wersalskiego z Niemcami z 28 czerwca 1919 r. (Dz. Ustaw z 26 kwietnia 1920 r. N^ 35 poz. 200). Województwo śląskie będzie nieodłączalną częścią składową Rzeczypospolitej Polskiej i będzie posiadało prawa samorządne stosownie do przepisów niniejszego statutu organicznego. Art. 2. Dotychczasowe prawa i rozporządzenia, obowiązujące w dniu wejścia w życie niniejszego statutu w granicach Śląska, pozostają w mocy nadal, o ile nie zostaną zmienione zgodnie z przepisami tego statutu. Art. 3. Wszyscy mieszkańcy Województwa Śląskiego, posiadający prawa obywatelstwa Rzeczypospolitej Polskiej, są równouprawnieni, a wszelkie prawa wyjątkowe zostają zniesione z chwilą wejścia w życie niniejszego statutu. II. Kompetencja ustawodawsta i samorządu śląskiego. Art. 4. Dla ustawodawstwa Sejmu Śląskiego są zastrzeżone sprawy następujące: 1) ustawodawstwo o używaniu języka polskiego i niemieckiego w służbie zewnętrznej wszelkich cywilnych władz i urzędów na obszarze Śląska, 100 2) ustawodawstwo o ustroju śląskich władz administracyjnych i o samorządzie powiatowym i gminnym, tudzież podział administracyjny Śląska, 3) ustawodawstwo sanitarne w zakresie hygieny publicznej i samorządowych urządzeń sanitarnych z wyjątkiem przepisów o zwalczaniu chorób zaraźliwych i zaraz zwierzęcych, 4) ustawodawstwo o organizacji sił policyjnych i żandarmerji, 5) ustawodawstwo o policji budowlanej, ogniowej, drogowej i o utrzymywaniu dróg lądowych, 6) ustawodawstwo w zakresie szkolnictwa ogólnokształcącego oraz zawodowego wszelkich typów i stopni, 7) ustawodawstwo w sprawach wyznaniowych z wykluczeniem spraw kościelnych, wchodzących w zakres polityki zagranicznej (Con-cordat), 8) ustawodawstwo o zaopatrzaniu ubogich i o zwalczaniu żebractwa i włóczęgostwa, 9) ustawodawstwo we wszystkich sprawach, których przedmiotem jest ustawowa organizacja zawodowa rolnicza, organizacja kredytu rolniczego, komasacja gruntów, wytwórczość rolnicza i leśna oraz uprawianie i używanie przeznaczonych na nie obszarów, jako to: leśnictwo, polowanie, rybołóstwo, chów bydła, ochrona pól (policja polowa) i zarządzenia celem tępienia szkodników rolnych i leśnych. 10) ustawodawstwo o meljoracjach rolnych, 11) ustawodawstwo wodne łącznie z ustawodawstwem o budownictwie wodnem, z wyjątkiem ustawodawstwa o sztucznych drogach wodnych, tudzież regulacji rzek żeglownych i granicznych, 12) ustawodawstwo o zaopatrzeniu ludności śląskiej w energję elektryczną dla celów prywatnych i publicznych, 13) ustawodawstwo o kolejach drugo i trzeciorzędnych (lokalnych) oraz o komunikacji elektrycznej i motorowej, 14) ustawy przeciwko lichwie, tudzież ustawodawstwo, zmierzające do ukrócenia spekulacji na każdem polu (spekulacji nieruchomościami, skup towarów, kwestja mieszkaniowa i t, d.), 15) ustawodawstwo w sprawie zakładów użyteczności publicznej względnie w sprawie robót publicznych, dokonanych na koszt skarbu śląskiego, tudzież w sprawie dotowanych ze skarbu śląskiego spółek akcyjnych lub kooperatyw, 16) ustalanie dorocznego budżetu śląskiego i zatwierdzanie zamknięć rachunkowych, zaciąganie pożyczek wojewódzkich, zbywanie, zamiana i obciążanie nieruchomego majątku wojewódzkiego i przyjęcie gwarancji finansowej przez skarb śląski. 101 Sprzedaż publiczna rent i innych obligacji wojewódzkich śląskich może być dokonywana poza granicami Śląska tylko za zezwoleniem Ministerstwa Skarbu, 17) nakładanie podatków, i opłat publicznych śląskich stosownie do przepisów ustawy, przewidzianej w art. 5. Art. 5. Zakres spraw Sejmu Śląskiego w dziedzinie skarbowo-ści, a zwłaszcza stosunek systemu podatkowego śląskiego do systemu podatkowego państwowego i wzajemny stosunek administracji skarbowej państwowej i śląskiej będą ustalone w równobrzmiących ustawach: państwowej i śląskiej. Projekt tych ustaw będzie ułożony przez Radę Ministrów w porozumieniu z Radą Wojewódzką. Do tego czasu obowiązują na terenie Województwa Śląskiego: 1) ustawy o podatkach i opłatach, które obowiązywały na Śląsku dnia 1-go stycznia 1919 roku; 2) ustawy o podatkach i opłatach, wprowadzonych później przez rządy niemiecki, pruski lub czeski i komisje międzysojusznicze o tyle, o ile ich ważność będzie utrzymaną ustawą Sejmu Śląskiego; 3) ustawy o dodatkach do podatków bezpośrednich, uchwalone na potrzeby województwa przez Sejm Śląski, które bez zgody Ministra Skarbu nie będą mogły przekraczać 100%; 4) obowiązywać będą wreszcie i te podatki i opłaty, które zostały jednolicie uregulowane przez ustawy państwowe na całym terenie Rzeczypospolitej, a których moc rozciąga się także na terytorjum Województwa Śląskiego. W wypadku tym podatki te i opłaty wchodzą w miejsce analogicznych podatków i opłat, poprzednio obowiązujących. Sejm Śląski mocen będzie ujednolicić podatki, dotąd pobierane na ziemiach śląskich, i utrzymać te systemy, które w czasie objęcia władzy przez Polskę na tych ziemiach obowiązywały, o ile nie będzie się to sprzeciwiało powyższemu punktowi 4. Dochód z podatków i opłat, pobieranych ze Śląska, wpływać będzie do skarbu śląskiego, który też prowadzi administrację podatkową. Z tych dochodów oddaje skarb śląski na potrzeby ogólnopań-stwowe część, odpowiadającą liczbie mieszkańców i sile podatkowej Śląska, a obliczoną w sposób podany w dodatku. Kwotę należną ustala corocznie Rada Ministrów na podstawie wniosków Rady Wojewódzkiej i publikuje swą decyzję, wraz ze szcze-gółowem uzasadnieniem. Art. 6. We wszystkich sprawach, niezastrzeżonych dla Śląska, jest ustawodawstwo śląskie właściwem, o ile Województwo Śląskie jest wyraźnie wyjętem z pod zakresu działania odnośnej ustawy państwowej. 102 Ustawodawstwo śląskie będzie jednak zawsze uprawnione do wydawania przepisów cywilnych i karnych w sprawach, zastrzeżonych dla ustawodawstwa śląskiego. Art. 7. Ustawodawstwo o ubezpieczeniu socjalnem i zaopatrzeniu inwalidów wojennych, tudzież wdów i sierot wojennych jest rzeczą Sejmu Śląskiego tak długo, dopóki ustawodawstwo państwowe nie zapewni klasie robotniczej, względnie inwalidom, wdowom i sierotom wojennym w całej Rzeczypospolitej Polskiej lepszego lub przynajmniej takiego samego zaopatrzenia, co ustawy na Śląsku obowiązujące. Art. 8. Zgody Sejmu Śląskiego będzie wymagało: 1) wszelkie ograniczanie ilościowe wytwórczości przedsiębiorstw śląskich w dziedzinie produkcji węgla, hutnictwa, wyrobów chemicznych, cementu i innych gałęzi produkcji, zatrudniających na Śląsku co-najmniej tylu robotników, co odpowiednie przedsiębiorstwa w innych dzielnicach Polski razem wziętych; 2) wprowadzanie podatków od produkcji lub monopoli na węgiel, wyroby hutnicze, wyroby chemiczne, cement i inne gałęzie produkcji, zatrudniające na Śląsku conajmniej tylu robotników, co odpowiednie przedsiębiorstwa w innych dzielnicach Polski razem wziętych. Podatek handlowy lub podatek konsumpcyjny nie będzie uważany za podatek od produkcji. Art. 9. Wprowadzenie waluty polskiej, jako jedynego prawnego środka płatniczego w Województwie Śląskiem, nastąpi w drodze porozumienia się Ministerstwa Skarbu z Radą Wojewódzką. W powyższy sposób zostanie ustalony sposób przejścia na walutę polską, przyczem będą obowiązywały przepisy art. 10. Art. 10. Znaki pieniężne w walucie niemieckiej, znajdujące się w posiadaniu ludności Województwa Śląskiego, nie będą poddane przymusowemu wykupowi na rzecz Skarbu Państwa, będą natomiast traktowane na równi z innemi walutami zagranicznymi, i jako takie dopuszczone do tranzakcji bankowych i giełdowych. Przepisy art. 2 ustawy z dn. 20 listopada 1919 r. o walucie w obrębie b. dzielnicy pruskiej, według którego wszystkie zobowiązania w markach niemieckich winny być uiszczone markami polskiemi w równej nominalnej sumie, nie znajdą w Województwie Śląskim zastosowania. Art. 11. Połączenie administracji kolejowej na terenie Województwa Śląskiego z administracją kolejową państwową będzie przeprowadzone stopniowo w porozumieniu Rządu Rzeczypospolitej z Radą Wojewódzką, względnie z Tymczasową Radą Wojewódzką. Art. 12. Na własność skarbu śląskiego przechodzi położona w obrębie Województwa Śląskiego własność b. prowincjonalnego związku 103 komunalnego śląskiego, a względnie funduszy i zakładów, pozostających pod zwierzchnim zarządem Sejmu i Wydziału Prowincjonalnego we Wrocławiu, tudzież własność b. funduszu krajowego śląskiego i innych funduszów i zakładów, pozostających pod zwierzchnim zarządem Sejmu Krajowego i Wydziału Krajowego w Opawie. III. O Sejmie i ustawodawstwie śląskiem. Art. 13. Pierwszy Sejm Śląski będzie wybrany w głosowaniu powszechnem, bezpo^redniem, równem, tajnem i stosunkowem. Na każdych 25.000 mieszkańców będzie przypadał jeden poseł. Podział na okręgi wyborcze ustali Rada Ministrów na wniosek Tymczasowej Rady Wojewódzkiej. Wybory do Sejmu Śląskiego muszą się odbyć najdalej w ciągu 80 dni od chwili objęcia kraju przez władze polskie. Wybory będą się odbywały według ordynacji wyborczej, obowiązującej przy wyborach do Sejmu Rzeczypospolitej Polskiej, z tem zastrzeżeniem, że prawo wyborcze czynne przysługuje każdej osobie, posiadającej obywatelstwo polskie i zamieszkałej na Śląsku w dniu objęcia kraju przez władze polskie. Gdyby ze względu na odrębne stosunki Śląska niektóre przepisy tej ordynacji nie mogły znaleźć zastosowania - zastąpi je Rada Ministrów na wniosek Tymczasowej Rady Wojewódzkiej innemi przepisami. Art. 14. Sejm Śląski uchwali ustawę o wewnętrznym ustroju Województwa Śląskiego. Ustawa ta określi szczegółowo skład Śląskiego Sejmu Wojewódzkiego, ordynację wyborczą i prawo wyborcze do tegoż Sejmu, sposób uchwalania i ogłaszania ustaw śląskich, ewentualnie zaprowadzenie referendum ludowego, prawo sejmu do wykonywania kontroli nad działalnością Rady Wojewódzkiej, zwłaszcza zaś prawo Sejmu do zwracania się z interpelacjami do wojewody i do Rady Wojewódzkiej, prawo sejmu do urządzenia ankiet lub do delegowania specjalnych komisji w obrębie ustawodawstwa śląskiego i administracji śląskiej, czas trwania mandatu wybieralnych członków Rady Wojewódzkiej, zakres działania i ustrój izby obrachunkowej śląskiej i inne ważniejsze kwe-stje ustroju Sejmu Śląskiego, Rady Wojewódzkiej i jej departamentów administracyjnych, śląskiego urzędu wojewódzkiego i innych urządzeń śląskich. Art. 15. Ustawa o wewnętrznym ustroju Województwa Śląskiego będzie opublikowana w Dzienniku Ustaw Rzeczypospolitej i w Dzienniku Ustaw Śląskich po podpisaniu jej przez Naczelnika Państwa. Naczelnik 104 Państwa może odmówić swego podpisu, gdyby ustawa ta naruszała przepisy niniejszego statutu. Decyzja Naczelnika Państwa winna nastąpić w ciągu 45 dni od dnia wręczenia Mu ustawy. Zmiana ogłoszonej w ten sposób ustawy o wewnętrznym ustroju Województwa Śląskiego może nastąpić tylko z zachowaniem warunków, w niniejszym artykule wyszczególnionych. Art. 16. Sejm sprawdza ważność wyborów niezaprotestowa-nych. O ważności wyborów zaprotestowanych rozstrzyga sąd, wyznaczony przez ustawę śląską, względnie co do pierwszego Sejmu Śląskiego - przez Sejm Śląski. Art. 17. Członkowie Sejmu Śląskiego korzystają z takich samych praw nietykalności poselskiej, co posłowie do Sejmu Rzeczypospolitej Polskiej. Art. 18. Posłowie otrzymują djety w wysokości, określonej uchwałą Sejmu, Oprócz tego przysługuje irn prawo bezpłatnego przejazdu na kolejach, w obrębie Śląska położonych. Art. 19. Nikt nie może być pociągnięty do odpowiedzialności za zgodne z prawdą sprawozdanie z jawnego posiedzenia Sejmu. Art. 20. Sejm wybiera ze swego grona Marszałka i jego zastępców. Regulamin sejmowy określi prawa i obowiązki Marszałka, liczbę wicemarszałków i sekretarzy, rodzaj i ilość komisji sejmowych, tudzież sposób i porządek obrad sejmowych. Art. 21. Naczelnik Państwa zwołuje, odracza i zamyka Sejm Śląski. Sejm winien być zwołany na pierwsze posiedzenie w trzeci wtorek po dniu wyborów i corocznie we wrześniu na sesję zwyczajną. Sesja ta nie może być ani odroczoną, ani zamkniętą przed uchwaleniem budżetu. Naczelnik Państwa może zwołać Sejm Śląski w każdym czasie na sesję nadzwyczajną, winien zaś to uczynić na żądanie Rady Wojewódzkiej w ciągu dwuch tygodni. Art. 22. Ustawa o wewnętrznym ustroju Województwa Śląskiego określi okres wyborczy do Sejmu Śląskiego. Okres ten nic może trwać dłużej niż lat 5, licząc od dnia otwarcia Sejmu. Naczelnik Państwa może rozwiązać Sejm tym jednak winien równocześnie zarządzić nowe szą odbyć w ciągu 75 dni od dnia rozwiązania. Art. 23. Inicjatywa ustawodawcza w Sej: guje wojewodzie z upoważnienia Rządu Rzeczypi jewódzkiej i posłom sejmowym stosownie do przep. mowego. 105 Wojewodzie, zastępcy wojewody, członkom Rady Wojewódzkiej oraz wydelegowanym przez wymienionych, urzędnikom przysługuje prawo przemawiania w Sejmie poza koleją zapisanych mówców. To samo prawo przysługuje Ministrom Rzeczypospolitej. Ustawy śląskie nie mogą naruszać niniejszego statutu, praw obywatelskich, zagwarantowanych w ustawie konstytucyjnej Rzeczypospolitej Polskiej, przepisów traktatów międzynarodowych, obowiązujących w Rzeczypospolitej Polskiej, ani też przepisów innych ustaw państwowych, obowiązujących w dziedzinie, nie zastrzeżonej dla ustawodawstwa śląskiego. IV. Władze administracyjne Województwa Śląskiego. Art. 24. Naczelnemi organami administracji Województwa Śląskiego są: wojewoda i Rada Wojewódzka. Art. 25. Rada Wojewódzka składa się z wojewody śląskiego, z tegoż zastępcy i 5 członków, wybranych w głosowaniu stosunkowem przez Sejm Śląski. Przepisy o sposobie wyboru tych członków uchwali Sejm Śląski. Wojewodę i jego zastępcę mianuje Naczelnik Państwa na wniosek Rady Ministrów. Naczelnik Państwa może na wniosek Rady Ministrów zwolnić z urzędu wojewodę i jego zastępcę z prawem do emerytury. Art. 26. O ile ustawy państwowe lub śląskie stosownie do swych kompetencji nic innego nie przepiszą, łączy wojewoda w sobie zakres praw naczelnego prezesa Regencji, a względnie prezydenta kraju. Wojewoda mianuje, odwołuje i przenosi wszystkich niższych i średnich urzędników podlegających mu władz państwowych na Śląsku oraz przedstawia Naczelnikowi Państwa przez Prezydenta Ministrów, a względnie odpowiednim Ministrom, nominację lub odwołanie wyższych urzędników tych władz. Art. 27. Rada Wojewódzka korzysta z praw, ustawną niniejszą i poźniejszemi ustawami państwowemi lub śląskiemi jej nadanych, tudzież z praw, nadanych ustawami pruskiemi Radzie Prowincjonalnej, względnie Wydziałowi Prowincjonalnemu, a względnie z praw, nadanych statutem krajowym lub innemi ustawami austrjackiemi Wydziałowi Krajowemu. Art. 28. O ile ustawy śląskie nic innego nie przepiszą, zastępuje Rada Wojewódzka w całym zakresie ustawodawstwa śląskiego organ, przewidziany dotychczas przez prawodawstwo dla zatwierdzenia rozporządzeń naczelnego prezesa lub prezesa Regencji. 106 Art. 29. Aż do wydania ustaw przez Sejm Śląski wyda Rada Wojewódzka za zgodą wojewody przejściowe przepisy o używaniu języka polskiego we władzach i urzędach, szkołach i t. d. Art. 30. Rada Wojewódzka pełni aż do innego uregulowania sprawy ustawą lub w drodze, przewidzianej w art. 39, funkcje wydziału Regencji; o ileby była sądem administracyjnym, wystarcza obecność 4-ech członków Rady i sędziego, zamianowanego przez Naczelnika Państwa. W wypadku tym wojewoda i jego zastępca nie biorą udziału w Radzie. Art. 31. Radę Wojewódzką zwołuje wojewoda, musi ją zaś zwołać na żądanie trzech członków Rady. Rada rozstrzyga większością głosów w obecności conajmniej trzech członków, nie licząc atoli wojewody, względnie tegoż zastępcy. Art. 32. Wojewodzie przysługuje prawo do zawieszania uchwał Rady, sprzeciwiających się ustawom lub przekraczających zakres działania Rady. W wypadkach takich oddaje wojewoda sprawę do rozstrzygnięcia Sądu Najwyższego w Warszawie. Art. 33. Przeznaczonych dla spraw administracji państwowej wyższych urzędników urzędu wojewódzkiego od VIII klasy począwszy mianuje Naczelnik Państwa na wniosek Rady Ministrów po wysłuchaniu wojewody. Urzędników tych przenosi Naczelnik Państwa na wniosek wojewody, może ich zaś w ciągu pierwszych dwuch lat od objęcia kraju przez Polskę na wniosek Rady Wojewódzkiej usunąć z urzędu z prawem do emerytury. Art. 34. Urzędnicy śląscy, nauczyciele i urzędnicy komunalni składają przysięgę służbową według roty i w sposób, przepisany dla urzędników Rzeczypospolitej. Członkowie Rady Wojewódzkiej przysięgają, że będą pełnili obowiązki sumiennie, zgodnie z prawem i w zamiarze służenia Rzeczypospolitej Polskiej. V. Sądy Art. 35. Wszystkie sądy wydają wyroki w imieniu Rzeczypospolitej Polskiej. Art. 36. Minister Sprawiedliwości w porozumieniu z Radą Wojewódzką utworzy sąd apelacyjny dla Województwa Śląskiego, wyznaczy jego siedzibę i wprowadzi w drodze rozporządzenia zmiany niemieckiej 107 ustawy o ustroju sądownictwa i austrjackiej ustawy o organizacji sądów, oraz ustaw wprowadczych do tychże ustaw, potrzebne celem zupełnego odłączenia sądów od Niemiec i przystosowania ich ustroju do ustroju, obowiązującego w Rzeczypospolitej Polskiej. O ile ustawa państwowa nic innego nie przepisze, przysługują: 1) Sądowi apelacyjnemu, oznaczonemu w ust. 1, kompetencja sądu apelacyjnego we Wrocławiu i sądu kameralnego w Berlinie w stosunku do ziem z Śląska Pruskiego oraz sądu apelacyjnego w Krakowie i w Bernie w stosunku do ziem z Śląska Cieszyńskiego; 2) Sądowi Najwyższemu w Warszawie atrybucje sądu Rzeszy Niemieckiej w Lipsku, jako instancji rewizyjnej i zażaleniowej, z wyjątkiem spraw o przestępstwa, których akt oskarżenia nie kwalifikuje jako zbrodnie. W sprawach tych będzie sąd apelacyjny, oznaczony w ustępie 1-ym, właściwą instancją do rozstrzygania zażaleń oraz rewizji, wniesionych przeciwko uchwałom sądów okręgowych, względnie wyrokom, wydanym przez nie jako sądów pierwszej instancji; 3) Sądowi Najwyższemu w Warszawie atrybucje Sądu Najwyższego w Wiedniu, w stosunku do ziem z Śląska Cieszyńskiego. Art. 37. Nadzór nad wszystkiemi sądami zwyczajnemi przysługuje Ministrowi Sprawiedliwości. Art. 38. Mianowanie urzędników wymiaru sprawiedliwości dokonuje się na zasadach, obowiązujących w Rzeczypospolitej Polskiej, a to w pierwszych 5 latach po wysłuchaniu wojewody. Art. 39. Ustawa śląska stanowi w miejsce sądów niemieckich i pruskich, a względnie austrjackich, które nie są sądami zwyczajnemi, sądy administracyjne z właściwością aż do ujednolicenia" danego prawodawstwa dla całej Polski. Celem bezzwłocznego utworzenia śląskiego trybunału administracyjnego wyda Tymczasowa Rada Wojewódzka stosowne przepisy przejściowe. VI. Przepisy końcowe Art. 40. Od chwili przyznania Polsce Śląska Cieszyńskiego aż do objęcia kraju przez Polskę na Górnym Śląsku rządzić będzie na Śląsku Cieszyńskim Komisja Tymczasowa, złożona z komisarza rządowego, z jego zastępcy i z 5 członków, mianowanych przez Radę Ministrów. Komisarza i jego zastępcę mianuje Naczelnik Państwa na wniosek Rady Ministrów. 108 ustawy o ustroju sądownictwa i austrjackiej ustawy o organizacji sądów, oraz ustaw wprowadczych do tychże ustaw, potrzebne celem zupełnego odłączenia sądów od Niemiec i przystosowania ich ustroju do ustroju, obowiązującego w Rzeczypospolitej Polskiej. 0 ile ustawa państwowa nic innego nie przepisze, przysługują: 1) Sądowi apelacyjnemu, oznaczonemu w ust. 1, kompetencja sądu apelacyjnego we Wrocławiu i sądu kameralnego w Berlinie w stosunku do ziem z Śląska Pruskiego oraz sądu apelacyjnego w Krakowie i w Bernie w stosunku do ziem z Śląska Cieszyńskiego; 2) Sądowi Najwyższemu w Warszawie atrybucje sądu Rzeszy Niemieckiej w Lipsku, jako instancji rewizyjnej i zażaleniowej, z wyjątkiem spraw o przestępstwa, których akt oskarżenia nie kwalifikuje jako zbrodnie. W sprawach tych będzie sąd apelacyjny, oznaczony w ustępie 1-ym, właściwą instancją do rozstrzygania zażaleń oraz rewizji, wniesionych przeciwko uchwałom sądów okręgowych, względnie wyrokom, wydanym przez nie jako sądów pierwszej instancji; 3) Sądowi Najwyższemu w Warszawie atrybucje Sądu Najwyższego w Wiedniu, w stosunku do ziem z Śląska Cieszyńskiego. Art. 37. Nadzór nad wszystkiemi sądami zwyczajnemi przysługuje Ministrowi Sprawiedliwości. Art. 38. Mianowanie urzędników wymiaru sprawiedliwości dokonuje się na zasadach, obowiązujących w Rzeczypospolitej Polskiej, a to w pierwszych 5 latach po wysłuchaniu wojewody. Art. 39. Ustawa śląska stanowi w miejsce sądów niemieckich i pruskich, a względnie austrjackich, które nie są sądami zwyczajnemi, sądy administracyjne z właściwością aż do ujednolicenia1 danego prawodawstwa dla całej Polski. Celem bezzwłocznego utworzenia śląskiego trybunału administracyjnego wyda Tymczasowa Rada Wojewódzka stosowne przepisy przejściowe. VI. Przepisy końcowe Art. 40. Od chwili przyznania Polsce Śląska Cieszyńskiego aż do objęcia kraju przez Polskę na Górnym Śląsku rządzić będzie na Śląsku Cieszyńskim Komisja Tymczasowa, złożona z komisarza rządowego, z jego zastępcy i z 5 członków, mianowanych przez Radę Ministrów. Komisarza i jego zastępcę mianuje Naczelnik Państwa na wniosek Rady Ministrów. 108 Od chwili przejęcia władzy na Górnym Śląsku przez Rzeczpospolitą obejmą zarząd administracyjny Województwa Śląskiego zamia-nowani na wniosek Rady Ministrów przez Naczelnika Państwa wojewoda i jego zastępca i Tymczasowa Rada Wojewódzka, złożona z 20 członków, mianowanych przez Radę Ministrów. Z tych 20 członków pochodzić będzie 3/4 z Górnego Śląska, a z 1/4 ze Śląska Cieszyńskiego. Mianowanie nastąpi na wniosek wojewody z uwzględnieniem miejscowych potrzeb administracyjnych, gospodarczych i narodowościowych tak polskich jak i niemieckich. Czynność Tymczasowej Rady Wojewódzkiej ustaje z chwilą ukonstytuowania się Rady Wojewódzkiej, co nastąpić winno najpóźniej w 2 tygodnie po zebraniu się Sejmu Śląskiego. Art. 41. W ciągu pierwszych 10 lat od chwili objęcia Śląska przez Polskę nominacja wszystkich urzędników, których nie mianują lub nie wybierają władze lub instytucje śląskie, nie może nastąpić bez wysłuchania wojewody. Art. 42. Niniejsza ustawa konstytucyjna uchyla wszelkie dotychczasowe przepisy sprzeczne z jej postanowieniami. Art. 43. Wykonanie niniejszej ustawy należy do Prezydenta Ministrów. Art. 44. Ustawa, zmieniająca niniejszą ustawę konstytucyjną, a ograniczająca prawa ustawodawstwa lub samorządu śląskiego (artykuły 1, 4 do 12, 13 do 33, 36 do 42 i 44), wymagać będzie zgody Sejmu Śląskiego. Art. 45. Ustawa niniejsza wchodzi w życie z dniem objęcia Województwa Śląskiego przez Rzeczpospolitą Polską. Dodatek do art. 5. Należy obliczyć corocznie: 1) ludność cywilną Województwa Śląskiego, — a, 2) ludność cywilną Rzeczypospolitej Polskiej wraz z Województwem Śląskiem, = b, 3) dochód ogólny skarbu śląskiego z podatków i opłat pobieranych ze Śląska, atoli bez dochodu z dodatków do podatków (punkt 3.art.5),=c, 4) dochód ogólny Skarbu Rzeczypospolitej i skarbu śląskiego z podatków i opłat wszelkiego rodzaju (bez dodatków do podatków),- d, 5) skarb śląski zatrzymuje na własne potrzeby część równającą się: c da 2-b 109 6) Skarb Śląski oddaje na potrzeby ogólnopaństwowe część równającą się: c da 2-b Prezydent Ministrów: Witos Marszałek: Trąmpczyński 17. USTAWA KONSTYTUCYJNA z dnia 8 marca 1921 r. dotycząca uzupełnienia Ustawy Konstytucyjnej z dnia 15 lipca 1920 r. zawierającej Statut Organiczny Województwa Śląskiego (Dz. Ust. Nr 73, poz. 497) (Dziennik Ustaw RP, Nr 26 z 22 marca 1921 r., poz. 146) Art. 1. Ustawę Konstytucyjną z dnia 15 lipca 1920 r., zawierającą Statut Organiczny Województwa Śląskiego (Dz. Ust. N~ 73, poz. 497) uzupełnia się w sposób następujący: A) Po art. 8 umieszcza się następujący art. 8 a) „Wszelkie zmiany ustaw, dotyczących górnictwa, przemysłu, handlu i rękodzielnictwa, obowiązujących w Województwie Śląskiem w dniu przyjęcia Górnego Śląska przez Polskę, mogą nastąpić tylko za zgodą Sejmu Śląskiego", B) Art. 33 otrzymuje następujący ustęp 3: „Urzędnicy państwowi, urzędujący w Województwie Śląskiem, powinni w zasadzie pochodzić z Województwa Śląskiego. Przy obsadzaniu urzędów administracji państwowej na obszarze Województwa Śląskiego mają przy równych kwalifikacjach pierwszeństwo urzędnicy, pochodzący z Województwa Śląskiego. Urzędnicy i pracownicy, tudzież robotnicy z Województwa Śląskiego, zatrudnieni w administracji państwowej, lub w przedsiębiorstwach państwowych w Województwie Śląskiem, mogą zostać przeniesieni do innych dzielnic Rzeczypospolitej 110 Polskiej wbrew swej woli tylko wtenczas, jeżeli wymaga tego koniecznie ich wyszkolenie, lub wydoskonalenie, albo przeważający interes służby państwowej". Art. 2. Ustawa, zmieniająca niniejszą Ustawę Konstytucyjną, wymagać będzie zgody Sejmu Śląskiego. Art. 3. Wykonanie ustawy niniejszej porucza się Prezydentowi Ministrów. Prezydent Ministrów: Marszałek: Trąmpczyński Witos 18. USTAWA z dnia 30 lipca 1921 r. o uzupełnieniu art. 40 Ustawy Konstytucyjnej z dnia 15 lipca 1920 r. zawierającej Statut Organiczny Województwa Śląskiego (Dz. Ust. Rz. P. z 1920 r., Nr 73, poz. 497) (Dziennik Ustaw RP, Nr 69 z 20 sierpnia 1921 r., poz. 449) Art. 1. W artykule 40 Ustawy Konstytucyjnej z dn. 15 lipca 1920 r., zawierającej statut organiczny Województwa Śląskiego, po ustępie drugim wstawia się ustęp trzeci w brzmieniu następującem: „Wojewoda w porozumieniu z tymczasową Radą Wojewódzką będzie miał do czasu zebrania się Sejmu Śląskiego władzę ustawodawczą w zakresie, zastrzeżonym dla ustawodawstwa śląskiego, i w wypadkach, wymagających koniecznie niezwłocznego ustawodawczego uregulowania. Wydane na tej podstawie dekrety z mocą ustawy tracą swoją moc, o ile ich nie zatwierdzi Sejm Śląski, któremu muszą być na pierwszem posiedzeniu do zatwierdzenia przedłożone". Art. 2. Jako ostatni ustęp artykułu 40 wstawia się zdanie następujące: „Aż do ukonstytuowania się Rady Wojewódzkiej kompetencje jej, z wyjątkiem kompetencji, określonych w art. 9 Ustawy Konstytucyjnej z dnia 15 lipca 1920 r., wykonywać będzie Tymczasowa Rada Wojewódzka". 111 Art. 3. Ustawa niniejsza wchodzi w życie z dniem jej ogłoszenia, a wykonanie jej powierza się Prezydentowi Ministrów. Marszałek: Trąmpczyński Prezydent Ministrów: Witos 19. USTAWA z dnia 18 października 1921 r. zmieniająca art. 36 Ustawy Konstytucyjnej z dnia 15 lipca 1920 r., zawierającej Statut Organiczny Województwa Śląskiego (Dz. Ust. Rz. P. Nr 73, poz. 497) (Dziennik Ustaw RP, Nr 85 z 29 października 192! r., poz. Art. 1. Ustęp 1 art. 36 Ustawy Konstytucyjnej z dnia 15 lipca 1920 r. (Dz. Ust. Rz. E N- 73, poz. 497) otrzymuje brzmienie następujące: „Minister Sprawiedliwości w porozumieniu z Radą Wojewódzką utworzy sąd apelacyjny dla Województwa Śląskiego, oznaczy jego siedzibę i wprowadzi rozporządzeniami nieodzowne zmiany w ustroju sądownictwa, adwokatury i notarjatu oraz w ustawach postępowania sądowego. To upoważnienie Ministra Sprawiedliwości ustaje po upływie sześciu miesięcy od dnia objęcia władzy na Górnym Śląsku przez Rzeczpospolitą Polską. Wydane przez Ministra Sprawiedliwości rozporządzenia z mocą ustaw będą bezzwłocznie przedstawione Sejmowi Rzeczypospolitej, który może je zmienić lub uchylić". Art. 2. Ustawa niniejsza wchodzi w życie z dniem ogłoszenia. Prezydent Ministrów: Antoni Ponikowski Marszałek: Trąmpczyński 112 Art. 3. Ustawa niniejsza wchodzi w życie z dniem jej ogłoszenia, a wykonanie jej powierza się Prezydentowi Ministrów. Marszałek: Trąmpczyński Prezydent Ministrów: Witos 19. USTAWA z dnia 18 października 1921 r. zmieniająca art. 36 Ustawy Konstytucyjnej z dnia 15 lipca 1920 r., zawierającej Statut Organiczny Województwa Śląskiego (Dz. Ust. Rz. P. Nr 73, poz. 497) (Dziennik Ustaw RP, Nr 85 z 29 października 1921 r, poz. 608) Art. 1. Ustęp 1 art. 36 Ustawy Konstytucyjnej z dnia 15 lipca 1920 r, {Dz. Ust. Rz. P N- 73, poz. 497) otrzymuje brzmienie następujące: „Minister Sprawiedliwości w porozumieniu z Radą Wojewódzką utworzy sąd apelacyjny dla Województwa Śląskiego, oznaczy jego siedzibę i wprowadzi rozporządzeniami nieodzowne zmiany w ustroju sądownictwa, adwokatury i notarjatu oraz w ustawach postępowania sądowego. To upoważnienie Ministra Sprawiedliwości ustaje po upływie sześciu miesięcy od dnia objęcia władzy na Górnym Śląsku przez Rzeczpospolitą Polską. Wydane przez Ministra Sprawiedliwości rozporządzenia z mocą ustaw będą bezzwłocznie przedstawione Sejmowi Rzeczypospolitej, który może je zmienić lub uchylić". Art. 2. Ustawa niniejsza wchodzi w życie z dniem ogłoszenia. Marszałek: Trąmpczyński Prezydent Ministrów: Antoni Ponikowski 112 20. ¦ ¦•¦MY.,* USTAWA - ¦ * z dnia 13 lutego 1924 r. w przedmiocie stosowania na obszarze województwa śląskiego ustaw, dotyczących państwowej służby cywilnej (Dziennik Ustaw RP, Nr 21 z 8 marca 1924 r., poz. 224) Art. 3. Uchyla się postanowienia art. 26 ustęp 2 i art. 33 ustawy konstytucyjnej z dnia 15 lipca 1920 r, zawierającej statut organiczny województwa śląskiego (Dz. U. R. P. N- 73, poz. 497) oraz art. 1 B) ustawy z dnia 8 marca 1921 r., dotyczącej uzupełnienia ustawy konstytucyjnej z dnia 15 lipca 1920 r., zawierającej statut organiczny województwa śląskiego (Dz. U. R. R N^ 26 poz. 146). Art. 4. Wykonanie niniejszej ustawy porucza się Prezesowi Rady Ministrów w porozumieniu z właściwymi ministrami. Art. 5. Z chwilą ogłoszenia niniejszej ustawy tracą na górnośląskiej części województwa śląskiego moc obowiązującą wszelkie przepisy prawne, normujące sprawy, które są przedmiotem ustaw, wymienionych w niniejszej ustawie. Ustawa niniejsza wchodzi w życie z dniem ogłoszenia, uzyskuje zaś moc obowiązującą na obszarze województwa śląskiego z chwilą ogłoszenia zgody na nią Sejmu Śląskiego. Prezydent Rzeczypospolitej: S. Wojciechowski Prezes Rady Ministrów: W Grabski 113 21. USTAWA z dnia 18 marca 1925 r. zmieniająca niektóre postanowienia ustawy z dnia 13 lutego 1924 r. w przedmiocie stosowania na obszarze województwa śląskiego ustaw, dotyczących państwowej służby cywilnej (Dziennik Ustaw BP, Nr 36 z 10 kwietnia 1925 r., poz. 240) Art. 1. Art. 3 ustawy z dnia 13 lutego 1924 r. w przedmiocie stosowania na obszarze województwa śląskiego ustaw, dotyczących państwowej służby cywilnej (Dz. U. R. P. Ne 21 poz. 224), otrzymuje następujące brzmienie: „Uchyla się postanowienia art. 26 ustęp 1 i art. 33 ustęp 1 i 2 ustawy konstytucyjnej z dnia 15 lipca 1920 r, zawierającej statut organiczny województwa śląskiego (Dz. U. R. P. N- 73 poz. 497)". Art. 2. Wykonanie niniejszej ustawy porucza się Prezesowi Rady Ministrów w porozumieniu z właściwymi ministrami. Art. 3. Ustawa niniejsza wchodzi w życie z dniem ogłoszenia. Z tą cliwilą uzyskuje na obszarze województwa śląskiego moc obowiązującą ustawa z dnia 13 lutego 1924 r. w przedmiocie stosowania na obszarze województwa śląskiego ustaw, dotyczących państwowej służby cywilnej (Dz.U.R.P. N- 21 poz. 224), wobec wyrażenia zgody na nią Sejmu Śląskiego. Prezydent Rzeczypospolitej: S. Wojciechowski Prezes Rady Ministrów; W Grabski 114 22. USTAWA KONSTYTUCYJNA z dnia 23 kwietnia 1935 r. (Dziennik Ustaw RP, nr 30 z 24 kwietnia 1935 r„ poz. 227) (...) XIV Przepisy końcowe Artykuł 8 1 . (1) Niniejsza ustawa konstytucyjna wchodzi w życie z dniem ogłoszenia. (2) Jednocześnie uchyla się ustawę z dnia 17 marca 1921 r. (Dz. U. R. R Nr. 44, poz. 267) wraz ze zmianami, wprowadzonemi ustawą z dnia 2 sierpnia 1926 r. (Dz. U. R. E Nr. 78, poz. 442) z wyjątkiem art. 99,109-118 oraz 120. (3) Ustawa konstytucyjna z dnia 15 lipca 1920 r., zawierająca statut organiczny Województwa Śląskiego (Dz. U. R. P. Nr. 73, poz. 497) wraz ze zmianami, wprowadzonemi ustawami z dnia 8 marca 1921 r. (Dz. U. R. P. Nr. 26, poz. 146), z dnia 30 lipca 1921 r. (Dz. U. R. P Nr. 69, poz. 449), z dnia 18 października 1921 r. (Dz. U. R. E Nr. 85, poz. 608) oraz z dnia 18 marca 1925 r. (Dz. U. R. E Nr. 36, poz. 240) zachowuje swą moc z tem, że art. 44 ustawy z dnia 15 lipca 1920 r. (Dz. U. R. E Nr. 73, poz. 497) nadaje się brzmienie: „Zmiana niniejszej ustawy konstytucyjnej wymaga ustawy państwowej." i że uchyla się art. 2 ustawy z dnia 8 marca 1921 r. (Dz. U. R. E Nr. 26, poz. 146). J 115 23. USTAWA KONSTYTUCYJNA z dnia 6 maja 1945 r. o zniesieniu statutu organicznego województwa śląskiego (Dziennik Ustaw RP, Nr 17 z 7 maja 1945 r., poz. 92) Art. 1. Uchyla się ustawę konstytucyjną z dnia 15 lipca 1920 r. zawierającą statut organiczny województwa śląskiego (Dz. U. R. P Nr 73, poz. 497J, zmienioną ustawami z dnia 8 marca 1921 r. (Dz. U. R. R Nr 26, poz. 146), z dnia 30 lipca 1921 r. (Dz. U. R. P Nr 69, poz. 449), z dnia 18 października 1921 r, (Dz. U. R. R Nr 85, poz. 608), z dnia 13 lutego 1924 r. (Dz. U. R. P Nr 21, poz. 224) i ustawą z dnia 18 marca 1925 r. (Dz. U. R. P Nr 36, poz. 240). Art. 2. Skarb Państwa obejmuje zarząd nad majątkiem Skarbu Śląskiego. Rozporządzenia Rady Ministrów przeprowadzą podział Skarbu Śląskiego pomiędzy Skarb Państwa a związki samorządowe województwa śląskiego. Art. 3. Wykonanie niniejszej ustawy porucza się Prezesowi Rady Ministrów i Ministrom: Administracji Publicznej, Pracy i Opieki Społecznej, Zdrowia, Bezpieczeństwa Publicznego, Komunikacji, Oświaty, Rolnictwa i Reform Rolnych, Przemyślu, Sprawiedliwości, Skarbu, Obrony Narodowej oraz Aprowizacji i Handlu, Art. 4. Ustawa niniejsza wchodzi w życie z dniem ogłoszenia. Prezydent Krajowej Rady Narodowej: Bolesław Bierut Prezes Rady Ministrów: Edward Osóbka-Morawski Ministrowie (...) 116 Część druga POLSKA LUDOWA (1944 - 1989) Rozdział piąty: Okres prowizorium ustrojowego 1944 - 1947 24. USTAWA z dnia 21 lipca 1944 r. o utworzeniu Polskiego Komitetu Wyzwolenia Narodowego ] (Dziennik Ustaw RP, Nr 1 z 15 sierpnia 1944 r., poz. 1) Rozpoczęły się decydujące walki o wypędzenie z Polski niemieckich najeźdźców. W obliczu tych historycznych wydarzeń KRAJOWA RADA NARODOWA powołuje POLSKI KOMITET WYZWOLENIA NARODOWEGO jako tymczasową władzę wykonawczą_d!a kierowania walką wyzwoleńczą narodu, zdobycia niepodległości i odbudowy państwowości polskiej. Polski Komitet Wyzwolenia Narodowego powołany zostaje w składzie następującym: Przewodniczący i Kierownik Resortu Spraw Zagranicznych - Edward Bolesław Osóbka-Momwski. Wiceprzewodniczący i Kierownik Resortu Rolnictwa i Reform Rolnych - Andrzej Witos. Wiceprzewodnicząca - Wanda Wasilewska. Kierownik Resortu Obrony Narodowej - Michał Roła-Zymierski generał broni. Zastępca Kierownika Resortu Obrony Narodowej - Zygmunt Berling generał dywizji- ' Faktycznie akt o powołaniu PKWN został wydany w Moskwie, a następnie został ogłoszony w Dzienniku Ustaw RP jako ustawa Krajowej Rady Narodowej. Kierownik Resortu Administracji Publicznej - Stanisław Kotek- Agroszewski. Kierownik Resortu Gospodarki Narodowej i Finansów - Jan Stefan Haneman. Kierownik Resortu Sprawiedliwości - Jan Czechowski. Kierownik Resortu Bezpieczeństwa Publicznego - Stanisław Radkiewicz-Kierownik Resortu Pracy, Opieki Społecznej i Zdrowia - dr Bołesław Drobner. Kierownik Resortu Komunikacji, Poczt i Telegrafu - ini. Jan Michał Grubecki. Kierownik Resortu Odszkodowań Wojennych - dr Emil Sommerstein. Kierownik Resortu Oświaty - dr Stanisław Skrzeszewski. Kierownik Resortu Kultury i Sztuki - Wincenty Rzymowski. Kierownik Resortu Informacji i Propagandy - dr Stefan Jędrychowski. Krajowa Rada Narodowa poleciła Polskiemu Komitetowi Wyzwolenia Narodowego ustalić swą tymczasową siedzibę na terenach wyzwolonych. Do Polskiego Komitetu Wyzwolenia Narodowego Krajowa Rada Narodowa delegowała działaczy ruchu podziemnego, którzy przedarli przez linię frontu, oraz działaczy Polonii Radzieckiej. 5 członków Polskiego Komitetu Wyzwolenia Narodowego po-d okupacją niemiecką, gdzie kieruje walką wyzwoleńczą i za-ść z Krajową Radą Narodową. 5 członków Polskiego Komitetu Wyzwolenia Na-zrozumiałych, nie mogą być ujawnione. się 4 ,0 25. MANIFEST Polskiego Komitetu Wyzwolenia Narodowego z dnia 22 lipca 1944 r. (Dziennik Ustaw RP, Nr I z 15 sierpnia 1944 r., załącznik) DO NARODU POLSKIEGO POLACY W KRAJU I NA EMIGRACJI! POLACY W NIEWOLI NIEMIECKIEJ! Rodacy! Wybiła godzina wyzwolenia. Armia Polska obok Armii Czerwonej przekroczyła Bug. Żołnierz polski bije się na naszej ziemi ojczystej. Nad umęczoną Polską powiały znów biało-czerwone szLandary. Naród Polski wita żołnierza Armii Ludowej, zjednoczonego z żołnierzem Armii Polskiej w ZSRR. Wspólny wróg, wspólna walka i wspólne sztandary. Zjednoczeni ku chwale Ojczyzny w jednym Wojsku Polskim pod wspólnym dowództwem wszyscy żołnierze polscy pójdą obok zwycięskiej Czerwonej Armii do dalszych walk o wyzwolenie Kraju. Pójdą poprzez Polskę całą po pomstę nad Niemcami, aż polskie sztandary nie załopocą na ulicach stolicy butnego prusactwa, na ulicach Berlina. Rodacy! Naród walczący z okupantem niemieckim o wolność i niepodległość stworzył swą reprezentację, swój podziemny parlament - Krajową Radę Narodową. Weszli do Krajowej Rady Narodowej reprezentanci stronnictw demokratycznych - ludowcy, demokraci, socjaliści, członkowie PPR i innych organizacji. Podporządkowały się Krajowej Radzie Narodowej organizacje Polonii zagranicznej i w pierwszym rzędzie Związek Patriotów Polskich i stworzona przezeń Armia. Krajowa Rada Narodowa, powołana przez walczący naród, jest jedynym legalnym źródłem władzy w Polsce. Emigracyjny „rząd" w Londynie i jego delegatura w Kraju jest f władzą samozwańczą, władzą nielegalną. Opiera się na bezprawnej faszystowskiej konstytucji z kwietnia 1935 r. „Rząd" ten hamował walkę _ z okupantem hiderowskim, swą awanturniczą polityką pchał Polskę ku nowej katastrofie. 121 W chwili wyzwolenia Polski, w chwili, gdy sojusznicza Armia Czerwona i wraz z nią Wojsko Polskie wypędzają okupanta z Kraju, w tym momencie musi powstać legalny ośrodek władzy, który pokieruje walką narodu o ostateczne wyzwolenie. Dlatego Krajowa Rada Narodowa, tymczasowy parlament narodu polskiego, powołała POLSKI KOMITET WYZWOLENIA NARODOWEGO jako legalną tymczasową władzę wykonawczą dla kierowania walką wyzwoleńczą narodu, zdobycia niepodległości i odbudowy państwowości polskiej. Krajowa Rada Narodowa i Polski Komitet Wyzwolenia Narodowego działają na podstawie konstytucji z 17 marca 1921 roku, jedynie obowiązującej konstytucji legalnej, uchwalonej prawnie. Podstawowe założenia konstytucji z 17 marca 1921 r. obowiązywać będą az do zwołania wybranego w głosowaniu powszechnym, bezpośrednim, równym, tajnym i stosunkowym Sejmu Ustawodawczego, który uchwali, jako wyraziciel woli narodu, nową konstytucję. Rodacy! Polski Komitet Wyzwolenia Narodowego za naczelne swe zadanie uważa wzmożenie udziału narodu polskiego w walce o zmiażdżenie Niemiec hitlerowskich. Wybiła godzina odwetu na Niemcach za męki i cierpienia, za spalone wsie, za zburzone miasta, zniszczone kościoły i szkoły, za łapanki, obozy i rozstrzeliwania, za Oświęcim, Majdanek, Treblinkę, za wymordowanie getta. Rodacy! Sojusznicza Armia Czerwona swym bohaterstwem i ofiarnością zadała miażdżące ciosy Niemcom hitlerowskim. Armia Czerwona jako armia wyzwoleńcza wkroczyła do Polski. Polski Komitet Wyzwolenia Narodowego wzywa ludność i wszystkie podległe mu władze do jak najściślejszego współdziałania z Czerwoną Armią i najwydatniejszej dla niej pomocy. Jak najwydatniejszy udział Polaków w wojnie zmniejszy cierpienia narodu i przyśpieszy koniec wojny. Chwytajcie za broń! Bijcie Niemców wszędzie, gdzie ich napotkacie! Atakujcie ich transporty, udzielajcie informacyj, pomagajcie żołnierzom polskim i sowieckim! Na terenach wyzwolonych wypełniajcie karnie nakazy mobilizacyjne i śpieszcie do szeregów Wojska Polskiego, które pomści klęskę wrześniową i wraz z armiami Narodów Sprzymierzonych zgotuje Niemcom nowy Grunwald! 122 Stawajcie do walki o wolność Polski, o powrót do Matki-Ojczyzny starego polskiego Pomorza i Śląska Opolskiego, o Prusy Wschodnie, 0 szeroki dostęp do morza, o polskie słupy graniczne nad Odrą! Stawajcie do walki o Polskę, której nigdy już nie zagrozi nawała germańska, o Polskę, której zapewniony będzie trwały pokój i możność twórczej pracy, rozkwit kraju! Historia i doświadczenia obecnej wojny dowodzą, że przed naporem germańskiego imperializmu ochronić może tylko zbudowanie wielkiej słowiańskiej tamy, której podstawą będzie porozumienie polsko--sowiecko-czechosłowackie. Przez 400 lat między Polakami i Ukraińcami, Polakami i Białorusinami, Polakami i Rosjanami trwał okres nieustannych konfliktów ze szkodą dla obydwu stron. Teraz nastąpił w tych stosunkach historyczny zwrot. Konflikty ustępują przyjaźni i współpracy, dyktowanej przez obopólne życiowe interesy. Przyjaźń i bojowa współpraca, zapoczątkowane przez braterstwo broni Wojska Polskiego z Armią Czerwoną, winny przekształcić się w trwały sojusz i sąsiedzkie współdziałanie po wojnie. Krajowa Rada Narodowa i powołany przez nią Polski Komitet Wyzwolenia Narodowego uznają, że uregulowanie granicy polsko-ra-dzieckiej powinno nastąpić w drodze wzajemnego porozumienia. Granica wschodnia powinna być linią przyjaznego sąsiedztwa, a nie przegrodą między nami a naszymi sąsiadami, i powinna być uregulowana zgodnie z zasadą: ziemie polskie - Polsce, ziemie ukraińskie, białoruskie i litewskie - Radzieckiej Ukrainie, Białorusi i Litwie. Trwały sojusz z naszymi bezpośrednimi sąsiadami, ze Związkiem Radzieckim 1 Czechosłowacją, będzie podstawową zasadą zagranicznej polityki polskiej, realizowanej przez Polski Komitet Wyzwolenia Narodowego. Braterstwo broni, uświęcone wspólnie przelaną krwią w walce z niemiecką agresją, jeszcze bardziej pogłębi przyjaźń i utrwali sojusz z Wielką Brytanią i Stanami Zjednoczonymi Ameryki Północnej. Polska dążyć będzie do zachowania tradycyjnej przyjaźni i sojuszu z odrodzoną Francją, jak również do współpracy z wszystkimi demokratycznymi państwami świata. Polska polityka zagraniczna będzie polityką demokratyczną i opartą na zasadach zbiorowego bezpieczeństwa. Polski Komitet Wyzwolenia Narodowego ustalać będzie systematycznie straty, zadane narodowi polskiemu przez Niemców, i poczyni kroki dla zapewnienia Polsce należnych jej odszkodowań. Rodacy! W imieniu Krajowej Rady Narodowej Polski Komitet Wyzwolenia Narodowego obejmuje władzę na wyzwolonych terenach Polski. 123 Ani chwili na ziemi polskiej, uwolnionej od najazdu niemieckiego, nie może działać żadna inna administracja prócz polskiej. Polski Komitet Wyzwolenia Narodowego sprawuje władzę poprzez Wojewódzkie, Powiatowe, Miejskie i Gminne Rady Narodowe i przez upełnomocnionych swych przedstawicieli. Tam, gdzie Rady Narodowe nie istnieją, demokratyczne organizacje obowiązane są natychmiast powołać je do życia, włączając w ich skład cieszących się zaufaniem ludności Pola-ków-patriotów, niezależnie od ich poglądów politycznych. Polski Komitet Wyzwolenia Narodowego nakazuje natychmiastowe rozwiązane organów administracji okupantów. Polski Komitet Wyzwolenia Narodowego nakazuje natychmiastowe rozwiązanie tzw. granatowej policji. Rady Narodowe tworzą niezwłocznie podlegającą im Milicję Obywatelską, której zadaniem będzie utrzymanie porządku i bezpieczeństwa. Zadaniem niezawisłych sądów polskich będzie zapewnić szybki wymiar sprawiedliwości. Żaden niemiecki zbrodniarz wojenny, żaden zdrajca narodu nie może ujść kary. Rodacy! Polski Komitet Wyzwolenia Narodowego przystępując do odbudowy państwowości polskiej, deklaruje uroczyście przywrócenie wszystkich swobód demokratycznych, równości wszystkich obywateli bez różnicy rasy, wyznania i narodowości, wolności organizacji politycznych, zawodowych, prasy, sumienia. Demokratyczne swobody nie mogą jednak służyć wrogom demokracji. Organizacje faszystowskie, jako anly-narodowe, tępione będą z całą surowością prawa. Rodacy! Kraj wyniszczony i wygłodzony czeka na wielki wysiłek twórczy całego narodu. Krzywdy, zadane przez okupantów, muszą być jak najprędzej naprawione. Własność, zrabowana przez Niemców poszczególnym obywatelom, chłopom, kupcom, rzemieślnikom, drobnym i średnim przemysłowcom, instytucjom i kościołowi będzie zwrócona prawowitym właścicielom. Majątki niemieckie zostaną skonfiskowane. Żydom po bestialsku tępionym przez okupanta zapewniona zostanie odbudowa ich egzystencji oraz prawne i faktyczne równouprawnienie. Majątek narodowy, skoncentrowany dziś w rękach państwa niemieckiego oraz poszczególnych kapitalistów niemieckich, a więc wielkie przedsiębiorstwa przemysłowe, handlowe, bankowe, transportowe oraz lasy, przejdą pod Tymczasowy Zarząd Państwowy. W miarę regulowania stosunków gospodarczych nastąpi przywrócenie własności. 124 Rodacy! Aby przyspieszyć odbudowę Kraju i zaspokoić odwieczny pęd chłopstwa polskiego do ziemi, Polski Komitet Wyzwolenia Narodowego przystąpi natychmiast do urzeczywistnienia na terenach wyzwolonych szerokiej reformy rolnej. W tym celu utworzony zostanie (Fundusz ZiemiJ podległy Resortowi Rolnictwa i Reform Rolnych. W składnego funduszu wejdą wraz z martwym i żywym inwentarzem i budynkami ziemie niemieckie, ziemie zdrajców narodu oraz ziemie gospodarstw obszarniczych o powierzchni ponad 50 ha, a na terenach, przyłączonych do Rzeszy, w zasadzie o powierzchni ponad 100 ha. Ziemie niemieckie i ziemie zdrajców narodu zostaną skonfiskowane. Ziemie gospodarstw obszarniczych przejęte zostaną przez Fundusz Ziemi bez odszkodowania, zależnego od wielkości gospodarstwa, lecz za zaopatrzeniem dla byłych właścicieli. Ziemianie, mający zasługi patriotyczne w walce z Niemcami, otrzymają wyższe zaopatrzenie. Ziemie skupione przez Fundusz Ziemi, z wyjątkiem przeznaczonych na gospodarstwa wzorowe, rozdzielone zostanę między chłopów małorolnych, średniorolnych, obarczonych licznymi rodzinami, drobnych dzierżawców oraz robotników rolnych. Ziemia rozdzielona przez Fundusz Ziemi za (minimalną) opłatą, stanowić będzie na równi z dawniej posiadaną ziemią własność indywidualną. Fundusz Ziemi będzie tworzył nowe gospodarstwa względnie dopełniał gospodarstwa małorolne, biorąc za podstawę normę 5 ha użytków rolnych średniej jakości dla średniolicznej rodziny. Gospodarstwa, które nie będą mogły otrzymać tej normy na miejscu, będą miały prawo do udziaiu w przesiedleniu przy pomocy państwa na tereny z wolną ziemią, zwłaszcza na ziemie wywindykowane od Niemiec. Rodacy! Polski Komitet Wyzwolenia Narodowego stawia przed sobą jako bezpośrednie zadanie natychmiastową poprawę bytu szerokich rzesz narodu. Kontyngenty, zabierające chłopu całą jego krwawicę, będą natychmiast zniesione. Dla potrzeb armii i aprowizacji miast na czas wojny na podstawie polskiej ustawy o świadczeniach wojennych zostaną wprowadzone ściśle ustalone świadczenia w naturze, wydatnie zmniejszające ciężary wsi w stosunku do kontyngentów niemieckich. Płace robotnicze i pracownicze, utrzymywane przez Niemców przymusowo na poziomie przedwojennym, zostaną ustawowo podniesione do norm, zapewniających minimum egzystencji. Natychmiast rozpocznie się odbudowa i rozbudowa instytucyj Ubezpieczeń Społecznych na wypadek choroby, inwalidztwa, bezrobocia 125 oraz ubezpieczenia na starość. Instytucje Ubezpieczeń Społecznych oparte będą na zasadach demokratycznego samorządu. Wprowadzone zostanie nowoczesne prawodawstwo w dziedzinie ochrony pracy, rozpocznie się rozładowywanie nędzy mieszkaniowej. Zniesione zostaną niemieckie znienawidzone zakazy, krępujące działalność gospodarczą, obrót handlowy między wsią i miastem. Państwo popierać będzie szeroki rozwój spółdzielczości. Inicjatywa prywatna, wzmagająca tętno życia gospodarczego, również znajdzie poparcie państwa. Zapewnienie normalnej aprowizacji będzie jedną z podstawowych trosk. Rodacy! Jednym z najpilniejszych zadań Polskiego Komitetu Wyzwolenia Narodowego będzie na terenach oswobodzonych odbudowa szkolnictwa i zapewnienie bezpłatnego nauczania na wszystkich szczeblach. Przymus powszechnego nauczania będzie ściśle przestrzegany. Polska inteligencja zdziesiątkowana przez Niemców, a zwłaszcza ludzie nauki i sztuki, zostaną otoczeni specjalną opieką. Obudowa szkół zostanie natychmiast podjęta. Rodacy! Polski Komitet Wyzwolenia Narodowego dążyć będzie do najszybszego powrotu emigracji do Kraju i podejmie kroki do zorganizowania tego powrotu. Jedynie dla agentów hitlerowskich i dla tych, którzy zdradzili Polskę we wrześniu 1939 r., granice Rzeczypospolitej będą zamknięte. Rodacy! Stoją przed nami gigantyczne zadania. Będziemy je realizować dalej nieugięcie i zdecydowanie. Odrzucimy precz warchołów, agentów reakcji, którzy przez rozbijanie jedności narodowej, przez próby prowokowania walk między Polakami idą na rękę hitleryzmowi. Zadania wyzwolenia Polski, odbudowy państwowości, doprowadzenia wojny do zwycięskiego końca, uzyskania dla Polski godnego miejsca w świecie, rozpoczęcia odbudowy zniszczonego kraju - oto nasze naczelne zadania. Nie można tych zadań urzeczywistnić bez jedności narodowej. Wykuwaliśmy tę jedność w ciężkiej walce podziemnej. Powstanie Krajowej Rady Narodowej było wyrazem jej urzeczywistnienia. Powstanie Polskiego Komitetu Wyzwolenia Narodowego jest dalszym krokiem na tej drodze. Rodacy! Polski Komitet Wyzwolenia Narodowego wzywa Was: Wszystko dla nąjprędszego wyzwolenia kraju i rozbicia Niemców! 126 Polacy! Do walki! Do broni! Niech żyje zjednoczone Wojsko Polskie, walczące o wolność Polski! Niech żyje sprzymierzona Armia Czerwona, niosąca Polsce wyzwolenie! Niech żyją nasi wielcy sojusznicy - Związek Radziecki, Wielka Brytania i Stany Zjednoczone Ameryki Północnej! Niech żyje jedność narodowa! Niech żyje Krajowa Rada Narodowa - reprezentacja walczącego narodu! Niech żyje Polska wolna, silna, niepodległa, suwerenna i demokratyczna! POLSKI KOMITET WYZWOLENIA NARODOWEGO 26. USTAWA z dnia 15 sierpnia 1944 r. o tymczasowym trybie wydawania dekretów z mocą ustawy (Dziennik Ustaw RP, Nr 1 z 15 sierpnia 1944 r., poz- 3) Art. 1. Ze względu na warunki toczącej się wojny na ziemiach polskich i wynikających stąd utrudnień w działalności ciał ustawodawczych - Krajowa Rada Narodowa ustala następujący tryb wydawania dekretów z mocą ustawy we wszystkich sprawach, dla których unormowania przewidziana jest przez Konstytucję 1921 r. forma ustawy -z wyjątkiem spraw ratyfikacji umów międzynarodowych, utworzenia Rządu Tymczasowego i rozwiązania Polskiego Komitetu Wyzwolenia Narodowego: a) Dekrety z mocą ustawy wydawane są przez Polski Komitet Wyzwolenia Narodowego i następnie przedkładane Prezy-djum Krajowej Rady Narodowej do zatwierdzenia. b) Dekrety z mocą ustawy podpisywane są przez przewodniczącego Krajowej Rady Narodowej i przewodniczącego Polskiego Komitetu Wyzwolenia Narodowego. 127 c) Wszystkie dekrety, uchwalone w powyższym trybie, winny ^fcipi^jBÓknjanacraez Prezydjum Krajowej Rady Narodowej na najbliższym plenarnym posfreózeimiTteW)(sw^'§a&j Hato-dowej i tracą bezzwłocznie moc prawną, jeżeli Krajowa Rada Narodowa zwykłą większością głosów odmówi ich zatwierdzenia. Art. 2. Ustalony w art. 1 tymczasowy tryb wydawania dekretów z mocą ustawy może być zmieniony uchwalą Krajowej Rady Narodowej, przyjętą zwykłą większością głosów. Art. 3. Wykonanie ustawy niniejszej porucza się Prezydjum Krajowej Rady Narodowej i Prezydjum Polskiego Komitetu Wyzwolenia Narodowego. Art. 4. Ustawa niniejsza wchodzi w życie z dniem ogłoszenia. Przewodniczący Krajowej Rady Narodowej: Bolesław Bierut Przewodniczący Polskiego Komitetu Wyzwolenia Narodowego: Edward Bolesław Osóbka-Morawski \l 27. USTAWA z dnia 11 września 1944 r. o organizacji i zakresie działania rad narodowych (Dziennik Ustaw RP, Nr 5 z 20 września 1944 r., poz. 22; Zmiany: ustawą z 31.12.1944 r., Dz. V. RP, Nr 19, poz. 98; z 6.05.1945 r., Dz. V. RP, Nr 11, poi. 93; Z 3.01.1946 r., Dz. V. RP, Nr 3, poz. 19) Z ofiarnej walki ludu polskiego, z krwi patriotów, przelanej ku chwale Ojczyzny, z bohaterskiego znoju żołnierzy Wolności, Z ducha braterskiej więzi Słowian w walce z dziczą germańską, powstaje znów do życia Wolna i Niepodległa Polska. My, członkowie Krajowej Rady Narodowej, zgromadzeni na uwolnionej Ziemi Polskiej, pomni obowiązku wobec Narodu, z którego woli zjednoczyliśmy się do czynu i walki, wierni zasadom Manifestu Lipcowego, postanawiamy: Rozdział I. Powołanie rad narodowych. Art. 1. Do czasu powołania stałej politycznej reprezentacji narodu w myśl zasad konstytucji z dnia 17 marca 1921 r, jako tymczasowe organy ustawodawcze i samorządowe na oswobodzonych od okupanta terenach Rzeczypospolitej Polskiej, działają rady narodowe. \- Art. 2. 1. Struktura hierarchiczna rad narodowych jest następująca: a) Krajowa Rada Narodowa, b) wojewódzkie rady narodowe, c) powiatowe rady narodowe, d) miejskie rady narodowe, e) gminne rady narodowe. 2. Zakres działalności terytorialnej rad narodowych wskazanych w § 1 punkty b - e, opiera się na podziale administracyjnym Rzeczypospolitej Polskiej z tym, że Rady Narodowe miast Warszawy i Łodzi posiadają uprawnienia wojewódzkich rad narodowych, miejskie rady narodowe miast wydzielonych posiadają uprawnienia powiatowych rad narodowych, zaś miejskie rady narodowe miast niewydzielonych -uprawnienia gminnych rad narodowych. Rozdział II Skład rad narodowych. -ł-Art. 3. Udział w tworzeniu rad narodowych biorą wszystkie organizacje i zrzeszenia demokratyczno-niepodległościowe, które zgłoszą swoją działainość we właściwych organach Polskiego Komitetu Wyzwolenia Narodowego i stoją na gruncie mocy obowiązującej ustawy konstytucyjnej z dnia 17 marca 1921 r. -L Art. 4. Krajowa Rada Narodowa składa się: 1) z członków Krajowej Rady Narodowej, którzy zostali powołani przed uchwaleniem niniejszej ustawy, 129 ¦ 2) z przedstawicieli, delegowanych przez organizacje polityczne i gospodarcze, centralne zrzeszenia zawodowe i społeczne, działające na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej, 4 3) z przedstawicieli wojewódzkich rad narodowych oraz Rad Narodowych miast Warszawy i Łodzi w liczbie po 5 członków od każdej z tych rad, +¦ 4) z przedstawicieli organizacji polskich zagranicą, skupiających w swych szeregach obywateli polskich, o ile organizacje te podporządkowały się Krajowej Radzie Narodowej, — 5) z dokooptowanych przez Krajową Radę Narodową, na wniosek jej Prezydium, wybitnych i zasłużonych przedstawicieli wojskowości, nauki, literatury, sztuki i pracy społecznej, z tym, by liczba dokooptowanych nie przekraczała 1/4 ogólnej liczby członków Krajowej Rady Narodowej. Art. 5. § 1. Organizacje polityczne wysyłają swych przedstawicieli do Krajowej Rady Narodowej na podstawie porozumienia się między sobą ich instancji kierowniczych. § 2. Liczbę przedstawicieli zrzeszeń zawodowych i społecznych ustali w każdym konkretnym przypadku Prezydium Krajowej Rady Narodowej, biorąc pod uwagę rzeczywistą rolę społeczną, wpływ i liczebność danej organizacji oraz zasadę, aby w Krajowej Radzie Narodowej były odpowiednio reprezentowane wszystkie niżej wymienione zrzeszenia: a) robotnicze i pracownicze związki zawodowe, b) organizacje i zrzeszenia zawodowe inteligencji pracującej, c) organizacje rzemieślnicze, d) organizacje rolnicze, e) centrale i związki spółdzielcze, f) organizacje i zrzeszenia przemysłowe i handlowe, g) instytucje kulturalne i oświatowe, h) stowarzyszenia pomocy i opieki społecznej, i) organizacje młodzieży. § 3. Liczba przedstawicieli wymienionych w § 2 zrzeszeń i organizacji z całego terenu Rzeczypospolitej Polskiej wraz z dotychczasowymi członkami Krajowej Rady Narodowej z ich ramienia, nie może przekraczać 1/5 ogółu członków Krajowej Rady Narodowej. —J— § 4. Ogólna liczba członków Krajowej Rady Narodowej nie może przekraczać 444. Art. 6. § 1. System przedstawicielstwa w wojewódzkich, powiatowych, miejskich i gminnych radach narodowych winien odpowiadać zasadom, wyrażonym w art. 4 pkt. 1, 2, 5 oraz w art. 5 § 1,2,3 z tym, że liczba członków tych rad nie powinna przekraczać: 130 a) w radach wojewódzkich oraz w miastach Warszawie i Łodzi - 100, b) w radach powiatowych - 50, c) w radach miejskich, w miastach: do 5.000 mieszkańców - 12 ponad 5.000 do 10.000 mieszkańców - 16 ponad 10.000 do 25.000 mieszkańców - 24 ponad 25.000 do 40.000 mieszkańców - 32 ponad 40.000 do 60.000 mieszkańców - 40 ponad 60.000 do 120.000 mieszkańców - 48 ponad 120.000 do 180.000 mieszkańców - 56 ponad 180.000 do 250.000 mieszkańców - 64 ponad 250.000 mieszkańców - 72 d) liczba członków rad gminnych winna wynosić nie mniej niż 12 i nie wiącej niż 30 osób, z uwzględnieniem w miarę możności przedstawicielstwa w radzie poszczególnych gromad wiejskich na terenie danej gminy. § 2. Narodowe rady gminne oraz miejskie, w miastach niewy-dzielonych, delegują do rady powiatowej po jednym przedstawicielu z grona prezydium danej rady narodowej. Narodowe rady powiatowe i rady narodowe w miastach wydzielonych (z wyjątkiem miast Warszawy i Łodzi) delegują po 2 przedstawicieli do wojewódzkiej rady narodowej z grona swego prezydium. Do rad narodowych miejskich nie wchodzą przedstawiciele innych rad terenowych. § 3. Liczba członków dokooptowanych nie może przekraczać: a) w wojewódzkich radach narodowych - 1/4 ogółu członków rady, b) w powiatowych radach narodowych - 1/5 ogółu członków rady. c) w gminnych radach narodowych - 1/6 ogółu członków rady. Art. 7. § 1. Delegatami organizacji wymienionych w art. 4 mogą być osoby, które brały lub biorą czynny udział, bądź w walce zbrojnej z okupantem, bądź w cywilnej akcji samoobrony i oporu, włączając w to akcję propagandową, bądź też w akcji odbudowy państwowości polskiej w zakresie politycznym, społecznym, gospodarczym lub kulturalnym, o ile ukończyły 21 lat życia. § 2. Nie mogą być delegatami osoby, obciążone zarzutem współdziałania z okupantem niemieckim w jego walce z narodem polskim, bądź też udziałem w walce bratobójczej z niepodległościowymi organizacjami demokratycznymi. 131 Art. 8. Prezydium każdej rady narodowej wyższego stopnia sprawdza w granicach swojej właściwości terytorialnej prawidłowość ukonstytuowania się rad narodowych niższych stopni. Art. 9. Nowowprowadzeni członkowie rady narodowej składają na ręce przewodniczącego rady narodowej następujące ślubowanie: „Ślubuję uroczyście, jako członek rady narodowej, według najlepszego mego rozumienia i zgodnie z sumieniem, rzetelnie pracować dla dobra Narodu Polskiego, stać na straży jego praw demokratycznych i czynić wszystko, w miarę swoich sił i uzdolnień, dla umocnienia niepodległości i pomyślnego rozwoju Rzeczypospolitej Polskiej". Art. 10. Członkowie Krajowej Rady Narodowej, używają tytułu „poseł do Krajowej Rady Narodowej". Art. 11. Art. 21 i 22 konstytucji z dnia 17 marca 1921 r. mają odpowiednie zastosowanie do członków Krajowej Rady Narodowej. Art. 12. Członkowie Krajowej Rady Narodowej mają prawo do bezpłatnego korzystania z państwowych środków komunikacyjnych na terenie caiego państwa. Rozdział III. Organy rad narodowych. A. Art. 13. § 1. Rady narodowe wybierają ze swego grona J*rezy-_djum, złożone z przewodniczącego, jego zastępcy oraz 3 członków. 1§ 2. Krajowa Rada Narodowa wybiera Prezydium, złożone z 5 osób, w skład którego wchodzą: Przewodniczący, jego zastępcy oraz Naczelny Dowódca Wojska Polskiego. Na mocy art. 1 pkt 1 ustawy z 31.12.1944 r. (poz.30) if § 2 artykułu 13 wyraz .Przewodniczący" został zastąpiony z dniem 31 grudnia 1944 r. wyrazem „Prezydent". Na mocy art. 1 ustawy z 6.05.1945 r. (poz-33) § 2 artykułu 13 otrzyma! z dniem 7 maja 1945 r. nowe brzmienie i dodany został w artykule 13 nowy § 3. § 2. Krajowa Rada Narodowa wybiera Prezydium złożone z 5 do 7 osób; w skład Prezydium wchodzą: Prezydent, jego 2 zastępcy. Naczelny Dowódca Wojska Polskiego oraz członkowie. § 3. Członkowie Prezydium Krajowej Rady Narodowej nie mogą jednocześnie zajmować stanowisk w administracji państwowej lub samorządowej. Art. 14, Do Przewodniczącego Krajowej Rady Narodowej i jego zastępców mają zastosowanie wszystkie postanowienia konstytucji z dnia 17 marca 1921 r. dotyczące marszałka i wicemarszałków sejmu. Na mocy art. 1 pkt 1 ustawy z 31.12.1944 r. (poz.30) w artykule 14 wyraz „Przewodniczący" został zastąpiony z dniem 31 grudnia 1944 r. wyrazem „Prezydent". 132 Art. 15. § 1. Pomocniczym organem Krajowej Rady Narodowej jest Biuro Prezydialne. § 2. Organizację Biura Prezydialnego i zakres jego działalności ustali rozporządzenie Prezydium Krajowej Rady Narodowej. § 3. Mianowanie funkcjonariuszów Biura Prezydialnego na stanowiskach kierowniczych należy wyłącznie do Prezydium Krajowej Rady Narodowej. Art. 16. § 1. Do czasu zorganizowania Najwyższej Izby Kontroli Państwa (art. 9 konstytucji z dnia 17 marca 1921 r.) wszystkie kompetencje Najwyższej Izby Kontroli Państwa przekazuje się Prezydium Krajowej Rady Narodowej, która wykonywuje kontrolę przez specjalne Biuro Kontroli przy Prezydium Krajowej Rady Narodowej. § 2. Polski Komitet Wyzwolenia Narodowego oraz wszystkie resorty i inne podległe im instytucje, urzędy, zakłady, przedsiębiorstwa i t.p. państwowe i samorządowe, będą udostępniać Biuru Kontroli do wglądu, znajdujące się w ich dyspozycji dokumenty finansowe (budżety, plany finansowo-gospodarcze, dokumenty przychodowe i rozchodowe, księgi rachunkowe i t.p.) umożliwiać kontrolę mienia publicznego oraz pod publicznym zarządem się znajdującego (kasy, magazyny, inwentarz i t.p.), oraz udzielać wszelkich wyjaśnień w sprawach organizacyjnych, administracyjnych, gospodarczych i finansowych. Art. 17. Rady narodowe, jako organ kontroli społecznej, mają prawo w swoim zakresie działania wyłaniania i wyznaczania nadzwyczajnych komisji dla poszczególnych spraw, z prawem wzywania świadków i rzeczoznawców, oraz przesłuchiwania stron zainteresowanych. Rozdział IV Funkcjonowanie rad narodowych. — Art. 18. § 1. Posiedzenia rad narodowych wojewódzkich, powiatowych, miejskich i gminnych, odbywają się obowiązkowo przynajmniej raz na miesiąc, zaś Krajowej Rady Narodowej, przynajmniej raz na kwartał. — § 2. Poza tym, posiedzenie rady narodowej może być zwołane w każdym czasie przez prezydium rady z inicjatywy własnej, lub też na wniosek przynajmniej 1/4 członków rady. § 3. Obecność na posiedzeniu rady narodowej jest obowiązkowa. Członek rady, opuszczający bez uzasadnionej przyczyny 2 posiedzenia rady, może być uchwałą prezydium rady pozbawiony mandatu. 133 0 pozbawieniu mandatu delegata zostaje powiadomiony odnośny organ wysyłający, celem wysłania innego delegata. § 4. Każdej radzie narodowej przysługuje prawo zawieszenia swych członków w prawach członkowskich zwykłą większością głosów 1 wykluczenia z rady większością 2/3 głosów. Organizacja delegująca ma prawo wysłać nowego przedstawiciela na miejsce wykluczonego członka rady narodowej. Wykluczonemu, lub zawieszonemu członkowi przysługuje prawo odwołania się do hierarchicznie wyższej rady narodowej. Art.19. Rady narodowe winny być zwołane na sesje budżetową najpóźniej w styczniu, przed rozpoczęciem roku budżetowego. — Art. 20. Do prawomocności uchwał potrzebna jest zwykła większość głosów, przy obecności przynajmniej 1/3 liczby członków, faktycznie powołanych w myśl art. 4 i 6. 4- Art. 21. § 1. Rady narodowe zorganizowane są na zasadzie hierarchicznego podporządkowania się. "*"" § 2. Władzą zwierzchnią i nadzorczą wszystkich rada narodowych jest Krajowa Rada Narodowa, która ustala linie wytyczne i nadaje kierunek pracom innych rad narodowych. T § 3. Krajowa Rada Narodowa może rozwiązać każdą bezpośrednio lub pośrednio hierarchicznie niższą radę narodową i zawiesić lub wykluczyć poszczególnych jej członków. Art.22. § 1. Każda rada narodowa niższego stopnia przedkłada hierarchicznie wyższej, terytorialnie właściwej radzie narodowej sprawozdanie ze swej działalności nie później niż dnia 15 każdego miesiąca kalendarzowego. § 2.Sprawozdanie winno obejmować okres jednego miesiąca kalendarzowego. § 3. Odpisy protokułów posiedzeń rady winny być w trybie przewidzianym w § 1, przedkładane nie później niż dnia 7-go po odbyciu posiedzenia. § 4. Sprawozdania z działalności wojewódzkich rad narodowych winny być przedkładane w trybie przewidzianym w §§ 1,2 i 3, Krajowej Radzie Narodowej. § 5. Za wykonanie powyższych postanowień odpowiada osobiście przewodniczący rady. Art. 23. Każda uchwała rady narodowej (wojewódzkiej, powiatowej, miejskiej i gminnej) pozostająca w sprzeczności z ustawą niniejszą, lub innymi obowiązującymi przepisami, będzie uchylona w trybie nadzoru przez Krajową Radę Narodową. ¦ 134 Art. 24. Posiedzenia rad narodowych są jawne, w poszczególnych wypadkach rady narodowe mogą uchwalić tajność posiedzenia. Art. 25. Krajowa i terenowe rady narodowe posługują się pieczęcią z Orłem Piastowskim. Rozdział V. Kompetencja rad narodowych. —|—Art. 26. Zakres działania Krajowej Rady Narodowej obejmuje: 1) ustawodawstwo; 2) planowanie działalności publicznej w szczególności ustalania budżetów i planów świadczeń w naturze; 3) ustalanie stanu liczebnego wojska oraz liczby mającego być pobranym rekruta; 4) kontrolę działalności organów wykonawczych, z punktu widzenia zgodności z ustawami i uchwalonymi planami, oraz polityki i celowości; 5) powoływanie i odwoływanie organów wykonawczych, - to jest Polskiego Komitetu Wyzwolenia Narodowego lub jego poszczególnych członków,2 oraz Naczelnego Dowództwa Wojska Polskiego; 6) uchwalanie w drodze ustawy podstawowych aktów gospodarki, jako to: zaciągania pożyczek, zbycia, zamiany, lub obciążania nieruchomego majątku państwowego, przyjęcia gwarancji finansowych; 7) zatwierdzanie umów handlowych, celnych oraz stale obciążających Państwo pod względem finansowym; 8) uchwalanie w drodze ustawy nadzwyczajnych aktów politycznych, jako to: wypowiadanie wojny, zawarcie pokoju, zawarcie przymierza, wprowadzenie stanu wyjątkowego, wprowadzenie stanu wojennego, zatwierdzenie międzynarodowych umów państwowych, wprowadzających przepisy prawne, obowiązujące obywateli polskich albo zmieniające granice państwa, amnestia. Na mocy art. 1 pkt 2 ustawy z 31.12.1944 r. (poz. 30} dotychczasowy artykuł 26 otrzymał z dniem 31 grudnia 1944 r. oznaczenie § 1 oraz dodany został § 2 o brzmieniu: (2) W okresach między posiedzeniami Krajowej Rady Narodowej (art. 18, § 1 i 2) wszystkie jej uprawnienia, wymienione w art. 21 § 2 i § 3, art. 23, art.25, art.26 ust. 1 pkt. 2, 3,4, 6, 7, 8 i art. 29 § 2 wykonuje Prezydium Krajowej Rady Narodowej. 2 W związku z ustawą z 31.12.1944 r. o powołaniu Rządu Tymczasowego RP (Dz. U. RR Nr 19, poz. 99), z dniem 31 grudnia 1944 r. wygasła ta kompetencja KRN. 135 Art. 27. Poza uprawnieniami przysługującymi Krajowej Radzie Narodowej z art. 26, Krajowa Rada Narodowa uprawniona jest do powołania w momencie uznanym przez siebie za odpowiedni, Tymczasowego Rządu Rzeczypospolitej Polskiej. -{- Art. 28. Do kompetencji terenowych rad narodowych należy w zakresie ich właściwości terytorialnych: 1) planowanie działalności publicznej, w szczególności: ustalanie budżetu, oraz planu świadczeń w naturze; 2) kontrola działalności organów wykonawczych (państwowych i samorządowych) z punktu widzenia legalności, celowości i zgodności z zasadniczą linią działalności Krajowej Rady Narodowej; 3) powoływanie samorządowych organów wykonawczych; 4) zawieranie umów w sprawie zaciągnięcia pożyczki, zbycia, zmiany lub obciążenia majątku nieruchomego. Art. 29. § 1. Niezależnie od uprawnień przewidzianych w art. 28, radom narodowym może być, stosownie do postanowień, zawartych w art. 3 ust. 4 konstytucji z dnia 17 marca 1921 r., przekazany właściwy zakres ustawodawstwa. § 2. Przekazanie to może nastąpić tylko każdorazową uchwałą Krajowej Rady Narodowej. Art. 30. § 1. Prace każdej rady narodowej w zakresie planowania i budżetowania winny być zakończone przed dniem 1-go kwietnia. § 2. Projekty planów (preliminarze budżetowe) winny być przedłożone przez właściwe organy wykonawcze. Krajowej Radzie Narodowej i innym radom narodowym - do dnia 1-go stycznia. § 3. O ile do dnia 1-go kwietnia dana rada narodowa nie uchwali budżetu lub przedłożonych jej planów, przewodniczący rady narodowej zarządzi ogłoszenie budżetu i planów w brzmieniu, zaprojektowanym przez organy wykonawcze. Rozdział VI. Postanowienia przejściowe i końcowe. Art. 31. Na terenach Rzeczypospolitej Polskiej, pozostających jeszcze pod okupacją, terenowe rady narodowe tworzą się w trybie i na zasadach, wyrażonych w Statucie Tymczasowym Rad Narodowych z dnia 1-go stycznia 1944 r. Art. 32. § 1. Istniejące na terenach oswobodzonych spod okupacji rady narodowe, które powstały w trybie na zasadach, przepisów 136 l'imrLimisicivic7,„NATURALN'.O!)!10llNOSC11;;DI'(llK[EMNVCn 151 Tabela I. Schemat wyznaczania podatności wód podziemnych na zanieczyszczenie (wg Goosscusa i Van Dainmca, 1987) Tub. I. Melhod ofgroundwater rulnerability determinatioo (aflcr Goosneas and V;i/i Damme 1987) WPŁYW PODATNOŚCI NA KONCENTRACJĘ AZOTANÓW ¦odonnśca Pnkty wn - slrcfi atrarji ifcr) fCour) brak pokrywy ¦ płaszcz y.sin gliniasta rEa.su (nticoitr) fjatóf toner, J (ttiamycfier] (tlavcycover) lwir ffgratiel) | II III IV piasl .1 (sond) n III IV V Ipyli IV V V fih'1'thi"ntilc 5w ortgoifyctwtt< 10mj y [ tk'iribmjJiuf podatne II hilulc pudainf III pijdjrni' IV umiarkowanie podaniu V itlho pcidacne (vutiiL'rahIc} (titlfe vutaerabie) i wlasnośi hydrauliczne. Założono, it jrokrywy o miąższości niniejszej niż 5 m mogą ulec naruszeniu stwarzając ryzyko preferencyjnego przepływu zanieczyszczonych Wid z powierzchni. Za brak pokrywy uważa się także nienasyconą warstwę piasku o miąższości mniejszej niż 10 ni. Skalę podatności podzielono na pięć klas. Określenie podatności wykonuje się metodą macierzową poprzez kombinację uwzględnianych czynników. Do przeprowadzenia analizy podatności posłużyły dane wiertnicze z lianku Hydro. Procedura klasyfikacyjna wykonana została przez specjalnie napisany program w systeme baz danych FokPRO. Mapę podatności wykonano w komputerowym systemie kartograficznym ARC/INFO. Analiza mapy podatności pozwala stwierdzić, że wyższą podatność obserwuje się generalnie na północy w nizinnej częii zlewni, gdzie wody podziemne zalegają płycej (ryc.3). Widoczne mozaikowe zróżnicowanie podatności wynika ze skomplikowanej budowy geologicznej utworów po lodowcowych. Klasy podatności i | | ekstremalnie podatne u I silnie podatne ii podatne iv l l's umiarkowanie podatne v ' słabo podatne Ziębice ffiS miasta 0 2 4 6 6 10 km Uzyskana mapa podatności porównana została z mapą zawartości azotanów. Już wzrokowo możiia zauważyć, że tereny o wyższej podatności pomięd/y Slrzclinem a Grodkowem oraz pomiędzy Wrocławiem a Oława wykazują wyz.szą koncentrację azotanów, Aby proces porównania map zobiektywizować, obie mapy podzielono na siatkę kwadratów o pow. 1 km!. Na bazie tak wykonanej siatki kwadratów przeprowadzono analizę regresji pomiędzy obszarami o konkretnej klasie podatności a obserwowany na tych obszarach zawartością azotanów (ryc. 4). Uzyskana zależność wykazuje, ze 90,45% zmienności średnirb stężeń N-NO, zależy od podatności na zanieczyszczenie. Wysoka korelacja pomiędzy klasami podatnośi a obserwowanymi zawartościami azotu azotanowego w wodach podziemnych wskazuje na silną bezpośrednią zależność istniejących skażeń od naturalnych barier ochronnych. Tak ścisłą zależność (r - 0.95) należy tłumaczyć dominującą rolą skażeń wielkoobszarowych pochodzących z nawożenia na terenach rolniczych, a także z depozycji zanieczyszczeń atmosferycznych na całym obszarze zlewni. Istniejące wyraźnie anomalie stc/żenia azotanów w rejonach miejskich (Strzelin. Oława, Ziębice) nie mają istotnego wpływu na obserwowane zjawisko zanieczyszczeń w skali regionalnej. Ryc. 3. Mapa podatności wód podziemnych Fig. 3. Grouodnnler vulnerabiłit\ m:ip 2 TS V IV III II I Klasa podatności (udnerabllity tlass) Ryc. 4. Średnie sie/cnia azotanów na terenach o różne) podatności Objaśnienia: x - klasa podatności, y - średnic stężenie N-N'0^ Img/dm1], RJ - współczynnik deterrainac|t. Fig. 4. A rerage COntent ofnitratc In rrgions ofdifferent ytilnerability Exjil(inatii)»; x - milnerability chiss, y - onerage nitrate content, A'J - deteftni-nation coeffictent. WNIOSKI 1. Koncentracja azotanów w płytkich wodach podziemnych zależy w istotny sposób od podatności na zanieczyszczenie. 2. Zanieczyszczenia wielkoobszarowe są podstawow ym źródłem azotanów w badanej zlewni. 3. Koncentracja N-NO, wykazuje Iognonnalny rozkład częstości. 4. Analiza stężeń azotanów pozwala na przeprowadzenie weryfikacji modelu podatności. PODZIĘKOWAMA Badania wykonano w ramach projektu badawczego p.t. "Ocena podatności wid podziemnych na zanieczyszczenie w wybranych zlewniach Dolnego Śląska". Grant nr 9T12BOO9O9 finansowany jest z funduszu Komitetu Badań Naukowych. 242 J MIKOŁAJKÓW strefy aeracji, zbudowanej z piasków sandrowych, ok. 2 m. Gleby wokół punktów J2 i J4 lo gleby brunatne wyługowanc, a wokół punktu J7 to czarne ziemie zdegradowane. Podstawową różnicą pomiędzy tymi punktami by! cykl upraw i wielkość nawożenia na polach w strefie bezpośredniego spływu wód do każdego z nich. W 1992 r. na polach zlokalizowanych bezpośrednio na kierunku spływu wody powyżej studni J2 i J4 były ziemniaki. W 1993 na polu powyżej punktu J2 wsiana mieszankę zbóż z zastosowaniem 30 kg N/ha, natomiast w pobliżu punktu J4 pole nawożone było w podobny sposób jak w punkcie J2 w latach 1992 i 1993, przy czym w 1993 roku posiano zboże z wsiewką traw i koniczyny, w 1994 roku pozostawiono pole jako użytek zielony, przy zastosowaniu ok. 15 kgN/ha w postaci saletry amonowej w dwóch ratach późną wiosną, W 1995 r. pole pozostawiono odłogiem. Na polu powyżej punktu J2 w 1994 r wysiano ponownie zboże z nawożeniem zbliżonym do roku 1993. Jesienią 1994 roku na polu rozrzucono obornik a w 1995 roku zasadzono ziemniaki. Pola w pobliżu punktu J7 uprawiane sąw cyklu zbliżonym do punktu J2, jednak dawki nawozów mineralnych stosowane w tym gospodarstwie są przeciętnie dwukrotnie większe. Jak widać na ryc. 1 efektem tego jest znaczny wzrost stężeń azotu azotanowego w wodach podziemnych. Ryc. I. Zmienność stężeń azotu azotanowego i amonowego w wodach podziemnych w warunkach różnego nawożenia pól w sąsiedztwie studni J2, J4, J7 - studnie obserwacyjne Fig. 1. Variety ojammonia and nitrate nitrogen concentration in groundwttler according to thefertilization near by the obserwation wells J2, J4, J7 - obserwation wells / * - .i 1 Ł. * i . _^_ , L > ^4 / V 1 \ / ¦ ---J4 bd >-¦ 4---J7 ¦jf ,L¦ 0.10' o.os |N^H,| „ A / \ ¦ \ / *> ¦-*. / .¦¦¦ 1J f ¦\ / ¦- - / —¦" -J2 -.w •-— -v ---1 ¦-J7 3 Na tym przykładzie zaobserwować można również bardzo wyraźną sezonową zmienność składu chemicznego wód podziemnych, zależną od wielkości, charakteru i terminów nawożenia, typu upraw, okresu wegetacji oraz wielkości i terminów intensywnej infiltracji, zwłaszcza roztopowej. W sytuacji, gdy c^ła strefa aeracji zbudowana jest z piasków różnoziamistych, miąższość tej strefy wpływa w ograniczonym zakresie na intensywność migracji mineralnych związków azotu do wód podziemnych. Porównanie stężeń azotu azotanowego i amonowego w obszarach o podobnym poziomic nawożenia i podobnych glebach (brunatne wyługowane) w obszarze sandrowym (J2, studnia kopana - średnia miąższość strefy aeracji ok. 2 m) i czolowomorenowym (K4, studnia kopana -średnia miąższość strefy aeracji ok. 3,8 m) przedstawiono na ryc. 2. Wyraźnie rysuje się niewielkie ograniczenie stężeń i przesunięcie w czasie maksimów związanych z okresem roztopów czy nawożenia. Wskazuje (o na łatwą migrację jonów NO3ł i NHT w piaskach. To, co zostanie wyniesione z aktywnej biologicznie slrcfy gleby praktycznie w większości dociera do wód podziemnych. Pojawienie się piasków gliniastych i glin zwałowych w strefie aeracji powoduje znaczne ograniczenie migracji mineralnych form azotu do wód podziemnych, rejestrowane jako obniżeni* WPŁYW BUDOWY STREFY AERACJI t CHARAKTERU ZAGOSPODAROWANIA TERENU... 243 Ryc. 2. Zmienność stężeń azotu azotanowego i amonowego w wodach podziemnych przy różnej miąższości piaszczystej strefy aeracji J2 - miąższość strefy aeracji ok. 2 m K4 - miąższość strefy aeracji ok. 3,8 m Fig. 2. Yańety ofammonia and nitrate nilrogen concenlration in groundwater according lo the thickness ofsandy unsaturated zone J2 - tkick.ne.is of unsaturated zone 2 m K4- thichussofunsaturafedzone3,8m / /I \ A i, 10 M m \ ¦ * ^* f * \ 4 1—•- -J2 k? 7 |—» s- s ^ &¦ i 5: a 0J5 OJ 015 r FSFQ s ^ 1 H \ \ V. -• > s rr ^* V ^, ¦ ^ < --------1 Ryc. 3. Zmienność stężeń azotu azotanowego i amonowego w wodach podziemnych przy różnej budowie strefy aeracji K4 - slrcfa aeracji piaszczysta K.7 - strefa aeracji z poziomem glin zwałowych Fig. 3. Yariety ofammonia and niirate nitrogen concentration in groundwater ac-cording to the composition of unsaturated zone K4 - sandy unsaturated zone K7 - unsaturated zone wilh clay's stratum S 3. i * stężeń tych specjacji azotu w wodach gruntowych - zwłaszcza jonów NIL* (ryc. 3). Punkt K7 (studnia abisynka) zlokalizowany jest w obszarze, w którym w strefie aeracji występuje warstwa glin zwałowych o miąższości od 0,5 do ponad 2 m. Studnia pobiera wodę z głębokości oL 5 m. Przy podobnej miąższości strefy aeracji co w punkcie K4, stężenia azotu azotanowego zostają ograniczone, sezonowe wahania stężeń nie są tak gwałtowne i mają mniejszą amplitudę. Wobec niewielkiej sorp-cji azotu azotanowego podstawową rolę odgrywa zapewne wydłużenie czasu filtracji poprzez strefę aeracji oraz dyfiizyjne wyrównywanie stężeń pomiędzy migrującą wodą wolną 1 wodą związaną w porach gruntów słaboprzepuszczalnych. Stężenia azotu amonowego są przeciętnie dwu - trzykrotnie niższe niż w obszarze piaszczystym i trudno w tym przypadku mówić o sezonowej zmienności 4- Art.l. Przewodniczącemu Krajowej Rady Narodowej przysługują wszystkie uprawnienia Marszałka Sejmu. -f- Art. 2. Wobec opróżnienia urzędu Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej, zastępuje go Przewodniczący Krajowej Rady Narodowej. Art. 3. Z tytułu zastępstwa Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej, Przewodniczący Krajowej Rady Narodowej spełnia następujące funkcje: -(- a) podpisuje ustawy wraz z odpowiednimi członkami Polskiego Komitetu Wyzwolenia Narodowego i zarządza ich ogłoszenie w Dzienniku Ustaw Rzeczypospolitej Polskiej oraz w celu ich wykonania wydaje rozporządzenia wykonawcze i zarządzenia, X b) jest najwyższym zwierzchnikiem sił zbrojnych Państwa, przy czym zwierzchnictwo sprawuje przez Naczelne Dowództwo Wojska Polskiego, i- c) wykonuje prawo łaski, i d) reprezentuje Państwo na zewnątrz, przyjmuje i wysyła przedstawicieli dyplomatycznych, . e) zawiera umowy z innymi Państwami, f) mianuje sędziów, o ile ustawa nie zawiera innego postanowienia, g) nadaje ordery i odznaczenia, jeśli ustawy nie stanowią inaczej. Art. 4. Wykonanie niniejszej ustawy powierza się Przewodniczącemu Krajowej Rady Narodowej. Art. 5. Ustawa niniejsza wchodzi w życie z dniem ogłoszenia i wygasa automatycznie z chwilą ukonstytuowania się ciał parlamentarnych, wybranych na zasadzie powszechnych wyborów. Przewodniczący Krajowej Rady Narodowej: Bolesław Bierut Przewodniczący Polskiego Komitetu Wyzwolenia Narodowego: Edward Bolesław Osóbka-Momwski Na mocy art. I ustawy z 31.12.1944 r. (poz. 29) wyraz „Przewodniczący" w tytule ustawy i wszystkich artykułach został zastąpiony z dniem 31 grudnia 1944 r. wyrazem „Prezydent". 138 29. 4 USTAWA z dnia 31 grudnia 1944 r. o zmianie ustawy z dnia 11 września 1944 roku o kompetencji Przewodniczącego Krajowej Rady Narodowej (Dziennik Ustaw RP, Nr 19 z 31 grudnia 1944 r., poz. 97) Art. 1. W ustawie z dnia 11 września 1944 r. o kompetencji Przewodniczącego Krajowej Rady Narodowej (Dz. U. R. P Nr 5, poz. 23) zastępuje się wyraz „Przewodniczący" we wszystkich artykułach, gdzie wyraz ten został użyty, wyrazem „Prezydent". Art. 2. Wykonanie niniejszej ustawy porucza się Prezydium Krajowej Rady Narodowej. Art. 3. Ustawa niniejsza wchodzi w życie z dniem ogłoszenia. Prezydent Krajowej Rady Narodowej: Bolesław Bierut Członkowie Prezydium Krajowej Rady Narodowej: Edward Bolesław Osóbka-Morawski Michał Rola Żymierski generał broni 30. USTAWA z dnia 31 grudnia 1944 r. o zmianie ustawy z dnia 11 września 1944 roku o organizacji i zakresie działania rad narodowych (Dziennik Ustaw RP, Nr 19 z 31 grudnia 1944 r„ poz. 98) Art. 1, W ustawie z dnia 11 września 1944 r. o organizacji i zakresie działania Rad Narodowych (Dz. U. R. R Nr 5, poz. 22) wprowadza się zmiany następujące: 139 1. we wszystkich artykułach, gdzie został użyty wyraz „Przewodniczący", zastępuje się wyraz ten wyrazem „ Prezydent". 2. w art. 26 po ust. (1) wprowadza się jako ustęp (2): „(2) W okresach między posiedzeniami Krajowej Rady Narodowej (art. 18, § 1 i 2) wszystkie jej uprawnienia, wymienione w art. 21 § 2 i § 3, art. 23, art. 25, art. 26 ust. 1 pkt. 2,3,4,6,7,8 i art. 29 § 2 wykonuje Prezydium Krajowej Rady Narodowej". Art. 2. Wykonanie niniejszej ustawy porucza się Prezydium Krajowej Rady Narodowej. Art. 3. Ustawa niniejsza wchodzi w życie z dniem ogłoszenia. Prezydent Krajowej Rady Narodowej: Bolesław Bierut Członkowie Prezydium Krajowej Rady Narodowej: Edward Bolesław Osóbka-Morawski Michał Rola-Zymierski generał broni 31. -f" USTAWA z dnia 31 grudnia 1944 r. o powołaniu Rządu Tymczasowego Rzeczypospolitej Polskiej (Dziennik Ustaw RP, Nr J9 z 3! grudnia 1944 r, poz. 99) Na podstawie art. 27 ustawy z dnia 11 września 1944 roku o organizacji i zakresie działania Rad Narodowych (Dz. U. R. E Nr 5, poz. 22) postanawia się, co następuje: Art. 1. Krajowa Rada Narodowa, przychylając się do ogólnych żądań społeczeństwa polskiego, wyrażonych w masowych uchwałach, rezolucjach i wezwaniach organizacji społecznych, politycznych i zawodowych, zebrań fabrycznych, chłopskich, inteligenckich, młodzieżowych oraz zjazdów i kongresów: spółdzielczego, chłopskiego, związków zawodowych i poszczególnych partii politycznych - powołuje -w miejsce utworzonego ustawą z dnia 21 lipca 1944 r. (Dz. U. R. P 140 Nr 1, poz. 1) Polskiego Komitetu Wyzwolenia Narodowego - Rząd Tymczasowy Rzeczypospolitej Polskiej oparty o program działania, wyrażony w Manifeście Lipcowym Polskiego Komitetu Wyzwolenia Narodowego. Art. 2. (1) Rząd Tymczasowy Rzeczypospolitej Polskiej stanowią: 1. Prezes Rady Ministrów 2. I. Vice-prezes Rady Ministrów 3. II. Vice-prezes rady Ministrów 4. Minister Obrony Narodowej 5. Minister Spraw Zagranicznych 6. Minister Administracji Publicznej 7. Minister Bezpieczeństwa Publicznego 8. Minister Skarbu 9. Minister Oświaty 10. Minister Pracy, Opieki Społecznej i Zdrowia 11. Minister Rolnictwa i Reform Rolnych 12. Minister Komunikacji 13. Minister Przemysłu 14. Minister Aprowizacji i Handlu 15. Minister Poczt i Telegrafów 16. Minister Sprawiedliwości 17. Minister Kultury i Sztuki 18. Minister Informacji i Propagandy (2) Prezesa Rady Ministrów i Ministrów zamianuje Prezydent Krajowej Rady Narodowej w trybie, ustalonym w art. 45 Konstytucji. Art. 3. Prezes Rady Ministrów i Ministrowie składają na ręce Prezydenta Krajowej Rady Narodowej następujące ślubowanie: „Ślubuję uroczyście, jako członek Rządu Tymczasowego Rzeczypospolitej Polskiej, według najlepszego mego rozumienia i zgodnie z sumieniem rzetelnie pracować dla dobra Narodu Polskiego, stać na straży jego praw demokratycznych i czynić wszystko w miarę swoich sił i uzdolnień dla umocnienia niepodległości i pomyślnego rozwoju Rzeczypospolitej Polskiej". Art. 4. Wykonanie niniejszej ustawy porucza się Prezydium Krajowej Rady Narodowej. Art. 5. Ustawa niniejsza wchodzi w życie z dniem ogłoszenia. Prezydent Krajowej Rady Narodowej: Bolesław Bierut Członkowie Prezydium Krajowej Rady Narodowej: Edward Bolesław Osóbka-Morawski Michał Roła Żymierski generał broni 141 32. USTAWA z dnia 3 stycznia 1945 r. o trybie wydawania dekretów z mocą ustawy (Dziennik Ustaw RP, Nr 1 z 6 stycznia 1945 r., poz- 1) Na podstawie art. 26 ust. (1) pkt. 1 ustawy z dnia 11 września 1944 r. o organizacji i zakresie działania rad narodowych (Dz. U.R.P Nr 5, poz. 22) postanawia się, co następuje: Art. 1. Uprawnienia Polskiego Komitetu Wyzwolenia Narodowego, ustalone ustawą z dnia 15 sierpnia 1944 r. o tymczasowym trybie wydawania dekretów z mocą ustawy (Dz. U.R.E Nr 1, poz. 3), przelewa się na Rząd Tymczasowy Rzeczypospolitej Polskiej. Art. 2. Wykonanie niniejszej ustawy porucza się Prezesowi Rady Ministrów. Art. 3. Ustawa niniejsza wchodzi w życie z dniem ogłoszenia. Prezydent Krajowej Rady Narodowej: Bolesław Bierut Prezes Rady Ministrów: Edward Osóbka-Morawski 33. USTAWA z dnia 6 maja 1945 r. o częściowej zmianie ustawy z dnia 11 września 1944 r. o organizacji i zakresie działania rad narodowych (Dziennik Ustaw RP, Nr 17 z 7 maja 1945 r„ poz. 93) Art. 1. W art. 13 ustawy z dnia 11 września 1944 r. o organizacji i zakresie działania rad narodowych (Dz. U. R. P Nr 5, poz. 22), zmienionej ustawą z dnia 31 grudnia 1944 r. (Dz. U. R. P Nr 19, poz. 98), wprowadza się zmiany następujące: 142 1) § 2 otrzymuje brzmienie: „§ 2. Krajowa Rada Narodowa wybiera Prezydium złożone z 5 do 7 osób; w skład Prezydium wchodzą: Prezydent, jego 2 zastępcy, Naczelny Dowódca Wojska Polskiego oraz członkowie". 2) Dodaje się nowy § 3 o brzmieniu: „Członkowie Prezydium Krajowej Rady Narodowej nie mogą jednocześnie zajmować stanowisk w administracji państwowej lub samorządowej". Art. 2. Wykonanie niniejszej ustawy porucza się Prezydium Krajowej Rady Narodowej. Art. 3. Ustawa niniejsza wchodzi w życie z dniem ogłoszenia. Prezydent Krajowej Rady Narodowej: Bolesław Bierut Prezes Rady Ministrów: Edward Osóbka-Morawski 34. USTAWA z dnia 23 lipca 1945 r. o prawie odwoływania posłów do Krajowej Rady Narodowej (Dziennik Ustaw RP, Nr 30 z 30 sierpnia 1945 r., poz. 178) Art. 1. (1) Organizacje, zrzeszenia i terenowe rady narodowe, które delegują swych przedstawicieli do Krajowej Rady Narodowej stosownie do przepisów art. 4 pkt 2, 3 i 4 ustawy z dnia 11 września 1944 r. o organizacji i zakresie działania rad narodowych (Dz. U. R. E Nr 5, poz. 22) mogą w okresach między posiedzeniami Krajowej Rady Narodowej (art. 18 § 1 i 2 ustawy z dnia 11 września 1944 r. o organizacji i zakresie działania rad narodowych) składać Prezydium Krajowej Rady Narodowej umotywowane wnioski o odwołanie lub pozbawienie mandatu delegowanych przez siebie przedstawicieli. (2) Odwołanie lub pozbawienie mandatu następuje w drodze uchwały Prezydium Krajowej Rady Narodowej, o czym należy powiadomić organizacje wysyłające celem przedstawienia innego kandydata. 143 Art. 2. Uchwały Prezydium Krajowej Rady Narodowej w sprawie cofnięcia lub pozbawienia mandatu poselskiego winny być przedstawione do zatwierdzenia na najbliższym posiedzeniu plenarnym Krajowej Rady Narodowej. Art. 3. Wykonanie niniejszej ustawy porucza się Prezydium Krajowej Rady Narodowej. Art. 4. Ustawa niniejsza wchodzi w życie z dniem ogłoszenia. Prezydent Krajowej Rady Narodowej: Bolesław Bierut Prezes Rady Ministrów: Edward Osóbka-Morawśki 35. USTAWA z dnia 3 stycznia 1946 r. o zmianie ustawy z dnia 11 września 1944 r. o organizacji i zakresie działania rad narodowych (Dziennik Ustaw RP, Nr 3 z 5 lutego 1946 r„ poz. 19) Art. 1. W ustawie z dnia 11 września 1944 r. o organizacji i zakresie działania rad narodowych (Dz. U. R. P. Nr 5, poz. 22) z późniejszymi zmianami (Dz. U. R. E z 1944 r. Nr 19 poz. 98 i z 1945 r. Nr 17, poz. 93) wprowadza się zmiany następujące: 1) art. 1 otrzymuje brzmienie: „Art. 1. § 1. Do czasu powołania stałej politycznej reprezentacji Narodu, w myśl zasad Konstytucji z dnia 17 marca 1921 r., organem Narodu w zakresie ustawodawstwa oraz kontroli nad działalnością Rządu i w zakresie nadzoru nad radami narodowymi jest Krajowa Rada Narodowa. § 2. Jako organy planowania działalności publicznej oraz kontroli nad rządowymi i samorządowymi organami wykonawczymi działają gminne, miejskie, powiatowe i wojewódzkie rady narodowe (art. 28)"; 144 2) w art. 2 dodaje się § 3 w brzmieniu: „§ 3. W miastach, liczących ponad 200.000 mieszkańców, mogą miejskie rady narodowe powołać jako organy pomocnicze - rady dzielnicowe. Zasady powołania i zakres działania rad dzielnicowych ustala miejska rada narodowa"; 3) w art. 5 skreśla się § 3, a dotychczasowy § 4 oznacza się jako § 3; 4) art. 6 § 1 otrzymuje brzmienie: „Art. 6 § 1. System przedstawicielstwa w wojewódzkich, powiatowych, miejskich i gminnych radach narodowych winien odpowiadać zasadom wyrażonym w art. 4 pkt 1, 2, 5, oraz w art. 5 § 1 i 2 z tym, że liczba członków tych rad nie powinna przekraczać: a) w radach wojewódzkich oraz w radach miast: Warszawie i Łodzi........................................................................120 b) w radach powiatowych............................................................60 c) w radach miejskich, w miastach do 5.000 mieszkańców....16 ponad 5.000 do 10.000 mieszk...................................................24 ponad 10.000 do 25.000 mieszk.................................................32 ponad 25.000 do 40.000 mieszk.................................................40 ponad 40.000 do 60.000 mieszk.................................................48 ponad 60.000 do 120.000 mieszk...............................................56 ponad 120.000 do 200.000 mieszk.............................................64 ponad 200.000 do 250.000 mieszk.............................................72 ponad 250.000 mieszkańców.......................................................80 d) liczba członków rad gminnych winna wynosić nie mniej niż 16 i nie więcej niż 36 osób, z uwzględnieniem w miarę możności przedstawicielstwa w radzie poszczególnych gromad wiejskich na terenie danej gminy"; 5) w art. 6 § 2 dodaje się nowy ustęp w brzmieniu: „Jeżeli wskutek delegowania przez rady niższych stopni swych przedstawicieli do rady wyższego stopnia liczba delegatów przekroczyłaby połowę ustawowej liczby członków rady, Prezydium Krajowej Rady Narodowej może ustalić dla poszczególnych rad odrębne zasady udziału przedstawicieli rad niższych stopni"; 6) w art. 6 § 3 lit. b) i c) otrzymują brzmienie: ,,b) w powiatowych radach narodowych i radach narodowych miast wydzielonych 1/5 ogółu członków rady, 145 się c) w gminnych radach narodowych i radach narodowych miast nie wydzielonych 1/6 ogółu członków rady;" 7) w art. 7 § 1 otrzymuje brzmienie: „§ 1. Delegatami organizacji wymienionych w art. 4. mogą być osoby, które brały czynny udział bądź w walce zbrojnej z okupantem, bądź w cywilnej akcji samoobrony i oporu, włączając w to akcję propagandową, bądź też biorą udział w akcji odbudowy państwowości polskiej w zakresie politycznym, społecznym, gospodarczym lub kulturalnym, jeżeli ukończyły 21 lat życia"; 8) w art. 13 § 1 otrzymuje brzmienie: „§ 1. Rady narodowe wybierają ze swego grona prezydium, złożone z przewodniczącego, jego zastępcy oraz 3 członków. Osoby zajmujące stanowiska w administracji państwowej lub samorządowej na obszarze, podległym właściwości danej rady, oraz członkowie prezydium jakiejkolwiek innej rady narodowej mogą wchodzić w skład prezydium rady terenowej tylko za uprzednią zgodą prezydium rady narodowej wyższego stopnia. W żadnym jednak razie nie mogą wchodzić w skład prezydium rady terenowej członkowie i pracownicy jej organów wykonawczych (wydziału wojewódzkiego i powiatowego, zarządu miejskiego względnie gminnego)"; 9) w art. 16 § 2 otrzymuje brzmienie: „§ 2. Rząd, wszystkie ministerstwa i podległe im urzędy (nie wyłączając sądowych i prokuratorskich), instytucje, zakłady, przedsiębiorstwa itp. państwowe i samorządowe będą udostępniać Biuru Kontroli do wglądu znajdujące się w ich dyspozycji dokumenty finansowe (budżety, plany finansowo-gospodarcze, dokumenty przychodowe i rozchodowe, księgi rachunkowe itp.), umożliwiać kontrolę mienia publicznego oraz pod publicznym zarządem się znajdującego (kasy, magazyny, inwentarz itp.) oraz udzielać wszelkich wyjaśnień w sprawach organizacyjnych, administracyjnych, gospodarczych i finansowych"; 10) w art. 17 dotychczasowy tekst oznacza się jako § 2 i dodaje przed nim § 1 w brzmieniu: „§ 1. Rady narodowe powołują stałe komisje: finanso-wo-budżetową, oświatową i kontroli. W razie potrzeby 146 mogą powoływać również i inne komisje. Tryb powoływania komisji ustali Prezydium Krajowej Rady Narodowej"; 11) w art 18 § 4 zdanie ostatnie oznacza się jako § 5 w brzmieniu: „Wykluczonemu lub zawieszonemu członkowi przysługuje prawo odwołania się do rady narodowej wyższego stopnia. Odwołanie nie wstrzymuje wykonania uchwały w przedmiocie wykluczenia lub zawieszenia"; 12) art. 28 otrzymuje brzmienie: „Art. 28. Do kompetencji terenowych rad narodowych należy: 1) planowanie działalności publicznej, a w szczególności ustalanie budżetu oraz planu świadczeń w naturze, 2) kontrola działalności organów wykonawczych (rządowych i samorządowych) oraz instytucyj i osób wy-konywających funkcje zlecone w zakresie administracji i gospodarki publicznej z punktu widzenia legalności, celowości i zgodności z zasadniczą linią działalności Krajowej rady Narodowej, 3) powoływanie samorządowych organów wykonawczych, 4) ustalanie zasad i warunków, na których organy wykonawcze samorządu mogą zawierać umowy w sprawie zaciągnięcia pożyczki, zbycia, zamiany lub obciążenia majątku nieruchomego, 5) uchwalanie regulaminów obrad rady i komisyj"; 13) skreśla się art. 31 i 32; 14) dotychczasowe art. 33, 34, 35, 36 otrzymują kolejną numerację jako artykuły: 31, 32, 33, 34; 15) art. 31. według nowej numeracji ustalonej w pkt 14 otrzymuje brzmienie: „§ 1. Z chwilą przeprowadzenia wyborów powszechnych do przedstawicielstwa narodowego na zasadach Konstytucji z dnia 17 marca 1921 r. Krajowa Rada Narodowa ulega rozwiązaniu z mocy samego prawa. § 2. Do chwili ukonstytuowania się przedstawicielstwa narodowego kompetencje Krajowej Rady Narodowej, określone w ustawie z dnia 31 grudnia 1944 r. o zmianie ustawy z dnia 11 września 1944 r. o organizacji i zakresie działania rad narodowych (Dz.U.R.P Nr 19, poz. 98) wykonywuje Prezydium Krajowej Rady Narodowej"; 147 16) we wszystkich artykułach, w których użyto określenia: „Polski Komitet Wyzwolenia Narodowego" określenie to zastępuje się wyrazem: „Rząd" z wyjątkiem art. 33 (według nowej numeracji ustalonej w pkt 14), w którym zamiast wyrazów „Polskiemu Komitetowi Wyzwolenia Narodowego" wstawia się wyrazy: „Prezesowi Rady Ministrów i właściwym ministrom każdemu w zakresie jego działania"; 17) we wszystkich artykułach, w których użyto wyrazu „Przewodniczący" dla oznaczenia osoby przewodniczącego Krajowej Rady Narodowej, wyraz ten zastępuje się wyrazem „Prezydent", a zdanie wstępne art. 9 otrzymuje brzmienie: „Nowowprowadzeni członkowie Krajowej Rady Narodowej składają na ręce Prezydenta Krajowej Rady Narodowej, a członkowie terenowych rad narodowych -na ręce przewodniczącego właściwej rady - następujące ślubowanie:"; Art. 2. Wykonanie niniejszej ustawy porucza się Prezydium Krajowej Rady Narodowej i Prezesowi Rady Ministrów. Art. 3. Ustawa niniejsza wchodzi w życie z dniem ogłoszenia. Równocześnie upoważnia się Prezydenta Krajowej Rady Narodowej do ogłoszenia jednolitego tekstu ustawy z dnia 11 września 1944 r. o organizacji i zakresie działania rad narodowych z uwzględnieniem zmian, wynikających z niniejszej ustawy oraz przepisów wydanych do dnia ogłoszenia jednolitego tekstu. Prezydent Krajowej Rady Narodowej: Bolesław Bierut Prezes Rady Ministrów: Edward Osóbka-Morawski 148 36. OBWIESZCZENIE Prezydenta Krajowej Rady Narodowej z dnia 14 stycznia 1946 r. w sprawie ogłoszenia jednolitego tekstu ustawy z dnia 11 września 1944 r. o organizacji i zakresie działania rad narodowych (Dziennik Us(axv RP, Nr 3 z 5 lutego 1946 r., poz. 26) Na podstawie art. 3 ustawy z dnia 3 stycznia 1946 r. (Dz. U. R. E Nr 3, poz. 19) o zmianie ustawy z dnia 11 września 1944 r. o organizacji i zakresie działania rad narodowych - ogłaszam w załączeniu jednolity tekst ustawy z dnia 11 września 1944 r. o organizacji i zakresie działania rad narodowych (Dz. U. R. P Nr 5, poz. 22) z uwzględnieniem zmian wprowadzonych: ustawą z dnia 31 grudnia 1944 r. (Dz. U. R. P. Nr 19, poz. 98), ustawą z dnia 6 maja 1945 r. (Dz. U. R. E Nr 17, poz. 93) i ustawą z dnia 3 stycznia 1946 r. (Dz. U. R. E Nr 3, poz. 19) z zastosowaniem nowej numeracji poszczególnych artykułów i ich części. Prezydent Krajowej Rady Narodowej: Bolesław Bierut Załącznik do Obwieszczenia Prezydenta Krajowej Rady Narodowej z dn. 14.1.1946, poz. 26 USTAWA z dnia 11 września 1944 r. o organizacji i zakresie działania rad narodowych. Z ofiarnej walki ludu polskiego, z krwi patriotów przelanej ku chwale Ojczyzny, 149 z bohaterskiego znoju żołnierzy wolności, z ducha braterskiej więzi Słowian w walce z dziczą germańską powstaje znów do życia Wolna i Niepodległa Polska. My, członkowie Krajowej Rady Narodowej, zgromadzeni na uwolnionej Ziemi Polskiej, pomni obowiązku wobec Narodu, z którego woli zjednoczyliśmy się do czynu i wałki, wierni zasadom Manifestu Lipcowego - postanawiamy: Rozdział I. Powołanie rad narodowych. Art. 1. § 1. Do czasu powołania stałej politycznej reprezentacji Narodu, w myśl zasad Konstytucji z dnia 17 marca 1921 r., organem Narodu w zakresie ustawodawstwa oraz kontroli nad działalnością Rządu i w zakresie nadzoru nad radami narodowymi jest Krajowa Rada Narodowa. § 2. Jako organy planowania działalności publicznej oraz kontroli nad rządowymi i samorządowymi organami wykonawczymi działają gminne, miejskie, powiatowe i wojewódzkie rady narodowe (art. 28). Art. 2. § 1. Struktura hierarchiczna rad narodowych jest następująca: a) Krajowa Rada Narodowa, b) wojewódzkie rady narodowe, c) powiatowe rady narodowe, d) miejskie rady narodowe, e) gminne rady narodowe. § 2. Zakres działalności terytorialnej rad narodowych, wskazanych w § 1 lit. b - e, opiera się na podziale administracyjnym Rzeczypospolitej Polskiej z tym, że rady narodowe miast: Warszawy i Łodzi posiadają uprawnienia wojewódzkich rad narodowych; miejskie rady narodowe miast wydzielonych posiadają uprawnienia powiatowych rad narodowych, zaś miejskie rady narodowe miast nie wydzielonych -uprawnienia gminnych rad narodowych. § 3. W miastach, liczących ponad 200.000 mieszkańców, mogą miejskie rady narodowe powołać jako organy pomocnicze - rady dzielnicowe. Zasady powołania i zakres działania rad dzielnicowych ustala miejska rada narodowa. 150 Rozdział II Skład rad narodowych. Art. 3. Udział w tworzeniu rad narodowych biorą wszystkie organizacje i zrzeszenia demokratyczno-niepodległościowe, które zgłoszą swoją działalność we właściwych organach Rządu i stoją na gruncie mocy obowiązującej ustawy konstytucyjnej z dnia 17 marca 1921 r. Art. 4. Krajowa Rada Narodowa składa się: 1) z członków Krajowej Rady Narodowej, którzy zostali powołani przed uchwaleniem niniejszej ustawy, 2) z przedstawicieli, delegowanych przez organizacje polityczne i gospodarcze, centralne zrzeszenia zawodowe i społeczne, działające na terytorium Rzeczypospolitej, 3) przedstawicieli wojewódzkich rad narodowych oraz Rad Narodowych miast Warszawy i Łodzi w liczbie po 5 członków od każdej z tych rad, 4) z przedstawicieli organizacyj polskich za granicą, skupiających w swych szeregach obywateli polskich, o ile organizacje te podporządkowały się Krajowej Radzie Narodowej, 5) z dokooptowanych przez Krajową Radę Narodową, na wniosek jej Prezydium, wybitnych i zasłużonych przedstawicieli wojskowości, nauki, literatury, sztuki i pracy społecznej z tym, by liczba dokooptowanych nie przekraczała 1/4 ogólnej liczby członków Krajowej Rady Narodowej. Art. 5. § 1. Organizacje polityczne wysyłają swych przedstawicieli do Krajowej Rady Narodowej na podstawie porozumienia się między sobą ich instancji kierowniczych. § 2. Liczbę przedstawicieli zrzeszeń zawodowych i społecznych ustali w każdym konkretnym przypadku Prezydium Krajowej Rady Narodowej, biorąc pod uwagę rzeczywistą rolę społeczną, wpływ i liczebność danej organizacji oraz zasadę, aby w Krajowej Radzie Narodowej były odpowiednio reprezentowane wszystkie niżej wymienione zrzeszenia: a) robotnicze i pracownicze związki zawodowe, b) organizacje i zrzeszenia zawodowe inteligencji pracującej, c) organizacje rzemieślnicze, d) organizacje rolnicze, e) centrale i związki spółdzielcze, f) organizacje i zrzeszenia przemysłowe i handlowe, 151 g) instytucje kulturalne i oświatowe, h) stowarzyszenia pomocy i opieki społecznej, i) organizacje młodzieży. § 3. Ogólna liczba członków Krajowej Rady Narodowej nie może przekraczać 444. Art. 6. § 1. System przedstawicielstwa w wojewódzkich, powiatowych, miejskich i gminnych radach narodowych winien odpowiadać zasadom, wyrażonym w art. 4, pkt 1, 2, 5, oraz w art. 5 §§ 1 i 2 z tym, że liczba członków tych rad nie powinna przekraczać: a) w radach wojewódzkich oraz w radach miast: Warszawy i Łodzi......................................................................................120 b) w radach powiatowych............................................................60 c) w radach miejskich, w miastach do 5.000 mieszkańców...............................................................................16 ponad 5.000 do 10.000 mieszkańców.....................................................24 ponad 10.000 do 25.000 mieszkańców...................................................32 ponad 25.000 do 40.000 mieszkańców...................................................40 ponad 40.000 do 60.000 mieszkańców....................................................48 ponad 60.000 do 120.000 mieszkańców..................................................56 ponad 120.000 do 200.000 mieszkańców................................................64 ponad 200.000 do 250.000 mieszkańców................................................72 ponad 250.000 mieszkańców.....................................................................80 d) liczba członków rad gminnych winna wynosić nie mniej, niż 16 i nie więcej niż 36 osób, z uwzględnieniem w miarę możności przedstawicielstwa w radzie poszczególnych gromad wiejskich na terenie danej gminy. § 2. Narodowe rady gminne oraz miejskie, w miastach nie wydzielonych delegują do rady powiatowej po jednym przedstawicielu z grona prezydium danej rady narodowej. Narodowe rady powiatowe i rady narodowe w miastach wydzielonych (z wyjątkiem miast Warszawy i Łodzi) delegują po 2 przedstawicieli do wojewódzkiej rady narodowej z grona swego prezydium. Do rad narodowych miejskich nie wchodzą przedstawiciele innych rad terenowych. Jeżeli wskutek delegowania przez rady niższych stopni swych przedstawicieli do rady wyższego stopnia, liczba delegatów przekroczyłaby połowę ustawowej liczby członków rady, - Prezydium Krajowej Rady Narodowej może ustalić dla poszczególnych rad odrębne zasady udziału przedstawicieli rad niższych stopni. § 3. Liczba członków dokooptowanych nie może przekraczać: a) w wojewódzkich radach narodowych - 1/4 ogółu członków Z rady, 152 b) w powiatowych radach narodowych i radach narodowych miast wydzielonych - 1/5 ogółu członków rady. c) w gminnych radach narodowych i radach narodowych miast nie wydzielonych - 1/6 ogółu członków rady. Art. 7. § 1. Delegatami organizacyj, wymienionych w art. 4, mogą być osoby, które brały czynny udział bądź w walce zbrojnej z okupantem, bądź w cywilnej akcji samoobrony i oporu, włączając w to akcję propagandową, bądź też biorą udział w akcji odbudów;' państwowości polskiej w zakresie politycznym, społecznym, gospodarczym lub kulturalnym, jeżeli ukończyły 21 lat życia. § 2. Nie mogą być delegatami osoby, obciążone zarzutem współdziałania z okupantem niemieckim w jego walce z Narodem Polskim, bądź też udziałem w walce bratobójczej z niepodległościowymi organizacjami demokratycznymi. Art. 8. Prezydium każdej rady narodowej wyższego stopnia sprawdza w granicach swojej właściwości terytorialnej prawidłowość ukonstytuowania się rad narodowych niższych stopni. Art. 9. Nowowprowadzeni członkowie Krajowej Rady Narodowej składają na ręce Prezydenta Krajowej Rady Narodowej, a członkowie terenowych rad narodowych - na ręce przewodniczącego właściwej rady, następujące ślubowanie: „Ślubuję uroczyście, jako członek rady narodowej, według najlepszego mego rozumienia i zgodnie z sumieniem, rzetelnie pracować dla dobra Narodu Polskiego, stać na straży jego praw demokratycznych i czynić wszystko, w miarę swoich sił i uzdolnień, dla umocnienia niepodległości i pomyślnego rozwoju Rzeczypospolitej Polskiej,,. Art. 10. Członkowie Krajowej Rady Narodowej używają tytułu „poseł do Krajowej Rady Narodowej". Art. 11. Art. 21 i 22 Konstytucji z dnia 17 marca 1921 r. mają odpowiednie zastosowanie do członków Krajowej Rady Narodowej. Art. 12. Członkowie Krajowej Rady Narodowej mają prawo do bezpłatnego korzystania z państwowych środków komunikacyjnych na terenie całego Państwa, 153 Rozdział III. Organy rad narodowych. Art. 13. § 1. Rady Narodowe wybierają ze swego grona prezydium, złożone z przewodniczącego, jego zastępcy oraz 3 członków. Osoby, zajmujące stanowiska w administracji państwowej lub samorządowej na obszarze, podległym właściwości danej rady, oraz członkowie prezydium jakiejkolwiek innej rady narodowej mogą wchodzić w skład prezydium rady terenowej tylko za uprzednią zgodą prezydium rady narodowej wyższego stopnia. W żadnym jednak razie nie mogą wchodzić w skład prezydium rady terenowej członkowie i pracownicy jej organów wykonawczych (wydziału wojewódzkiego i powiatowego, zarządu miejskiego względnie gminnego). § 2. Krajowa Rada Narodowa wybiera Prezydium, złożone z 5 do 7 osób; w skład Prezydium wchodzą: Prezydent, jego 2 zastępcy, Naczelny Dowódca Wojska Polskiego, oraz członkowie. § 3. Członkowie Prezydium Krajowej Rady Narodowej nie mogą jednocześnie zajmować stanowisk w administracji państwowej lub samorządowej. Art. 14. Do Prezydenta Krajowej Rady Narodowej i jego zastępców mają zastosowanie wszystkie postanowienia Konstytucji z dnia 17 marca 1921 r., dotyczące marszałka i wicemarszałków sejmu. Art. 15. § 1, Pomocniczym organem Krajowej Rady Narodowej jest Biuro Prezydialne. § 2. Organizację Biura Prezydialnego i zakres jego działalności ustali rozporządzenie Prezydium Krajowej Rady Narodowej. § 3. Mianowanie funkcjonariuszów Biura Prezydialnego na stanowiskach kierowniczych należy wyłącznie do Prezydium Krajowej Rady Narodowej. Art. 16. § 1. Do czasu zorganizowania Najwyższej Izby Kontroli Państwa (art. 9 Konstytucji z dnia 17 marca 1921 r.), wszystkie kompetencje Najwyższej Izby Kontroli Państwa przekazuje się Prezydium Krajowej Rady Narodowej, które wykonywuje kontrolę przez specjalne Biuro Kontroli przy Prezydium Krajowej Rady Narodowej. § 2. Rząd, wszystkie ministerstwa i podległe im urzędy (nie wyłączając sądowych i prokuratorskich), instytucje, zakłady, przedsiębiorstwa itp. państwowe i samorządowe będą udostępniać Biuru Kontroli do wglądu znajdujące się w ich dyspozycji dokumenty finansowe (budżety, plany finansowo-gospodarcze, dokumenty przychodowe i rozchodowe, 154 księgi rachunkowe itp.), umożliwiać kontrolę mienia publicznego oraz pod publicznym zarządem się znajdującego (kasy magazyny, inwentarz itp.), oraz udzielać wszelkich wyjaśnień w sprawach organizacyjnych, administracyjnych, gospodarczych i finansowych3. Art. 17. § 1. Rady narodowe powołują stałe komisje: finansowo--budżetową, oświatową i kontroli. W razie potrzeby mogą powoływać również i inne komisje. Tryb powoływania komisji ustali Prezydium Krajowej Rady Narodowej. § 2. Rady narodowe, jako organ kontroli społecznej, mają prawo w swoim zakresie działania wyłaniania i wyznaczania nadzwyczajnych komisji dla poszczególnych spraw, z prawem wzywania świadków i rzeczoznawców oraz przesłuchiwania stron zainteresowanych. Rozdział IV Funkcjonowanie rad narodowych. Art. 18. § 1. Posiedzenia rad narodowych wojewódzkich, powiatowych, miejskich i gminnych odbywają się obowiązkowo przynajmniej raz na miesiąc, zaś Krajowej Rady Narodowej - przynajmniej raz na kwartał. § 2, Poza tym posiedzenie rady narodowej może być zwołane w każdym czasie przez prezydium rady z inicjatywy własnej lub też na wniosek przynajmniej 1/4 członków rady. § 3. Obecność na posiedzeniu rady narodowej jest obowiązkowa. Członek rady, opuszczający bez uzasadnionej przyczyny 2 posiedzenia, może być uchwałą prezydium rady pozbawiony mandatu. O pozbawieniu mandatu delegata zostaje powiadomiony odnośny organ wysyłający celem wysłania innego delegata. § 4. Każdej radzie narodowej przysługuje prawo zawieszania swych członków w prawach członkowskich zwykłą większością głosów i wykluczenia z rady większością 2/3 głosów. Organizacja delegująca ma prawo wysłać nowego przedstawiciela na miejsce wykluczonego członka rady § 5. Wykluczonemu lub zawieszonemu członkowi przysługuje prawo odwołania się do rady narodowej wyższego stopnia. Odwołanie nie wstrzymuje wykonania uchwały w przedmiocie wykluczenia lub zawieszenia. 3 Art. 16 utracił moc obowiązującą z dniem 19 marca 1949 r. na mocy art. 46 ustawy 2 9.03.1949 r. o kontroli państwowej (Dz. U. RR Nr 13, poz. 74). 155 Art. 19. Rady narodowe winny być zwołane na sesję budżetową najpóźniej w styczniu przed rozpoczęciem roku budżetowego. Art. 20. Do prawomocności uchwał potrzebna jest zwykła większość gfosów, przy obecności przynajmniej 1/3 liczby członków, faktycznie powołanych, w myśl art. 4 i 6. Art. 21. § 1, Rady narodowe zorganizowane są na zasadzie hierarchicznego podporządkowania się. § 2. Władzą zwierzchnią i nadzorczą wszystkich rad narodowych jest Krajowa Rada Narodowa, która ustala linię wytyczną i nadaje kierunek pracom innych rad narodowych. § 3. Krajowa Rada Narodowa może rozwiązać każdą bezpośrednio lub pośrednio hierarchicznie niższą radę narodową i zawiesić lub wykluczyć poszczególnych jej członków. Art. 22. § 1. Każda rada narodowa niższego stopnia przedkłada hierarchicznie wyższej, terytorialnie właściwej, radzie narodowej sprawozdanie ze swej działalności nie później, niż dnia 15 -go każdego miesiąca kalendarzowego § 2. Sprawozdanie winno obejmować okres jednego miesiąca kalendarzowego. § 3. Odpisy protokółów posiedzeń rady winny być w trybie, przewidzianym w § 1, przedkładane nie później, niż dnia 7-go po odbyciu posiedzenia. § 4. Sprawozdania z działalności wojewódzkich rad narodowych winny być przedkładane w trybie, przewidzianym w §§ 1,2 i 3 Krajowej Radzie Narodowej. § 5. Za wykonanie powyższych postanowień odpowiada osobiście przewodniczący rady. Art. 23. Każda uchwała rady narodowej (wojewódzkiej, powiatowej, miejskiej i gminnej), pozostająca w sprzeczności z ustawą niniejszą lub innymi obowiązującymi przepisami, będzie uchylona w trybie nadzoru przez Krajową Radę Narodową. Art. 24. Posiedzenia rad narodowych są jawne; w poszczególnych wypadkach rady narodowe mogą uchwalić tajność posiedzenia. Art. 25. Krajowa i terenowe rady narodowe posługują się pieczęcią z Orłem Piastowskim. 156 Rozdział V mtije: Kompetencja rad narodowych. Art. 26. § 1. Zakres działania Krajowej Rady Narodowej obej- 1) ustawodawstwo; 2) planowanie działalności publicznej, w szczególności ustalanie budżetów i planów świadczeń w naturze; 3) ustalanie sianu liczebnego wojska oraz liczby mającego być pobranym rekruta; 4) kontrolę działalności organów wykonawczych, z punklu widzenia zgodności z ustawami i uchwalonymi planami, oraz polityki i celowości; 5) powoływanie i odwoływanie Naczelnego Dowództwa Wojska Polskiego; 6) uchwalanie w drodze ustawy podstawowych aktów gospodarki, jako to: zaciągania pożyczek, zbycia, zamiany lub obciążania nieruchomego majątku państwowego, przyjęcia gwarancji finansowych; 7) zatwierdzenie umów handlowych, celnych oraz stale obciążających Państwo pod względem finansowym; 8) uchwalanie w drodze ustawy nadzwyczajnych aktów politycznych, jako to: wypowiadanie wojny, zawarcie pokoju, zawarcie przymierza, wprowadzenie stanu wyjątkowego, wprowadzenie stanu wojennego, zatwierdzenie międzynarodowych umów państwowych, wprowadzających przepisy prawne, obowiązujące obywateli polskich albo zmieniające granice Państwa, amnestia. § 2. W okresach między posiedzeniami Krajowej Rady Narodowej (art. 18 § 1 i 2) wszystkie jej uprawnienia, wymienione w art. 21 § 2 i § 3, art. 23, art. 25, art. 26 § 1 pkt 2, 3, 4, 5, 6, 7, 8, i art. 29 § 2 wykonuje Prezydium Krajowej Rady Narodowej. Art. 27. Poza uprawnieniami, przysługującymi Krajowej Radzie Narodowej z art. 26, Krajowa Rada Narodowa uprawniona jest do powołania w momencie, uznanym przez siebie za odpowiedni, Tymczasowego Rządu Rzeczypospolitej Polskiej. Art. 28. Do kompetencyj terenowych rad narodowych należy: 1) planowanie działalności publicznej, a w szczególności ustalanie budżetu oraz planu świadczeń w naturze; 157 2) kontrola działalności organów wykonawczych (rządowych i samorządowych) oraz instytucji i osób, wykonywających funkcje zlecone w zakresie administracji i gospodarki publicznej z punktu widzenia legalności, celowości i zgodności z zasadniczą linią działalności Krajowej Rady Narodowej; 3) powoływanie samorządowych organów wykonawczych; 4) ustalanie zasad i warunków, na których organy wykonawcze samorządu mogą zawierać umowy w sprawie zaciągnięcia pożyczki, zbycia, zamiany lub obciążenia majądui nieruchomego; 5) uchwalanie regulaminów obrad rady i komisyj. Art. 29. § 1. Niezależnie od uprawnień, przewidzianych w art. 28, radom narodowym może być, stosownie do postanowień, zawartych w art. 3 ust. 4 Konstytucji z dnia 17 marca 1921 r., przekazany właściwy zakres ustawodawstwa. § 2. Przekazanie to może nastąpić tylko każdorazowo uchwałą Krajowej Rady Narodowej. Art. 30. § 1. Prace każdej rady narodowej w zakresie planowania i budżetowania winny być zakończone przed dniem 1 kwietnia. § 2. Projekty planów (preliminarze budżetowe) winny być przedłożone przez właściwe organy wykonawcze Krajowej Radzie Narodowej i innym radom narodowym do dnia 1 stycznia. §. 3. O ile do dnia 1 kwietnia dana rada narodowa nie uchwali budżetu lub przedłożonych jej planów, przewodniczący rady narodowej zarządzi ogłoszenie budżetu i planów w brzmieniu, zaprojektowanym przez organy wykonawcze. Rozdział VI. Postanowienia przejściowe i końcowe. Art. 31. § 1. Z chwilą przeprowadzenia wyborów powszechnych do przedstawicielstwa narodowego, na zasadach Konstytucji z dnia 17 marca 1921 r., Krajowa Rada Narodowa ulega rozwiązaniu z mocy samego prawa. § 2. Do chwili ukonstytuowania się przedstawicielstwa narodowego kompetencje Krajowej Rady Narodowej, określone w ustawie z dnia 31 grudnia 1944 r. o zmianie ustawy z dnia 11 września 1944 r. o organizacji i zakresie działania rad narodowych (Dz.U.R.P Nr 19, poz. 98), wykonywuje Prezydium Krajowej Rady Narodowej. 158 Art. 32. Zmiana lub uchylenie mocy obowiązującej ustawy niniejszej może nastąpić tylko uchwalą Krajowej Rady Narodowej, powziętą większością kwalifikowaną 2/3 głosów przy obecności co najmniej połowy liczby członków Krajowej Rady Narodowej. Art. 33. Wykonanie niniejszej ustawy porucza się Prezydium Krajowej Rady Narodowej, Prezesowi Rady Ministrów i właściwym ministrom, każdemu w zakresie jego działania. Art. 34. Ustawa niniejsza wchodzi w życie z dniem ogłoszenia4. 37. USTAWA z dnia 27 kwietnia 1946 r. o głosowaniu ludowym (Dziennik Ustaw RP, Nr 15 z 10 maja 1946 r„ poz. 104) Celem umożliwienia Narodowi bezpośredniego wypowiedzenia się w sprawie zasad przyszłej Konstytucji oraz w sprawie doniosłych przemian spoteczno-gospodarczych i politycznych, jakim po zwycięskiej wojnie z najeźdźcą hitlerowskim uległy podstawy bytu narodowego, stanowi się, co naslępuje: Art. 1. Przed zarządzeniem wyborów do Sejmu zostanie przeprowadzone głosowanie ludowe. -|~ Art. 2. Głosowanie ludowe odpowie na następujące pytania: a) czy jesteś za zniesieniem Senatu, b) czy chcesz utrwalenia w przyszłej Konstytucji ustroju gospodarczego, zaprowadzonego przez reformę rolną i unarodowienie podstawowych gałęzi gospodarki krajowej, z zachowaniem ustawowych uprawnień inicjatywy prywatnej, 4 Ustawa utraciła moc z dniem 13 kwietnia 1950 r. wraz z wejściem w życie ustawy z 20.03.1950 r. o terenowych organach jednolitej władzy państwowej (Dz. U. RP, Nr 14, poz. 130), z tym że pozostały w mocy przepisy o tworzeniu, składzie i zmianach składu rad narodowych do czasu wejścia w życie ustawy z 25.09.1954 r. ordynacja wyborcza do rad narodowych (Dz. U. PRL, Nr 43, poz. 193), tj. do dnia 29 września 1954 r. 159 c) czy chcesz utrwalenia zachodnich granic Państwa Polskiego na Bałtyku, Odrze i Nisie Łużyckiej? Ą- Art. 3. Głosowanie ludowe odbędzie się na całym obszarze Państwa dnia 30 czerwca 1946 r. Art. 4. Osobna ustawa określi przepisy o przeprowadzeniu głosowania ludowego. Art. 5. Wykonanie niniejszej ustaw}' porucza się Prezesowi Rady Ministrów i wszystkim ministrom. Art. 6. Ustawa niniejsza wchodzi w życie z dniem ogłoszenia. Prezydent Krajowej Rady Narodowej: Bolesław Bierut W/z Prezes Rady Ministrów i Minister Ziem Odzyskanych: Władysław Gomułka Ministrowie (...) 160 Rozdział szósty: Okres prowizorium ustrojowego 1947 - 1952 38. l/i USTAWA KONSTYTUCYJNA z dnia 4 lutego 1947 r. o wyborze Prezydenta Rzeczypospolitej {Dziennik ustaw RP, Nr 9 z 4 lutego 1947 r., poz. 43) Art. 1. Sejm Ustawodawczy, jako organ zwierzchniej władzy Narodu Polskiego, kontynuując dzieło Krajowej Rady Narodowej i kierując się podstawowymi założeniami Konstytucji z dnia 17 marca 1921 r., zgodnie z Manifestem Polskiego Komitetu Wyzwolenia Narodowego z dnia 22 lipca 1944 r., w oparciu o wyniki głosowania ludowego, przeprowadzonego w dniu 30 czerwca 1946 r., - postanawia dokonać wyboru Prezydenta Rzeczypospolitej. -f Art. 2. Sejm Ustawodawczy wybiera Prezydenta Rzeczypospolitej na lat siedem. y- Art. 3. 1. Wybór Prezydenta Rzeczypospolitej nastąpi na specjalnym posiedzeniu, którego termin oznaczy Marszałek Sejmu. 2. Do prawomocności wyboru potrzeba obecności conajmnej 2/3 ustawowej liczby posłów. 3. Posiedzenie otwiera Marszałek Sejmu nie później, niż w 15 minut po godzinie, na którą zostało zwołane, a w razie stwierdzenia przez Marszałka z własnej inicjatywy lub na żądanie jednego z posłów braku kompletu Marszałek odracza posiedzenie na czas, który uzna za stosowny. Art. 4. Posiedzenie Sejmu Ustawodawczego, zwołane dla dokonania wyboru Prezydenta Rzeczypospolitej, zajmuje się wyłącznie tym jednym punktem porządku dziennego. Jakiekolwiek przemówienia, obrady i uchwały, poza wyborami i zaprzysiężeniem Prezydenta oraz zatwierdzeniem protokółów, są wykluczone i zgóry nieprawomocne. Art. 5. 1. Po otwarciu posiedzenia Marszałek Sejmu niezwło cznie wzywa posłów do zgłaszania kandydatur na urząd Prezydenta Rzeczypospolitej, 161 2. Kandydatów z podaniem ich imienia i nazwiska zgłasza się na piśmie, przy czym za ważnie zgłoszone uważa się jedynie kandydatury poparte przez conajmniej 50 posłów. Na podstawie zgłoszeń pisemnych Marszałek Sejmu ustala listę kandydatów po czym natychmiast zaczadzą wybory. 3. Rozprawa nad zgłoszonymi kandydaturami jest niedopuszczalna. Art. 6. Po zarządzeniu wyborów Marszałek Sejmu wzywa posłów do zajęcia miejsc, po czym jeden z urzędujących sekretarzy odczytuje listę imienną wszystkich posłów, a inny sekretarz odczytuje, po wywołaniu nazwiska nieobecnego posła, jego usprawiedliwienie, jeśli zostało nadesłane. Zaproszeni przez Marszałka Sejmu spośród pozostałych członków Prezydium czterej skrutatorzy odbierają na mównicy od wywoływanych posłów, którzy osobiście do mównicy podchodzą, kartki, złożone we dwoje, zawierające nazwisko kandydata. Po ukończeniu głosowania Marszałek Sejmu ogłasza je za zamknięte; skrutatorzy obliczają głosy; wynik ogłasza się z mównicy. ^ Art. 7. 1. Za wybranego uważa się kandydata, który uzyska bez-względjia_wig1kszoić_ ważnie oddanych głosów, 2. Ważnie oddane są głosy, jeżeli zawierają samo tylko imię i nazwisko kandydata ważnie zgłoszonego mmmmmAie*~^imi^^i w pierwszym głosowaniu żaden z kandydatów nie uzyska bezwzględnej większości ważnie oddanych głosów, przewodniczący zarządza powtórne głosowanie, a gdyby i ono nie dało rezultatów - trzecie głosowanie; w razie zaś potrzeby i dalsze głosowania, przy czym przy każdym następnym głosowaniu wyklucza się kolejno tego z kandydatów, który w poprzednim uzyskał najmniejszą ilość głosów. Art. 9. Marszałek Sejmu ogłasza o dokonanym wyborze Prezydenta Rzeczypospolitej. Art. 10. W razie, gdyby nowowybrany Prezydent odmówił przyjęcia urzędu, albo na wezwanie Marszałka Sejmu przepisanego ślubowania nie złożył, - należy niezwłocznie przystąpić do ponownego wyboru Prezydenta Rzeczypospolitej. Art. 11. Bezpośrednio po wyborze i wyrażeniu wobec Marszałka Sejmu Ustawodawczego zgody na przyjęcie wyboru Prezydent Rzeczypospolitej złoży przed objęciem urzędowania ślubowanie wobec Sejmu Ustawodawczego następującej treści: „Ślubuję uroczyście, obejmując urząd Prezydenta Rzeczypospolitej, wedle najlepszego rozumienia i zgodnie z sumieniem, rzetelnie 162 pracować dla dobra Narodu Polskiego, praw demokratycznych Rzeczypospolitej święcie przestrzegać, godności Narodu i Państwa strzec niezachwianie, sprawiedliwość względem wszystkich bez różnicy obywateli za pierwszą mieć sobie cnotę, obowiązkom urzędu i służby poświęcić się niepodzielnie. Tak mi dopomóż Bóg". Art. 12. 1. Z posiedzeń Sejmu Ustawodawczego będą podczas posiedzenia sporządzone protokóły, stwierdzające wybór Prezydenta Rzeczypospolitej i przyjęcie ślubowania wybranego Prezydenta. 2. Do protokółów tych dołączy się wykaz imienny posłów, którzy uczestniczyli w głosowaniu, oraz nieobecnych i ewentualne podane w ich usprawiedliwieniach przyczyny ich nieobecności. 3. Po odczytaniu protokółów bezpośrednio po ogłoszeniu wyniku wyborów, względnie po odebraniu ślubowania, każdy poseł może zgiosić sprostowanie do protokółu. Nad zgłoszonymi sprostowaniami Sejm głosuje bez dyskusji. 4. Według wyniku tych głosowań ewentualnie sprostowany protokół podpisuje Marszałek Sejmu i urzędujący sekretarze. Art. 13. 1. Po złożeniu ślubowania nowoobrany Prezydent Rzeczypospolitej obejmuje urząd w obecności Marszałka Sejmu Ustawodawczego i Prezesa Rady Ministrów, który odczyta przy tym protokóły Sejmu Ustawodawczego, stwierdzające wybór i przyjęcie ślubowania wybranego Prezydenta. 2. O akcie objęcia władzy będzie sporządzony krótki protokół z powołaniem protokółów, wymienionych w ust. 1. Prezes Rady Ministrów ogłosi ten protokół w Dzienniku Ustaw Rzeczypospolitej Polskiej. 3. Jeżeliby nowoobrany Prezydent Rzeczypospolitej w chwili swego wybom piastował jakikolwiek inny urząd lub mandat, złoży go w myśl art. 53 Konstytucji z dnia 17 marca 1921 r. przy akcie objęcia władzy, a oświadczenie takie będzie w protokóle tego aktu stwierdzone. Art. 14. 1. Niniejsza ustawa będzie podpisana przez Marszałka Sejmu Ustawodawczego, który zarządzi jej ogłoszenie w Dzienniku Ustaw Rzeczypospolitej Polskiej. 2. Ustawę kontrasygnuje Prezes rady Ministrów. Art. 15. Wykonanie niniejszej ustawy porucza się Prezesowi Rady Ministrów. Art. 16. Ustawa niniejsza wchodzi w życie z dniem ogłoszenia. Marszałek Sejmu Ustawodawczego: Władysław Kowalski Prezes Rady Ministrów: Edward Osóbka-Morawski 163 39. USTAWA KONSTYTUCYJNA z dnia 19 lutego 1947 r. o ustroju i zakresie działania najwyższych organów Rzeczypospolitej Polskiej (Dziennik Ustaw RP, Nr 18 z 20 lutego 1947 r„ poz. 71; zmiany: ustawą konstytucyjną z 8.11. 1949 r., Dz. U. RP, Nr 57, poz. 447; 20.03,1950 r., Dz. U. RP, Nr 14, poz. 129; 15.12.1951 r., Dz. U. RP 1952 r.. Nr 1, poz.l) Art. 1. Do czasu wejścia w życie nowej. Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej Sejm Ustawodawczy, jako organ władzy zwierzchniej Narodu Polskiego i w oparciu o podstawowe założenia Konstytucji z dnia 17 marca 1921 r., zasady Manifestu Polskiego Komitetu Wyzwolenia Narodowego z dnia 22 lipca 1944 r., zasady ustawodawstwa o radach narodowych oraz reformy społeczne i ustrojowe, potwierdzone przez Naród w głosowaniu ludowym z dnia 30 czerwca 1946 r. - postanawia co następuje o ustroju i zakresie działania najwyższych organów Rzeczypospolitej Polskiej. ROZDZIALI, U& .^ NAJWYŻSZE ORGANY RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ. i* Art. 2. Najwyższymi organami Rzeczypospolitej Polskiej są: w zakresie ustawodawstwa - Sejm Ustawodawczy, w zakresie władzy wykonawczej - Prezydent Rzeczypospolitej, Rada Państwa i Rząd Rzeczypospolitej, w zakresie wymiaru sprawiedliwości - niezawisłe sądy. ROZDZIAŁ II. SEJM USTAWODAWCZY. Art. 3. Zakres działania Sejmu Ustawodawczego obejmuje: a) uchwalenie Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej, b) ustawodawstwo, c) kontrolę nad działalnością Rządu i ustalanie zasadniczego kierunku polityki Państwa 164 rt. 4. 1. Sejm nic^-w-^etfee~«stawx_udzielić Rządowi pełnomocnictw do wydawania <łekretów z mocą ustawyz wyłączeniem spraw: konstytucji, ordynacji wyborczej, kontroli państwowej, odpowiedzialności Prezydenta Rzeczypospolitej i ministrów, przewidzianej w art. 27, budżetu, narodowego planu gospodarczego, zmiany systemu monetarnego, poboru rekruta, ustroju samorządu i ratyfikacji umów międzynarodowych. Na mocy art. 1. pkt 1 ustawy konstytucyjnej z 20.03.1950 r. (pot 43) ustęp 1 artykułu 4 otrzymał z dniem 13 kwietnia 1950 r. brzmienie: Art. 4. 1, Sejm może w drodze ustawy udzielić Rządowi pełnomocnictw do wydawania dekretów z mocą ustawy z wyłączeniem spraw: konstytucji, ordynacji wy-La2P borczej, kontroli państwowej, odpowiedzialności Prezy- denta Rzeczypospolitej i ministrów, przewidzianej w art. 27, budżetu, narodowego planu gospodarczego, zmiany systemu monetarnego, poboru rekruta i ratyfikacji umów międzynarodowych. ' 2. .Pełnomocnictwa wymienione w tist. I mogą być udzielane tylko na okresy między sesjami lub .w razie odroczenia sesji Sejmu oraz na okres po rozwiązaniu Sejmu T[f:tn"!"Hi"""j-irr' rh "7nin iik'iitrr';iyiTC owania sie nowego Sejmu. -] 3. Prezes Rady Ministrów przedkłada dekrety do zatwierdzenia Radzie Państwa. 4. Prezydent Rzeczypospolitej zarządza ogłoszenie w Dzienniku Ustaw Rzeczypospolitej Polskiej dekretów z mocą ustawy, zatwierdzonych przez Radę Państwa i podpisanych przez Prezydenta Rzeczypospolitej, Prezesa Rady Ministrów i właściwych ministrów. f 5. Dekrety z mocą ustawy nieprzedlożone do zatwierdzenia na najbliższej sesji Sejmu albo któiych zatwierdzenia Sejm odmówił zwykłą większością tracą mo^^dmu^ajDikiiięijaJu^^ 0 czym Prezes Rady Ministrów podaje do wiadomości w drodze obwieszczenia, ogłoszonego w Dzienniku Ustaw Rzeczypospolitej Polskiej. -|- Art. 5. Prawo inicjatywy ustawodawczej przysługuje Rządowi,^r Sejmowi i Radzie Państwa,. \ l^co s.u y- ~f Art. 6. Kadencja Sejmu Ustawodawczego trwa lat pięć, licząc " od dnia otwarcia Sejmu. Na mocy art, 2, ust. 1. ustawy konstytucyjnej z 15.12.1951 r. (poz. 45) kaden- cja Sejmu Ustawodawczego została przedłużona o 6 miesięcy. 4 Art. 7. 1. Prezydent Rzeczypospolitej zwołuje, otwiera, odracza 1 zamyka Sejm. 2. Prezydent Rzeczypospolitej zwołuje Sejm na zwyczajną scr sję jesienną corocznie najpóźniej w październiku. Sesja jesienna nie może być zamknięta przed uchwaleniem ustaw o budżecie, narodowym &, v 165 planie gospodarczym i poborze rekruta lub przed upływem dwóch miesięcy od jej zwołania. 3. Prezydent Rzeczypospolitej zwołuje Sejm na zwyczajną sesję wiosenną corocznie najpóźniej w kwietniu. Sesja wiosenna nie może być zamknięta przed powzięciem uchwały w sprawie udzielenia Rządowi absolutorium na podstawie wniosku Najwyższej Izby Kontroli lub przed upływem jednego miesiąca od jej zwołania. 4. Prezydent Rzeczypospolitej może w każdym czasie zwołać Sejm na sesję nadzwyczajną, a winien to uczynić w ciągu dwóch tygodni na żądanie jednej trzeciej części ustawowej liczby posłów. Art. 8. Jeżeli Sejm w ciągu trzech miesięcy od przedłożenia mu przez Rząd projektów nie uchwali ustaw o budżecie, narodowym planie gospodarczym i poborze rekruta, Prezydent Rzeczypospolitej za zgodą Rady Państwa ogłosi te ustawy w brzmieniu projektów rządowych. —Art. 9. 1. Sejm wybiera ze swego grona Marszałka, 3 wicemarszałków, sekretarzy i komisje. 2. Mandaty Marszałka i wicemarszałków trwają po rozwiązaniu Sejmu do czasu ukonstytuowania się nowego Sejmu. 3. Marszałek mianuje urzędników sejmowych, za których działania odpowiada przed Sejmem. Art. 10. Posłowie składają na ręce Marszałka wobec Sejmu następujące ślubowanie: „Ślubuję uroczyście jako poseł na Sejm Ustawodawczy według najlepszego rozumienia i zgodnie z sumieniem pracować dla dobra narodu polskiego, stać na straży jego praw demokratycznych i czynić wszystko w miarę sił i uzdolnień dla umocnienia niepodległości i pomyślnego rozwoju Rzeczypospolitej Polskiej". Art. 11. Do posłów na Sejm Ustawodawczy stosuje się przepisy art. 21, 22 i 24 Konstytucji z dnia 17 marca 1921 r. ROZDZIAŁ III. PREZYDENT RZECZYPOSPOLITEJ. I -I-Art. 12. Sejm wybiera Prezydenta Rzeczypospolitej na lat sie-bezwzględną większością głosów w obecności co najmniej dwóch trzecich ustawowej liczby posłów. Art. 13. Do sprawowania urzędu Prezydenta Rzeczypospolitej stosuje się odpowiednio przepisy art. 40, 42, 43, 44, 45 ust. 1, 46, 47, 48, 49, 50, 51, 52 i 53 Konstytucji z dnia 17 marca 1921 r. 166 Art. 14. W razie opróżnienia urzędu Prezydenta Rzeczypospolitej Sejm dokona niezwłocznie wyboru Prezydenta. ROZDZIAŁ IV. RADA PAŃSTWA. A Art. 15. 1. Do Rady Państwa wchodzą: Prezydent Rzeczypospolitej jako przewodniczący, Marszałek i wicemarszałkowie -Sgnm^LJstawodawczego, "CCPrezes Najwyższej Izby Kontroli. 'UdŁ- ""'.™2TW czasi5~woJny*36"Rady Państwa wchodzi również Naczel- ^Olu&bi #$ Dowódca Wojska Polskiego. h ti'/! f 3. Na jednomyślny wniosek Rady Państwa Sejm może uzupet- ^iić jej skład przez powołanie dalszych członków Rady Państwa w liczbie co najwyżej trzech. Na mocy art. 1 ustawy konstytucyjnej z. 8.1!. 1949 r. (poz. 42) ustęp 3 artykułu 15 otrzymał z. dniem 8 listopada 1949 r. następujące brzmienie: 3. Na jednomyślny wniosek Rady Państwa Sejm może uzupełnić jej skład przez powołanie dalszych członków Rady Państwa. . 16. Zakres działania Rady Państwa obejmuje: a) sprawowanie zwierzchniego nadzoru nad terenowymi ra-dami narodowymi w granicach uprawnień Krajowej Rady Narodowej i Prezydium Krajowej^ Rady Narodowej na' zasadzie ustawy z dnia~lJ września"1944 r. o organizacji T za&esie^ziaTamO-aa^Tia- ..rodowych, ~—-~ - -........ Na mocy art. 1 pkt 2 ustawy konstytucyjnej z 20.03.1950 i: (poz. 43) punkt a) artykułu 16 otrzymał z dniem 13 kwietnia 1950 r. brzmienie: a) sprawowanie zwierzchniego nadzoru nad radami narodowymi jako terenowymi organami jednolitej władzy państwowej, b) zatwierdzanie dekretów z mocą ustawy, uchwalonych na pod-stawie pełnomocnictw, udzielonych Rządowi przez-Seim. ej ^kompetencje Prezydium Krajowej.JRady^N^rod^wej^w^nika.-jące z obowiązującego ustawodawstwa, d) podejmowanie uchwał w przedmiocie wprowadzenia stanu wyjątkowego lub wojennego {art. 19 ust. 2), e) wyrażanie zgody na ogłoszenie ustaw o budżecie, narodowym planie gospodarczym i poborze rekruta w przypadkach przewidzianych w art. 8, 167 f) inicjatywę ustawodawczą, g) rozpatrywanie sprawozdań Najwyższej Izby Kontroli. ROZDZIAŁ V. RZĄD RZECZYPOSPOLITEJ. Art. 17. Na czele Rządu stoi Prezes Rady Ministrów, pod którego przewodnictwem ministrowie tworzą Radę Ministrów. Art. 18. 1. Dla rozpatrzenia spraw wyjątkowej wagi na życzenie Prezydenta Rzeczypospolitej Prezes Rady Ministrów zwołuje Radę Gabinetową. 2. Radę Gabinetową stanowi Rada Ministrów pod przewodnictwem Prezydenta Rzeczypospolitej. Art. 19. I. Do Rady Ministrów i ministrów stosuje się odpowiednio przepisy art. 44, 45 ust. 1 i 2 oraz art. 56-63 Konstytucji z dnia 17 marca 1921 r. 2. Na wniosek Rady Ministrów Rada Państwa może wprowadzić stan wyjątkowy lub wojenny. Zarządzenie takie winno być przedłożone Sejmowi na najbliższym posiedzeniu do zatwierdzenia i traci moc w razie nieprzediożenia lub odmowy zatwierdzenia przez Sejm. ROZDZIAŁ VI. NAJWYŻSZA IZBA KONTROLI. Art. 20. 1. Najwyższa Izba Kontroli bada pod względem finansowym i gospodarczym działalność władz, instytucji i przedsiębiorstw państwowych. 2. Rada Państwa może zlecić Najwyższej Izbie Kontroli jednorazowe lub stałe kontrolowanie wszystkich lub niektórych jednostek samorządowych oraz związków lub instytucji, korzystających z pomocy Państwa lub wykonujących czynnpści zlecone w zakresie administracji publicznej. Na mocy art. I pkt 3 ustawy konstytucyjnej z 20.03.1950 r. (poz. 43) ustęp 2 artykułu 20 otrzymał z dniem 13 kwietnia 1950 r. brzmienie: 2. Rada Państwa może zlecić Najwyższej Izbie Kontroli jednorazowe lub stałe kontrolowanie wszystkich lub niektórych związków lub instytucji, korzystających z pomocy państwa lub wykonujących czynności zlecone w zakresie administracji publicznej. 168 Art. 21. 1. Sejm wybiera Prezesa Najwyższej Izby Kontroli. 2. Osobna ustawa określi organizację i sposób działania Najwyższej Izby Kontroli. Art. 22. Najwyższa Izba Kontroli bada corocznie zamknięcia rachunków państwowych i przedkłada Sejmowi wniosek w przedmiocie udzielenia lub odmówienia Rządowi absolutorium. Art. 23. Prezes Najwyższej Izby Kontroli bierze osobiście lub przez swego przedstawiciela udział w obradach Sejmu i ma prawo zabierania głosu we wszelkich sprawach, związanych ze sprawozdaniem z działalności Rządu i zamknięciem rachunków państwowych. ROZDZIAŁ VII. WYMIAR SPRAWIEDLIWOŚCI. Art. 24. 1. Wymiar sprawiedliwości w imieniu Rzeczypospolitej Polskiej należy do sądów. 2. Sędziowie są w sprawowaniu swego urzędu sędziowskiego niezawiśli i podlegają tylko ustawom. 3. Sądy nie mają prawa badania ważności ustaw i dekretów z mocą ustawy należycie ogłoszonych. Art. 25. 1. Ustawy określają ustrój i zakres właściwości sądów oraz sposób przejęcia przez sądownictwo powszechne całego wymiaru sprawiedliwości. 2. Ustawy określają prawa i obowiązki sędziów, sposób ich powoływania oraz ich uposażenie. Art. 26. Osobna ustawa ustali tryb i zakres działania organów właściwych do orzekania o legalności aktów administracyjnych w zakresie administracji publicznej. ROZDZIAŁ VIII. PRZEPISY PRZEJŚCIOWE. Art. 27. Osobna ustawa powoła organy właściwe do orzekania w sprawach, wynikających z odpowiedzialności konstytucyjnej ministrów oraz z odpowiedzialności Prezydenta Rzeczypospolitej, określonej w art. 51 Konstytucji z dnia 17 marca 1921 r. 169 Art. 28. Rząd złoży Sejmowi projekt budżetu, narodowego planu gospodarczego i ustawy o poborze rekruta na rok 1947 nie później niż w ciągu trzech miesięcy od dnia otwarcia Sejmu Ustawodawczego. Art. 29. Rząd przedłoży Sejmowi Ustawodawczemu do zatwierdzenia najdalej w ciągu trzech miesięcy od dnia otwarcia Sejmu dekrety z mocą ustawy, ogłoszone po dniu 23 września 1946 r. Dekrety nie przedłożone do zatwierdzenia lub których zatwierdzenia Sejm odmówi zwykłą większością głosów tracą moc w dniu zamknięcia sesji, na której winny były być przedłożone, o czym Prezes Rady Ministrów poda do wiadomości w drodze obwieszczenia, ogłoszonego w Dzienniku Ustaw Rzeczypospolitej Polskiej. ROZDZIAŁ IX. PRZEPISY KOŃCOWE. -\- Art. 30. Do zmiany ustawy niniejszej wymagana jest większość dwóch trzecich ustawowej liczby posłów. Art. 31. Wykonanie ustawy niniejszej porucza się Prezesowi Rady Ministrów i wszystkim ministrom. Art. 32. Ustawa niniejsza wchodzi w życie z dniem ogłoszenia. Prezydent Rzeczypospolitej: Bolesław Bierut Prezes Rady Ministrów: Józef Cyrankiewicz 170 40. PRZEPISY KONSTYTUCJI z 17 marca 1921 r. powołane w art. 11, 13 i 19 ustawy konstytucyjnej z dnia 19 lutego 1947 r. o ustroju i zakresie działania najwyższych organów Rzeczypospolitej Polskiej Artykuł 21. Posłowie nie mogą być pociągani do odpowiedzialności za swoją działalność w Sejmie, lub poza Sejmem, wchodzącą w zafces" wp" konania" mandatu poselskiego, ani w czasie trwania mandatu,- ani po jego wygaśnięciu. Za przemówienia i odezwania się tudzież manifestacje w Sejmie posłowie odpowiadają tylko przed Sejmem. Za naruszenie prawa osoby trzeciej mogą być pociągnięcF~do~ odpowiedzialności sądowej, o ile władza sądowa uzyska na to zezwolenie Sejmu. Postępowanie kamo-sądowe, karno-administracyjne lub dyscyplinarne, wdrożone przeciw posłowi przed uzyskaniem mandatu poselskiego, ulegnie na żądanie Sejmu zawieszeniu aż do wygaśnięcia mandatu. Bieg przedawnienia przeciw posłowi w postępowaniu karnem ulega przerwie na czas trwania mandatu poselskiego. Przez cały czasjrwania mandatu posłowie^ nie mogą być po: ciągani do odpowiedzialności karno-sądowej, karno-administracyjnej i dyscyplinarnej, ani pozbawieni wolności, bez zezwolenia.Sejmu. W wypadku schwytania posła na gorącym uczynku zbrodni pospolitej, jeżeli jego przytrzymanie jest niezbędne dla zabezpieczenia wymiaru sprawiedliwości, względnie dla unieszkodliwienia skutków przestępstwa, władza sądowa ma obowiązek bezzwłocznego zawiadomienia o tem Marszałka Sejmu dla uzyskania zezwolenia Sejmu na areszt i dalsze postępowanie karne. Na żądanie Marszałka przytrzymany musi być niezwłocznie uwolniony. Artykuł 22. Poseł nie może na swoje ani na obce imię kupować lub uzyskiwać dzierżaw dóbr państwowych, przyjmować dostaw publicznych i robót 171 rządowych, ani otrzymywać od Rządu koncesji lub innych korzyści osobistych. Poseł nie może również otrzymywać od Rządu żadnych odznaczeń, z wyjątkiem wojskowych. Artykuł 24. Posłowie otrzymują djety w wysokości, regulaminem określonej, i mają prawo bezpłatnego korzystania z państwowych środków komunikacji dla podróży po całym obszarze Rzeczypospolitej. Artykuł 40. Jeżeli Prezydent Rzeczypospolitej nie może sprawować urzędu, oraz w razie opróżnienia urzędu Prezydenta Rzeczypospolitej wskutek śmierci, zrzeczenia się lub innej przyczyny - zastępuje go Marszałek Sejmu. Artykuł 42. Jeżeli Prezydent Rzeczypospolitej przez trzy miesiące nie sprawuje urzędu, Marszałek zwoła niezwłocznie Sejm i podda jego uchwale, czy urząd Prezydenta Rzeczypospolitej należy uznać za opróżniony. Uchwała, uznająca urząd za opróżniony, zapada większością 3/5 głosów przy obecności przynajmniej połowy ustawowej, to jest ordynacją wyborczą ustalonej, liczby posłów. Artykuł 43. Prezydent Rzeczypospolitej sprawuje władzę wykonawczą przez odpowiedzialnych przed Sejmem ministrów i podległych im urzędników. Artykuł 4 4 . Prezydent Rzeczypospolitej podpisuje ustawy wraz z odpowiednimi ministrami i zarządza ogłoszenie ich w Dzienniku Ustaw Rzeczypospolitej. 172 Prezydent Rzeczypospolitej, celem wykonania ustaw i z powołaniem się na upoważnienie ustawowe, ma prawo wydawać rozporządzenia wykonawcze, zarządzenia, rozkazy i zakazy i przeprowadzenie ich użyciem przymusu zapewnić. Takież prawo w swoim zakresie działania mają ministrowie i władze im podległe. Każdy akt rządowy Prezydenta Rzeczypospolitej wymaga dla swej ważności podpisu Prezesa Rady Ministrów i właściwego ministra, którzy przez podpisanie aktu biorą zań odpowiedzialność. Artykuł 45. Prezydent Rzeczypospolitej mianuje i odwołuje Prezesa Rady Ministrów, na jego wniosek mianuje i odwołuje ministrów, a na wniosek Rady Ministrów obsadza urzędy cywilne i wojskowe, zastrzeżone w ustawach. Każdy urzędnik Rzeczypospolitej musi podlegać ministrowi, który za jego działania odpowiada przed Sejmem. Artykuł 46 . Prezydent Rzeczypospolitej jest zarazem najwyższym zwierzchnikiem sił zbrojnych Państwa, nie może jednak sprawować naczelnego dowództwa w czasie wojny. Naczelnego Wodza sił zbrojnych Państwa na wypadek wojny mianuje Prezydent Rzeczypospolitej na wniosek Rady Ministrów, przedstawiony przez Ministra Spraw Wojskowych, który za akty związane z dowództwem w czasie wojny, jak i za wszelkie sprawy kierownictwa wojskowego - odpowiada przed Sejmem. Artykuł 47. Prawo darowania i złagodzenia kaiy, oraz darowania skutków zasądzenia karno-sądowego w poszczególnych wypadkach - przysługuje Prezydentowi Rzeczypospolitej. Prezydent nie może stosować tego prawa do ministrów, zasądzonych na skutek postawienia ich w stan oskarżenia przez Sejm. Amnestja może być udzielona tylko w drodze ustawodawczej. 173 Artykuł 48. Prezydent Rzeczypospolitej reprezentuje Państwo na zewnątrz, przyjmuje przedstawicieli dyplomatycznych państw obcych i wysyła przedstawicieli dyplomatycznych Państwa Polskiego do państw obcych. Artykuł 49. Prezydent Rzeczypospolitej zawiera umowy z innemi państwami i podaje je do wiadomości Sejmu. Umowy handlowe i celne oraz umowy, które stale obciążają Państwo pod względem finansowym, albo zawierają przepisy prawne, obowiązujące obywateli, albo też uprowadzają zmianę granic Państwa, a także przymierza - wymagają zgody Sejmu. Artykuł 50. Prezydent Rzeczypospolitej może wypowiedzieć wojnę i zawrzeć pokój tylko za uprzednią zgodą Sejmu. Artykuł 5 1 . Za czynności urzędowe Prezydent Rzeczypospolitej nie jest odpowiedzialny ani parlamentarnie, ani cywilnie. Za zdradę kraju, pogwałcenie Konstytucji lub przestępstwa karne - Prezydent Rzeczypospolitej może być pociągnięty do odpowiedzialności tylko przez Sejm uchwałą, powziętą większością 3/5 głosów, przy obecności conajmniej połowy ustawowej liczby posłów. Sprawę rozpatruje i wyrok wydaje Trybunał Stanu według postanowień osobnej ustawy. Z chwilą postawienia w stan oskarżenia przed Trybunałem Stanu - Prezydent Rzeczypospolitej jest zawieszony w urzędowaniu. Artykuł 52. Prezydent Rzeczypospolitej otrzymuje uposażenie według przepisów osobnej ustawy. 174 Artykuł 53. Prezydent Rzeczypospolitej nie może piastować żadnego innego urzędu, ani należeć do składu Sejmu lub Senatu. Artykuł 56. Rada Ministrów ponosi solidarną odpowiedzialność konstytucyjną i parlamentarną za ogólny kierunek działalności Rządu. Pozatem ponoszą ją ministrowie oddzielnie, każdy w swoim zakresie, za działalność w urzędzie, a to zarówno za zgodność tej działalności z Konstytucją i innemi ustawami Państwa, za działanie podległych im organów, jak i za kierunek swej polityki. Artykuł 57. W tymże samym zakresie obowiązuje ministrów solidarna i indywidualna odpowiedzialność za akty rządowe Prezydenta Rzeczypospolitej. Artykuł 58. Do odpowiedzialności parlamentarnej pociąga ministrów Sejm zwyczajną większością. Rada Ministrów i każdy minister z osobna ustępują na żądanie Sejmu. Artykuł 59. Konstytucyjną odpowiedzialność ministrów i sposób jej urzeczywistnienia określi osobna ustawa. Uchwała, stawiająca ministra w stan oskarżenia, musi być powzięta w obecności conajmniej połowy ustawowej liczby posłów większością 3/5 oddanych głosów. Rozpoznanie spraw i wydanie wyroku należy do Trybunału Stanu. Minister nie może uchylić się od odpowiedzialności konstytucyjnej przez zrzeczenie się urzędu. Z chwilą postawienia w stan oskarżenia minister jest zawieszony w urzędowaniu. 175 Artykuł 60. Ministrowie i delegowani przez nich urzędnicy mają prawo brać udział w posiedzeniach sejmowych i przemawiać poza koleją mówców, zapisanych do głosu; w głosowaniach mogą brać udział, o ile są posłami. Artykuł 6 1 . Ministrowie nie mogą piastować żadnego innego urzędu, ani uczestniczyć w zarządzie i władzach kontrolujących towarzystw i instytucji, na zysk obliczonych. Artykuł 62. Jeżeli urząd ministra sprawuje tymczasowy kierownik ministerstwa, odnoszą się do niego wszelkie przepisy o urzędzie ministra. Prezes Rady Ministrów w razie potrzeby porucza swoje zastępstwo jednemu z ministrów. Artykuł 6 3 . Liczbę, zakres działania i wzajemny stosunek ministrów, jak również kompetencje Rady Ministrów określi osobna ustawa. 176 41. DEKLARACJA SEJMU USTAWODAWCZEGO z dnia 22 lutego 1947 r. w przedmiocie realizacji praw i wolności obywatelskich (Sprawozdanie Stenograficzne z S posiedzenia Sejmu Ustawodawczego, łam 45) Sejm Ustawodawczy, jako organ władzy zwierzchniej Narodu Polskiego, deklaruje uroczyście, iż w swych pracach konstytucyjnych i ustawodawczych oraz przy wykonywaniu kontroli nad działalnością Rządu i ustalaniu zasadniczego kierunku polityki Państwa - będzie kontynuować realizację podstawowych praw i wolności obywatelskich, jak: a) równość wobec prawa bez względu na narodowość, rasę, religię, pleć, pochodzenie, stanowisko lub wykształcenie, b) nietykalność osobistą, ochronę życia i mienia obywateli, c) wolność sumienia i wolność wyznania, d) wolność badań naukowych i ogłaszania ich wyników oraz wolność twórczości artystycznej, e) wolność prasy, słowa, stowarzyszeń, zebrań, zgromadzeń publicznych i manifestacji, 0 prawo wybierania i wybieralności do organów władzy państwowej, g) nienaruszalność mieszkania, h) tajemnicę korespondencji oraz innych środków porozumienia, i) prawo wnoszenia skarg, petycji i podań do właściwych organów władzy państwowej, j) prawo do pracy i wypoczynku, k) prawo do zabezpieczenia w przypadkach niemożności zarobkowania, 1) prawo do nauki, 1) opiekę nad rodziną oraz nad matką i dzieckiem, m) ochronę zdrowia i zdolności do pracy. Równocześnie Sejm stwierdza, iż wyzyskiwaniu praw i wolności obywatelskich do walki z demokratycznym ustrojem Rzeczypospolitej Polskiej winny zapobiegać ustawy. 177 42. USTAWA KONSTYTUCYJNA z dnia 8 listopada 1949 r. o zmianie ustawy konstytucyjnej z dnia 19 lutego 1947 r. o ustroju i zakresie działania najwyższych organów Rzeczypospolitej Polskiej (Dziennik Ustaw RP, Nr 57 z 8 listopada 1949 r., poz. 447) Artykuł 1. Art. 15 ust. 3. Ustawy Konstytucyjnej z dnia 19 lutego 1947 r. o ustroju i zakresie działania najwyższych organów Rzeczypospolitej Polskiej (Dz. U. R. E Nr 18, poz. 71) otrzymuje brzmienie następujące: „3. Na jednomyślny wniosek Rady Państwa Sejm może uzupełnić jej skład przez powołanie dalszych członków Rady Państwa" Artykuł 2. Wykonanie ustawy niniejszej porucza się Prezesowi Rady Ministrów i wszystkim ministrom. Artykuł 3 . Ustawa niniejsza wchodzi w życie z dniem ogłoszenia. Prezydent Rzeczypospolitej: B. Bierut Prezes Rady Ministrów: /. Cymnkiewicz 178 43. USTAWA KONSTYTUCYJNA z dnia 20 marca 1950 r. zmieniająca ustawę konstytucyjną o ustroju i zakresie działania najwyższych organów Rzeczypospolitej Polskiej (Dziennik Ustaw RP, Nr 14 z 13 kwietnia 1950 r., poz. 129) Art. 1. W Ustawie Konstytucyjnej z dnia 19 lutego 1947 r. o ustroju i zakresie działania najwyższych organów Rzeczypospolitej Polsldej (Dz. U. R. P. z 1947 r. Nr 18, poz. 71 i z 1949 r. Nr 57, poz. 447) wprowadza się następujące zmiany: 1) w art. 4 ust. 1 skreśla się wyrazy „ustroju samorządu" oraz przecinek przed tymi wyrazami, 2) art. 16 pkt a) otrzymuje brzmienie: „a) sprawowanie zwierzchniego nadzoru nad radami narodowymi jako terenowymi organami jednolitej władzy państwowej", 3) w art. 20 ust. 2 skreśla się wyrazy „jednostek samorządowych oraz". Art. 2. Wykonanie ustawy porucza się Prezesowi Rady Ministrów i wszystkim ministrom. Art. 3. Ustawa wchodzi w życie z dniem ogłoszenia. Prezydent Rzeczypospolitej: B. Bierut Prezes Rady Ministrów: J. Cyrankiewicz. 179 44. USTAWA KONSTYTUCYJNA z dnia 26 maja 1951 r. o trybie przygotowania i uchwalenia Konstytucji Polski Ludowej /Dziennik Ustaw RP, Nr 33 z 18 czerwca 1951 r., poz. 255) Zważywszy, że Konstytucja Polski Ludowej będzie miaia wielkie znaczenie dla umocnienia i rozwoju osiągnięć Narodu Polskiego, budującego socjalizm, dla dalszego zespolenia Narodu oraz dla utrwalenia niepodległości i suwerenności Państwa - stanowi się, co następuje: _L Art. 1. W celu przygotowania projektu Konstytucji Polski Ludowej tworzy się Komisję Konstytucyjną. -- Art. 2. Przewodniczącym Komisji Konstytucyjnej jest Prezydent Rzeczypospol itej. Art. 3. 1. Do Komisji Konstytucyjnej wchodzą czołowi przedstawiciele organizacji politycznych, zawodowych i społecznych oraz przedstawiciele nauki, kultury i sztuki. 4 2. Członków Komisji Konstytucyjnej powołuje Sejm Ustawodawczy zarówno spośród posłów jak i spoza swego składu. i 3. Liczbę członków Komisji Konstytucyjnej określa Sejm Ustawodawczy. Art. 4. I. Komisja Konstytucyjna może tworzyć podkomisje dla określonych zagadnień konstytucyjnych. 2. Komisja Konstytucyjna i jej podkomisje mogą zapraszać do udziału w swych pracach obywateli, którzy odznaczyli się działalnością państwową lub społeczną, jak również wybitnych specjalistów. -ł Art. 5. Komisja Konstytucyjna opracuje wstępny projekt Konstytucji Polski Ludowej i ogłosi go w celu przeprowadzenia ogólno-na-rodowej dyskusji nad projektem oraz zgłaszania przez obywateli wniosków, poprawek i uwag. - Art. 6. Na podstawie wniosków, poprawek i uwag, zgłoszonych przez obywateli, Komisja Konstytucyjna opracuje ostateczny projekt Konstytucji Polski Ludowej i przedłoży go Sejmowi Ustawodawczemu do końca 1951 r. Art. 7. Uchwalenie Konstytucji Polski Ludowej przez Sejm Ustawodawczy wymaga większości 2/3 ustawowej liczb}' posłów. Art. 8. Szczegółowy tiyb pracy Komisji Konstytucyjnej i jej podkomisji określi regulamin, uchwalony przez komisję. 180 Art. 9. Ustawa wchodzi w życie z dniem ogłoszenia. Prezydent Rzeczypospolitej: B. Bierut Prezes Rady Ministrów: /. Cyrankiewicz 45. ifc USTAWA KONSTYTUCYJNA z dnia 15 grudnia 1951 r. o zmianie terminu opracowania projektu Konstytucji i przedłużeniu kadencji Sejmu Ustawodawczego (Dziennik Ustaw RP, Nr 1 z 4 stycznia 1952 r., poi. i) W celu zapewnienia możliwości przeprowadzenia szerokiej ogólnonarodowej dyskusji nad projektem Konstytucji Polski Ludowej stanowi się, co następuje: -/-Art. 1. Ustalony w art. 6 Ustawy Konstytucyjnej z dnia 26 maja 1951 r. o trybie przygotowania i uchwalenia Konstytucji Polski Ludowej termin przedłożenia przez Komisję Konstytucyjną Sejmowi Ustawodawczemu projektu Konstytucji przedłuża się o cztery miesiące. Art. 2. 1. Kadencję Sejmu Ustawodawczego, określoną w art. 6 Ustawy Konstytucyjnej z dnia 19 lutego 1947 r. o ustroju i zakresie działania najwyższych organów Rzeczypospolitej Polskiej, przedłuża się o sześć miesięcy. 2. Sejm Ustawodawczy może większością 2/3 ustawowej liczby posłów po uchwaleniu Konstytucji Polski Ludowej uchwalić zakończenie swej kadencji przed upływem terminu, określonego w ust. 1. Art. 3. Ustawa wchodzi w życie z dniem ogłoszenia. Prezydent Rzeczypospolitej: B. Bierut Prezes Rady Ministrów: /. Cyrankiewicz 181 46. USTAWA KONSTYTUCYJNA z dnia 22 lipca 1952 r. Przepisy wprowadzające Konstytucję Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej (Dziennik Ustaw PRL, Nr 33 z 23 lipca 1952 r„ poz. 233) Art. 1. Konstytucja Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej wchodzi w życie z dniem 22 lipca 1952 r. Art. 2. 1. Prezydent Rzeczypospolitej sprawuje urząd w granicach dotychczasowych uprawnień aż do wyboru Rady Państwa przez nowoobrany Sejm Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej. 2. Z dniem dokonania tego wyboru funkcje Prezydenta Rzeczypospolitej, przewidziane w dotychczasowych ustawach - o ile w myśl Konstytucji Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej albo przepisów niniejszej ustawy nie naieżą do zakresu działania Rady Państwa - przechodzą na Radę Ministrów. Art. 3. Rada Państwa powołana na podstawie art. 15 Ustawy Konstytucyjnej z dnia 19 lutego 1947 r. działa w granicach dotychczasowych uprawnień aż do wyboru Rady Państwa przez nowoobrany Sejm Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej. Art. 4. 1. Upoważnia się Rząd do wydawania dekretów z mocą ustawy w okresie od zakończenia kadencji Sejmu Ustawodawczego do rozpoczęcia pierwszej sesji Sejmu Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej, według zasad art. 4 Ustawy Konstytucyjnej z dnia 19 lutego 1947 r. 2. Rząd przedstawi Sejmowi na pierwszej sesji do zatwierdzenia dekrety wydane na podstawie ust. 1. Art. 5. Do czasu wejścia w życie nowego prawa o ustroju sądów pozostają w mocy dotychczasowe przepisy o ustroju sądów z następującymi zmianami: 1) sądy wydają wyroki w imieniu Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej, 2) przewidziane w dotychczasowych ustawach o ustroju sądów uprawnienia Prezydenta Rzeczypospolitej w zakresie powoływania sędziów przechodzą na Radę Państwa z dniem dokonania jej wyboru przez Sejm Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej. Art. 6. Do czasu wejścia w życie nowej ustawy o kontroli państwowej Najwyższa Izba Kontroli działa w granicach dotychczasowych uprawnień. Art. 7. W ciągu tygodnia po up!ywie kadencji Sejmu Ustawodawczego Rada Państwa (art. 3) zarządzi wybory do Sejmu Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej, wyznaczając datę wyborów na dzień wolny od pracy, przypadający w ciągu trzech miesięcy po upływie tej kadencji. Art. 8. Ustawa wchodzi w życie z dniem ogłoszenia z mocą od dnia 22 lipca 1952 r. Prezydent Rzeczypospolitej: B. Bierut Prezes Rady Ministrów: /. Cyrankiewicz 183 Rozdział siódmy: Konstytucja Lipcowa (1952 - 1976) -i 47. V KONSTYTUCJA POLSKIEJ RZECZYPOSPOLITEJ LUDOWEJ uchwalona przez Sejm Ustawodawczy w dniu 22 lipca 1952 r. (Dziennik Ustaw PRL, Nr 33 z 23 lipca 1952 r., poz. 232; zmiany w latach 1952 - 1976: 1) 25.09.1954 2) 13.12.1957 3)22,12.1960 4) 15.05.1961 5) 19.12.1963 6) 29.11.1972 7) 27.09.1973 8)22.11.1973 9) 28.05.1975 10) 10,02.1976 r„ Dz, r., Dz, r„ Dz i:, Dz r„DZ. r., Dz. Y-, DZ, r., Dl r., Dz. r.,Dz. U, PRL, U, PRL, U- PRL, U. PRL, U. PRL, U. PRL, U. PRL, U. PRL, U. PRL, U. PRL, Nr 43, poz, 190; Nr 61, poz. 329; Nr 57, poz- 322; Nr 25, poz- 120; Nr 57, poz. 306; Nr 49, poz. 311; Nr 38, poz. 222; Nr 47, poz. 275; Nr 16, poz. 89; Nr 5, poz. 29). Polska Rzeczpospolita Ludowa jest republiką ludu pracującego. Polska Rzeczypospolita Ludowa nawiązuje do najszczytniejszych postępowych tradycji Narodu Polskiego i urzeczywistnia idee wyzwoleńcze polskich mas pracujących. Polski lud pracujący pod przewodem bohaterskiej klasy robotniczej, opierając się na sojuszu robotniczo-chłopskim, walczył dziesiątki lat o wyzwolenie z niewoli narodowej, narzuconej przez pruskich, austriackich i rosyjskich zaborców-kolonizatorów, tak samo jak walczył o zniesienie wyzysku polskich kapitalistów i obszarników. W okresie okupacji Naród Polski toczył nieustępliwą, bohaterską walkę z krwawym najazdem hitlerowskim. Historyczne zwycięstwo Związku Socjalistycznych Republik Radzieckich nad faszyzmem wyzwoliło 184 ziemie polskie, umożliwiło polskiemu ludowi pracującemu zdobycie władzy i stworzyło warunki narodowego odrodzenia Polski w nowych, sprawiedliwych granicach. Na wieczne czasy powróciły do Polski Ziemie Odzyskane. Wcielając w życie wiekopomne wskazania Manifestu Polskiego Komitetu Wyzwolenia Narodowego z dnia 22 lipca 1944 r. i rozwijając jego zasady programowe, władza ludowa - dzięki ofiarnym i twórczym wysiłkom polskiego ludu pracującego, w walce z zaciekłym oporem rozbitków starego ustroju kapitalistyczno-obszarniczego - dokonała wielkich przeobrażeń społecznych. W wyniku rewolucyjnych walk i przemian obalona została władza kapitalistów i obszarników, utrwaliło się państwo demokracji ludowej, kształtuje się i umacnia nowy ustrój społeczny, odpowiadający interesom i dążeniom najszerszych mas ludowych. Zasady prawne tego ustroju ustanawia Konstytucja Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej. Podstawę obecnej władzy ludowej w Polsce stanowi sojusz klasy robotniczej z chłopstwem pracującym. W sojuszu tym rola kierownicza należy do klasy robotniczej jako przodującej klasy społeczeństwa, opierającej się na rewolucyjnym dorobku polskiego i międzynarodowego ruchu robotniczego, na historycznych doświadczeniach zwycięskiego budownictwa socjalistycznego w Związku Socjalistycznych Republik Radzieckich, pierwszym państwie robotników i chłopów. Wypełniając wolę Narodu Polskiego i zgodnie ze swym powołaniem - Sejm Ustawodawczy Rzeczypospolitej Polskiej uchwala uroczyście niniejszą Konstytucję jako ustawę zasadniczą, którą Naród Polski i wszystkie organy władzy polskiego ludu pracującego kierować się winny w celu: umacniania państwa ludowego jako podstawowej siły, zapewniającej najpełniejszy rozkwit Narodu Polskiego, jego niepodległość i suwerenność, przyśpieszania rozwoju politycznego, gospodarczego i kulturalnego Ojczyzny oraz wzrostu jej sił, pogłębiania uczuć patriotycznych, jedności i zwartości Narodu Polskiego w waicc o dalsze polepszenie stosunków społecznych, o całkowite zniesienie wyzysku człowieka przez człowieka, o urzeczywistnienie wielkich idei socjalizmu, zacieśniania przyjaźni i współpracy między narodami, opartych na sojuszu i braterstwie, które łączą dziś Naród Polski z miłującymi pokój narodami świata w dążeniu do wspólnego celu: uniemożliwienia agresji i utrwalenia pokoju światowego. 185 iei a . /a-U' Rozdział I. Ustrój polityczny. . i. 1. Polska Rzeczpospolita Ludowa jest państwem demokracji ludowej. 2. W Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej władza należy do ludu pracującego miast i wsi, ^^ flWfl W A^0*^ ' Art. 2. 1. Lud pracujący sprawuje władzę państwową przez swych przedstawicieli, wybieranych do Sejmu Polskie} Rzeczypospolitej Ludo- 1M wej i do rad narodowych w wyborach powszechnych, równych; "Bezpośrednich, w gipsowaniu tajnym. 2. Przedstawiciele ludu w Sejmie Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej i w radach narodowych są odpowiedzialni przed swymi wyborcami i mogą być przez nich odwoływani. Art. 3. Polska Rzeczpospolita Ludowa: 1) stoi na straży zdobyczy polskiego ludu pracującego miast i wsi, zabezpiecza jego władzę i wolność przed siłami wrogimi ludowi, 2) zapewnia rozwój i nieustanny wzrost sił wytwórczych kraju przez jego uprzemysłowienie, przez likwidację zacofania gospodarczego, technicznego i kulturalnego, 3) organizuje gospodarkę planową, opierając się na przedsiębiorstwach stanowiących własność społeczną, 4) ogranicza, wypiera i likwiduje klasy społeczne, żyjące z wyzysku robotników i chłopów, 5) zabezpiecza stały wzrost dobrobytu, zdrowotności i poziomu kulturalnego mas ludowych, 6) zapewnia wszechstronny rozwój kultur}' narodowej. 186 Art. 4. 1. Prawa Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej są wyrazem interesów i woli ludu pracującego. 2. Ścisłe przestrzeganie praw Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej jest podstawowym obowiązkiem każdego organu państwa i każdego obywatela. 3. Wszystkie organy władzy i administracji państwowej działają na podstawie przepisów prawa. Art. 5. Wszystkie organy władzy i administracji państwowej opierają się w swej działalności na świadomym, czynnym współdziałaniu najszerszych mas ludowych i obowiązane są: 1) zdawać narodowi sprawę ze swej działalności, 2) uważnie rozpatrywać i uwzględniać słuszne wnioski, zażalenia i życzenia obywateli w myśl obowiązujących ustaw, 3) wyjaśniać masom pracującym zasadnicze cele i wytyczne polityki władzy ludowej w poszczególnych dziedzinach działalności państwowej, gospodarczej i kulturalnej. Art. 6. Siły zbrojne Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej stoją na straży suwerenności i niepodległości Narodu Polskiego, jego bezpieczeństwa i pokoju. Rozdział 2 Ustrój spoleczno-gospodarczy Art. 7. 1. Polska Rzeczpospolita Ludowa, opierając się na uspołecznionych środkach produkcji, wymiany, komunikacji i kredytu, rozwija życie gospodarcze i kulturalne kraju na podstawie narodowego planu gospodarczego, w szczególności przez rozbudowę państwowego przemysłu 187 socjalistycznego, rozstrzygającego czynnika w przekształcaniu stosunków społeczno-gospodarczyeh. i------'2. Państwo posiada monopol handlu zagranicznego. 3. Zasadniczym celem planowej polityki gospodarczej Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej jest siary rozwój sił wytwórczych kraju, nieustanne podnoszenie poziomu życiowego mas pracujących, umacnianie siły, obronności i niezależności Ojczyzny. Art. 8. Mienie ogólnonarodowe: złoża mineralne, wody, lasy państwowe, kopalnie, drogi, transport kolejowy, wodny i powietrzny, środki łączności, banki, państwowe zakłady przemysłowe, państwowe gospodarstwa rolne i państwowe ośrodki maszynowe, państwowe przedsiębiorstwa handlowe, przedsiębiorstwa i urządzenia komunalne - podlega szczególnej trosce i opiece państwa oraz wszystkich obywateli. Art. 9. 1. Polska Rzeczpospolita Ludowa planowo wzmacnia spójnię gospodarczą między miastem i wsią na podstawie braterskiej współpracy robotników i chłopów. 2. W tym celu Polska Rzeczpospolita Ludowa zapewnia nieustanny wzrost produkcji przemysłu państwowego, służącej wszechstronnemu zaspokajaniu potrzeb wytwórczych i konsumpcyjnych ludności wiejskiej, jednocześnie planowo wpływając na stały wzrost towarowej produkcji rolniczej, która zaopatruje przemysł w surowce, a ludność miejską w żywność. Art. 10. 1. Polska Rzeczpospolita Ludowa otacza opieką indywidualne gospodarstwa rolne pracujących chłopów i udziela im pomocy - w celu ochrony przed wyzyskiem kapitalistycznym, zwiększenia produkcji, podwyższenia poziomu rolniczo-technicznego oraz podniesienia ich dobrobytu. 2. Polska Rzeczpospolita Ludowa udziela szczególnego poparcia i wszechstronnej pomocy powstającym na zasadzie dobrowolności 188 rolniczym spółdzielniom produkcyjnym - jako formom gospodarki zespołowej. Dzięki zastosowaniu metod najbardziej wydajnej wspólnej uprawy i mechanizacji pracy gospodarka zespołowa umożliwia pracującym chłopom osiągnięcie przełomu w produkcji i jest środkiem do całkowitego usunięcia wyzysku na wsi oraz do szybkiego i znacznego podniesienia jej dobrobytu i kultury. 3. Głównymi formami poparcia i pomocy państwa dla rolniczych spółdzielni produkcyjnych są: państwowe ośrodki maszynowe, dające możność stosowania nowoczesnej techniki, oraz tanie kredyty państwowe. Art. 11. Polska Rzeczpospolita Ludowa popiera rozwój różnych form ruchu spółdzielczego w mieście i na wsi oraz udziela mu wszechstronnej pomocy w wypełnianiu jego zadań, a własności spółdzielczej, jako własności społecznej, zapewnia szczególną opiekę i ochronę. Art. 12. Polska Rzeczpospolita Ludowa uznaje i ochrania na podstawie obowiązujących ustaw indywidualną własność i prawo dziedziczenia ziemi, budynków i innych środków produkcji należących do chłopów, rzemieślników i chałupników. Art. 13. Polska Rzeczpospolita Ludowa poręcza całkowitą ochronę oraz prawo dziedziczenia własności osobistej obywateli. Art. 14. 1. Praca jest prawem, obowiązkiem i sprawą honoru każdego obywatela. Pracą swoją, przestrzeganiem dyscypliny pracy współzawodnictwem pracy i doskonaleniem jej metod lud pracujący miast i wsi wzmacnia siłę i potęgę Ojczyzny, podnosi dobrobyt narodu i przyśpiesza całkowite urzeczywistnienie ustroju socjalistycznego. 189 2. Przodownicy pracy otoczeni są powszechnym szacunkiem narodu. 3. Polska Rzeczpospolita Ludowa coraz pełniej wprowadza w życie zasadę: „od każdego według jego zdolności, każdemu według jego pracy". Rozdział 3. Naczelne organy władzy państwowe}-.___ - 15. j j 1. Najwyższym organem władzy państwowej jest Sejm Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej. 2. Sejm jako najwyższy wyraziciel woli ludu pracującego miast i wsi urzeczywistnia suwerenne prawa narodu. 3. Sejm uchwala ustawy oraz sprawuje kontrolę nad działalnością innych organów władzy i administracji państwowej. Art. 16. 1. Posłów na Sejm wybierają obywatele według okręgów wyborczych w stosunku: jeden poseł na 60.000 mieszkańców. Na mocy art. i ustawy z 22.12.1960 r. (poz.50) u^tep 1 artykułu 16 otrzyma} z dniem 27 grudnia 1960 r. brzmienie: 1. Sejm składa się z 460 posłów. \ \. 2. Ważność wyboru posła stwierdza Sejm. 3. Poseł nie może być pociągnięty do odpowiedzialności karno--sądowej ani aresztowany bez zgody Sejmu, a w okresie kiedy Sejm nie obraduje - bez zgody Rady Państwa. Art. 17. 1. Sejm obraduje na sesjach. Sesje Sejmu zwołuje Rada Państwa co najmniej dwa razy do roku. Rada Państwa obowiązana jest zwołać sesję również na pisemny wniosek jednej trzeciej ogólnej liczby posłów. 2. Pierwsza sesja nowoobranego Sejmu powinna być zwołana w ciągu miesiąca od dnia wyborów. 190 Art. 23. 1. Sejm jest wybierany na okres lat czterech. 2. Wyboiy do Sejmu zarządza Rada Państwa nie później niż na miesiąc przed upływem kadencji Sejmu, wyznaczając datę wyborów na dzień wolny od pracy, przypadający w ciągu dwóch miesięcy po upływie kadencji Sejmu. Art. 24. 1. Sejm wybiera ze swego grona na pierwszym posiedzeniu Radę Państwa w składzie: Przewodniczący Rady Państwa, Ą ft™.,^ czterej zastępcy Przewodniczącego, Sekretarz Rady Państwa, dziewięciu członków. &tkH^ Na mocy art. 1 ustawy z 15.05.1961 r. (poz. 51) ustęp 1 artykułu 24 otrzyma! z dniem 15 maja 1961 r. brzmienie: 1. Sejm wybiera ze swego grona na pierwszym posiedzeniu Radę Państwa w składzie: Przewodniczący Rady Państwa, czterej zastępcy Przewodniczącego, Sekretarz Rady Państwa, jedenastu członków. 2. Marszałek Sejmu i wicemarszałkowie mogą być wybrani do Rady Państwa jako zastępcy Przewodniczącego lub członkowie. 3. Po upływie kadencji Sejmu Rada Państwa działa aż do wyboru Rady Państwa przez nowoobrany Sejm. J T Kxx. Rada Państwa: 1) zarządza wybory do Sejmu, 2) zwołuje sesje Sejmu^ 3) ustala powszechnie obowiązującą wykładnię ustaw, 4) wydaje dekrety z mocą tłsta^y, 5) mianuje i odwołuje pełnomocnych przedstawicieli Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej w innych państwach, 6) przyjmuje listy uwierzytelniające i odwołujące akredytowanych przy Radzie Państwa przedstawicieli dyplomatycznych innych państw, 192 7) ratyfikuje i_wypowiada umowy międzynarodowe, 8) obsadza stanowiska cywilne i wojskowe, przewidziane ustawami, 9) nadaje ordery, odznaczenia i tytuły honorowe, 10) stosuje prawo łaski, 11) wykonuje inne funkcje, przewidziane dla Rady Państwa w Konstytucji lub przekazane jej przez ustawy. 2. Rada Państwa podlega w całej swojej działalności Sejmowi. 3. Rada Państwa działa na zasadzie kolegialności. 4. Radę Państwa reprezentuje Przewodniczący lub jego zastępca. Art. 26. 1. W okresach między sesjami Sejmu Rada Państwa wydaje dekrety z mocą ustawy. Rada Państwa przedstawia- dekrety Sejmowi na najbliższej sesji do zatwierdzenia. 2. Dekrety wydane przez' Radę Państwa podpisują Przewodniczący Rady Państwa i jej Sekretarz. Ogłoszenie dekretu w Dzienniku Ustaw zarządza Przewodniczący Rady Państwa. Art. 27. Rada Państwa sprawuje zwierzchni nadzór nad radami narodowymi. Szczegółowe uprawnienia Rady Państwa w tej dziedzinie określa ustawa. Art. 28. lv Postanowienie o stanie wojny może być powzięte jedynie w razie dokonania zbrojnego napadu na Polską Rzeczpospolitą Ludową albo gdy z umów międzynarodowych wynika konieczność wspólnej obrony przeciwko agresji. Postanowienie takie uchwala Sejm, a gdy Sejm nie obraduje - Rada Państwa. 2. Rada Państwa może wprowadzić stan wojenny na części lub na całym terytorium Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej, jeżeli wymaga tego wzgląd na obronność lub bezpieczeństwo państwa. Z tych samych powodów Rada Państwa może ogłosić częściową lub powszechną mobilizację. 193 Na mocy art. I ustawy z 13.12.1957 r. :'(poz. 49) po rozdziale 3 dodany został z dniem 27 grudnia 1957 r, nowy rozdział 3a o treści następującej: ' Rozdział 3 a Najwyższa Izba Kontroli Art. 28a. 1. Najwyższa Izba Kontroli powołana jest do kontroli działalności gospodarczej, finansowej i organizacyj-no-administracyjnej naczelnych i terenowych organów administracji państwowej oraz podległych im jednostek z punktu widzenia legalności, gospodarności, celowości i rzetelności. 2. Najwyższa Izba Kontroli może również przeprowadzać kontrolę organizacji i instytucji społecznych oraz jednostek gospodarki nie uspołecznionej w zakresie zadań zleconych przez Państwo, jak również w innych przypadkach określonych w ustawie. Art. 28b. 1. Najwyższa Izba Kontroli podlega Sejmowi. 2. Rada Państwa sprawuje nadzór nad Najwyższą Izbą Kontroli w zakresie określonym ustawą. Art. 28c. 1. Prezesa Najwyższej Izby Kontroli powołuje i odwołuje Sejm. 2. Najwyższa Izba Kontroli działa na zasadzie kolegialności w ramach określonych ustawą. 3. Organizację i sposób działania Najwyższej Izby Kontroli określa ustawa. Art. 28d. Najwyższa Izba Kontroli przedstawia corocznie Sejmowi uwagi o wykonaniu budżetu Państwa i Narodowego Planu Gospodarczego oraz wnioski w przedmiocie absolutorium dla Rządu, 194 Rozdział 4. Naczelne organy administracji państwowej. Art. 29. 1. Sejm powołuje i odwołuje Rząd Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej - Radę Ministrów lub poszczególnych jej członków. 2. W okresach między sesjami Sejmu Rada Państwa na wniosek Prezesa Rady Ministrów powołuje i odwołuje członków Rady Ministrów. Rada Państwa przedstawia swoją uchwałę Sejmowi na najbliższej sesji do zatwierdzenia. Art. 30. 1. Rada Ministrów jest naczelnym wykonawczym i zarządzającym organem władzy państwowej. 2. Rada Ministrów odpowiada i zdaje sprawę ze swojej działalności przed Sejmem, a gdy Sejm nie obraduje - przed Radą Państwa. Art. 31. W skład Rady Ministrów wchodzą: ¦ Prezes Rady Ministrów jako jej przewodniczący, wiceprezesi Rady Ministrów, ministrowie, przewodniczący określonych w ustawie " sprawujących funkcje naczelnych organów a^ Ar+ Rada Ministrów: 1) koordynuje działali, bie organów oraz nadaje kierm. 2) uchwala corocznie i p-państwa, uchwala i przedstawia S. gospodarczego na okres kilkuletni, 3) uchwala roczne narodowe p. 195 \ ie sla-Aie 1110- i"k\, w któ-iźu jednost-a rada na- ez ludność na \/ 4) zapewnia wykonanie ustaw, 5) czuwa nad wykonaniem narodowego planu gospodarczego i budżetu państwa, 6) przedstawia Sejmowi corocznie sprawozdanie z wykonania budżetu państwa, 7) zapewnia ochronę porządku publicznego, interesów państwa i praw obywateli, 8) na podstawie ustaw i w celu ich wykonania wydaje rozporządzenia, podejmuje uchwały oraz czuwa nad ich wykonaniem, 9) sprawuje ogólne kierownictwo w dziedzinie stosunków z innymi państwami, 10) sprawuje ogólne kierownictwo w dziedzinie obronności kraju i organizacji sit zbrojnych Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej oraz określa corocznie kontyngent obywateli powoływanych do czynnej służby wojskowej, 11) kieruje pracą prezydiów rad narodowych. Na mocy art. 1 pkt 1 ustawy z 29,11.1972 r. (poz. 54) punkt 11 artykułu 32 otrzymał z dniem 1 stycznia 1973 r. brzmienie: 11) kieruje pracą organów wykonawczych i zarządzających rad narodowych. Art. 33. 1. Ministrowie kierują określonymi działami administracji państwowej. Zakres działania ministrów określają ustawy. 2. Ministrowie wydają na podstawie ustaw i w celu ich wykonania rozporządzenia i zarządzenia. 3. Rada Ministrów może uchylić rozporządzenie lub zarządzenie wydane przez ministra. Rozdział 5. Terenowe organy władzy państwowej. Na mocy art. 1 pkt i ustawy z 22.11.1973 r. (poz. 57) rozdział 5 otrzyma! z dniem 9 grudnia 1973 r. tytuł następujący: Terenowe organy władzy i administracji państwowej 196 Art. 34. 1. Organami wtadzy państwowej w gminach, miastiiwly-dziej nicach większych miast, powiatach i województwach s^ rady narodowe. Na mocy art. 1 ustawy z 25.09.1954 r. (poz. 48) ustęp 1 artykułu 34 óll7.ymaf z dniem 29 września 1954 r. brzmienie: 1. Organami władzy państwowej w gromadach, osiedlach, miastach, dzielnicach większych miast, powiatach i województwach są rady narodowe. 2. Rady narodowe wybierane są przez ludność na okres fat trzech. Na mocy art. 1 ustawy z 19.12.1963 r. (poz. 52) ustęp 2 artykułu 34 otrzymał z dniem 21 grudnia 1963 r. bwnienie: 2. Rady narodowe wybierane są przez ludność na okres lal czterech. Na mocy art. 1 pkt 2 ustawy z 29.11.1972 r. (poz. 54) artykuł 34 otrzymał Z dniem 1 stycznia 1973 r. brzmienie: Art. 34. 1. Organami władzy państwowej w gminach, miastach, dzielnicach większych miast, powiatach i województwach są rady narodowe. 2. Organem władzy państwowej w mieście nie stanowiącym powiatu i sąsiadującej z nim gminie może być wspólna rada narodowa. 3. Rady narodowe wybierane są przez ludność na okres lat czterech. Nowe brzmienie artykułu 34 ustalone zastało z dniem 28 września 1973 r. na mocy art. 1 ustawy z 27.09.1973 r. (poz. 56): Art. 34. 1. Organami władzy państwowej w gminach, miastach, dzielnicach większych miast, powiatach i województwach są rady narodowe. 2. Organem władzy państwowej w mieście nie stanowiącym powiatu i sąsiadującej z nim gminie może być wspólna rada narodowa. 3. Rada Państwa może określić inne wypadki, w których organem władzy państwowej w dwu jednostkach podziału terytorialnego jest wspólna rada narodowa. 4. Rady narodowe wybierane są przez ludność na okres lat czterech. 197 Z kolei na mocy art. 1. pkt 1 ustawy z 28.05.1975 r. (poz 58) artykuł 34 otrzymał z dniem 1 czerwca 1975 r. brzmienie: Art. 34. 1, Organami władzy państwowej w gminach, miastach, dzielnicach większych miast, oraz województwach są rady narodowe. 2. Organem władzy państwowej w dwu jednostkach podziału administracyjnego tego samego stopnia może być wspólna rada narodowa. 3. Rady narodowe są wybierane przez ludność na okres lat czterech. Art. 35. Rady narodowe wyrażają wolę ludu pracującego oraz rozwijają jego inicjatywę twórczą i aktywność w celu pomnażania sil, dobrobytu i kultury narodu. Art. 36. Rady narodowe umacniają więź władzy państwowej z ludem pracującym miast i wsi, przyciągając coraz szersze rzesze ludzi pracy do udziału w rządzeniu państwem. Art. 37. Rady narodowe kierują w swoim zakresie działalnością gospodarczą, społeczną i kulturalną, wiążąc potrzeby terenu z zadaniami ogólnopaństwowymi. Art. 38. Rady narodowe troszczą się stale o codzienne potrzeby i interesy ludności, zwalczają wszelkie przejawy samowoli i biurokratycznego stosunku do obywatela, sprawują i rozwijają kontrolę społeczną działalności urzędów, przedsiębiorstw, zakładów i instytucji. Art. 39. Rady narodowe dbają o utrzymanie porządku publicznego i czuwają nad przestrzeganiem praworządności ludowej, ochraniają własność 198 społeczną, zabezpieczają prawa obywateli, współdziałają w umacnianiu obronności i bezpieczeństwa państwa. Ait. 40. Rady narodowe wykorzystują wszelkie zasoby i możliwości terenu dla jego wszechstronnego rozwoju gospodarczego i kulturalnego, dla coraz lepszego zaspokajania potrzeb ludności w zakresie zaopatrzenia i usług oraz dla rozbudowy instytucji i urządzeń komunalnych, oświatowych, kulturalnych, sanitarnych i sportowych. Ait. 41. Rady narodowe uchwalają terenowe plany gospodarcze oraz budżety terenowe. Na mocy art. 1 pkt 2 ustawy z 22.U.1973 r. fpoz- 57) artykuł 41 otrzymał z dniem 9 grudnia 1973 r. brzmienie: Art. 41. 1. Rady narodowe obradują na sesjach. 2. Rady narodowe uchwalają terenowe plany gospodarcze oraz budżety terenowe. Art. 42. 1. Rady narodowe obradują na sesjach, 2. Organami wykonawczymi i zarządzającymi rad narodowych są wybierane przez nie_prLZ^di&B- 3. Prezydium rady narodowej podlega radzie narodowej, która je wybrała, oraz prezydium rady narodowej wyższego stopnia. Na mocy art. 1 pkt 3 ustawy z 29.11.1972 r. (poz. 54} artykuł 42 otrzymał z dniem 1 stycznia 1973 r. brzmienie: Art. 42. 1. Rady narodowe obradują na sesjach. 2. Organami wykonawczymi i zarządzającymi wojewódzkich", powiatowych, miejskich i dzielnicowych rad narodowych są wybierane przez nie prezydia. 3. Organami wykonawczymi i zarządzającymi gminnych rad narodowych oraz rad narodowych wspólnych dla miast i gmin są naczelnicy gmin (miast i gmin). 4. Organ wykonawczy i zarządzający rady narodowej podlega swojej radzie narodowej oraz prezydium rady narodowej wyższego stopnia. 199 Art. 1 pkt 3 ustawy z 22.11.J973 r. (poz. 57) nadal z dniem 9 grudnia 1973 r. artykułowi 42 brzmienie następujące: Art. 42. 1, Terenowymi organami administracji państwowej oraz organami wykonawczymi i zarządzającymi rad narodowych są: wojewodowie, prezydenci lub naczelnicy miast, naczelnicy powiatów, naczelnicy dzielnic i naczelnicy gmin. 2. Terenowy organ administracji państwowej podlega organowi administracji państwowej wyższego stopnia, a w zakresie wykonywania zadań ustalonych przez radę narodową - właściwej radzie narodowej. Z kolei na mocy art. 1 pkt 2 ustawy z 28.05.1975 r. (poz. 58) ustęp 1 artykułu 42 otrzymał z dniem 1 czerwca 1975 r. brzmienie: 1. Terenowymi organami administracji państwowej oraz organami wykonawczymi i zarządzającymi rad narodowych są wojewodowie, prezydenci lub naczelnicy miast, naczelnicy dzielnic i naczelnicy gmin. Art. 43. Rady narodowe-powołują komisje dla poszczególnych dziedzin swojej działalnością Komisji* rad narodowych utrzymują stałą i ścisłą więź z ludnością, moBHizują ją do współudziału w realizacji zadań rady, wykonują z zamienia rady kontrolę społeczną oraz występują z inicjatywą wobec rady i jej organów. Art. 44. 1. Rada narodowa uchyla uchwałę rady niższego stopnia lub jej prezydium, jeżeli uchwała jest sprzeczna z prawem lub niezgodna z zasadniczą linią polityki państwa. 2. Prezydium rady narodowej może zawiesić wykonanie uchwały rady narodowej niższego stopnia i przedstawić sprawę do rozstrzygnięcia na najbliższym posiedzeniu swojej rady narodowej. Na mocy art. 1 pkt 4 ustawy z 22.11.1973 r. (poz. 57) artykuł 44 otrzymał Z dniem 9 grudnia 1973 r. brzmienie: Arl. 44. Rada narodowa uchyla uchwałę rady narodowej niższego stopnia, jeżeli uchwała jest sprzeczna z prawem lub niezgodna z zasadniczą linią polityki państwa. 200 Art. 45. Szczegółowy skład oraz zakres i tryb działalności rad narodowych i ich organów określa ustawa. Rozdział 6. Sąd i prokuratura. : A Art. 46. ." 1. Wymiar sprawiedliwości w Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej sprawują: Sąd Najwyższy, sądy wojewódzkie, sądy powiatowe i sądy szczególne. Na mocy art. 1 pkt 3 ustawy z 28.05.1975 r. (poz. 58) usięp 1 artykułu 46 otrzymał z dniem 1 cwwca 1975 r. brzmienie: 1. Wymiar sprawiedliwości w Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej sprawują Sąd Najwyższy, sądy wojewódzkie, sądy rejonowe i sądy szczególne. 2. Ustrój, właściwość oraz postępowanie sądów określają ustawy Art. 47. Sądy wydają wyroki w imieniu Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej. Art. 48. Sądy stoją na straży ustroju Pglskiej.Rzeczypospolitej Ludowej, ochraniają zdobycze polskiego ludu pracującego, strzegą praworządności ludowej, własności społecznej i praw obywateli, karzą przestępców. Ait. 49. Rozpoznawanie i rozstrzyganie spraw w sądach odbywa się z udziałem ławników ludowych, z wyjątkiem przypadków określonych w ustawie. 201 L Art. 50. 1. Sędziowie i ławnicy ludowi są wybierani. 2. Tryb wyboru oraz kadencję sędziów i ławników sądów wojewódzkich i powiatowych określa ustawa. Na mocy ar!. 1 pkt 4 ustawy z 28.05.1975 r. (poz, 58) ustęp 2 artykułu 50 otrzymał z dniem 1 czerwca 1975 r. brzmienie: 2. Tryb wyboru oraz kadencję sędziów i ławników sądów wojewódzkich i rejonowych określa ustawa. 2. Tryb powoływania sędziów sądów szczególnych określa ustawa. Art. 51. 1. Sąd Najwyższy jest naczelnym organem sądowym i sprawuje nadzór nad działalnością wszystkich innych sądów w zakresie orzekania. 2. Tryb wykonywania nadzoru przez Sąd Najwyższy określa ustawa. 3. Sąd Najwyższy wybiera Rada Państwa na okres lat pięciu. Art. 52. Sędziowie są niezawiśli i podlegają tylko ustawom. Art. 53. 1. Rozpoznawanie spraw przed wszystkimi sądami Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej odbywa się jawnie. Ustawa może określić wyjątki od tej zasady. 2. Oskarżonemu poręcza się prawo do obrony. Oskarżony może mieć obrońcę z wyboru lub z urzędu. Art. 54. 1. Prokurator Generalny Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej strzeże praworządności ludowej, czuwa nad ochroną własności społecznej, zabezpiecza poszanowanie praw obywateli. 202 2. Prokurator Generalny czuwa w szczególności nad ściganiem przestępstw godzących w ustrój, bezpieczeństwo i niezawisłość Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej. 3. Zakres i tryb działania Prokuratora Generalnego określa ustawa. Art. 55. 1. Prokuratora Generalnego Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej powołuje i odwołuje Rada Państwa. 2. Tryb powoływania i odwoływania prokuratorów podległych Prokuratorowi Generalnemu jak również zasady organizacji i postępowania organów prokuratury określa ustawa. 3. Prokurator Generalny zdaje sprawę Radzie Państwa z działalności prokuratury. Art. 56. Organy prokuratury podlegają Prokuratorowi Generalnemu Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej i w sprawowaniu swych funkcji są niezależne od organów terenowych. Rozdział 7. Podstawowe prawa i obowiązki obywateli. Art. 57. Polska Rzeczpospolita Ludowa, utrwalając i pomnażając zdobycze ludu pracującego, umacnia i rozszerza prawa i wolności obywateli. ¦& Art. 58. 1. Obywatele Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej mają prawo do pracy, to znaczy prawo do zatrudnienia za wynagrodzeniem według ltoŚcTl jakości pracy. 2. Prawo do pracy zapewniają: społeczna własność podstawowych środków produkcji, rozwój na wsi ustroju społeczno-spółdzielczego, wolnego od wyzysku, planowy wzrost sił wytwórczych, usunięcie źródeł kryzysów ekonomicznych, likwidacja bezrobocia. Art. 59. 1. Obywatele Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej mają prawo do wypoczynku. 2. Prawo do wypoczynku zapewniają robotnikom i pracownikom umysłowym: ustawowe skrócenie czasu pracy przez urzeczywistnienie ośmiogodzinnego dnia pracy oraz krótszego czasu pracy w przypadkach prze widzianych ustawami, ustawowo określone dni wolne od pracy, coroczne płatne urlopy. 3. Organizacja wczasów, rozwój turystyki, uzdrowisk, urządzeń sportowych, domów kultury, klubów, świetlic, parków i innych urządzeń wypoczynkowych stwarzają możliwości zdrowego i kulturalnego wypoczynku dla coraz szerszych rzesz ludu pracującego miast i wsi. Art. 60. 1. Obywatele Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej mają prawo do ochrony zdrowia oraz do pomocy w razie choroby lub niezdolności do pracy 2. Coraz szerszemu urzeczywistnianiu tego prawa służą: 1) rozwój ubezpieczenia społecznego robotników i pracowników umysłowych na wypadek choroby, starości i niezdolności do pracy oraz rozbudowa różnych form pomocy społecznej. 2) rozwój organizowanej przez państwo ochrony zdrowia ludności, rozbudowa urządzeń sanitarnych i podnoszenie stanu zdrowotnego miast i wsi, stałe polepszanie warunków bezpieczeństwa, ochrony i higieny pracy, szeroka akcja zapobiegania chorobom i ich zwalczania, coraz szersze udostępnianie bezpłatnej pomocy lekarskiej, rozbudowa szpitali, sanatoriów, ambulatoriów, wiejskich ośrodków zdrowia, opieka nad inwalidami. nauki. Art, 61. 1. Obywatele Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej mają prawo do 2. Prawo do nauki zapewniają w coraz szerszym zakresie: 204 1) powszechne, bezpłatne i obowiązkowe szkoły podstawowe, 2) stała rozbudowa szkolnictwa średniego ogólnokształcącego i zawodowego oraz szkolnictwa wyższego, 3) pomoc państwa w podnoszeniu kwalifikacji obywateli zatrudnionych w zakładach przemysłowych i innych ośrodkach pracy w mieście i na wsi. 4) system stypendiów państwowych, rozbudowa burs, internatów i domów akademickich oraz innych form pomocy materialnej dla dzieci robotników, pracujących chłopów i inteligencji. Art. 62. 1. Obywatele Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej mają prawo do korzystania ze zdobyczy kultury i do twórczego udziału w rozwoju kultury narodowej. 2. Prawo to zapewniają coraz szerzej: rozwój i udostępnienie ludowi pracującemu miast i wsi bibliotek, książek, prasy, radia, kin, teatrów, muzeów i wystaw, domów kultury, klubów, świetlic, wszechstronne popieranie i pobudzanie twórczości kulturalnej mas ludowych i rozwoju talentów twórczych. Art. 63. Polska Rzeczpospolita Ludowa dba o wszechstronny rozwój nauki, opartej na dorobku przodującej myśli ludzkiej i postępowej myśli polskiej - nauki w służbie narodu. Art. 64. Polska Rzeczpospolita Ludowa troszczy się o rozwój literatury i sztuki, wyrażających potrzeby i dążenia narodu, odpowiadających najlepszym postępowym tradycjom twórczości polskiej. Art. 65. Polska Rzeczpospolita Ludowa szczególną opieką otacza inteligencję twórczą - pracowników nauki, oświaty, literatury i sztuki oraz pionierów postępu technicznego, racjonalizatorów i wynalazców. 205 Art. 66. 1. Kobieta w Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej ma równe z mężczyzną prawa we wszystkich dziedzinach życia państwowego, politycznego, gospodarczego, społecznego i kulturalnego. 2. Gwarancję równouprawnienia kobiety stanowią: 1) równe z mężczyzną prawo do pracy i wynagrodzenia według zasady „równa płaca za równą pracę", prawo do wypoczynku, do ubezpieczenia społecznego, do nauki, do godności i odznaczeń, do zajmowania stanowisk publicznych. 2) opieka nad matką i dzieckiem, ochrona kobiety ciężarnej, płatny urlop w okresie przed porodem i po porodzie, rozbudowa sieci zakładów położniczych, żłobków i przedszkoli, rozwój sieci zakładów usługowych i żywienia zbiorowego. Art. 67. 1. Małżeństwo i rodzina znajdują się pod opieką i ochroną Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej. Rodziny o licznym potomstwie państwo otacza szczególną troską. 2. Urodzenie poza małżeństwem nie uszczupla praw dziecka. Art. 68. Polska Rzeczypospolita Ludowa otacza szczególnie troskliwą opieką wychowanie młodzieży i zapewnia jej najszersze możliwości rozwoju. Art. 69. 1. Obywatele Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej niezależnie od narodowości, rasy i wyznania mają równe prawa we wszystkich dziedzinach życia państwowego, politycznego, gospodarczego, społecznego i kulturalnego. Naruszenie tej zasady przez jakiekolwiek bezpośrednie lub pośrednie uprzywilejowanie albo ograniczenie w prawach ze względu na narodowość, rasę czy wyznanie podlega karze. 2. Szerzenie nienawiści lub pogardy, wywoływanie waśni albo poniżanie człowieka ze względu na różnice narodowości, rasy czy wyznania, jest zakazane. 206 /fc Art. 70. 1. Polska Rzeczpospolita Ludowa zapewnia obywatelom wolność sumienia i wyznania. Kościół i inne związki wyznaniowe mogą swobodnie wypełniać swoje funkcje religijne. Nie wolno zmuszać obywateli do niebrania udziału w czynnościach lub obrzędach religijnych. Nie wolno też nikogo zmuszać do udziału w czynnościach lub obrzędach religijnych. + 2. Kościół jest oddzielony od państwa. Zasady stosunku państwa do kościoła oraz synrację~pTawrią f majątkową związków wyznaniowych określają ustawy. 3. Nadużywanie wolności sumienia i wyznania dla celów godzących w interesy Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej jest karane. Art. 71. 1. Polska Rzeczpospolita Ludowa zapewnia obywatelom wolność słowa, druku, zgromadzeń i wieców, pochodów i manifestacji. 2. Urzeczywistnieniu tej wolności służy oddanie do użytku ludu pracującego i jego organizacji drukarni, zasobów papieru, gmachów publicznych i sal, środków łączności, radia oraz innych niezbędnych środków materialnych. Art. 72. 1. W celu rozwoju aktywności politycznej, społecznej, gospodarczej i kulturalnej ludu pracującego miast i wsi Polska Rzeczpospolita Ludowa zapewnia obywatelom prawo zrzeszania się. 2. Organizacje polityczne, związki zawodowe, zrzeszenia pracujących chłopów, zrzeszenia spółdzielcze, organizacje młodzieżowe, kobiece, sportowe i obronne, stowarzyszenia kulturalne, techniczne i naukowe, jak również inne organizacje społeczne ludu pracującego - skupiają obywateli dla czynnego udziału w życiu politycznym, społecznym, gospodarczym i kulturalnym. 3. Tworzenie zrzeszeń i udział w zrzeszeniach, których cel lub działalność godzą w ustrój polityczny i społeczny albo w porządek prawny Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej, jest zakazane. 207 Art. 73. 1. Obywatele mają prawo zwracania się do wszystkich organów państwa ze skargami i zażaleniami. 2. Skargi i zażalenia obywateli powinny być rozpatrywane i załatwiane szybko i sprawiedliwie. Winni przewlekania albo przejawiający bezduszny i biurokratyczny stosunek do skarg i zażaleń obywateli pociągani będą do odpowiedzialności. Art. 74. 1. Polska Rzeczpospolita Ludowa zapewnia obywatelom nietykalność osobistą. Pozbawienie obywatela wolności może nastąpić tylko w przypadkach, określonych ustawą. Zatrzymany powinien być zwolniony; jeżeli w ciągu 48 godzin od chwili zatrzymania nie doręczono mu postanowienia sądu lub prokuratora o aresztowaniu. 2. Ustawa ochrania nienaruszalność mieszkań i tajemnicę korespondencji. Przeprowadzenie rewizji domowej dopuszczalne jest jedynie w przypadkach, określonych ustawą. 3. Przepadek mienia może nastąpić jedynie w przypadkach przewidzianych ustawą, na podstawie prawomocnego orzeczenia. Art. 75. Polska Rzeczpospolita Ludowa udziela azylu obywatelom państw obcych, prześladowanym za obronę interesów mas pracujących, walkę o postęp społeczny, działalność w obronie pokoju, walkę narodowo--wyzwoleńczą lub działalność naukową. Art. 76. Obywatel Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej jest obowiązany przestrzegać przepisów Konstytucji i ustaw oraz socjalistycznej dyscypliny pracy, szanować zasady współżycia społecznego, wypełniać sumiennie obowiązki wobec państwa. 208 Ait. 77. 1. Każdy obywatel Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej obowiązany jest strzec własności społecznej i umacniać ją jako niewzruszoną podstawę rozwoju państwa, źródło bogactwa i siły Ojczyzny, 2. Osoby, które dopuszczają się sabotażu, dywersji, szkodnictwa lub innych zamachów na własność społeczną, karane są z całą surowością prawa. Art. 78. 1. Obrona Ojczyzny jest najświętszym obowiązkiem każdego obywatela. 2. Służba wojskowa jest zaszczytnym obowiązkiem patriotycznym obywateli Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej. Art. 79. 1. Czujność wobec wrogów narodu oraz pilne strzeżenie tajemnicy państwowej jest obowiązkiem każdego obywatela Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej. 2. Zdrada Ojczyzny: szpiegostwo, osłabianie sił zbrojnych, przejście na stronę wroga - karana jest z całą surowością prawa jako najcięższa zbrodnia. Rozdział 8. Zasady prawa wyborczego, Art, 80. Wybory do Sejmu oraz do rad narodowych są powszechne, ró\ bezpośrednie i odbywają się w głosowaniu tajnym. Art. 81. Prawo wybierania ma każdy obywatel, który ukończył lat. 18, bez względu na płeć, przynależność narodową i rasową, wyznanie, wykształcenie, czas zamieszkiwania, pochodzenie społeczne, zawód i stan majątkowy. 209 Art. 82. Każdy obywatel może być wybrany do rady narodowej po ukończeniu lat 18, do Sejmu zaś - po ukończeniu lat 21. Art. 83. Kobiety mają wszystkie prawa wyborcze na równi z mężczyznami. Art. 84. Wojskowi mają wszystkie prawa wyborcze na równi z osobami cywilnymi. Art. 85. Prawa wyborcze nie przysługują osobom chorym umysłowo oraz osobom, które orzeczeniem sądowym zostały pozbawione praw publicznych. Art. 86. Kandydatów na postów i członków rad narodowych zgłaszają organizacje polityczne i społeczne, zrzeszające obywateli w miastach i wsiach. Art. 87. Poseł i członek rady narodowej powinni zdawać sprawę wyborcom ze swojej pracy i z działalności organu, do którego zostali wybrani. Art. 88. Sposób zgłaszania kandydatur i przeprowadzania wyborów oraz tryb odwoływania posłów i członków rad narodowych określa ustawa. 210 Rozdział 9. Godło, barwy i stolica Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej. Art. 89. 1. Godłem Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej jest wizerunek orła białego w czerwonym polu. 2. Barwami Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej są kolory biały i czerwony. 3. Szczegóły określa ustawa. Art. 90. Stolicą Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej jest miasto bohaterskich tradycji Narodu Polskiego - Warszawa. Rozdział 10. Zmiana Konstytucji. -/ Art. 91. Zmiana Konstytucji może nastąpić tylko w drodze ustawy, uchwalonej przez Sejm Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej większością co najmniej dwu trzecich głosów w obecności co najmniej połowy ogólnej liczby posłów. Prezydent Rzeczypospolitej: Bolesław Bierut Prezes Rady Ministrów: Józef Cyrankiewicz 211 48. USTAWA z dnia 25 września 1954 r. o zmianie Konstytucji Polskiej Rzeczypospojitej Ludowej (Dziennik Ustaw PRL, Nr 43 z 29 września 1954 r„ poz. 190) Art. 1. W związku z reformą podziału administracyjnego wsi, art. 34 ust. 1. Konstytucji Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej otrzymuje brzmienie: „ 1. Organami władzy państwowej w gromadach, osiedlach, miastach, dzielnicach większych miast, powiatach i województwach są rady narodowe". Art. 2. Ustawa wchodzi w życie z dniem ogłoszenia. Przewodniczący Rady Państwa: A. Zawadzki Sekretarz Rady Państwa: M. Rybich, 49. USTAWA z dnia 13 grudnia 1957 r. o zmianie Konstytucji Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej (Dziennik Ustaw PRL, Nr 61 z 27 grudnia 1957 r., poz.329) Art. 1. W Konstytucji Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej wprowadza się rozdział 3a „Najwyższa Izba Kontroli" z artykułami 28a, 28b, 28c i 28d o następującym brzmieniu: 212 „Art. 28a. 1. Najwyższa Izba Kontroli powołana jest do kontroli działalności gospodarczej, finansowej i organizacyjno-administra-cyjnej naczelnych i terenowych organów administracji państwowej oraz podległych im jednostek z punktu widzenia legalności, gospodarności, celowości i rzetelności. 2. Najwyższa Izba Kontroli może również przeprowadzać kontrolę organizacji i instytucji społecznych oraz jednostek gospodarki nie uspołecznionej w zakresie zadań zleconych przez Państwo, jak również w innych przypadkach określonych w ustawie. Art. 28b. 1. Najwyższa Izba Kontroli podlega Sejmowi. 2. Rada Państwa sprawuje nadzór nad Najwyższą Izbą Kontroli w zakresie określonym ustawą. Art. 28c. 1. Prezesa Najwyższej Izby Kontroli powołuje i odwołuje Sejm. 2. Najwyższa Izba Kontroli działa na zasadzie kolegialności w ramach określonych ustawą. 3. Organizację i sposób działania Najwyższej Izby Kontroli określa ustawa. Art. 28d. Najwyższa Izba Kontroli przedstawia corocznie Sejmowi uwagi o wykonaniu budżetu Państwa i Narodowego Planu Gospodarczego oraz wnioski w przedmiocie absolutorium dla Rządu. Art. 2. Ustawa wchodzi w życie z dniem ogłoszenia. Przewodniczący Rady Państwa: A. Zawadzki Sekretarz Rady Państwa: /. Horodecki 213 50. USTAWA z dnia 22 grudnia 1960 r. o zmianie Konstytucji Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej (Dziennik Ustaw PRL, Nr 57 z 27 grudnia 1960 r., poz. 322) Art.1. Art. 16 ust. 1 Konstytucji Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej otrzymuje brzmienie: " 1. Sejm składa się z 460 posłów". Art. 2. Ustawa wchodzi w życie z dniem ogłoszenia. Przewodniczący Rady Państwa: A, Zawadzki Sekretarz Rady Państwa: J. Horodecki 51. USTAWA z dnia 15 maja 1961 r. o zmianie liczby członków Rady Państwa (Dziennik Ustaw PRL, Nr 25 z 20 maja 1961 r., poz. 120) Art. 1. Art. 24 ust. 1 Konstytucji Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej otrzymuje brzmienie: „1. Sejm wybiera ze swego grona na pierwszym posiedzeniu Radę Państwa w składzie: 214 Przewodniczący Rady Państwa, czterej zastępcy Przewodniczącego, Sekretarz Rady Państwa, jedenastu członków". Art. 2. Ustawa wchodzi w życie z dniem uchwalenia. Przewodniczący Rady Państwa: A. Zawadzki Sekretarz Rady Państwa: /. Horodecki 52. USTAWA z dnia 19 grudnia 1963 r. o zmianie kadencji rad narodowych (Dziennik Ustaw PRL, Nr 57 z 21 grudnia 1963 r., poz. 306) Art. 1. Art. 34 ust. 2 Konstytucji Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej otrzymuje brzmienie: „2. Rady narodowe wybierane są przez ludność na okres lat czterech". Art. 2. Ustawa wchodzi w życie z dniem ogłoszenia. Przewodniczący Rady Państwa: A Zawadzki Sekretarz Rady Państwa: J. Horodecki 215 53. USTAWA KONSTYTUCYJNA z dnia 22 grudnia 1971 r. o upływie kadencji Sejmu Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej (Dziennik Ustaw PRL, Nr 36 z 29 grudnia 1971 r, poz. 311) Art. 1. Kadencja Sejmu Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej wybranego w dniu 1 czerwca 1969 r. upływa z dniem 15 lutego 1972 r. Art. 2. Ustawa wchodzi w życie z dniem ogłoszenia. Przewodniczący Rady Państwa: /. Cyrankiewicz Sekretarz Rady Państwa: L. Stasiak 54. USTAWA z dnia 29 listopada 1972 r. o zmianie Konstytucji Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej (Dziennik Ustaw PRL, Nr 49 z 1 grudnia 1972 r„ poz. 311) Art. 1. W Konstytucji Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej wprowadza się następujące zmiany: 1) art. 32 pkt 11 otrzymuje brzmienie: „11) kieruje pracą organów wykonawczych i zarządzających rad narodowych", 2) art. 34 otrzymuje brzmienie: „Art. 34. 1. Organami władzy państwowej w gminach, miastach, dzielnicach większych miast, powiatach i województwach są rady narodowe. 2. Organem władzy państwowej w mieście nie stanowiącym powiatu i sąsiadującej z nim gminie może być wspólna rada narodowa. 3. Rady narodowe wybierane są przez ludność na okres lat czterech". 216 3) art. 42 otrzymuje brzmienie: „Art. 42. 1, Rady narodowe obradują na sesjach. 2. Organami wykonawczymi i zarządzającymi wojewódzkich,, powiatowych, miejskich i dzielnicowych rad narodowych są wybierane przez nie prezydia. 3. Organami wykonawczymi i zarządzającymi gminnych rad narodowych oraz rad narodowych wspólnych dla miast i gmin są naczelnicy gmin (miast i gmin). 4. Organ wykonawczy i zarządzający rady narodowej podlega swojej radzie narodowej oraz prezydium rady narodowej wyższego stopnia". Art. 2. Ustawa wchodzi w życie z dniem 1 stycznia 1973 r. Przewodniczący Rady Państwa: H. Jabłoński Sekretarz Rady Państwa: L, Stasiak 55. USTAWA KONSTYTUCYJNA z dnia 12 kwietnia 1973 r. o przedłużeniu kadencji rad narodowych (Dziennik Ustaw PRL, Nr 12 z 18 kwietnia 1973 r., poz. 87) Art. 1. Kadencję rad narodowych wybranych w dniu 1 czerwca 1969 r, przedłuża się do dnia 30 listopada 1973 r. Art. 2. Ustawa wchodzi w życie z dniem ogłoszenia. Przewodniczący Rady Państwa: H. Jabłoński Sekretarz Rady Państwa: L. Stasiak 217 56. USTAWA z dnia 27 września 1973 r. o zmianie art. 34 Konstytucji Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej (Dziennik Ustaw PRL, Nr 38 z 28 września 1973 r., poz. 222) Art. 1. Artykuł 34 Konstytucji Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej otrzymuje brzmienie: „Art. 34. 1. Organami władzy państwowej w gminach, miastach, dzielnicach większych miast, powiatach i województwach są rady narodowe. 2. Organem władzy państwowej w mieście nie stanowiącym powiatu i sąsiadującej z nim gminie może być wspólna rada narodowa. 3. Rada Państwa może określić inne wypadki, w których organem władzy państwowej w dwu jednostkach podziału terytorialnego jest wspólna rada narodowa. 4. Rady narodowe wybierane są przez ludność na okres lat czterech". Art. 2. Ustawa wchodzi w życie z dniem ogłoszenia. Przewodniczący Rady Państwa: H. Jabłoński Sekretarz Rady Państwa: L. Stasiak 57. USTAWA z dnia 22 listopada 1973 r. o zmianie Konstytucji Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej (Dziennik Ustaw PRL, Nr 47 z 27 listopada 1973 r., poz. 275) Art. 1. W Konstytucji Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej wprowadza się następujące zmiany: 218 1) tytuł rozdziału 5 otrzymuje brzmienie: „Terenowe organy władzy i administracji państwowej", 2) art. 41 otrzymuje brzmienie: „Art. 41.1. Rady narodowe obradują na sesjach. 2. Rady narodowe uchwalają terenowe plany gospodarcze oraz budżety terenowe.", 3) art. 42 otrzymuje brzmienie: „Art. 42, 1. Terenowymi organami administracji państwowej oraz organami wykonawczymi i zarządzającymi rad narodowych są: wojewodowie, prezydenci lub naczelnicy miast, naczelnicy powiatów, naczelnicy dzielnic i naczelnicy gmin. 2. Terenowy organ administracji państwowej podlega organowi administracji państwowej wyższego stopnia, a w zakresie wykonywania zadań ustalonych przez ra-dę narodową - właściwej radzie narodowej". 4) art. 44 otrzymuje brzmienie: „Art. 44. Rada narodowa uchyla uchwałę rady narodowej niższego .stopnia, jeżeli uchwała jest sprzeczna z prawem lub niezgodna z zasadniczą linią polityki państwa". Art. 2. Ustawa wchodzi w życie z dniem 9 grudnia 1973 r. Przewodniczący Rady Państwa: H. Jabłoński Sekretarz Rady Państwa: L. Stasiak 58. USTAWA z dnia 28 maja 1975 r. o zmianie Konstytucji Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej (Dziennik Ustaw PRL, Nr 16 z 28 maja 1975 >:, poz. 89) Art. 1. W Konstytucji Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej wprowadza się następujące zmiany: 219 1) art. 34 otrzymuje brzmienie: „Art. 34. 1. Organami wtadzy państwowej w gminach, miastach, dzielnicach większych miast oraz województwach są rady narodowe. 2. Organem władzy państwowej w dwu jednostkach podziału administracyjnego tego samego stopnia może być wspólna rada narodowa. 3. Rady narodowe są wybierane przez ludność na okres lat czterech"; 2) art. 42 ust. 1. otrzymuje brzmienie: „1. Terenowymi organami administracji państwowej oraz organami wykonawczymi i zarządzającymi rad narodowych są wojewodowie, prezydenci lub naczelnicy miast, naczelnicy dzielnic i naczelnicy gmin"; 3) art. 46 ust. 1 otrzymuje brzmienie: „1. Wymiar sprawiedliwości w Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej sprawują Sąd Najwyższy, sądy wojewódzkie, sądy rejonowe i sądy szczególne'; 4) art. 50 ust. 2 otrzymuje brzmienie: „2. Tryb wyboru oraz kadencję sędziów i ławników sądów wojewódzkich i rejonowych określa ustawa". Art. 2. Ustawa wchodzi w życie z dniem 1 czerwca 1975 r. Przewodniczący Rady Państwa: H. Jabłoński Sekretarz Rady Państwa: L. Stasiak 59. USTAWA KONSTYTUCYJNA z dnia 17 stycznia 1976 r. o upływie kadencji rad narodowych stopnia wojewódzkiego (Dziennik Ustaw PRL, Nr 2 z 17 stycznia 1976 r., pot 14} Art. 1. Kadencja rad narodowych stopnia wojewódzkiego, działających w dniu wejścia w życie niniejszej ustawy, upływa z dniem 19 marca 1976 r. 220 ¦ Art. 2. Ustawa wchodzi w życie z dniem ogłoszenia. Przewodniczący Rady Państwa: H. Jabłoński Sekretarz Rady Państwa: L. Stasiak 60. USTAWA z dnia 10 lutego 1976 r. o zmianie Konstytucji Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej (Dziennik Ustaw .PRL, Nr 5 z 14 lutego 1976 r., pot. 29) Art. 1. W Konstytucji Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej wprowadza się następujące zmiany: 1) w art. 1 ust. 1 otrzymuje brzmienie: „1. Polska Rzeczpospolita Ludowa jest państwem socjalistycznym"; 2) po art. 2 dodaje się art. 2a i 2b w brzmieniu: „Art. 2a. 1. Przewodnią siłą polityczną społeczeństwa w budowie socjalizmu jest Polska Zjednoczona Partia Robotnicza. 2. Współdziałanie Polskiej Zjednoczonej Partii Robotniczej, Zjednoczonego Stronnictwa Ludowego i Stronnictwa Demokratycznego stanowi podstawę Frontu Jedności Narodu. 3. Front Jedności Narodu jest wspólną płaszczyzną działania organizacji społecznych ludu pracującego i patriotycznego zespolenia wszystkich obywateli -członków partii, stronnictw politycznych i bezpartyjnych, niezależnie od ich stosunku do religii - wokół żywotnych interesów Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej. Art. 2b. W Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej podstawowym celem działalności państwa jest wszechstronny rozwój społeczeństwa socjalistycznego, rozwój twórczych sił 221 Art. 2. Ustawa wchodzi w życie z dniem ogłoszenia. Przewodniczący Rady Państwa: H. Jabłoński Sekretarz Rady Państwa: L. Stasiak 60. USTAWA z dnia 10 lutego 1976 r. o zmianie Konstytucji Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej (Dziennik Ustaw-PRL, Nr 5 l 14 lutego 1976 r„ pot. 29) Art. 1. W Konstytucji Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej wprowadza się następujące zmiany: 1) w art. 1 ust. 1 otrzymuje brzmienie: „1. Polska Rzeczpospolita Ludowa jest państwem socjalistycznym"; 2) po art. 2 dodaje się art. 2a i 2b w brzmieniu: „Art. 2a. I. Przewodnią sHą polityczną społeczeństwa w budowie socjalizmu jest Polska Zjednoczona Partia Robotnicza. 2. Współdziałanie Polskiej Zjednoczonej Partii Robotniczej, Zjednoczonego Stronnictwa Ludowego i Stronnictwa Demokratycznego stanowi podstawę Frontu Jedności Narodu. 3. Front Jedności Narodu jest wspólną płaszczyzną działania organizacji społecznych ludu pracującego i patriotycznego zespolenia wszystkich obywateli -członków partii, stronnictw politycznych i bezpartyjnych, niezależnie od ich stosunku do religii - wokół żywotnych interesów Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej. Art. 2b. W Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej podstawowym celem działalności państwa jest wszechstronny rozwój społeczeństwa socjalistycznego, rozwój twórczych sił 221 3) art. narodu i każdego człowieka, coraz lepsze zaspokajanie potrzeb obywateli"; 3 otrzymuje brzmienie: „Art. 3. Polska Rzeczpospolita Ludowa: 1) ochrania i rozwija socjalistyczne zdobycze polskiego ludu pracującego miast i wsi, jego władzę i wolność, 2) zapewnia obywatelom uczestnictwo w rządzeniu i popiera rozwój różnych form samorządności ludzi pracy, 3) rozwija siły wytwórcze i gospodarkę kraju poprzez planowe wykorzystywanie i wzbogacanie jego zasobów materialnych, racjonalną organizację pracy oraz stały postęp nauki i techniki, 4) umacnia własność społeczną jako główną podstawę siły gospodarczej kraju i pomyślności narodu, 5) urzeczywistnia zasady sprawiedliwości społecznej, likwiduje wyzysk człowieka przez człowieka i przeciwdziała naruszaniu zasad współżycia społecznego, 6) stwarza warunki dla stałego wzrostu dobrobytu i stopniowego zacierania różnic między miastem a wsią, między pracą fizyczną a umysłową, 7) w trosce o rozwój narodu otacza opieką rodzinę, macierzyństwo i wychowanie młodego pokolenia, 8) dba o stan zdrowotny społeczeństwa, 9) rozwija i upowszechnia oświatę, 10) zapewnia wszechstronny rozwój nauki i kultury narodowej"; 4) po ait. 3 dodaje się art. 3a i 3b w brzmieniu: „Art. 3a. Polska Rzeczpospolita Ludowa w swej polityce: 1) kieruje się interesami Narodu Polskiego, jego suwerenności, niepodległości i bezpieczeństwa, wolą pokoju i współpracy między narodami, 2) nawiązuje do szczytnych tradycji solidarności z siłami wolności i postępu, umacnia przyjaźń i współpracę ze Związkiem Socjalistycznych Republik Radżiec-Jeek-ririnymi państwami ^socjalistycznymi, 3) opiera stosunki z państwami o odmiennych ustrojach społecznych na zasadach pokojowego współistnienia i współpracy. 222 Art. 3b. Polska Rzeczpospolita Ludowa urzeczywistnia i rozwija demokrację socjalistyczną"; 5) art. 7 i 8 otrzymują brzmienie: „Art. 7. 1. Podstawę ustroju społeczno-gospodarczego Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej stanowi socjalistyczny system gospodarczy, oparty na uspołecznionych środkach produkcji i socjalistycznych stosunkach produkcji. 2. Polska Rzeczpospolita Ludowa rozwija życie gospodarcze i kulturalne kraju na podstawie narodowego planu społeczno-gospodarczego. 3. Zasadniczym celem społcczno-gospodarczej polityki Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej jest systematyczne polepszanie warunków bytowych, socjalnych i kulturalnych społeczeństwa, stały rozwój sił wytwórczych kraju, umacnianie siły, obronności i niezależności Ojczyzny. 4. Państwo posiada monopol handlu zagranicznego. Art. 8. 1. Mienie ogólnonarodowe, a w szczególności: złoża mineralne, podstawowe źródła energii, grunty państwowe, wody, iasy państwowe, kopalnie, państwowe przedsiębiorstwa przemysłowe, rolne i handlowe, państwowe urządzenia komunalne, banki, państwowe zasoby mieszkaniowe, drogi, państwowe środki komunikacji, transportu i łączności, radio, telewizja i film, państwowe instytucje socjalne, oświatowe, naukowe i kulturalne - podlega szczególnej trosce i opiece państwa oraz wszystkich obywateli. 2. Polska Rzeczpospolita Ludowa zapewnia ochronę i racjonalne kształtowanie środowiska naturalnego, stanowiącego dobro ogólnonarodowe"; 6) po art, 8 dodaje się art. 8a w brzmieniu: „Art. 8a. Przedsiębiorstwa państwowe, gospodarując racjonalnie powierzoną im częścią mienia ogólnonarodowego, realizują w sposób planowy zadania gospodarcze i społeczne. Załogi przedsiębiorstw uczestniczą w zarządzaniu przedsiębiorstwami."; 7) art. 10 otrzymuje brzmienie: „Art. 10. Polska Rzeczpospolita Ludowa w trosce o wyżywienie narodu: 223 1) stwarza rolnictwu warunki zapewniające stały wzrost produkcji rolnej, sprzyjające socjalistycznym przeobrażeniom wsi oraz podniesieniu dobrobytu rolników, 2) dba o właściwe użytkowanie ziemi jako dobra ogólnonarodowego, 3) otacza opieką indywidualne gospodarstwa rolne pracujących chłopów, udziela im pomocy w zwiększaniu produkcji i podwyższaniu poziomu techniczno-rolni-czego, popiera rozwój samorządu rolniczego, a zwłaszcza kółek rolniczych i ich spółdzielni, popiera rozwój kooperacji i specjalizacji produkcji, rozszerza powiązania indywidualnych gospodarstw rolnych z socjalistyczną gospodarką narodową. 4) udziela poparcia i pomocy powstającym na zasadzie dobrowolności zespołowym gospodarstwom rolnym, a szczególnie rolniczym spółdzielniom produkcyjnym. 5) rozwija i umacnia państwowe gospodarstwa rolne, stanowiące formę wysokowydajnej, socjalistycznej gospodarki w rolnictwie, wdrażające postęp techniczno--rolniczy i wpływające korzystnie na rozwój całego rolnictwa"; 8) w art. 14 ust. 2 otrzymuje brzmienie: „2. Przodownicy i weterani pracy otoczeni są powszechnym szacunkiem narodu."; 9) w art, 15 w ust, 3 po wyrazach: „Sejm uchwala ustawy" dodaje się przecinek oraz wyrazy: „podejmuje uchwały określające podstawowe kierunki działalności państwa"; 10) w art. 19: a) ust. 1 otrzymuje brzmienie: „1. Sejm uchwala narodowe plany społeczno-gospo-darcze na okresy kilkuletnie", b) dodaje się ust. 3 w brzmieniu: „ 3. Sejm udziela Rządowi absolutorium z wykonania budżetu i narodowego planu społeczno-gospodarcze-go za rok poprzedni,"; 11) w art. 22 wyrazy: „w ciągu siedmiu dni odpowiedzi na interpelację posła" zastępuje się wyrazami: „odpowiedzi na interpelację posła w terminie i trybie ustalonym przez Sejm"; 224 12) w art. 25 w ust 1 dodaje się pkt 2a w brzmieniu: ,,2a) czuwa nad zgodnością prawa z Konstytucją,"; 13) w art. 28a: a) w ust. 1 po wyrazach: „administracji państwowej" dodaje się przecinek oraz wyrazy: „organizacji społecznych i spółdzielczych", zaś po wyrazach: „z punktu widzenia" dodaje się wyrazy: „wykonania zadań planu spoleczno-gospodarczego,"; b) ust. 2 otrzymuje brzmienie: „2. Najwyższa Izba Kontroli przeprowadza także kontrolę jednostek gospodarki nie uspołecznionej w związku z wykonywaniem zadań zleconych im przez organy państwowe lub organizacje gospodarki uspołecznionej, jak również bada zgodność działania tych jednostek z obowiązującym prawem i interesem społecznym."; 14) art. 28b i 28c otrzymują brzmienie: „Art. 28b. 1. Działalność Najwyższej Izby Kontroli służy Sejmowi, Radzie Państwa i Radzie Ministrów w wypełnianiu ich funkcji. 2. Prezes Rady Ministrów sprawuje nadzór nad Najwyższą Izbą Kontroli. 3. Najwyższa Izba Kontroli przeprowadza kontrole zlecone przez Sejm i Radę Państwa, informuje o wynikach tych kontroli oraz składa Radzie Państwa okresowe sprawozdania. Art. 28c. 1. Prezesa Najwyższej Izby Kontroli powołuje i odwołuje Sejm na wniosek Prezesa Rady Ministrów złożony w porozumieniu z Przewodniczącym Rady Państwa. 2. Organizację i sposób działania Najwyższej Izby Kontroli określa ustawa."; 15) art. 28d skreśla się; 16) w art. 31: a) dotychczasową treść oznacza się jako ust. 1 i po wyrazach: „wiceprezesi Rady Ministrów" dodaje się wyrazy: „Prezes Najwyższej Izby Kontroli,", b) dodaje się ust. 2 w brzmieniu: „2. Prezes i wiceprezesi Rady Ministrów stanowią Prezydium Rządu. Rada Ministrów może powołać ze swego grona innych członków do składu Prezydium Rządu."; 225 17) po art. 31 dodaje się art. 31a w brzmieniu: „Art. 31a.l. Prezes Rady Ministrów kieruje pracami Rady Ministrów i Prezydium Rządu. 2. Prezes Rady Ministrów wydaje na podstawie ustaw i w celu ich wykonania rozporządzenia i zarządzenia."; 18) w art. 32: a) w pkt 2,3 i 5 wyrazy: „planu gospodarczego" oraz „plany gospodarcze" zastępuje się odpowiednio wyrazami: „planu spo-łeczno-gospodarczego" oraz „plany społeczno-gospodarcze", b) pkt 11 otrzymuje brzmienie: „11) kieruje pracą terenowych organów administracji."; 19) w art. 33 w ust. 1 zdanie drugie otrzymuje brzmienie: „Urząd Ministra tworzy się w drodze ustawy."; 20) art. 34 otrzymuje brzmienie: „Art. 34.1. Terenowymi organami władzy państwowej i podstawowymi organami samorządu społecznego ludu pracującego miast i wsi w gminach, miastach, dzielnicach większych miast i województwach są rady narodowe. 2. Organem władzy państwowej i samorządu społecznego w dwu różnych jednostkach podziału terytorialnego tego samego stopnia może być wspólna rada narodowa. 3. Kadencję rad narodowych poszczególnych stopni określa ustawa."; 21) w art. 36 na końcu zdania dodaje się wyra2y: „oraz współdziałają z samorządem mieszkańców"; 22) art. 37 otrzymuje brzmienie: „Art. 37. Rady narodowe kierują całokształtem rozwoju spo-łeczno-gospodarczego i kulturalnego oraz wpilywają na wszystkie jednostki administracji i gospodarki na swym terenie, inspirują i koordynują ich działalność oraz sprawują nad nimi kontrolę. Rady narodowe wiążą potrzeby terenu z celami i zadaniami ogólnopaństwowymi."; 23) w art. 40: a) dotychczasową treść oznacza się jako ust. 1, b) dodaje się ust. 2 w brzmieniu: „2. Rady narodowe na wniosek terenowych organów administracji uchwalają plany społeczno-gospodarcze i budżety województw, miast, dzielnic i gmin."; 226 24) w art.41 ust. 2 otrzymuje brzmienie: „2. Rady narodowe wybierają ze swego grona prezydia dla kierowania przygotowaniem sesji i prowadzenia obrad, koordynowania prac komisji oraz udzielania pomocy radnym w wykonywaniu mandatu."; 25) po art. 42 dodaje się art. 42a w brzmieniu: „Art. 42a.l. Wojewodowie, prezydenci lub naczelnicy miast, naczelnicy dzielnic i naczelnych gmin sprawują administrację państwową na podstawie przepisów prawa oraz zgodnie z kierunkami ustalonymi przez organy nadrzędne. 2. Wojewodowie i prezydenci miast stopnia wojewódzkiego są przedstawicielami Rządu na swoim terenie."; 26) w art. 46: a) dodaje się ust. 2 w brzmieniu: „2. W sprawach o wykroczenia orzekają kolegia do spraw wykroczeń."; b) dotychczasowy ust 2 oznacza się jako usL 3 i nadaje brzmienie: „3. Ustrój, właściwość i postępowanie sądów oraz kolegiów do spraw wykroczeń określają ustawy."; 27) w art. 49: a) dotychczasową treść oznacza się jako ust. 1, b) dodaje się ust. 2-4 w brzmieniu: „2. Przy rozstrzyganiu spraw w sądach ławnicy ludowi mają równe prawa z sędziami. 3. Ławnicy ludowi są wybierani przez rady narodowe. 4. Tryb wyboru ławników sądów wojewódzkich, rejonowych i szczególnych oraz ich kadencję określa ustawa."; 28) art. 50 otrzymuje brzmienie: „Art. 50. l.l$gdziowie są powoływani i odwoływaniprzez Radę Państwa. 2. Tryb powoływania i odwoływania sędziów określa ustawa."; 29) w art. 51: a) ust. 3 otrzymuje brzmienie: ^ Rada Państwa na okres b) dodaje się ust. 4 w brzmieniu: „4. Rada Państwa spośród sędziów Sądu Najwyższego powołuje Pierwszego Prezesa i prezesów Sądu Najwyższego oraz odwołuje ich z tych stanowisk."; 227 30) w art. 57: a) dotychczasową treść oznacza się jako ustęp 1, b) dodaje się ust. 2 i 3 w brzmieniu: „2. Obywatele Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej mają równe prawa bez względu na pteć, urodzenie, wykształcenie, zawód, narodowość, rasę, wyznanie oraz pochodzenie i położenie społeczne. 3. Obywatele Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej powinni rzetelnie wypełniać swoje obowiązki wobec Ojczyzny i przyczyniać się do jej rozwoju."; 31) w art. 58 ust. 2 otrzymuje brzmienie: „2. Prawo do pracy zapewniają: socjalistyczny system gospodarczy, planowy rozwój sił wytwórczych, racjonalne wykorzystywanie wszystkich czynników produkcji, stałe wdrażanie postępu naukowo-technicznego w gospodarce narodowej oraz system kształcenia i podnoszenia kwalifikacji zawodowych. Prawidłową realizację prawa do pracy zabezpiecza socjalistyczne ustawodawstwo pracy", 32) w art. 59 w ust. 2. wyrazy: „robotnikom i pracownikom umysłowym" zastępuje się wyrazem: „pracownikom"; 33) w art. 60 ust. 2 otrzymuje brzmienie: „2. Coraz pełniejszemu urzeczywistnianiu tego prawa służą; 1) rozwój ubezpieczenia społecznego na wypadek choroby, starości i niezdolności do pracy oraz rozbudowa różnych form pomocy społecznej, 2) rozwój organizowanej przez państwo ochrony zdrowia oraz podnoszenie poziomu zdrowotnego ludności, bezpłatna pomoc lekarska dla wszystkich ludzi pracy i ich rodzin, stałe polepszanie warunków bezpieczeństwa, ochrony i higieny pracy, szeroko rozwinięte zapobieganie chorobom i ich zwalczanie, opieka nad inwalidami. 3) rozbudowa szpitali, sanatoriów, ambulatoriów, ośrodków zdrowia i urządzeń sanitarnych."; 34) po art. 60 dodaje się art. 60a w brzmieniu: „Art. 60a. Obywatele Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej mają prawo do korzystania z wartości środowiska naturalnego oraz obowiązek jego ochrony,"; 228 35) w art. 61 w ust. 2: a) pkt 1 i 2 otrzymują brzmienie: „1) bezpłatne szkolnictwo, 2) powszechne i obowiązkowe szkoły podstawowe,"; b) dodaje się pkt 3 i 4 w brzmieniu: „3) upowszechnianie szkolnictwa średniego, 4) rozwój szkolnictwa wyższego,", c) dotychczasowe pkt 3 i 4 oznacza się jako pkt 5 i 6; 36) po art. 64 dodaje się art. 64a w brzmieniu: „Art. 64a. Polska Rzeczpospolita Ludowa zapewnia wszechstronną opiekę weteranom walk o wyzwolenie narodowe i społeczne."; 37) w art. 66 dodaje się ust. 3 w brzmieniu: „3. Polska Rzeczpospolita Ludowa umacnia w społeczeństwie pozycję kobiet, zwłaszcza matek i kobiet pracujących zawodowo."; 38) w art. 67: a) w ust. 1 po wyrazie: „Małżeństwo" dodaje się przecinek oraz wyraz „macierzyństwo", b) ust. 2 otrzymuje brzmienie: „2. Obowiązkiem rodziców jest wychowywanie dzieci na prawych i świadomych swych obowiązków obywateli Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej;"; c) dodaje się ust. 3-5 w brzmieniu: „3. Polska Rzeczpospolita Ludowa zapewnia realizację praw i obowiązków alimentacyjnych. 4. Dzieci urodzone poza małżeństwem mają te same prawa co dzieci urodzone w małżeństwie. 5. W trosce o dobro rodziny Polska Rzeczpospolita Ludowa dąży do poprawy sytuacji mieszkaniowej, przy współudziale obywateli rozwija i popiera różne formy budownictwa mieszkaniowego, a szczególnie budownictwa spółdzielczego, oraz dba o racjonalną gospodarkę zasobami mieszkaniowymi."; 39) art. 68 otrzymuje brzmienie: „Art. 68. Polska Rzeczpospolita Ludowa otacza szczególnie troskliwą opieką wychowanie młodzieży i zapewnia jej najszersze możliwości rozwoju oraz stwarza warunki do aktywnego udziału młodego pokolenia w życiu społecznym, politycznym, gospodarczym i kulturalnym, 229 kształtując poczucie współodpowiedzialności młodzieży za rozwój Ojczyzny."; 40) w art. 70 skreśla się ust. 3; 41) po art. 72 dodaje się art. 72a w brzmieniu: „Art. 72a. W Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej doniosłą rolę społeczną spełniają związki zawodowe, które są powszechną organizacją współuczestniczącą w kształtowaniu i realizacji zadań społeczno-gospodar-czego rozwoju kraju; związki zawodowe reprezentują interesy oraz prawa ludzi pracy, są szkołą obywatelskiej aktywności i zaangażowania w budowie społeczeństwa socjalistycznego."; 42) w art. 73: a) dotychczasowy ust. 1 oznacza się jako ust. 2 i dodaje ust. 1 w brzmieniu: „1. Obywatele Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej uczestniczą w sprawowaniu kontroli społecznej, w konsultacjach i dyskusjach nad węzłowymi problemami rozwoju kraju oraz zgłaszają wnioski."; b) dotychczasowy ust. 2 oznacza się jako ust. 3; w przepisie tym w zdaniu pierwszym poc/.ątkowe wyrazy: „Skargi i zażalenia" zastępuje się wyrazami: „Odwołania, skargi i zażalenia", a w zdaniu drugim po wyrazach: „stosunek do" dodaje się wyraz: „odwołań',"; 43) po art. 75 dodaje się art. 75a w brzmieniu: „Art. 75a. Obywatele polscy za granicą korzystają z opieki Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej."; 44) w art. 77 skreśla się ust. 2 i oznaczenie ust. 1; 45) tytuł rozdziału 9 otrzymuje brzmienie: „Rozdział 9. Godło, barwy, hymn i stolica Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej."; 46) w art. 89: a) dodaje się ust. 3 w brzmieniu: „3. Hymnem Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej jest »Mazurek Dąbrowskiego«."; b) dotychczasowy ust. 3 oznacza się jako ust. 4; 47) po art. 89 dodaje się art. 89a w brzmieniu: „Art. 89a. Godło, barwy i hymn Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej otaczane są czcią i podlegają szczególnej ochronie." 230 Art. 2. 1. Okres kadencji rad narodowych unormowany zostanie w ustawie o radach narodowych. 2. Do czasu unormowania okresu, o którym mowa w ust. 1, kadencję rad narodowych ustala się na okres lat czterech. Art. 3. 1. Sędziowie Sądu Najwyższego wybrani przez Radę Państwa na te stanowiska na podstawie dotychczasowych przepisów stają się sędziami powołanymi w rozumieniu niniejszej ustawy na okres do upływu ich bieżącej kadencji. 2. Przepis ust. 1 stosuje się odpowiednio do wybranych w dotychczasowym trybie Pierwszego Prezesa i prezesów Sądu Najwyższego. Art. 4. Najwyższa Izba Kontroli oraz Prezes Najwyższej Izby Kontroli działają w granicach dotychczasowych uprawnień i obowiązków do czasu wejścia w życie ustawy dostosowującej organizację i sposób działania Najwyższej Izby Kontroli do postanowień art. 1 niniejszej ustawy. Art. 5. Przewodniczący Rady Państwa ogłosi w Dzienniku Ustaw jednolity tekst Konstytucji Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej, z uwzględnieniem jej zmian, ogłoszonych przed dniem wydania jednolitego tekstu, z zastosowaniem ciągłej numeracji rozdziałów, artykułów, ustępów i punktów. Art. 6. Ustawa wchodzi w życie z dniem ogłoszenia. Przewodniczący Rady Państwa: H. Jabłoński Sekretarz Rady Państwa: L. Stasiak 231 Rozdział ósmy: Konstytucja Lipcowa (1976-1989) 61. OBWIESZCZENIE Przewodniczącego Rady Państwa z dnia 16 lutego 1976 r. w sprawie ogłoszenia jednolitego tekstu Konstytucji Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej uchwalonej przez Sejm Ustawodawczy w dniu 22 lipca 1952 r. (Dziennik Ustaw PRL, Nr 7 z 21 lutego 1976 r., poz. 36) 1. Na podstawie art. 5 ustawy z dnia 10 lutego 1976 r. o zmianie Konstytucji Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej (Dz. U. Nr 5, poz. 29) ogłasza się jednolity tekst Konstytucji Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej uchwalonej przez Sejm Ustawodawczy w dniu 22 lipca 1952 r, (Dz. U. Nr 33, poz.232) z uwzględnieniem jej zmian, ogłoszonych przed dniem wydania jednolitego tekstu (Dz. U. z 1954 r. Nr 43, poz. 190, z 1957 r. Nr 61, poz.329, z 1960 r. Nr 57, poz.322, z 1961 r. Nr 25, poz. 120, z 1963 r. Nr 57, poz. 306, z 1972 r. Nr 49, poz. 311, z 1973 r. Nr 38, poz. 222 i Nr 47, poz. 275, z 1975 r. Nr 16, poz. 89 oraz z 1976 r. Nr 5 poz. 29), z zastosowaniem ciągłej numeracji rozdziałów, artykułów, ustępów i punktów. 2. Jednolity tekst Konstytucji Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej nie obejmuje przepisów o wejściu w życie ustaw o jej zmianie, ogłoszonych przed dniem wydania jednolitego tekstu, oraz następujących przepisów ustawy z dnia 10 lutego 1976 r. o zmianie Konstytucji Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej: „Art.2. 1. Okres kadencji rad narodowych unormowany zostanie w ustawie o radach narodowych. 2. Do czasu unormowania okresu, o którym mowa w ust. 1, kadencję rad narodowych ustala się na okres lat czterech. Art. 3.1. Sędziowie Sądu Najwyższego wybrani przez Radę Państwa na te stanowiska na podstawie dotychczasowych 232 przepisów stają się sędziami powołanymi w rozumieniu niniejszej ustawy na okres do upływu ich bieżącej kadencji. 2. Przepis ust. 1 stosuje się odpowiednio do wybranych w dotychczasowym trybie Pierwszego Prezesa i prezesów Sądu Najwyższego. Art. 4. Najwyższa Izba Kontroli oraz Prezes Najwyższej Izby Kontroli działają w granicach dotychczasowych uprawnień i obowiązków do czasu wejścia w życie ustawy dostosowującej organizację i sposób działania Najwyższej Izby Kontroli do postanowień art. I niniejszej ustawy". Przewodniczący Rady Państwa: Henryk Jabłoński r 62. KONSTYTUCJA POLSKIEJ RZECZYPOSPOLITEJ LUDOWEJ uchwalona przez Sejm Ustawodawczy w dniu 22 lipca 1952 r. Jednolity tekst z dnia 16 lutego 1976 r. (Dziennik Ustaw PRL, Nr 7 z 21 lulego 1976 r„ poz. 36; zmiany w latach 1976 -1989: 11) 8.10.1980 r„ Dz. U. PRL, Nr 22, poz. 81; 12) 26.03.1982 r„ Dz. U. PRL, Nr 11, poz. 83; 13) 20.07.1983 r„ Dz. U. PRL, Nr 39, poz, 175; 14) 6.05.1987 r., Dz. U. PRL, Nr 14, poz. 82; 15) 16.06.1988 r„ Dz. U. PRL. Nr 19, poz. 129; 16) 7.04.1089 r., Dz. U. PRL, Nr 19, poz, 101) Polska Rzeczpospolita Ludowa jest republiką ludu pracującego. Polska Rzeczpospolita Ludowa nawiązuje do najszczytniejszych postępowych tradycji Narodu Polskiego i urzeczywistnia idee wyzwoleńcze polskich mas pracujących. Polski lud pracujący pod przewodem bohaterskiej klasy robotniczej, opierając się na sojuszu robotniczo-chłopskim, walczył dziesiątki lat o wyzwolenie z niewoli narodowej, narzuconej przez pruskich, 233 przepisów stają się sędziami powołanymi w rozumieniu niniejszej ustawy na okres do upływu ich bieżącej kadencji. 2. Przepis ust. 1 stosuje się odpowiednio do wybranych w dotychczasowym trybie Pierwszego Prezesa i prezesów Sądu Najwyższego. Art. 4. Najwyższa Izba Kontroli oraz Prezes Najwyższej Izby Kontroli działają w granicach dotychczasowych uprawnień i obowiązków do czasu wejścia w życie ustawy dostosowującej organizację i sposób działania Najwyższej Izby Kontroli do postanowień art. 1 niniejszej ustawy". Przewodniczący Rady Państwa: Henryk Jabłoński 62. KONSTYTUCJA POLSKIEJ RZECZYPOSPOLITEJ LUDOWEJ uchwalona przez Sejm Ustawodawczy w dniu 22 lipca 1952 r. Jednolity tekst z dnia 16 lutego 1976 r. (Dziennik Ustaw PRL, Nr 7 z 21 lutego 1976 r„ poz. 36; zmiany w latach 1976 -1989: 11) 8.10.1980 r, Dz. U. PRL, Nr 22, poz. 81; 12) 26.03.1982 r., Dz. U. PRL, Nr 11, poz. 83; 13) 20.07.1983 r., Dz. U. PRL, Nr 39, poz. 175; 14) 6.05.1987 r., Dz. U. PRL, Nr 14, poz. 82; 15) 16.06.1988 K, Dz. U. PRL. Nr 19, poz. 129; 16) 7.04.1089 r, Dz. U. PRL, Nr 19, poz. 101) Polska Rzeczpospolita Ludowa jest republiką ludu pracującego. Polska Rzeczpospolita Ludowa nawiązuje do najszczytniejszych postępowych tradycji Narodu Polskiego i urzeczywistnia idee wyzwoleńcze polskich mas pracujących. Polski lud pracujący pod przewodem bohaterskiej klasy robotniczej, opierając się na sojuszu robotniczo-chłopskim, walczył dziesiątki lat o wyzwolenie z niewoli narodowej, narzuconej przez pruskich, 233 austriackich i rosyjskich zaborców-kolonizatorów, tak samo jak walczył o zniesienie wyzysku polskich kapitalistów i obszarników. W okresie okupacji Naród Polski toczył nieustępliwą, bohaterską walkę z krwawym najazdem hitlerowskim. Historyczne zwycięstwo Związku Socjalistycznych Republik Radzieckich nad faszyzmem wyzwoliło ziemie polskie, umożliwiło polskiemu ludowi pracującemu zdobycie władzy i stworzyło warunki narodowego odrodzenia Polski w nowych, sprawiedliwych granicach. Na wieczne czasy powróciły do Polski Ziemie Odzyskane. Wcielając w życie wiekopomne wskazania Manifestu Polskiego Komitetu Wyzwolenia Narodowego z dnia 22 lipca 1944 r. i rozwijając jego zasady programowe, władza ludowa - dzięki ofiarnym i twórczym wysiłkom polskiego ludu pracującego, w walce z zaciekłym oporem rozbitków starego ustroju kapitalistyczno-obszarniczego - dokonała wielkich przeobrażeń społecznych. W wyniku rewolucyjnych walk i przemian obalona została władza kapitalistów i obszarników, utrwaliło się państwo demokracji ludowej, kształtuje się i umacnia nowy ustrój społeczny, odpowiadający interesom i dążeniom najszerszych mas ludowych. Zasady prawne tego ustroju ustanawia Konstytucja Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej. Podstawę obecnej władzy ludowej w Polsce stanowi sojusz klasy robotniczej z chłopstwem pracującym. W sojuszu tym rola kierownicza należy do klasy robotniczej jako przodującej klasy społeczeństwa, opierającej się na rewolucyjnym dorobku polskiego i międzynarodowego ruchu robotniczego, na historycznych doświadczeniach zwycięskiego budownictwa socjalistycznego w Związku Socjalistycznych Republik Radzieckich, pierwszym państwie robotników i chłopów. Wypełniając wolę Narodu Polskiego i zgodnie ze swym powołaniem - Sejm Ustawodawczy Rzeczypospolitej Polskiej uchwala uroczyście niniejszą Konstytucję jako ustawę zasadniczą, którą Naród Polski i wszystkie organy władzy polskiego ludu pracującego kierować się winny w celu: umacniania państwa ludowego jako podstawowej siły, zapewniającej najpełniejszy rozkwit Narodu Polskiego, jego niepodległość i suwerenność, przyśpieszania rozwoju politycznego, gospodarczego i kulturalnego Ojczyzny oraz wzrostu jej sił, pogłębiania uczuć patriotycznych, jedności i zwartości Narodu Polskiego w walce o dalsze polepszenie stosunków społecznych, 234 o całkowite zniesienie wyzysku człowieka przez człowieka, o urzeczywistnienie wielkich idei socjalizmu, zacieśniania przyjaźni i współpracy między narodami, opartych na sojuszu i braterstwie, które łączą dziś Naród Polski z miłującymi pokój narodami świata w dążeniu do wspólnego celu: uniemożliwienia agresji i utrwalenia pokoju światowego. Rozdział 1 Ustrój polityczny. . Art. 1. 1. Polska Rzeczpospolita Ludowa jest państwem socjalistycznym. 2. W Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej władza należy do ludu pracującego miast i wsi. Art. 2. 1. Lud pracujący sprawuje władzę państwową przez swych przedstawicieli, wybieranych do Sejmu Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej i do rad narodowych w wyborach powszechnych, równych, bezpośrednich, w głosowaniu tajnym. 2. Przedstawiciele ludu w Sejmie Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej i w radach narodowych są odpowiedzialni przed swymi wyborcami i mogą być przez nich odwoływani. Na mocy art. 1 ustawy z 6.05.1987 r. (poz- 70) do artykułu 2 dodany został z dniem 12 maja 1987 r. ustęp 3 w brzmieniu: 3. Sprawowanie władzy państwowej przez lud pracujący następuje także poprzez wyrażanie woli w drodze referendum. Zasady i tryb przeprowadzania referendum określa ustawa. Art. 3. 1. Przewodnią siłą polityczną społeczeństwa w budowie socjalizmu jest Polska Zjednoczona Partia Robotnicza. 235 2. Współdziałanie Polskiej Zjednoczonej Partii Robotniczej, Zjednoczonego Stronnictwa Ludowego i Stronnictwa Demokratycznego stanowi podstawę Frontu Jedności Narodu. 3. Front Jedności Narodu jest wspólną płaszczyzną działania organizacji społecznych ludu pracującego i patriotycznego zespolenia wszystkich obywateli - członków partii, stronnictw politycznych i bezpartyjnych, niezależnie od ich stosunku do religii ~ wokół żywotnych interesów Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej. Na mocy art. 1 pkt ! ustawy z 20.07.1983 r. (poz. 67) w artykule 3 ustępy 2 i 3 otrzymały z dniem 22 lipca 1983 r. brzmienie: 2. Sojusz i współpraca Polskiej Zjednoczonej Partii Robotniczej ze Zjednoczonym Stronnictwem Ludowym i Stronnictwem DernoLratycznym w budowie socjalizmu oraz ich współdziałanie ze stojącymi na gruncie zasad ustrojowych Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej organizacjami i stowarzyszeniami społecznymi stanowią podstawę Patriotycznego Ruchu Odrodzenia Narodowego. 3. Patriotyczny Ruch Odrodzenia Narodowego jest płaszczyzną jednoczenia społeczeństwa dla dobra Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej, a także współdziałania partii politycznych, organizacji i stowarzyszeń społecznych oraz obywateli niezależnie od ich światopoglądu - w sprawach funkcjonowania i umacniania socjalistycznego państwa oraz wszechstronnego rozwoju kraju. Art. 4. W Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej podstawowym celem działalności państwa jest wszechstronny rozwój społeczeństwa socjalistycznego, rozwój twórczych sił narodu i każdego człowieka, coraz lepsze zaspokajanie potrzeb obywateli. Na mocy art. 1 pkt 2 ustawy z 20.07.1983 r. (poz. 67) dotychczasowa treść artykułu 4 oznaczona została z dniem 22 lipca 1983 r. jako ustęp 1 oraz dodany został ustęp 2 w brzmieniu: 2. Polska Rzeczpospolita Ludowa urzeczywistnia dążenia klasy robotniczej, czerpie z jej dorobku i aktywności, rozszerza udział robotników w rozwiązywaniu spraw państwa, społeczeństwa i gospodarki oraz umacnia sojusz robotniczo-chłopski. 236 Art. 5. Polska Rzeczpospolita Ludowa: 1) ochrania i rozwija socjalistyczne zdobycze polskiego ludu pracującego miast i wsi, jego władzę i wolność, 2) zapewnia obywatelom uczestnictwo w rządzeniu i popiera rozwój różnych form samorządności ludzi pracy, 3) rozwija siły wytwórcze i gospodarkę kraju poprzez planowe wykorzystywanie i wzbogacanie jego zasobów materialnych, racjonalną organizację pracy oraz stały postęp nauki i techniki, 4) umacnia własność społeczną jako główną podstawę siły gospodarczej kraju i pomyślności narodu, 5) urzeczywistnia zasady sprawiedliwości społecznej, likwiduje wyzysk człowieka przez człowieka i przeciwdziała naruszaniu zasad współżycia społecznego, 6) stwarza warunki dla stałego wzrostu dobrobytu i stopniowego zacierania różnic między miastem a wsią, między pracą fizyczną a umysłową, 7) w trosce o rozwój narodu otacza opieką rodzinę, macierzyństwo i wychowanie młodego pokolenia, 8) dba o stan zdrowotny społeczeństwa, 9) rozwija i upowszechnia oświatę, 10) zapewnia wszechstronny rozwój nauki i kultury narodowej. Art. 6. Polska Rzeczpospolita Ludowa w swej polityce: 1) kieruje się interesami Narodu Polskiego, jego suwerenności, niepodległości i bezpieczeństwa, wolą pokoju i współpracy między narodami, 2) nawiązuje do szczytnych tradycji solidarności z siłami wolności i postępu, umacnia przyjaźń i współpracę ze Związkiem Socjalistycznych Republik Radzieckich i innymi państwami socjalistycznymi, 3) opiera stosunki z państwami o odmiennych ustrojach społecznych na zasadach pokojowego współistnienia i współpracy. Art. 7. Polska Rzeczpospolita Ludowa urzeczywistnia i rozwija demokrację socjalistyczną. 237 Art. 8. 1. Prawa Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej są wyrazem interesów i woli ludu pracującego. 2. Ścisłe przestrzeganie praw Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej jest podstawowym obowiązkiem każdego organu państwa i każdego obywatela. 3. Wszystkie organy władzy i administracji państwowej działają na podstawie przepisów prawa. Art. 9. Wszystkie organy władzy i administracji państwowej opierają się w swej działalności na świadomym, czynnym współdziałaniu najszerszych mas ludowych i obowiązane są: 1) zdawać narodowi sprawę ze swej działalności, 2) uważnie rozpatrywać i uwzględniać słuszne wnioski, zażalenia i życzenia obywateli w myśl obowiązujących ustaw, 3) wyjaśniać masom pracującym zasadnicze cele i wytyczne polityki władzy ludowej w poszczególnych dziedzinach działalności państwowej, gospodarczej i kulturalnej. Art. 10. Siły zbrojne Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej stoją na straży suwerenności i niepodległości Narodu Polskiego, jego bezpieczeństwa i pokoju. Rozdział 2 Ustrój społeczno-gospodarczy. Art.ll. 1. Podstawę ustroju społeczno-gospodarczego Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej stanowi socjalistyczny system gospodarczy, oparty na uspołecznionych środkach produkcji i socjalistycznych stosunkach produkcji. 238 2. Polska Rzeczpospolita Ludowa rozwija życie gospodarcze i kulturalne kraju na podstawie narodowego planu społeczno-gospo-darczego. 3. Zasadniczym celem społeczno-gospodarczej polityki Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej jest systematyczne polepszanie warunków bytowych, socjalnych i kulturalnych społeczeństwa, stały rozwój sil wytwórczych kraju, umacnianie siły, obronności i niezależności Ojczyzny, 4. Państwo posiada monopol handlu zagranicznego. Art. 12. 1. Mienie ogólnonarodowe, a w szczególności: złoża mineralne, podstawowe źródła energii, grunty państwowe, wody, lasy państwowe, kopalnie, państwowe przedsiębiorstwa przemysłowe, rolne i handlowe, państwowe urządzenia komunalne, banki, państwowe zasoby mieszkaniowe, drogi, państwowe środki komunikacji, transportu i łączności, radio, telewizja i film, państwowe instytucje socjalne, oświatowe, naukowe i kulturalne - podlega szczególnej trosce i opiece państwa oraz wszystkich obywateli. 2. Polska Rzeczpospolita Ludowa zapewnia ochronę i racjonalne kształtowanie środowiska naturalnego, stanowiącego dobro ogólnonarodowe. Art. 13. Przedsiębiorstwa państwowe, gospodarując racjonalnie powierzoną im częścią mienia ogólnonarodowego, realizują w sposób planowy zadania gospodarcze i społeczne. Załogi przedsiębiorstw uczestniczą w zarządzaniu przedsiębiorstwami. Art. 14. 1. Polska Rzeczpospolita Ludowa planowo wzmacnia spójnię gospodarczą między miastem i wsią na podstawie braterskiej współpracy robotników i chłopów. 2. W tym celu Polska Rzeczpospolita Ludowa zapewnia nieustanny wzrost produkcji przemysłu państwowego, służącej wszechstronnemu zaspokajaniu potrzeb wytwórczych i konsumpcyjnych ludności wiejskiej, jednocześnie planowo wpływając na stały wzrost 239 towarowej produkcji rolniczej, która zaopatruje przemysł w surowce, a ludność miejską w żywność. Art. 15. Polska Rzeczpospolita Ludowa w trosce o wyżywienie narodu: 1) stwarza rolnictwu warunki zapewniające stały wzrost produkcji rolnej, sprzyjające socjalistycznym przeobrażeniom wsi oraz podniesieniu dobrobytu rolników, 2) dba o właściwe użytkowanie ziemi jako dobra ogólnonarodowego, 3) otacza opieką indywidualne gospodarstwa rolne pracujących chłopów, udziela im pomocy w zwiększaniu produkcji i podwyższaniu poziomu techniczno-rolniczego, popiera rozwój samorządu rolniczego, a zwłaszcza kółek rolniczych i ich spółdzielni, popiera rozwój kooperacji i specjalizacji produkcji, rozszerza powiązania indywidualnych gospodarstw rolnych z socjalistyczną gospodarką narodową. Na mocy art. 1 pkt 3 ustawy z 20.07.1983 r. (poz. 67) w artykule 15 punkt 3 otrzymał z dniem 22 lipca 1983 r. następujące brzmienie: 3) otacza opieką indywidualne rodzinne gospodarstwa rolne pracujących chłopów, gwarantuje trwałość tych gospodarstw, udziela im pomocy w zwiększaniu produkcji i podwyższaniu poziomu techniczno-rolniczego, popiera rozwój samorządu rolniczego, a zwłaszcza kółek rolniczych i spółdzielni, popiera rozwój kooperacji i specjalizacji produkcji, rozszerza powiązania indywidualnych gospodarstw rolnych z socjalistyczną gospodarką narodową.; 4) udziela poparcia i pomocy powstającym na zasadzie dobrowolności zespołowym gospodarstwom rolnym, a szczególnie rolniczym spółdzielniom produkcyjnym. 5) rozwija i umacnia państwowe gospodarstwa rolne, stanowiące formę wysokowydajnej, socjalistycznej gospodarki w rolnictwie, wdrażające postęp techniczno-rolniczy i wpływające korzystnie na rozwój całego rolnictwa. Art. 16. Polska Rzeczpospolita Ludowa popiera rozwój różnych form ruchu spółdzielczego w mieście i na wsi oraz udziela mu wszechstronnej 240 pomocy w wypełnianiu jego zadań, a własności spółdzielczej, jako własności społecznej, zapewnia szczególną opiekę i ochronę. Art. 17. Polska Rzeczpospolita Ludowa uznaje i ochrania na podsLawie obowiązujących ustaw indywidualną własność i prawo dziedziczenia ziemi, budynków i innych środków produkcji należących do chłopów, rzemieślników i chałupników. Art. 18. Polska Rzeczpospolita Ludowa poręcza całkowitą ochronę oraz prawo dziedziczenia własności osobistej obywateli. Art. 19. 1. Praca jest prawem, obowiązkiem i sprawą honoru każdego obywatela. Pracą swoją, przestrzeganiem dyscypliny pracy, współzawodnictwem pracy i doskonaleniem jej metod lud pracujący miast i wsi wzmacnia siłę i potęgę Ojczyzny, podnosi dobrobyt narodu i przyśpiesza całkowite urzeczywistnienie ustroju socjalistycznego. 2. Przodownicy i weterani pracy otoczeni są powszechnym szacunkiem narodu. 3. Polska Rzeczpospolita Ludowa coraz pełniej wprowadza w życie zasadę: „od każdego według jego zdolności, każdemu według jego pracy". Rozdział 3 Naczelne organy władzy państwowej. Art. 20. 1. Najwyższym organem władzy państwowej jest Sejm Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej. 2. Sejm jako najwyższy wyraziciel woli ludu pracującego miast i wsi urzeczywistnia suwerenne prawa narodu. 241 3. Sejm uchwala ustawy, podejmuje uchwały określające podstawowe kierunki działalności państwa oraz sprawuje kontrolę nad działalnością innych organów władzy i administracji państwowej. Art. 21. 1. Sejm składa się z 460 posłów. 2. Ważność wyboru posła stwierdza Sejm. 3. Poseł nie może być pociągnięty do odpowiedzialności karno--sądowej ani aresztowany bez zgody Sejmu, a w okresie kiedy Sejm nie obraduje - bez zgody Rady Państwa. Art. 22. 1. Sejm obraduje na sesjach. Sesje Sejmu zwołuje Rada Państwa co najmniej dwa razy do roku. Rada Państwa obowiązana jest zwołać sesję również na pisemny wniosek jednej trzeciej ogólnej liczby posłów. 2. Pierwsza sesja nowo obranego Sejmu powinna być zwołana w ciągu miesiąca od dnia wyborów. Art. 23. 1. Sejm wybiera ze swego grona Marszałka, wicemarszałków i komisje. 2. Marszałek lub w jego zastępstwie wicemarszałek kieruje obradami i czuwa nad tokiem prac Sejmu. 3. Obrady Sejmu są jawne. Sejm może uchwalić tajność obrad, jeżeli wymaga tego dobro państwa. 4. Porządek prac Sejmu, rodzaj i liczbę komisji określa regulamin uchwalony przez Sejm. Art. 24. 1. Sejm uchwala narodowe plany społeczno-gospodarcze na okresy kilkuletnie. 2. Sejm uchwała corocznie budżet państwa. 242 3. Sejm udziela Rządowi absolutorium z wykonania budżetu i narodowego planu spoteczno-gospodarczego za rok poprzedni. Art. 25. 1. Inicjatywa ustawodawcza przysługuje Radzie Państwa, Rządowi i posłom. 2. Ustawy uchwalone przez Sejm podpisują Przewodniczący Rady Państwa i jej Sekretarz. Ogłoszenie ustawy w Dzienniku Ustaw zarządza Przewodniczący Rady Państwa. Art. 26. Sejm może powołać komisję dla zbadania określonej sprawy. Uprawnienia i tryb działania komisji ustala Sejm. Art. 27. Prezes Rady Ministrów lub poszczególni ministrowie obowiązani są do udzielenia odpowiedzi na interpelację posła w terminie i trybie ustalonym przez Sejm. Art. 28. 1. Sejm jest wybierany na okres lat czterech. 2. Wybory do Sejmu zarządza Rada Państwa nie później niż na miesiąc przed upływem kadencji Sejmu, wyznaczając datę wyborów na dzień woiny od pracy, przypadający w ciągu dwóch miesięcy po upływie kadencji Sejmu. Art. 29. 1. Sejm wybiera ze swego grona na pierwszym posiedzeniu Radę Państwa w składzie: Przewodniczący Rady Państwa, czterej zastępcy Przewodniczącego, Sekretarz Rady Państwa, jedenastu członków. 243 2. Marszałek Sejmu i wicemarszałkowie mogą być wybrani do Rady Państwa jako zastępcy Przewodniczącego lub członkowie. 3. Po upływie kadencji Sejmu Rada Państwa działa aż do wyboru Rady Państwa przez nowo obrany Sejm. Art. 30. 1. Rada Państwa: 1) zarządza wybory do Sejmu, 2) zwołuje sesje Sejmu, 3) czuwa nad zgodnością prawa z Konstytucją, Na mocy art. 1 pkt 1 ustawy z 26.03.1982 r. (poz. 66) w artykule 30 iv ustępie ! punkt 3 został Z dniem 6 kwietnia 1982 r. skreślony. 4) ustala powszechnie obowiązującą wykładnię ustaw, 5) wydaje dekrety z mocą ustawy, 6) mianuje i odwołuje pełnomocnych przedstawicieli Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej w innych państwach, 7) przyjmuje listy uwierzytelniające i odwołujące akredytowanych przy Radzie Państwa przedstawicieli dyplomatycznych innych państw, 8) ratyfikuje i wypowiada umowy międzynarodowe, 9) obsadza stanowiska cywilne i wojskowe, przewidziane ustawami, 10) nadaje ordery, odznaczenia i tytuły honorowe, 11) stosuje prawo laski, 12) wykonuje inne funkcje, przewidziane dla Rady Państwa w Konstytucji lub przekazane jej przez ustawy. 2. Rada Państwa podlega w całej swojej działalności Sejmowi. 3. Rada Państwa działa na zasadzie kolegialności. 4. Radę Państwa reprezentuje Przewodniczący lub jego zastępca. Art. 31. 1. W okresach między sesjami Sejmu Rada Państwa wydaje dekrety z mocą ustawy. Rada Państwa przedstawia dekrety Sejmowi na najbliższej sesji do zatwierdzenia. 2. Dekrety wydane przez Radę Państwa podpisują Przewodniczący Rady Państwa i jej Sekretarz. Ogłoszenie dekretu w Dzienniku Ustaw zarządza Przewodniczący Rady Państwa. 244 Art. 32. Rada Państwa sprawuje zwierzchni nadzór nad radami narodowymi. Szczegółowe uprawnienia Rady Państwa w tej dziedzinie określa ustawa. Art. 33. 1. Postanowienie o stanie wojny może być powzięte jedynie w razie dokonania zbrojnego napadu na Polską Rzeczpospolitą Ludową albo gdy z umów międzynarodowych wynika konieczność wspólnej obrony przeciwko agresji. Postanowienie takie uchwala Sejm, a gdy Sejm nie obraduje - Rada Państwa. 2. Rada Państwa może wprowadzić stan wojenny na części lub na całym terytorium Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej, jeżeli wymaga tego wzgląd na obronność lub bezpieczeństwo państwa. Z tych samych powodów Rada Państwa może ogłosić częściową lub powszechną mobilizację. Na mocy art. 1 pkt 4 lit. a) ustawy z 20.07.1983 r. (poz. 67) w artykule 33 ustęp 2 otrzymał z dniem 22 lipca 1983 r. brzmienie: 2.Rada Państwa może wprowadzić stan wojenny na części lub całym terytorium Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej, jeżeli wymaga tego wzgląd na obronność lub zewnętrzne zagrożenie bezpieczeństwa państwa. Z tych samych powodów Rada Państwa może ogłosić częściową lub powszechną mobilizację. Na mocy art. 1 pkt 4 lit. b) ustawy z 20.07.1983 r. (poz. 67) w artykule 33 po ustępie 2 dodane zostały z dniem 22 lipca 1983 r. nowe ustępy 3 i 4 w brzmieniu: 3. Rada Państwa, a w wypadkach nie cierpiących zwłoki - przewodniczący Rady Państwa, może wprowadzić na czas oznaczony stan wyjątkowy na części lub całym terytorium Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej, jeżeli zagrożone zostało wewnętrzne bezpieczeństwo państwa lub w razie klęski żywiołowej. 4. Warunki i skutki prawne oraz tryb wprowadzenia stanu wojny, stanu wojennego i stanu wyjątkowego określają ustawy. 245 Rozdział 4 Najwyższa Izba Kontroli. Ma mocy art. 1 pkt. 2 ustawy z 26.03.1982 r. (poz. 66) tytuł rozdziału 4 otrzymał z dniem 6 kwietnia 1982 r. brzmienie: Trybunat Konstytucyjny, Trybunał Stanu, Najwyższa Izba Kontroli. Na mocy art. 1. pkt 3 ustawy z 26.03.1982 r. (poz. 66) w rozdziale 4 przed artykułem 34 dodane zostały z dniem 6 kwietnia 1982 r. artykuły 33a i 33b w brzmieniu: ArL 33a. 1. Trybunał Konstytucyjny orzeka o zgodności z Konstytucją ustaw i innych aktów normatywnych naczelnych oraz centralnych organów państwowych. 2. Orzeczenia Trybunału Konstytucyjnego o niezgodności ustaw z Konstytucją podlegają rozpatrzeniu przez Sejm. 3. Orzeczenia Trybunału Konstytucyjnego o niezgodności z Konstytucją lub ustawami innych aktów normatywnych są wiążące. Trybunał Konstytucyjny stosuje środki potrzebne dla usunięcia tej niezgodności. 4. Członków Trybunału Konstytucyjnego wybiera Sejm spośród osób wyróżniających się wiedzą prawniczą. 5. Członkowie Trybunału Konstytucyjnego są niezawiśli i podlegają jedynie Konstytucji. 6. Właściwość, ustrój i postępowanie Trybunału Konstytucyjnego określa ustawa. Art. 33b. 1. Trybunał Stanu orzeka o odpowiedzialności osób zajmujących określone w ustawie najwyższe stanowiska państwowe za naruszenie Konstytucji i ustaw. 2. Trybunał Stanu może orzekać o odpowiedzialności karnej osób pociągniętych do odpowiedzialności określonej w ust. 1 za przestępstwa popełnione w związku z zajmowanym stanowiskiem. 3. Trybunał Stanu jest wybierany przez Sejm spoza jego grona i na okres jego kadencji. 4. Przewodniczącym Trybunału Stanu jest pierwszy prezes Sądu Najwyższego. 246 5. Sędziowie Trybunaiu Stanu są niezawiśli i podlegają jedynie ustawom. 6. Właściwość, ustrój i postępowanie Trybunaiu Stanu określa ustawa. Art. 34. 1. Najwyższa Izba Kontroli powołana jest do kontroli działalności gospodarczej, finansowej i organizacyjno-administracyjnej naczelnych i terenowych organów administracji państwowej, organizacji społecznych i spółdzielczych oraz podległych im jednostek z punktu widzenia wykonania zadań planu spoteczno-gospodarczego, legalności, gospodarności, celowości i rzetelności. 2. Najwyższa Izba Kontroli przeprowadza także kontrolę jednostek gospodarki nie uspołecznionej w związku z wykonywaniem zadań zleconych im przez organy państwowe lub organizacje gospodarki uspołecznionej, jak również bada zgodność działania tych jednostek z obowiązującym prawem i interesem społecznym. Art. 35. 1. Działalność Najwyższej Izby Kontroii służy Sejmowi, Radzie Państwa i Radzie Ministrów w wypełnianiu ich funkcji. 2. Prezes Rady Ministrów sprawuje nadzór nad Najwyższą Izbą Kontroli. 3. Najwyższa Izba Kontroli przeprowadza kontrole zlecone przez Sejm i Radę Państwa, informuje o wynikach tych kontroli oraz składa Radzie Państwa okresowe sprawozdania. Art. 36. 1. Prezesa Najwyższej Izby Kontroli powołuje i odwołuje Sejm na wniosek Prezesa Rady Ministrów złożony w porozumieniu z Przewodniczącym Rady Państwa. 2. Organizację i sposób działania Najwyższej Izby Kontroli określa ustawa. 247 Na mocy art. 1 pkt 1 ustawy 7 f\jQ IQ8O r. (poz. 64) artykuły 34-36 otrzymały Z dniem 8 października 1980 r. następujące brzmienie: Art. 34. 1. Najwyższa Izba Kontroli powołana jest do kontroli działalności gospodarczej, finansowej i organi-zacyjoadministracyjnej organów administracji państwowej oraz podległych im przedsiębiorstw i innych jednostek organizacyjnych z punktu widzenia legalności, gospodarności, celowości i rzetelności. 2. Najwyższa Izba Kontroli może również przeprowadzać kontrole organizacji i związków spółdzielczych, organizacji społecznych oraz jednostek gospodarki nic uspołecznionej w zakresie określonym w ustawie. Art. 35. 1. Najwyższa Izba Kontroli podlega Sejmowi. 2. Najwyższa Izba Kontroli przedstawia Sejmowi uwagi do sprawozdań Rady Ministrów z wykonania narodowego planu spoleczno-gospodarczego i analizę wykonania budżetu państwa. 3. Najwyższa Izba Kontroli przedstawia corocznie Sejmowi sprawozdanie ze swej działalności. 4. Zakres kompetencji Rady Państwa wobec Najwyższej Izby Kontroli określa ustawa. Art. 36. 1. Prezesa Najwyższej Izby Kontroli powołuje i odwołuje Sejm. 2. Najwyższa Izba Kontroli działa na zasadach kolegialności. Organizację i sposób działania Najwyższej Izby Kontroli określa ustawa.; Rozdział 5 Naczelne organy administracji państwowej. Art. 37. 1. Sejm powołuje i odwołuje Rząd Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej - Radę Ministrów lub poszczególnych jej członków. 248 2. W okresach między sesjami Sejmu Rada Państwa na wniosek Prezesa Rady Ministrów powołuje i odwołuje członków Rady Ministrów. Rada Państwa przedstawia swoją uchwałę Sejmowi na najbliższej sesji do zatwierdzenia. Art. 38. 1. Rada Ministrów jest naczelnym wykonawczym i zarządzającym organem władzy państwowej. 2. Rada Ministrów odpowiada i zdaje sprawę ze swojej działalności przed Sejmem, a gdy Sejm nie obraduje - przed Radą Państwa. Art. 39, 1. W skład Rady Ministrów wchodzą: Prezes Rady Ministrów jako jej przewodniczący, wiceprezesi Rady Ministrów, Prezes Najwyższej Izby Kontroli, ministrowie, przewodniczący określonych w ustawie komisji i komitetów sprawujących funkcje naczelnych organów administracji państwowej. Na mocy art. I. pkt 2 ustawy z 8.10.1980 r. (poi. 64) ustęp 1 artykułu 39 otrzymał z dniem 8 października 1980 r. brzmienie: 1. W skład Rady Ministrów wchodzą: Prezes Rady Ministrów jako jej przewodniczący, wiceprezesi Rady Ministrów, ministrowie, przewodniczący określonych w ustawie komisji i komitetów sprawujących funkcje naczelnych organów administracji państwowej. 2. Prezes i wiceprezesi Rady Ministrów stanowią Prezydium Rządu. Rada Ministrów może powołać ze swego grona innych członków do składu Prezydium Rządu. Art. 40. 1, Prezes Rady Ministrów kieruje pracami Rady Ministrów i Prezydium Rządu. 249 2. Prezes Rady Ministrów wydaje na podstawie ustaw i w celu ich wykonania rozporządzenia i zarządzenia. Art. 41. Rada Ministrów: 1) koordynuje działalność ministerstw i innych podległych sobie organów oraz nadaje kierunek ich pracy, 2) uchwala corocznie i przedstawia Sejmowi projekt budżetu państwa, uchwala i przedstawia Sejmowi projekt narodowego planu społeczno-gospodarczego na okres kilkuletni, 3) uchwala roczne narodowe plany społeczno-gospodarcze, 4) zapewnia wykonanie ustaw, 5) czuwa nad wykonaniem narodowego planu społeczno-gospodarczego i budżetu państwa, 6) przedstawia Sejmowi corocznie sprawozdanie z wykonania budżetu państwa, 7) zapewnia ochronę porządku publicznego, interesów państwa i praw obywateli, 8) na podstawie ustaw i w celu ich wykonania-wydaje rozporządzenia, podejmuje uchwały oraz czuwa nad ich wykonaniem, 9) sprawuje ogólne kierownictwo w dziedzinie stosunków z innymi państwami, 10) sprawuje ogólne kierownictwo w dziedzinie obronności kraju i organizacji sił zbrojnych Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej oraz określa corocznie kontyngent obywateli powoływanych do czynnej służby wojskowej, 11) kieruje pracą terenowych organów administracji. Art. 42. 1. Ministrowie kierują określonymi działami administracji państwowej. Urząd ministra tworzy się w drodze ustawy. 2. Ministrowie wydają na podstawie ustaw i w celu ich wykonania rozporządzenia i zarządzenia. 3. Rada Ministrów może uchylić rozporządzenie lub zarządzenie wydane przez ministra. 250 Rozdział 6 Terenowe organy władzy i administracji państwowej. Art. 43 ¦ 1. Terenowymi organami władzy państwowej i podstawowymi organami samorządu społecznego ludu pracującego miast i wsi w gminach, miastach, dzielnicach większych miast i województwach są rady narodowe. 2. Organem władzy państwowej i samorządu społecznego w dwu różnych jednostkach podziału terytorialnego tego samego stopnia może być wspólna rada narodowa. 3. Kadencję rad narodowych poszczególnych stopni określa ustawa. Art. 44. Rady narodowe wyrażają wolę ludu pracującego oraz rozwijają jego inicjatywę twórczą i aktywność w celu pomnażania sił, dobrobytu i kultury narodu. Art. 45. Rady narodowe umacniają więź władzy państwowej z ludem pracującym miast i wsi, przyciągając coraz szersze rzesze ludzi pracy do udziału w rządzeniu państwem oraz współdziałają z samorządem mieszkańców. Ait. 46. Rady narodowe kierują całokształtem rozwoju społeczno-gospo-. darczego i kulturalnego oraz wpływają na wszystkie jednostki administracji i gospodarki na swym terenie, inspirują i koordynują ich działalność oraz sprawują nad nimi kontrolę. Rady narodowe wiążą potrzeby terenu z celami i zadaniami ogólnopaństwowymi. 251 Art. 47. Rady narodowe troszczą się stale o codzienne potrzeby i interesy ludności, zwalczają wszelkie przejawy samowoli i biurokratycznego stosunku do obywatela, sprawują i rozwijają kontrolę społeczną działalności urzędów, przedsiębiorstw, zakładów i instytucji. Art. 48. Rady narodowe dbają o utrzymanie porządku publicznego i czuwają nad przestrzeganiem praworządności ludowej, ochraniają własność społeczną, zabezpieczają prawa obywateli, współdziałają w umacnianiu obronności i bezpieczeństwa państwa. Art. 49. 1. Rady narodowe wykorzystują wszelkie zasoby i możliwości terenu dla jego wszechstronnego rozwoju gospodarczego i kulturalnego, dla coraz lepszego zaspokajania potrzeb ludności w zakresie zaopatrzenia i usług oraz dla rozbudowy instytucji i urządzeń komunalnych, oświatowych, kulturalnych, sanitarnych i sportowych. Na mocy art. 1 ustawy z 16.06.1988 r. (pot. 71) w artykule 49 po ustępie 1 dodany został z dniem 17 czerwca 1988 r. nowy ustęp la w brzmieniu: la. Rady narodowe na podstawie ustaw dysponują mieniem komunalnym stanowiącym własność samorządu terytorialnego. 2. Rady narodowe na wniosek terenowych organów administracji uchwalają plany społeczno-gospodarcze i budżety województw, miast, dzielnic i gmin. Art. 50. 1. Rady narodowe obradują na sesjach. 2. Rady narodowe wybierają ze swego grona prezydia dla kierowania przygotowaniem sesji i prowadzenia obrad, koordynowania prac komisji oraz udzielania pomocy radnym w wykonywaniu mandatu. 252 Rozdział 7 Sąd i Prokuratura. Art. 56. 1. Wymiar sprawiedliwości w Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej sprawują Sąd Najwyższy, sądy wojewódzkie, sądy powiatowe i sądy szczególne. 2. W sprawach o wykroczenia orzekają kolegia do spraw wykroczeń. 3. Ustrój, właściwość i postępowanie sądów oraz kolegiów do spraw wykroczeń określają ustawy. Art. 57. Sądy wydają wyroki w imieniu Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej. Art. 58. Sądy stoją na straży ustroju Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej, ochraniają zdobycze polskiego ludu pracującego, strzegą praworządności ludowej, własności społecznej i praw obywateli, karzą przestępców. Art. 59. 1. Rozpoznawanie i rozstrzyganie spraw w sądach odbywa się z udziałem ławników ludowych, z wyjątkiem przypadków określonych w ustawie. 2. Przy rozstrzyganiu spraw w sądach ławnicy ludowi mają równe prawa z sędziami. 3. Ławnicy ludowi są wybierani przez rady narodowe. 4. Tryb wyboru ławników sądów wojewódzkich, rejonowych i szczególnych oraz ich kadencję określa ustawa. Art. 60. 1. Sędziowie są powoływani i odwoływani przez Radę Państwa. 2. Tryb powoływania i odwoływania sędziów określa ustawa. 254 Art. 61. 1. Sąd Najwyższy jest naczelnym organem sądowym i sprawuje nadzór nad działalnością wszystkich innych sądów w zakresie orzekania. 2. Tryb wykonywania nadzoru przez Sąd Najwyższy określa ustawa. 3. Sąd Najwyższy wybiera Rada Państwa na okres lat pięciu. 4. Rada Państwa spośród sędziów Sądu Najwyższego powołuje Pierwszego Prezesa i prezesów Sądu Najwyższego oraz odwołuje ich z tych stanowisk. Art. 62. Sędziowie są niezawiśli i podlegają tylko ustawom. Art. 63. 1. Rozpoznawanie spraw przed wszystkimi sądami Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej odbywa się jawnie. Ustawa może określić wyjątki od tej zasady. 2. Oskarżonemu poręcza się prawo do obrony. Oskarżony może mieć obrońcę z wyboru lub z urzędu. Art. 64. 1. Prokurator Generalny Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej strzeże praworządności ludowej, czuwa nad ochroną własności społecznej, zabezpiecza poszanowanie praw obywateli. 2. Prokurator Generalny czuwa w szczególności nad ściganiem przestępstw godzących w ustrój, bezpieczeństwo i niezawisłość Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej. 3. Zakres i tryb działania Prokuratora Generalnego określa ustawa. Art. 65. I. Prokuratora Generalnego Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej powołuje i odwołuje Rada Państwa. 255 2. Tryb powoływania i odwoływania prokuratorów podległych Prokuratorowi Generalnemu jak również zasady organizacji i postępowania organów prokuratury określa ustawa. 3. Prokurator Generalny zdaje sprawę Radzie Państwa z działalności prokuratury. Art. 66. Organy prokuratury podlegają Prokuratorowi Generalnemu Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej i w sprawowaniu swych funkcji są niezależne od organów terenowych. Rozdział 8. Podstawowe prawa i obowiązki obywateli. Art. 67. 1. Polska Rzeczpospolita Ludowa, utrwalając i pomnażając zdobycze ludu pracującego, umacnia i rozszerza prawa i wolności obywateli. 2. Obywatele Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej mają równe prawa bez względu na płeć, urodzenie, wykształcenie, zawód, narodowość, rasę, wyznanie oraz pochodzenie i położenie społeczne. 3. Obywatele Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej powinni rzetelnie wypełniać swoje obowiązki wobec Ojczyzny i przyczyniać się do jej rozwoju. Art. 68 1. Obywatele Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej mają prawo do pracy, to znaczy prawo do zatrudnienia za wynagrodzeniem według ilości i jakości pracy. 2. Prawo do pracy zapewniają: socjalistyczny system gospodarczy, planowy rozwój sił wytwórczych, racjonalne wykorzystywanie wszystkich czynników produkcji, stałe wdrażanie postępu naukowo--technicznego w gospodarce narodowej oraz system kształcenia i podnoszenia kwalifikacji zawodowych. Prawidłową realizację prawa do pracy zabezpiecza socjalistyczne ustawodawstwo pracy. 256 .,-.-. .-.-- Art. 69. . . .. .... ..-. 1. Obywatele Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej mają prawo do wypoczynku. >¦;¦.-.. . • ..:..<,-v.- -, .-•i.- ^ 2. Prawo do wypoczynku zapewniają pracownikom: ustawowe skrócenie czasu pracy przez urzeczywistnienie ośmiogodzinnego dnia pracy oraz krótszego czasu pracy w przypadkach przewidzianych ustawami, ustawowo określone dni wolne od pracy, coroczne płatne urlopy. 3. Organizacja wczasów, rozwój turystyki, uzdrowisk, urządzeń sportowych, domów kultur}', klubów, świetlic, parków i innych urządzeń wypoczynkowych stwarzają możliwości zdrowego i kulturalnego wypoczynku dla coraz szerszych rzesz ludu pracującego miast i wsi. Art. 70. 1. Obywatele Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej mają prawo do ochrony zdrowia oraz do pomocy w razie choroby lub niezdolności do pracy. ,- ¦ 2. Coraz szerszemu urzeczywistnianiu tego prawa służą: , r;; 1) rozwój ubezpieczenia społecznego na wypadek choroby, starości i niezdolności do pracy oraz rozbudowa różnych form pomocy społecznej, 2) rozwój organizowanej przez państwo ochrony zdrowia oraz podnoszenie poziomu zdrowotnego ludności, bezpłatna pomoc lekarska dla wszystkich ludzi pracy i ich rodzin, stałe polepszanie warunków bezpieczeństwa, ochrony i higieny pracy, szeroko rozwinięte zapobieganie chorobom i ich zwalczanie, opieka nad inwalidami. 3) rozbudowa szpitali, sanatoriów, ambulatoriów, ośrodków zdrowia i urządzeń sanitarnych. v Art. 71. Obywatele Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej mają prawo do korzystania z wartości środowiska naturalnego oraz obowiązek jego ochrony. nauki. Art. 72. 1. Obywatele Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej mają prawo do 257 2. Prawo do nauki zapewniają w coraz szerszym zakresie: 1) bezpłatne szkolnictwo, 2) powszechne i obowiązkowe szkoły podstawowe, 3) upowszechnianie szkolnictwa średniego, 4) rozwój szkolnictwa wyższego, 5) pomoc państwa w podnoszeniu kwalifikacji obywateli zatrudnionych w zakładach przemysłowych i innych ośrodkach pracy w mieście i na wsi, 6) system stypendiów państwowych, rozbudowa burs, internatów i domów akademickich oraz innych form pomocy materialnej dla dzieci robotników, pracujących chłopów i inteligencji. Art. 73. 1. Obywatele Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej mają prawo do korzystania ze zdobyczy kultury i do twórczego udziału w rozwoju kultury narodowej. 2. Prawo to zapewniają coraz szerzej^-rozwój i udostępnienie ludowi pracującemu miast i wsi bibliotek, książek, prasy, radia, kin, teatrów, muzeów i wystaw, domów kultury, klubów, świetlic, wszechstronne popieranie i pobudzanie twórczości kulturalnej mas ludowych i rozwoju talentów twórczych. Art. 74. Polska Rzeczpospolita Ludowa dba o wszechstronny rozwój nauki, opartej na dorobku przodującej myśli ludzkiej i postępowej myśli polskiej - nauki w służbie narodu. Art.75. Polska Rzeczpospolita Ludowa troszczy się o rozwój literatury i sztuki, wyrażających potrzeby i dążenia narodu, odpowiadających najlepszym postępowym tradycjom twórczości polskiej. Art. 76. Polska Rzeczpospolita Ludowa zapewnia wszechstronną opiekę weteranom walk o wyzwolenie narodowe i społeczne. 258 2. Prawo do nauki zapewniają w coraz szerszym zakresie: 1) bezpłatne szkolnictwo, 2) powszechne i obowiązkowe szkoły podstawowe, 3) upowszechnianie szkolnictwa średniego, 4) rozwój szkolnictwa wyższego, 5) pomoc państwa w podnoszeniu kwalifikacji obywateli zatrudnionych w zakładach przemysłowych i innych ośrodkach pracy w mieście i na wsi, 6) system stypendiów państwowych, rozbudowa burs, internatów i domów akademickich oraz innych form pomocy materialnej dła dzieci robotników, pracujących chłopów i inteligencji. Art. 73. 1. Obywatele Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej mają prawo do korzystania ze zdobyczy kultury i do twórczego udziału w rozwoju kultury narodowej. 2. Prawo to zapewniają coraz szerzej-^-rozwój i udostępnienie ludowi pracującemu miast i wsi bibliotek, książek, prasy, radia, kin, teatrów, muzeów i wystaw, domów kultury, klubów, świetlic, wszechstronne popieranie i pobudzanie twórczości kulturalnej mas ludowych i rozwoju talentów twórczych. Art. 74. Polska Rzeczpospolita Ludowa dba o wszechstronny rozwój nauki, opartej na dorobku przodującej myśli ludzkiej i postępowej myśli polskiej - nauki w służbie narodu. Art.75. Polska Rzeczpospolita Ludowa troszczy się o rozwój literatury i sztuki, wyrażających potrzeby i dążenia narodu, odpowiadających najlepszym postępowym tradycjom twórczości polskiej. Art. 76. Polska Rzeczpospolita Ludowa zapewnia wszechstronną opiekę weteranom walk o wyzwolenie narodowe i społeczne. 258 Art. 77. Polska Rzeczpospolita Ludowa szczególną opieką otacza inteligencję twórczą - pracowników nauki, oświaty, literatury i sztuki oraz pionierów postępu technicznego, racjonalizatorów i wynalazców. Art. 78. 1. Kobieta w Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej ma równe z mężczyzną prawa we wszystkich dziedzinach życia państwowego, politycznego, gospodarczego, społecznego i kulturalnego. 2. Gwarancję równouprawnienia kobiety stanowią: 1) równe z mężczyzną prawo do pracy i wynagrodzenia według zasady „równa płaca za równą pracę", prawo do wypoczynku, do ubezpieczenia społecznego, do nauki, do godności i odznaczeń, do zajmowania stanowisk publicznych. 2) opieka nad matką i dzieckiem, ochrona kobiety ciężarnej, płatny urlop w okresie przed porodem i po porodzie, rozbudowa sieci zakładów położniczych, żłobków i przedszkoli, rozwój sieci zakładów usiu-gowych i żywienia zbiorowego. 3. Polska Rzeczpospolita Ludowa umacnia w społeczeństwie pozycję kobiet, zwłaszcza matek i kobiet pracujących zawodowo. Art. 79. 1. Małżeństwo, macierzyństwo i rodzina znajdują się pod opieką i ochroną Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej. Rodziny o licznym potomstwie państwo otacza szczególną troską. 2. Obowiązkiem rodziców jest wychowywanie dzieci na prawych i świadomych swych obowiązków obywateli Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej. 3. Polska Rzeczpospolita Ludowa zapewnia realizację praw i obowiązków alimentacyjnych. 4. Dzieci urodzone poza małżeństwem mają te same prawa co dzieci urodzone w małżeństwie. 5. W trosce o dobro rodziny Polska Rzeczpospolita Ludowa dąży do poprawy sytuacji mieszkaniowej, przy współudziale obywateli rozwija i popiera różne formy budownictwa mieszkaniowego, a szczególnie budownictwa spółdzielczego, oraz dba o racjonalną gospodarkę zasobami mieszkaniowymi. 259 Art. 80. Polska Rzeczpospolita Ludowa otacza szczególnie troskliwą opieką wychowanie młodzieży i zapewnia jej najszersze możliwości rozwoju oraz stwarza warunki do aktywnego udziału młodego pokolenia w życiu społecznym, politycznym, gospodarczym i kulturalnym, kształtując poczucie współodpowiedzialności młodzieży za rozwój Ojczyzny. Art. 81. 1. Obywatele Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej niezależnie od narodowości, rasy i wyznania mają równe prawa we wszystidch dziedzinach życia państwowego, politycznego, gospodarczego, społecznego i kulturalnego. Naruszenie tej zasady przez jakiekolwiek bezpośrednie lub pośrednie uprzywilejowanie albo ograniczenie w prawach ze względu na narodowość, rasę czy wyznanie podlega karze. 2. Szerzenie nienawiści lub pogardy, wywoływanie waśni albo poniżanie człowieka ze względu na różnice narodowości, rasy czy wyznania jest zakazane. Art. 82. 1. Polska Rzeczpospolita Ludowa zapewnia obywatelom wolność sumienia i wyznania. Kościół i inne związki wyznaniowe mogą swobodnie wypełniać swoje funkcje religijne. Nie wolno zmuszać obywateli do niebrania udziału w czynnościach lub obrzędach religijnych. Nie wolno też nikogo zmuszać do udziału w czynnościach lub obrzędach religijnych. 2. Kościół jest oddzielony od państwa. Zasady stosunku państwa do kościoła oraz sytuację prawną i mająuiową związków wyznaniowych określają ustawy. Art. 83. 1. Polska Rzeczpospolita Ludowa zapewnia obywatelom wolność słowa, druku, zgromadzeń i wieców, pochodów i manifestacji. 2. Urzeczywistnieniu tej wolności służy oddanie do użytku ludu pracującego i jego organizacji drukarni, zasobów papieru, gmachów 260 publicznych i sal, środków łączności, radia oraz innych niezbędnych środków materialnych. Art. 84. 1. W celu rozwoju aktywności politycznej, społecznej gospodarczej i kulturalnej ludu pracującego miast i wsi Polska Rzeczpospolita Ludowa zapewnia obywatelom prawozrzeszaniasię. 2. Organizacje polityczne, związki zawodowej zrzeszenia pracujących chłopów, zrzeszenia spółdzielcze, organizacje młodzieżowe, kobiece, sportowe i obronne, stowarzyszenia kulturalne, techniczne i naukowe, jak również inne organizacje społeczne ludu pracującego - skupiają obywateli dla czynnego udziału w życiu politycznym, społecznym, gospodarczym i kulturalnym. 3. Tworzenie zrzeszeń i udział w zrzeszeniach, których cel lub działalność godzą w ustrój polityczny i społeczny albo w porządek prawny Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej, jest zakazane. Art. 85. W Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej doniosłą rolę społeczną spełniają związki zawodowe, które są powszechną organizacją współuczestniczącą w kształtowaniu i realizacji zadań społeczno-gospodar-czego rozwoju kraju; związki zawodowe reprezentują interesy oraz prawa ludzi pracy, są szkołą obywatelskiej aktywności i zaangażowania w budowie społeczeństwa socjalistycznego. Art. 86. 1. Obywatele Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej uczestniczą w sprawowaniu kontroli społecznej, w konsultacjach i dyskusjach nad węzłowymi problemami rozwoju kraju oraz zgłaszają wnioski. 2. Obywatele maja prawo zwracania się do wszystkich organów państwa 7P_/ik;ir;;nmi i 3. Odwołania, skargi i zażalenia obywateli powinny być rozpatrywane i załatwiane szybko i sprawiedliwie. Winni przewlekania albo przejawiający bezduszny i biurokratyczny stosunek do odwołań, skarg i zażaleń obywateli pociągani będą do odpowiedzialności. 261 Art. 87. 1. Polska Rzeczpospolita Ludowa zapewnia obywatelom-Hiety-kalność osobistą. Pozbawienie obywatela wolności może nastąpić tylko w przypadkach określonych ustawą. Zatrzymany powinien być zwolniony, jeżeli w ciągu 48 godzin od chwili zatrzymania nie doręczono mu postanowienia sądu lub prokuratora o aresztowaniu. 2. Ustawa ochrania nienaruszalność mieszkań i tajemnicę korespondencji. Przeprowadzenie rewizji domowej dopuszczalne jest jedynie w przypadkach określonych ustawą. 3. Przepadek mienia może nastąpić jedynie w przypadkach przewidzianych ustawą, na podstawie prawomocnego orzeczenia. Art. 88. Polska Rzeczpospolita Ludowa udziela azylu obywatelom państw obcych, prześladowanym za obronę interesów mas pracujących, walkę o postęp społeczny, działalność w obronie pokoju, walkę narodowowyzwoleńczą lub działalność naukową. Art. 89. Obywatele polscy za granicą korzystają z opieki Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej. Art. 90. Obywatel Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej jest obowiązany przestrzegać przepisów Konstytucji i ustaw oraz socjalistycznej dyscypliny pracy, szanować zasady współżycia społecznego, wypełniać sumiennie obowiązki wobec państwa. Art. 91. Każdy obywatel Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej obowiązany jest strzec własności społecznej i umacniać ją jako niewzruszoną podstawę rozwoju państwa, źródło bogactwa i siły Ojczyzny. 262 Art. 92. 1. Obrona Ojczyzny jest najświętszym obowiązkiem każdego obywatela. 2. Służba wojskowa jest zaszczytnym obowiązkiem patriotycznym obywateli Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej. Art. 93. 1, Czujność wobec wrogów narodu oraz pilne strzeżenie tajemnicy państwowej jest obowiązkiem każdego obywatela Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej. 2. Zdrada Ojczyzny: szpiegostwo, osłabianie sił zbrojnych, przejście na stronę wroga - karana jest z całą surowością prawa jako najcięższa zbrodnia. Rozdział 9 Zasady prawa wyborczego. Art. 94. Wybory do Sejmu oraz do rad narodowych są powszechne, równe, bezpośrednie i odbywają się w głosowaniu tajnym. Art. 95. Prawo wybierania ma każdy obywatel, który ukończy! lat 18, bez względu na płeć, przynależność narodową i rasową, wyznanie, wykształcenie, czas zamieszkiwania, pochodzenie społeczne, zawód i stan majątkowy. Art. 96. Każdy obywatel może być wybrany do rady narodowej po ukończeniu lat 18, do Sejmu zaś - po ukończeniu lat 21. 263 Art. 97. Kobiety mają wszystkie prawa wyborcze na równi z mężczyznami. Art. 98. Wojskowi mają wszystkie prawa wyborcze na równi z osobami cywilnymi. Art. 99. Prawa wyborcze nie przysługują osobom chorym umysłowo oraz osobom, które orzeczeniem sądowym zostały pozbawione praw publicznych. Art. 100. Kandydatów na posłów i członków rad narodowych zgłaszają organizacje polityczne i społeczne, zrzeszające obywateli w miastach i wsiach. Art. 101. Poseł i członek rady narodowej powinni zdawać sprawę wyborcom ze swojej pracy i z działalności organu, do którego zostali wybrani. Art. 102. Sposób zgłaszania kandydatur i przeprowadzania wyborów oraz tryb odwoływania posłów i członków rad narodowych określa ustawa. 264 Rozdział 10 Godło, barwy, hymn i stolica Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej. Art. 103. 1. Godłem Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej jest wizerunek orła białego w czerwonym polu. 2. Barwami Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej są kolory biały i czerwony. 3. Hymnem Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej jest „Mazurek Dąbrowskiego". 4. Szczegóły określa ustawa. Art. 104. Godło, barwy i hymn Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej otaczane są czcią i podlegają szczególnej ochronie. Art. 105. Stolicą Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej jest miasto bohaterskich tradycji Narodu Polskiego - Warszawa. Rozdział 11 Zmiana Konstytucji. Art. 106. Zmiana Konstytucji może nastąpić tylko w drodze ustawy, uchwalonej przez Sejm Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej większością co najmniej dwu trzecich głosów w obecności co najmniej połowy ogólnej liczby posłów. 265 63. PROTOKÓŁ porozumienia zawartego przez Komisję Rządową i Międzyzakładowy Komitet Strajkowy w dniu 31 sierpnia 1980 r. w Stoczni Gdańskiej (Glos Pracy 1 września 1980 r.) Komisja Rządowa i Międzyzakładowy Komitet Strajkowy po rozważeniu 21 żądań strajkujących załóg Wybrzeża doszły do następujących ustaleń: W sprawie punktu pierwszego, który brzmi: „Akceptacja niezależnych od Partii i pracodawców wolnych związków zawodowych, wynikająca z ratyfikowanej przez PRL Konwencji nr 87 Międzynarodowej Organizacji Pracy dotyczącej wolności związkowych" ustalono: 1. Działalność Związków Zawodowych w PRL nie spełniła nadziei i oczekiwań pracowników. Uznaje się za celowe powołanie nowych, samorządnych związków zawodowych, które byłyby autentycznym reprezentantem klasy pracującej. Nie kwestionuje się prawa nikogo do pozostania w dotychczasowych związkach, a w przyszłości widzieć można możliwość nawiązania współpracy między związkami. zna- ani nie 2. Tworząc nowe, niezależne, samorządne związki zawodowe, MKS stwierdza, że będą one przestrzegać zasad określonych w Konstytucji PRL. Nowe związki zawodowe będą bronić społecznych i materialnych interesów pracowników i nie zamierzają pełnić roli partii politycznej. Stoją one na gruncie zasady społecznej własności środków produkcji stanowiącej podstawę istniejącego w Polsce ustroju socjalistycznego.) jąc, iż PZPR sprawuje kierowniczą rolę w państwit podważając ustalonego systemu sojuszów międzynarodowych, dążą one do zapewnienia ludziom pracy odpowiednich środków kontroli, wyrażania opinii i obrony swych interesów. I Komisja Rządowa stwierdza, że rząd zagwarantuje i zapewni pełne poszanowanie niezależności i samorządności nowych związków zawodowych, zarówno co do ich struktury organizacyjnej jak i funkcjonowania na wszystkich szczeblach ich działania. Rząd zapewni nowym związkom zawodowym 266 pełną możliwość wypełniania podstawowych funkcji w zakresie obrony interesów pracowniczych, realizacji potrzeb materialnych, społecznych i kulturalnych pracowników. Jednocześnie gwarantuje, że nowe związki zawodowe nie będą przedmiotem żadnej dyskryminacji. 3. Stworzenie i działalność niezależnych, samorządnych związków zawodowych odpowiada ratyfikowanym przez Polskę konwencjom Międzynarodowej Organizacji Pracy nr 87 o wolności związkowej i ochronie praw związkowych oraz nr 98 o prawie organizowania się i rokowań zbiorowych. Wielość reprezentacji związkowych i pracowniczych wymagać będzie odpowiednich zmian ustawodawczych. W związku z tym rząd zobowiązuje się do inicjatyw ustawodawczych dotyczących w szczególności ustawy o związkach zawodowych, ustawy o samorządzie robotniczym, kodeksu pracy. 4. Powstałe Komitety Strajkowe mają możność przekształcenia się w zakładowe organy reprezentacji pracowniczych takie, jak Komitety Robotnicze, Komitety Pracownicze, Rady Robotnicze bądź w Komitety Założycielskie nowych, samorządnych związków zawodowych. Międzyzakładowy Komitet Strajkowy, jako Komitet Założycielski tych związków ma swobodę wyboru formy jednego związku lub zrzeszenia w skali Wybrzeża. Komitety Założycielskie funkcjonować będą do statutowego wyboru nowych władz. Rząd zobowiązuje się do stworzenia warunków dokonania rejestracji nowych związków zawodowych poza rejestrem CRZZ. 5. Nowe związki zawodowe winny mieć realną możliwość publicznego opiniowania kluczowych decyzji determinujących warunki życia ludzi pracy: zasad podziału dochodu narodowego na konsumpcję i akumulację, podziału funduszu konsumpcji społecznej na różne cele (zdrowie, oświatę, kulturę), podstawowych zasad wynagradzania i kierunków polityki płac, a szczególnie zasady automatycznej korektury płac w warunkach inflacji, wieloletnich planów gospodarczych, kierunków inwestycji oraz zmiany cen. 267 Rząd zobowiązuje się zapewnić warunki do pełnienia tych funkcji. 6. Międzyzakładowy Komitet powołuje ośrodek prac społeczno--zawodowych, którego zadaniem ma być obiektywna analiza sytuacji pracowniczej, warunków bytowych ludzi pracy i sposobu reprezentowania interesów pracowniczych. Ośrodek ten będzie dokonywał również ekspertyz w zakresie indeksu płac i cen oraz proponował formy rekompensaty. Ośrodek ten będzie również publikował wyniki swych badań. Ponadto nowe związki będą posiadały swoje wydawnictwa. 7. Rząd zapewni przestrzeganie w Polsce przepisów artykułu 1 pkt. I ustawy o związkach zawodowych z 1949 roku, który mówi, że gwarantuje się robotnikom i pracownikom prawo do dobrowolnego zrzeszania się w związki zawodowe. Nowe powstające związki zawodowe nie wejdą w skład zrzeszenia reprezentowanego przez CRZZ. Przyjmuje się, że nowa ustawa utrzyma tę zasadę, Jednocześnie zapewni się udział przedstawicieli MKS lub komitetów założycielskich samorządnych związków zawodowych oraz innych reprezentacji pracowniczych w opracowaniu tejże ustawy. W sprawie punktu drugiego, który brzmi: „Zagwarantowanie prawa do strajku oraz bezpieczeństwa strajkującym i osobom wspomagającym" ustalono: Prawo do .strajku będzie zagwarantowane w przygotowywanej ustawie o związkach zawodowych. Ustawa powinna określić warunki proklamowania i organizowania strajku, metody rozstrzygania spornych spraw i odpowiedzialności za naruszenie prawa. W stosunku do uczestników strajku nie mogą być stosowane artykuły 52, 64 i 65 Kodeksu Pracy. Do czasu zaś uchwalenia ustawy rząd gwarantuje strajkującym i osobom wspomagającym bezpieczeństwo osobiste i utrzymanie dotychczasowych warunków pracy. W sprawie punktu trzeciego, który brzmi: „Przestrzegać zagwarantowaną w Konstytucji PRL wolność słowa, druku i publikacji, a tym samym nie represjonować niezależnych wydawnictw oraz udostępnić środki masowego przekazu dla przedstawicieli wszystkich wyznań" ustalono: 268 Rząd zobowiązuje się zapewnić warunki do pełnienia tych funkcji. 6. Międzyzakładowy Komitet powołuje ośrodek prac społeczno--zawodowych, którego zadaniem ma być obiektywna analiza sytuacji pracowniczej, warunków bytowych ludzi pracy i sposobu reprezentowania interesów pracowniczych. Ośrodek ten będzie dokonywał również ekspertyz w zakresie indeksu płac i cen oraz proponował formy rekompensaty. Ośrodek ten będzie również publikował wyniki swych badań. Ponadto nowe związki będą posiadały swoje wydawnictwa. 7. Rząd zapewni przestrzeganie w Polsce przepisów artykułu 1 pkt. I ustawy o związkach zawodowych z 1949 roku, który mówi, że gwarantuje się robotnikom i pracownikom prawo do dobrowolnego zrzeszania się w związki zawodowe. Nowe powstające związki zawodowe nie wejdą w skład zrzeszenia reprezentowanego przez CRZZ. Przyjmuje się, że nowa ustawa utrzyma tę zasadę. Jednocześnie zapewni się udział przedstawicieli MKS lub komitetów założycielskich samorządnych związków zawodowych oraz innych reprezentacji pracowniczych w opracowaniu tejże ustawy. W sprawie punktu drugiego, który brzmi: „Zagwarantowanie prawa do strajku oraz bezpieczeństwa strajkującyni i osobom wspomagającym" ustalono: Prawo__dp_strajku będzie zagwarantowane w_przygotowywanej ustawie o związkach, zawodowych. Ustawa powinna określić warunki proklamowania i organizowania strajku, metody rozstrzygania spornych spraw i odpowiedzialności za naruszenie prawa. W stosunku do uczestników strajku nie mogą być stosowane artykuły 52, 64 i 65 Kodeksu Pracy. Do czasu zaś uchwalenia ustawy rząd gwarantuje strajkującym i osobom wspomagającym bezpieczeństwo osobiste i utrzymanie dotychczasowych warunków pracy. W sprawie punktu trzeciego, który brzmi: „Przestrzegać zagwarantowaną w Konstytucji PRL wolność słowa, druku i publikacji, a tym samym nie represjonować niezależnych wydawnictw oraz udostępnić środki masowego przekazu dla przedstawicieli wszystkich wyznań" ustalono: 268 1. Rząd wniesie do Sejmu w terminie trzech miesięcy projekt ustawy o kontroli prasy, publikacji i widowisk, oparty na następujących zasadach. Cenzura powinna chronić interesy państwa. Oznacza to ochronę tajemnicy państwowej oraz gospodarczej, której zakres określą bliżej przepisy prawa, spraw bezpieczeństwa państwa i jego ważnych interesów międzynarodowych, ochronę uczuć religijnych, a jednocześnie uczuć osób niewierzących, jak i uniemożliwienie rozpowszechniania treści szkodliwych obyczajowo. Projekt ustawy obejmowałby również prawo zaskarżania decyzji organów kontroli prasy, publikacji i widowisk do Naczelnego Sądu Administracyjnego. Prawo to zostanie także wprowadzone w drodze nowelizacji Kodeksu Postępowania Administracyjnego. 2. Korzystanie ze środków masowego przekazu przez związki wyznaniowe w zakresie ich działalności religijnej będzie realizowane w drodze uzgodnienia problemów natury merytorycznej i organizacyjnej między organami państwowymi a zainteresowanymi związkami wyznaniowymi. Rząd zapewni transmisję radiową niedzielnej mszy w ramach szczegółowego uzgodnienia z Episkopatem. 3. Działalność radia i telewizji oraz prasy i wydawnictw powinna służyć wyrażaniu różnorodności myśii, poglądów i sądów. Powinna ona podlegać społecznej kontroli. 4. Prasa, podobnie jak obywatele i ich organizacje, powinna korzystać z dostępu do dokumentów (aktów) publicznych, zwłaszcza administracyjnych, planów społeczno-gospodar-czych itp., wydawanych przez rząd i podległe mu organy administracyjne. Wyjątki od zasady jawności działania administracji określone zostaną w ustawie zgodnie z pkt. 1. W sprawie punktu czwartego, który brzmi: ,,a) Przywrócić do poprzednich praw - ludzi zwolnionych z pracy po strajkach w 1970 i 1976 roku - studentów wydalonych z uczelni za przekonania; b) uwolnić wszystkich więźniów politycznych (w tym Edmunda Zadrożyńskie-go, Jana Kozlowskiego i Marka Koztowskiego); c) znieść represje za przekonania" ustalono: a) Niezwłoczne zbadanie zasadności zwolnień z pracy po strajkach w 1970 i 1976 roku. We wszystkich zgłoszonych przypadkach i w razie stwierdzenia nieprawidłowości natychmiastowe przywrócenie do pracy, jeżeli zainteresowani będą sobie 269 tego życzyć, z uwzględnieniem nabytych w międzyczasie kwalifikacji. Będzie to miało odpowiednie zastosowanie w sprawach skreślonych studentów; b) przekazanie spraw osób wymienionych w punkcie b) do rozpatrzenia Ministrowi Sprawiedliwości, który w terminie dwóch tygodni nada stosowny bieg sprawie, w przypadkach, kiedy wymienione osoby są pozbawione wolności - przerwanie wykonywania kary do czasu zakończenia procesu; c) rozpatrzenie zasadności tymczasowego aresztu i uwolnienie osób wymienionych w aneksie; d) pełne przestrzeganie swobody wyrażania przekonań w życiu publicznym i zawodowym. W sprawie punktu piątego, który brzmi: „Podać w środkach masowego przekazu informację o utworzeniu się Międzyzakładowego Komitetu Strajkowego oraz opublikować jego żądania", ustalono: Realizację tego postulatu stanowić będzie podanie do publicznej wiadomości w środkach masowego przekazu o zasięgu krajowym niniejszego protokołu. W sprawie punktu szóstego, który brzmi: „Podjąć realne działania mające na celu wyprowadzenie kraju z sytuacji kryzysowej poprzez: a) podawanie do publicznej wiadomości pełnej informacji o sytuacji społeczno-gospodarczej, b) umożliwienie wszystkim środowiskom i warstwom społecznym uczestniczenia w dyskusji nad programem reform" ustalono: Uważamy za konieczne wydatne przyspieszenie prac nad reformą gospodarczą. Władze określą i opublikują w ciągu najbliższych miesięcy podstawowe założenia tej reformy. Należy umożliwić szerokie uczestnictwo w publicznej dyskusji nad reformą. Związki zawodowe powinny uczestniczyć szczególnie w pracach nad ustawami o socjalistycznych organizacjach gospodarczych i o samorządzie robotniczym. Reforma gospodarcza powinna opierać się na zasadniczo zwiększonej samodzielności przedsiębiorstw i rzeczywistym uczestniczeniu samorządu robotniczego w zarządzaniu. Odpowiednie postanowienia powinny gwarantować pełnienie funkcji przez związki zawodowe określone w punkcie pierwszym porozumienia. Jedynie świadome spraw i mające dobre rozpoznanie w rzeczywistości społeczeństwo może być inicjatorem i realizatorem programu porządkowania naszej gospodarki. Rząd rozszerzy w sposób zasadniczy zakres informacji społeczno-ekonomicznej dostępnej społeczeństwu, 270 związkom zawodowym oraz organizacjom gospodarczym i społecznym. MKS postuluje ponadto: - stworzenie trwałych perspektyw dla rozwoju chłopskiego gospodarstwa rodzinnego - podstawy polskiego rolnictwa, - zrównanie sektorów rolnictwa w dostępie do wszystkich środków produkcji, włącznie z ziemią, - stworzenie warunków dla odrodzenia samorządu wiejskiego. W sprawie punktu siódmego, który brzmi: „Wypłacić wszystkim pracownikom biorącym udział w strajku wynagrodzenie za okres strajku jak za urlop wypoczynkowy z funduszu CRZZ" ustalono: Ustala się uruchomienie pracownikom załóg strajkujących za okres strajku zaliczki w wysokości 40% wynagrodzenia, a po przystąpieniu do pracy pracownicy otrzymują wyrównanie do 100% wynagrodzenia obliczanego tak jak za okres urlopu wypoczynkowego, na zasadzie 8--godzinnego dnia pracy. MKS zwraca się do zrzeszonych w nim załóg, aby po zakończeniu strajku, współdziałając z dyrekcjami przedsiębiorstw, zakładów pracy i instytucji, podjęły działania dla zwiększenia wydajności pracy, oszczędności materiałów i energii oraz obowiązkowości na każdym stanowisku pracy. W sprawie punktu ósmego, który brzmi: „Podnieść wynagrodzenie zasadnicze każdego pracownika o 2000 zl na miesiąc jako rekompensatę dotychczasowego wzrostu cen" ustalono: Wprowadzane będą stopniowe podwyżki płac wszystkich grup pracowniczych, a przede wszystkim płac najniższych. Uzgodniono jako zasadę, że płace będą podnoszone w poszczególnych zakładach i grupach branżowych. Podwyżki są i będą realizowane przy uwzględnieniu specyfiki zawodów i branż w kierunku podwyższenia uposażenia o jedną tabelę płac bądź odpowiedniego zwiększenia innych elementów płac lub grupy zaszeregowania. W odniesieniu do pracowników umysłowych przedsiębiorstw - podniesienie uposażenia odpowiadającego wysokości jednej kategorii osobistego zaszeregowania. Zakończenie wprowadzania aktualnie omawianych podwyżek płac nastąpi do końca września br., zgodnie z porozumieniami branżowym. Rząd po dokonaniu analizy wszystkich branż przedstawi do 3 LX. 1980 roku w uzgodnieniu ze związkami zawodowymi program wzrostu płac od 1.1.1981 roku dla najniżej zarabiających, ze szczególnym uwzględnieniem rodzin wielodzietnych. 271 W sprawie punktu dziewiątego, który brzmi: „Zagwarantować automatyczny wzrost plac równolegle do wzrostu cen I spadku wartości pieniądza" ustalono: Przyjęto za konieczność zahamowanie wzrostu cen towarów powszechnego użytku poprzez wzmożoną kontrolę sektora uspołecznionego i prywatnego, w szczególności zaprzestania tzw. cichej podwyżki cen. Zgodnie z decyzją rządu będą prowadzone badania nad kształtowaniem kosztów utrzymania. Będą one również prowadzone przez związki zawodowe oraz instytucje naukowe. Rząd opracuje do końca roku 1980 zasady rekompensaty wzrostu kosztów utrzymania, które zostaną poddane pod publiczną dyskusję, a po uzgodnieniu, zostaną wprowadzone w życic. Zasady te powinny uwzględniać problem minimum socjalnego. W sprawie punktów: dziesiątego, który brzmi: „Realizować pełne zaopatrzenie rynku wewnętrznego w artykuły żywnościowe a eksportować tylko i wyłącznie nadwyżki", jedenastego, który brzmi: „Znieść ceny komercyjne oraz sprzedaż za dewizy w tzw. eksporcie wewnętrznym", trzynastego, który brzmi: ,\Vprowadzić na mięso i przetwory kartki - bony żywnościowe (do czasu opanowania sytuacji na rynku), ustalono: Ustalono, że zostanie dokonana poprawa zaopatrzenia ludności w mięso do 31.12.1980 roku w wyniku m. in. zwiększenia opłacalności produkcji rolnej, ograniczenia do niezbędnego minimum eksportu mięsa i dodatkowego importu mięsa. Równocześnie w tym samym terminie przedstawiony zostanie program poprawy zaopatrzenia ludności w mięso z uwzględnieniem ewentualnej możliwości wprowadzenia systemu kartkowego, Uzgodniono, że w sklepach „Pewexu" nie będzie prowadzona sprzedaż deficytowych towarów powszechnego użytku produkcji kra-jowej. O podjętych decyzjach i działaniach w przedmiocie zaopatrzenia rynku społeczeństwo zostanie poinformowane do końca roku. MKS wnosi o likwidację sklepów komercyjnych, uporządkowanie i ujednolicenie cen mięsa i wyrobów mięsnych na średnim poziomie. W sprawie punktu dwunastego, który brzmi: ,Wprowadzić zasady doboru kadry kierowniczej na zasadach kwalifikacji, a nie przynależności partyjnej oraz znieść przywileje MO, SB i aparatu partyjnego poprzez: - zrównanie zasiłków rodzinnych, zlikwidowanie specjalnych sprzedaży, itp." ustalono: 272 Przyjmuje się postulat konsekwentnego stosowania doboru kadr kierowniczych na zasadach kwalifikacji i kompetencji, zarówno członków partii, stronnictw jak i bezpartyjnych. Program zrównania zasiłków rodzinnych dla wszystkich grup zawodowych rząd przedstawi do 3LXII. 1980 roku. Komisja Rządowa stwierdza, że prowadzone są wyłącznie bufety i stołówki pracownicze podobnie jak w innych zakładach pracy i urzędach. • W sprawie punktu czternastego, który brzmi: „Obniżyć wiek emerytalny dla kobiet do 50 lat a dla mężczyzn do lat 55 lub przepracowanie w PRL 30 lat dla kobiet i 35 lat dla mężczyzn bez względu na wiek" ustalono: . Komisja Rządowa uważa postulat obecnie za niemożliwy do spełnienia w aktualnej sytuacji gospodarczej i demograficznej kraju. Sprawa może być poddana pod dyskusję w przyszłości. MKS postuluje zbadanie do 31 grudnia 1980 roku tej sprawy i uwzględnienie możliwości wcześniejszego o 5 lat przechodzenia na emeryturę pracowników zatrudnionych w warunkach uciążliwych (30 lat dla kobiet i 35 lat dla mężczyzn, w przypadku pracy szczególnie uciążliwej przez co iiajmniej 15 lat). Powinno to następować wyłącznie na wniosek pracownika. W sprawie punktu piętnastego, który brzmi: „Zrównać renty i emerytury starego portfela do poziomu aktualnie wypłacanych" ustalono: Komisja Rządowa oświadcza, że podwyższanie najniższych emerytur i rent będzie następowało corocznie odpowiednio do możliwości ekonomicznych kraju, oraz z uwzględnieniem podwyżek najniższych płac. Rząd przedstawi program realizacji w terminie do 31.XII. 1980 roku. Rząd przygotuje propozycje aby najniższe renty i emerytury podwyższyć do tzw. minimum socjalnego, określonego na podstawie badań odpowiednich instytutów, udostępnionych opinii publicznej i poddanych kontroli związków zawodowych. MKS podkreśla niezwykłą pilność tej sprawy i podtrzymuje postulat zrównania emerytur i rent starego i nowego portfela oraz uwzględnienia wzrostu kosztów utrzymania. W sprawie punktu szesnastego, który brzmi: „Poprawić warunki pracy Służby Zdrowia, co zapewni pełną opiekę medyczną osobom pracującym" ustalono: 273 Uznano za niezbędne natychmiastowe zwiększenie mocy wykonawczych na inwestycje Służby Zdrowia, poprawę zaopatrzenia w leki drogą dodatkowego importu surowców, podwyżki płac wszystkich pracowników Służby Zdrowia (zmiana siatki płac pielęgniarek) oraz pilne przygotowanie programów rządowego i resortowego dla poprawienia stanu zdrowia społeczeństwa. Inne kierunki działania w tym zakresie zawarte są w załączniku. W sprawie punktu siedemnastego, który brzmi: „Zapewnić odpowiednią ilość miejsc w żłobkach i przedszkolach dla dzieci kobiet pracujących" ustalono: Komisja w pełni podziela treść tego postulatu. Odpowiedni program przedstawią władze wojewódzkie w terminie do 30 listopada 1980 roku. W sprawie punktu osiemnastego, który brzmi: „Wprowadzić urlop macierzyński płatny przez okres 3 lat na wychowanie dziecka" ustalono: W terminie do 31 grudnia 1980 roku zostanie przeprowadzona, w porozumieniu ze związkami zawodowymi, analiza możliwości gospodarki narodowej i określony czasokres i wysokość miesięcznego zasiłku dla kobiet korzystających z urlopu, aktualnie bezpłatnego, na wychowanie dziecka. MKS postuluje aby w przeprowadzonej analizie uwzględnić wprowadzenie tego zasiłku w wysokości pełnego wynagrodzenia w pierwszym roku po urodzeniu dziecka oraz 50 proc. w drugim roku, w kwocie nie niższej niż 2 000 zł miesięcznie. Postulat ten powinien być zrealizowany stopniowo poczynając od pierwszego półrocza 1981 roku. W sprawie punktu dziewiętnastego, który brzmi: „Skrócić czas oczekiwania na mieszkanie" ustalono: Zostanie przedstawiony do 31 grudnia 1980 roku przez władze wojewódzkie program poprawy sytuacji mieszkaniowej mający na celu skrócenie czasu oczekiwania na mieszkanie. Program ten będzie poddany szerokiej dyskusji społeczeństwa województwa oraz skonsultowany z właściwymi organizacjami (TUP, SARP, NOT i in.). Program winien również uwzględnić wykorzystanie istniejących fabryk domów oraz dalszy rozwój bazy produkcyjnej budownictwa. Takie same działania zostaną podjęte w całym kraju. W sprawie punktu dwudziestego, który brzmi: „Podnieść diety z 40 do 100 zł i dodatek za rozłąkę" ustalono: Uzgodniono, że od 1.01.1981 roku zostanie zwiększona wysokość diet i dodatku za rozłąkę. W sprawie tej propozycje zostaną przedstawione przez rząd do dnia 31 października 1980 roku. 274 W sprawie punktu dwudziestego pierwszego, który brzmi: „Wprowadzić wszystkie soboty wolne od pracy. Pracownikom w ruchu ciągłym i w systemie 4-brygadowym brak wolnych sobót zrekompensować zwiększonym wymiarem urlopu wypoczynkowego lub innymi płatnymi dniami wolnymi od pracy" ustalono: Nastąpi opracowanie i przedstawienie do 31 grudnia 1980 roku zasad i sposobu realizacji programów wprowadzania wolnych płatnych sobót lub innego sposobu regulacji skróconego czasu pracy. Program ten będzie uwzględniał zwiększenie ilości wolnych płatnych sobót już w 1981 roku. Inne kierunki działania w tym zakresie zawarte są w załączniku zawierającym postulaty MKS. Po dokonaniu powyższych ustaleń uzgodniono co następuje: rząd zobowiązuje się do: - zapewnienia osobistego bezpieczeństwa oraz utrzymania dotychczasowych warunków pracy uczestnikom obecnego strajku jak również osobom wspomagającym strajk, - rozpatrzenia w układzie resortowym specyficznych spraw branżowych zgłoszonych przez załogi- wszystkich zrzeszonych w MKS strajkujących zakładów, - niezwłocznego opublikowania w środkach masowego przekazu o zasięgu krajowym (prasa, radio, telewizja) pełnego tekstu protokołu niniejszego porozumienia. Międzyzakładowy Komitet Strajkowy zobowiązuje się do zakończenia strajku z dniem 31 sierpnia 1980 roku o godz. 17.00. PREZYDIUM MKS Przewodniczący: Lech Wałęsa Wiceprzewodniczący Andrzej Kołodziej Bogdan Lis CZŁONKOWIE Lech Bądkowski Wojciech Gruszewski Andrzej Gwiazda Stefan Izdebski KOMISJA RZĄDOWA Przewodniczący: Mieczysław Jagielski Wiceprezes Rady Ministrów Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej CZŁONKOWIE Zbigniew Zieliński Członek Sekretariatu KC PZPR Tadeusz Fiszbach Przewodniczący Wojewódzkiej Rady Narodowej w Gdańsku 275 64. USTAWA z dnia 8 października 1980 r. o zmianie Konstytucji Pilskiej Rzeczypospolitej Ludowej (Dziennik Ustaw PRL, Nr 22 z 15 października 1980 r., poz. 81) Art. 1. W Konstytucji Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej wprowadza się następujące zmiany: •i) art. 34-36 otrzymują brzmienie; „Art. 34.1. Najwyższa Izba Kontroli powołana jest do kontroli działalności gospodarczej, finansowej i organizacyjno--administracyjnej organów administracji państwowej oraz podległych im przedsiębiorstw i innych jednostek organizacyjnych z punktu widzenia legalności, gospodarności, celowości i rzetelności. 2. Najwyższa Izba Kontroli może również przeprowadzać kontrole organizacji i związków spółdzielczych, organizacji społecznych oraz jednostek gospodarki nie uspołecznionej w zakresie określonym w ustawie. Art. 35. I. Najwyższa Izba Kontroli podlega Sejmowi. 2. Najwyższa Izba Kontroli przedstawia Sejmowi uwagi do sprawozdań Rady Ministrów z wykonania narodowego planu społeczno-gospodarczego i analizę wykonania budżetu państwa. 3. Najwyższa Izba Kontroli przedstawia corocznie Sejmowi sprawozdanie ze swej działalności. 4. Zakres kompetencji Rady Państwa wobec Najwyższej Izby Kontroli określa ustawa. Art. 36. 1. Prezesa Najwyższej Izby Kontroli powołuje i odwołuje Sejm. 2. Najwyższa Izba Kontroli działa na zasadach kolegialności. Organizację i sposób działania Najwyższej Izby Kontroli określa ustawa." 2) W art. 39 w ust. 1 wyrazy .„prezes Najwyższej Izby Kontroli" skreśla się. Art. 2. Ustawa wchodzi w życie z dniem uchwalenia. T Przewodniczący Rady Państwa: H. Jabłoński Sekretarz Rady Państwa: E. Duda 276 65. PROKLAMACJA Wojskowej Rady Ocalenia Narodowego z 13 grudnia 1981 r. (Trybuna Ludu, wydanie nadzwyczajne, 13 grudnia 3981 r.) Polki i Polacy! Obywatele Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej! Zwraca się do was Wojskowa Rada Ocalenia Narodowego. Ojczyźnie grozi śmiertelne niebezpieczeństwo. Antypaństwowe, wywrotowe działania sił wrogich socjalizmowi zepchnęły społeczeństwo na krawędź wojny domowej. Bezprawie, samowola i chaos rujnują gospodarkę, obezwładniają kraj, narażają suwerenność i byt biologiczny narodu. Jawne już przygotowania reakcyjnego zamachu, groźba terroru doprowadzić mogą do przelewu krwi. Wysiłki Sejmu Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej, rządu i organów administracji państwowej okazały się nieskuteczne. Apele o patriotyczną rozwagę i wszystkie akty dobrej woli są lekceważone. Agresywność sił antysocjalistycznych, nierzadko inspirowanych i wspieranych materialnie z zagranicy, godzi w konstytucyjne zasady ustroju, torpeduje porozumienie narodowe. Siły te pod szyldem NSZZ „Solidarność" bojkotują rozmyślnie inicjatywy mogące przyczynić się do wyprowadzenia Polski z kryzysu. Czas zejść z drogi klęski, zapobiec narodowej zgubie. Czas na stanowcze działania w imię wyższej konieczności. Natychmiastowo zapewnione być musi wykonywanie i poszanowanie decyzji legalnych władz i organów państwowych, dyscyplina, ład i porządek. Powodując się nadrzędnym interesem narodowym i powagą historycznej chwili, Rada Państwa na mocy art. 33 ust. 2 Konstytucji Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej wprowadziła z dniem 13 grudnia 1981 roku stan wojenny na obszarze całego kraju. Ograniczenia, jakie niesie ze sobą stan wojenny, są na okres przejściowy niezbędne. Zrozumie to każdy, kto chce zapobiec rozpadowi państwa oraz umożliwić kontynuację reform sprawowania władzy oraz systemu gospodarki, kto chce socjalistycznej odnowy. 277 Rodacy! W nocy z 12 na 13 grudnia 1981 r. ukonstytuowała się Wojskowa Rada Ocalenia Narodowego. Jej przewodnictwo objął generał armii Wojciech Jaruzelski. Mając za sobą siły zbrojne Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej, licząc na zaufanie i wsparcie przez wszystkie patriotyczne i postępowe siły społeczne, Wojskowa Rada Ocalenia Narodowego jest zdecydowana zapewnić spokój wewnętrzny i bezpieczeństwo kraju. Rada jest organem tymczasowym, który działać będzie do chwi-' li unormowania sytuacji. W jej skład wchodzą wyżsi oficerowie Wojska Polskiego, Nie narusza ona kompetencji i nie zdejmuje obowiązków z żadnego ogniwa władzy ludowej. Zadaniem Rady będzie zniweczenie zamachu na państwo, stabilizowanie sytuacji, zapewnienie i egzekwowanie, w ramach prawa, sprawnego działania organów administracji oraz jednostek gospodarczych. Rada deklaruje utrzymanie naszych sojuszów polityczno-obron-nych, a także wywiązywanie się z umów i zobowiązań międzynarodowych, zawartych i przyjętych przez rząd Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej. Rada popiera tworzenie warunków do rozwoju socjalistycznej demokracji. Sprzyjać będzie urzeczywistnianiu reformy gospodarczej według przyjętych dotychczas głównych założeń. Rada, mając na względzie prawa oraz dobro ludzi pracy, z całą surowością, poprzez właściwe organy, zwalczać będzie spekulację, marnotrawstwo, bogacenie się jednostek kosztem ogółu, będzie tępić przestępczość, zakłócanie porządku publicznego i złośliwe uchylanie się od pracy. Obywatelki i Obywatele! Wojskowa Rada Ocalenia Narodowego działa przez resortowych, wojewódzkich, miejskich i gminnych pełnomocników - komisarzy Komitetu Obrony Kraju powołanych na podstawie art. 15 ustawy z dnia 21 listopada 1967 r. o powszechnym obowiązku obrony Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej. Wojskowa Rada Ocalenia Narodowego zwraca się do wszystkich: • przedstawicielskich organów władzy państwowej o zrozumienie, że nadzwyczajna sytuacja uniemożliwia ich normalne działanie. Rada dołoży wszelkich starań, aby w możliwie krótkim czasie zaistniały warunki pozwalające im wznowić regularną pracę; • legalności organizacji politycznych i społecznych o usilne działania na rzecz stabilizacji życia w Polsce. Na władze tych organizacji 278 spada obowiązek wyegzekwowania od podległych komórek i członków ustaleń zawartych w statutach i oficjalnych programach działania; • organów administracji państwowej o terminowe i konsekwentne realizowanie zadań oraz przedsięwzięć wynikających z wprowadzenia stanu wojennego. Jednocześnie Rada przestrzega przed następstwami winy niedopełniania obowiązków i przypomina o zasadzie jednoosobowej odpowiedzialności. Sprawą dla wszystkich najważniejszą jest obecnie podstawowe zaopatrzenie ludności w żywność, środki ochrony zdrowia oraz łagodzenie skutków zimy. Z warunków stanu wojennego wynika konieczność zawieszenia działalności związków zawodowych. Rada wyraża przekonanie, że wkrótce będą one mogły - w interesie łudzi pracy - wznowić swoją statutową działalność. Polacy! Wojskowa Rada Ocalenia Narodowego pragnie i zamierza usunąć groźbę upadku państwa i utraty jego suwerenności, przyspieszyć wyjście z kryzysu, złagodzić trudności ciążące na warunkach życia ogółu obywateli. Polsce potrzebna jest przede wszystkim wytężona, wydajna praca. Wielki i powszechny obywatelski czyn. Niezbędny jest spokój. Nie czas na waśnie i spory. Społeczeństwo i państwo nie mogą dłużej tolerować swobody wywrotowców, wichrzycieli i awanturników. Trzeba ich izolować do chwili opamiętania. Sprawiedliwość wymierzona być musi do końca ludziom odpowiedzialnym za doprowadzenie kraju do stanu z sierpnia 1980 roku, za sprzeniewierzenie środków społecznych. Zanim aktu tego dopełnią odpowiednie organy, nie powinni oni korzystać z wolności. Różne inne czyny karalne, jakie popełnione zostały, ale dotychczas nie osądzone, można i należy w tej zwrotnej sytuacji, na mocy uchwalonego przez Radę Państwa dekretu o abolicji, bezwarunkowo przebaczyć i puścić w niepamięć. Osoby winne działania przeciw interesom socjalistycznego państwa oraz ludzi pracy będą odtąd karane z całą surowością, z wykorzystaniem wszystkich środków i uprawnień wynikających ze stanu wojennego. Dla narodu polskiego nadszedł moment historyczny i ostatnia szansa zaprowadzenia porządku we własnym domu własnymi siłami. Tej szansy zmarnować nie wolno. Wojskowa Rada Ocalenia Narodowego 279 66. ¦4* USTAWA z dnia 26 marca 1982 r. o zmianie Konstytucji Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej (Dziennik Ustaw PRL, Nr 11 z 6 kwietnia 1982 r, poz- 83) Art. 1. W Konstytucji Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej wprowadza się następujące zmiany: 1) w art. 30 w ust. 1 pkt 3 skreśla się; 2) tytuł rozdziału 4 otrzymuje brzmienie" „Trybunał Konstytucyjny, Trybunał Stanu, Najwyższa Izba Kontroli". 3) Po art. 33 dodaje się art. 33a i 33b w następującym brzmieniu: ^.„Art. 33a.l. Trybunał Konstytucyjny orzeka o zgodności z Konstytucją ustaw i innych aktów normatywnych naczelnych oraz centralnych organów państwowych. jł-2. Orzeczenia Trybunału Konstytucyjnego o niezgodności ustaw z Konstytucją podlegają rozpatrzeniu przez Sejm. 3. Orzeczenia Trybunału Konstytucyjnego o niezgodności z Konstytucją lub ustawami innych aktów normatywnych są wiążące. Trybunał Konstytucyjny stosuje środki potrzebne dla usunięcia tej niezgodności. 4. Członków Trybunału Konstytucyjnego wybiera Sejm spośród osób wyróżniających się wiedzą prawniczą. 5. Członkowie Trybunału Konstytucyjnego są niezawiśli i podlegają jedynie Konstytucji. 6. Właściwość, ustrój i postępowanie Trybunału Konstytucyjnego określa ustawa. "Art. 33b. 1. Trybunał Stanu orzeka o odpowiedzialności osób zajmujących określone w ustawie najwyższe stanowiska państwowe za naruszenie Konstytucji i ustaw. 2. Trybunał Stanu może orzekać o odpowiedzialności karnej osób pociągniętych do odpowiedzialności określonej w ust. 1 za przestępstwa popełnione w związku z zajmowanym stanowiskiem. 3. Trybunał Stanu jest wybierany przez Sejm spoza jego grona i na okres jego kadencji. 280 -—4. Przewodniczącym Trybunału Stanu jest pierwszy prezes Sądu Najwyższego. 5. Sędziowie Trybunału Stanu są niezawiśli i podlegają jedynie ustawom. 6. Właściwość, ustrój i postępowanie Trybunału Stanu określa ustawa." Art. 2. Ustawa wchodzi w życie z dniem ogłoszenia. Przewodniczący Rady Państwa: H. Jabłoński Sekretarz Rady Państwa: E, Duda 67. y USTAWA z dnia 20 lipca 1983 r. o zmianie Konstytucji Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej (Dziennik Ustaw PRL, Nr 39 z 22 lipca 1983 r., poz. 175) Art. 1. W Konstytucji Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej (Dz. U. z 1976 n, Nr 7, poz. 36, z 1980 r. Nr 22, poz. 81 i z 1982 r. Nr 11, poz. 83) wprowadza się następujące zmiany: 1) w art. 3 ust. 2 i 3 otrzymują brzmienie: „2. Sojusz i współpraca Polskiej Zjednoczonej Partii Robotniczej ze Zjednoczonym Stronnictwem Ludowym i Stronnictwem Demokratycznym w budowie socjalizmu oraz ich współdziałanie ze stojącymi na gruncie zasad ustrojowych Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej organizacjami i stowarzyszeniami społecznymi stanowią podstawę Patriotycznego Ruchu Odrodzenia Narodowego. 3. Patriotyczny Ruch Odrodzenia Narodowego jest płaszczyzną jednoczenia społeczeństwa dla dobra Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej, a także współdziałania partii politycznych, organizacji i stowarzyszeń społecznych oraz obywateli niezależnie od ich światopoglądu -w sprawach funkcjonowania i umacniania socjalistycznego państwa oraz wszechstronnego rozwoju kraju."; 281 2) w art. 4: a) dotychczasową treść tego przepisu oznacza się jako ust. 1, b) dodaje się ust. 2. w brzmieniu: J.. Polska Rzeczpospolita Ludowa urzeczywistnia ogólnonarodowe dążenia klasy robotniczej, czerpie z jej dorobku i aktywności, rozszerza udział robotników w rozwiązywaniu spraw państwa, społeczeństwa i gospodarki oraz umacnia sojusz robotniczo-chlopski.", 3) w art- 15 pkt 3 otrzymuje brzmienie: „3) otacza opieką indywidualne rodzinne gospodarstwa rolne pracujących chłopów, gwarantuje trwałość tych gospodarstw, udziela im pomocy w zwiększaniu produkcji i podwyższaniu poziomu techniczno-rolniczego, popiera rozwój samorządu rolniczego, a zwłaszcza kółek rolniczych i spółdzielni, popiera rozwój kooperacji i specjalizacji produkcji, rozszerza powiązania indywidualnych gospodarstw rolnych z socjalistyczną gospodarką narodową.", 4) w arL 33: a) ust 2 otrzymuje brzmienie: „2. Rada Państwa może wprowadzić stan wojenny na części lub całym terytorium Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej, jeżeli wymaga tego wzgląd na obronność lub zewnętrzne zagrożenie bezpieczeństwa państwa. Z tych samych powodów Rada Państwa może ogłosić częściową lub powszechną mobilizację.*, b) dodaje się ust. 3 i 4 w brzmieniu: ,3. Rada Państwa, a w wypadkach nie cierpiących zwłoki - przewodniczący Rady Państwa, może wprowadzić na czas oznaczony irtan wyjątkowy''na części lub całym terytorium Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej, jeżeli zagrożone zostało wewnętrzne bezpieczeństwo państwa lub w razie klęski żywiołowej. 4. W&runki i skutki prawne oraz tryb wprowadzenia stanu wojny, stanu wojennego i stanu wyjątkowego określają ustawy". Art. 2. Ustawa wchodzi w życie z dniem ogłoszenia. t Przewodniczący Rady Państwa: H. Jabłoński Sekretarz Rady Państwa: J. Szymanek 282 68. USTAWA KONSTYTUCYJNA z dnia 13 lutego 1984 r. o przedłużeniu kadencji Sejmu Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej (Dziennik Ustaw PRL, Nr 9 z 17 luiegu 1984 r, poz. 33) Art. 1. Przedłuża się kadencję Sejmu Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej wybranego w dniu 23 marca 1980 r. Art. 2. Termin upływu kadencji ustali Sejm w drodze ustawy nie później niż do końca 1984 r. Art. 3. Ustawa wchodzi w życie z dniem ogłoszenia. Przewodniczący Rady Państwa: H. Jabłoński Sekretarz Rady Państwa: /. Szymanek 69. USTAWA KONSTYTUCYJNA z dnia 3 grudnia 1984 r. o terminie upływu kadencji Sejmu Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej (Dziennik Ustaw PRL, Nr 55 z II grudnia 1984 r., poz. 279) W nawiązaniu do postanowień ustawy konstytucyjnej z dnia 13 lutego 1984 r. o przedłużeniu kadencji Sejmu Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej (Dz. U. Nr 9, poz. 33) stanowi się, co następuje: Art. I. Termin upływu kadencji Sejmu Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej wybranego w dniu 23 marca 1980 r. ustala się na dzień 31 sierpnia 1985 r. Art. 2. Ustawa wchodzi w życie z dniem ogłoszenia. Przewodniczący Rady Państwa: H. Jabłoński Sekretarz Rady Państwa: /. Szymanek 283 70. z dnia 6 maja 1987 r. o zmianie Konstytucji Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej (Dziennik Ustaw PRL, Nr 14 z 12 maja 1987 r., poz. 82) Art. 1. W Konstytucji Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej (Dz. U. z 1976 r, Nr 7, poz. 36, z 1980 r. Nr 22, poz. 81, z 1982 r. Nr 11, poz. 83 i z 1983 r. Nr 39, poz. 175) w art. 2 dodaje się ust. 3 w brzmieniu: „3. Sprawowanie władzy państwowej przez lud pracujący następuje Lakże poprzez wyrażanie woli w drodze treterenduml Zasady i tryb przeprowadzania referendum określa ustawa". Art. 2. Ustawa wchodzi w życie z dniem ogłoszenia. Przewodniczący Rady Państwa: W. Jaruzelski Sekretarz Rady Państwa: Z. Surowiec 71. USTAWA z dnia 16 czerwca 1988 r. o zmianie Konstytucji Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej (Dziennik Ustaw PRL, Nr 19 z 17 czerwca 1988 r., poz. 129) Art. 1. W Konstytucji Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej (Dz. U. z 1976 r., Nr 7, poz. 36, z 1980 r. Nr 22, poz. 81, z 1982 r. Nr 11, poz. 83, z 1983 r. Nr 39, poz. 175 i z 1987 r. Nr 14, poz. 82) w art. 49 po ust. 1 dodaje się ust. la w brzmieniu: „la. Rady narodowe na podstawie ustaw dysponują mieniem komunalnym stanowiącym własność samorządu terytorialnego". 284 Art. 2. Ustawa wchodzi w życie z dniem ogłoszenia. Przewodniczący Rady Państwa: W. Jaruzekki Sekretarz Rady Państwa: Z. Surowiec 72. POROZUMIENIA OKRĄGŁEGO STOŁU z 5 kwietnia 1989 r. Stanowisko w sprawie reform politycznych (Trybuna Ludu z 7 kwietnia 1989 r.) Po latach kryzysu gospodarczego i konfliktów politycznych Polska stoi przed wielkim zagrożeniem ale i wielką szansą. Realna jest groźba pogłębiania się kryzysu, jednakże istnieje szansa jego przezwyciężenia przez radykalną reformę państwa i równoczesną przebudowę systemu gospodarczego. W obronie przed kryzysem i w działaniach na rzecz reform Polacy mogą i powinni się porozumieć. Polityezny kompromis różnych sił, wśród których są zarówno takie, które kierują się ideami demokratycznie pojmowanego socjalizmu, jak i takie, które czerpią inspirację z chrześcijaństwa, z dorobku ideowego „Solidarności", ruchu ludowego i z innych źródeł i tradycji ideowych, pozwoli urzeczywistniać wspólny cel: niepodległą, suwerenną, bezpieczną równoprawnymi sojuszami, demokratyczną i silną gospodarczo Polskę. Podstawą porozumienia są zasady przyszłego systemu politycznego wypływające z niezbywalnego prawa obywateli do życia w państwie, które w pełni urzeczywistnia suwerenność narodu. Oznacza to: - pluralizm polityczny, znajdujący swój wyraz przede wszystkim w prawie do swobodnego zrzeszania się - w ramach demokratycznego ładu konstytucyjnego w organizacjach politycznych, społecznych i zawodowych; —*—_ - wolność słowa, w tym stwarzania realnych możliwości dostępu do wszystkich rodzajów środków przekazu różnorodnym siiom politycznym; 285 - demokratyczny tryb powoływania wszystkich przedstawicielskich organów wfadzy państwowej tak, by o tym, kto sprawować będzie władzę rzeczywiście decydowali wyborcy; - niezawisłość sądów i ich ustawowe uprawnienia kontrolne w stosunku do innych organów powołanych do strzeżenia praworządności i porządku publicznego; - silny pełnią praw i swobodnie wybrany samorząd terytorialny. Strony uznały, że takie zasady powinny określać dalszą ewolucję polityczną i deklarują, że będą im udzielały poparcia. Dojście do takiego stanu rzeczy będzie wymagało stanowczych działań, z których jedne są już podejmowane, inne powinny zostać podjęte w najbliższych miesiącach, inne w ciągu dwóch-trzech lat, jeszcze inne w nieco dalszej perspektywie. Nagromadziło się w naszym kraju wiele nieufności, którą usuwać mogą tylko działania podejmowane w poszerzającej się przestrzeni życia publicznego. Mamy nadzieję, że w działaniach tych wczorajsi wrogowie przekształcać się będą w uczestników demokratycznej rywalizacji i współdziałania w ramach nowych reguł życia publicznego. Reguły te nie wynikają tylko z porozumień zawieranych w skali ogólnokrajowej, lecz powinny także rodzić się od podstaw, w demokratycznym działaniu dawnych i nowych struktur społecznych i politycznych. Trzeba będzie czasu, aby często anachroniczna organizacja struktur państwowych przekształcona została w nowoczesną i sprawną. W toku obrad wystąpiły różnice zdań w sprawie „kalendarza" reform i decyzji politycznych. Strona solidarnościowo-opozycyjna uważa, że najważniejsze znaczenie ma wprowadzenie mechanizmów demokratyzacji o najbardziej powszechnym zasięgu i że dokonać tego można decyzjami natychmiastowymi dotyczącymi sądownictwa, środków masowego przekazu, czy też samorządu terytorialnego, natomiast zmiany dotyczące centralnych władz państwowych mogłyby zostać wprowadzone w terminie późniejszym. Strona koalicyjno-rządowa stoi na stanowisku, że pilny charakter noszą decyzje dotyczące najwyższych władz państwa, zaś dopiero od nowego parlamentu należy oczekiwać zmian w innych sferach życia publicznego. Obie strony są jednak głęboko przekonane, że niezbędne reformy państwa powinny dokonać się -zgodnie z narodową racją stanu - na drodze ewolucyjnej. Ewolucyjnemu sposobowi realizowania zmian zagrozić mogłyby działania zbyt radykalne lub też poczynania konserwatywnych przeciwników reform. Chodzi zarówno o bezpieczeństwo państwa w tym wyjątkowo ważnym momencie w życiu naszego narodu, jak i o bezpieczeństwo każdego polskiego domu. 286 Ważnym stadium ewolucji politycznej są zmiany przeprowadzane już teraz: realizacja zasady pluralizmu związkowego i społecznego (w tym legalna działalność NSZZ „Solidarność", NSZZ RI „Solidarność", a także legalizacja NZS), uznanie prawa opozycji politycznej do legalnego działania, nowa ustawa o stowarzyszeniach, początek reformy prawa i sądownictwa, zwiększenie zakresu swobody słowa, a także istotna demokratyzacja zasad wybierania ciał przedstawicielskich. Wybory tegoroczne wyłonią Sejm i Senat, w którym różne siły polityczne uczestniczyć będą w decydowaniu o losach państwa. Jest to początek drogi do demokracji parlamentarnej. Zadaniem parlamentu wybranego w tegorocznych wyborach jest stworzenie nowej, demokratycznej konstytucji i nowej demokratycznej ordynacji wy-~ borczej. Strony uczynią wszystko, aby skład następnego parlamentu był w pełni wyznaczony przez wolę wyborców. Polska jest wspólnym domem wszystkich obywateli. Jesteśmy zgodni, że wszystkim zamieszkującym Polskę mniejszościom narodowym przysługuje pełnia praw. Świadomi jesteśmy odpowiedzialności za utrzymywanie i rozwijanie więzi ze wszystkimi rodakami i z osobami polskiego pochodzenia żyjącymi poza granicami kraju, zarówno na Wschodzie, jak i na Zachodzie. Podstawą demokratyzowania struktur na wszystkich szczeblach państwa będzie podział władzy na ustawodawczą, wykonawczą i sądowniczą. ___ Strona solidarnościowo-opozycyjna przedstawiła podgląd, że likwidacja systemu nomenklatury, jako uniwersalnej zasady rządzenia jest warunkiem powodzenia reform gospodarczych i politycznych, niezbędnym czynnikiem aktywizacji społecznej. Strona koalicyjno-rządo-wa stwierdziła, że już w chwili obecnej dokonuje się głęboka zmiana polityki kadrowej, a kryterium polityczne zostaje podporządkowane kryterium kompetencji zawodowej. Obie strony uznają, że w życiu społecznym, kulturalnym i gospodarczym zasadą awansowania ludzi powinny być wyłącznie kwalifikacje moralne i zawodowe. Wszędzie, gdzie to tylko możliwe, obsadzanie stanowisk należy oprzeć o otwarte konkursy. Różnimy się w niejednej kwestii. Mówimy o tym otwarcie w umowie zawieranej przy Okrągłym Stole. Mamy jednak wspólną wolę takiego działania, która zapewni Polsce demokratyczną i sprawną organizację życia państwowego, zapobiegnie próbom zahamowania i odwracania demokratycznych przemian. 287 ZASADY WYBORÓW DO SEJMU I SENATU Wybory do Sejmu i Senatu w 1989 roku zostaną przeprowadzone według następujących zasad: Znosi się wszelkie pozawyborcze procedury eliminacji kandydatów. Liczba kandydatów do każdego mandatu poselskiego oraz kandydatów na senatorów jest nieograniczona i zależy tylko od ilości prawidłowo dokonanych zgłoszeń. Prawo zgłaszania kandydatów na posłów przysługuje nie tylko PZPR, ZSL, SD, PAX, PZKS, UChS, ale także występującym niezależnie od tych organizacji obywatelom w liczbie co najmniej 3000. Do zarejestrowania kandydata na senatora - bez względu na to, czy zgłasza go partia, stronnictwo czy grupa obywateli - niezbędny jest wniosek podpisany przez 3000 wyborców z danego województwa. W wyborach do Senatu z każdego województwa wybiera się po 2 senatorów, a w woj. stołecznym i katowickim - po 3. Na życzenie kandydata można podać symbole werbalne lub nazwy określające jego polityczną orientację. W wyborach do Sejmu kandydaci na każdy z mandatów w pierwszej turze wpisani są na osobnej karcie do głosowania w porządku alfabetycznym. Wyborca otrzymuje tyle kart do głosowania, ile jest mandatów w jego okręgu i na każdej z tych kart pozostawia tylko po jednym kandydacie, na którego oddaje swój głos (pozostałych skreśla). W wyborach do Senatu wszyscy kandydaci w danym okręgu wpisani są na jedną kartę do głosowania: wyborca pozostawia tych kandydatów, na których oddaje swój głos (pozostałych skreśla). Swoboda wyborów do Sejmu X kadencji będzie ograniczona przez uzgodniony przy Okrągłym Stole podział mandatów. Umowa o podziale mandatów poselskich dotyczy tylko wyborów do Sejmu X kadencji. Zgodnie z tym podziałem 60% mandatów poselskich przypadnie na koalicję PZPR, ZSL i SD, a dalsze 5% na PAX, PZKS i UChS. Kandydaci bezpartyjni, zgłoszeni przez niezależne grupy obywateli rywalizować będą między sobą o 35% ogólnej liczby mandatów poselskich. Część mandatów koalicji zostanie obsadzona z listy krajowej, obejmującej do 10% ogółu miejsc w przyszłym Sejmie. Podziału mandatów między poszczególne okręgi, a w ich ramach - na mandaty partii, stronnictw, stowarzyszeń i bezpartyjnych, dokona Rada Państwa. Na mocy ustaleń Okrągłego Stołu w każdym okręgu wyborczym powinien być przynajmniej jeden mandat dla bezpartyjnych, a postanowienia dotyczące podziału mandatów będą opublikowane jednocześnie z ordynacją. Członkowie PZPR, ZSL, SD, PAX, 288 PZKS, UChS, którzy zastaną zgłoszeni na podstawie wniosku podpisanego przez 3000 obywateli, będą rejestrowani jako kandydaci do mandatów poselskich, przewidzianych dla ich macierzystej organizacji politycznej. Swoboda wyborów do Senatu nie jest ograniczona żadnym uzgodnieniem dotyczącym podziału mandatów. Liczba miejsc w Senacie jaką uzyskują poszczególne ugrupowania zależeć będzie wyłącznie od decyzji wyborców w poszczególnych okręgach. Wszyscy kandydaci na posłów i senatorów prowadzą swoją kampanię wyborczą korzystając z przysługujących im równych praw: wolności słowa, publikacji, zgromadzeń i dostępu do państwowych środków masowego przekazu. Strony zawierające niniejsze porozumienie zobowiązują się utrzymać swoje programy wyborcze i treści głoszone w wyborczej kampanii w granicach umowy zawartej przy Okrągłym Stole. Podejmą niezbędne wysiłki, aby kampania wyborcza przyczyniła się do kształtowania tolerancyjnej, demokratycznej kultury politycznej w naszym kraju. Ewentualne spory i konflikty, jakie mogłyby powstać, strony będą starały się rozwiązywać w drodze porozumienia na forum powołanej przez Okrągły Stół Komisji Porozumiewawczej. W pierwszym terminie wyborów postami lub senatorami zostają ci kandydaci, którzy uzyskają w swoim okręgu wyborczym ponad 50% oddanych głosów ważnych. Jeśli pierwsze głosowanie nie przyniesie rozstrzygnięcia, przeprowadza się wybory w drugim terminie, ograniczając listę kandydatów do dwóch na każdy nieobsadzony mandat poselski i senatorski. Do drugiej tury wyborów stają ci, którzy w pierwszym terminie uzyskali najwięcej głosów - po dwóch kandydatów na mandat. W drugim terminie wybór następuje większością głosów; nazwiska kandydatów umieszcza się na jednej karcie do głosowania; w przypadku wyborów do Sejmu - podzielonej na mandaty. W skład wszystkich komisji wyborczych wejdą przedstawiciele koalicji rządzącej oraz osoby zgłoszone przez stronę solidarnościowo--opozycyjną. Każdemu kandydatowi na posła lub senatora przysługuje prawo delegowania swojego męża zaufania do okręgowych i obwodowych komisji wyborczych. Mężowie zaufania - na podstawie uprawnienia okręgowej komisji wyborczej - mają prawo asystować w lokalu wyborczym przy plombowaniu urny wyborczej, głosowaniu, otwieraniu urny i obliczaniu głosów. Uwagi swoje mężowie zaufania zgłaszają do protokółu komisji wyborczej. 289 Inne szczegółowe ustalenia zawarte są w ordynacji wyborczej do Sejmu i Senatu, której zasady zostały uzgodnione między uczestnikami Okrągłego Stołu. SEJM, SENAT, PREZYDENT, SĄDY Reforma instytucji państwowych obejmuje Sejm, Senat, urząd Prezydenta i sądy. Sejm pozostaje najwyższym organem władzy ustawodawczej. Będzie obradował w sposób ciągły, a obecność posłów opozycyjnych zmieni sposób jego działania. Istetem umocnieniem wiadzy ustawodawczej będzie nowa instytucja SenatujJSenat będzie miai inicjatywę ustawodawczą oraz będzie rozwróaMistawy uchwalone przez Sejm i jeśli wyrazi sprzeciw wobec danej ustawy, jej ponowne uchwalenie przez Sejm będzie wymagało większości 2/3 głosów. Ponadto kandydatury powoływanych przez Sejm Rzecznika Praw Obywatelskich oraz Prezesa Najwyższej Izby Kontroli będą wymagały zgody Senatu. Senat będzie wraz z Sejmem uczestniczył w nowelizowaniu i uchwalaniu Konstytucji. Senat połączony z Sejmem w Zgromadzenie Narodowe dokona wyboru Prezydenta pierwszej kadencji bezwzględną większością głosów. Kandydata na Prezydenta zgłosić może 1/4 posłów i senatorów. Senat wybrany suwerenną wolą narodu będzie sprawował istotną kontrolę w szczególności w zakresie praw człowieka i praworządności oraz życia społeczno-gospodarczego. Ustanowienie urzędu Prezydenta uzasadnione zostało potrzebą utrzymania stabilności państwa oraz podejmowania decyzji w przypadku zablokowania prac w Sejmie i Senacie lub przewlekłego kryzysu rządowego. Kadencja Prezydenta będzie trwała 6 lat. Uprawnienia Prezydenta będą szerokie w zakresie reprezentowania państwa oraz władzy wykonawczej. Prezydent może odmówić podpisania ustawy i z umotywowanym wnioskiem przekazać Sejmowi do ponownego rozpatrzenia. Sejm może uchylić veto prezydenta większością 2/3 gfosów. Akty Prezydenta o istotnym znaczeniu (akty władcze) z wyjątkiem aktów realizujących uprawnienia w dziedzinie polityki zagranicznej i obronnej kraju będą wymagały kontrasygnaty (potwierdzenia) Prezesa Rady Ministrów. Prezydent będzie mógł wprowadzić na trzy miesiące stan wyjątkowy w przypadku zagrożenia bezpieczeństwa państwa lub klęski żywiołowej. Przedłużanie na trzy następne miesiące mogą uchwalić tylko jeden raz - zgodną decyzją - Sejm i Senat. W okresie stanu wyjątkowego 290 nie można rozwiązać Sejmu i Senatu, ani zmienić Konstytucji i Ordynacji Wyborczej. Prezydent może rozwiązać Sejm, jeżeli Sejm w ciągu trzech miesięcy nie może powołać rządu, uchwalić wieloletniego planu spo-łeczno-gospodarczego oraz jeżeli ustawa sejmowa godzi w konstytucyjne prerogatywy Prezydenta. Po rozwiązaniu parlamentu Prezydent ogłasza nowe wybory. Niezawisłości sędziowskiej strzec będzie Krajowa Rada Sądownictwa, składająca się w większości z sędziów delegowanych przez zgromadzenie ogólne Sądu Najwyższego, Naczelnego Sądu Administracyjnego i sądów powszechnych. Będzie ona przedstawiała Prezydentowi do powołania na stanowisko sędziego lub awansowania do wyższego sądu jednego z dwóch kandydatów zgłoszonych przez zgromadzenie ogólne sądów z okręgu, w którym powstała potrzeba powołania sędziów. Niezawisłość sędziowska będzie opierać się na zapisanej w Konstytucji zasadzie nieusuwalności sędziów (poza przypadkami określonymi w ustawie) i nieprzenoszenia sędziów, wbrew ich woli, na inne miejsce urzędowania. Dokonywane reformy władz państwowych stanowią ważny krok na drodze tworzenia nowego ładu demokratycznego, którego integralnym elementem będzie życie stowarzyszeniowe, swoboda obiegu informacji, samorząd terytorialny, zreformowana nauka i oświata - szczegółowe uzgodnienia zawarte są w dokumentach podzespołów. Przed obywatelami stoją nowe możliwości wywierania wpływu na skład ciał ustawodawczych, które powinny decydować o losach państwa i społeczeństwa. Uzgodnione przy Okrągłym Stole zmiany konstytucyjne stwarzają warunki dla dalszych przeobrażeń, które powinny być dziełem wszystkich uczestników życia publicznego. Strona Strona Solidamościowo- Opozycyjna Koalicyjno-Rządowa (-) Bronisław Geremek (-) Janusz Reykowski 291 73. USTAWA z dnia 7 kwietnia 1989 r. o zmianie Konstytucji Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej (Dziennik Ustaw PRL, Nr 19 z 8 kwietnia 1989 r., poz. 101) Art. 1. W Konstytucji Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej (Dz. U. z 1976 r., Nr 7, poz. 36, z 1980 r. Nr 22, poz. 81, z 1982 r. Nr 11, poz. 83, z 1983 r. Nr 39, poz. 175, z 1987 r. Nr 14, poz. 82 i z 1988 r. Nr 19, poz, 129) wprowadza się następujące zmiany: 1) w art. 2 ust. 1 i 2 otrzymują brzmienie: „1. Lud pracujący sprawuje władzę państwową przez swych przedstawicieli, wybieranych do Sejmu, Senatu i do rad narodowych. 2. Przedstawiciele ludu są odpowiedzialni przed swymi wyborcami i mogą być przez nich odwoływani.", 2) tytuł rozdziału 3 otrzymuje brzmienie: „Sejm i Senat Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej."; r 3) w art. 20 dodaje się ust. 4 w brzmieniu: dawcza przysługuje posłom, Se-i Radzie Ministrów.";, 4) w art. 21: 4- a) ust. 1 otrzymuje brzmienie" „1 JSejm składa się z 460 posłów i jest wybierany na okres lat czterech.", b) ust. 3 otrzymuje brzmienie: „3. Poseł nie może być pociągnięty do odpowiedzialności karno-sądowej ani aresztowany bez zgody Sejmu. Sejm wyraża zgodę większością co najmniej dwu trzecich głosów w obecności co najmniej połowy ogól-. ffej liczby posłów.";__ 5) art. 22 otrzymuje brzmienie: „Art. 22. 1. Sejm obraduje na posiedzeniach. 2. Pierwsze posiedzenie nowo wybranego Sejmu zwołuje Prezydent w ciągu miesiąca od dnia zakończenia wyborów."; 6) w art. 23 dodaje się ust. 5 w brzmieniu: „5. Sejm może powołać komisję dla zbadania określonej sprawy. Uprawnienia i tryb działania komisji ustala Sejm."; 292 7) art. 25-31 otrzymują brzmienie: '\- ¦ -'-"• 4- „Art. 25. Prezes Rady Ministrów lub poszczególni ministrowie . obowiązani są do udzielenia odpowiedzi na interpelację posła w terminie i trybie ustalonym przez Sejm. Art. 26. 1. Sejm może podjąć uchwałę o stanie wojny jedynie w razie dokonania zbrojnego napadu na Polską Rzeczpospolitą Ludową albo gdy z umów międzynarodowych wynika konieczność wspólnej obrony przeciw :' agresji, a gdy Sejm nie obraduje, o stanie wojny po- stanawia Prezydent. 2. Sejm mianuje na okres wojny Naczelnego Dowódcę Sił Zbrojnych Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej, a gdy Sejm nie obraduje - Naczelnego Dowódcę mianuje Prezydent. 3. Warunki i skutki prawne oraz tryb wprowadzenia stanu wojny określa ustawa. Art.27. 1. Uchwaloną przez Sejm ustawę, z wyjątkiem ustawy budżetowej, przekazuje się Senatowi do rozpatrzenia. Senat może w ciągu miesiąca od dnia przekazania ustawy zgłosić Sejmowi propozycje dokonania w niej określonych zmian lub jej odrzucenia. Nieprzyjęcie przez Sejm propozycji Senatu uchwalane jest większo-" ścią dwu trzecich głosów w obecności co najmniej połowy ogólnej liczby posłów."..... ' ~- ¦ • 2. Senat rozpatruje projekty narodowego panu spo-łeczno-gospodarczego oraz ustawy budżetowej i planów finansowych państwa. Swoje stanowisko Senat przedstawia Sejmowi. Uchwalony przez Sejm narodowy plan społeczno-gospodarczy oraz ustawę budżetową i plany finansowe państwa przekazuje się Senatowi, który w ciągu 7 dni może zgłosić Sejmowi propozycje dokonania określonych zmian. Nieprzyjęcie przez Sejm propozycji Senatu uchwalane jest większością dwu trzecich głosów w obecności co najmniej połowy ogólnej liczby posłów. 3. Ustawę podpisuje Prezydent i zarządza jej niezwłoczne ogłoszenie, jeżeli: 1) Senat zawiadomi Prezydenta o braku zastrzeżeń do ustawy, 293 -r 2) Senat nie zgłosi w przewidzianym terminie propozycji dokonania w ustawie określonych zmian lub jej odrzucenia, 3) Sejm uchwali proponowane przez Senat zmiany lub odrzuci propozycje Senatu. -f" 4. Przed podpisaniem ustawy Prezydent może wystąpić w ciągu miesiąca do Trybunału Konstytucyjnego 7. wnioskiem o stwierdzenie zgodności ustawy z Kon-stytucją. \ 5. Prezydent może odmówić podpisania ustawy i z umotywowanym wnioskiem w ciągu miesiąca przekazać Sejmowi do ponownego rozpatrzenia. Po ponownym uchwaleniu ustawy przez Sejm większością co najmniej dwu trzecich głosów w obecności co najmniej połowy ogólnej liczby posłów Prezydent podpisuje ją i zarządza niezwłoczne jej ogłoszenie w Dzienniku Ustaw. Art. 28. 1. Senat składa się ze 100 senatorów i jest wybierany na okres kadencji Sejmu. 2. Ważność wyboru senatora stwierdza Senat. 3. Senator nie może być pociągnięty do odpowiedzialności karno-sądowej ani aresztowany bez zgody Senatu. Senat wyraża zgodę większością co najmniej dwu trzecich głosów w obecności co najmniej połowy ogólnej liczby senatorów. Art. 29. 1. Senat wybiera ze swego grona marszałka i wicemarszałków. 2. Marszałek lub w jego zastępstwie wicemarszałek kieruje obradami i czuwa nad tokiem prac Senatu. 3. Obrady Senatu są jawne. Senat może uchwalić tajność obrad, jeżeli wymaga tego dobro państwa. 4. Pierwsze posiedzenie nowo wybranego Senatu zwołuje Prezydent w ciągu miesiąca od dnia zakończenia wyborów. 5. Porządek prac Senatu, rodzaj i liczbę komisji określa regulamin uchwalony przez Senat. Art. 30. 1. Sejm może się rozwiązać na mocy uchwały powziętej większością dwu trzecich głosów w obecności co najmniej polowy ogólnej liczby posłów. 2. Jeżeli Sejm przez trzy miesiące nie powołuje rządu, nie uchwala przez trzy miesiące narodowego planu 294 społeczno-gospodarczego lub ustawy budżetowej bądź uchwali ustawę lub podejmie uchwałę uniemożliwiającą Prezydentowi wykonywanie jego konstytucyjnych uprawnień określonych w art. 32 ust. 2, Prezydent może, po zasięgnięciu opinii Marszałka Sejmu i Marszałka Senatu, rozwiązać Sejm. 3. Rozwiązanie Sejmu jest równoznaczne z zakończeniem kadencji Sejmu i Senatu. Art. 31. 1. Wybory do Sejmu i Senatu zarządza Prezydent nie później niż na miesiąc przed upływem kadencji Sejmu, wyznaczając datę wyborów przypadającą w ciągu dwóch miesięcy po upływie kadencji Sejmu. 2. W razie rozwiązania Sejmu, Prezydent zarządza wybory do Sejmu i Senatu, wyznaczając datę wyborów w ciągu trzech miesięcy od dnia rozwiązania Sejmu. 3. Wybory odbywają się w dniu wolnym od pracy"; 8) po art. 31 dotychczasowe art. 32 i 33 skreśla się i doda[e_się rozdział 3a w brzmieniu: „Rozdział 3a Prezydent Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej. Art. 32. i. Prezydent Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej jest najwyższym przedstawicielem Państwa Polskiego w stosunkach wewnętrznych i międzynarodowych. 2. Prezydent czuwa nad przestrzeganiem Konstytucji Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej, stoi na straży suwerenności i bezpieczeństwa państwa, nienaruszalności i niepodzielności jego terytorium oraz przestrzegania międzypaństwowych sojuszy politycznych i wojskowych. j~Art. 32a. 1. Prezydenta wybierają Sejm i Senat, połączone w Zgromadzenie Narodowe. 7- 2. Prezydent wybierany jest na lat sześć i może być ponownie wybrany tylko jeden raz. 3. Prezydentem może być wybrany każdy obywatel Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej, który korzysta z pełni praw wyborczych do Sejmu. 4. Kadencja Prezydenta liczy się od dnia objęcia przez niego urzędu. 295 Art. 32b. 1, Marszałek Sejmu zwołuje Zgromadzenie Narodowe: 1) w celu dokonania wyboru Prezydenta: a) w ciągu miesiąca przed zakończeniem kadencji urzędującego Prezydenta, b) w ciągu miesiąca od dnia opróżnienia urzędu Prezydenta, 2) dia uznania trwałej niezdolności Prezydenta do sprawowania urzędu ze względu na stan zdrowia, 3) dla rozpatrzenia sprawy postawienia Prezydenta w stan oskarżenia przed Trybunałem Stanu. ! 2. Uchwały Zgromadzenia Narodowego w sprawie wyboru Prezydenta zapadają bezwzględną większością głosów w obecności co najmniej połowy ogólnej liczby członków Zgromadzenia. 3. Obradom Zgromadzenia Narodowego przewodniczy Marszałek Sejmu. TA. Prawo zgłaszania kandydatów na Prezydenta przysługuje członkom Zgromadzenia Narodowego w liczbie co najmniej jednej czwartej ogólnej liczby członków Zgromadzenia, ¦p5. Jeżeli w pierwszym głosowaniu żaden z kandydatów na Prezydenta nie uzyskał wymaganej większości głosów, w każdym kolejnym głosowaniu wyklucza się kandydata, który w poprzednim głosowaniu uzyskał najmniejszą liczbę głosów. Art. 32c. 1. Nowo wybrany Prezydent obejmuje urząd po złożeniu wobec Zgromadzenia Narodowego ślubowania następującej treści: „Obejmując z woli Zgromadzenia Narodowego urząd Prezydenta Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej, ślubuję uroczyście Narodowi Polskiemu, że postanowieniom Konstytucji wierności dochowam, będę strzegł niezłomnie godności Narodu, suwerenności i bezpieczeństwa państwa. Ślubuję, że dobro Ojczyzny oraz pomyślność obywateli będą dla mnie zawsze najwyższym nakazem". 2. Objęcie urzędu przez Prezydenta wybranego przed upływem kadencji dotychczasowego Prezydenta następuje następnego dnia po upływie kadencji urzędującego Prezydenta. 296 Art. 32d. 1. Prezydent wykonuje swoje uprawnienia i obowiązki na podstawie i w ramach Konstytucji i ustaw. — 2. Prezydent za naruszenie Konstytucji i ustaw oraz za przestępstwo może być postawiony w stan oskarżenia przed Trybunałem Stanu. — 3. Postawienie Prezydenta w stan oskarżenia może nastąpić uchwałą Zgromadzenia Narodowego podjętą większością co najmniej dwu trzecich głosów ogólnej liczby członków Zgromadzenia. Z chwilą postawienia w stan oskarżenia Prezydent tymczasowo nie może ""^sprawować urzędu. Art. 32e. 1. Opróżnienie urzędu Prezydenta przed upływem kadencji następuje wskutek: 1) śmierci, 2) zrzeczenia się urzędu, 3) uznania przez Zgromadzenie Narodowe trwałej niezdolności do sprawowania urzędu ze względu na stan zdrowia, większością co najmniej trzech piątych głosów w obecności co najmniej połowy ogólnej liczby członków Zgromadzenia, 4) złożenia z urzędu orzeczeniem Trybunału Stanu. 2. W razie gdy urząd Prezydenta jest opróżniony, do czasu objęcia urzędu przez nowego Prezydenta, a także gdy Prezydent tymczasowo nie może sprawować urzędu, zastępuje go Marszałek Sejmu; Marszałek Sejmu zastępuje Prezydenta również po upływie kadencji Sejmu. Art. 32f. 1. Prezydent Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej: 1) zarządza wybory do Sejmu, Senatu i rad narodowych, 2) mianuje i odwołuje pełnomocnych przedstawicieli Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej w innych państwach, 3> przyjmuje listy uwierzytelniające i odwołujące akredytowanych przy nim przedstawicieli dyplomatycznych innych państw, 4) jest zwierzchnikiem Sił Zbrojnych Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej, 5) przewodniczy Komitetowi Obrony Kraju, który jest organem właściwym w sprawach obronności i bezpieczeństwa państwa. 297 6) występuje z wnioskiem do Sejmu o powołanie lub odwołanie Prezesa Rady Ministrów, 7) występuje z wnioskiem do Sejmu o powołanie lub odwołanie Prezesa Narodowego Banku Polskiego, 8) może zwoływać w sprawach szczególnej wagi posiedzenia Rady Ministrów i im przewodniczyć, 9) nadaje ordery, odznaczenia i tytuły honorowe, 10) stosuje prawo łaski, 11) wykonuje inne uprawnienia przewidziane w Konstytucji lub przekazane przez ustawy. 2. Na podstawie ustaw i w celu ich wykonania Prezydent wydaje rozporządzenia i zarządzenia. Ustawa określi akty prawne Prezydenta o istotnym znaczeniu, wymagające kontrasygnaty Prezesa Rady Ministrów. Art. 32g. 1. Prezydent ratyfikuje i wypowiada umowy międzynarodowe. 2. Ratyfikacja umów międzynarodowych pociągających za sobą znaczne obciążenie finansowe państwa lub konieczność zmian w ustawodawstwie wymaga uprzedniej zgody Sejmu. Art. 32h. Prezydent sprawuje zwierzchni nadzór nad radami narodowymi. Szczegółowe uprawnienia Prezydenta w tej dziedzinie określa ustawa. Art. 321. 1. Prezydent może wprowadzić stan wojenny na części lub całym terytorium Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej, jeżeli wymaga tego wzgląd na obronność lub zewnętrzne zagrożenie bezpieczeństwa państwa. Z tych samych powodów Prezydent może ogłosić częściową lub powszechną mobilizację. 2. Prezydent może wprowadzić na czas oznaczony, nie dłuższy niż trzy miesiące, stan wyjątkowy na części lub całym terytorium Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej, jeżeli zagrożone zostało wewnętrzne bezpieczeństwo państwa lub w razie klęski żywiołowej. Przedłużenie stanu wyjątkowego może nastąpić tylko raz na okres nie dłuższy niż trzy miesiące, za zgodą Sejmu i Senatu. 3. Warunki i skutki prawne oraz tryb wprowadzenia stanu wojennego i stanu wyjątkowego określają ustawy. 4. W okresie trwania stanu wyjątkowego Sejm nie może się rozwiązać, a w przypadku upływu kadencji ulega 298 ona przedłużeniu na okres trzech miesięcy po zakończeniu stanu wyjątkowego. 5. W okresie trwania stanu wyjątkowego nie może być zmieniana Konstytucja ani ordynacje wyborcze. Art. 33. 1. Prezydent może powoływać i odwoływać ministrów stanu upoważnionych do wykonywania w jego imieniu powierzonych im czynności. Zakres upoważnienia określa Prezydent. 2. Organem wykonawczym Prezydenta jest Kancelaria Prezydenta. Prezydent nadaje statut Kancelarii oraz powołuje i odwołuje jej szefa."; 9) tytuł rozdziału 4 otrzymuje brzmienie: „Trybunał Konstytucyjny, Trybunat Stanu, Najwyższa Izba Kontroli, Rzecznik Praw Obywatelskich."; 10) w art. 33a w ust. 1. kropkę zastępuje się przecinkiem i dodaje wyrazy „a także ustala powszechnie obowiązującą wykładnię ustaw."; 11) w art. 35 ust. 4. skreśla się; 12) w art. 36 w ust. 1 kropkę zastępuje się przecinkiem i dodaje wyrazy „za zgodą Senatu."; -ł-13) po art. 36 dodaje się art. 36a w brzmieniu: „Art. 36a. 1. Rzecznik Praw Obywatelskich stoi na straży praw i wolności obywateli określonych w Konstytucji i innych przepisach prawa. 2. Rzecznika Praw Obywatelskich powołuje Sejm za zgodą Senatu na okres czterech lat. 3. Sposób działania Rzecznika Praw Obywatelskich określa ustawa."; 14) art. 37 otrzymuje brzmienie: „Art. 37. 1. Sejm powołuje i odwołuje rząd Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej - Radę Ministrów lub poszczególnych jej członków na wniosek Prezesa Rady Ministrów przedstawiony po porozumieniu z Prezydentem. Sejm może odwołać Radę Ministrów lub poszczególnych jej członków również z własnej inicjatywy. 2. W okresach między kadencjami Sejmu Prezydent na wniosek Prezesa Rady Ministrów powołuje i odwołuje członków Rady Ministrów. Prezydent przedstawia akt o powołaniu lub odwołaniu Sejmowi na najbliższym posiedzeniu do zatwierdzenia."; 299 15) w art 38 ust. 2 otrzymuje brzmienie: „2. Rada Ministrów odpowiada i zdaje sprawę ze swojej działalności przed Sejmem, a między kadencjami Sejmu - przed Prezydentem."; 16) w art. 41 w pkt 2 dwukrotnie użyte wyrazy „przedstawia Sejmowi" zastępuje się wyrazami „równocześnie przedstawia Sejmowi i Senatowi."; 17) art. 60 otrzymuje brzmienie: ¦4ć->,Art. 60.1.Sędziowie są powoływani przez Prezydenta, na wniosek Krajowej Rady Sądownictwa. t*<-2. Sędziowie są nieusuwalni, z wyjątkiem przypadków określonych w ustawie. 3. Uprawnienia, skład i sposób działania Krajowej Rady Sądownictwa określa ustawa."; 18) w art. 61: a) ust. 3 skreśla się, b) ust. 4 otrzymuje brzmienie: „4. Pierwszy Prezes Sądu Najwyższego jest powoływany spośród sędziów Sądu Najwyższego oraz odwoływany przez Sejm na wniosek Prezydenta, a prezesi Sądu Najwyższego - przez Prezydenta."; 19) w art. 65: a) ust. 1 otrzymuje brzmienie: „ 1. Prokuratora Generalnego Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej powołuje i odwołuje Prezydent."; b) ust. 3 otrzymuje brzmienie: „3. Prokurator Generalny zdaje sprawę Prezydentowi z działalności prokuratury."; 20) w art. 94: a) dotychczasowa treść otrzymuje oznaczenie ust.l, b) dodaje się ust. 2 w brzmieniu: 4-„2. Wybory do Senatu są powszechne, bezpośrednie i odbywają się w głosowaniu tajnym."; 21) w art. 96 po wyrazach „do Sejmu" dodaje się wyrazy „i Senatu"; 22) art. 100 otrzymuje brzmienie: ¦^.Art. 100. Kandydatów na posłów, senatorów i członków rad narodowych zgłaszają organizacje polityczne i społeczne oraz wyborcy"; 23) w art. 101 po wyrazie „Poseł" dodaje się przecinek i wyraz „sena- ii tor ; 300 24) w art. 102 po wyrazie „posłów" dodaje się przecinek i wyraz „senatorów". Art. 2. 1. Pierwsze posiedzenie nowo wybranego Sejmu oraz Senatu zwoła Rada Państwa w ciągu miesiąca od dnia zakończenia wyborów. Do czasu uchwalenia przez Senat regulaminu stosuje się odpowiednio regulamin Sejmu. 2. Marszałek Sejmu zwoła Zgromadzenie Narodowe w ciągu dwóch miesięcy od dnia zakończenia wyborów. Art. 3. 1. Rada Państwa działa do dnia objęcia urzędu przez Prezydenta i wykonuje swoje kompetencje określone w dotychczasowych przepisach Konstytucji i w ustawach. 2. Kompetencje Rady Państwa określone w przepisach prawa przechodzą na Prezydenta z dniem objęcia przez niego urzędu, chyba że kompetencje te zostaną przekazane innym organom. Art. 4. 1. Termin zakończenia kadencji Sądu Najwyższego, trwającej w dniu wejścia w życie niniejszej ustawy, określi ustawa. 2. Do czasu rozpoczęcia działalności Krajowej Rady Sądownictwa sędziowie są powoływani w trybie dotychczasowym. Art. 5. Kadencja Sejmu wybranego w dniu 13 października 1985 r. upływa z dniem 3 czerwca 1989 r. Art. 6.Ustawa wchodzi w życie z dniem ogłoszenia. Przewodniczący Rady Państwa: W. Jaruzelski Sekretarz Rady Państwa: Z. Surowiec 301 74. KONSTYTUCJA Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej z dnia 22 lipca 1952 r. (Tekst ujednolicony według stanu prawnego na dzień 8 kwietnia 19&9 Zmiany w 1989 r.: 17) 29.12.1989 r., DZ. U. PRL, Nr 75, poz. 444) POLSKA RZECZYPOSPOLITA LUDOWA jest republiką ludu pracującego. Polska Rzeczpospolita Ludowa nawiązuje do najszczytni postępowych tradycji Narodu Polskiego i urzeczywistnia idee wyzwoleńcze polskich mas pracujących. Polski lud pracujący pod przewodem bohaterskiej klasy robotniczej, opierając się na sojuszu robotniczo-chłop-skim, walczył dziesiątki lat o wyzwolenie z niewoli narodowej, narzuconej przez pruskich, austriackich i rosyjskich zaborców-kolonizatorów, tak samo jak walczy! o zniesienie wyzysku polskich kapitalistów i obszarników. W okresie okupacji Naród Polski toczył nieustępliwą, bohaterską walkę z krwawym najazdem hitlerowskim. Historyczne zwycięstwo Związku Socjalistycznych Republik Radzieckich nad faszyzmem wyzwoliło ziemie polskie, umożliwiło polskiemu ludowi pracującemu zdobycie władzy i stworzyło warunki narodowego odrodzenia Polski w nowych, sprawiedliwych graniach. Na wieczne czasy powróciły do Polski Ziemie Odzyskane. Wcielając w życie wiekopomne wskazania Manifestu Polskiego Komitetu Wyzwolenia Narodowego z dnia 22 lipca 1944 r. i rozwijając jego zasady programowe, władza ludowa - dzięki ofiarnym i twórczym wysiłkom polskiego ludu pracującego, w walce z zaciekłym oporem rozbitków starego ustroju kapitalistyczno-obszarniczego - dokonała wielkich przeobrażeń społecznych. W wyniku rewolucyjnych walk i przemian obalona została władza kapitalistów i obszarników, utrwaliło się państwo demokracji ludowej, kształtuje się i umacnia nowy ustrój społeczny, odpowiadający interesom i dążeniom najszerszych mas ludowych. 1 8 kwietnia 1989 r. weszła w życic ustawa z 7 kwietnia 1989 r. o zmianie Konstytucji PRL. Tekst ujednolicony obejmuje wszystkie zmiany konstytucji dokonane do dnia 7 kwietnia 1989 r. włącznie. 302 Zasady prawne tego ustroju ustanawia Konstytucja Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej. Podstawę obecnej władzy ludowej w Polsce stanowi sojusz klasy robotniczej z chłopstwem pracującym. W sojuszu tym rola kierownicza należy do klasy robotniczej jako przodującej klasy społeczeństwa, opierającej się na rewolucyjnym dorobku polskiego i międzynarodowego mchu robotniczego, na historycznych doświadczeniach zwycięskiego budownictwa socjalistycznego w Związku Socjalistycznych Republik Radzieckich, pierwszym państwie robotników i chłopów. Wypełniając wolę Narodu Polskiego i zgodnie ze swym powołaniem - Sejm Ustawodawczy Rzeczypospolitej Polskiej uchwala uroczyście niniejszą Konstytucję jako ustawę zasadniczą, którą Naród Polski i wszystkie organy władzy polskiego ludu pracującego kierować się winny w celu: umacniania państwa ludowego jako podstawowej siły, zapewniającej najpełniejszy rozkwit Narodu Polskiego, jego niepodległość i suwerenność, przyspieszania rozwoju politycznego, gospodarczego i kulturalnego Ojczyzny oraz wzrostu jej sił, pogłębiania uczuć patriotycznych, jedności i zwartości Narodu Polskiego w walce o dalsze polepszenie stosunków społecznych, o całkowite zniesienie wyzysku człowieka przez człowieka, o urzeczywistnienie wielkich idei socjalizmu, zacieśniania przyjaźni i współpracy między narodami, opartych na sojuszu i braterstwie, które łączą dziś Naród Poiski z miłującymi pokój narodami świata w dążeniu do wspólnego celu: uniemożliwienia agresji i utrwalenia pokoju światowego. Rozdział i USTRÓJ POLITYCZNY Artykuł 1 1. Polska Rzeczpospolita Ludowa jest państwem socjalistycznym. 2. W Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej władza należy do ludu pracującego miast i wsi. s 303 Artykuł 2 1. Lud pracujący sprawuje władzę państwową przez swych przedstawicieli, wybieranych do Sejmu, Senatu i do rad narodowych. 2. Przedstawiciele ludu są odpowiedzialni przed swymi wyborcami i mogą być przez nich odwoływani. 3. Sprawowanie władzy państwowej przez lud pracujący następuje także poprzez wyrażanie woli w drodze referendum. Zasady i tryb przeprowadzania referendum określa ustawa. Ar ty ku i 3 1. Przewodnią siłą polityczną społeczeństwa w budowie socjalizmu jest Polska Zjednoczona Partia Robotnicza. 2. Sojusz i współpraca Polskiej Zjednoczonej Partii Robotniczej ze Zjednoczonym Stronnictwem Ludowym i Stronnictwem Demokratycznym w budowie socjalizmu oraz ich współdziałanie ze stojącymi na gruncie zasad ustrojowych Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej organizacjami i stowarzyszeniami społecznymi stanowią podstawę Patriotycznego Ruchu Odrodzenia Narodowego. 3. Patriotyczny Ruch Odrodzenia Narodowego jest płaszczyzną jednoczenia społeczeństwa dla dobra Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej, a także współdziałania partii politycznych, organizacji i stowarzyszeń społecznych oraz obywateli niezależnie od ich światopoglądu -w sprawach funkcjonowania i umacniania socjalistycznego państwa oraz wszechstronnego rozwoju kraju. Artykuł 4 ł, W Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej podstawowym celem działalności państwa jest wszechstronny rozwój społeczeństwa socjalistycznego, rozwój twórczych sił narodu i każdego człowieka, coraz lepsze zaspokajanie potrzeb obywateli. 2. Polska Rzeczpospolita Ludowa urzeczywistnia ogólnonarodowe dążenia klasy robotniczej, czerpie z jej dorobku i aktywności, rozszerza udział robotników w rozwiązywaniu spraw państwa, społeczeństwa i gospodarki oraz umacnia sojusz robotniczo-chłopski. 304 i Artykuł 5 Polska Rzeczpospolita Ludowa: 1) ochrania i rozwija socjalistyczne zdobycze polskiego ludu pracującego miast i wsi, jego władzę i wolność, 2) zapewnia obywatelom uczestnictwo w rządzeniu i popiera rozwój różnych form samorządności ludzi pracy, 3) rozwija siły wytwórcze i gospodarkę kraju poprzez planowe wykorzystywanie i wzbogacanie jego zasobów materialnych, racjonalną organizację pracy oraz stały postęp nauki i techniki, 4) umacnia własność społeczną jako główną podstawę siły gospodarczej kraju i pomyślności narodu, 5) urzeczywistnia zasady sprawiedliwości społecznej, likwiduje wyzysk człowieka przez człowieka i przeciwdziała naruszaniu zasad współżycia społecznego, 6) stwarza warunki dla stałego wzrostu dobrobytu i stopniowego zacierania różnic między miastem a wsią, między pracą fizyczną a umysłową, 7) w trosce o rozwój narodu otacza opieką rodzinę, macierzyństwo i wychowanie miodego pokolenia, 8) dba o stan zdrowotny społeczeństwa, 9) rozwija i upowszechnia oświatę, 10) zapewnia wszechstronny rozwój nauki i kultur}' narodowej. Artykuł 6 Polska Rzeczpospolita Ludowa w swej polityce: 1) kieruje się interesami Narodu Polskiego, jego suwerenności, niepodległości i bezpieczeństwa, wolą pokoju i współpracy między narodami, 2) nawiązuje do szczytnych tradycji solidarności z siłami wolności i postępu, umacnia przyjaźń i współpracę ze Związkiem Socjalistycznych Republik Radzieckich i innymi państwami socjalistycznymi. 3) opiera stosunki z państwami o odmiennych ustrojach społecznych na zasadach pokojowego współistnienia i współpracy. Artykuł 7 Polska Rzeczpospolita Ludowa urzeczywistnia i rozwija demokrację socjalistyczną. 305 Artykuł 8 1. Prawa Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej są wyrazem interesów i woli ludu pracującego. 2. Ścisłe przestrzeganie praw Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej jest podstawowym obowiązkiem każdego organu państwa i każdego obywatela. 3. Wszystkie organy władzy i administracji państwowej działają na podstawie przepisów prawa. Artykuł 9 Wszystkie organy władzy i administracji państwowej opierają się w swej działalności na świadomym, czynnym współdziałaniu najszerszych mas [udowych i obowiązane są: 1) zdawać narodowi sprawę ze swej działalności, 2) uważnie rozpatrywać i uwzględniać słuszne wnioski, zażalenia i życzenia obywateli w myśl obowiązujących ustaw, 3) wyjaśniać masom pracującym zasadnicze cele i wytyczne polityki władzy ludowej w poszczególnych dziedzinach działalności państwowej, gospodarczej i kulturalnej. Artykuł 10 Siły zbrojne Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej stoją na straży suwerenności i niepodległości Narodu Polskiego, jego bezpieczeństwa i pokoju. Rozdział 2 USTRÓJ SPOŁECZNO-GOSPODARCZY Artykuł 11 1. Podstawę ustroju społeczno-gospodarczego Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej stanowi socjalistyczny system gospodarczy, oparty na uspołecznionych środkach produkcji i socjalistycznych stosunkach produkcji. 306 ¦ 2. Polska Rzeczpospolita Ludowa rozwija życie gospodarcze i kulturalne kraju na podstawie narodowego planu społeczno-gospo-darczego. 3. Zasadniczym celem społeczno-gospodarczej polityki Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej jest systematyczne polepszanie warunków bytowych, socjalnych i kulturalnych społeczeństwa, stary rozwój sił wytwórczych kraju, umacnianie siły, obronności i niezależności Ojczyzny. 4. Państwo posiada monopol handlu zagranicznego. Artykuł J2 1. Mienie ogólnonarodowe, a w szczególności: złoża mineralne, podstawowe źródła energii, grunty państwowo, wody, lasy państwowe, kopalnie, państwowe przedsiębiorstwa przemysłowe, rolne i handlowe, państwowe urządzenia komunalne, banki, państwowe zasoby mieszkaniowe, drogi, państwowe środki komunikacji, transportu i łączności, radio, telewizja i film, państwowe instytucje socjalne, oświatowe, naukowe i kulturalne - podlega szczególnej trosce i opiece państwa oraz wszystkich obywateli. 2. Polska Rzeczpospolita Ludowa zapewnia ochronę i racjonalne kształtowanie środowiska naturalnego, stanowiącego dobro ogólnonarodowe. Artykuł 13 Przedsiębiorstwa państwowe, gospodarując racjonalnie powierzoną im częścią mienia ogólnonarodowego, realizują w sposób planowy zadania gospodarcze i społeczne. Załogi przedsiębiorstw uczeslni-czą w zarządzaniu przedsiębiorstwami. Artykuł 14 1. Polska Rzeczpospolita Ludowa planowo wzmacnia spójnię gospodarczą między miastem i wsią na podstawie braterskiej współpracy robotników i chłopów. 2. W rym celu Polska Rzeczpospolita Ludowa zapewnia nieustanny wzrost produkcji przemysłu państwowego, służącej wszechstronnemu zaspokajaniu potrzeb wytwórczych i konsumpcyjnych ludności wiejskiej, jednocześnie planowo wpływając na stały wzrost 307 towarowej produkcji rolniczej, która zaopatruje przemysł w surowce, a ludność miejską w żywność. Artykuł 15 Polska Rzeczpospolita Ludowa w trosce o wyżywienie narodu; 1) stwarza rolnictwu warunki zapewniające staiy wzrost produkcji rolnej, sprzyjające socjalistycznym przeobrażeniom wsi oraz podniesieniu dobrobytu rolników, 2) dba o właściwe użytkowanie ziemi jako dobra ogólnonarodowego, 3) otacza opieką indywidualne rodzinne gospodarstwa rolne pracujących chłopów, gwarantuje trwałość tych gospodarstw, udziela im pomocy w zwiększaniu produkcji i podwyższaniu poziomu technicz-no-rolniczego, popiera rozwój samorządu rolniczego, a zwłaszcza kółek rolniczych i spółdzielni, popiera rozwój kooperacji i specjalizacji produkcji, rozszerza powiązania indywidualnych gospodarstw rolnych z socjalistyczną gospodarką narodową, 4) udziela poparcia i pomocy powstającym na zasadzie dobrowolności zespołowym gospodarstwom rolnym, a szczególnie rolniczym spółdzielniom produkcyjnym. 5) rozwija i umacnia państwowe gospodarstwa rolne, stanowiące formę wysokowydajnej, socjalistycznej gospodarki w rolnictwie, wdrażające postęp techniczno-rolniczy i wpływające korzystnie na rozwój całego rolnictwa. Artykuł 16 Polska Rzeczpospolita Ludowa popiera rozwój różnych form ruchu spółdzielczego w mieście i na wsi oraz udziela mu wszechstronnej pomocy w wypełnianiu jego zadań, a własności spółdzielczej, jako własności społecznej, zapewnia szczególną opiekę i ochronę. Artykuł 17 Polska Rzeczpospolita Ludowa uznaje i ochrania na podstawie obowiązujących ustaw indywidualną własność i prawo dziedziczenia ziemi, budynków i innych środków produkcji należących do chłopów, rzemieślników i chałupników. 308 Artykuł 18 Polska Rzeczpospolita Ludowa poręcza całkowitą ochronę oraz prawo dziedziczenia własności osobistej obywateli. Artykuł 19 1. Praca jest prawem, obowiązkiem i sprawą honoru każdego obywatela. Pracą swoją, przestrzeganiem dyscypliny pracy, współzawodnictwem pracy i doskonaleniem jej metod lud pracujący miast i wsi wzmacnia siłę i potęgę Ojczyzny, podnosi dobrobyt narodu i przyspiesza całkowite urzeczywistnienie ustroju socjalistycznego. 2. Przodownicy i weterani pracy otoczeni są powszechnym szacunkiem narodu. 3. Polska Rzeczpospolita Ludowa coraz pełniej wprowadza w życie zasadę: „od każdego według jego zdolności, każdemu według jego pracy". Rozdział 3 SEJM I SENAT POLSKIEJ RZECZYPOSPOLITEJ LUDOWEJ Artykuł 20 1. Najwyższym organem władzy państwowej jest Sejm Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej. 2. Sejm jako najwyższy wyraziciel woli ludu pracującego miast i wsi urzeczywistnia suwerenne prawa narodu. 3. Sejm uchwala ustawy, podejmuje uchwały określające podstawowe kierunki działalności państwa oraz sprawuje kontrolę nad działalnością innych organów władzy i administracji państwowej. 4. Inicjatywa ustawodawcza przysługuje posłom, Senatowi, Prezydentowi i Radzie Ministrów. Artykuł 21 1. Sejm składa się z 460 posłów i jest wybierany na okres lat czterech. 309 2. Ważność wyboru posła stwierdza Sejm. 3. Poseł nie może być pociągnięty do odpowiedzialności karno--sądowej ani aresztowany bez zgody Sejmu. Sejm wyraża zgodę większością co najmniej dwu trzecich głosów w obecności co najmniej połowy ogólnej liczby posłów. Artykuł 22 1. Sejm obraduje na posiedzeniach. 2. Pierwsze posiedzenie nowo wybranego Sejmu zwołuje Prezydent w ciągu miesiąca od dnia zakończenia wyborów. Artykuł 23 1. Sejm wybiera ze swego grona Marszałka, wicemarszałków i komisje. 2. Marszałek lub w jego zastępstwie wicemarszałek kieruje obradami i czuwa nad tokiem prac Sejmu. 3. Obrady Sejmu są jawne. Sejm może uchwalić tajność obrad, jeżeli wymaga tego dobro państwa. 4. Porządek prac Sejmu, rodzaj i liczbę komisji określa regulamin uchwalony przez Sejm. 5. Sejm może powołać komisję dla zbadania określonej sprawy. Uprawnienia i tryb działania komisji ustala Sejm. Artykuł 24 1. Sejm uchwala narodowe plany społeczno-gospodarcze na okresy kilkuletnie. 2. Sejm uchwala corocznie budżet państwa. 3. Sejm udziela rządowi absolutorium z wykonania budżetu i narodowego planu społeczno-gospodarczego za rok poprzedni. Artykuł 2 5 Prezes Rady Ministrów lub poszczególni ministrowie obowiązani są do udzielenia odpowiedzi na interpelację posła w terminie i trybie ustalonym przez Sejm. 310 Artykuł 26 1. Sejm może podjąć uchwałę o stanie wojny jedynie w razie dokonania zbrojnego napadu na Polską Rzeczpospolitą Ludową albo gdy z umów międzynarodowych wynika konieczność wspólnej obrony przeciw agresji, a gdy Sejm nie obraduje, o stanie wojny postanawia Prezydent. 2. Sejm mianuje na okres wojny Naczelnego Dowódcę Sit Zbrojnych Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej, a gdy Sejm nie obraduje - Naczelnego Dowódcę mianuje Prezydent. 3. Warunki i skutki prawne oraz tryb wprowadzenia stanu wojny okreśia ustawa. Artykuł 27 1. Uchwaloną przez Sejm ustawę, z wyjątkiem ustawy budżetowej, przekazuje się Senatowi do rozpatrzenia. Senat może w ciągu miesiąca od dnia przekazania ustawy zgłosić Sejmowi propozycje dokonania w niej określonych zmian lub jej odrzucenia. Nieprzyjęcie przez Sejm propozycji Senatu uchwalane jest większością dwu trzecich głosów w obecności co najmniej połowy ogólnej liczby posłów. 2. Senat rozpatruje projekty narodowego planu społeczno-go-spodarczego oraz ustawy budżetowej i planów finansowych państwa. Swoje stanowisko Senat przedstawia Sejmowi. Uchwalony przez Sejm narodowy plan społeczno-gospodarczy oraz ustawę budżetową i plany finansowe państwa przekazuje się Senatowi, który w ciągu 7 dni może zgłosić Sejmowi propozycje dokonania określonych zmian. Nieprzy-jęcie przez Sejm propozycji Senatu uchwalane jest większością dwu trzecich głosów w obecności co najmniej połowy ogólnej liczby posłów. 3. Ustawę podpisuje Prezydent i zarządza jej niezwłoczne ogłoszenie, jeżeli: 1) Senat zawiadomi Prezydenta o braku zastrzeżeń do ustawy, 2) Senat nie zgłosi w przewidzianym terminie propozycji dokonania w ustawie określonych zmian lub jej odrzucenia, 3) Sejm uchwali proponowane przez Senat zmiany lub odrzuci propozycje Senatu. 4. Przed podpisaniem ustawy Prezydent może wystąpić w ciągu miesiąca do Trybunału Konstytucyjnego z wnioskiem o stwierdzenie zgodności ustawy z Konstytucją. 311 5. Prezydent może odmówić podpisania ustawy i z umotywowanym wnioskiem w ciągu miesiąca przekazać Sejmowi do ponownego rozpatrzenia. Po ponownym uchwaleniu ustawy przez Sejm większością co najmniej dwu trzecich głosów w obecności co najmniej połowy ogólnej liczby posłów Prezydent podpisuje ją i zarządza niezwłoczne jej ogłoszenie w Dzienniku Ustaw. Artykuł 28 1. Senat składa się ze 100 senatorów i jest wybierany na okres kadencji Sejmu. 2. Ważność wyboru senatora stwierdza Senat. 3. Senator nie może być pociągnięty do odpowiedzialności kar-no-sądowej ani aresztowany bez zgody Senatu. Senat wyraża zgodę większością co najmniej dwu trzecich głosów w obecności co najmniej połowy ogólnej liczby senatorów. Artykuł 29 1. Senat wybiera ze swego grona Marszałka i wicemarszałków. 2. Marszałek lub w jego zastępstwie wicemarszałek kieruje obradami i czuwa nad tokiem prac Senatu. 3. Obrady Senatu są jawne. Senat może uchwalić tajność obrad, jeżeli wymaga tego dobro państwa. 4. Pierwsze posiedzenie nowo wybranego Senatu zwołuje Prezydent w ciągu miesiąca od dnia zakończenia wyborów. 5. Porządek prac Senatu, rodzaj i liczbę komisji określa regulamin uchwalony przez Senat. Artykuł 30 1. Sejm może się rozwiązać na mocy uchwały powziętej większością dwu trzecich głosów w obecności co najmniej połowy ogólnej liczby posłów. 2. Jeżeli Sejm przez trzy miesiące nie powołuje rządu, nie uchwala przez trzy miesiące narodowego planu społeczno-gospodarczego lub ustawy budżetowej bądź uchwali ustawę lub podejmie uchwałę uniemożliwiającą Prezydentowi wykonywanie jego konstytucyjnych uprawnień 312 określonych w art. 32 ust. 2, Prezydent może, po zasięgnięciu opinii Marszałka Sejmu i Marszałka Senatu, rozwiązać Sejm. 3. Rozwiązanie Sejmu jest równoznaczne z zakończeniem kadencji Sejmu i Senatu. Artykuł 3 1 1. Wybory do Sejmu i Senatu zarządza Prezydent nie później niż na miesiąc przed upływem kadencji Sejmu, wyznaczając datę wyborów przypadającą w ciągu dwóch miesięcy po upływie kadencji Sejmu 2. W razie rozwiązania Sejmu, Prezydent zarządza wybory do Sejmu i Senatu, wyznaczając datę wyborów w ciągu trzech miesięcy od dnia rozwiązania Sejmu. 3. Wybory odbywają się w dniu wolnym od pracy. . Rozdział 3 a PREZYDENT POLSKIEJ RZECZYPOSPOLITEJ LUDOWEJ Artykuł 32 1. Prezydent Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej jest najwyższym przedstawicielem Państwa Polskiego w stosunkach wewnętrznych i międzynarodowych. 2. Prezydent czuwa nad przestrzeganiem Konstytucji Polskiej Rzeczypospolite) Ludowej, stoi na straży suwerenności i bezpieczeństwa państwa, nienaruszalności i niepodzielności jego terytorium oraz przestrzegania międzypaństwowych sojuszy politycznych i wojskowych. Artykuł 32a 1. Prezydenta wybierają Sejm i Senat, połączone w Zgromadzenie Narodowe. 2. Prez3'dent wybierany jest na łat sześć i może być ponownie wybrany tylko jeden raz. 3. Prezydentem może być wybrany każdy obywatel Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej, który korzysta z pełni praw wyborczych do Sejmu. 313 urzędu 4. Kadencja Prezydenta liczy się od dnia objęcia przez niego Artykuł 32b 1. Marszałek Sejmu zwołuje Zgromadzenie Narodowe: 1) w celu dokonania wyboru Prezydenta: a) w ciągu miesiąca przed zakończeniem kadencji urzędującego Prezydenta, b) w ciągu miesiąca od dnia opróżnienia urzędu Prezydenta, 2) dla uznania trwałej niezdolności Prezydenta do sprawowania urzędu ze względu na stan zdrowia, 3) dła rozpatrzenia sprawy postawienia Prezydenta w stan oskarżenia przed Trybunałem Stanu, 2. Uchwały Zgromadzenia Narodowego w sprawie wyboru Prezydenta zapadają bezwzględną większością głosów w obecności co najmniej połowy ogólnej liczby członków Zgromadzenia. 3. Obradom Zgromadzenia Narodowego przewodniczy Marszałek Sejmu. 4. Prawo zgłaszania kandydatów na Prezydenta przysługuje członkom Zgromadzenia Narodowego w liczbie co najmniej jednej czwartej ogólnej liczby członków Zgromadzenia. 5. Jeżeli w pierwszym głosowaniu żaden z kandydatów na Prezydenta nie uzyskał wymaganej większości głosów, w każdym kolejnym głosowaniu wyklucza się kandydata, który w poprzednim głosowaniu uzyska! najmniejszą liczbę głosów. Artykuł 32c 1. Nowo wybrany Prezydent obejmuje urząd po złożeniu wobec Zgromadzenia Narodowego ślubowania następującej treści: „Obejmując z woli Zgromadzenia Narodowego urząd Prezydenta Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej, .ślubuję uroczyście Narodowi Polskiemu, że postanowieniom Konstytucji wierności dochowam, będę strzegł niezłomnie godności Narodu, suwerenności i bezpieczeństwa państwa. Ślubuję, że dobro Ojczyzny oraz pomyślność obywateli będą dla mnie zawsze najwyższym nakazem". 314 2. Objęcie urzędu przez Prezydenta wybranego przed upływem kadencji dotychczasowego Prezydenta następuje następnego dnia po upływie kadencji urzędującego Prezydenta. Artykuł 3 2 d 1. Prezydent wykonuje swoje uprawnienia i obowiązki na podstawie i w ramach Konstytucji i ustaw. 2. Prezydent za naruszenie Konstytucji i ustaw oraz za przestępstwo może być postawiony w stan oskarżenia przed Trybunałem Stanu. 3. Postawienie prezydenta w stan oskarżenia może nastąpić uchwalą Zgromadzenia Narodowego podjętą większością co najmniej dwu trzecich głosów ogólnej liczby członków Zgromadzenia. Z chwilą postawienia w stan oskarżenia Prezydent tymczasowo nie może sprawować urzędu. Artykuł 32e 1. Opróżnienie urzędu Prezydenta przed upływem kadencji następuje wskutek: 1) śmierci, 2) zrzeczenia się urzędu, 3) uznania przez Zgromadzenie Narodowe trwałej niezdolności do sprawowania urzędu ze względu na stan zdrowia, większością co najmniej trzech piątych głosów w obecności co najmniej połowy ogólnej liczby członków Zgromadzenia, 4) złożenia z urzędu orzeczeniem Trybunału Stanu. 2. W razie gdy urząd prezydenta jest opróżniony, do czasu objęcia urzędu przez nowego Prezydenta, a także gdy Prezydent tymczasowo nie może sprawować urzędu, zastępuje go Marszałek Sejmu; Marszałek Sejmu zastępuje Prezydenta również po upływie kadencji Sejmu. Artykuł 3 2 f 1. Prezydent Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej: 1) zarządza wybory do Sejmu, Senatu i rad narodowych, 315 2) mianuje i odwołuje pełnomocnych przedstawicieli Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej w innych państwach, 3) przyjmuje listy uwierzytelniające i odwołuje akredytowanych przy nim przedstawicieli dyplomatycznych innych państw, 4) jest zwierzchnikiem Sił Zbrojnych Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej, 5) przewodniczy Komitetowi Obrony Kraju, który jest organem właściwym w sprawach obronności i bezpieczeństwa państwa, 6) występuje z wnioskiem do Sejmu o powołanie lub odwołanie Prezesa Rady Ministrów, 7) występuje z wnioskiem do Sejmu o powołanie lub odwołanie Prezesa Narodowego Banku Polskiego, 8) może zwoływać w sprawach szczególnej wagi posiedzenia Rady Ministrów i im przewodniczyć, 9) nadaje ordery, odznaczenia i tytuły honorowe, 10) stosuje prawo łaski, 11) wykonuje inne uprawnienia przewidziane w Konstytucji lub przekazane przez ustawy. 2. Na podstawie ustaw i w celu ich wykonania Prezydent wydaje rozporządzenia i zarządzenia. Ustawa określi akty prawne Prezydenta o istotnym znaczeniu, wymagające kontrasygnaty Prezesa Rady Ministrów. Artykuł 32g 1. Prezydent ratyfikuje i wypowiada umowy międzynarodowe. 2. Ratyfikacja umów międzynarodowych pociągających za sobą znaczne obciążenie finansowe państwa lub konieczność zmian w ustawodawstwie wymaga uprzedniej zgody Sejmu. Artykuł 32h Prezydent sprawuje zwierzchni nadzór nad radami narodowymi. Szczegółowe uprawnienia Prezydenta w tej dziedzinie określa ustawa. 316 Artykuł 3 2 i 1. Prezydent może wprowadzić stan wojenny na części lub całym terytoriom Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej, jeżeli wymaga tego wzgląd na obronność lub zewnętrzne zagrożenie bezpieczeństwa państwa. Z tych samych powodów Prezydent może ogłosić częściową lub powszechną mobilizację. 2. Prezydent może wprowadzić na czas oznaczony, nie dłuższy niż trzy miesiące, stan wyjątkowy na części lub całym terytorium Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej, jeżeli zagrożone zostało wewnętrzne bezpieczeństwo państwa lub w razie klęski żywiołowej. Przedłużenie stanu wyjątkowego może nastąpić tylko na okres nie dłuższy niż trzy miesiące, za zgodą Sejmu i Senatu. 3. Warunki i skutki prawne oraz tiyb wprowadzenia stanu wojennego i stanu wyjątkowego określają ustawy. 4. W okresie trwania stanu wyjątkowego Sejm nie może się rozwiązać, a w przypadku upływu kadencji ulega ona przedłużeniu na okres trzech miesięcy po zakończeniu stanu wyjątkowego, 5. W okresie trwania stanu wyjątkowego nie może być zmieniana Konstytucja ani ordynacje wyborcze. Artykuł 33 1. Prezydent może powoływać i odwoływać ministrów stanu upoważnionych do wykonywania w jego imieniu powierzonych im czynności. Zakres upoważnienia określa Prezydent, 2. Organem wykonawczym Prezydenta jest Kancelaria Prezydenta. Prezydent nadaje statut Kancelarii oraz powołuje i odwołuje jej szefa. Rozdział 4 TRYBUNAŁ KONSTYTUCYJNY, TRYBUNAŁ STANU, NAJWYŻSZA IZBA KONTROLI, RZECZNIK PRAW OBYWATELSKICH Artykuł 33a 1. Trybunał Konstytucyjny orzeka o zgodności z Konstytucją ustaw i innych aktów normatywnych naczelnych oraz centralnych organów 317 państwowych, a także ustala powszechnie obowiązującą wykładnię ustaw. 2. Orzeczenia Trybunału Konstytucyjnego o niezgodności ustaw z Konstytucją podlegają rozpatrzeniu przez Sejm. 3. Orzeczenia Trybunału Konstytucyjnego o niezgodności z Konstytucją lub ustawami innych aktów normatywnych są wiążące. Trybunał Konstytucyjny stosuje środki potrzebne dla usunięcia tej niezgodności. 4. Członków Trybunału Konstytucyjnego wybiera Sejm spośród osób wyróżniających się wiedzą prawniczą. 5. Członkowie Trybunału Konstytucyjnego są niezawiśli i podlegają jedynie Konstytucji. 6. Właściwość, ustrój i postępowanie Trybunału Konstytucyjnego określa ustawa. Artykuł 33b 1. Trybunał Stanu orzeka o odpowiedzialności osób zajmujących określone w ustawie najwyższe stanowiska państwowe za naruszenie Konstytucji i ustaw. 2. Trybunał Stanu może orzekać o odpowiedzialności karnej osób pociągniętych do odpowiedzialności określonej w ust. 1 za przestępstwa popełnione w związku z zajmowanym stanowiskiem. 3. Trybunat Stanu jest wybierany przez Sejm spoza jego grona i na okres jego kadencji. 4. Przewodniczącym Trybunału Stanu jest Pierwszy Prezes Sądu Najwyższego. 5. Sędziowie Trybunatu Stanu są niezawiśli i podlegają jedynie ustawom. 6. Właściwość, ustrój i postępowanie Trybunatu Stanu określa ustawa. Artykuł 34 1. Najwyższa Izba Kontroli powołana jest do kontroli działalności gospodarczej, finansowej i organizacyjno-administracyjnej organów administracji państwowej oraz podległych im przedsiębiorstw i innych jednostek organizacyjnych z punktu widzenia legalności, gospodarności, celowości i rzetelności. 318 2. Najwyższa Izba Kontroli może również przeprowadzać kontrole organizacji i związków spółdzielczych, organizacji społecznych oraz jednostek gospodarki nie uspołecznionej w zakresie określonym w ustawie. Artykuł 35 1. Najwyższa Izba Kontroli podlega Sejmowi. 2. Najwyższa Izba Kontroli przedstawia Sejmowi uwagi do sprawozdań Rady Ministrów z wykonania narodowego planu społeczno--gospodarczego i analizę wykonania budżetu państwa. 3. Najwyższa Izba Kontroli przedstawia corocznie Sejmowi sprawozdanie ze swej działalności. Artykuł 36 1. Prezesa Najwyższej Izby Kontroli powołuje i odwołuje Sejm, za zgodą Senatu. 2. Najwyższa Izba Kontroli działa na zasadach kolegialności. Organizację i sposób działania Najwyższej Izby Kontroli określa ustawa. Artykuł 36a 1. Rzecznik Praw Obywatelskich stoi na straży praw i wolności obywateli określonych w Konstytucji i innych przepisach prawa. 2. Rzecznika Praw Obywatelskich powołuje Sejm za zgodą Senatu na okres czterech lat. 3. Sposób działania Rzecznika Praw Obywatelskich określa ustawa. Rozdział 5 NACZELNE ORGANY ADMINISTRACJI PAŃSTWOWEJ Artykuł 37 1. Sejm powołuje i odwołuje rząd Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej - Radę Ministrów lub poszczególnych jej członków na wniosek 319 Prezesa Rady Ministrów przedstawiony po porozumieniu z Prezydentem. Sejm może odwołać Radę Ministrów lub poszczególnych jej członków również z własnej inicjatywy. 2. W okresach między kadencjami Sejmu Prezydent na wniosek Prezesa Rady Ministrów powołuje i odwołuje członków Rady Ministrów. Prezydent przedstawia akt o powołaniu lub odwołaniu Sejmowi na najbliższym posiedzeniu do zatwierdzenia. Artykuł 38 1. Rada Ministrów jest naczelnym wykonawczym i zarządzającym organem władzy państwowej. 2. Rada Ministrów odpowiada i zdaje sprawę ze swojej działalności przed Sejmem, a między kadencjami Sejmu - przed Prezydentem. Artykuł 39 1. W skład Rady Ministrów wchodzą: Prezes Rady Ministrów jako jej przewodniczący, wiceprezesi Rady Ministrów, ministrowie, przewodniczący określonych w ustawie komisji i komitetów sprawujących funkcje naczelnych organów administracji państwowej. 2. Prezes i wiceprezesi Rady Ministrów stanowią Prezydium Rządu. Rada Ministrów może powołać ze swego grona innych członków do składu Prezydium Rządu. Artykuł 40 1. Prezes Rady Ministrów kieruje pracami Rady Ministrów i Prezydium Rządu. 2. Prezes Rady Ministrów wydaje na podstawie ustaw i w celu ich wykonania rozporządzenia i zarządzenia. 320 Artykuł 4 1 Rada Ministrów: 1) koordynuje działalność ministerstw i innych podległych sobie organów oraz nadaje kierunek ich pracy, 2) uchwala corocznie i równocześnie przedstawia Sejmowi i Senatowi projekt budżetu państwa, uchwala i równocześnie przedstawia Sejmowi i Senatowi projekt narodowego planu społeczno-gospodarczego na okres kilkuletni, 3) uchwala roczne narodowe plany społeczno-gospodarcze, 4) zapewnia wykonanie ustaw, 5) czuwa nad wykonaniem narodowego planu społeczno-gospodarczego i budżetu państwa, 6) przedstawia Sejmowi corocznie sprawozdanie z wykonania budżetu państwa, 7) zapewnia ochronę porządku publicznego, interesów państwa i praw obywateli, 8) na podstawie ustaw i w celu ich wykonania wydaje rozporządzenia, podejmuje uchwały oraz czuwa nad ich wykonaniem, 9) sprawuje ogólne kierownictwo w dziedzinie stosunków z innymi państwami, 10) sprawuje ogólne kierownictwo w dziedzinie obronności kraju i organizacji sił zbrojnych Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej oraz określa corocznie kontyngent obywateli powoływanych do czynnej służby wojskowej, 11) kieruje pracą terenowych organów administracji. Artykuł 42 1. Ministrowie kierują określonymi działami administracji państwowej. Urząd ministra tworzy się w drodze ustawy. 2. Ministrowie wydają na podstawie ustaw i w celu ich wykonania rozporządzenia i zarządzenia. 3. Rada Ministrów może uchylić rozporządzenie lub zarządzenie wydane przez ministra. 321 Rozdział 6 TERENOWE ORGANY WŁADZY I ADMINISTRACJI PAŃSTWOWEJ Artykuł 43 1. Terenowymi organami władzy państwowej i podstawowymi organami samorządu społecznego ludu pracującego miast i wsi w gminach, miastach, dzielnicach większych miast i województwach są rady narodowe. 2. Organem władzy państwowej i samorządu społecznego w dwu różnych jednostkach podziału terytorialnego tego samego stopnia może być wspólna rada narodowa. 3. Kadencję rad narodowych poszczególnych stopni określa ustawa. Artykuł 44 Rady narodowe wyrażają wolę ludu pracującego oraz rozwijają jego inicjatywę twórczą i aktywność w celu pomnażania sit, dobrobytu i kultury narodu. Artykuł 45 Rady narodowe umacniają więź władzy państwowej z ludem pracującym miast i wsi, przyciągając coraz szersze rzesze ludzi pracy do udziału w rządzeniu państwem oraz współdziałają z samorządem mieszkańców. Artykuł 46 Rady narodowe kierują całokształtem rozwoju społeczno-gospo-darczego i kulturalnego oraz wpływają na wszystkie jednostki administracji i gospodarki na swym terenie, inspirują i koordynują ich działalność oraz sprawują nad nimi kontrolę. Rady narodowe wiążą potrzeby terenu z celami i zadaniami ogólnopaństwowymi. 322 Artykuł 47 Rady narodowe troszczą się stale o codzienne potrzeby i interesy ludności, zwalczają wszelkie przejawy samowoli i biurokratycznego stosunku do obywatela, sprawują i rozwijają kontrolę społeczną działalności urzędów, przedsiębiorstw, zakładów i instytucji. Artykuł 48 Rady narodowe dbają o utrzymanie porządku publicznego i czuwają nad przestrzeganiem praworządności ludowej, ochraniają własność społeczną, zabezpieczają prawa obywateli, współdziałają w umacnianiu obronności i bezpieczeństwa państwa. Artykuł 49 . 1. Rady narodowe wykorzystują wszelkie zasoby i możliwości terenu dla jego wszechstronnego rozwoju gospodarczego i kulturalnego, dla coraz lepszego zaspokajania potrzeb ludności w zakresie zaopatrzenia i usług oraz dla rozbudowy instytucji i urządzeń komunalnych, oświatowych, kulturalnych, sanitarnych i sportowych. la. Rady narodowe na podstawie ustaw dysponują mieniem komunalnym stanowiącym własność samorządu terytorialnego. 2. Rady narodowe na wniosek terenowych organów administracji uchwalają plany społeczno-gospodarcze i budżety województw, miast, dzielnic i gmin. Artykuł 50 1. Rady narodowe obradują na sesjach. 2. Rady narodowe wybierają ze swego grona prezydia dla kierowania przygotowaniem sesji i prowadzenia obrad, koordynowania prac komisji oraz udzielania pomocy radnym w wykonywaniu mandatu. Artykuł 51 1. Terenowymi organami administracji państwowej oraz organami wykonawczymi i zarządzającymi rad narodowych są wojewodowie, prezydenci lub naczelnicy miast, naczelnicy dzielnic i naczelnicy gmin. 323 2. Terenowy organ administracji państwowej podlega organowi administracji państwowej wyższego stopnia, a w zakresie wykonywania zadań ustalonych przez radę narodową - właściwej radzie narodowej. Artykuł 52 1. Wojewodowie, prezydenci lub naczelnicy miast, naczelnicy dzielnic i naczelnicy gmin sprawują administrację państwową na podstawie przepisów prawa oraz zgodnie z kierunkami ustalonymi przez organy nadrzędne. 2. Wojewodowie i prezydenci miast stopnia wojewódzkiego są przedstawicielami rządu na swoim terenie. Artykuł 53 Rady narodowe powołują komisje dla poszczególnych dziedzin swojej działalności. Komisje rad narodowych utrzymują stałą i ścisłą więź z ludnością, mobilizują ją do współudziału w realizacji zadań rady, wykonują z ramienia rady kontrolę społeczną oraz występują z inicjatywą wobec rady i jej organów. Artykuł 54 Rada narodowa uchyla uchwałę rady narodowej niższego stopnia, jeżeli uchwała jest sprzeczna z prawem lub niezgodna z zasadniczą linią polityki państwa. Artykuł 5 5 Szczegółowy skład oraz zakres i tryb działalności rad narodowych i ich organów określa ustawa. 324 Rozdział 7 SĄD I PROKURATURA Artykuł 56 1. Wymiar sprawiedliwości w Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej sprawują Sąd Najwyższy, sądy wojewódzkie, sądy rejonowe i sądy szczególne. 2. W sprawach o wykroczenia orzekają kolegia do spraw wykroczeń. 3. Ustrój, właściwość i postępowanie sądów oraz kolegiów do spraw wykroczeń określają ustawy. dowej. Artykuł 5 7 Sądy wydają wyroki w imieniu Polskiej Rzeczypospolitej Lu- Artykuł 58 Sądy stoją na straży ustroju Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej, ochraniają zdobycze polskiego ludu pracującego, strzegą praworządności ludowej, własności społecznej i praw obywateli, karzą przestęp- ców. Artykuł 59 1. Rozpoznawanie i rozstrzyganie spraw w sądach odbywa się z udziałem ławników ludowych, z wyjątkiem przypadków określonych w ustawie. 2. Przy rozstrzyganiu spraw w sądach ławnicy ludowi mają równe prawa z sędziami. 3. Ławnicy ludowi są wybierani przez rady narodowe. 4. Tryb wyboru ławników sądów wojewódzkich, rejonowych i szczególnych oraz ich kadencję określa ustawa. 325 Artykuł 60 1. Sędziowie są powoływani przez Prezydenta, na wniosek Krajowej Rady Sądownictwa. 2. Sędziowie są nieusuwalni, z wyjątkiem przypadków określonych w ustawie. 3. Uprawnienia, skład i sposób działania Krajowej Rady Sądownictwa określa ustawa. Artykuł 61 1. Sąd Najwyższy jest naczelnym organem sądowym i sprawuje nadzór nad działalnością wszystkich innych sądów w zakresie orzekania. 2. Tryb wykonywania nadzoru przez Sąd Najwyższy określa ustawa. 3.... (skreślony). 4. Pierwszy Prezes Sądu Najwyższego jest powoływany spośród sędziów Sądu Najwyższego oraz odwoływany przez Sejm na wniosek Prezydenta, a prezesi Sądu Najwyższego - przez Prezydenta. Artykuł 62 Sędziowie są niezawiśli i podlegają tylko ustawom. Artykuł 63 1. Rozpoznawanie spraw przed wszystkimi sądami Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej odbywa się jawnie. Ustawa może określić wyjątki od tej zasady. 2. Oskarżonemu poręcza się prawo do obrony. Oskarżony może mieć obrońcę z wyboru lub z urzędu. Artykuł 64 1. Prokurator Generalny Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej strzeże praworządności ludowej, czuwa nad ochroną własności społecznej, zabezpiecza poszanowanie praw obywateli. 326 2. Prokurator Generalny czuwa w szczególności nad ściganiem przestępstw godzących w ustrój, bezpieczeństwo i niezawisłość Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej. 3. Zakres i tryb działania Prokuratora Generalnego określa ustawa. Artykuł 65 1. Prokuratora Generalnego Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej powołuje i odwołuje Prezydent. 2. Tryb powoływania i odwoływania prokuratorów podległych Prokuratorowi Generalnemu, jak również zasady organizacji i postępowania organów prokuratury określa ustawa. 3. Prokurator Generalny zdaje sprawę Prezydentowi z działalności prokuratury. Artykuł 66 Organy prokuratury podlegają Prokuratorowi Generalnemu Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej i w sprawowaniu swych funkcji są niezależne od organów terenowych. Rozdział 8 PODSTAWOWE PRAWA I OBOWIĄZKI OBYWATELI Artykuł 67 1. Polska Rzeczpospolita Ludowa, utrwalając i pomnażając zdobycze ludu pracującego, umacnia i rozszerza prawa i wolności obywateli. 2. Obywatele Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej mają równe prawa bez względu na płeć, urodzenie, wykształcenie, zawód, narodowość, rasę, wyznanie oraz pochodzenie i położenie społeczne. 3. Obywatele Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej powinni rzetelnie wypełniać swoje obowiązki wobec Ojczyzny i przyczyniać się do jej rozwoju. 327 Artykuł 68 1. Obywatele Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej mają prawo do pracy, to znaczy prawo do zatrudnienia za wynagrodzeniem według ilości i jakości pracy. 2. Prawo do pracy zapewniają: socjalistyczny system gospodarczy, planowy rozwój sił wytwórczych, racjonalne wykorzystywanie wszystkich czynników produkcji, stałe wdrażanie postępu naukowo--technicznego w gospodarce narodowej oraz system kształcenia i podnoszenia kwalifikacji zawodowych. Prawidłową realizację prawa do pracy zabezpiecza socjalistyczne ustawodawstwo pracy. Artykuł 69 1. Obywatele Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej mają prawo do wypoczynku. 2. Prawo do wypoczynku zapewniają pracownikom: ustawowe skrócenie czasu pracy przez urzeczywistnienie ośmiogodzinnego dnia pracy oraz krótszego czasu pracy w przypadkach przewidzianych ustawami, ustawowo określone dni wolne od pracy, coroczne płatne urlopy. 3. Organizacja wczasów, rozwój turystyki, uzdrowisk, urządzeń sportowych, domów kultury, klubów, świetlic, parków i innych urządzeń wypoczynkowych stwarzają możliwości zdrowego i kulturalnego wypoczynku dla coraz szerszych rzesz ludu pracującego miast i wsi. Artykuł 70 1. Obywatele Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej mają prawo do ochrony zdrowia oraz do pomocy w razie choroby lub niezdolności do pracy. 2. Coraz pełniejszemu urzeczywistnianiu tego prawa służą: 1) rozwój ubezpieczenia społecznego na wypadek choroby, starości i niezdolności do pracy oraz rozbudowa różnych form pomocy społecznej, 2) rozwój organizowanej przez państwo ochrony zdrowia oraz podnoszenie poziomu zdrowotnego ludności, bezpłatna pomoc lekarska dia wszystkich ludzi pracy i ich rodzin, stałe polepszanie warunków bezpieczeństwa, ochrony i higieny pracy szeroko rozwinięte zapobieganie chorobom i ich zwalczanie, opieka nad inwalidami. 328 3) rozbudowa szpitali, sanatoriów, ambulatoriów, ośrodków zdrowia i urządzeń sanitarnych. Artykuł 71 Obywatele Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej mają prawo do korzystania z wartości środowiska naturalnego oraz obowiązek jego ochrony. nauki. Artykuł 7 2 1. Obywatele Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej mają prawo do 2. Prawo do nauki zapewniają w coraz szerszym zakresie: 1) bezpłatne szkolnictwo, 2) powszechne i obowiązkowe szkoły podstawowe, 3) upowszechnianie szkolnictwa średniego, 4) rozwój szkolnictwa wyższego, 5) pomoc państwa w podnoszeniu kwalifikacji obywateli zatrudnionych w zakładach przemysłowych i innych ośrodkach pracy w mieście i na wsi, 6) system stypendiów państwowych, rozbudowa burs, internatów i domów akademickich oraz innych form pomocy materialnej dla dzieci robotników, pracujących chłopów i inteligencji. Artykuł 73 1. Obywatele Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej mają prawo do korzystania ze zdobyczy kultury i do twórczego udziału w rozwoju kultury narodowej. 2. Prawo to zapewniają coraz szerzej: rozwój i udostępnienie ludowi pracującemu miast i wsi bibliotek, książek, prasy, radia, kin, teatrów, muzeów i wystaw, domów kultury, klubów, świetlic, wszechstronne popieranie i pobudzanie twórczości kulturalnej mas ludowych i rozwoju talentów twórczych. 329 Artykuł 7 4 Polska Rzeczpospolita Ludowa dba o wszechstronny rozwój nauki, opartej na dorobku przodującej myśli ludzkiej i postępowej myśli polskiej - nauki w służbie narodu. Artykuł 75 Polska Rzeczpospolita Ludowa troszczy się o rozwój literatury i sztuki, wyrażających potrzeby i dążenia narodu, odpowiadających najlepszym postępowym tradycjom twórczości polskiej. Artykuł 76 Polska Rzeczpospolita Ludowa zapewnia wszechstronną opiekę weteranom walk o wyzwolenie narodowe i społeczne. Artykuł 77 Polska Rzeczpospolita Ludowa szczególną opieką otacza inteligencję twórczą - pracowników nauki, oświaty, literatury i sztuki oraz pionierów postępu technicznego, racjonalizatorów i wynalazców. Artykuł 78 1, Kobieta w Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej ma równe z mężczyzną prawa we wszystkich dziedzinach życia państwowego, politycznego, gospodarczego, społecznego i kulturalnego. 2. Gwarancję równouprawnienia kobiety stanowią: 1) równe z mężczyzną prawo do pracy i wynagrodzenia według zasady „równa płaca za równą pracę", prawo do wypoczynku, do ubezpieczenia społecznego, do nauki, do godności i odznaczeń, do zajmowania stanowisk publicznych, 2) opieka nad matką i dzieckiem, ochrona kobiety ciężarnej, płatny urlop w okresie przed porodem i po porodzie, rozbudowa sieci zakładów położniczych, żłob- 330 ków i przedszkoli, rozwój sieci zakładów usługowych i żywienia zbiorowego. 3. Polska Rzeczpospolita Ludowa umacnia w społeczeństwie pozycję kobiet, zwłaszcza matek i kobiet pracujących zawodowo. Artykuł 79 1. Małżeństwo, macierzyństwo i rodzina znajdują się pod opieką i ochroną Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej. Rodziny o licznym potomstwie państwo otacza szczególną troską. 2. Obowiązkiem rodziców jest wychowywanie dzieci na prawych i świadomych swych obowiązków obywateli Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej. 3. Polska Rzeczpospolita Ludowa zapewnia realizację praw i obowiązków alimentacyjnych. 4. Dzieci urodzone poza małżeństwem mają te same prawa co dzieci urodzone w małżeństwie. 5. W trosce o dobro rodziny Polska Rzeczpospolita Ludowa dąży do poprawy sytuacji mieszkaniowej, przy współudziale obywateli rozwija i popiera różne formy budownictwa mieszkaniowego, a szczególnie budownictwa spółdzielczego, oraz dba o racjonalną gospodarkę zasobami mieszkaniowymi. Artykuł 80 Polska Rzeczpospolita Ludowa otacza szczególnie troskliwą opieką wychowanie młodzieży i zapewnia jej najszersze możliwości rozwoju oraz stwarza warunki do aktywnego udziału młodego pokolenia w życiu społecznym, politycznym, gospodarczym i kulturalnym, kształtując poczucie współodpowiedzialności młodzieży za rozwój Ojczyzny. Artykuł 81 1. Obywatele Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej niezależnie od narodowości, rasy i wyznania mają równe prawa we wszystkich dziedzinach życia państwowego, politycznego, gospodarczego, społecznego i kulturalnego. Naruszenie tej zasady przez jakiekolwiek bezpośrednie lub pośrednie uprzywilejowanie albo ograniczenie w prawach ze względu na narodowość, rasę czy wyznanie podlega karze. 331 2. Szerzenie nienawiści lub pogardy, wywoływanie waśni albo poniżanie człowieka ze względu na różnice narodowości, rasy czy wyznania jest zakazane. Artykuł 82 1. Polska Rzeczpospolita Ludowa zapewnia obywatelom wolność sumienia i wyznania. Kościół i inne związki wyznaniowe mogą swobodnie wypełniać swoje funkcje religijne. Nie wolno zmuszać obywateli do niebrania udziału w czynnościach lub obrzędach religijnych. Nie wolno też nikogo zmuszać do udziału w czynnościach lub obrzędach religijnych. 2. Kościół jest oddzielony od państwa. Zasady stosunku państwa do kościoła oraz sytuację prawną i majątkową związków wyznaniowych określają ustawy. Artykuł 83 1. Polska Rzeczpospolita Ludowa zapewnia obywatelom wolność słowa, druku, zgromadzeń i wieców, pochodów i manifestacji. 2. Urzeczywistnieniu tej wolności służy oddanie do użytku ludu pracującego i jego organizacji drukarni, zasobów papieru, gmachów publicznych i sal, środków łączności, radia oraz innych niezbędnych środków materialnych. Artykuł 84 1. W celu rozwoju aktywności politycznej, społecznej, gospodarczej i kulturalnej ludu pracującego miast i wsi Polska Rzeczpospolita Ludowa zapewnia obywatelom prawo zrzeszania się. . 2. Organizacje polityczne, związki zawodowe, zrzeszenia pracujących chłopów, zrzeszenia spółdzielcze, organizacje młodzieżowe, kobiece, sportowe i obronne, stowarzyszenia kulturalne, techniczne i naukowe, jak również inne organizacje społeczne ludu pracującego - skupiają obywateli dla czynnego udziału w życiu politycznym, społecznym, gospodarczym i kulturalnym. 3. Tworzenie zrzeszeń i udział w zrzeszeniach, których cel lub działalność godzą w ustrój polityczny i społeczny albo w porządek prawny Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej, jest zakazane. 332 Artykuł 8 5 W Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej doniosłą rolę społeczną spełniają związki zawodowe, które są powszechną organizacją współuczestniczącą w kształtowaniu i realizacji zadań społeczno-gospodar-czego rozwoju kraju; związki zawodowe reprezentują interesy oraz prawa ludzi pracy, są szkołą obywatelskiej aktywności i zaangażowania w budowie społeczeństwa socjalistycznego. Artykuł 86 1. Obywatele Polskiej Rzeczpospolitej Ludowej uczestniczą w sprawowaniu kontroli społecznej, w konsultacjach i dyskusjach nad węzłowymi problemami rozwoju kraju oraz zgłaszają wnioski. 2. Obywatele maja prawo zwracania się do wszystkich organów państwa ze skargami i zażaleniami. 3. Odwołania, skargi i zażalenia obywateli powinny być rozpatrywane i załatwiane szybko i sprawiedliwie. Winni przewlekania albo przejawiający bezduszny i biurokratyczny stosunek do odwołań, skarg i zażaleń obywateli pociągam będą do odpowiedzialności. Artykuł 87 1. Polska Rzeczpospolita Ludowa zapewnia obywatelom nietykalność osobistą. Pozbawienie obywatela wolności może nastąpić tylko w przypadkach określonych ustawą. Zatrzymany powinien być zwolniony, jeżeli w ciągu 48 godzin od chwili zatrzymania nie doręczono mu postanowienia sądu lub prokuratora o aresztowaniu. 2. Ustawa ochrania nienaruszalność mieszkań i tajemnicę korespondencji. Przeprowadzenie rewizji domowej dopuszczalne jest jedynie w przypadkach określonych ustawą. 3. Przepadek mienia może nastąpić jedynie w przypadkach przewidzianych ustawą, na podstawie prawomocnego orzeczenia. Artykuł 88 Polska Rzeczpospolita Ludowa udziela azylu obywatelom państw obcych, prześladowanym za obronę interesów mas pracujących, walkę 333 o postęp społeczny, działalność w obronie pokoju, walkę narodowowyzwoleńczą lub działalność naukową. Artykuł 89 Obywatele polscy za granicą korzystają z opieki Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej. Artykuł 90 Obywatel Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej jest obowiązany przestrzegać przepisów Konstytucji i ustaw oraz socjalistycznej dyscypliny pracy, szanować zasady współżycia społecznego, wypełniać sumiennie obowiązki wobec państwa. Artykuł 91 Każdy obywatel Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej obowiązany jest strzec własności społecznej i umacniać ją jako niewzruszoną podstawę rozwoju państwa, źródło bogactwa i siły Ojczyzny. Artykuł 92 1. Obrona Ojczyzny jest najświętszym obowiązkiem każdego obywatela. 2. Służba wojskowa jest zaszczytnym obowiązkiem patriotycznym obywateli Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej. Artykuł 93 1. Czujność wobec wrogów narodu oraz pilne strzeżenie tajemnicy państwowej jest obowiązkiem każdego obywatela Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej. 2. Zdrada Ojczyzny: szpiegostwo, osłabianie sił zbrojnych, przejście na stronę wroga - karana jest z całą surowością prawa jako najcięższa zbrodnia. 334 Rozdział 9 ZASADY PRAWA WYBORCZEGO Artykuł 94 1. Wybory do Sejmu oraz do rad narodowych są powszechne, równe, bezpośrednie i odbywają się w głosowaniu tajnym. 2. Wybory do Senatu są powszechne, bezpośrednie i odbywają się w głosowaniu tajnym. Artykuł 95 Prawo wybierania ma każdy obywatel, który ukończył lat 18, bez względu na płeć, przynależność narodową i rasową, wyznanie, wykształcenie, czas zamieszkiwania, pochodzenie społeczne, zawód i stan majątkowy. Artykuł 96 Każdy obywatel może być wybrany do rady narodowej po ukończeniu lat 18, do Sejmu i Senatu zaś - po ukończeniu lat 21. Artykuł 97 Kobiety mają wszystkie prawa wyborcze na równi z mężczyznami. Artykuł 98 Wojskowi mają wszystkie prawa wyborcze na równi z osobami cywilnymi. Artykuł 99 Prawa wyborcze nie przysługują osobom chorym umysłowo oraz osobom, które orzeczeniem sądowym zostały pozbawione praw publicznych. 335 w Art ykuł 100 Kandydatów na posłów, senatorów i członków rad narodowych zgłaszają organizacje polityczne i społeczne oraz wyborcy. Art ykuł 101 Poseł, senator i członek rady narodowej powinni zdawać spra- wę wyborcom ze swojej pracy i z działalności organu, do którego zo- stali wybrani. Art ykuł 102 Sposób zgłaszania kandydatur i przeprowadzania wyborów oraz tryb odwoływania posłów, senatorów i cztonków rad narodowych określa ustawa. Rozdział 10 GODŁO, BARWY, HYMN I STOLICA POLSKIEJ RZECZYPOSPOLITEJ LUDOWEJ Artykuł 103 1. Godłem Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej jest wizerunek orła białego w czerwonym polu. 2. Barwami Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej są kolory biały i czerwony. 3. Hymnem Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej jest „Mazurek Dąbrowskiego". 4. Szczegóły określa ustawa. Artykuł 104 Godło, barwy i hymn Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej otaczane są czcią i podlegają szczególnej ochronie. 336 Artykuł 105 Stolicą Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej jest miasto bohaterskich tradycji Narodu Polskiego - Warszawa. Rozdział 11. ZMIANA KONSTYTUCJI Artykuł 106 Zmiana Konstytucji może nastąpić tylko w drodze ustawy, uchwalonej przez Sejm Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej większością co najmniej dwu trzecich głosów w obecności co najmniej połowy ogólnej liczby posłów. 75. USTAWA z dnia 29 grudnia 1989 r. o zmianie Konstytucji Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej (Dziennik Ustaw PRL, Nr 75 z 31 grudnia 1989 r„ poz. 444; zmiana: ustawa z 9.11.1995 r., Dz. U. RP, Nr 150, poz. 730). Art. 1. W Konstytucji Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej (Dz. U. z 1976 r. Nr 7, poz. 36, z 1980 r. Nr 22, poz. 81, z 1982 r. Nr 11, poz. 83, z 1983 r. Nr 39, poz. 175, Z 1987 r. Nr 14, poz. 82, z 1988 r. Nr 19, poz. 129 i z 1989 r. Nr 19, poz. 101) wprowadza się następujące zmiany: \) tytuł otrzymuje brzmienie" „Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej": 2) wstęp skreślaTJięT" 3) tytuł rozdziału 1 otrzymuje brzmienie: „Podstawy ustroju politycznego i gospodarczego"; 4) art. 1-8 otrzymują brzmienie: 337 X: „Art. 1. Rzeczpospolita Polska jest demokratycznym państwem prawnym, urzeczywistniającym zasady sprawiedliwości społecznej. Art. 2.Ą 1. W Rzeczypospolitej Polskiej władza zwierzchnia na- leżyjJi> Narodu. -------—— 2. Naród sprawuje -władzę przez swych przedstawicieli wybieranych do Sejmu, Senatu i do rad narodowych; sprawowanie władzy następuje także poprzez wyrażanie woli w drodze referendum. Zasady i tryb przeprowadzania referendum określa ustawa. Art. 3. 1. Przestrzeganie praw Rzeczypospolitej Polskiej jest podstawowym obowiązkiem każdego organu państwa. 2. Wszystkie organy władzy i administracji państwowej działają na podstawie przepisów prawa. Art. 4. 1, Partie polityczne zrzeszają na zasadach dobrowolności i równości obywateli Rzeczypospolitej Polskiej w celu wpływania metodami demokratycznymi na kształtowanie polityki państwa. 2. O sprzeczności z Konstytucja celów lub działalności partii politycznej orzeka Trybunat Konstytucyjny. - Art. 5. Rzeczpospolita Polska gwarantuje udział samorządu terytorialnego w sprawowaniu władzy oraz swobodę działalności innych form samorządu. Art. 6. Rzeczpospolita Polska gwarantuje swobodę działalności gospodarczej bez względu na formę własności; ograniczenie tej swobody może nastąpić jedynie ustawie. Art. 7. Rzeczpospolita Polska chroni własność i prawo dziedziczenia oraz poręcza całkowitą ochronę własności osobistej. Wywłaszczenie jest dopuszczalne wyłącznie na cele publiczne i za słusznym odszkodowaniem. Art. 8. Siły zbrojne Rzeczypospolitej Polskiej stoją na straży suwerenności i niepodległości Narodu Polskiego, jego bezpieczeństwa i pokoju."; 5) art. 9 i 10 skreśla się; 6) oznaczenie i tytuł rozdziału 2 skreśla się; 7) art. 11-19 skreśla się; 8) w tytule rozdziału 3, w art. 20 ust. 1, w art. 26 ust. 1 i 2, w tytule rozdziału 3a, w art. 32 ust. 1 i 2, w art. 32a ust. 3, w art. 32c ust. 1, w art. 32f w zdaniu wstępnym oraz w pkt 2 i 4, w art. 32i ust. 1 i 2, w art. 37 ust 1, w art. 41 pkt 10, w art. 57, 58, 63 i 67, w art. 338 68 ust. 1, w art, 69 ust. 1, w art. 70 ust. 1, w art. 71, w art. 72 ust. 1, w art. 73 ust. 1, w art. 74, 75, 76 i 77, w art. 78 ust. 1 i 3, w art. 79 ust. 1, 2, 3 i 5, w art. 80, w art. 81 ust. 1, w art. 82 ust. 1, w art. 83 ust. 1, w art. 84 ust. 1 i 3, w art. 85, w art. 86 ust. 1, w art. 87 ust. 1, w art. 88, 89, 90 i 91, w art. 92 ust. 2, w art. 93 ust. 1, w tytule rozdziału 10, w art. 103 ust. 2 i 3, w art. 104, 105 i 106 użyte w różnych przypadkach wyrazy „Polska Rzeczpospolita Ludowa" zastępuje się użytymi w odpowiednich przypadkach wyrazami „Rzeczpospolita Poiska."; 9) w art. 20 ust. 2 otrzymuje brzmienie: „2. Sejm jako najwyższy wyraziciel woli Narodu urzeczywistnia jego suwerenne prawa."; 10) w art. 24: a) ust. 1 skreśla się, b) w ust. 3 wyrazy „ i narodowego planu społeczno-gospodarczego" skreśla się; 11) w art. 27 w ust. 2: a) w zdaniu pierwszym wyrazy „projekty narodowego planu społeczno-gospodarczego oraz" zastępuje się wyrazem „projek- ty. b) w zdaniu drugim wyrazy „ Uchwalony przez Sejm narodowy plan spoleczno-gospodarczy" zastępuje się wyrazami „Uchwaloną przez Sejm"; 12) w art. 30 wyrazy „ narodowego planu społeczno-gospodarczego lub" skreśla się; 13) w art. 41: a) w pkt 2 wyrazy „uchwala i równocześnie przedstawia Sejmowi i Senatowi projekt narodowego planu społeczno-gospodarczego na okres kilkuletni" skreśla się, b) pkt 3 skreśla się, c) w pkt 5 wyrazy „narodowego planu społeczno-gospodarczego i" skreśla się; 14) w art. 56 ust. 1 otrzymuje brzmienie: „1. Wymiar sprawiedliwości w Rzeczypospolitej Polskiej sprawują: Sąd Najwyższy, sądy powszechne i sądy szczególne."; 15) w art. 59 wyrazy „ wojewódzkich, rejonowych" zastępuje się wyrazem „powszechnych"; 16) art. 64 otrzymuje brzmienie: „Art. 64. 1. Prokuratura strzeże praworządności oraz czuwa nad ściganiem przestępstw. 339 ~*F2. Prokuratura podlega Ministrowi Sprawiedliwości, który sprawuje funkcje Prokuratora Generalnego. 3. Tryb powoływania i odwoływania prokuratorów oraz ¦ zasady organizacji i postępowania organów prokuratury określa ustawa."; 17) art. 65 i 66 skreśla się; 18) w art. 85 wyraz „ socjalistycznego" zastępuje się wyrazem „obywatelskiego; - 19) w art. 103 ust. 1 otrzymuje brzmienie: „ 1. Godłem Rzeczypospolitej Polskiej jest wizerunek orła białego w koronie w czerwonym poJu." Art. 2. Do czasu wejścia w życie ustawy, o której mowa w art. 64 ust. 3 Konstytucji, nie dłużej jednak niż do dnia 31 marca 1990 r., prokuratura działa na dotychczasowych zasadach. Art. 3. Zachowują moc wszelkie dokumenty urzędowe sporządzone na drukach, formularzach i blankietach z napisem „Polska Rzeczpospolita Ludowa" oraz opatrzone godłem lub pieczęciami z godłem dotychczasowego wzoru, a także znaki pieniężne, ordery i odznaczenia zawierające taki napis lub godło. Art. 4.1. Po wejściu w życie niniejszej ustawy mogą być sporządzane dokumenty urzędowe na drukach, formularzach i blankietach oraz nadawane order}' i odznaczenia z napisem lub godtem, o których mowa w art. 3, do ich wyczerpania, jak również mogą być emitowane znaki pieniężne zawierające ten napis lub godło - nie dłużej jednak niż do dnia 31 grudnia 1995 r. 2. Pieczęcie z napisem „Polska Rzeczpospolita Ludowa" oraz pieczęcie zawierające godło dotychczasowego wzoru mogą być używane nie dłużej niż do dnia 31 grudnia 1995 r., a tablice urzędowe z tym napisem lub godłem - nie dłużej niż do dnia 31 grudnia 1992 r. 3. Znaki sił zbrojnych dotychczasowych wzorów mogą być używane nie dłużej niż do dnia 31 grudnia 1995 r. Na mocy art. 1 ustawy z 9.11. 1995 r. (poz. 90) w artykule 4 ustęp 3 otrzymał Z dniem 6 stycznia 1996 r. następujące brzmienie: 3. Znaki sit zbrojnych dotychczasowych wzorów mogą być używane nic dłużej niż do dnia 31 grudnia 1997r. Art. 5. Ustawa wchodzi w życie z dniem ogłoszenia. Prezydent Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej: W. Jaruzdski 340 Część trzecia TRZECIA RZECZPOSPOLITA (od 1989) 341 Rozdział dziewiąty: Konstytucja Lipcowa (1989 - 1992) 76. KONSTYTUCJA RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ z dnia 22 lipca 1952 r. 1 (tekst ujednolicony według stanu prawnego na dzień 31 grudnia 1989 r.;2 zmiany w latach 1990 - 1992: 18) z 8.03.1990 r., Dz. U. Nr 16, poz. 94; 19) z 27.09.1990 r., Dz. U. Nr 67, poz. 397; 20) z 19.04.1991 r„ Dz. U. Nr 41, poz. 176; 21) z 18.10.1991 r„ Dz. U. Nr 119, poz. 514; 22) z 30.07.1992 r., Dz. U. Nr 75, poz. 367; 23) z 15.10.1992 r, Dz. U. 1993 k, Nr 7, poz. 33) Rozdział 1 Podstawy ustroju politycznego i gospodarczego Artykuł 1 Rzeczpospolita Polska jest demokratycznym państwem prawnym, urzeczywistniającym zasady sprawiedliwości społecznej. 1 Artykuł 12 ust. 1 ustawy konstytucyjnej z dnia 23 kwietnia 1992 r. o trybie przygotowania i uchwalenia Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej (Dz. U. Nr 67, poz. 336) uznał przepisy Konstytucji RP z 22 lipca 1952 r. za przepisy tymczasowe (z dniem 22 września 1992 r.). Z kolei artykuł 77 ustawy konstytucyjnej z dnia 17 października 1992 r. o wzajemnych stosunkach między władzą ustawodawczą i wykonawczą Rzeczypospolitej Polskiej oraz o samorządzie terytorialnym (Dz. U. Nr 84, poz. 426) uchylił Konstytucje RP z dnia 22 lipca 1952 r. (z dniem 8 grudnia 1992 r,), utrzymując zarazem w mocy wiele jej postanowień. 2 Tekst ujednolicony Konstytucji obejmuje zmiany wprowadzone przez ustawi; z 29 grudnia 1989 r. o zmianie Konstytucji PRL (zob. poz. 75). 343 Artykuł 2 1. W Rzeczypospolitej Polskiej władza zwierzchnia należy do Narodu. 2. Naród sprawuje władzę przez swych przedstawicieli wybieranych do Sejmu, Senatu i do rad narodowych; sprawowanie władzy następuje także poprzez wyrażanie woli w drodze referendum. Zasady i tryb przeprowadzania referendum określa ustawa. Na mocy art- I pkt 1 ustawy z 8.03.1990 r, (poz- 77) artykuł otrzymał, z dniem 19 marca 1990 r., następujące brzmienie: Art. 2. 1. W Rzeczypospolitej Polskiej władza zwierzchnia należy do Narodu. 2. Naród sprawuje władzę przez swych przedstawicieli wybieranych do Sejmu i SenaLu; sprawowanie władzy następuje także poprzez wyrażanie woli w drodze referendum. Zasady i tryb przeprowadzania referendum określa ustawa. Artykuł 3 1. Przestrzeganie praw Rzeczypospolitej Polskiej jest podstawowym obowiązkiem każdego organu władzy. 2. Wszystkie organy władzy i administracji państwowej działają na podstawie przepisów prawa. Artykuł 4 1. Partie polityczne zrzeszają na zasadach dobrowolności i równości obywateli Rzeczypospolitej Polskiej w celu wpływania metodami demokratycznymi na kształtowanie polityki państwa. 2. O sprzeczności z Konstytucją celów lub działalności partii politycznej orzeka Trybunał Konstytucyjny. Artykuł 5 Rzeczpospolita Polska gwarantuje udział samorządu terytorialnego w sprawowaniu władzy oraz swobodę działalności innych form samorządu. 344 Artykuł 6 Rzeczpospolita Polska gwarantuje swobodę działalności gospodarczej bez względu na formę własności; ograniczenie tej swobody może nastąpić jedynie w ustawie. Artykuł 7 Rzeczpospolita Polska chroni własność i prawo dziedziczenia oraz poręcza całkowitą ochronę własności osobistej. Wywłaszczenie jest dopuszczalne wyłącznie na cele publiczne i za słusznym odszkodowaniem. Artykuł 8 Siły Zbrojne Rzeczypospolitej Polskiej stoją na Straży suwerenności i niepodległości Narodu Polskiego, jego bezpieczeństwa i pokoju. Artykuł 9-19 skreślone, w tym także Rozdział 2. Rozdział 3. Sejm i Senat Rzeczypospolitej Polskiej Artykuł 20 1. Najwyższym organem władzy; państwowej jest Sejm Rzeczypospolitej Polskiej. 2. Sejm jako najwyższy wyraziciel woli Narodu urzeczywistnia jego suwerenne prawa. 3. Sejm uchwala ustawy, podejmuje uchwały określające podstawowe kierunki działalności państwa oraz sprawuje kontrolę nad działalnością innych organów władzy i administracji państwowej. 4. Inicjatywa ustawodawcza przysługuje posłom, Senatowi, Prezydentowi i Radzie Ministrów. 345 Artykuł 21 1. Sejm składa się z 460 posłów i jest wybierany na okres lat czterech. 2. Ważność wyboru posła stwierdza Sejm. 3. Poseł nie może być pociągnięty do odpowiedzialności karno--sądowej ani aresztowany bez zgody Sejmu. Sejm wyraża zgodę większością co najmniej dwu trzecich głosów w obecności co najmniej połowy ogólnej liczby posłów. Na mocy art. 1 pkt 1 ustawy z 19.04.1991 r. (poz.80) artykuł 21 otrzyma!, z dniem 14 maja 1991 r., brzmienie następujące: Art. 21. 1. Sejm składa się z 460 posłów i jest wybierany na okres lat czterech. 2. Kadencja Sejmu rozpoczyna się w dniu pierwszego posiedzenia i trwa do czasu zebrania się postów na pierwszym posiedzeniu Sejmu następnej kadencji. 3. W razie rozwiązania Sejmu mają zastosowanie postanowienia ust. 2. 4. Ważność wyboru posła stwierdza Sejm. 5. Poseł nie może być pociągnięty do odpowiedzialności karno-sądowej ani aresztowany bez zgody Sejmu. Sejm wyraża zgodę większością co najmniej dwu trzecich głosów w obecności co najmniej połowy ogólnej liczby posłów. Artykuł 22 1, Sejm obraduje na posiedzeniach. 2. Pierwsze posiedzenie nowo wybranego Sejmu zwołuje Prezydent w ciągu miesiąca od dnia zakończenia wyborów. Artykuł 23 1. Sejm wybiera ze swego grona Marszałka, wicemarszałków i komisje. 2. Marszałek lub w jego zastępstwie wicemarszałek kieruje obradami i czuwa nad tokiem prac Sejmu. 3. Obrady Sejmu są jawne. Sejm może uchwalić tajność obrad, jeżeli wymaga tego dobro państwa. 346 4. Porządek prac Sejmu, rodzaj i liczbę komisji określa regulamin uchwalony przez Sejm. 5. Sejm może powołać komisję dla zbadania określonej sprawy. Uprawnienia i tryb działania komisji ustala Sejm. Artykuł 24 1. (skreślony) 2. Sejm uchwala corocznie budżet państwa. 3. Sejm udziela rządowi absolutorium z wykonania budżetu za rok poprzedni. Artykuł 25 Prezes Rady Ministrów lub poszczególni ministrowie obowiązani są do udzielenia odpowiedzi na interpelację posła w terminie i trybie ustalonym przez Sejm. Artykuł 26 1. Sejm może podjąć uchwałę o stanie wojny jedynie w razie dokonania zbrojnego napadu na Rzeczpospolitą Polską albo gdy z umów międzynarodowych wynika konieczność wspólnej obrony przeciw agresji, a gdy Sejm nie obraduje, o stanie wojny postanawia Prezydent. 2. Sejm mianuje na okres wojny Naczelnego Dowódcę Sił Zbrojnych Rzeczypospolitej Polskiej, a gdy Sejm nie obraduje - Naczelnego Dowódcę mianuje Prezydent. 3. Warunki i skutki prawne oraz tryb wprowadzenia stanu wojny określa ustawa. Artykuł 27 1. Uchwaloną przez Sejm ustawę, z wyjątkiem ustawy budżetowej, przekazuje się Senatowi do rozpatrzenia. Senat może w ciągu miesiąca od dnia przekazania ustawy zgłosić Sejmowi propozycje dokonania w niej określonych zmian lub jej odrzucenia. Nieprzyjecie przez Sejm propozycji Senatu uchwalane jest większością dwu trzecich głosów w obecności co najmniej połowy ogólnej liczby posłów. 347 2. Senat rozpatruje projekty ustawy budżetowej i planów finansowych państwa. Swoje stanowisko Senat przedstawia Sejmowi. Uchwaloną przez Sejm ustawę budżetową i plany finansowe państwa przekazuje się Senatowi, który w ciągu 7 dni może zgłosić Sejmowi propozycje dokonania określonych zmian. Nieprzyjęcie przez Sejm propozycji Senatu uchwalane jest większością dwu trzecich głosów w obecności co najmniej połowy ogólnej liczby posłów. 3. Ustawę podpisuje Prezydent i zarządza jej niezwłoczne ogłoszenie, jeżeli: 1) Senat zawiadomi Prezydenta o braku zastrzeżeń do ustawy, 2) Senat nie zgłosi w przewidzianym terminie propozycji dokonania w ustawie określonych zmian lub jej odrzucenia, 3) Sejm uchwali proponowane przez Senat zmiany lub odrzuci propozycje Senatu. 4. Przed podpisaniem ustawy Prezydent może wystąpić w ciągu miesiąca do Trybunału Konstytucyjnego z wnioskiem o stwierdzenie zgodności ustawy z Konstytucją. 5. Prezydent może odmówić podpisania ustawy i z umotywowanym wnioskiem w ciągu miesiąca przekazać Sejmowi do ponownego rozpatrzenia. Po ponownym uchwaleniu ustawy przez Sejm większością co najmniej dwu trzecich głosów w obecności co najmniej połowy ogólnej liczby posłów Prezydent podpisuje ją i zarządza niezwłocznie jej ogłoszenie w Dzienniku Ustaw. Artykuł 28 1. Senat składa się ze 100 senatorów i jest wybierany na okres kadencji Sejmu. 2. Ważność wyboru senatora stwierdza Senat. 3. Senator nie może być pociągnięty do odpowiedzialności kar-no-sądowej ani aresztowany bez zgody Senatu. Senat wyraża zgodę większością co najmniej dwu trzecich głosów w obecności co najmniej połowy ogólnej liczby senatorów. Artykuł 29 1. Senat wybiera ze swego grona Marszałka i wicemarszałków. 348 2. Marszałek lub w jego następstwie wicemarszałek kieruje obradami i czuwa nad tokiem prac Senatu. 3. Obrady Senaty są jawne. Senat może uchwalić tajność obrad, jeżeli wymaga tego dobro państwa. 4. Pierwsze posiedzenie nowo wybranego Senatu zwołuje Prezydent w ciągu miesiąca od dnia zakończenia wyborów. 5. Porządek prac Senatu, rodzaj i liczbę komisji określa regulamin uchwalony przez Senat. Artykuł 30 1. Sejm może się rozwiązać na mocy uchwały powziętej większością dwu trzecich głosów w obecności co najmniej połowy ogólnej liczby posłów. 2. Jeżeli Sejm przez trzy miesiące nie powołuje rządu, nie uchwala przez trzy miesiące ustawy budżetowej bądź uchwali ustawę lub podejmie uchwałę uniemożliwiającą Prezydentowi wykonywanie jego konstytucyjnych uprawnień określonych w art. 32 ust. 2, Prezydent może, po zasięgnięciu opinii Marszałka Sejmu i Marszałka Senatu, rozwiązać Sejm. 3. Rozwiązanie Sejmu jest równoznaczne z zakończeniem kadencji Sejmu i Senatu. Artykuł 31 1. Wybory do Sejmu i Senatu zarządza Prezydent nie później niż na miesiąc przed upływem kadencji Sejmu, wyznaczając datę wyborów przypadającą w ciągu dwóch miesięcy po upływie kadencji Sejmu 2. W razie rozwiązania Sejmu, Prezydent zarządza wybory do Sejmu i Senatu, wyznaczając datę wyborów w ciągu trzech miesięcy od dnia rozwiązania Sejmu. 3. Wybory odbywają się w dniu wolnym od pracy. Na mocy art. 1 pkt 2 ustawy z 19.04.1991 r. (poz. 80) artykuł 31 otrzymał, z dniem 14 maja 1991 r., brzmienie następujące: 1. Wybory do Sejmu i Senatu zarządza Prezydent nie później niż na cztery miesiące przed upływem kadencji Sejmu, wyznaczając datę wyborów. 2. W razie rozwiązania Sejmu Prezydent zarządza wybory do Sejmu i Senatu, wyznaczając datę wyborów 349 w ciągu czterech miesięcy od dnia postanowienia o rozwiązaniu Sejmu. 3. Wybory odbywają się w dniu wolnym od pracy. Rozdział 3a Prezydent Rzeczypospolitej Polskiej Artykuł 32 1. Prezydent Rzeczypospolitej Polskiej jest najwyższym przedstawicielem Państwa Polskiego w stosunkach wewnętrznych i międzynarodowych. 2. Prezydent czuwa nad przestrzeganiem Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej, stoi na straży suwerenności i bezpieczeństwa państwa, nienaruszalności i niepodzielności jego terytorium oraz przestrzegania międzypaństwowych sojuszy politycznych i wojskowych. Artykuł 32a 1. Prezydenta wybierają Sejm i Senat, połączone w Zgromadzenie Narodowe. 2. Prezydent wybierany jest na lat sześć i może być ponownie wybrany tylko jeden raz. 3. Prezydentem może być wybrany każdy obywatel Rzeczypospolitej Polskiej, który korzysta z pełni praw wyborczych do Sejmu. 4. Kadencja Prezydenta liczy się od dnia objęcia przez niego urzędu. Artykuł 32b 1. Marszałek Sejmu zwołuje Zgromadzenie Narodowe: 1) w celu dokonania wyboru Prezydenta: a) w ciągu miesiąca przed zakończeniem kadencji urzędującego Prezydenta, b) w ciągu miesiąca od dnia opróżnienia urzędu Prezydenta, 2) dla uznania trwałej niezdolności Prezydenta do sprawowania urzędu ze względu na stan zdrowia, 350 3) dla rozpatrzenia sprawy postawienia Prezydenta w stan oskarżenia przed Trybunałem Stanu. 2. Uchwały Zgromadzenia Narodowego w sprawie wyboru Prezydenta zapadają bezwzględną większością głosów w obecności co najmniej połowy ogólnej liczby członków Zgromadzenia. 3. Obradom Zgromadzenia Narodowego przewodniczy Marszałek Sejmu. 4. Prawo zgłaszania kandydatów na Prezydenta przysługuje członkom Zgromadzenia Narodowego w liczbie co najmniej jednej czwartej ogólnej liczby członków Zgromadzenia. 5. Jeżeli w pierwszym głosowaniu żaden z kandydatów na Prezydenta nie uzyskał wymaganej większości głosów, w każdym kolejnym głosowaniu wyklucza się kandydata, który w poprzednim głosowaniu uzyskał najmniejszą liczbę głosów. Artykuł 32c 1. Nowo wybrany Prezydent obejmuje urząd po złożeniu wobec Zgromadzenia Narodowego ślubowania następującej treści: „Obejmując z woli Zgromadzenia Narodowego urząd Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej, ślubuję uroczyście Narodowi Polskiemu, że postanowieniom Konstytucji wierności dochowam, będę strzegł niezłomnie godności Narodu, suwerenności i bezpieczeństwa państwa. Ślubuję, że dobro Ojczyzny oraz pomyślność obywateli będą dla mnie zawsze najwyższym nakazem". 2. Objęcie urzędu przez Prezydenta wybranego przed upływem kadencji dotychczasowego Prezydenta następuje następnego dnia po upływie kadencji urzędującego Prezydenta. Na mocy art. 1 pkt 1-3 ustawy z 27.09.1990 r. (poz. 79) artykuły 32a- 32c otrzymały, z dniem 2 października 1990 r., brzmienie następujące: Art. 32a. 1. Prezydent jest wybierany przez Naród. 2. Prezydent jest wybierany na lat pięć i może być ponownie wybierany tylko jeden raz. 3. Prezydentem może być wybrany każdy obywatel polski, który ukończył 35 lat i korzysta z pełni praw wyborczych do Sejmu. 4. Kadencja Prezydenta liczy się od dnia objęcia przez niego urzędu. 351 5. Wybory Prezydenta zarządza Marszałek Sejmu nie wcześniej niż na cztery miesiące i nie później niż na Irzy miesiące przed upływem kadencji urzędującego Prezydenta, a w razie opróżnienia urzędu Prezydenta - nie później niż w czternastym dniu po opróżnieniu urzędu, wyznaczając datę wyborów przypadającą w ciągu dwóch miesięcy od dnia zarządzenia wyborów. Wybory odbywają się w dniu wolnym od pracy. Alt. 32b 1. Marszałek Sejmu zwołuje Sejm i Senat połączone w Zgromadzenie Narodowe w celu: 1) stwierdzenia ważności wyboru i przyjęcia przysięgi od nowo wybranego Prezydenta>, 2) uznania trwałej niezdolności Prezydenta do sprawowania urzędu ze względu na stan zdrowia, 3) rozpatrzenia sprawy postawienia Prezydenta w stan oskarżenia przed Trybunałem Stanu. 2. (skreślony) 3. Obradom Zgromadzenia Narodowego przewodniczy Marszałek Sejmu. 4. (skreślony) 5. (skreślony) Art. 32c 1. Nowo wybrany Prezydent obejmuje urząd po złożeniu wobec Zgromadzenia Narodowego przysięgi następującej treści: „Obejmując urząd Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej, przysięgam uroczyście Narodowi Polskiemu, że postanowieniom Konstytucji wierności dochowam, będę strzegł niezłomnie godności Narodu, suwerenności i bezpieczeństwa państwa. Przysięgam, że dobro Ojczyzny oraz pomyślność obywateli będą dla mnie zawsze najwyższym nakazem". 2. Objęcie urzędu przez Prezydenta wybranego przed upływem kadencji dotychczasowego Prezydenta następuje następnego dnia po upływie kadencji urzędującego Prezydenta, Artykuł 32d 1. Prezydent wykonuje swoje uprawnienia i obowiązki na podstawie i w ramach Konstytucji i ustaw. 352 2. Prezydent za naruszenie Konstytucji i ustaw oraz za przestępstwo może być postawiony w stan oskarżenia przed Trybunałem Stanu, 3. Postawienie Prezydenta w stan oskarżenia może nastąpić uchwałą Zgromadzenia Narodowego podjętą większością co najmniej dwu trzecich głosów ogólnej liczby członków Zgromadzenia. Z chwilą postawienia w stan oskarżenia Prezydent tymczasowo nie może sprawować urzędu. Artykuł 3 2 e 1. Opróżnienie urzędu Prezydenta przed upływem kadencji następuje wskutek: 1) śmierci, 2) zrzeczenia się urzędu, 3) uznania przez Zgromadzenie Narodowe trwałej niezdolności do sprawowania urzędu ze względu na stan zdrowia, większością co najmniej trzech piątych głosów w obecności co najmniej połowy ogólnej liczby członków Zgromadzenia, 4) złożenia z urzędu orzeczeniem Trybunału Stanu. 2. W razie gdy urząd Prezydenta jest opróżniony, do czasu objęcia urzędu przez nowego Prezydenta, a także gdy Prezydent tymczasowo nie może sprawować urzędu, zastępuje go Marszałek Sejmu; Marszałek Sejmu zastępuje Prezydenta również po upływie kadencji Sejmu. Artykuł 32f 1. Prezydent Rzeczypospolitej Polskiej: 1) zarządza wybory do Sejmu, Senatu i rad nardowych, Na mocy ar. 1 pkt 1 ustawy z 8.03.1990 r. (poz. 77) punkt 1 otrzymał, z dniem 19 marca 1990 r„ brzmienie: 1) zarządza wybory do Sejmu i Senatu, 2) mianuje i odwołuje pełnomocnych przedstawicieli Rzeczypospolitej Polskiej w innych państwach, 3) przyjmuje listy uwierzytelniające i odwołujące akredytowanych przy nim przedstawicieli dyplomatycznych, innych państw, 4) jest zwierzchnikiem Sił Zbrojnych Rzeczypospolitej Polskiej, 353 5) przewodniczy Komitetowi Obrony Kraju, który jest organem właściwym w sprawach obronności i bezpieczeństwa państwa, 6) występuje z wnioskiem do Sejmu o powołanie lub odwołanie Prezesa Rady Ministrów, 7) występuje z wnioskiem do Sejmu o powołanie lub odwołanie Prezesa Narodowego Banku Polskiego, 8) może zwoływać w sprawach szczególnej wagi posiedzenia Rady Ministrów i im przewodniczyć, 9) nadaje ordery, odznaczenia i tytuły honorowe, Na mocy art. 1 ustawy z 30.07.1992 r. (pot 82) punki 9 otrzymał, z dniem 27 października 1992 r., brzmienie: 9) nadaje ordery i odznaczenia, 10) stosuje prawo łaski, 11) wykonuje inne uprawnienia przewidziane w Konstytucji lub przekazane przez ustawy. -^ 2. Na podstawie ustaw i w celu ich wykonania Prezydent wydaje rozporządzenia i zarządzenia. Ustawa określi akty prawne Prezydenta o istotnym znaczeniu, wymagające kontrasygnaty Prezesa Rady Ministrów. Artykuł 32g 1. Prezydent ratyfikuje i wypowiada umowy międzynarodowe. 2. Ratyfikacja umów międzynarodowych pociągających za sobą znaczne obciążenie finansowe państwa lub konieczność zmian w ustawodawstwie wymaga uprzedniej zgody Sejmu. Artykuł 32h Prezydent sprawuje zwierzchni nadzór nad radami narodowymi. Szczegółowe uprawnienia Prezydenta w tej dziedzinie określi ustawa. Na mocy art. 1 pkt 2 ustawy z 8.03.1990 r. (poz. 77) artykuł 32h zosta! z dniem 19 marca 1990 r. uchylony. Artykuł 3 2 i 1. Prezydent może wprowadzić stan wojenny na części lub całym terytorium Rzeczypospolitej Polskiej, jeżeli wymaga tego wzgląd 354 na obronność lub zewnętrzne zagrożenie bezpieczeństwa państwa. Z tych samych powodów Prezydent może ogłosić częściową lub powszechną mobilizację. 2. Prezydent może wprowadzić na czas oznaczony, nie dłuższy niż trzy miesiące, stan wyjątkowy na części lub całym terytorium Rzeczypospolitej Polskiej, jeżeli zagrożone zostało wewnętrzne bezpieczeństwo państwa lub w razie klęski żywiołowej. Przedłużenie stanu wyjątkowego może nastąpić tylko raz na okres nie dłuższy niż trzy miesiące, za zgodą Sejmu i Senatu. 3. Warunki i skutki prawne oraz tryb wprowadzenia stanu wojennego i stanu wyjątkowego określają ustawy. 4. W okresie trwania stanu wyjątkowego Sejm nie może się rozwiązać, a w przypadku upływu kadencji ulega ona przedłużeniu na okres trzech miesięcy po zakończeniu stanu wyjątkowego. 5. W okresie trwania stanu wyjątkowego nie może być zmieniana Konstytucja ani ordynacje wyborcze. Artykuł 33 1. Prezydent może powoływać i odwoływać ministrów stanu upoważnionych do wykonywania w jego imieniu powierzonych im czyn-ności^Zakres upoważnienia określa Prezydent. 2. Organem wykonawczym Prezydenta jest Kancelaria Prezydenta. Prezydent nadaje statut Kancelarii oraz powołuje i odwołuje jej szefa. Rozdział 4 Trybunał Konstytucyjny, Trybunał Stanu, Najwyższa Izba Kontroli, Rzecznik Praw Obywatelskich Na mocy art. 1 pkt 1 ustawy z 15.10.1992 r. (poz. 83) tytuł rozdziału 4 otrzymał, z dniem 13 lutego 1993 r., brzmienie następujące: Rozdział 4 Trybunał Konstytucyjny. Trybunał Stanu. Najwyższa Izba Kontroli. Rzecznik Praw Obywatelskich. Krajowa Rada Radiofonii i Telewizji. 355 Artykuł 3 3 a 1. Trybunał Konstytucyjny orzeka o zgodności z Konstytucją ustaw i innych aktów normatywnych naczelnych oraz centralnych organów państwowych, a także ustala powszechnie obowiązującą wykładnię ustaw. 2. Orzeczenia Trybunału Konstytucyjnego o niezgodności ustaw z Konstytucją podlegają rozpatrzeniu przez Sejm. 3. Orzeczenia Trybunału Konstytucyjnego o niezgodności z Konstytucją lub ustawami innych aktów normatywnych są wiążące. Trybunał Konstytucyjny stosuje środki potrzebne dla usunięcia tej niezgodności. 4. Członków Trybunału Konstytucyjnego wybiera Sejm spośród osób wyróżniających się wiedzą prawniczą. 5. Członkowie Trybunału Konstytucyjnego są niezawiśli i podlegają jedynie Konstytucji. 6. Właściwość, ustrój i postępowanie Trybunału Konstytucyjnego określa ustawa. Artykuł 33b 1. Trybunał Stanu orzeka o odpowiedzialności osób zajmujących określone w ustawie najwyższe stanowiska państwowe_za naruszenie Konstytucji i ustaw. 2. Trybunał Stanu może orzekać o odpowiedzialności karnej osób pociągniętych do odpowiedzialności określonej w ust. 1 za przestępstwa popełnione w związku z zajmowanym stanowiskiem. 3. Trybunał Stanu jest wybierany przez Sejm spoza jego grona i na okres jego kadencji. 4. Przewodniczącym Trybunału Stanu jest Pierwszy Prezes Sądu Najwyższego. 5. Sędziowie Trybunału Stanu są niezawiśli i podlegają jedynie ustawom. 6. Właściwość, ustrój i postępowanie Trybunału Stanu określa ustawa. Artykuł 34 1. Najwyższa Izba Kontroli powołana jest do kontroli działalności gospodarczej, finansowej i organizacyjno-administracyjnej organów 356 administracji państwowej oraz podległych im przedsiębiorstw i innych jednostek organizacyjnych z punktu widzenia legalności, gospodarności, celowości i rzetelności. 2. Najwyższa Izba Kontroli może również przeprowadzać kontrole organizacji i związków spółdzielczych, organizacji społecznych oraz jednostek gospodarki nie uspołecznionej w zakresie określonym W ustawie. Artykuł 35 1. Najwyższa Izba Kontroli podlega Sejmowi. 2. Najwyższa Izba Kontroli przedstawia Sejmowi uwagi do sprawozdań Rady Ministrów z wykonania narodowego planu społeczno--gospodarczego i analizę wykonania budżetu państwa. 3. Najwyższa Izba Kontroli przedstawia corocznie Sejmowi sprawozdanie ze swej działalności. Artykuł 36 1. Prezesa Najwyższej Izby Kontroli powołuje i odwołuje Sejm, za zgodą Senatu. 2. Najwyższa Izba Kontroli działa na zasadach kolegialności. Organizację i sposób działania Najwyższej Izby Kontroli określa ustawa. Artykuł 36a 1. Rzecznik Praw Obywatelskich stoi na straży praw i wolności obywateli określonych w Konstytucji i innych przepisach prawa. 2. Rzecznika Praw Obywatelskich powołuje Sejm za zgodą Senatu na okres czterech lat. 3. Sposób działania Rzecznika Praw Obywatelskich określa ustawa. Na mocy art. I pkt 2 ustawy z J5J0.I992 r. (poz- 83) dodany został, z dniem 13 lutego 1993 r„ nowy artykuł 36b o następującym brzmieniu: Art. 36b. 1. Krajowa Rada Radiofonii i Telewizji stoi na straży wolności słowa, realizacji prawa obywateli do informacji oraz interesu społecznego w radiofonii i telewizji. 357 2. Członków Krajowej Rady Radiofonii i Telewizji powołują Sejm, Senal i Prezydent. 3. Na podstawie uslaw i w celu ich wykonania Krajowa Rada Radiofonii i Telewizji wydaje rozporządzenia i uchwały. 4. Zasady powoływania członków Krajowej Rady Radiofonii i Telewizji oraz jej organizacji i sposób działania określa ustawa. Rozdział 5 Naczelne organy administracji państwowej Na mocy art. I pkt 3 ustawy z 8.03. 1990 r. (pot- 77) tytuł rozdziału 5 otrzymał, z dniem 19 marca 1990 r, następujące brzmienie: Rozdział 5 Rząd i administracja Artykuł 37 , 1. Sejm powołuje i odwołuje rząd Rzeczypospolitej Polskiej -Radę Ministrów lub poszczególnych jej członków na wniosek Prezesa Rady Ministrów przedstawiony po porozumieniu z Prezydentem. Sejm może odwołać Radę Ministrów lub poszczególnych jej członków również z własnej inicjatywy. 2. W okresach między kadencjami Sejmu Prezydent na wniosek Prezesa Rady Ministrów powołuje i odwołuje członków Rady Ministrów. Prezydent przedstawia akt o powołaniu lub odwołaniu Sejmowi na najbliższym posiedzeniu do zatwierdzenia. Artykuł 38 1. Rada Ministrów jest naczelnym wykonawczym i zarządzającym organem władzy państwowej. 2. Rada Ministrów odpowiada i zdaje sprawę ze swojej działalności przed Sejmem, a między kadencjami Sejmu przed Prezydentem. 358 Artykuł 39 1. W skład Rady Ministrów wchodzą: Prezes Rady Ministrów jako jej przewodniczący, wiceprezesi Rady Ministrów, ministrowie, przewodniczący określonych w ustawie komisji i komitetów sprawujących funkcje naczelnych organów administracji państwowej. 2. Prezes i wiceprezesi Rady Ministrów stanowią Prezydium Rządu. Rada Ministrów może powołać ze swego grona innych członków do składu Prezydium Rządu. Artykuł 40 1. Prezes Rady Ministrów kieruje pracami Rady Ministrów i Prezydium Rządu. 2. Prezes Rady Ministrów wydaje na podstawie ustaw i w celu ich wykonania rozporządzenia i zarządzenia. Artykuł 41 Rada Ministrów: 1) koordynuje działalność ministerstw i innych podległych sobie organów oraz nadaje kierunek ich pracy, 2) uchwala corocznie i równocześnie przedstawia Sejmowi i Senatowi projekt budżetu państwa, 3) (skreślony), 4) zapewnia wykonanie ustaw, 5) czuwa nad wykonaniem budżetu państwa, 6) przedstawia Sejmowi coropznie sprawozdanie z wykonania budżetu państwa, 7) zapewnia ochronę porządku publicznego, interesów państwa i praw obywateli, 8) na podstawie ustaw i w celu ich wykonania wydaje rozporządzenia, podejmuje uchwały oraz czuwa nad ich wykonaniem, 9) sprawuje ogólne kierownictwo w dziedzinie stosunków z innymi państwami. 359 10) sprawuje ogólne kierownictwo w dziedzinie obronności kraju i organizacji Sił Zbrojnych Rzeczypospolitej Polskiej oraz określa corocznie kontyngent obywateli powoływanych do czynnej służby wojskowej, 11) kieruje pracą terenowych organów administracji. Na mocy art. 1 pkt 4 ustawy z 8.03.1990 r. (pot 77) punkt 11 otrzymał, z dniem 19 marca 1990 r„ brzmienie: 11} kieruje pracą terenowych organów administracji rządowej. Artykuł 42 1. Ministrowie kierują określonymi działami administracji państwowej. Urząd ministra tworzy się w drodze ustawy, 2. Ministrowie wydają na podstawie ustaw i w celu ich wykonania rozporządzenia i zarządzenia. 3. Rada Ministrów może uchylić rozporządzenie lub zarządzenie wydane przez ministra. Na mocy art. 1 pkt 5 ustawy z 8.03.1990 r. (poz. 77) dodany został, z dniem 19 marca 1990 r., artykuł 42a o następującym brzmieniu: Art. 42a Wojewoda jest organem administracji rządowej oraz przedstawicielem rządu w województwie. Rozdział 6 Terenowe organy władzy i administracji państwowej Artykuł 43 1. Terenowymi organami władzy państwowej i podstawowymi organami samorządu społecznego ludu pracującego miast i wsi w gminach, miastach, dzielnicach większych miast i województwach są rady narodowe. 2. Organem władzy państwowej i samorządu społecznego w dwu różnych jednostkach podziału terytorialnego tego samego stopnia może być wspólna rada narodowa. 3.Kadencję rad narodowych poszczególnych stopni określa ustawa. 360 Artykuł 44 Rady narodowe wyrażają wolę ludu pracującego oraz rozwijają jego inicjatywę twórczą i aktywność w celu pomnażania sił, dobrobytu i kultury narodu. Artykuł 45 Rady narodowe umacniają więź władzy państwowej z ludem pracującym miast i wsi, przyciągając coraz szersze rzesze ludzi pracy do udziału w rządzeniu państwem oraz współdziałają z samorządem mieszkańców. Artykuł 46 Rady narodowe kierują całokształtem rozwoju społeczno-gospo-darczego i kulturalnego oraz wpływają na wszystkie jednostki administracji i gospodarki na swym terenie, inspirują i koordynują ich działalność oraz sprawują nad nimi kontrolę. Rady narodowe wiążą potrzeby terenu z celami i zadaniami ogólnopaństwowymi. Artykuł 47 Rady narodowe troszczą się stale o codzienne potrzeby i interesy ludności, zwalczają wszelkie przejawy samowoli i biurokratycznego stosunku do obywatela, sprawują i rozwijają kontrolę społeczną działalności urzędów, przedsiębiorstw, zakładów i instytucji. Artykuł 48 Rady narodowe dbają o utrzymanie porządku publicznego i czuwają nad przestrzeganiem praworządności ludowej, ochraniają własność społeczną, zabezpieczają prawa obywateli, współdziałają w umacnianiu obronności i bezpieczeństwa państwa. 361 Artykuł 49 1, Rady narodowe wykorzystują wszelkie zasoby i możliwości terenu dla jego wszechstronnego rozwoju gospodarczego i kulturalnego, dla coraz lepszego zaspokajania potrzeb ludności w zakresie zaopatrzenia i usług oraz dla rozbudowy instytucji i urządzeń komunalnych, oświatowych, kulturalnych, sanitarnych i sportowych. la. Rady narodowe na podstawie ustaw dysponują mieniem komunalnym stanowiącym własność samorządu terytorialnego. 2. Rady narodowe na wniosek terenowych organów administracji uchwalają plany społeczno-gospodarcze i budżety województw, miast, dzielnic i gmin. Artykuł 50 1. Rady narodowe obradują na sesjach. 2. Rady narodowe wybierają ze swego grona prezydia dla kierowania przygotowaniem sesji i prowadzenia obrad, koordynowania prac komisji oraz udzielania pomocy radnym w wykonywaniu mandatu. Artykuł 51 1, Terenowymi organami administracji państwowej oraz organami wykonawczymi i zarządzającymi rad narodowych są wojewodowie, prezydenci lub naczelnicy miast, naczelnicy dzielnic i naczelnicy gmin. 2. Terenowy organ administracji państwowej podlega organowi administracji państwowej wyższego stopnia, a w zakresie wykonywania zadań ustalonych przez radę narodową - właściwej radzie narodowej. Artykuł 52 1. Wojewodowie, prezydenci lub naczelnicy miast, naczelnicy dzielnic i naczelnicy gmin sprawują administrację państwową na podstawie przepisów prawa oraz zgodnie z kierunkami ustalonymi przez organy nadrzędne. 2. Wojewodowie i prezydenci miast stopnia wojewódzkiego są przedstawicielami rządu na swoim terenie. 362 Artykuł 53 Rady narodowe powołują komisje dla poszczególnych dziedzin swojej działalności. Komisje rad narodowych utrzymują stałą i ścisłą więź z ludnością, mobilizują ją do współudziału w realizacji zadań rady, wykonują z ramienia rady kontrolę społeczną oraz występują z inicjatywą wobec rady i jej organów. Artykuł 54 Rada narodowa uchyla uchwałę rady narodowej niższego stopnia, jeżeli uchwala jest sprzeczna z prawem lub niezgodna z zasadniczą linią polityki państwa. Artykuł 55 Szczegółowy skład oraz zakres i tryb działalności rad narodowych i ich organów, określa ustawa. Na mocy art. 1 pkt 6 i 7 ustawy z 8.03.1990 r. (poz. 77) tytuł rozdziału 6 i artykuły 43-47 otrzymały, z dniem 19 marca 1990 r. następujące brzmienie: Rozdział 6 Samorząd terytorialny Art. 43. 1. Samorząd terytorialny jest podstawową formą organizacji życia publicznego w gminie. 2. Gmina zaspokaja zbiorowe potrzeby społeczności lokalnej. Art. 44. 1. Gmina posiada osobowość prawną i wykonuje zadania publiczne w imieniu własnym, na zasadach określonych przez ustawy. 2. Samodzielność gminy podlega ochronie sądowej. 3. W zakresie uregulowanym ustawami gmina wykonuje zlecone zadania administracji rządowej. 363 Art. 45. 1. Organem stanowiącym gminy jest rada wybierana przez mieszkańców gminy. Zasady i tryb wyboru określa ustawa. 2. Rada wybiera organy wykonawcze gminy. Art. 46. Gminie przysługuje prawo własności i inne prawa majątkowe. Prawa te stanowią mienie komunalne. Art. 47. Dochody własne gminy są uzupełniane subwencjami na zasadach określonych przez ustawę. Na mocy art. 1 pkt 8 ustawy z 9.03.1990 r. (poz. 77) artykuły 48-55 zostały, Z dniem 19 tnarca 1990 r. skreślone. Rozdziai 7 Sąd i prokuratura Artykuł 56 1. Wymiar sprawiedliwości w Rzeczypospolitej Polskiej sprawują Sąd Najwyższy, sądy powszechne i sądy szczególne, i 2. W sprawach o wykroczenia orzekają kolegia do spraw wykroczeń. 3. Ustrój, właściwość i postępowanie sądów oraz kolegiów do spraw wykroczeń określają ustawy. Artykuł 57 Sądy wydają wyroki w imieniu Rzeczypospolitej Polskiej. Artykuł 58 Sądy stoją na straży ustroju Rzeczypospolitej Polskiej, ochraniają zdobycze polskiego ludu pracującego, strzegą praworządności ludowej, własności społecznej i praw obywateli, karzą przestępców. Ma mocy art. 1 pkt 3 ustawy z 19.04.1991 r. (poz. 80) artykuł 58 został, z dniem 14 maja 1991 r., skreślony. 364 Artykuł 59 1. Rozpoznawanie i rozstrzyganie spraw w sądach odbywa się z udziałem ławników ludowych, z wyjątkiem przypadków określonych w ustawie. 2. Przy rozstrzyganiu spraw w sądach ławnicy ludowi mają równe prawa z sędziami. 3. Ławnicy ludowi są wybierani przez rady narodowe. Na mocy art. 1 pkt 9 ustawy z 8.03.1990 r. (poz. 77) usięp 3 otrzymał, z dniem 19 marca 1990 r,, brzmienie: 3. Ławnicy ludowi są pochodzący z wyboru. Zasady i tryb wyboru ławników sądów powszechnych i szczególnych oraz ich kadencje określa ustawa. 4. Tryb wyboru ławników sądów wojewódzkich, rejonowych i szczególnych oraz ich kadencję określa ustawa. Na mocy art. 1 pkt 10 ustawy z 8.03.1990 r. (poz. 77) ustęp 4 został, z dniem 19 marca 1990 r„ skreślony. Artykuł 60 1. Sędziowie są powoływani przez Prezydenta, na wniosek Krajowej Rady Sądownictwa. 2. Sędziowie są nieusuwalni, z wyjątkiem przypadków określonych w ustawie. 3. Uprawnienia, skład i sposób działania Krajowej Rady Sądownictwa określa ustawa. Artykuł 61 1. Sąd Najwyższy jest naczelnym organem sądowym i sprawuje nadzór nad działalnością wszystkich innych sądów w zakresie orzekania. 2. Tryb wykonywania nadzoru przez Sąd Najwyższy określa ustawa. 3. (skreślony). 4. Pierwszy Prezes Sądu Najwyższego jest powoływany spośród sędziów Sądu Najwyższego oraz odwoływany przez Sejm na wniosek Prezydenta, a prezesi Sądu Najwyższego - przez Prezydenta. 365 w Arty kuł 6 2 Sędziowie są niezawiśli i podlegają tylko ustawom. Arty kuł 63 1. Rozpoznawanie spraw przed wszystkimi sądami Rzeczypospolitej Polskiej odbywa się jawnie. Ustawa może określić wyjątki od tej zasady. 2. Oskarżonemu poręcza się prawo do obrony. Oskarżony może mieć obrońcę z wyboru lub z urzędu. Artykuł 64 1. Prokuratura strzeże praworządności oraz czuwa nad ściganiem przestępstw. 2. Prokuratura podlega Ministrowi Sprawiedliwości, który sprawuje funkcje Prokuratora Generalnego. 3. Tryb powoływania i odwoływania prokuratorów oraz zasady organizacji i postępowania organów Prokuratury określa ustawa. (skreślony) Artykuł 65 (skreślony) Artykuł 66 Rozdział 8 Podstawowe prawa i obowiązki obywateli Artykuł 67 1. Rzeczpospolita Polska, utrwalając i pomnażając zdobycze ludu pracującego, umacnia i rozszerza prawa i wolności obywateli. 366 Artykuł 62 Sędziowie są niezawiśli i podlegają tylko ustawom. Artykuł 63 1. Rozpoznawanie spraw pi~zed wszystkimi sądami Rzeczypospolitej Polskiej odbywa się jawnie. Ustawa może określić wyjątki od tej zasady. 2. Oskarżonemu poręcza się prawo do obrony. Oskarżony może mieć obrońcę z wyboru lub z urzędu. Artykuł 64 1. Prokuratura strzeże praworządności oraz czuwa nad ściganiem przestępstw. 2. Prokuratura podlega Ministrowi Sprawiedliwości, który sprawuje funkcje Prokuratora Generalnego. 3. Tryb powoływania i odwoływania prokuratorów oraz zasady organizacji i postępowania organów Prokuratury określa ustawa. Artykuł 65 (skreślony) Artykuł 66 (skreślony) Rozdział 8 Podstawowe prawa i obowiązki obywateli Artykuł 67 1. Rzeczpospolita Polska, utrwalając i pomnażając zdobycze ludu pracującego, umacnia i rozszerza prawa i wolności obywateli. 366 Namocyart. 1 pkc4 ustawy z 19.04.1991 r. (poz- 80) ustęp 1 otrzymał, z dniem 14 maja 1991 r„ brzmienie: 1. Rzeczpospolita Polska umacnia i rozszerza prawa i wolności obywateli. 2. Obywatele Rzeczypospolitej Polskiej mają równe prawa bez względu na płeć, urodzenie, wykształcenie, zawód, narodowość, rasę, wyznanie oraz pochodzenie i położenie społeczne. 3. Obywatele Rzeczypospolitej Polskiej powinni rzetelnie wypełniać swoje obowiązki wobec Ojczyzny i przyczyniać się do jej rozwoju. Artykuł 68 1. Obywatele Rzeczypospolitej Polskiej mają prawo do pracy, to znaczy prawo do zatrudnienia za wynagrodzeniem według ilości i jakości pracy. 2. Prawo do pracy zapewniają: socjalistyczny system gospodarczy, planowy rozwój sił wytwórczych, racjonalne wykorzystywanie wszystkich czynników produkcji, stałe wdrażanie postępu naukowo--technicznego w gospodarce narodowej oraz system kształcenia i podnoszenia kwalifikacji zawodowych. Prawidłową realizację prawa do pracy zabezpiecza socjalistyczne ustawodawstwo pracy. Ma mocy art. 1 pkt 5 ustawy z 19.04.1991 r. (poz. 80) artykuł 68 otrzymał, Z dniem 14 maja 1991 r., brzmienie: Art. 68. Obywatele Rzeczypospolitej Polskiej mają prawo do pracy, to znaczy prawo do zatrudnienia za wynagrodzeniem według ilości i jakości pracy. Artykuł 69 1. Obywatele Rzeczypospolitej Polskiej mają prawo do wypoczynku. 2. Prawo do wypoczynku zapewniają pracownikom: ustawowe skrócenie czasu pracy przez urzeczywistnienie ośmiogodzinnego dnia pracy oraz krótszego czasu pracy w przypadkach przewidzianych ustawami, ustawowo określone dni wolne od pracy, coroczne płatne urlopy. 367 3. Organizacja wczasów, rozwój turystyki, uzdrowisk, urządzeń sportowych, domów kultury, klubów, świetlic, parków i innych urządzeń wypoczynkowych stwarzają możliwość zdrowego i kulturalnego wypoczynku dla coraz szerszych rzesz ludu pracującego miast i wsi. Artykuł 70 1. Obywatele Rzeczypospolitej Polskiej mają prawo do ochrony zdrowia oraz do pomocy w razie choroby lub niezdolności do pracy. 2. Coraz pełniejszemu urzeczywistnianiu tego prawa służą: 1) rozwój ubezpieczenia społecznego na wypadek choroby, starości i niezdolności do pracy oraz rozbudowa różnych form pomocy społecznej, 2) rozwój organizowanej przez państwo ochrony zdrowia oraz podnoszenie poziomu zdrowotnego ludności, bezpłatna pomoc lekarska dla wszystkich ludzi pracy i ich rodzin, stałe polepszanie warunków bezpieczeństwa, ochrony i higieny pracy, szeroko rozwinięte zapobieganie chorobom i ich zwalczanie, opieka nad inwalidami, 3) rozbudowa szpitali, sanatoriów, ambulatoriów, ośrodków zdrowia i urządzeń sanitarnych. Artykuł 71 Obywatele Rzeczypospolitej Polskiej mają prawo do korzystania z wartości środowiska naturalnego oraz obowiązek jego ochrony. Artykuł 72 1. Obywatele Rzeczypospolitej Polskiej mają prawo do nauki. 2. Prawo do nauki zapewniają w coraz szerszym zakresie: 1) bezpłatne szkolnictwo, 2) powszechne i obowiązkowe szkoły podstawowe, 3) upowszechnianie szkolnictwa średniego, 4) rozwój szkolnictwa wyższego, 5) pomoc państwa W podnoszeniu kwalifikacji obywateli zatrudnionych w zakładach przemysłowych i innych ośrodkach pracy w mieście i na wsi, 6) system stypendiów państwowych, rozbudowa burs, internatów 368 i domów akademickich oraz innych form pomocy materialnej dla dzieci robotników, pracujących chłopów i inteligencji. ffa mocy art. 1 pkt 6 ustawy z 19.04.1991 r. (poz. 80/ punkt 6 otrzyma!, z dniem 14 maja 1991 r„ brzmienie: 6) system stypendiów państwowych, rozbudowa burs, internatów i domów akademickich oraz innych form pomocy materialnej. Artykuł 7 3 1. Obywatele Rzeczypospolitej Polskiej mają prawo do korzystania ze zdobyczy kultury i do twórczego udziału w rozwoju kultury narodowej. 2. Prawo to zapewniają coraz szerzej: rozwój i udostępnienie ludowi pracującemu miast i wsi bibliotek, książek, prasy, radia, kin, teatrów, muzeów i wystaw, domów kultury, klubów, świetlic, wszechstronne popieranie i pobudzanie twórczości kulturalnej mas ludowych i rozwoju talentów twórczych. Artykuł 74 Rzeczpospolita Polska dba o wszechstronny rozwój nauki, opartej na dorobku przodującej myśli ludzkiej i postępowej myśli polskiej - nauki w służbie narodu. Artykuł 75 Rzeczpospolita Polska troszczy się o rozwój literatury i sztuki, wyrażających potrzeby i dążenia narodu, odpowiadających najlepszym postępowym tradycjom twórczości polskiej. Artykuł 7 6 Rzeczpospolita Polska zapewnia wszechstronną opiekę weteranom walk o wyzwolenie narodowe i społeczne. 369 Artykuł 77 Rzeczpospolita Polska szczególną opieką otacza inteligencję twórczą - pracowników nauki, oświaty, literatury i sztuki oraz pionierów postępu technicznego, racjonalizatorów i wynalazców. Artykuł 78 1. Kobieta w Rzeczypospolitej Polskiej ma równe z mężczyzną prawa we wszystkich dziedzinach życia państwowego, politycznego, gospodarczego, społecznego i kulturalnego. 2. Gwarancję równouprawnienia kobiety stanowią: 1) równe z mężczyzną prawo do pracy i wynagrodzenia według zasady „równa płaca za równą pracę", prawo do wypoczynku, do ubezpieczenia społecznego, do nauki, do godności i odznaczeń, do zajmowania stanowisk publicznych. 2) opieka nad matką i dzieckiem, ochrona kobiety ciężarnej, płatny urlop w okresie przed porodem i po porodzie, rozbudowa sieci zakładów położniczych, żłobków i przedszkoli, rozwój sieci zakładów usługowych i żywienia zbiorowego. 3. Rzeczpospolita Polska umacnia w społeczeństwie pozycję kobiet, zwłaszcza matek i kobiet pracujących zawodowo. Artykuł 79 1. Małżeństwo, macierzyństwo i rodzina znajdują się pod opieką i ochroną Rzeczypospolitej Polskiej. Rodziny o licznym potomstwie państwo otacza szczególną troską. 2. Obowiązkiem rodziców jest wychowywanie dzieci na prawych i świadomych swych obowiązków obywateli Rzeczypospolitej Polskiej. 3. Rzeczpospolita Polska zapewnia realizację praw i obowiązków alimentacyjnych, 4. Dzieci urodzone poza małżeństwem mają te same prawa co dzieci urodzone w małżeństwie. 5. W trosce o dobro rodziny Rzeczpospolita Polska dąży do poprawy sytuacji mieszkaniowej, przy współudziale obywateli rozwija i popiera 370 różne formy budownictwa mieszkaniowego, a szczególnie budownictwa spółdzielczego, oraz dba o racjonalną gospodarkę zasobami mieszkaniowymi. Artykuł 80 Rzeczpospolita Polska otacza szczególnie troskliwą opieką wychowanie młodzieży i zapewnia jej najszersze możliwości rozwoju oraz stwarza warunki do aktywnego udziału młodego pokolenia w życiu społecznym, politycznym, gospodarczym i kulturalnym, kształtując poczucie współodpowiedzialności młodzieży za rozwój Ojczyzny. Artykuł 81 1. Obywatele Rzeczypospolitej Polskiej niezależnie od narodowości, rasy i wyznania mają równe prawa we wszystkich dziedzinach życia państwowego, politycznego, gospodarczego, społecznego i kulturalnego. Naruszenie tej zasady przez jakiekolwiek bezpośrednie lub pośrednie uprzywilejowanie albo ograniczenie w prawach ze względu na narodowość, rasę czy wyznanie podlega karze. 2. Szerzenie nienawiści lub pogardy, wywoływanie waśni albo poniżanie człowieka ze względu na różnice narodowości, rasy czy wyznania, jest zakazane. Artykuł 82 1. Rzeczpospolita Polska zapewnia obywatelom wolność sumienia i wyznania. Kościół i inne związki wyznaniowe mogą swobodnie wypełniać swoje funkcje religijne. Nie wolno zmuszać obywateli do nie-brania udziału w czynnościach lub obrzędach religijnych. Nie wolno też nikogo zmuszać do udziału w czynnościach lub obrzędach religijnych. 2. Kościół jest oddzielony od państwa. Zasady stosunku państwa do Kościoła oraz sytuację prawną i majątkową związków wyznaniowych określają ustawy. 371 Artykuł 83 1. Rzeczpospolita Polska zapewnia obywatelom wolność stówa, druku, zgromadzeń i wieców, pochodów i manifestacji. 2. Urzeczywistnianiu tej wolności służy oddanie do użytku ludu pracującego i jego organizacji drukarni, zasobów papieru, gmachów publicznych i sal, środków łączności, radia oraz innych niezbędnych środków materialnych. Na mocy art. 1 pkt 7 ustawy z 19.04.1991 r. (poz. 80) artykuł 83 otrzymał, z dniem 14 maja 1991 r„ brzmienie: Art. 83 Rzeczpospolita Polska zapewnia obywatelom wolność 7 słowa, druku, zgromadzeń i wieców, pochodów i manifestacji. Artykuł 8 4 1. W celu rozwoju aktywności politycznej, społecznej, gospodarczej i kulturalnej ludu pracującego miast i wsi Rzeczpospolita Polska zapewnia obywatelom prawo zrzeszania się. 2. Organizacje polityczne, związki zawodowe, zrzeszenia pracujących chłopów, zrzeszenia spółdzielcze, organizacje młodzieżowe, kobiece, sportowe i obronne, stowarzyszenia kulturalne, techniczne i naukowe, jak również inne organizacje społeczne ludu pracującego - skupiają obywateli do czynnego udziału w życiu politycznym, społecznym, gospodarczym i kulturalnym. 3. Tworzenie zrzeszeń i udział w zrzeszeniach, których cel lub działalność godzą w ustrój polityczny i społeczny albo w porządek prawny Rzeczypospolitej Polskiej, jest zakazane. Na macy art. 1 pkt 8 ustawy z 19.04.1991 r. (poz. 80) artykuł 84 otrzymał, z dniem 14 maja 1991 r., brzmienie: Art. 84. 1. W celu rozwoju aktywności politycznej, społecznej, gospodarczej i kulturalnej Rzeczpospolita Polska zapewnia obywatelom prawo zrzeszania się. 2. Organizacje polityczne, związki zawodowe, zrzeszenia pracujących chłopów, zrzeszenia spółdzielcze, organizacje młodzieżowe, kobiece, sportowe i obronne. 372 stowarzyszenia kulturalne, techniczne i naukowe, jak również inne organizacje społeczne - skupiają obywateli do czynnego udziału w życiu politycznym, społecznym, gospodarczym i kulturalnym. 3. Tworzenie zrzeszeń i udział w zrzeszeniach, których cel lub działalność godzą w ustrój polityczny i społeczny albo w porządek prawny Rzeczypospolitej Polskiej, jest zakazane. Artykuł 85 W Rzeczypospolitej Polskiej doniosłą rolę społeczną spełniają związki zawodowe, które są powszechną organizacją współuczestniczącą w kształtowaniu i realizacji zadań społeczno-gospodarczego rozwoju kraju; związki zawodowe reprezentują interesy oraz prawa ludzi pracy, są szkołą obywatelskiej aktywności i zaangażowania w budowie społeczeństwa obywatelskiego. Artykuł 86 1. Obywatele Rzeczypospolitej Polskiej uczestniczą w sprawowaniu kontroli społecznej, w konsultacjach i dyskusjach nad węzłowymi problemami rozwoju kraju oraz zgłaszają wnioski. 2. Obywatele mają prawo zwracania się do wszystkich organów państwa ze skargami i zażaleniami. 3. Odwołania, skargi i zażalenia obywateli powinny być rozpatrywane i załatwiane szybko i sprawiedliwie. Winni przewlekania albo przejawiający bezduszny i biurokratyczny stosunek do odwołań, skarg i zażaleń obywateli pociągani będą do odpowiedzialności. Artykuł 87 1. Rzeczpospolita Polska zapewnia obywatelom nietykalność osobistą. Pozbawienie obywatela wolności może nastąpić tylko w przypadkach określonych ustawą. Zatrzymany powinien być zwolniony, jeżeli w ciągu 48 godzin od chwili zatrzymania nie doręczono mu postanowienia sądu lub prokuratora o aresztowaniu. 2. Ustawa ochrania nienaruszalność mieszkań i tajemnicę korespondencji. Przeprowadzenie rewizji domowej dopuszczalne jest jedynie w przypadkach określonych ustawą. 373 3. Przepadek mienia może nastąpić jedynie w przypadkach przewidzianych ustawą, na podstawie prawomocnego orzeczenia. Artykuł 88 Rzeczpospolita Polska udziela azylu obywatelom państw obcych, prześladowanym za obronę interesów mas pracujących, walkę o postęp społeczny, działalność w obronie pokoju, walkę narodowowyzwoleńczą lub działalność naukową. Na mocy art. i ustawy z 18.10.199/ r. (poz. 81) artykuł 88 otrzymał, z dniem 4 stycznia 1992 r., brzmienie: Art. 88 Obywatele innych państw i bezpaństwowcy mogą korzystać z prawa azylu na zasadach określonych ustawą. Artykuł 89 Obywatele polscy za granicą korzystają z opieki Rzeczypospolitej Polskiej. Artykuł 90 Obywatel Rzeczypospolitej Polskiej jest obowiązany przestrzegać przepisów konstytucji i ustaw oraz socjalistycznej dyscypliny pracy, szanować zasady współżycia społecznego, wypełniać sumiennie obowiązki wobec państwa. Na mocy art. 1 pki 9 ustawy z 19.04.1991 r. (poz. 80) artykuł 90 otrzymał, z dniem 14 maja 1991 r., brzmienie: Art. 90 Obywatel Rzeczypospolitej Polskiej jest obowiązany przestrzegać przepisów Konstytucji i ustaw oraz szanować zasady współżycia społecznego, wypełniać sumiennie obowiązki wobec państwa. 374 VI Artykuł 91 Każdy obywatel Rzeczypospolitej Polskiej obowiązany jest strzec własności społecznej i umacniać ją jako niewzruszoną podstawę rozwoju państwa, źródło bogactwa i siły Ojczyzny. Artykuł 92 1. Obrona Ojczyzny jest najświętszym obowiązkiem każdego obywatela. 2. Służba wojskowa jest zaszczytnym obowiązkiem patriotycznym obywateli Rzeczypospolitej Polskiej. Artykuł 93 1. Czujność wobec wrogów narodu oraz pilne strzeżenie tajemnicy państwowej jest obowiązkiem każdego obywatela Rzeczypospolitej Polskiej. 2. Zdrada Ojczyzny: szpiegostwo, osłabianie sił zbrojnych, przejście na stronę wroga - karana jest z całą surowością prawa jako najcięższa zbrodnia. Rozdział 9 Zasady prawa wyborczego Na mocy art. 1 pkt 11 ustawy z 8.03.1990 r. (poz. 77) tytuł rozdziału 9 otrzymał, z dniem 19 marcu 1990 r., brzmienie: Rozdział 9 Zasady prawa wyborczego do Sejmu i Senatu Z kolei na mocy art. 1 pkt 4 ustawy z 27.09.1990 r. (poz. 79) tytułowi rozdziału nadane zostało, z dniem 2 października 1990 r„ brzmienie: Rozdział 9 Zasady wyborów do Sejmu i Senatu oraz Prezydenta 375 Artykuł 94 1. Wybory do Sejmu oraz do rad narodowych są powszechne, równe, bezpośrednie i odbywają się w głosowaniu tajnym. Na mocy art. 1 pkt 12 ustawy z 8.03.1990 r. (poz. 77) ustęp 1 otrzymał, z dniem 19 marcu 1990 r., brzmienie: 1. Wybory do Sejmu są powszechne, równe, bezpośrednie i odbywają się w głosowaniu tajnym. 2. Wybory do Senatu są powszechne, bezpośrednie i odbywają się w głosowaniu tajnym. Na mocy art. 1 pkt 5 ustawy z 27.09.1990 r. (poz. 79) dodany został, z dniem 2 października 1990 r., ustęp 3 w brzmieniu: 3. Wybory Prezydenta są powszechne, równe, bezpośrednie i odbywają się w głosowaniu tajnym. Artykuł 95 Prawo wybierania ma każdy obywatel, który ukończył lat 18, bez względu na płeć, przynależność narodową i rasową, wyznanie, wykształcenie, czas zamieszkiwania, pochodzenie społeczne, zawód i stan majątkowy. Artykuł 96 Każdy obywatel może być wybrany do rady narodowej po ukończeniu lat 18, do Sejmu i Senatu zaś - po ukończeniu lat 21. Na mocy art. 1 pkt 13 ustawy z 8.03.1990 r. (poz. 77j artykuł 96 otrzymał, Z dniem 19 marca 1990 r., brzmienie: Art. 96. Każdy obywatel może być wybrany do Sejmu lub Senatu po ukończeniu 21 lat. Z kolei na mocy art. i pkt 10 ustawy z 19.04.1991 r. (poz. 80) artykuł 96 otrzymał, z dniem 14 maja 1991 r., brzmienie następujące: Art. 96. Każdy obywatel może być wybrany do Sejmu i Senatu po ukończeniu 21 lat, jeżeli stale zamieszkuje na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej co najmniej od 5 lat 376 znami. Artykuł 97 Kobiety mają wszystkie prawa wyborcze na równi z mężczy- Artykuł 98 Wojskaytff mają wszystkie prawa wyborcze na równi z osobami cywilnymi. Artykuł 99 Prawa wyborcze nie przysługują osobom chorym umysłowo oraz osobom, które orzeczeniem sądowym zostały pozbawione praw publicznych. Na mocy art. 1 pkt 11 ustawy z 19.04.1991 r. (poz. 80) artykuł 99 otrzyma!, z dniem 14 maja 1991 r., brzmienie: Art. 99. Prawa wyborcze nie przysługują osobom ubezwłasnowolnionym prawomocnym orzeczeniem sądu z powodu choroby psychicznej lub niedorozwoju umysłowego oraz osobom, które prawomocnym orzeczeniem sądu zostały pozbawione praw publicznych lub wyborczych. Artykuł 100 Kandydatów na posłów, senatorów i członków rad narodowych zgłaszają organizacje polityczne i społeczne oraz wyborcy. Na mocy art. 1 pkt 14 ustawy z 8.03.1990 r. (poz. 77) artykuł 100 otrzymał, Z dniem 19 marca 1990 r., brzmienie: Arl. 100 Kandydatów na posłów i senatorów zgłaszają organizacje polityczne i społeczne oraz wyborcy. Z kolei na mocy art. 1 pkt 6 ustawy z 27.09.1990 r. (poz. 79) artykuł otrzymał, z dniem 2 października 1990 r., następujące brzmienie: 377 Alt. 100 Kandydatów na posłów i senatorów oraz na Prezydenta zgłaszają organizacje polityczne i społeczne oraz wyborcy. Artykuł 101 Poseł, senator i członek rady narodowej powinni zdawać sprawę wyborcom ze swojej pracy i z działalności organu, do którego zostali wybrani. Na mocy art. 1 pkt 15 ustawy z 8.03.1990 r. (poz. 17) artykuł 101 otrzymał, Z dniem 19 marca 1990 >:, brzmienie: Art. 101. Poseł i senator powinni zdawać sprawę wyborcom ze swojej pracy i z działalności organu, do którego zostali wybrani. Artykuł 102 Sposób zgłaszania kandydatur i przeprowadzania wyborów oraz tryb odwoływania posłów, senatorów i członków rad narodowych określa ustawa. Ma mocy art. 1 pkt 16 ustawy z 8.03.1990 r. (poz. 71) artykuł 102 otrzymał, Z dniem 19 marca 1990 r., brzmienie: Art. 102. Sposób zgłaszania kandydatur oraz przeprowadzania wyborów posłów i senatorów określa ustawa. Z kolei na mocy art. 1 pkt 7 ustawy z 27.09.1990 r. (poz. 79) artykułowi 102 nadano, z dniem 2 października 1990 r., następujące brzmienie: Art. 102. Sposób zgłaszania kandydatów i przeprowadzenia wyborów posłów, senatorów oraz Prezydenta określają ustawy. 378 Rozdział 10 Godło, barwy, hymn i stolica Rzeczypospolitej Polskiej Artykuł 103 1. Godłem Rzeczypospolitej Polskiej jest wizerunek orła białego w koronie w czerwonym polu. 2. Barwami Rzeczypospolitej Polskiej są kolory biały i czerwony. 3. Hymnem Rzeczypospolitej Polskiej jest „Mazurek Dąbrowskiego". 4. Szczegóły określa ustawa. Artykuł 104 Godło, barwy i hymn Rzeczypospolitej Polskiej otaczane są czcią i podlegają szczególnej ochronie. Artykuł 105 Stolicą Rzeczypospolitej Polskiej jest miasto bohaterskich tradycji Narodu Polskiego - Warszawa. Rozdział 11 Zmiana Konstytucji Artykuł 106 Zmiana Konstytucji może nastąpić tylko w drodze ustawy, uchwalonej przez Sejm Rzeczypospolitej Polskiej większością co najmniej dwu trzecich głosów w obecności co najmniej połowy ogólnej liczby posłów. 379 * 77. USTAWA z dnia 8 marca 1990 r. o zmianie Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej (Dziennik Ustaw RP, Nr 16 z 19 marca 1990 r., poz. 94; zmiana: ustawą z li.04.1990 r., Dz. U. nr 29, poz. 171) Art. 1. W Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej (Dz. U. z 1976 r. Nr 7, poz. 36/z 1980 r. Nr 22, poz. 81, z 1982 r. Nr 11, poz. 83, z 1983 r. Nr 39, poz. 175, z 1987 r. Nr 14, poz. 82, z 1988 r. Nr 19, poz. 129, z 1989 r. Nr 19, poz. 101 i Nr 75, poz. 444) wprowadza się następujące zmiany: 1) w art. 2 ust. 2 i w art. 32f ust. 1 pkt 1 wyrazy „do Sejmu, Senatu i do rad narodowych" zastępuje się wyrazami „do Sejmu i Senatu"; 2) art. 32h skreśla się; 3) tytuł rozdziału 5 otrzymuje brzmienie: „Rząd i administracja"; 4) w art. 41 pkt 11 po wyrazie „administracji" dodaje się wyraz „rządowej"; JL5) po art. 42 dodaje się art. 42a w brzmieniu: „Art. 42a. Wojewoda jest organem administracji rządowej oraz przedstawicielem rządu w województwie."; 6) tytuł rozdziału 6 otrzymuje brzmienie: „$amorząd terytorialny"; 7) art. 43-47 otrzymują brzmienie: -j„Art. 43. 1. Samorząd terytorialny jest podstawową formą organizacji życia publicznego w gminie. 2. Gmina zaspokaja zbiorowe potrzeby społeczności lokalnej. \ Art. 44. 1. Gmina posiada osobowość prawną i wykonuje zadania publiczne w imieniu własnym, na zasadach określonych przez ustawy. 2. Samodzielność gminy podlega ochronie sądowej. 3. W zakresie uregulowanym ustawami gmina wykonuje zlecone zadania administracji rządowej. Art. 45. 1. Organem stanowiącym gminy jest rada wybierana przez mieszkańców gminy. Zasady i tryb wyboru określa ustawa. 2. Rada wybiera organy wykonawcze gminy. 380 Art. 46. Gminie przysługuje prawo własności i inne prawa majątkowe. Prawa te stanowią mienie komunalne. Art. 47. Dochody własne gminy są uzupełniane subwencjami na zasadach określonych przez ustawę."; 8) art. 48-55 skreśla się; 9) w art. 59 ust. 3 wyrazy „wybierani przez rady narodowe" zastępuje się wyrazami „pochodzący z wyboru" i dodaje się zdanie: „Zasady i tryb wyboru ławników sądów powszechnych i szczególnych oraz ich kadencję określa ustawa."; 10) w art. 59 ust. 4 skreśla się; 11) tytuł rozdziału 9 otrzymuje brzmienie: „Zasady prawa wyborczego do Sejmu i Senatu"; 12) w art. 94 ust. 1 wyrazy „oraz do rad narodowych" skreśla się; -4-13) art, 96 otrzymuje brzmienie: „Art. 96. Każdy obywatel może być wybrany do Sejmu lub Senatu po ukończeniu 21 lat."; 14) w art. 100 wyrazy „posłów, senatorów i członków rad narodowych" zastępuje się wyrazami „posłów i senatorów"; 15) w art. 101 wyrazy „Poseł, senator i członek rady narodowej" zastępuje się wyrazami „Poseł i senator"; 16) art. 102 otrzymuje brzmienie: „Art. 102. Sposób zgłaszania kandydatur oraz przeprowadzania wyborów posłów i senatorów określa ustawa." Art. 2, 1. Pierwsze wybory do rad gmin, zarządzone po wejściu w życie niniejszej ustawy, odbywają się na podstawie ustawy, o której mowa w art. 1 pkt 7 (art. 45 ust. 1). 2. Do czasu upływu kadencji rad narodowych wybranych dnia 19 czerwca 1988 r. rady narodowe i terenowe organy administracji działają na podstawie dotychczasowych przepisów. Termin upływu kadencji rad narodowych określi ustawa, o której mowa w ust. 1. Na mocy art. 1 pkt 1 ustawy z 1} .04.1990 r. (poz- 78) ustęp 2 otrzymał, z dniem 7 maja 1990 r., brzmienie: 2. Do czasu upływu kadencji rad narodowych wybranych dnia 19 czerwca 1988 r. rady narodowe działają na podstawie dotychczasowych przepisów. Termin upływu kadencji rad narodowych określi ustawa, o której mowa w ust. 1. Dodany zosta! zarazem (pkt 2) ustęp 3 w brzmieniu: 3. Terenowe organy administracji państwowej działają na podstawie dotychczasowych przepisów do czasu 381 wejścia w życie ustaw o samorządzie terytorialnym i o terenowych organach rządowej administracji ogólnej. Art. 3. Ustawa wchodzi w życie z dniem ogłoszenia. Prezydent Rzeczypospolitej Polskiej: W Jaruzelski 78. USTAWA z dnia 11 kwietnia 1990 r. zmieniająca ustawę o zmianie Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej (Dziennik Ustaw RP, Nr 29 z 7 maja 1990 r., poz. 171) Art. 1. W ustawie z dnia 8 marca 1990 r. o zmianie Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej (Dz. U. Nr 16, poz. 94) w art. 2 wprowadza się następujące zmiany: 1) w ust. 2 skreśla się wyrazy „ i terenowe organy administracji", 2) dodaje się ust. 3 w brzmieniu: „3. Terenowe organy administracji państwowej działają na podstawie dotychczasowych przepisów do czasu wejścia w życie ustaw o samorządzie terytorialnym i o terenowych organach rządowej administracji ogól- • n nej. Art. 2. Ustawa wchodzi w życie z dniem ogłoszenia. Prezydent Rzeczypospolitej Polskiej: W. Jaruzelski 382 79. USTAWA z dnia 27 września 1990 r. o zmianie Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej (Dziennik Ustaw RP, Nr 67 z 2 października 1990 r., poz. 397) Art. 1. W Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej (Dz. U. z 1976 r. Nr 7, poz. 36, z 1980 r. Nr 22, poz. 81, z 1982 r. Nr 11, poz. 83, z 1983 r. Nr 39, poz. 175, z 1987 r. Nr 14, poz. 82, z 1988 r. Nr 19, poz. 129, z 1989 r. Nr 19, poz. 101 i Nr 75 poz. 444 oraz z 1990 r. Nr 16, poz. 94 i Nr 29, poz. 171) wprowadza się następujące zmiany: 1) w art. 32a: a) ust. 1-3 otrzymują brzmienie: „ 1. Prezydent jest wybierany przez Naród. 2. Prezydent jest wybierany na lat pięć i może być po-f nownie wybierany tylko jeden raz. A 3. Prezydentem może być wybrany każdy obywatel polski, który ukończył 35 lat i korzysta z pełni praw wyborczych do Sejmu."; b) dodaje się ust. 5 w brzmieniu: „5. Wybory Prezydenta zarządza Marszałek Sejmu nie wcześniej niż na cztery miesiące i nie później niż na trzy miesiące przed upływem kadencji urzędującego Prezydenta, a w razie opróżnienia urzędu Prezydenta - nie później niż w czternastym dniu po opróżnieniu urzędu, wyznaczając datę wyborów przypadającą w ciągu dwóch miesięcy od dnia zarządzenia wyborów. Wybory odbywają się w dniu wolnym od pracy."; 2) w art. 32b: a) ust. 1 otrzymuje brzmienie: „1. Marszałek Sejmu zwołuje Sejm i Senat połączone w Zgromadzenie Narodowe w celu: 1) stwierdzenia ważności wyboru i przyjęcia przysięgi od nowo wybranego Prezydenta, 2) uznania trwałej niezdolności Prezydenta do sprawowania urzędu ze względu na stan zdrowia, 3) rozpatrzenia sprawy postawienia Prezydenta w stan oskarżenia przed Trybunałem Stanu.", 383 b) ust. 2, 4 i 5 skreśla się; 3) w art. 32c w ust. 1 w zdaniu pierwszym wyraz „ślubowania" zastępuje się wyrazem „przysięgi" oraz w treści roty wyrazy „z woli Zgromadzenia Narodowego" skreśla się, a użyty dwukrotnie wyraz „ślubuję" zastępuje się wyrazem „przysięgam"; 4) tytuł rozdziału 9 otrzymuje brzmienie: „Zasady wyborów do Sejmu i Senatu oraz Prezyden-ta ; 5) w art. 94 dodaje się ust. 3 w brzmieniu: „3. Wybory Prezydenta są powszechne, równe, bezpośrednie i odbywają się w głosowaniu tajnym."; 6) w art. 100 po wyrazie „senatorów" dodaje się wyrazy „oraz na Prezydenta"; 7) art. 102 otrzymuje brzmienie: „Art. 102. Sposób zgłaszania kandydatów i przeprowadzenia wyborów posłów, senatorów oraz Prezydenta określają ustawy." Art. 2. 1. Kadencja Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej wybranego przez Zgromadzenie Narodowe w dniu 19 lipca 1989 r. ulega skróceniu i wygasa z chwilą objęcia urzędu przez Prezydenta wybranego w wyborach powszechnych. 2. Pierwsze powszechne wybory Prezydenta zarządza Marszałek Sejmu nie później niż w ciągu dwóch miesięcy od daty wejścia w życie niniejszej ustawy, wyznaczając datę wyborów na dzień ustawowo wolny od pracy, przypadający w okresie dwóch miesięcy od dnia zarządzenia wyborów. Art. 3. Ustawa wchodzi w życie z dniem ogłoszenia. Prezydent Rzeczypospolitej Polskiej: W. Jaruzelski 384 T USTAWA z dnia 19 kwietnia 1991 r. o zmianie Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej (Dziennik Ustaw RP, Nr 4! z 14 maja 199! r., poz. 176) ¦'"'":':'' ' Art. 1. W Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej (Dz. U. z 1976 r., Nr 7 poz. 36, z 1980 r. Nr 22, poz. 81, z 1982 r. Nr 11 poz. 83, z 1983 r. Nr 39, poz. 175, z 1987 r. Nr 14, poz. 82, z 1988 r. Nr 19, poz. 129, z 1989 r. Nr 19, poz. 101 i Nr 75, poz. 444 oraz z 1990 r. Nr 16, poz. 94, Nr 29, poz. 171 i Nr 67, poz. 397) wprowadza się następujące zmiany; 1) w art. 21: a) dodaje się nowe ust. 2 i 3 w brzmieniu: „2. Kadencja Sejmu rozpoczyna się w dniu pierwszego posiedzenia i trwa do czasu zebrania się posłów na pierwszym posiedzeniu Sejmu następnej kadencji. 3. W razie rozwiązania Sejmu mają zastosowanie postanowienia ust. 2."; "¦'" b) dotychczasowe ust. 2 i 3 oznacza się jako ust. 4 i 5, 2) w art. 31 ust. 1 i 2 otrzymują brzmienie: „1. Wybory do Sejmu i Senatu zarządza Prezydent nie później niż na cztery miesiące przed upływem kadencji Sejmu, wyznaczając datę wyborów. *¦ ¦ 2. W razie rozwiązania Sejmu Prezydent zarządza wybory do Sejmu i Senatu, wyznaczając datę wyborów w ciągu czterech miesięcy od dnia postanowienia o rozwiązaniu Sejmu."; 3) art. 58 skreśla się, '''¦-¦¦- ' 4) w art. 67 ust. 1 otrzymuje brzmienie: „1. Rzeczpospolita Polska umacnia i rozszerza prawa i wolności obywateli."; 5) w art. 68 oznaczenie ust. 1 i ust. 2 skreśla się, 6) w art. 72 w ust. 2 w pkt 6 wyrazy „dla dzieci robotników, pracujących chłopów i inteligencji" skreśla się; 7) w art. 83 oznaczenie ust. 1 i ust. 2 skreśla się, 8) w art. 84: a) w ust. 1 wyrazy „ludu pracującego miast i wsi" skreśla się, b) w ust. 2 wyrazy „ ludu pracującego" skreśla się, 385 9) w art. 90 wyrazy „socjalistycznej dyscypliny pracy" skreśla się, 10) art. 96 otrzymuje brzmienie: „Art. 96. Każdy obywatel może być wybrany do Sejmu i Senatu po ukończeniu 21 lat, jeżeli stale zamieszkuje na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej co Łnaj-mniej od 5 lat", 11) art. 99 otrzymuje brzmienie: „Art. 99. Prawa wyborcze nie przysługują osobom ubezwłasnowolnionym prawomocnym orzeczeniem sądu z powodu choroby psychicznej lub niedorozwoju umysłowego oraz osobom, które prawomocnym orzeczeniem sądu zostały pozbawione praw publicznych lub wyborczych." Art. 2. Prezydent zarządzi najbliższe wybory do Sejmu i Senatu, wyznaczając datę wyborów na dzień ustawowo wolny od pracy, przypadający jesienią 1991 r, jednak nie później niż do końca października. Art. 3. Ustawa wchodzi w życie z dniem ogłoszenia. Prezydent Rzeczypospolitej Polskiej: L. Wałęsa 81. USTAWA z dnia 18 października 1991 r. o zmianie Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej (Dziennik Ustaw RP, Nr 119 z. 20 grudnia 1991 r„ poz. 514) Art. 1. W Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej (Dz. U. z 1976 r. Nr 7, poz. 36, z 1980 r. Nr 22, poz. 81, z 1982 r. Nr 11, poz. 83, z 1983 r. Nr 39, poz. 175, z 1987 r. Nr 14, poz. 82, z 1988 r. Nr 19, poz. 129, z 1989 r. Nr 19, poz. 101 i Nr 75, poz. 444, z 1990 r. Nr 16, poz. 94, Nr 29, poz. 171 i Nr 67, poz. 397 oraz z 1991 r. Nr 41, poz. 176) art. 88 otrzymuje brzmienie: 386 „Art. 88. Obywatele innych państw i bezpaństwowcy mogą korzystać z prawa azylu na zasadach określonych ustawą." Art. 2. Ustawa wchodzi w życie po upływie 14 dni od dnia ogło- szenia. Prezydent Rzeczypospolitej Polskiej: L. Wałęsa 82. USTAWA z dnia 30 lipca 1992 r. o zmianie Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej (Dziennik Ustaw RP. Nr 75 z 12 października 1992 r, poz. 367) Art. 1. W Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej (Dz. U. z 1976 r. Nr 7, poz. 36, z 1980 r. Nr 22, poz. 81, z 1982 r. Nr 11, poz. 83, 1983 r. Nr 39, poz. 175, z 1987 r. Nr 14, poz. 82, z 1988 r. Nr 19, poz. 129, z 1989 r. Nr 19, poz. 101 i Nr 75, poz. 444, z 1990 r. Nr 16, poz. 94, Nr 29, poz. 171 i Nr 67, poz. 397 oraz z 1991 r. Nr 41, poz. 176 i Nr 119, poz. 514) w art. 32f w ust. 1 pkt 9 otrzymuje brzmienie: „9) nadaje ordery i odznaczenia,". Art. 2. Ustawa wchodzi w życie po upływie 14 dni od dnia ogłoszenia. Prezydent Rzeczypospolitej Polskiej: L. Wałęsa 387 83. USTAWA z dnia 15 października 1992 r. o zmianie Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej (Dziennik Ustaw RP, Nr 7 z 29 stycznia 1993 r, poz. 33) Art. 1. W Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej (Dz. U. z 1976 r. Nr 7, poz. 36, z 1980 r. Nr 22, poz. 81, z 1982 r. Nr 11, poz. 83, z 1983 r. Nr 39, poz. 175, z 1987 r. Nr 14, poz. 82, z 1988 r. Nr 19, poz. 129, z 1989 r. Nr 19, poz. 101 i Nr 75, poz. 444, z 1990 r. Nr 16, poz. 94, Nr 29, poz. 171 i Nr 67, poz. 397, z 1991 r. Nr 41, poz. 176 i Nr 119, poz. 514 oraz z 1992 r. Nr 75, poz. 367) wprowadza się następujące zmiany: 1) tytuł rozdziału 4 otrzymuje brzmienie: „Rozdział 4. Trybunał Konstytucyjny, Trybunał Stanu, Najwyższa Izba Kontroli, Rzecznik Praw Obywatelskich, Krajowa Rada Radiofonii i Telewizji", 2) po art. 36a dodaje się art. 36b w brzmieniu: k „Art. 36b.l. Krajowa Rada Radiofonii i Telewizji stoi na straży wolności słowa, realizacji prawa obywateli do informacji oraz interesu społecznego w radiofonii i telewizji. 2. Członków Krajowej Rady Radiofonii i Telewizji powołują Sejm, Senat i Prezydent. 3. Na podstawie ustaw i w celu ich wykonania Krajowa Rada Radiofonii i Telewizji wydaje rozporządzenia i uchwały. 4. Zasady powoływania członków Krajowej Rady Radiofonii i Telewizji oraz jej organizacji i sposób działania określa ustawa." Art. 2. Ustawa wchodzi w życie po upływie 14 dni od dnia ogłoszenia. Prezydent Rzeczypospolitej Polskiej: L. Wałęsa "t 388 Rozdział dziesiąty: Mała Konstytucja (1992-1997) 84. ^ USTAWA KONSTYTUCYJNA z dnia 23 kwietnia 1992 r. o trybie przygotowania i uchwalenia Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej } (Dziennik Ustaw RP, Nr 67 z 7 września 1992 r„ poz. 336; zmiana; ustawą konstytucyjną z 22.04.1994 r., Dz. U. Nr 61, poz. 251) - .. "K Art. 1. 1. Konstytucję Rzeczypospolitej Polskiej, uchwaloną przez Sejm i Senat połączone w Zgromadzenie Narodowe, przyjmuje Naród w drodze referendum konstytucyjnego. 2. Zwołanie Zgromadzenia Narodowego w celu przygotowania i uchwalenia Konstytucji zarządza Marszałek Sejmu, w porozumieniu z Marszałkiem Senatu. 3. Obradom Zgromadzenia Narodowego przewodniczy Marszałek Sejmu, którego zastępuje Marszałek Senatu. 4. Zasady i tryb działania Zgromadzenia Narodowego, zwołanego w celu uchwalenia Konstytucji, określa regulamin uchwalony przez to Zgromadzenie. -tJs Art. 2. 1. Prawo inicjatywy ustawodawczej w zakresie przedstawienia Zgromadzeniu Narodowemu projektu nowej Konstytucji przysługuje: 1) Komisji Konstytucyjnej, utworzonej na podstawie niniejszej ustawy, 2) grupie 56 członków Zgromadzenia Narodowego, 3) Prezydentowi Rzeczypospolitej Polskiej. 2. Podmioty wymienione w ust. 1 pkt 2 i 3 mają prawo wniesienia projektów nowej Konstytucji w terminie 6 miesięcy od dnia ukonstytuowania się Komisji Konstytucyjnej, o której mowa w ust. 1 pkt 1. Na mocy art. 1 pkt 1 ustawy konstytucyjnej z 22.04.1994 r. (poz- 85) po artykule 2 dodane zostały, z dniem 4 czerwca 1994 r., artykuły 2a, 2b oraz 2c o następującym brzmieniu: 389 h 83. USTAWA z dnia 15 października 1992 r. o zmianie Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej (Dziennik Ustaw RP, Nr 7 z 29 stycznia 1993 r., poz. 33} Arl. 1. W Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej (Dz. U. z 1976 r. Nr 7, poz. 36, z 1980 r. Nr 22, poz. 81, z 1982 r. Nr 11, poz. 83, z 1983 r. Nr 39, poz. 175, z 1987 r. Nr 14, poz. 82, z 1988 r. Nr 19, poz. 129, z 1989 r. Nr 19, poz. 101 i Nr 75, poz. 444, z 1990 r. Nr 16, poz. 94, Nr 29, poz. 171 i Nr 67, poz. 397, z 1991 r. Nr 41, poz. 176 i Nr 119, poz. 514 oraz z 1992 r. Nr 75, poz. 367) wprowadza się następujące zmiany: 1) tytuł rozdziału 4 otrzymuje brzmienie: „Rozdział 4. Trybunał Konstytucyjny, Trybunał Stanu, Najwyższa Izba Kontroli, Rzecznik Praw Obywatelskich, Krajowa Rada Radiofonii i Telewizji", ¦ 2) po art. 36a dodaje się art. 36b w brzmieniu: „Art. 36b.l. Krajowa Rada Radiofonii i Telewizji stoi na straży wolności słowa, realizacji prawa obywateli do informacji oraz interesu społecznego w radiofonii i telewizji. 2. Członków Krajowej Rady Radiofonii i Telewizji powołują Sejm, Senat i Prezydent. 3. Na podstawie ustaw i w celu ich wykonania Krajowa Rada Radiofonii i Telewizji wydaje rozporządzenia i uchwały. 4. Zasady powoływania członków Krajowej Rady Radiofonii i Telewizji oraz jej organizacji i sposób działania określa ustawa." Art. 2. Ustawa wchodzi w życie po upływie 14 dni od dnia ogło- szenia. Prezydent Rzeczypospolitej Polskiej: L. Wałęsa 388 Rozdział dziesiąty; Mała Konstytucja (1992-1997) 84. USTAWA KONSTYTUCYJNA z dnia 23 kwietnia 1992 r. o trybie przygotowania i uchwalenia Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej (Dziennik Ustaw RP, Nr 67 z 7 września 1992 r„ poz. 336; zmiana: ustawą konstytucyjną z 22.04.1994 r., Dz. U. Nr 61, poz. 251) 7^ Art. 1. 1. Konstytucję Rzeczypospolitej Polskiej, uchwaloną przez Sejm i Senat połączone w Zgromadzenie Narodowe, przyjmuje Naród w drodze referendum konstytucyjnego. 2. Zwołanie Zgromadzenia Narodowego w celu przygotowania i uchwalenia Konstytucji zarządza Marszałek Sejmu, w porozumieniu z Marszałkiem Senatu. . 3. Obradom Zgromadzenia Narodowego przewodniczy Marszałek Sejmu, którego zastępuje Marszałek Senatu. 4. Zasady i tryb działania Zgromadzenia Narodowego, zwołanego w celu uchwalenia Konstytucji, określa regulamin uchwalony przez to Zgromadzenie. 'tJs Art. 2. 1. Prawo inicjatywy ustawodawczej w zakresie przedstawienia Zgromadzeniu Narodowemu projektu nowej Konstytucji przysługuje: 1) Komisji Konstytucyjnej, utworzonej na podstawie niniejszej ustawy, 2) grupie 56 członków Zgromadzenia Narodowego, 3) Prezydentowi Rzeczypospolitej Polskiej. 2. Podmioty wymienione w ust. 1 pkt 2 i 3 mają prawo wniesienia projektów nowej Konstytucji w terminie 6 miesięcy od dnia ukonstytuowania się Komisji Konstytucyjnej, o której mowa w ust. 1 pkt 1. Na mocy art. I pkt 1 ustawy konstytucyjnej z 22.04.1994 r. (poz. 85) po artykule 2 dodane zostały, z dniem 4 czerwca 1994 r., artykuły 2u, 2b oraz. 2t o następującym brzmieniu: 389 Art. 2a. 1. Inicjatywa ustawodawcza w zakresie przedstawienia Zgromadzeniu Narodowemu projektu nowej Konstytucji przysługuje również grupie obywateli, którzy dla swojego projektu uzyskają poparcie co najmniej 500 000 osób posiadających czynne prawo wyborcze do Sejmu. 2. Wykonanie inicjatywy ustawodawczej, o której mowa w ust. 1, jest dopuszczalne w terminie 3 miesięcy od dnia wejścia w życie ustawy. Art. 2b. 1. Zgłoszenia projektu, o klóiym mowa w art. 2a ust. 1, dokonuje na piśmie pełnomocnik, którym jest osoba wskazana w pisemnym oświadczeniu pierwszych 15 wyborców, którzy udzielili poparcia projektowi Konstytucji. 2. Do zgłoszenia projektu Konstytucji załącza się wykaz obywateli popierających zgłoszenie, zawierający czytelne wskazanie imion, nazwisk, wieku, adresów zamieszkania i numerów dowodu osobistego lub paszportu osób, które udzielają poparcia, składając na wykazie własnoręczny podpis; każda strona wykazu powinna być opatrzona adnotacją: „Udzielam poparcia projektowi Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej, zgłaszanemu przez grupę obywateli, których pełnomocnikiem jest imię i nazwisko pełnomocnika 3. W razie uzasadnionych wątpliwości co do prawidłowości złożenia wymaganej liczby podpisów, o których mowa w art. 2a ust. 1, Komisja Konstytucyjna Zgromadzenia Narodowego zwraca się do Państwowej Komisji Wyborczej o stwierdzenie, najpóźniej w terminie 7 dni, czy jest złożona ustawowo wymagana liczba podpisów. 4. Jeżeli po przeprowadzeniu postępowania, o którym mowa w ust. 3, prawidłowo złożona liczba podpisów popierających projekt jest mniejsza niż ustawowo wymagana, Komisja Konstytucyjna Zgromadzenia Narodowego odmawia przyjęcia projektu Konstytucji. Uchwałę w tej sprawie wraz z uzasadnieniem doręcza się niezwłocznie pełnomocnikowi. 5. Uchwała, o której mowa w ust, 4, może być przez pełnomocnika zaskarżona do Sądu Najwyższego w terminie 3 dni od daty doręczenia. Sąd Najwyższy rozpoznaje skargę w terminie 7 dni w postępowaniu nieprocesowym w składzie 3 sędziów. Od postanowienia Sądu Najwyższego nie przysługuje środek prawny. 390 Art. 2c. 1. Zasady, na których opierać się ma Konstytucja, mogą być poddane pod referendum. 2. Zasady, przedmiot oraz tryb przeprowadzania referendum określa ustawa. Art. 3. 1. Po zebraniu projektów Konstytucji Sejm przeprowadza debatę na temat zasadniczych kwestii ustrojowych wskazanych przez Komisję Konstytucyjną. 2. Komisja Konstytucyjna może w każdym czasie wystąpić do Sejmu z wnioskiem o debatę na temat wybranych zagadnień konstytucyjnych. Art. 4. 1. Tworzy się Komisję Konstytucyjną Zgromadzenia Narodowego, zwaną dalej „Komisją Konstytucyjną", w której skład wche-dzi 46 postów wybranych przez Sejm i 10 senatorów wybranych przez Senat. 2. Komisja Konstytucyjna wybiera ze swojego składu przewodniczącego Komisji i zastępcę przewodniczącego, z których jeden jest posłem, a jeden jest senatorem. 3. W posiedzeniach Komisji Konstytucyjnej uczestniczą z prawem przedkładania wniosków upoważnieni przedstawiciele Prezyden: ta, Rady Ministrów oraz Trybunału Konstytucyjnego. 4. Komisja Konstytucyjna uchwala regulamin swojej pracy. Art. 5. 1. Komisja Konstytucyjna podejmuje uchwały większością głosów w obecności co najmniej połowy jej członków, z zastrzeżeniem ust. 2 i 3. 2. Przyjęcie przez Komisję projektu Konstytucji wnoszonego z inicjatywy własnej następuje bezwzględną większością głosów w obec- " ności co najmniej połowy jej członków. 3. Przyjęcie przez Komisję sprawozdania o skierowanych do niej przez Zgromadzenie Narodowe projektach, zawierającego projekt Konstytucji w formie tekstu jednolitego, następuje większością 2/3 głosów w obecności co najmniej połowy jej członków. Art. 6. Zgromadzenie Narodowe po przeprowadzeniu w pierwszym czytaniu debaty może projekt Konstytucji odrzucić lub skierować do Komisji Konstytucyjnej. Art. 7. 1. Drugie czytanie obejmuje: 1) przedstawienie Zgromadzeniu Narodowemu przez Komisję Konstytucyjną sprawozdania zawierającego projekt Konstytucji w formie tekstu jednolitego, 2) przeprowadzenie debaty oraz zgłaszanie poprawek do projektu, 3) głosowanie, 391 Art. 2a. 1. Inicjatywa ustawodawcza w zakresie przedstawienia Zgromadzeniu Narodowemu projektu nowej Konstytucji przysługuje również grupie obywateli, którzy dla swojego projektu uzyskają poparcie co najmniej 500 000 osób posiadających czynne prawo wyborcze do Sejmu. 2. Wykonanie inicjatywy ustawodawczej, o której mowa w ust. 1, jest dopuszczalne w terminie 3 miesięcy od dnia wejścia w życie ustawy. Art. 2b. 1. Zgłoszenia projektu, o którym mowa w art. 2a ust. I, dokonuje na piśmie pełnomocnik, którym jest osoba wskazana w pisemnym oświadczeniu pierwszych 15 wyborców, którzy udzielili poparcia projektowi Konstytucji. 2. Do zgłoszenia projektu Konstytucji załącza się wykaz obywateli popierających zgłoszenie, zawierający czytelne wskazanie imion, nazwi.sk, wieku, adresów zamieszkania i numerów dowodu osobistego lub paszportu osób, które udzielają poparcia, składając na wykazie własnoręczny podpis; każda strona wykazu powinna być opatrzona adnotacją: „Udzielam poparcia projektowi Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej, zgłaszanemu przez grupę obywateli, których pełnomocnikiem jest imię i nazwisko pełnomocnika 3. W razie uzasadnionych wątpliwości co do prawidłowości złożenia wymaganej liczby podpisów, o których mowa w art. 2a ust. 1, Komisja Konstytucyjną Zgromadzenia Narodowego zwraca się do Państwowej Komisji Wyborczej o stwierdzenie, najpóźniej w terminie 7 dni, czy jest złożona ustawowo wymagana liczba podpisów. 4. Jeżeli po przeprowadzeniu postępowania, o którym mowa w ust. 3, prawidłowo złożona liczba podpisów popierających projekt jest mniejsza niż ustawowo wymagana, Komisja Konstytucyjna Zgromadzenia Narodowego odmawia przyjęcia projektu Konstytucji. Uchwałę w tej sprawie wraz z uzasadnieniem doręcza się niezwłocznie pełnomocnikowi. 5. Uchwała, o której mowa w ust, 4, może być przez pełnomocnika zaskarżona do Sądu Najwyższego w terminie 3 dni od daty doręczenia. Sąd Najwyższy rozpoznaje skargę w terminie 7 dni w postępowaniu nieprocesowym w składzie 3 sędziów. Od postanowienia Sądu Najwyższego nie przysługuje środek prawny. 390 Art. 2c. 1. Zasady, na których opierać się ma Konstytucja, mogą być poddane pod referendum. 2. Zasady, przedmiot oraz tryb przeprowadzania referendum określa ustawa. Art. 3. 1. Po zebraniu projektów Konstytucji Sejm przeprowadza debatę na temat zasadniczych kwestii ustrojowych wskazanych przez Komisję Konstytucyjną. 2. Komisja Konstytucyjna może w każdym czasie wystąpić do Sejmu z wnioskiem o debatę na temat wybranych zagadnień konstytucyjnych. Art. 4. 1. Tworzy się Komisję Konstytucyjną Zgromadzenia Narodowego, zwaną dalej „Komisją Konstytucyjną", w której skład" wche-dzi 46 posłów wybranych przez Sejm i 10 senatorów wybranych przez Senat. 2. Komisja Konstytucyjna wybiera ze swojego składu przewodniczącego Komisji i zastępcę przewodniczącego, z których jeden jest posłem, a jeden jest senatorem. 3. W posiedzeniach Komisji Konstytucyjnej uczestniczą z prawem przedkładania wniosków upoważnieni przedstawiciele Prezyden: ta. Rady Ministrów oraz Trybunału Konstytucyjnego. 4. Komisja Konstytucyjna uchwala regulamin swojej pracy. Art. 5. 1. Komisja Konstytucyjna podejmuje uchwały większością głosów w obecności co najmniej połowy jej członków, z zastrzeżeniem ust. 2 i 3. 2. Przyjęcie przez Komisję projektu Konstytucji wnoszonego z inicjatywy własnej następuje bezwzględną większością głosów w obec- ' ności co najmniej połowy jej członków. 3. Przyjęcie przez Komisję sprawozdania o skierowanych do niej przez Zgromadzenie Narodowe projektach, zawierającego projekt Konstytucji w formie tekstu jednolitego, następuje większością 2/3 głosów w obecności co najmniej połowy jej członków. Art. 6. Zgromadzenie Narodowe po przeprowadzeniu w pierwszym czytaniu debaty może projekt Konstytucji odrzucić lub skierować do Komisji Konstytucyjnej. Art. 7. 1. Drugie czytanie obejmuje: 1) przedstawienie Zgromadzeniu Narodowemu przez Komisję Konstytucyjną sprawozdania zawierającego projekt Konstytucji w formie tekstu jednolitego, 2) przeprowadzenie debaty oraz zgłaszanie poprawek do projektu, 3) giosowanie. 391 2. Zgromadzenie Narodowe może zwrócić Komisji Konstytucyjnej przedstawione przez nią sprawozdanie, określając jednocześnie termin złożenia dodatkowego sprawozdania. 3. Przyjęcie poprawek oraz uchwalenie Konstytucji w drugim czytaniu następuje większością 2/3 głosów w obecności co najmniej połowy ogólnej liczby członków Zgromadzenia Narodowego. 4. W razie nieuchwalenia Konstytucji w drugim czytaniu, Zgromadzenie Narodowe może przekazać projekt ponownie do Komisji Konstytucyjnej. Art. 8. I. Konstytucję uchwaloną w drugim czytaniu Marszałek Sejmu jako Przewodniczący Zgromadzenia Narodowego przesyła Prezydentowi oraz zarządza podanie jej do wiadomości publicznej. 2. Zgromadzenie Narodowe rozpatruje Konstytucję w trzecim czytaniu, jeżeli Prezydent, w ciągu 60 dni od dnia przesłania Konstytucji, zgłosi do jej tekstu propozycje zmian. Przyjęcie zgłoszonych przez Prezydenta propozycji zmian następuje bezwzględną większością głosów w obecności co najmniej połowy ogóinej liczby członków Zgromadzenia. ¦* 3. Uchwalenie Konstytucji w trzecim czytaniu następuje większością 2/3 głosów w obecności co najmniej połowy ogólnej liczby członków Zgromadzenia Narodowego. Art. 9. 1. Prezydent zarządza poddanie Konstytucji pod referendum w ciągu 14 dni od daty jej uchwalenia przez Zgromadzenie Narodowe w trzecim czytaniu, a w razie niezgłoszenia propozycji zmian w terminie, o którym mowa w art. 8 ust. 2 - w ciągu 14 dni od upływu tego terminu. 2. Prezydent wyznacza datę przeprowadzenia referendum na dzień wolny od pracy, przypadający w okresie nie dłuższym niż 4 miesiące od dnia zarządzenia referendum. Art. 10. 1. Prawo do udziału w referendum przysługuje każdemu obywatelowi Rzeczypospolitej Polskiej, który ma czynne prawo wyborcze do Sejmu. 2. W referendum obywatele w drodze głosowania, na urzędowych kartach do głosowania, wypowiadają się za lub przeciw poddanej pod referendum Konstytucji. 3. Tryb przeprowadzenia referendum konstytucyjnego określa ustawa. Art. 11. 1. Przyjęcie w referendum Konstytucji następuje wówczas, gdy opowiedziała się za nią większość biorących udział w głoso- waniu. 392 2. Prezydent podpisuje przyjętą w referendum Konstytucję i z&-rządza jej niezwłoczne ogioszenie w Dzienniku Ustaw Rzeczypospolitej Polskiej. Art. 12. 1. Zmiany Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 22 lipca 1952 r. (Dz. U. z 1976 r. Nr 7, poz. 36, z 1980 r. Nr 22, poz. 81, z 1982 r. Nr 11, poz. 83, z 1983 r. Nr 39, poz. 175, z 1987 r. Nr 14, poz. 82, z 1988 r. Nr 19, poz. 129, z 1989 r Nr 19, poz. 101 i Nr 75, poz. 444, z 1990 r. Nr 16, poz. 94, Nr 29, poz. 171 i Nr 67, poz. 397 oraz z 1991 r. Nr 41, poz. 176 i Nr 119, poz. 514) dokonywane są w trybie art. 106 tej Konstytucji. 2. Przepisy Konstytucji, o której mowa w ust. 1, uznaje się za przepisy tymczasowe. Na mocy art. 1 pkt 2 ustawy konstytucyjnej z 22.04.1994 r. (poz. 85) po artykule 12 dodany został, z dniem 4 czerwca 1994 r, artykuł 12a o brzmieniu: Art. 12a. Projekty Konstytucji wniesione na podstawie i w trybie niniejszej ustawy podlegają rozpatrzeniu przez Komisję Konstytucyjną Zgromadzenia Narodowego bez względu na to, w której kadencji Sejmu i Senatu zostały zgłoszone. Art. 13. Ustawa wchodzi w życie po upływie 14 dni od dnia ogłoszenia. Prezydent Rzeczypospolitej Polskiej: L. Wałęsa 85. ^ USTAWA KONSTYTUCYJNA z dnia 22 kwietnia 1994 r. o zmianie ustawy konstytucyjnej o trybie przygotowania i uchwalenia Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej (Dziennik Ustaw RP, Nr 61 z 20 maja 1994 r., poz. 251) Art.1. W ustawie konstytucyjnej z dnia 23 kwietnia 1992 r. o trybie przygotowania i uchwalenia Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej (Dz. U. Nr 67, poz. 336) wprowadza się następujące zmiany: 393 1) po art. 2 dodaje się art. 2a, art. 2b i art. 2c w brzmieniu: „Art. 2a. 1. Inicjatywa ustawodawcza w zakresie przedstawienia Zgromadzeniu Narodowemu projektu nowej Konstytucji przysługuje również grupie obywateli, którzy dla swojego projektu uzyskają poparcie co najmniej 500 000 osób posiadających czynne prawo wyborcze do Sejmu. 2. Wykonanie inicjatywy ustawodawczej, o której mowa w ust. 1, jest dopuszczalne w terminie 3 miesięcy od dnia wejścia w życie ustawy. Art. 2b. 1. Zgłoszenia projektu, o którym mowa w art. 2a ust. 1, dokonuje na piśmie pełnomocnik, którym jest osoba wskazana w pisemnym oświadczeniu pierwszych 15 wyborców, którzy udzielili poparcia projektowi Konstytucji. 2. Do zgłoszenia projektu Konstytucji załącza się wykaz obywateli popierających zgłoszenie, zawierający czytelne wskazanie imion, nazwisk, wieku, adresów zamieszkania i numerów dowodu osobistego lub paszportu osób, które udzielają poparcia, składając na wykazie własnoręczny podpis; każda strona wykazu powinna być opatrzona adnotacją: „Udzielam poparcia projektowi Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej, zgłaszanemu przez grupę obywateli, których pełnomocnikiem jest imię i nazwisko pełnomocnika. 3. W razie uzasadnionych wątpliwości co do prawidłowości złożenia wymaganej liczby podpisów, o których mowa w art. 2a ust. 1, Komisja Konstytucyjna Zgromadzenia Narodowego zwraca się do Państwowej Komisji Wyborczej o stwierdzenie, najpóźniej w terminie 7 dni, czy jest złożona ustawowo wymagana liczba podpisów. 4. Jeżeli po przeprowadzeniu postępowania, o którym mowa w ust. 3, prawidłowo złożona liczba podpisów popierających projekt jest mniejsza niż ustawowo wymagana, Komisja Konstytucyjna Zgromadzenia Narodowego odmawia przyjęcia projektu Konstytucji. 394 Uchwałę w tej sprawie wraz z uzasadnieniem doręcza się niezwłocznie pełnomocnikowi. 5. Uchwała, o której mowa w ust. 4, może być przez pełnomocnika zaskarżona do Sądu Najwyższego w terminie 3 dni od daty doręczenia. Sąd Najwyższy rozpoznaje skargę w terminie 7 dni w postępowaniu nieprocesowym w składzie 3 sędziów. Od postanowienia Sądu Najwyższego nie przysługuje środek prawny. Art. 2c. 1. Zasady, na których opierać się ma Konstytucja, mogą być poddane pod referendum. 2. Zasady, przedmiot oraz tryb przeprowadzania referendum określa ustawa."; 2) po art. 12 dodaje się art. 12a w brzmieniu: „Art. 12a. Projekty Konstytucji wniesione na podstawie i w trybie niniejszej ustawy podlegają rozpatrzeniu przez Komisję Konstytucyjną Zgromadzenia Narodowego bez względu na to, w której kadencji Sejmu i Senatu zostały zgłoszone." Art. 2. Ustawa wchodzi w życie po upływie 14 dni od dnia ogło- szenia. Prezydent Rzeczypospolitej Polskiej: L. Wałęsa 86. STAWA KONSTYTUCYJNA z dnia 17 października 1992 r. o wzajemnych stosunkach między władzą ustawodawczą i wykonawczą Rzeczypospolitej Polskiej oraz o samorządzie terytorialnym (Dziennik Ustaw RP, Nr 84 z 23 listopada 1992 r, poz. 426; zmiany: 17.03.1995 r., Dz. U. Nr 38, poz. 184; 9.11.1995 r., Dz. U. Nr 150, poz. 729; 21.06.1996 r., Dz. U. Nr 106, poz. 488) W celu usprawnienia działalności naczelnych władz Państwa, do czasu uchwalenia nowej Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej, stanowi się, co następuje: 395 Rozdział 1 Zasady ogólne Art. I. Organami Państwa w zakresie władzy ustawodawczej są Sejm i Senat Rzeczypospolitej Polskiej, w zakresie władzy wykonawczej - Prezydent Rzeczypospolitej Polskiej i Rada Ministrów, w zakresie władzy sądowniczej - niezawisłe sądy. Art. 2. 1. Posłowie i senatorowie, osoby wchodzące w skład Rady Ministrów oraz inne osoby pełniące urzędy lub funkcje publiczne w Państwie określone w ustawie konstytucyjnej, nie mogą prowadzić działalności nie dającej się pogodzić ze sprawowaniem mandatu, urzędu lub funkcji w zakresie i pod rygorami określonymi w ustawie. 2. Osoby, o których mowa w ust. 1, na początku i na końcu kadencji lub przed objęciem stanowiska i po jego opuszczeniu składają oświadczenie o swoim stanie majątkowym. Rozdział 2 Sejm i Senat -nś Art. 3. 1. Sejm składa się z 460 posłów wybieranych w wyborach powszechnych, równych, bezpośrednich, j3rop_orcjonalnych, w głosowaniu tajnym. 2. Senat składa się ze 100 senatorów wybieranych w województwach na okres kadencji Sejmu w wyborach wolnych, powszechnych, bezpośrednich, w głosowaniu tajnym. i:Art. 4. 1. Kadencja Sejmu trwa 4 lata o 2. Prezydent zarządza wybory do SejmuT~Seńatu w dzień wol- od pracy, przypadający w ciągu miesiąca poprzedzającego upływ kadencji. 4^3, Sejm może zostać rozwiązany mocą własnej uchwały podjętej większością_2/3_ głosów ustawowej liczby postów. 4. Prezydent może rozwiązać Sejm w wypadkach określonych w niniejszej ustawie, po zasięgnięciu opinii Marszałka Sejmu i Marszałka Senatu. 5. W dniu ogłoszenia uchwały Sejmu lub zarządzenia Prezydenta o rozwiązaniu Sejmu kończy się kadencja Sejmu i Senatu. 6. W razie rozwiązania Sejmu przez Prezydenta lub mocą uchwały Sejmu, Prezydent zarządza wybory w dzień wolny od pracy, 396 przypadający nie wcześniej niż w trzy miesiące i nie później niż w cztery miesiące od zakończenia kadencji Sejmu. Na mocy art. 1 pkl 1 ustawy konstytucyjnej z 17.03.1995 r. (poz- 88) artykuł 4 otrzymał z dniem 26 kwietnia 1995 r., następujące brzmienie: Art. 4. 1. Kadencja Sejmu trwa 4 lata. 2. Kadencja Sejmu rozpoczyna się w dniu pierwszego posiedzenia i trwa do czasu zebrania się posłów na pierwszym posiedzeniu Sejmu następnej kadencji. 3. Prezydent zarządza wybory do Sejmu i Senatu w dzień wolny od pracy, przypadający w ciągu miesiąca poprzedzającego upływ kadencji. 4. Sejm może zostać rozwiązany mocą własnej uchwały podjętej większością 2/3 głosów ustawowej liczby posłów. 5. Prezydent może rozwiązać Sejm w wypadkach określonych w niniejszej ustawie, po zasięgnięciu opinii Marszałka Sejmu i Marszałka Senatu. 6._Qd dnia rozwiązania Sejmu, mocą własnej uchwały lub zarządzeniem Frezydenta, Sejm nie może uchwalać zmian ustaw konstytucyjnych ani ordynacji wybor-" czych, a także ustaw o zmianie ustawy budżetowej oraz ustaw wywołujących zasadnicze skutki finansowe dla budżetu Państwa. 7. W razie rozwiązania Sejmu mają zastosowanie postanowienia ust. 2. Rozwiązanie Sejmu oznacza równoczesne rozwiązanie Senatu. 8. Prezydent zarządza wybory do Sejmu i Senatu w dzień wolny od pracy, przypadający nie wcześniej niż w 2 miesiące i nie później niż w 3 miesiące od dnia ogłoszenia uchwały Sejmu lub zarządzenia Prezydenta o rozwiązaniu Sejmu. Najwyżsi joru posła, wo- iie jest zwią- Art. 5. O ważności wyborów oraz ważj bec którego zgłoszono protest, rozstrzyga 7^ Art. 6, Poseł jest reprezentantem caflj zany instrukcjami wyborców i nie może być odwołany. /' Art. 7. 1. Poseł nie może być pociągnięty do odpowiedzialności za działania wynikające z wykonywania mandatu ani w czasie trwania mandatu, ani po jego wygaśnięciu, chyba że narusza dobra osobiste innych osób. 2. Poseł nie może być pociągnięty do odpowiedzialności karnej ani aresztowany lub zatrzymany bez zgody Sejmu, wyrażonej większo- , ścią 2/3 głosów w obecności co najmniej połowy ogólnej liczby posłów. -*¦— ^Art. 8. Mandatu posła nie można łączyć z mandatem senatora, a także z funkcją sędziego Trybunału Konstytucyjnego, sędziego Trybunału 397 Stanu, sędziego Sądu Najwyższego, Prezesa Narodowego Banku Polskiego, Rzecznika Praw Obywatelskich, Prezesa Najwyższej Izby Kontroli, ambasadora oraz wojewody. Art. 9. 1. Sejm obraduje na posiedzeniach. 2. Pierwsze posiedzenie nowo wybranego Sejmu zwołuje Prezydent w ciągu 30 dni od dnia wyborów, Art. 10. 1. Sejm wybiera ze swego grona Marszałka, wicemarszałków oraz komisje. 2. Marszałek i wicemarszałkowie tworzą Prezydium Sejmu. Prezydium zwołuje posiedzenia Sejmu i kieruje jego pracami. 3. Kadencja Marszałka i wicemarszałków Sejmu wygasa z chwilą zebrania się Sejmu nowej kadencji. Na mocy art.l pkt 2 ustawy konstytucyjnej z 17.03.1995 r. (poz. 88) w artykule 10 ustęp 3 został, z dniem 26 kwietnia 1995 r„ skreślony. Art. 11. Sejm może powołać komisję dla zbadania określonej sprawy z prawem przesłuchiwania w trybie Kodeksu postępowania karnego osób przez nią wezwanych. Art. 12. 1. Obrady Sejmu są jawne. Sejm może uchwalić tajność obrad bezwzględną większością głosów, jeżeli wymaga tego dobro Państwa. 2. Prezes Rady Ministrów, członkowie Rady Ministrów oraz ministrowie stanu w czasie posiedzenia Sejmu mogą zabierać głos poza kolejnością mówców zapisanych do głosu, ilekroć tego zażądają. — Art. 13. Sejm uchwala ustawy większością głosów, w obecno-, ści co najmniej połowy ogólnej liczby posłów, chyba że ustawa konsty-1*^ tucyjna stanowi inaczej. W tym samym trybie Sejm podejmuje inne uchwały, jeżeli przepisy ustaw i uchwał Sejmu nie stanowią inaczej. Art. 14. Szczegółową organizację i tryb pracy Sejmu określa regulamin uchwalany przez Sejm. ,- Art. 15. 1. Inicjatywa ustawodawcza przysługuje posłom, Senatowi, Prezydentowi i Radzie Ministrów. 2. Rada Ministrów zgłaszając projekt ustawy przedstawia jej skutki finansowe oraz załącza projekty podstawowych aktów wykonawczych. 3. Prawo wnoszenia poprawek do projektów ustaw w trakcie ich rozpatrywania przez Sejm przysługuje wnioskodawcy, posłom i Radzie Ministrów. Marszałek Sejmu może z własnej inicjatywy, a także na wniosek Rady Ministrów odmówić poddania pod głosowanie poprawki, która uprzednio nie była przedłożona komisji. 4. Wnioskodawca może wycofać projekt ustawy w toku postępowania legislacyjnego w Sejmie do czasu zakończenia procedury pierwszego L ¦¦ E 398 czytania projektu. W razie wycofania projektu Sejm podejmuje decyzję o dalszym toku postępowania. ^ Art. 16. 1. Rada Ministrów, w uzasadnionych wypadkach, może określić wniesiony przez siebie projekt ustawy jako pilny. Na mocy art. 1 pkt 3 ustawy konstytucyjnej z 17.03.1995 r. (poz. 88) ustęp 1 otrzymał, z dniem 26 kwietnia 1995 r., brzmienie: 1. Rada Ministrów, w uzasadnionych wypadkach, może określić wniesiony przez siebie projekt ustawy jako pilny, z wyjątkiem projektów ustaw konstytucyjnych, ustawy budżetowej, ustaw podatkowych, ustaw dotyczących wyborów Prezydenta, Sejmu, Senatu oraz orga-~ nów samorządu terytorialnego, ustaw regulujących ustrój, właściwość i zasady funkcjonowania organów PańsLwa oraz samorządu terytorialnego, a także kodeksów. 2. Regulamin Sejmu określa odrębności w postępowaniu ustawodawczym w sprawie projektu pilnego. 3. Marszałek Sejmu odmawia poddania pod głosowanie poprawki dotyczącej projektu pilnego, która uprzednio nie była przedłożona komisji. 4. W postępowaniu w sprawie ustawy pilnej terminy określone w art. 17 ust. 2 oraz w art. 18 ust. 2 ulegają skróceniu do 7 dni. ^ Art. 17. 1. Ustawę uchwaloną przez Sejm Marszałek Sejmu przekazuje Senatowi. 2. Senat może w ciągu 30 dni ustawę przyjąć lub wprowadzić do jej tekstu poprawki albo ją odrzucić. Jeżeli Senat w ciągu 30 dni od dnia przekazania nie podejmie stosownej uchwały, ustawę uważa się za przyjętą. 3. Poprawki Senatu pociągające za sobą obciążenie budżetu Państwa wymagają wskazania źródeł pokrycia. 4. Uchwałę Senatu odrzucającą ustawę lub poprawkę zaproponowaną w uchwale Senatu uważa się za przyjętą, jeżelLSgjm nie od-rzuci je^bezwzględną większością głosów. Art. 18Tt. Przyjętą-przez Sejm i Senat ustawę Marszałek Sejmu przedstawia Prezydentowi do podpisu. 2. Prezydent podpisuje ustawę w ciągu 30 dni od dnia przedstawienia i zarządza jej ogłoszenie w Dzienniku Ustaw Rzeczypospolitej Polskiej. Na mocy art. 1 pkt 1 ustawy konstytucyjnej z 9.11.1995 r. (poz. 89) ustęp 2 otrzymał, z dniem 6 stycznia 1996 r., brzmienie: 2, Prezydent podpisuje ustawę w ciągu 30 dni, a ustawę budżetową w ciągu 20 dni, od dnia przedstawienia 399 i zarządza jej ogłoszenie w Dzienniku Ustaw Rzeczypospolitej Polskiej. *r 3. Prezydent może odmówić podpisania ustawy i z umotywowanym wnioskiem przekazać ją Sejmowi do ponownego rozpatrzenia. Po ponownym uchwaleniu ustawy przez Sejm większością 2/3 głosów Prezydent w terminie 7 dni podpisuje ustawę i zarządza jej ogłoszenie w Dzienniku Ustaw Rzeczypospolitej Polskiej, chyba że zgodnie z ust. 4 wystąpi do Trybunału Konstytucyjnego. 4. Przed podpisaniem ustawy Prezydent może wystąpić do Trybunału Konstytucyjnego z wnioskiem o stwierdzenie zgodności ustawy z Konstytucją. Wystąpienie Prezydenta do Trybunału Konstytucyjnego wstrzymuje bieg terminu przewidzianego dla podpisania ustawy. Prezydent nie może odmówić podpisania ustawy, którą Trybunał Konstytucyjny uznał za zgodną z Konstytucją. ^Art. 19. 1. W sprawach o szczególnym znaczeniu dla Państwa może być przeprowadzone referendum. 2. Referendum ma prawo zarządzić: 1J Sejm, uchwałą podjętą bezwzględną większością głosów, lub 2) Prezydent, za zgodą Senatu podjętą bezwzględną większością głosów. 3. Jeżeli w referendum wzięła udział więcej niż połowa uprawnionych do głosowania, wynik referendum jest wiążący. 4. Zasady i tryb przeprowadzenia referendum określa ustawa. Art. 20. Dochody i wydatki Państwa na rok kalendarzowy określa ustawa budżetowa. W szczególnych wypadkach dochody i wydatki Państwa w okresie krótszym niż rok może określać ustawa o prowizorium budżetowym. Art. 21. 1. Rada Ministrów jest obowiązana przedłożyć Sejmowi projekt ustawy budżetowej w terminie umożliwiającym jej uchwalenie przed rozpoczęciem roku budżetowego, a w szczególnych wypadkach przed końcem pierwszego kwartału roku. Termin ten oraz warunki, jakim powinien odpowiadać projekt budżetu, określa ustawa. 2. Senat może podjąć uchwałę o przyjęciu lub wprowadzeniu poprawek do ustawy budżetowej uchwalonej przez Sejm w ciągu 20 dni od dnia przekazania jej Senatowi. 3. W razie nieuchwalenia ustawy budżetowej lub ustawy o prowizorium budżetowym, Rada Ministrów prowadzi gospodarkę finansową na podstawie przedłożonego projektu ustawy. t ii -V 4. Jeżeli ustawa budżetowa nie zostanie uchwalona w ciągu 3 miesięcy od dnia złożenia Sejmowi projektu odpowiadającego wymaganiom prawa budżetowego, Prezydent może rozwiązać Sejm. 400 Na mocy art. 1 pkt 2 ustawy konstytucyjnej z 9.11.1995 r. (poz. 89) ustęp 4 artykułu 21 otrzymał, z dniem 6 stycznia 1996 r., brzmienie: 4. Jeżeli ustawa budżetowa w terminie 3 miesięcy od dnia złożenia Sejmowi projektu odpowiadającego wymaganiom prawa budżetowego nie zostanie przez Sejm uchwalona i przekazana Senatowi, to Prezydent może rozwiązać Sejm w ciągu 21 dni od dnia upływu terminu, w którym Sejm powinien przekazać Senatowi uchwaloną ustawę budżetową. Art. 22. 1. Rada Ministrów jest obowiązana przedłożyć Sejmowi sprawozdanie z wykonania ustawy budżetowej oraz sprawozdania z wykonania innych uchwalanych przez Sejm planów finansowych Państwa w terminie 6 miesięcy po zakończeniu roku budżetowego. 2. Sejm dokonuje oceny wykonania ustawy budżetowej oraz innych planów finansowych Państwa w terminie 2 miesięcy od dnia otrzymania sprawozdania i podejmuje uchwałę w przedmiocie absolutorium, po wysłuchaniu opinii Najwyższej Izby Kontroli przedstawionej przez jej Prezesa. 3. W razie nieotrzymania absolutorium Rada Ministrów podaje się H^.Hymisji ymisji, Art. 23/1. Sejm może ustawą podjętą bezwzględną większością głosów upoważnić Radę Ministrów, na jej umotywowany wniosek-, do wydawania rozporządzeń z mocą ustawy.-----—¦—. 2. Ustawa o upoważnieniu Rady Ministrów do wydawaniajpz-porządzeą.^ mocą ustawy określa przedmiot regulacji ocaz_okres obowiązywania upoważnienia. 3. W czasie obowiązywania ustawy o upoważnieniu Rady Ministrów do wydawania rozporządzeń z mocą ustawy, inicjatywa ustawodawcza-w-zakcesie, o któr_ym_mowa—wrHśTT2, przysługuje wyłącznie^ Radzie Ministrów. 4. Ustawa nie może upoważnić Rady Ministrów do wydawania rozporządzeń z mocą ustawy dotyczących: zmiany Konstytucji, wyborów Prezydenta, Sejmu, Senatu oraz organów samorządu terytorialnego, budżetu Państwa, wolności i praw osobistych obywateli, ich wolności i praw politycznych oraz praw i obowiązków wynikających ze stosunku pracy i ubezpieczeń społecznych, a także zgody na ratyfikację umów międzynarodowych, o których mowa w art. 33 ust. 2 niniejszej ustawy. 5. Prezydent podpisuje przedstawione mu przez Radę Ministrów rozporządzenie z mocą ustawy i zarządza jego ogłoszenie w Dzienniku Ustaw'Rzeczypospolitej Polskiej. / 401 6. Przed podpisaniem Prezydent może wystąpić do Trybunatu Konstytucyjnego o stwierdzenie zgodności rozporządzenia z mocą ustawy z Konstytucją. 7. Prezydent może odmówić podpisania rozporządzenia z mocą ustawy i w ciągu 14 dni zwrócić je Radzie Ministrów. Zwrócone przez Prezydenta rozporządzenie z mocą ustawy Rada Ministrów może wnieść do Sejmu w postaci projektu ustawy. Art. 24. 1. Sejm może podjąć uchwałę o stanie wojny jedynie w razie dokonania zbrojnego napadu na Rzeczpospolitą Polską albo gdy z umów międzynarodowych wynika konieczność wspólnej obrony przeciw agresji, a gdy Sejm nie obraduje, _o stanie wojny postanawia Prezydent. 2. Warunki i skutki prawne oraz tryb wprowadzenia stanu wojny określa ustawa. f^i>. ^f'J ^ ' '•• V "y 4- Art. 25. 1. Poseł może zgłosić interpelację lub zapytanie do Prc- ;%, zesa Rady Ministrów lub poszczególnych jej członków. 2. Interpelację składa się na piśmie, a odpowiedź na nią powinna być udzielona w terminie 21 dni. W razie gdy odpowiedź na interpelację nie zadowala składającego, może on wystąpić do Marszałka Sejmu o dodatkową odpowiedź, a także o udzielenie jej na posiedzeniu Sejmu. 3. Zapytania są zgłaszane ustnie, na każdym posiedzeniu Sejmu i wymagają one bezpośredniej odpowiedzi. 4. Szczegółowe zasady składania interpelacji i zapytań oraz udzielania na nie odpowiedzi określa regulamin Sejmu. Art. 26. Do Senatu i senatorów stosuje się odpowiednio art. 5--10 i art. 12-14. Art. 27. W wypadkach wskazanych w ustawie konstytucyjnej Sejm i Senat obradujące wspólnie pod przewodnictwem Marszałka Sejmu tworzą Zgromadzenie Narodowe. Rozdział 3 Prezydent Rzeczypospolitej Polskiej r' Art. 28. 1. Prezydent Rzeczypospolitej Polskiej jest najwyższym przedstawicielem Państwa Polskiego w stosunkach wewnętrznych i międzynarodowych. 2. Prezydent czuwa nad przestrzeganiem Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej, stoi na straży suwerenności i bezpieczeństwa Państwa, 402 nienaruszalności i niepodzielności jego terytorium oraz przestrzegania umów międzynarodowych. Art. 29.1. Prezydent jest wybierany przez Naród. 2. Prezydent wybierany jest w wyborach powszechnych, równych, bezpośrednich, w głosowaniu tajnym, bezwzględną większością ważnie oddanych głosów. 3. Jeżeli żaden z kandydatów nie uzyska większości bezwzględnej, 14 dnia po pierwszym głosowaniu przeprowadza się drugą turę głosowania. Biorą w niej udział dwaj kandydaci, którzy otrzymali kolejno największą liczbę głosów w pierwszej turze i nie wycofali swojej kandydatury. Za wybraną uważa się osobę, która uzyskała większą liczbę ważnie oddanych głosów. 4. Prezydent jest wybrany na lat pięć i może być ponownie wybrany tylko jeden raz, 5. Prezydentem może być wybrany każdy obywatel polski, który ukończył 35 lat i korzysta z pełni praw wyborczych. 6. Kadencja Prezydenta liczy się od dnia objęcia przez niego urzędu. 7. Wybory Prezydenta zarządza Marszałek Sejmu nie wcześniej niż na cztery miesiące i nie później niż na trzy miesiące przed upływem kadencji urzędującego Prezydenta, a w razie opróżnienia urzędu Prezydenta - nie później niż w czternastym dniu po opróżnieniu urzędu, wyznaczając datę wyborów przypadającą w ciągu dwóch miesięcy od dnia zarządzenia wyborów. Wybory odbywają się w dniu wolnym od pracy. Art. 30. 1. Prezydent obejmuje urząd po złożeniu wobec Zgromadzenia Narodowego przysięgi następującej treści: „Obejmując z woli Narodu urząd Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej uroczyście przysięgam, że dochowam wierności postanowieniom Konstytucji, będę strzegł niezłomnie godności Narodu, niepodległości ¦ i bezpieczeństwa Państwa, a także, że dobro Ojczyzny oraz pomyślność obywateli będą dla mnie zawsze najwyższym nakazem". Przysięga może być również złożona z dodaniem słów „Tak mi dopomóż Bóg". 2. Objęcie urzędu przez Prezydenta wybranego przed upływem kadencji dotychczasowego Prezydenta następuje następnego dnia po upływie kadencji urzędującego Prezydenta. 403 Art. 31. Prezydent nie może piastować żadnego innego urzędu ani być posłem lub senatorem. ^ Art. 32. 1. Prezydent sprawuje ogólne kierownictwo w dziedzinie stosunków zagranicznych. 2. Prezydent mianuje i odwołuje pełnomocnych przedstawicieli Rzeczypospolitej Polskiej w innych państwach oraz przyjmuje listy uwierzytelniające i odwołujące akredytowanych przy nim przedstawicieli dyplomatycznych innych państw. 4-3. Kontakty z innymi państwami, a także z polskimi przedstawicielami dyplomatycznymi za granicą odbywają się za pośrednictwem ministra właściwego w zakresie spraw zagranicznych. Art. 33. 1. Prezydent ratyfikuje i wypowiada umowy międzynarodowe, o czym zawiadamia Sejm i Senat. 2. Ratyfikacja i wypowiedzenie umów międzynarodowych dotyczących granic Państwa, sojuszów obi~onnych oraz umów pociągających za sobą obciążenia finansowe Państwa lub konieczność zmian w ustawodawstwie wymaga upoważnienia wyrażonego w ustawie^Ącto ^rArt. 34. Prezydent sprawuje ogólne kierownictwo w dziedzinie zewnętrznego i wewnętrznego bezpieczeństwa Państwa. Organem doradczym Prezydenta w tym zakresie jest Rada Bezpieczeństwa Narodowego. Art. 35. 1. Prezydent jest najwyższym zwierzchnikiem Sił Zbrojnych Rzeczypospolitej Polskiej. 2. Prezydent w porozumieniu z Ministrem Obrony Narodowej mianuje i zwalnia Szefa Sztabu Generalnego Wojska Polskiego, a na wniosek Ministra Obrony Narodowej mianuje i zwalnia zastępców Szefa Sztabu Generalnego, dowódców rodzajów Sił Zbrojnych oraz dowódców okręgów wojskowych. 3. Prezydent na okres wojny mianuje i zwalnia Naczelnego Wodza. Art. 36. 1. W razie zagrożenia zewnętrznego Państwa Prezydent może wprowadzić stan wojenny na części lub całym terytorium Rzeczypospolitej Polskiej, a także ogłosić częściową lub powszechną mobilizację. 2. Organizację władz Państwa na czas stanu wojennego i inne skutid prawne wprowadzenia stanu wojennego określa ustawa. Art. 37. 1. Prezydent może wprowadzić na czas określony, nie dłuższy niż 3 miesiące, stan wyjątkowy na części lub całym terytorium Państwa, jeżeli zagrożone zostało jego wewnętrzne bezpieczeństwo lub w razie klęski żywiołowej. Przedłużenie stanu wyjątkowego może nastąpić tylko raz na okres nie dłuższy niż 3 miesiące za zgodą Sejmu. 404 2. Sejm nie może być rozwiązany w czasie trwania stanu wyjątkowego, a jego kadencja nie może zakończyć się wcześniej niż po upływie 3 miesięcy od zakończenia stanu wyjątkowego. 3. W okresie trwania stanu wyjątkowego nie mogą być zmieniane ustawy konstytucyjne ani ordynacje wyborcze. 4. Szczegółowe warunki, skutki prawne oraz tryb wprowadzenia stanu wyjątkowego określa ustawa. Art. 38. 1. Prezes Rady Ministrów informuje Prezydenta o podstawowych problemach będących przedmiotem pracy Rady Ministrów. 2. W sprawach szczególnej wagi dla Państwa Prezydent może zwoływać posiedzenia Rady Ministrów i im przewodniczyć. Art. 39. Prezydent może zwracać się z orędziem do Sejmu lub do Senatu. Orędzia nie czyni się przedmiotem debaty. Art. 40. Prezydent występuje do Sejmu z wnioskiem o powołanie albo odwołanie Prezesa Narodowego Banku Polskiego. Art. 41. Prezydent nadaje obywatelstwo polskie i zwalnia z obywatelstwa polskiego. Art. 42. Prezydent powołuje sędziów na wniosek Krajowej Rady Sądownictwa. Art. 43. Prezydent stosuje prawo łaski. Art. 44. Prezydent nadaje ordery i odznaczenia. Art. 45. 1. W celu wykonania ustaw i na podstawie udzielonych w nich upoważnień Prezydent wydaje rozporządzenia i zarządzenia. 2. Prezydent wydaje zarządzenia w zakresie wykonywania swoich ustawowych uprawnień. ^Art. 46. Akty prawne Prezydenta dla swojej ważności wymagają kontrasygnaty Prezesa Rady Ministrów albo właściwego ministra, którzy sprawę przedkładają Prezydentowi. j^Art. 47. Przepis art. 46 nie dotyczy: 1) zwoływania pierwszego posiedzenia nowo wybranego Sejmu i Senatu, 2) rozwiązywania Sejmu, 3) zarządzenia wyborów do Sejmu i Senatu, 4) inicjatywy ustawodawczej, 5) podpisywania i odmowy podpisywania ustawy lub rozporządzenia z mocą ustawy, 6) zwracania się do Trybunału Konstytucyjnego o stwierdzenie zgodności ustawy lub rozporządzenia z mocą ustawy z Konstytucją, 7) desygnowania Prezesa Rady Ministrów i powoływania Rady Ministrów w pełnym składzie, 405 6 8) przyjmowania dymisji Rady Ministrów i powierzania jej pełnienia obowiązków, 9) zwoływania posiedzeń Rady Ministrów, 10) wstępnego wniosku o pociągnięcie do odpowiedzialności konstytucyjnej przed Trybunałem Stanu, 11) występowania Z wnioskami o przeprowadzenie kontroli przez Najwyższą Izbę Kontroli, 12) powoływania i odwoływania Prezesa Naczelnego Sądu Administracyjnego i prezesów Sądu Najwyższego, 13) uprawnień Prezydenta, o których mowa w art, 19 ust. 2 pkt 2, w art. 39-44 i art. 48. Art. 48. 1. Prezydent może powołać ministrów stanu do reprezentowania go w sprawach związanych z wykonywaniem jego uprawnień. 2. Organem wykonawczym Prezydenta jest Kancelaria Prezydenta. Prezydent nadaje statut Kancelarii oraz powołuje i odwołuje jej Szefa. Art. 49. 1. Opróżnienie urzędu Prezydenta przed upływem kadencji następuje wskutek: 1) śmierci, 2) zrzeczenia się urzędu, 3) uznania przez Zgromadzenie Narodowe trwałej niezdolności do sprawowania urzędu ze względu na stan zdrowia uchwałą podjętą większością co najmniej 2/3 głosów, w obecności co najmniej polowy ogólnej liczby członków Zgromadzenia Narodowego, 4) złożenia z urzędu orzeczeniem Trybunału Stanu. 2. W razie gdy urząd Prezydenta jest opróżniony - do czasu objęcia urzędu przez nowego Prezydenta, a także, gdy Prezydent tymczasowo nie może sprawować urzędu, zastępuje go Marszałek Sejmu, gdy zaś ten nie może tych funkcji wykonywać - Marszałek Senatu. 3. Osoba zastępująca Prezydenta nie może rozwiązać Sejmu. Art. 50. 1. Prezydent za naruszenie Konstytucji lub ustaw oraz za popełnienie przestępstwa może być pociągnięty do odpowiedzialności tylko przed Trybunałem Stanu. 2. Postawienie Prezydenta w stan oskarżenia może nastąpić uchwałą Zgromadzenia Narodowego, podjętą większością co najmniej 2/3 głosów ogólnej liczby członków Zgromadzenia Narodowego na wniosek co najmniej 1/4 ogólnej liczby członków Zgromadzenia. 3. Z chwilą postawienia Prezydenta w stan oskarżenia sprawowanie przez niego urzędu ulega zawieszeniu. Art. 49 ust. 2 i 3 stosuje się odpowiednio. 406 Rozdział 4 Rada Ministrów Rzeczypospolitej Polskiej (Rząd) AArt. 51. 1. Rada Ministrów prowadzi politykę wewnętrzną i zagraniczną Rzeczypospolitej Polskiej. 2. Rada Ministrów kieruje całością administracji rządowej. Art. 52. 1. Rada Ministrów podejmuje decyzje we wszystkich sprawach polityki Państwa, których ustawa konstytucyjna lub inna ustawa nie zastrzegły dla Prezydenta albo innego organu administracji państwowej bądź samorządu. 2. Rada Ministrów w szczególności: 1) zapewnia wykonanie ustaw, 2) wydaje rozporządzenia z mocą ustawy, z zachowaniem warunków określonych w art. 23 niniejszej ustawy, 3) kieruje, koordynuje i kontroluje pracę wszystkich innych organów administracji państwowej, ponosząc za ich pracę odpowiedzialność przed Sejmem. Na mocy art. 1 pkt I ustawy konstytucyjnej z 2J.06.I996 r. (poz. 91) punkt 3 otrzyma!, z dniem 14 września 1996 r„ brzmienie: 3) kieruje, koordynuje i kontroluje pracę wszystkich innych organów administracji rządowej, ponosząc za ich pracę odpowiedzialność przed Sejmem. 4) chroni na podstawie ustaw interesy Skarbu Państwa, 5) sporządza projekt budżetu i innych planów finansowych Państwa oraz po uchwaleniu przez Sejm kieruje ich wykonaniem, 6) sprawuje w granicach i formach określonych w ustawie konstytucyjnej i innych ustawach nadzór nad samorządem terytorialnym oraz innymi postaciami samorządu, 7) utrzymuje stosunki i zawiera umowy z rządami innych państw oraz z organizacjami międzynarodowymi, 8) zapewnia bezpieczeństwo zewnętrzne i wewnętrzne Państwa. Art. 53. 1. Radę Ministrów (Rząd) tworzą: 1) Prezes Rady Ministrów - jako jej przewodniczący, 2) wiceprezesi Rady Ministrów, 3) ministrowie, 4) przewodniczący określonych w ustawie komisji i komitetów sprawujących funkcje naczelnych organów administracji państwowej, powołani w trybie art. 57-62. 407 Na mocy art. 1 pkt 2 ustawy konstytucyjnej z. 21.06.1996 r. (poz. 91) punkt 4 otrzymał, z dniem 14 września 1996 r., brzmienie: 4) osoby powołane w trybie art. 57-62, których członkostwo wynika z ustaw szczególnych. 2. W razie niepowołania wiceprezesa Rady Ministrów obowiązki jego może pełnić jeden z ministrów. 3. Rada Ministrów działa kolegialnie. Organizację i tryb jej pracy określa ustawa. Art. 54. 1. W celu wykonania ustaw i na podstawie udzielonych w nich upoważnień Rada Ministrów wydaje rozpoi"ządzenia. 2. Rada Ministrów podejmuje uchwały w zakresie wykonywania swoich konstytucyjnych uprawnień. Art. 55. 1. Prezes Rady Ministrów kieruje pracami Rady Ministrów oraz koordynuje i kontroluje pracę poszczególnych ministrów. 2. Prezes Rady Ministrów jest zwierzchnikiem służbowym wszystkich pracowników administracji rządowej. 3. W celu wykonania ustaw i na podstawie udzielonych w nich upoważnień Prezes Rady Ministrów wydaje rozporządzenia. T^Art. 56. 1. Minister kieruje określonym działem administracji państwowej. Zakres działania ministra określa ustawa. 2. Minister kieruje określonym działem administracji państwowej przy pomocy sekretarzy stanu i podsekretarzy stanu, powoływanych przez Prezesa Rady Ministrów na wniosek ministra. Na mocy art. 1 pkt 3 lit. a) ustawy konstytucyjnej z 21.06.1996 r. {poz. 91) ustępy 1 i 2 otrzymały, z dniem 14 września 1996 r, brzmienie: 1. Minister jest powołany dla kierowania określonym działem administracji rządowej lub dla wypełniania zadań wyznaczonych przez Prezesa Rady Ministrów. 2. Minister kierujący działem administracji rządowej działa w tym zakresie w ramach uprawnień określanych ustawami oraz wydaje rozporządzenia i zarządzenia w celu wykonania ustaw i na podstawie udzielonych w nich upoważnień. 3. W celu wykonania ustaw i na podstawie udzielonych w nich upoważnień minister wydaje rozporządzenia i zarządzenia. Na mocy art. 1 pkt 3 lit. b) ustawy konstytucyjnej z 21.06.1996 r. (poz. 91) ustęp 3 został, z dniem 14 września 1996 r., skreślony. 4. Rada Ministrów na wniosek Prezesa Rady Ministrów może uchylić rozporządzenie lub zarządzenie ministra. 408 *" Art. 57. 1. Prezydent desygnuje Prezesa Rady Ministrów, a na jego wniosek powołuje Radę Ministrów w składzie zaproponowanym przez Prezesa Rady Ministrów, w ciągu 14 dni od pierwszego posiedzenia Sejmu lub przyjęcia dymisji Rady Ministrów. Powołanie przez Prezydenta Prezesa Rady Ministrów następuje wraz z powołaniem Rady Ministrów. . 2. Prezes Rady Ministrów, najpóźniej w ciągu 14 dni od dnia powołania przez Prezydenta, przedstawia Sejmowi program działania Rady Ministrów z wnioskiem o udzielenie votum zaufania. Sejm uchwala yotum zaufania bezwzględną większością głosów. Art. 58. W razie niepowołania Rady Ministrów w trybie art. 57, Sejm, w ciągu 21 dni, wybiera Prezesa Rady Ministrów oraz proponowa- -ny przez niego skład Rady Ministrów bezwzględną większością głosów. Prezydent powołuje tak wybrany Rząd i odbiera od niego przysięgę. Art. 59. W razie niepowołania Rady Ministrów w trybie art. 58, Prezydent powołuje Prezesa Rady Ministrów, a na jego wniosek Radę Ministrów w trybie art. 57, z tym że Sejm uchwala volum zaufania większością głosów. ~~ Art. 60. W razie niepowołania Rady Ministrów w trybie art. 59, Sejm, w ciągu 21 dni, wybiera Prezesa Rady Ministrów oraz proponowany przez niego skład Rady Ministrów większością głosów. Prezydent powołuje tak wybrany Rząd i odbiera od niego przysięgę. Art. 61. Wniosek dotyczący powołania Ministrów Spraw Zagranicznych, Obrony Narodowej i Spraw Wewnętrznych Prezes Rady Ministrów przedstawia po zasięgnięciu opinii Prezydenta. Art. 62. W razie niepowołania Rady Ministrów w trybie art. 60, Prezydent rozwiązuje Sejm albo w ciągu 14 dni powołuje, na okres nie dłuższy niż 6 miesięcy, Prezesa Rady Ministrów i Radę Ministrów. Jeżeli przed upływem tego terminu Sejm nie uchwali votum zaufania dla , tego Rządu lub nie uchwali votum nieufności w trybie art. 66 ust. 4, r Prezydent rozwiązuje Sejm. Art. 63. Prezes Rady Ministrów i ministrowie składają przysięgę wobec Prezydenta następującej treści: „Obejmując urząd Prezesa Rady Ministrów (ministra) uroczyście przysięgam, że dochowam wierności postanowieniom Konstytucji, a dobro Ojczyzny oraz pomyślność obywateli będą dla mnie zawsze najwyższym nakazem". Przysięga może być również złożona z dodaniem słów „Tak mi dopomóż Bóg." 409 Art. 64. Prezes Rady Ministrów składa Prezydentowi dymisję Rządu w razie: 1) ukonstytuowania się nowo wybranego Sejmu, 2) rezygnacji przez Radę Ministrów albo przez Prezesa Rady Ministrów z dalszego pełnienia funkcji, 3) nieudzielenia przez Sejm votum zaufania Radzie Ministrów, 4) uchwalenia przez Sejm votum nieufności. Art. 65. 1. W razie gdy Prezes Rady Ministrów złożył dymisję Rządu z powodów, o których mowa w art. 64 pkt 1-3, Prezydent przyjmuje dymisję. 2. Przyjmując dymisję Rządu Prezydent powierza mu do czasu powołania nowej Rady Ministrów sprawowanie obowiązków. ^ Art. 66. 1. -Sejm-może uchwalić Radzie Ministrów votum nie- 'vwii' '^Hąności bezwzględną większością głosów. 2. Wniosek o votum nieufności może być zgłoszony przez co najmniej 46 posłów i poddany głosowaniu nie wcześniej niż po upły- '' wie 7 dni od daty jego zgłoszenia. 3. W razie nieuchwalenia votum nieufności powtórny wniosek . w tej sprawie może być zgłoszony po upływie 3 miesięcy od daty głosowania poprzedniego wniosku. Termin ten nie ma zastosowania, je- - •*- -i żeli z wnioskiem takim wystąpi co najmniej 115 posłów. 4. Sejm uchwalając votum nieufności może jednocześnie dokonać wyboru nowego Prezesa Rady Ministrów, powierzając mu misję utworzenia Rządu, w trybie określonym w art. 58. + 5. Jeżeli Sejm uchwalił wniosek o votum nieufności nie dokonując jednocześnie wyboru Prezesa Rady Ministrów, Prezydent przyjmuje dymisję Rządu albo rozwiązuje Sejm. Art. 67. 1. Sejm może uchwalić votum nieufności poszczególnemu ministrowi. Przepisy art. 66 ust. 1-3 stosuje się odpowiednio. 2. Minister, wobec którego Sejm uchwalił votum nieufności, składa dymisję, a Prezydent ją przyjmuje. /fArt. 68. 1. Minister może złożyć rezygnację z dalszego pełnie-ia funkcji, składając dymisję Prezesowi Rady Ministrów. 2. Na wniosek Prezesa Rady Ministrów Prezydent może dokonywać zmian na stanowiskach poszczególnych ministrów. xArt. 69. 1. Wojewoda jest organem administracji rzadawei oraz przerktnmicifdein Rądy Mipf^owj^ 2. Tryb powoływania i odwoływania, a także zakres działania wojewodów określa ustawa. 410 Rozdział 5 Samorząd terytorialny Art. 70. 1. Samorząd terytorialny jest podstawową formą organizacji lokalnego życia publicznego. 2. Jednostki samorządu terytorialnego posiadają osobowość prawną jako istniejące z mocy prawa wspólnoty mieszkańców danego terytorium. 3. Przysługujące jednostce samorządu terytorialnego prawo własności i inne prawa majątkowe stanowią mienie komunalne. 4. Podstawową jednostką samorządu terytorialnego jest gmina. Pozostałe rodzaje jednostek samorządu terytorialnego określa ustawa. Art. 71. 1. Samorząd terytorialny wykonuje w ramach ustaw istotną część zadań publicznych, z wyłączeniem zadań zastrzeżonych ustawowo do kompetencji administracji rządowej. 2. Jednostki samorządu terytorialnego wykonują przysługujące im zadania publiczne w imieniu własnym i na własną odpowiedzialność dla zaspokojenia potrzeb mieszkańców. 3. W zakresie uregulowanym ustawami jednostki samorządu terytorialnego wykonują zadania administracji rządowej. W tym celu zostają wyposażone w odpowiednie środki finansowe. 4. Jednostki samorządu terytorialnego realizują zadania za pośrednictwem swoich organów stanowiących i wykonawczych, swobodnie określając w granicach ustaw swoje struktury wewnętrzne. Art. 72. 1. Wybory do organów stanowiących samorządu terytorialnego są powszechne, równe i odbywają się w głosowaniu tajnym. 2. Mieszkańcy mogą podejmować rozstrzygnięcia w drodze referendum lokalnego. Warunki i tryb przeprowadzenia referendum lokalnego określa ustawa. Art. 73. 1. Dochodami jednostek samorządu terytorialnego są dochody własne tych jednostek, subwencje i dotacje. 2. Źródła dochodów jednostek samorządu terytorialnego w zakresie zadań publicznych są gwarantowane ustawowo. Art. 74. Nadzór nad działalnością jednostek samorządu terytorialnego określa ustawa. Art. 75. Zasady zrzeszania się jednostek samorządu terytorialnego oraz reprezentowania ich interesów wobec władz państwowych określa ustawa. 411 Rozdział 6 Przepisy przejściowe i końcowe Art. 76. Przepis art. 8 nie dotyczy osób, które objęły stanowiska przed dniem wejścia w życic niniejszej ustawy. Jf Art. 77. Traci moc Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 22 lipca 1952 r. (Dz. U. z 1976 r. Nr 7, poz. 36, z 1980 r. Nr 22, poz. 81, z 1982 r. Nr 11, poz. 83, z 1983 r. Nr 39, poz. 175, z 1987 r. Nr 14, poz. 82, z 1988 r. Nr 19, poz. 129, z 1989 r. Nr 19, poz. 101 i Nr 75, poz. 444, z 1990 r. Nr 16, poz. 94, Nr 29, poz. 171 i Nr 67, poz. 397, z 1991 r. Nr 41, poz. 176 i Nr 119, poz. 514 oraz z 1992 r. Nr 75, poz. 367), z tym że pozostają w mocy przepisy rozdziałów i,j4, 1_ z wyjątkiem art. 60 ust. 1, rozdziałów 8, 9 z wyjątkiem art. 94 oraz rozdziałów 10 i U. Art. 78. Ustawa wchodzi w życie po upływie 14 dni od dnia ogłoszenia. Prezydent Rzeczypospolitej Polskiej: L. Wałęsa 412 87. KONSTYTUCJA RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ z dnia 22 lipca 1952 r. Przepisy utrzymane w mocy na podstawie art. 77 ustawy konstytucyjnej z dnia 17 października 1992 r. o wzajemnych stosunkach między władzą ustawodawczą i wykonawczą Rzeczypospolitej Polskiej oraz o samorządzie terytorialnym. (Dz. U. z 1976 r. Nr 7, poz. 36, 1980 r. Nr 22, poz. 81, z 1982 r. Nr II, poz. 83, Z 1983 r. Nr 39, poz. 175, z 1987 r. Nr 14, poz. 82, z 1988 r. Nr 19, poz. 129, z 1989 r. Nr 19, poz. 101 i Nr 75, poz. 444, z 1990 r. Nr 16, poz. 94, Nr 29, poz. 171 i Nr 67, poz. 397, z 1991 r. Nr 41, poz, 176 i Nr 119, poz. 514, z 1992 r. Nr 75, poz. 367 i Nr 84, poz. 426, z 1993 r. Nr 7, poz. 33) Rozdział 1. Podstawy ustroju politycznego i gospodarczego Art. 1. Rzeczpospolita Polska jest demokratycznym państwem prawnym, urzeczywistniającym zasady sprawiedliwości społecznej. Art. 2. 1. W Rzeczypospolitej Polskiej władza zwierzchnia należy do Narodu. 2. Naród sprawuje władzę przez swych przedstawicieli wybieranych do Sejmu i Senatu; sprawowanie władzy następuje także poprzez wyrażanie woli w drodze referendum. Zasady i tryb przeprowadzania referendum określa ustawa. Art. 3. 1. Przestrzeganie praw Rzeczypospolitej Polskiej jest podstawowym obowiązkiem każdego organu państwa. 2. Wszystkie organy władzy i administracji państwowej działają na podstawie przepisów prawa. Art. 4. 1. Partie polityczne zrzeszają na zasadach dobrowolności i równości obywateli Rzeczypospolitej Polskiej w celu wpływania metodami demokratycznymi na kształtowanie polityki państwa. 2. O sprzeczności z Konstytucją celów lub działalności partii politycznej orzeka Trybunał Konstytucyjny. Art. 5. Rzeczpospolita Polska gwarantuje udział samorządu terytorialnego w sprawowaniu władzy oraz swobodę działalności innych form samorządu. 413 Art. 6. Rzeczpospolita Polska gwarantuje swobodę działalności gospodarczej bez względu na formę własności; ograniczenie tej swobody może nastąpić jedynie w ustawie. Art. 7. Rzeczpospolita Polska chroni własność i prawo dziedziczenia oraz poręcza całkowitą ochronę własności osobistej. Wywłaszczenie jest dopuszczalne wyłącznie na cele publiczne i za słusznym odszkodowaniem. Art. 8. Siły Zbrojne Rzeczypospolitej Polskiej stoją na straży suwerenności i niepodległości Narodu Polskiego, jego bezpieczeństwa i pokoju. Rozdział 4 Trybunat Konstytucyjny, Trybunał Stanu, Najwyższa Izba Kontroli, Rzecznik Praw Obywatelskich, Krajowa Rada Radiofonii i Telewizji Art. 33a. 1. Trybunał Konstytucyjny orzeka o zgodności z Konstytucją ustaw i innych aktów normatywnych naczelnych oraz centralnych organów państwowych, a także ustała powszechnie obowiązującą wykładnię ustaw. 2. Orzeczenia Trybunału Konstytucyjnego o niezgodności ustaw z Konstytucją podlegają rozpatrzeniu przez Sejm. 3. Orzeczenia Trybunału Konstytucyjnego o niezgodności z Konstytucją lub ustawami innych aktów normatywnych są wiążące. Trybunał Konstytucyjny stosuje środki potrzebne dla usunięcia tej niezgodności. 4. Członków Trybunału Konstytucyjnego wybiera Sejm spośród osób wyróżniających się wiedzą prawniczą. 5. Członkowie Trybunału Konstytucyjnego są niezawiśli i podlegają jedynie Konstytucji. 6. Właściwość, ustrój i postępowanie Trybunału Konstytucyjnego określa ustawa. Art. 33b. 1. Trybunał Stanu orzeka o odpowiedzialności osób zajmujących określone w ustawie najwyższe stanowiska państwowe za naruszenie Konstytucji i ustaw. 2. Trybunat Stanu może orzekać o odpowiedzialności karnej osób pociągniętych do odpowiedzialności określonej w ust. 1 za przestępstwa popełnione w związku z zajmowanym stanowiskiem. 3. Trybunał Stanu jest wybierany przez Sejm spoza jego grona i na okres jego kadencji. 414 4. Przewodniczącym Trybunału Stanu jest pierwszy prezes Sądu Najwyższego. 5. Sędziowie Trybunału Stanu są niezawiśli i podlegają jedynie ustawom. 6. Właściwość, ustrój i postępowanie Trybunału Stanu określa ustawa. Art. 34. 1. Najwyższa Izba Kontroli powołana jest do kontroli działalności gospodarczej, finansowej i organizaeyjno-administracyjnej organów administracji państwowej oraz podległych im przedsiębiorstw i innych jednostek organizacyjnych z punktu widzenia legalności, gospodarności, celowości i rzetelności. 2. Najwyższa Izba Kontroli może również przeprowadzać kontrole organizacji i związków spółdzielczych, organizacji społecznych oraz jednostek gospodarki nie uspołecznionej w zakresie określonym w ustawie. Art. 35. 1. Najwyższa Izba Kontroli podlega Sejmowi. 2. Najwyższa Izba Kontroli przedstawia Sejmowi uwagi do sprawozdań Rady Ministrów z wykonania narodowego planu społeczno--gospodarczego i analizę wykonania budżetu państwa. 3. Najwyższa Izba Kontroli przedstawia corocznie Sejmowi sprawozdanie ze swej działalności. Art. 36. 1. Prezesa Najwyższej Izby Kontroli powołuje i odwołuje Sejm, za zgodą Senatu. 2. Najwyższa Izba Kontroli działa na zasadach kolegialności. Organizację i sposób działania Najwyższej Izby Kontroli określa ustawa. Art. 36a. 1. Rzecznik Praw Obywatelskich stoi na straży praw i wolności obywateli określonych w Konstytucji i innych przepisach prawa. 2. Rzecznika Praw Obywatelskich powołuje Sejm za zgodą Senatu na okres czterech lat. 3. Sposób działania Rzecznika Praw Obywatelskich określa ustawa, Art. 36b. 1. Krajowa Rada Radiofonii i Telewizji stoi na straży wolności słowa, realizacji prawa obywateli do informacji oraz interesu społecznego w radiofonii i telewizji. 2. Członków Krajowej Rady Radiofonii i Telewizji powołują Sejm, Senat i Prezydent. 3. Na podstawie ustaw i w celu ich wykonania Krajowa Rada Radiofonii i Telewizji wydaje rozporządzenia i uchwały. 4. Zasady powoływania członków Krajowej Rady Radiofonii i Telewizji oraz jej organizacji i sposób działania określa ustawa. 415 4. Przewodniczącym Trybunału Stanu jest pierwszy prezes Sądu Najwyższego. 5. Sędziowie Trybunału Stanu są niezawiśli i podlegają jedynie ustawom, 6. Właściwość, ustrój i postępowanie Trybunału Stanu określa ustawa. Art. 34. 1. Najwyższa Izba Kontroli powołana jest do kontroli działalności gospodarczej, finansowej i organizacyjno-administracyjnej organów administracji państwowej oraz podległych im przedsiębiorstw i innych jednostek organizacyjnych z punktu widzenia legalności, gospodarności, celowości i rzetelności. 2. Najwyższa Izba Kontroli może również przeprowadzać kontrole organizacji i związków spółdzielczych, organizacji społecznych oraz jednostek gospodarki nic uspołecznionej w zakresie określonym w ustawie. Art. 35. 1. Najwyższa Izba Kontroli podlega Sejmowi. 2. Najwyższa Izba Kontroli przedstawia Sejmowi uwagi do sprawozdań Rady Ministrów z wykonania narodowego planu społeczno--gospodarczego i analizę wykonania budżetu państwa. 3. Najwyższa Izba Kontroli przedstawia corocznie Sejmowi sprawozdanie ze swej działalności. Art. 36. 1. Prezesa Najwyższej Izby Kontroli powołuje i odwołuje Sejm, za zgodą Senatu. 2. Najwyższa Izba Kontroli działa na zasadach kolegialności. Organizację i sposób działania Najwyższej Izby Kontroli określa ustawa. Art. 36a. 1. Rzecznik Praw Obywatelskich stoi na straży praw i wolności obywateli określonych w Konstytucji i innych przepisach prawa. 2. Rzecznika Praw Obywatelskich powołuje Sejm za zgodą Senatu na okres czterech lat. 3. Sposób działania Rzecznika Praw Obywatelskich określa ustawa. Art. 36b. 1. Krajowa Rada Radiofonii i Telewizji stoi na straży wolności słowa, realizacji prawa obywateli do informacji oraz interesu społecznego w radiofonii i telewizji. 2. Członków Krajowej Rady Radiofonii i Telewizji powołują Sejm, Senat i Prezydent. 3. Na podstawie ustaw i w celu ich wykonania Krajowa Rada Radiofonii i Telewizji wydaje rozporządzenia i uchwały. 4. Zasady powoływania członków Krajowej Rady Radiofonii i Telewizji oraz jej organizacji i sposób działania określa ustawa. 415 Rozdział 7 Sąd i prokuratura Art. 56. 1. Wymiar sprawiedliwości w Rzeczypospolitej Polskiej sprawują Sąd Najwyższy, sądy powszechne i sądy szczególne. 2. W sprawach o wykroczenia orzekają kolegia do spraw wykroczeń. 3. Ustrój, właściwość i postępowanie sądów oraz kolegiów do spraw wykroczeń określają ustawy. Art. 57. Sądy wydają wyroki w imieniu Rzeczypospolitej Polskiej. Art. 59. 1. Rozpoznawanie i rozstrzyganie spraw w sądach odbywa się z udziałem ławników ludowych, z wyjątkiem przypadków określonych w ustawie. 2. Przy rozstrzyganiu spraw w sądach ławnicy ludowi mają równe prawa z sędziami. 3. Ławnicy ludowi są pochodzący z wyboru. Zasady i tryb wyboru ławników sądów powszechnych i szczególnych oraz ich kadencję określa ustawa. Art. 60. 2. Sędziowie są nieusuwalni z wyjątkiem przypadków określonych w ustawie. 3. Uprawnienia, skład i sposób działania Krajowej Rady Sądownictwa określa ustawa. Art. 61. 1. Sąd Najwyższy jest naczelnym organem sądowym i sprawuje nadzór nad działalnością wszystkich innych sądów w zakresie orzekania. 2. Tryb wykonywania nadzoru przez Sąd Najwyższy określa ustawa. 4. Pierwszy Prezes Sądu Najwyższego jest powoływany spośród sędziów Sądu Najwyższego oraz odwoływany przez Sejm na wniosek Prezydenta, a prezesi Sądu Najwyższego - przez Prezydenta. Art. 62. Sędziowie są niezawiśli i podlegają tylko ustawom. Art. 63. 1. Rozpoznawanie spraw przed wszystkimi sądami Rzeczypospolitej Polskiej odbywa się jawnie. Ustawa może określić wyjątki od tej zasady. 2. Oskarżonemu poręcza się prawo do obrony. Oskarżony może mieć obrońcę z wyboru lub z urzędu. Art. 64. 1. Prokuratura strzeże praworządności oraz czuwa nad ściganiem przestępstw. 416 2. Prokuratura podlega Ministrowi Sprawiedliwości, który sprawuje funkcje Prokuratora Generalnego. 3. Tryb powoływania i odwoływania prokuratorów oraz zasady organizacji i postępowania organów prokuratury określa ustawa. Rozdział 8 Podstawowe prawa i obowiązki obywateli Art. 67. 1. Rzeczpospolita Polska umacnia i rozszerza prawa i wolności obywateli. 2. Obywatele Rzeczypospolitej Polskiej mają równe prawa bez względu na płeć, urodzenie, wykształcenie, zawód, narodowość, rasę, wyznanie oraz pochodzenie i położenie społeczne. 3. Obywatele Rzeczypospolitej Polskiej powinni rzetelnie wypełniać swoje obowiązki wobec Ojczyzny i przyczyniać się do jej rozwoju. Art. 68. Obywatele Rzeczypospolitej Polskiej mają prawo do pracy, to znaczy prawo do zatrudnienia za wynagrodzeniem według ilości i jakości pracy. Art. 69. 1. Obywatele Rzeczypospolitej Polskiej mają prawo do wypoczynku. 2. Prawo do wypoczynku zapewniają pracownikom: ustawowe skrócenie czasu pracy przez urzeczywistnienie ośmiogodzinnego dnia pracy oraz krótszego czasu pracy w przypadkach przewidzianych ustawami, ustawowo określone dni wolne od pracy, coroczne płatne urlopy. 3. Organizacja wczasów, rozwój turystyki, uzdrowisk, urządzeń sportowych, domów kultury, klubów, świetlic, parków i innych urządzeń wypoczynkowych stwarzają możliwości zdrowego i kulturalnego wypoczynku dla coraz szerszych rzesz ludu pracującego miast i wsi. Art. 70. 1. Obywatele Rzeczypospolitej Polskiej mają prawo do ochrony zdrowia oraz do pomocy w razie choroby lub niezdolności do pracy. 2. Coraz pełniejszemu urzeczywistnianiu tego prawa służą: 1) rozwój ubezpieczenia społecznego na wypadek choroby, starości i niezdolności do pracy oraz rozbudowa różnych form pomocy społecznej, 2) rozwój organizowanej przez państwo ochrony zdro--wia oraz podnoszenie poziomu zdrowotnego ludności, bezpłatna pomoc lekarska dla wszystkich ludzi pracy i ich rodzin, stałe polepszanie warunków 417 bezpieczeństwa, ochrony i higieny pracy, szeroko rozwinięte zapobieganie chorobom i ich zwalczanie, opieka nad inwalidami, 3) rozbudowa szpitali, sanatoriów, ambulatoriów, ośrodków zdrowia i urządzeń sanitarnych. Art. 71. Obywatele Rzeczypospolitej Polskiej mają prawo do korzystania z wartości środowiska naturalnego oraz obowiązek jego ochrony. Art. 72. 1. Obywatele Rzeczypospolitej Polskiej mają prawo do nauki. 2. Prawo do nauki zapewniają w coraz szerszym zakresie: 1) bezpłatne szkolnictwo, 2) powszechne i obowiązkowe szkoły podstawowe, 3) upowszechnianie szkolnictwa średniego, 4} rozwój szkolnictwa wyższego, 5) pomoc państwa w podnoszeniu kwalifikacji obywateli zatrudnionych w zakładach przemysłowych i innych ośrodkach pracy w mieście i na wsi, 6) system stypendiów państwowych, rozbudowa burs, internatów i domów akademickich oraz innych form pomocy materialnej. Art. 73. 1. Obywatele Rzeczypospolitej Polskiej mają prawo do korzystania ze zdobyczy kultury i do twórczego udziału w rozwoju kultury narodowej. 2. Prawo to zapewniają coraz szerzej: rozwój i udostępnienie ludowi pracującemu miast i wsi bibliotek, książek, prasy, radia, kin, teatrów, muzeów i wystaw, domów kultury, klubów, świetlic, wszechstronne popieranie i pobudzanie twórczości kulturalnej mas ludowych i rozwoju talentów twórczych. Art. 74. Rzeczpospolita Polska dba o wszechstronny rozwój nauki, opartej na dorobku przodującej myśli ludzkiej i postępowej myśli polskiej - nauki w służbie Narodu. Art. 75. Rzeczpospolita Polska troszczy się o rozwój literatury i sztuki, wyrażających potrzeby i dążenia Narodu, odpowiadających najlepszym postępowym tradycjom twórczości polskiej. Art. 76. Rzeczpospolita Polska zapewnia wszechstronną opiekę weteranom walk o wyzwolenie narodowe i społeczne. Art. 77. Rzeczpospolita Polska szczególną opieką otacza inteligencję twórczą - pracowników nauki, oświaty, literatury i sztuki oraz pionierów postępu technicznego, racjonalizatorów i wynalazców. 418 Art. 78. 1. Kobieta w Rzeczypospolitej Polskiej ma równe z mężczyzną prawa we wszystkich dziedzinach życia państwowego, politycznego, gospodarczego, społecznego i kulturalnego. 2. Gwarancje równouprawnienia kobiety stanowią: 1) równe z mężczyzną prawo do pracy i wynagrodzenia według zasady „równa płaca za równą pracę", prawo do wypoczynku, do ubezpieczenia społecznego, do nauki, do godności i odznaczeń, do zajmowania stanowisk publicznych, 2) opieka nad matką i dzieckiem, ochrona kobiety ciężarnej, płatny urlop w okresie przed porodem i po porodzie, rozbudowa sieci zakładów położniczych, żłobków i przedszkoli, rozwój sieci zakładów usługowych i żywienia zbiorowego. 3. Rzeczpospolita Polska umacnia w społeczeństwie pozycję kobiet, zwłaszcza matek i kobiet pracujących zawodowo. Art. 79. 1. Małżeństwo, macierzyństwo i rodzina znajdują się pod opieką i ochroną Rzeczypospolitej Polskiej. Rodziny o licznym potomstwie państwo otacza szczególną troską. 2. Obowiązkiem rodziców jest wychowywanie dzieci na prawych i świadomych swych obowiązków obywateli Rzeczypospolitej Polskiej. 3. Rzeczpospolita Polska zapewnia realizację praw i obowiązków alimentacyjnych. 4. Dzieci urodzone poza małżeństwem mają te same prawa co dzieci urodzone w małżeństwie. 5. W trosce o dobro rodziny Rzeczpospolita Polska dąży do poprawy sytuacji mieszkaniowej, przy współudziale obywateli rozwija i popiera różne formy budownictwa mieszkaniowego, a szczególnie budownictwa spółdzielczego, oraz dba o racjonalną gospodarkę zasobami mieszkaniowymi. Art. 80. Rzeczypospolita Polska otacza szczególnie troskliwą opieką wychowanie młodzieży i zapewnia jej najszersze możliwości rozwoju oraz stwarza warunki do aktywnego udziału młodego pokolenia w życiu społecznym, politycznym, gospodarczym i kulturalnym, kształtując poczucie współodpowiedzialności młodzieży za rozwój Ojczyzny. Art. 81. 1. Obywatele Rzeczypospolitej Polskiej niezależnie od narodowości, rasy i wyznania mają równe prawa we wszystkich dziedzinach życia państwowego, politycznego, gospodarczego, społecznego i kulturalnego. Naruszenie tej zasady przez jakiekolwiek bezpośrednie lub pośrednie uprzywilejowanie albo ograniczenie w prawach ze względu na narodowość, rasę czy wyznanie podlega karze. 419 2. Szerzenie nienawiści lub pogardy, wywoływanie waśni albo poniżanie człowieka ze względu na różnice narodowości, rasy czy wyznania jest zakazane. Art. 82. 1. Rzeczpospolita Polska zapewnia obywatelom wolność sumienia i wyznania. Kościół i inne związki wyznaniowe mogą swobodnie wypełniać swoje funkcje religijne. Nie wolno zmuszać obywateli do nie-brania udziału w czynnościach lub obrzędach religijnych. Nie wolno też nikogo zmuszać do udziału w czynnościach lub obrzędach religijnych. 2. Kościół jest oddzielony od państwa. Zasady stosunku państwa do Kościoła oraz sytuację prawną i majątkową związków wyznaniowych określają ustawy. Art. 83. Rzeczypospolita Polska zapewnia obywatelom wolność słowa, druku, zgromadzeń i wieców, pochodów i manifestacji. Art. 84. 1. W celu rozwoju aktywności politycznej, społecznej, gospodarczej i kulturalnej Rzeczpospolita Polska zapewnia obywatelom prawo zrzeszania się. 2. Organizacje polityczne, związki zawodowe, zrzeszenia pracujących chłopów, zrzeszenia spółdzielcze, organizacje młodzieżowe, kobiece, sportowe i obronne, stowarzyszenia kulturalne, techniczne i naukowe, jak również inne organizacje społeczne - skupiają obywateli do czynnego udziału w życiu politycznym, społecznym, gospodarczym i kulturalnym. 3. Tworzenie zrzeszeń i udział w zrzeszeniach, których cel lub działalność godzą w ustrój polityczny i społeczny albo w porządek prawny Rzeczypospolitej Polskiej, jest zakazane. Art. 85. W Rzeczypospolitej Polskiej doniosłą rolę społeczną spełniają związki zawodowe, które są powszechną organizacją współuczestniczącą w kształtowaniu i realizacji zadań społeczno-gospodar-czego rozwoju kraju; związki zawodowe reprezentują interesy oraz prawa ludzi pracy, są szkołą obywatelskiej aktywności i zaangażowania w budowie społeczeństwa obywatelskiego. Art. 86. 1. Obywatele Rzeczypospolitej Polskiej uczestniczą w sprawowaniu kontroli społecznej, w konsultacjach i dyskusjach nad węzłowymi problemami rozwoju kraju oraz zgłaszają wnioski. 2. Obywatele mają prawo zwracania się do wszystkich organów państwa ze skargami i zażaleniami. 3. Odwołania, skargi i zażalenia obywateli powinny być rozpatrywane i załatwiane szybko i sprawiedliwie. Winni przewlekania albo przejawiający bezduszny i biurokratyczny stosunek do odwołań, skarg i zażaleń obywateli pociągani będą do odpowiedzialności. Art. 87. 1. Rzeczpospolita Polska zapewnia obywatelom nietykalność osobistą. Pozbawienie obywatela wolności może nastąpić tylko 420 w przypadkach określonych ustawą. Zatrzymany powinien być zwolniony, jeżeli w ciągu 48 godzin od chwili zatrzymania nie doręczono mu postanowienia sądu lub prokuratora o aresztowaniu. 2. Ustawa ochrania nienaruszalność mieszkań i tajemnicę korespondencji. Przeprowadzenie rewizji domowej dopuszczalne jest jedynie w przypadkach określonych ustawą. 3. Przepadek mienia może nastąpić jedynie w przypadkach przewidzianych ustawą, na podstawie prawomocnego orzeczenia. Art. 88. Obywatele innych państw i bezpaństwowcy mogą korzystać z prawa azylu na zasadach określonych ustawą. Art. 89. Obywatele polscy za granicą korzystają z opieki Rzeczypospolitej Polskiej. Art. 90. Obywatel Rzeczypospolitej Polskiej jest obowiązany przestrzegać przepisów Konstytucji i ustaw oraz szanować zasady współżycia społecznego, wypełniać sumiennie obowiązki wobec państwa. Art. 91. Każdy obywatel Rzeczypospolitej Polskiej obowiązany jest strzec własności społecznej i umacniać ją jako niewzruszoną podstawę rozwoju państwa, źródło bogactwa i siły Ojczyzny. Art. 92. 1. Obrona Ojczyzny jest najświętszym obowiązkiem każdego obywatela. 2. Służba wojskowa jest zaszczytnym obowiązkiem patriotycznym obywateli Rzeczypospolitej Polskiej. Art. 93. 1. Czujność wobec wrogów narodu oraz pilne strzeżenie tajemnicy państwowej jest obowiązkiem każdego obywatela Rzeczypospolitej Polskiej. 2. Zdrada Ojczyzny: szpiegostwo, osłabianie sit zbrojnych, przejście na stronę wroga - karana jest z całą surowością prawa jako najcięższa zbrodnia. Rozdział 9 Zasady wyborów do Sejmu i Senatu oraz Prezydenta Art. 95. Prawo wybierania ma każdy obywatel, który ukończył lat 18, bez względu na płeć, przynależność narodową i rasową, wyznanie, wykształcenie, czas zamieszkiwania, pochodzenie społeczne, zawód i stan majątkowy. Art. 96. Każdy obywatel może być wybrany do Sejmu i Senatu po ukończeniu 21 lat, jeżeli stale zamieszkuje na teiytorium Rzeczypospolitej Polskiej co najmniej od 5 lat. 421 Art. 97. Kobiety mają wszystkie prawa wyborcze na równi z mężczyznami. Art. 98. Wojskowi mają wszystkie prawa wyborcze na równi z osobami cywilnymi. Art. 99. Prawa wyborcze nie przysługują osobom ubezwłasnowolnionym prawomocnym oi-zeczeniem sądu z powodu choroby psychicznej lub niedorozwoju umysłowego oraz osobom, które prawomocnym orzeczeniem sądu zostały pozbawione praw publicznych lub wyborczych. Art. 100. Kandydatów na posłów i senatorów oraz Prezydenta zgłaszają organizacje polityczne i społeczne oraz wyborcy. Art. 101. Poseł i senator powinni zdawać sprawę wyborcom ze swojej pracy i z działalności organu, do którego zostali wybrani. Art. 102. Sposób zgłaszania kandydatów i przeprowadzenia wyborów posłów, senatorów oraz Prezydenta określają ustawy. Rozdział 10 Godło, barwy, hymn i stolica Rzeczypospolitej Polskiej Art. 103.1. Godłem Rzeczypospolitej Polskiej jest wizerunek orla białego w koronie w czerwonym polu. 2. Barwami Rzeczypospolitej Polskiej są kolory biały i czerwony. 3. Hymnem Rzeczypospolitej Polskiej jest „Mazurek Dąbrowskiego". 4. Szczegóły określa ustawa. Art. 104. Godło, barwy i hymn Rzeczypospolitej Polskiej otaczane są czcią i podlegają szczególnej ochronie. Art. 105. Stolicą Rzeczypospolitej Polskiej jest miasto bohaterskich tradycji Narodu Polskiego - Warszawa. Rozdział 11 Zmiana Konstytucji Art. 106. Zmiana Konstytucji może nastąpić tylko w drodze ustawy, uchwalonej przez Sejm Rzeczypospolitej Polskiej większością co najmniej dwu trzecich głosów w obecności co najmniej połowy ogólnej liczby posłów. 422 88. USTAWA KONSTYTUCYJNA z dnia 17 marca 1995 r. o zmianie ustawy konstytucyjnej o wzajemnych stosunkach między władzą ustawodawczą i wykonawczą Rzeczypospolitej Polskiej oraz o samorządzie terytorialnym (Dziennik Ustaw RP, Nr 38 z 11 kwietnia 1995 r, poz. 184) Art. 1. W ustawie konstytucyjnej z dnia 17 października 1992 r. o wzajemnych stosunkach między władzą ustawodawczą i wykonawczą Rzeczypospolitej Polskiej oraz o samorządzie terytorialnym {Dz. U. Nr 84, poz. 426) wprowadza się następujące zmiany: 1} art. 4. otrzymuje brzmienie: „Art. 4. 1. Kadencja Sejmu trwa 4 lata. 2. Kadencja Sejmu rozpoczyna się w dniu pierwszego posiedzenia i trwa do czasu zebrania się posłów na pierwszym posiedzeniu Sejmu następnej kadencji. 3- Prezydent zarządza wybory do Sejmu i Senatu w dzień wolny od pracy, przypadający w ciągu miesiąca poprzedzającego upływ kadencji. 4. Sejm może zostać rozwiązany mocą własnej uchwały podjętej większością 2/3 głosów ustawowej liczby posłów. 5. Prezydent może rozwiązać Sejm w wypadkach określonych w niniejszej ustawie, po zasięgnięciu opinii Marszałka Sejmu i Marszałka Senatu. 6. Od dnia rozwiązania Sejmu, mocą własnej uchwały lub zarządzeniem Prezydenta, Sejm nie może uchwalać zmian ustaw konstytucyjnych ani ordynacji wyborczych, a także ustaw o zmianie ustawy budżetowej oraz ustaw wywołujących zasadnicze skutki finansowe dla budżetu Państwa. 7. W razie rozwiązania Sejmu mają zastosowanie postanowienia ust. 2. Rozwiązanie Sejmu oznacza równoczesne rozwiązanie Senatu. S. Prezydent zarządza wybory do Sejmu i Senatu w dzień wolny od pracy, przypadający nie wcześniej niż w 2 miesiące i nie później niż w 3 miesiące od 423 dnia ogłoszenia uchwały Sejmu lub zarządzenia Prezydenta o rozwiązaniu Sejmu."; 2) w art. 10 skreśla się ust. 3; 3) w art. 16 ust. 1 otrzymuje brzmienie: „ 1. Rada Ministrów, w uzasadnionych wypadkach, może określić wniesiony przez siebie projekt ustawy jako pilny, z wyjątkiem projektów ustaw konstytucyjnych, ustawy budżetowej, ustaw podatkowych, ustaw dotyczących wyborów Prezydenta, Sejmu, Senatu oraz organów samorządu terytorialnego, ustaw regulujących ustrój, właściwość i zasady funkcjonowania organów Państwa oraz samorządu terytorialnego, a także kodeksów." Art. 2. Ustawa wchodzi w życie po upływie 14 dni od dnia ogłoszenia. Prezydent Rzeczypospolitej Polskiej: L. Wałęsa 89. USTAWA KONSTYTUCYJNA z dnia 9 listopada 1995 r. o zmianie ustawy konstytucyjnej o wzajemnych stosunkach między władzą ustawodawczą i wykonawczą Rzeczypospolitej Polskiej oraz o samorządzie terytorialnym (Dziennik Ustaw RP, Nr 150 z 22 grudnia 1995 r„ poz. 729) Art. 1. W ustawie konstytucyjnej z dnia 17 października 1992 r. o wzajemnych stosunkach między władzą ustawodawczą i wykonawczą Rzeczypospolitej Polskiej oraz o samorządzie terytorialnym (Dz. U. Nr 84, poz. 426 i z 1995 r. Nr 38, poz. 184) wprowadza się następujące zmiany: 1) w art. 18 ust. 2 otrzymuje brzmienie: „2. Prezydent podpisuje ustawę w ciągu 30 dni, a ustawę budżetową w ciągu 20 dni, od dnia przedstawienia i zarządza jej ogłoszenie w Dzienniku Ustaw Rzeczypospolitej Polskiej."; 424 2) w art. 21 ust. 4 otrzymuje brzmienie: „4. Jeżeli ustawa budżetowa w terminie 3 miesięcy od dnia złożenia Sejmowi projektu odpowiadającego wymaganiom prawa budżetowego nie zostanie przez Sejm uchwalona i przekazana Senatowi, to Prezydent może rozwiązać Sejm w ciągu 21 dni o dnia upływu terminu, w którym Sejm powinien przekazać Senatowi uchwaloną ustawę budżetową." szenia. Art. 2. Ustawa wchodzi w życie po upływie 14 dni od dnia ogło- Prezydent Rzeczypospolitej Polskiej: L. Wałęsa 90. USTAWA z dnia 9 listopada 1995 r. zmieniająca ustawę o zmianie Konstytucji Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej (Dziennik Ustaw RP, Nr 150 z 22 grudnia 1995 r., poz. 730) Art. 1. W ustawie z dnia 29 grudnia 1989 r. o zmianie Konstytucji Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej (Dz. U. Nr 75, poz. 444) w art. 4 ust. 3 wyrazy „31 grudnia 1995 r." zastępuje się wyrazami „31 grudnia 1997 r". Art. 2. Ustawa wchodzi w życie po upływie 14 dni od dnia ogłoszenia. Prezydent Rzeczypospolitej Polskiej: L. Wałęsa 425 91. USTAWA KONSTYTUCYJNA z dnia 21 czerwca 1996 r. o zmianie ustawy konstytucyjnej o wzajemnych stosunkach między władzą ustawodawczą i wykonawczą Rzeczypospolitej Polskiej oraz o samorządzie terytorialnym (Dziennik Ustaw RP, We 106 z 30 sierpnia 1996 u poz. 488) Art. 1. W ustawie konstytucyjnej z dnia 17 października 1992 r. o wzajemnych stosunkach między władzą ustawodawczą i wykonawczą Rzeczypospolitej Polskiej oraz o samorządzie terytorialnym (Dz. U. Nr 84, poz. 426 oraz z 1995 r. Nr 38, poz. 184 i Nr 150, poz. 729) wprowadza się następujące zmiany: 1) w art. 52 w ust. 2 pkt 3 otrzymuje brzmienie: „3) kieruje, koordynuje i kontroluje pracę wszystkich innych organów administracji rządowej, ponosząc za ich pracę odpowiedzialność przed Sejmem,"; 2) w art. 53 w ust. 1 pkt 4 otrzymuje brzmienie: „4) osoby powołane w trybie art. 57-62, których członkostwo wynika z ustaw szczególnych."; 3) w art. 56; a) ust. 1 i 2 otrzymują brzmienie: „1. Minister jest powołany dla kierowania określonym działem administracji rządowej lub dla wypełniania zadań wyznaczonych przez Prezesa Rady Ministrów. 2. Minister kierujący działem administracji rządowej działa w tym zakresie w ramach uprawnień określanych ustawami oraz wydaje rozporządzenia i zarządzenia w celu wykonania ustaw i na podstawie udzielonych w nich upoważnień.", b) skreśla się ust. 3. Art. 2. Ustawa wchodzi w życie po upływie 14 dni od dnia ogło- szenia. Prezydent Rzeczypospolitej Polskiej: A. Kwaśniewski 426 Rozdział jedenasty: Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej z 1997 roku 92. KONSTYTUCJA RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ z dnia 2 kwietnia 1997 r. (Dziennik Ustaw W Nr 78 z 16 lipca 1997 r., poz. 483) W trosce o byt i przyszłość naszej Ojczyzny, odzyskawszy w 1989 roku możliwość suwerennego i demokratycznego stanowienia o Jej losie, my. Naród Polski - wszyscy obywatele Rzeczypospolitej, zarówno wierzący w Boga będącego źródłem prawdy, sprawiedliwości, dobra i piękna, jak i nie podzielający tjsj wiary, a te uniwersalne wartości wywodzący z innych źródeł, równi w prawach i w powinnościach wobec dobra wspólnego - Polski, wdzięczni naszym przodacjm^za ich pracę, za walkę o niepodległość okupioną ogromnymi ofiarami, za kulturę zakorzenioną w chrześcijańskim dziedzictwie Narodu i ogólnoludzkich wartościach, nawiązując do najlepszych tradycji Pierwszej i Drugiej Rzeczypospolitej, zobowiązani, by przekazać przyszłym pokoleniom wszystko, co cenne z ponadtysiącletniego dorobku, złączeni więzami wspólnoty z naszymi rodakami rozsianymi po świecie, świadomi potrzeby współpracy ze wszystkimi krajami dla dobra Rodziny Ludzkiej, pomni gorzkich doświadczeń z czasów, gdy podstawowe wolności i prawa człowieka były w naszej Ojczyźnie łamane, pragnąc na zawsze zagwarantować prawa obywatelskie, a działaniu instytucji publicznych zapewnić rzetelność i sprawność, w poczuciu odpowiedzialności przed Bogiem lub przed własnym sumieniem, ustanawiamy Konstytucję Rzeczypospolitej Polskiej jako prawa podstawowe dla państwa oparte na poszanowaniu wolności i sprawiedliwości, współdziałaniu władz, dialogu społecznym oraz 427 na zasadzie pomocniczości umacniającej uprawnienia obywateli i ich wspólnot. Wszystkich, którzy dla dobra Trzeciej Rzeczypospolitej tę Konstytucję będą stosowali, wzywamy, aby czynili to, dbając o zachowanie przyrodzonej godności człowieka, jego prawa do wolności i obowiązku solidarności z innymi, a poszanowanie tych zasad mieli za niewzruszoną podstawę Rzeczypospolitej Polskiej. Rozdział I RZECZPOSPOLITA Artykuł 1 Rzeczpospolita Polska jest dobrem wspólnym wszystkich obywateli. Artykuł 2 Rzeczpospolita Polska jest demokratycznym państwem prawnym, urzeczywistniającym zasady sprawiedliwości społecznej. Artykuł 3 Rzeczpospolita Polska jest państwem jednolitym. Artykuł 4 1. Władza zwierzchnia w Rzeczypospolitej Polskiej należy do Narodu. 2. Naród sprawuje władzę przez swoich przedstawicieli lub bezpośrednio. Artykuł 5 Rzeczpospolita Polska strzeże niepodległości i nienaruszalności swojego terytorium, zapewnia wolności i prawa człowieka i obywatela oraz bezpieczeństwo obywateli, strzeże dziedzictwa narodowego oraz 428 zapewnia ochronę środowiska, kierując się zasadą zrównoważonego rozwoju. Artykuł 6 1. Rzeczpospolita Polska stwarza warunki upowszechniania i równego dostępu do dóbr kultury, będącej źródłem tożsamości narodu polskiego, jego trwania i rozwoju. 2. Rzeczpospolita Polska udziela pomocy Polakom zamieszkałym za granicą w zachowaniu ich związków z narodowym dziedzictwem kulturalnym. Artykuł 7 Organy władzy publicznej działają na podstawie i w granicach prawa. Artykuł 8 1. Konstytucja jest najwyższym prawem Rzeczypospolitej Polskiej. 2. Przepisy Konstytucji stosuje się bezpośrednio, chyba że Konstytucja stanowi inaczej. Artykuł 9 Rzeczpospolita Polska przestrzega wiążącego ją prawa międzynarodowego. 1. Ustrój Rzeczypospolitej PóTsklej~opiera się na podziale i równowadze władzy ustawodawczej, władzy wykonawczej i władzy sądowniczej. 2, Władzę ustawodawczą sprawują Sejm i Senat, władzę wykonawczą Prezydent Rzeczypospolitej Polskiej i Rada Ministrów, a władzę sądowniczą sądy i trybunały. 429 Artykuł 1 1 1. Rzeczpospolita Polska zapewnia wolność tworzenia i działania partii politycznych. Partie polityczne zrzeszają na zasadach dobrowolności i równości obywateli polskich w celu wpływania metodami demokratycznymi na kształtowanie polityki państwa. 2. Finansowanie partii politycznych jest jawne. Artykuł 12 Rzeczpospolita Polska zapewnia wolność tworzenia i działania związków zawodowych, organizacji społeczno-zawodowych rolników, stowarzyszeń, ruchów obywatelskich, innych dobrowolnych zrzeszeń oraz fundacji. Artykuł 13 Zakazane jest istnienie partii politycznych i innych organizacji odwołujących się w swoich programach do totalitarnych metod i praktyk działania nazizmu, faszyzmu i komunizmu, a także tych, których program lub działalność zakłada lub dopuszcza nienawiść rasową i narodowościową, stosowanie przemocy w celu zdobycia władzy lub wpływu na politykę państwa albo przewiduje utajnienie struktur lub członkostwa. Artykuł 14 Rzeczpospolita Polska zapewnia wolność prasy i innych środków społecznego przekazu. Artykuł 15 1. Ustrój terytorialny Rzeczypospolitej Polskiej zapewnia decentralizację władzy publicznej. 2. Zasadniczy podział terytorialny państwa uwzględniający więzi społeczne, gospodarcze lub kulturowe i zapewniający jednostkom terytorialnym zdolność wykonywania zadań publicznych określa ustawa. 430 Artykuł 16 1. Ogól mieszkańców jednostek zasadniczego podziału terytorialnego stanowi z mocy prawa wspólnotę samorządową. 2. Samorząd terytorialny uczestniczy w sprawowaniu władzy publicznej. Przysługującą mu w ramach ustaw istotną część zadań publicznych samorząd wykonuje w imieniu własnym i na własną odpowiedzialność. Artykuł 17 1. W drodze ustawy można tworzyć samorządy zawodowe, reprezentujące osoby wykonujące zawody zaufania publicznego i sprawujące pieczę nad należytym wykonywaniem tych zawodów w graniach interesu publicznego i dla jego ochrony. 2. W drodze ustawy można tworzyć również inne rodzaje samorządu. Samorządy te nie mogą naruszać wolności wykonywania zawodu ani ograniczać wolności podejmowania działalności gospodarczej. Artykuł 18 Małżeństwo jako związek kobiety i mężczyzny, rodzina, macierzyństwo i rodzicielstwo znajdują się pod ochroną i opieką Rzeczypospolitej Polskiej. Artykuł 19 Rzeczpospolita Polska specjalną opieką otacza weteranów walk o niepodległość, zwłaszcza inwalidów wojennych. Artykuł 20 Społeczna gospodarka rynkowa oparta na wolności działalności gospodarczej, własności prywatnej oraz solidarności, dialogu i współpracy partnerów społecznych stanowi podstawę ustroju gospodarczego Rzeczypospolitej Polskiej, 431 Artykuł 21 1. Rzeczpospolita Polska chroni własność i prawo dziedziczenia. 2. Wywłaszczenie jest dopuszczalne jedynie wówczas, gdy jest dokonywane na cele publiczne i za słusznym odszkodowaniem. Artykuł 22 Ograniczenie wolności działalności gospodarczej jest dopuszczalne lylko w drodze ustawy i tylko ze względu na ważny interes publiczny. Artykuł 23 Podstawą ustroju rolnego państwa jest gospodarstwo rodzinne. Zasada ta nie narusza postanowień art. 21 i art. 22. Artykuł 24 Praca znajduje się pod ochroną Rzeczypospolitej Polskiej. Państwo sprawuje nadzór nad warunkami wykonywania pracy. Artykuł 25 1. Kościoły i inne związki wyznaniowe są równouprawnione. 2. Władze publiczne w Rzeczypospolitej Polskiej zachowują bezstronność w sprawach przekonań religijnych, światopoglądowych i filozoficznych, zapewniając swobodę ich wyrażania w życiu publicznym. 3. Stosunki między państwem a kościołami i innymi związkami wyznaniowymi są kształtowane na zasadach poszanowania ich autonomii oraz wzajemnej niezależności każdego w swoim zakresie, jak również współdziałania dla dobra człowieka i dobra wspólnego. 4. Stosunki między Rzecząpospolitą Polską a Kościołem katolickim określają umowa międzynarodowa zawarta ze Stolicą Apostolską i ustawy. 5. Stosunki między Rzecząpospolitą Polską a innymi kościołami oraz związkami wyznaniowymi określają ustawy uchwalone na podstawie 432 umów zawartych przez Radę Ministrów z ich właściwymi przedstawicielami. Artyku 1 2 6 1. Siły Zbrojne Rzeczypospolitej Polskiej służą ochronie niepodległości państwa i niepodzielności jego terytorium oraz zapewnieniu bezpieczeństwa i nienaruszalności jego granic. 2. Siły Zbrojne zachowują neutralność w sprawach politycznych oraz podlegają cywilnej i demokratycznej kontroli. Artykuł 27 W Rzeczypospolitej Polskiej językiem urzędowym jest język polski. Przepis ten nie narusza praw mniejszości narodowych wynikających z ratyfikowanych umów międzynarodowych. Artykuł 2 8 1. Godłem Rzeczypospolitej Polskiej jest wizerunek orła białego w koronie w czerwonym polu. 2. Barwami Rzeczypospolitej Polskiej są kolory biały i czerwony, 3. Hymnem Rzeczypospolitej Polskiej jest Mazurek Dąbrowskiego. 4. Godło, barwy i hymn Rzeczypospolitej Polskiej podlegają ochronie prawnej. 5. Szczegóły dotyczące godia, barw i hymnu określa ustawa. Artykuł 29 Stolicą Rzeczypospolitej Polskiej jest Warszawa. 433 Rozdział II WOLNOŚCI, PRAWA I OBOWIĄZKI CZŁOWIEKA I OBYWATELA ZASADY OGÓLNE Artykuł 30 ' '"' - Przyrodzona i niezbywalna godność człowieka stanowi źródło wolności i prawczłowiekai obywatela. Jest ona nienaruszalna, a jej poszanowanie i ochrona jest obowiązkiem władz publicznych. Artykuł 31 1. Wolność człowieka podlega ochronie prawnej. 2. Każdy jest- obowiązany-szanować wolności i prawa innych. Nikogo nie wolno zmuszać do czynienia tego, czego prawo mu nie nakazuje. 3. Ograniczenia w zakresie korzystania z konstytucyjnych wolności i praw mogą być ustanawiane tylko w ustawie i tylko wtedy, gdy są konieczne w demokratycznym państwie dla jego bezpieczeństwa lub porządku publicznego, bądź dla ochrony środowiska, zdrowia i moralności publicznej, albo wolności i praw innych osób. Ograniczenia te nie mogą naruszać istoty wolności i praw. Artykuł 32 1. Wszyscy są wobec prawa-równi. Wsayscy~mają-prawo do równego traktowania przez władze publiczne. 2. NJkt_jne_jiioż^-feye-dyskryminowa"ny W życitr politycznym, społecznym lub gospodarczym z jakiejkolwiek przyczyny. Artykuł 33 1. Kobieta i mężczyzna w Rzeczypospolitej Polskiej mają równe prawa w życiu rodzinnym, politycznym, społecznym i gospodarczym. 2. Kobieta i mężczyzna mają w szczególności równe prawo do kształcenia, zatrudnienia i awansów, do jednakowego wynagradzania za pracę 434 jednakowej wartości, do zabezpieczenia społecznego oraz do zajmowania stanowisk, pełnienia funkcji oraz uzyskiwania godności publicznych i odznaczeń. Artykuł 34 1. Obywatelstwo polskie nabywa się przez urodzenie z rodziców będących obywatelami polskimi. Inne przypadki nabycia obywatelstwa polskiego określa ustawa. 2. Obywatel polski nie może utracić obywatelstwa polskiego, chyba że sam się go zrzeknie. Artykuł 35 1. Rzeczpospolita Polska zapewnia obywatelom polskim należącym do mniejszości narodowych i etnicznych wolność zachowania i rozwoju własnego języka, zachowania obyczajów i tradycji oraz rozwoju własnej kultury. 2. Mniejszości narodowe i etniczne mają prawo do tworzenia własnych instytucji edukacyjnych, kulturalnych i instytucji służących ochronie tożsamości religijnej oraz do uczestnictwa w rozstrzyganiu spraw dotyczących ich tożsamości kulturowej. Artykuł 36 Podczas pobytu za granicą obywatel polski ma prawo do opieki ze strony Rzeczypospolitej Polskiej. Artykuł 3 7 1. Kto znajduje się pod władzą Rzeczypospolitej Polskiej, korzysta z wolności i praw zapewnionych w Konstytucji. 2. Wyjątki od tej zasady, odnoszące się do cudzoziemców, określa ustawa. 435 WOLNOŚCI I PRAWA OSOBISTE Artykuł 38 Rzeczpospolita Polska zapewnia każdemu człowiekowi prawną ochronę życia. Artykuł 39 Nikt nie może być poddany eksperymentom naukowym, w tym medycznym, bez dobrowolnie wyrażonej zgody. Artykuł 40 Nikt nie może być poddany torturom ani okrutnemu, nieludzkiemu lub poniżającemu traktowania i karaniu. Zakazuje się stosowania kar cielesnych. 1 Artykuł 41 \J Każdemu zapewnia się nietykalność osobistą i wolność osobistą.^ Pozbawienie lub ograniczeniewolnosci może' nastąpić tylko na zasa-dach i w trybie określonych w ustawie. 2. Każdy pozbawiony wolności nie na podstawie wyroku sądowego ma prawo odwołania się do sądu w celu niezwłocznego ustalenia legalności tego pozbawienia. 0 pozbawieniu wolności powiadamia się niezwłocznie rodzinę lub osobę wskazaną przez pozbawionego wolności. 3. Każdy zatrzymany powinien być niezwłocznie i w sposób zrozumiały dla niego poinformowany o przyczynach zatrzymania. Powinien on być w ciągu 48 godzin od chwili zatrzymania przekazany do dyspozycji sądu. Zatrzymanego należy zwolnić, jeżeli w ciągu 24 godzin od przekazania do dyspozycji sądu nie zostanie mu doręczone postanowienie sądu o tymczasowym aresztowaniu wraz z przedstawionymi zarzutami. 4. Każdy pozbawiony wolności powinien być traktowany w sposób humanitarny. 5. Każdy bezprawnie pozbawiony wolności ma prawo do odszkodowania. 436 Artykuł 4 2 1. Odpowiedzialności karnej podlega ten tylko, kto dopuścił się czynu zabronionego pod groźbą kary przez ustawę obowiązującą w czasie jego popełnienia. Zasada ta nie stoi na przeszkodzie ukaraniu za czyn, który w czasie jego popełnienia stanowił przestępstwo w myśl prawa międzynarodowego. 2. Każdy, przeciw komu prowadzone jest postępowanie karne, ma prawo do obrony we wszystkich stadiach postępowania. Może on w szczególności wybrać obrońcę lub na zasadach określonych w ustawie korzystać z obrońcy z urzędu. 3. Każdego uważa się za niewinnego, dopóki jego wina nie zostanie stwierdzona prawomocnym wyrokiem sądu. Artykuł 4 3 Zbrodnie wojenne i zbrodnie przeciwko ludzkości nie podlegają przedawnieniu. Artykuł 44 Bieg przedawnienia w stosunku do przestępstw, nie ściganych z przyczyn politycznych, popełnionych przez funkcjonariuszy pblicz-nych lub na ich zlecenie, ulega zawieszeniu do czasu ustania tych przyczyn. Artykuł 45 1. Każdy ma prawo do sprawiedliwego i jawnego rozpatrzenia sprawy bez nieuzasadnionej zwłoki przez właściwy, niezależny, bezstronny i niezawisły sąd. 2. Wyłączenie jawności rozprawy może nastąpić ze względu na moralność, bezpieczeństwo państwa i porządek publiczny oraz ze względu na ochronę życia prywatnego stron lub inny ważny interes prywatny. Wyrok ogłaszany jest publicznie. 437 Artykuł 46 v, Przepadek rzeczy może nastąpić tylko w przypadkach określonych w ustawie i tylko na podstawie prawomocnego orzeczenia sądu. Artykuł 47 Każdy ma prawo do ochrony prawnej życia prywatnego, rodzinnego, czci i dobrego imienia oraz do decydowania o swoim życiu osobistym. Artykuł 48 1. Rodzice mają prawo do wychowania dzieci zgodnie z własnymi przekonaniami. Wychowanie to powinno uwzględniać stopień dojrzałości dziecka, a także wolność jego sumienia i wyznania oraz jego przekonania 2. Ograniczenie lub pozbawienie praw rodzicielskich może nastąpić tylko w przypadkach określonych w ustawie i tylko na podstawie prawomocnego orzeczenia sądu. Artykuł 49 Zapewnia się wolność i ochronę tajemnicy komunikowania się. Ich ograniczenie może nastąpić jedynie w przypadkach określonych w ustawie i w sposób w niej określony. Artykuł 50 Zapewnia się nienaruszalność mieszkania. Przeszukanie mieszkania, pomieszczenia lub pojazdu może nastąpić jedynie w przypadkach określonych w ustawie i w sposób w niej określony. Artykuł 51 1. Nikt nie może być obowiązany inaczej niż na podstawie ustawy do ujawniania informacji dotyczących jego osoby. v 438 2. Władze publiczne nie mogą pozyskiwać, gromadzić i udostępniać innych informacji o obywatelach niż niezbędne w demokratycznym państwie prawnym. 3. Każdy ma prawo dostępu do dotyczących go urzędowych dokumentów i zbiorów danych. Ograniczenie tego prawa może określić ustawa. 4. Każdy ma prawo do żądania sprostowania oraz usunięcia informacji nieprawdziwych, niepełnych lub zebranych w sposób sprzeczny z ustawą. 5. Zasady i tryb gromadzenia oraz udostępniania informacji określa ustawa. Artykuł 52 1. Każdemu zapewnia się wolność poruszania się po terytorium Rzeczypospolitej Polskiej oraz wybonj miejsca zamieszkania i pobytu; 2. Każdy może swobodnie opuścić terytorium Rzeczypospolitej Polskiej. 3. Wolności, o których mowa w ust. 1 i 2, mogą podlegać ograniczeniom określonym w ustawie. 4. Obywatela polskiego nie można wydalić z kraju ani zakazać mu powrotu do kraju. 5. Osoba, której pochodzenie polskie zostało stwierdzone zgodnie z ustawą, może osiedlić się na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej na stałe. Artykuł 53 1. Każdemu zapewnia się wolność sumienia i religii. 2. Wolność religii obejmuje wolność wyznawania lub przyjmowania religii według własnego wyboru oraz uzewnętrzniania indywidualnie lub z innymi, publicznie lub prywatnie, swojej religii przez uprawianie kultu, modlitwę, uczestniczenie w obrzędach, praktykowanie i nauczanie. Wolność religii obejmuje także posiadanie świątyń i innych miejsc kultu w zależności od potrzeb ludzi wierzących oraz prawo osób do korzystania z pomocy religijnej tam, gdzie się znajdują. 3. Rodzice mają prawo do zapewnienia dzieciom wychowania i nauczania moralnego i religijnego zgodnie ze swoimi przekonaniami. Przepis art. 48 ust. 1 stosuje się odpowiednio. 4. Religia kościoła lub innego związku wyznaniowego o uregulowanej sytuacji prawnej może być przedmiotem nauczania w szkole, przy czym nie może być naruszona wolność sumienia i religii innych osób. 439 5. Wolność uzewnętrzniania religii może być ograniczona jedynie w drodze ustawy i tylko wtedy, gdy jest to konieczne do ochrony bezpieczeństwa państwa, porządku publicznego, zdrowia, moralności lub wolności i praw innych osób. 6. Nikt nie może być zmuszany do uczestniczenia ani do nieuczestni-czenia w praktykach religijnych. 7. Nikt nie może być obowiązany przez organy władzy publicznej do ujawnienia swojego światopoglądu, przekonań religijnych lub wyznania. Artykuł 54 1. Każdemu zapewnia się wolność wyrażania swoich poglądów oraz pozyskiwania i rozpowszechniania informacji. 2. Cenzura prewencyjna środków społecznego przekazu oraz koncesjonowanie prasy są zakazane. Ustawa może wprowadzić obowiązek uprzedniego uzyskania koncesji na prowadzenie stacji radiowej lub telewizyjnej. Artykuł 55 1. Ekstradycja obywatela polskiego jest zakazana. 2. Zakazana jest ekstradycja osoby podejrzanej o popełnienie bez użycia przemocy przestępstwa z przyczyn politycznych. 3. W sprawie dopuszczalności ekstradycji orzeka sąd. Artykuł 56 1. Cudzoziemcy mogą korzystać z prawa azylu w Rzeczypospolitej Polskiej na zasadach określonych w ustawie. 2. Cudzoziemcowi, który w Rzeczypospolitej Polskiej poszukuje ochrony przed prześladowaniem, może być przyznany status uchodźcy zgodnie z wiążącymi Rzeczpospolitą Polską umowami międzynarodowymi. 440 WOLNOŚCI I PRAWA POLITYCZNE Artykuł 57 Każdemu zapewnia się wolność organizowania pokojowych zgromadzeń i uczestniczenia w nich. Ograniczenie tej wolności może określać ustawa, Artykuł 5 8 1. Każdemu zapewnia się wolność zrzeszania się. 2. Zakazane są zrzeszenia, których cel lub działalność są sprzeczne z Konstytucją lub ustawą. O odmowie rejestracji lub zakazie działania takiego zrzeszenia orzeka sąd. 3. Ustawa określa rodzaje zrzeszeń podlegających sądowej rejestracji, tryb tej rejestracji oraz formy nadzoru nad tymi zrzeszeniami. Artykuł 5 9 1. Zapewnia się wolność zrzeszania się w związkach zawodowych, organizacjach spoleczno-zawodowych rolników oraz w organizacjach pracodawców, 2. Związki zawodowe oraz pracodawcy i ich organizacje mają prawo do rokowań, w szczególności w celu rozwiązywania sporów zbio- "rowych, oraz do zawierania układów zbiorowych pracy i innych porozumień. 3. Związkom zawodowym przysługuje prawo do organizowania strajków pracowniczych i innych form protestu w granicach określonych w ustawie. Ze względu na dobro publiczne ustawa może ograniczyć prowadzenie strajku lub zakazać go w odniesieniu do określonych kategorii pracowników lub w określonych dziedzinach. 4. Zakres wolności zrzeszania się w związkach zawodowych i organizacjach pracodawców oraz innych wolności związkowych może podlegać tylko takim ograniczeniom ustawowym, jakie są dopuszczalne przez wiążące Rzeczpospolitą Polską umowy międzynarodowe. 441 Artykuł 60 Obywatele polsey korzystający z pełni praw publicznych mają prawo dostępu do służby publicznej na jednakowych zasadach. 1 Artykuł 61 Obywatel ma prawo do uzyskiwania informacji o działalności organów władzy publicznej oraz osób pełniących funkcje publiczne. Prawo to obejmuje również uzyskiwanie informacji o działalności organów samorządu gospodarczego i zawodowego a także innych osób oraz jednostek organizacyjnych w zakresie, w jakim wykonują one zadania władzy publicznej i gospodarują mieniem komunalnym lub majątkiem Skarbu Państwa. 2. Prawo do uzyskiwania informacji obejmuje dostęp do dokumentów oraz wstęp na posiedzenia kolegialnych organów władzy publicznej pochodzących z powszechnych wyborów, z możliwością rejestracji dźwięku lub obrazu. 3. Ograniczenie prawa, o którym mowa w ust. 1 i 2, może nastąpić wyłącznie ze względu na określone w ustawach ochronę wolności i praw innych osób i podmiotów gospodarczych oraz ochronę porządku publicznego, bezpieczeństwa lub ważnego interesu gospodarczego państwa. 4. Tryb udzielania informacji, o których mowa w ust. 1 i 2, określają ustawy, a w odniesieniu do Sejmu i Senatu ich regulaminy. Artykuł 62 1. Obywatel polski ma prawo udziału w ręjęrendum oraz prawo wybierania Prezydenta Rzeczypospolitej, posłów, senatorów i przedstawicieli do organów samorządu terytorialnego, jeżeli najpóźniej w dniu głosowania kończy 18 lat. 2. Prawo udziału w referendum oraz prawo wybierania nie przysługuje osobom, które prawomocnym orzeczeniem sądowym są ubezwłasnowolnione lub pozbawione praw publicznych albo wyborczych. 442 Artykuł 63 Każdy ma prawo składać petycje, wnioski i skargi w interesie publicznym, własnym lub innej osoby za jej zgodą do organów władzy publicznej oraz do organizacji i instytucji społecznych w związku z wykonywanymi przez nie zadaniami zleconymi z zakresu administracji publicznej. Tryb rozpatrywania petycji, wniosków i skarg określa ustawa. WOLNOŚCI I PRAWA EKONOMICZNE, SOCJALNE T KULTURALNE Artykuł 64 1. Każdy ma prawo do własności; Jinnych praw majątkowych oraz prawo dziedziczenia. ^* 2. Własność, inne prawa majątkowe oraz prawo dziedziczenia podlegają równej dla wszystkich ochronie prawnej. 3. Własność może być ograniczona tylko w drodze ustawy i tylko w zakresie, w jakim nie narusza ona istoty prawa własności. Artykuł 65 1. Każdemu zapewnia się wolność wyboru i wykonywania zawodu oraz wyboru miejsca pracy. Wyjątki określa ustawa. 2. Obowiązek pracy może być nałożony tylko przez ustawę. 3. State zatrudnianie dzieci do lat 16 jest zakazane. Formy i charakter dopuszczalnego zatrudniania określa ustawa. 4. Minimalną wysokość wynagrodzenia za pracę lub sposób ustalania tej wysokości określa ustawa. 5. Władze publiczne prowadzą politykę zmierzającą do pełnego, produktywnego zatrudnienia poprzez realizowanie programów zwalczania bezrobocia, w tym organizowanie i wspieranie poradnictwa i szkolenia zawodowego oraz robót publicznych i prac interwencyjnych. Artykuł 66 1. Każdy ma prawo do bezpiecznych i higienicznych warunków pracy. Sposób realizacji tego prawa oraz obowiązki pracodawcy określa ustawa. 443 2. Pracownik ma prawo do określonych w ustawie dni wolnych od pracy i corocznych płatnych urlopów; maksymalne normy czasu pracy określa ustawa. Artykuł 67 1. Obywatel ma prawo do zabezpieczenia społecznego w razie niezdolności do pracy ze względu na chorobę lub inwalidztwo oraz po osiągnięciu wieku emerytalnego. Zakres i formy zabezpieczenia spoiecz-nego określa ustawa. 2. Obywatel pozostający bez pracy nie z własnej woli i nie mający innych środków utrzymania ma prawo do zabezpieczenia społecznego, którego zakres i formy określa ustawa. Artykuł 68 1. Każdy ma prawo do ochrony zdrowia. 2. Obywatelom, niezależnie od ich sytuacji materialnej, władze publiczne zapewniają równy dostęp do świadczeń opieki zdrowotnej finansowanej ze środków publicznych. Warunki i zakres udzielania świadczeń określa ustawa. 3. Władze publiczne są obowiązane do zapewnienia szczególnej opieki zdrowotnej dzieciom, kobietom ciężarnym, osobom niepełnosprawnym i osobom w podeszłym wieku. 4. Władze publiczne są obowiązane do zwalczania chorób epidemicznych i zapobiegania negatywnym dla zdrowia skutkom degradacji środowiska. 5. Władze publiczne popierają rozwój kultury fizycznej, zwłaszcza wśród dzieci i młodzieży. Artykuł 69 Osobom niepełnosprawnym władze publiczne udzielają, zgodnie z ustawą, pomocy w zabezpieczaniu egzystencji, przysposobieniu do pracy oraz komunikacji społecznej. 444 Artykuł 70 Każdy ma prawo do nauki. Nauka do 18 roku życia jest obowiązkowa. Sposób wykonywania obowiązku szkolnego określa ustawa. Nauka w szkołach publicznych jest bezpłatna. Ustawa może dopuścić świadczenie niektórych usług edukacyjnych przez publiczne szkoły wyższe za odpłatnością. Rodzice mają wolność wyboru dła swoich dzieci szkół innych niż publiczne. Obywatele i instytucje mają prawo zakładania szkól podstawowych, ponadpodslawowych i wyższych oraz zakładów wychowawczych. Warunki zakładania i działalności szkół niepublicznych oraz udziału władz publicznych w ich finansowaniu, a także zasady nadzoru pedagogicznego nad szkołami i zakładami wychowawczymi, określa ustawa. Władze publiczne zapewniają obywatelom powszechny i równy dostęp do wykształcenia. W tym celu tworzą i wspierają systemy indywidualnej pomocy finansowej i organizacyjnej dla uczniów i studentów. Warunki udzielania pomocy określa ustawa. Zapewnia się autonomię szkół wyższych na zasadach określonych w ustawie. Artykuł 71 Państwo w swojej polityce społecznej i gospodarczej uwzględnia dobro rodziny. Rodziny znajdujące się w trudnej sytuacji materialnej i społecznej, zwłaszcza wielodzietne i niepełne, mają prawo do szczególnej pomocy ze strony władz publicznych. Matka przed i po urodzeniu dziecka ma prawo do szczególnej pomocy władz publicznych, której zakres określa ustawa. Artykuł 72 1. Rzeczpospolita Polska zapewnia ochronę praw dziecka. Każdy ma prawo żądać od organów władzy publicznej ochrony dziecka przed przemocą, okrucieństwem, wyzyskiem i demoralizacją. 2. Dziecko pozbawione opieki rodzicielskiej ma prawo do opieki i pomocy władz publicznych. 3. W toku ustalania praw dziecka organy władzy publicznej oraz osoby odpowiedzialne za dziecko są obowiązane do wysłuchania i w miarę możliwości uwzględnienia zdania dziecka 445 4. Ustawa określa kompetencje i sposób powoływania Rzecznika Praw Dziecka. Artykuł 73 Każdemu zapewnia się wolność twórczości artystycznej, badań naukowych oraz ogłaszania ich wyników, wolność nauczania, a także wolność korzystania z dóbr kultury. Artykuł 74 1. Władze publiczne prowadzą politykę zapewniającą bezpieczeństwo ekologiczne współczesnemu i przyszłym pokoleniom. 2. Ochrona środowiska jest obowiązkiem władz publicznych! 3. Każdy ma prawo do informacji o stanie i ochronie środowiska. 4. Władze publiczne wspierają działania obywateli na rzecz ochrony i poprawy stanu środowiska. Artykuł 75 1. Władze publiczne prowadzą politykę sprzyjającą zaspokojeniu potrzeb mieszkaniowych obywateli, w szczególności przeciwdziałają bezdomności, wspierają rozwój budownictwa socjalnego oraz popierają działania obywateli zmierzające do uzyskania własnego mieszkania. 2. Ochronę praw lokatorów określa ustawa. Artykuł 76 Władze publiczne chronią konsumentów, użytkowników i najemców przed działaniami zagrażającymi ich zdrowiu, prywatności i bezpieczeństwu oraz przed nieuczciwymi praktykami rynkowymi. Zakres tej ochrony określa ustawa. 446 ŚRODKI OCHRONY WOLNOŚCI I PRAW Artykuł 77 1. Każdy ma prawo do wynagrodzenia szkody, jaka została mu wyrządzona przez niezgodne z prawem działanie organu władzy publicznej. 2. Ustawa nie może nikomu zamykać drogi sądowej dochodzenia naruszonych wolności lub praw. Artykuł 78 Każda ze stron ma prawo do zaskarżenia orzeczeń i decyzji wydanych w pierwszej instancji. Wyjątki od tej zasady oraz tryb zaskarżania określa ustawa. Artykuł 19 1. Każdy, czyje konstytucyjne wolności lub prawa zostały naruszone, ma prawo, na zasadach określonych w ustawie, wnieść skargę do Trybunału Konstytucyjnego w sprawie zgodności z Konstytucją ustawy lub innego aktu normatywnego, na podstawie którego sąd lub organ administracji publicznej orzekł ostatecznie o jego wolnościach lub prawach albo o jego obowiązkach określonych w Konstytucji. 2. Przepis ust. 1 nie dotyczy praw określonych w art. 56. Artykuł 80 Każdy ma prawo wystąpienia, na zasadach określonych w ustawie, do Rzecznika Praw Obywatelskich z wnioskiem o pomoc w ochronie swoich wolności lub praw naruszonych przez organy władzy publicznej. Artykuł 81 Praw określonych w art. 65 ust. 4 i 5, art. 66, art. 69, art. 71 i art, 74-76 można dochodzić w granicach określonych w ustawie. 447 OBOWIĄZKI Artykuł 82 Obowiązkiem obywatela polskiego jest wierność Rzeczypospolitej Polskiej oraz troska o dobro wspólne. Artykuł 83 Każdy ma obowiązek przestrzegania prawa Rzeczypospolitej Polskiej. Artykuł 84 Każdy jest obowiązany do ponoszenia ciężarów i świadczeń publicznych, w tym podatków, określonych w ustawie. Artykuł 85 1. Obowiązkiem obywatela polskiego jest obrona Ojczyzny. 2. Zakres obowiązku służby wojskowej określa ustawa. 3. Obywatel, któremu przekonania religijne lub wyznawane zasady moralne nie pozwalają na odbywanie służby wojskowej, może być obowiązany do służby zastępczej na zasadach określonych w ustawie. Artykuł 86 Każdy jest obowiązany do dbałości o stan środowiska i ponosi odpowiedzialność za spowodowane przez siebie jego pogorszenie. Zasady tej odpowiedzialności określa ustawa. 448 Rozdział III Ol ŹRÓDŁA PRAWA Artykuł 87 1. Źródłami powszechnie obowiązującego prawa Rzeczypospolitej Polskiej są: Konstytucja, ustawy, ratyfikowane umowy międzynarodowe oraz rozporządzenia. ' " ' ~ ' 2. Źródłami powszechnie obowiązującego prawa Rzeczypospolitej Polskiej są na obszarze działania organów, które je ustanowiły, akty prawa miejscowego. Artykuł 8 8 1. Warunkiem wejścia w życie ustaw, rozporządzeń oraz aktów prawa miejscowego jest ich ogłoszenie. 2. Zasady i tiyb ogłaszania aktów normatywnych określa ustawa. 3. Umowy międzynarodowe ratyfikowane za uprzednią zgodą wyrażoną w ustawie są ogłaszane w trybie wymaganym dla ustaw. Zasady ogłaszania innych umów międzynarodowych określa ustawa. Artykuł 89 1. Ratyfikacja przez Rzeczpospolitą Polską umowy międzynarodowej i jej wypowiedzenie wymaga uprzedniej zgody wyrażonej w ustawie, jeżeli umowa dotyczy: ( ' 1) pokoju, sojuszy, układów politycznych lub układów \ wojskowych, ; 2) wolności, praw lub obowiązków obywatelskich okre- ; słonych w Konstytucji, 3) członkostwa Rzeczypospolitej Polskiej w organizacji międzynarodowej, j 4) znacznego obciążenia państwa pod względem finan-. sowym, 5) spraw uregulowanych w ustawie lub w których Konstytucja wymaga ustawy. 2. O zamiarze przedłożenia Prezydentowi Rzeczypospolitej do ratyfikacji umów międzynarodowych, których ratyfikacja nie wymaga zgody wyrażonej w ustawie, Prezes Rady Ministrów zawiadamia Sejm. 449 3. Zasady oraz tryb zawierania, ratyfikowania i wypowiadania umów międzynarodowych określa ustawa. Artykuł 90 1. Rzeczpospolita Polska może na podstawie umowy międzynarodowej przekazać organizacji międzynarodowej lub organowi międzynarodowemu kompetencje organów władzy państwowej w niektórych sprawach. 2. Ustawa, wyrażająca zgodę na ratyfikację umowy międzynarodowej, o której mowa w ust. 1, jest uchwalana przez Sejm większością 2/3 głosów w obecności co najmniej połowy ustawowej liczby posłów oraz przez Senat większością 2/3 głosów w obecności co najmniej połowy ustawowej liczby senatorów. __J 3. Wyrażenie zgody na ratyfikację takiej umowy może być uchwalone w referendum ogólnokrajowym zgodnie z przepisem art. 125. 4. Uchwałę w sprawie wyboru trybu wyrażenia zgody na ratyfikację podejmuje Sejm bezwzględną większością głosów w obecności co najmniej połowy ustawowej liczby posłów. Artykuł 91 1. Ratyfikowana umowa międzynarodowa, po jej ogłoszeniu w Dzienniku Ustaw Rzeczypospolitej Polskiej, stanowi część krajowego porządku prawnego i jest bezpośrednio stosowana, chyba że jej stosowanie jest uzależnione od wydania ustawy. 2. Umowa międzynarodowa ratyfikowana za uprzednią zgodą wyrażoną w ustawie ma pierwszeństwo przed ustawą, jeżeli ustawy tej nie da się pogodzić z umową. 3. Jeżeli wynika to z ratyfikowanej przez Rzeczpospolitą Polską umowy konstytuującej organizację międzynarodową, prawo przez nią stanowione jest stosowane bezpośrednio, mając pierwszeństwo w przypadku kolizji z ustawami. Artykuł 92 1. Rozporządzenia są wydawane przez organy wskazane w Konstytucji, na podstawie szczegółowego upoważnienia zawartego w ustawie i w celu jej wykonania. Upoważnienie powinno określać organ właściwy do 450 wydania rozporządzenia i zakres spraw przekazanych do uregulowania oraz wytyczne dotyczące treści aktu. 2. Organ upoważniony do wydania rozporządzenia nie może przekazać swoich kompetencji, o których mowa w ust. 1, innemu organowi. Artykuł 93 1. Uchwały Rady Ministrów oraz zarządzenia Prezesa Rady Ministrów i ministrów mają charakter wewnętrzny i obowiązują tylko jednostki organizacyjnie podległe organowi wydającemu te akty. 2. Zarządzenia są wydawane tylko na podstawie ustawy. Nie mogą one stanowić podstawy decyzji wobec obywateli, osób prawnych oraz innych podmiotów. 3. Uchwały i zarządzenia podlegają kontroli co do ich zgodności z powszechnie obowiązującym prawem. Artykuł 9 4 Organy samorządu terytorialnego oraz terenowe organy administracji rządowej, na podstawie i w graniach upoważnień zawartych w ustawie, ustanawiają akty prawa miejscowego obowiązujące na obszarze działania tych organów. Zasady i tryb wydawania aktów prawa miejscowego określa ustawa. Rozdział IV SEJM I SENAT Artykuł 95 1. Władzę ustawodawczą w Rzeczypospolitej Polskiej sprawują Sejm i Senat. 2. Sejm sprawuje kontrole nad działalnością Rady Ministrów w zakresie określonym przepisami Konstytucji i ustaw. 451 WYBORY I KADENCJA Artykuł 9 6 1. Sejm składa się z 460 posłów. 2. Wybory do Sejmu są powszechne, równe, bezpośrednie i proporcjonalne oraz odbywają się w głosowaniu tajnym. Artykuł 97 1. Senat składa się ze 100 senatorów. 2, Wybory do Senatu są powszechne, bezpośrednie i odbywają się w głosowaniu tajnym. Artykuł 98 Sejm i Senat są wybierane na czteroletnie kadencje. Kadencje Sejmu i Senatu rozpoczynają się z dniem zebrania się Sejmu na pierwsze posiedzenie i trwają do dnia poprzedzającego dzień zebrania się Sejmu następnej kadencji. Wybory do Sejmu i Senatu zarządza Prezydent Rzeczypospolitej nie później niż na 90 dni przed upływem 4 lat od rozpoczęcia kadencji Sejmu i Senatu, wyznaczając wybory na dzień wolny od pracy, przypadający w ciągu 30 dni przed upływem 4 lat od rozpoczęcia kadencji Sejmu i Senatu. Sejm może skrócić swoją kadencję uchwałą podjętą większością co najmniej 2/3 głosów ustawowej liczby posłów. Skrócenie kadencji Sejmu oznacza jednoczesne skrócenie kadencji Senatu. Przepis ust. 5 stosuje się odpowiednio. Prezydent Rzeczypospolitej, po zasięgnięciu opinii Marszałka Sejmu i Marszałka Senatu, może w przypadkach określonych w Konstytucji zarządzić skrócenie kadencji Sejmu. Wraz ze skróceniem kadencji Sejmu skrócona zostaje również kadencja Senatu. Prezydent Rzeczypospolitej, zarządzając skrócenie kadencji Sejmu, zarządza jednocześnie wybory do Sejmu i Senatu i wyznacza ich datę na dzień przypadający nie później niż w ciągu 45 dni od dnia zarządzenia skrócenia kadencji Sejmu. Prezydent Rzeczypospolitej zwołuje pierwsze posiedzenie nowo wybranego Sejmu nie później niż na 15 dzień po dniu przeprowadzenia wyborów. 452 6. W razie skrócenia kadencji Sejmu stosuje się odpowiednio przepis ust. 1. Artykuł 99 1. Wybrany do Sejmu może być obywatel polski mający prawo wybierania, który najpóźniej w dniu wyborów końc^21 lat^) 2. Wybrany do Senatu może być obywatel polski mafącyprawo wybierania, który najpóźniej w dniu wyborów kończy 30 lat. Artykuł 100 1. Kandydatów na posłów i senatorów mogą zgłaszać partie polityczne oraz wyborcy. 2. Nie można kandydować równocześnie do Sejmu i Senatu. 3. Zasady i tryb zgłaszania kandydatów i przeprowadzania wyborów oraz warunki ważności wyborów określa ustawa. Artykuł 101 1. Ważność wyborów do Sejmu i Senatu stwierdza Sąd Najwyższy 2. Wyborcy przysługuje prawo zgłoszenia do Sądu Najwyższego protestu przeciwko ważności wyborów na zasadach określonych w ustawie. POSŁOWIE I SENATOROWIE Artykuł 102 Nie można być równocześnie posłem i senatorem. Artykuł 103 1. Mandatu posła nie można łączyć z funkcją Prezesa Narodowego Banku Polskiego, Prezesa Najwyższej Izby Kontroli, Rzecznika Praw Obywatelskich, Rzecznika Praw Dziecka i ich zastępców, członka Rady Polityki Pieniężnej, członki Krajowej Rady Radiofonii i Telewizji, ambasadora oraz z zatrudnieniem w Kancelarii Sejmu, Kancelarii 453 Senatu, Kancelarir Prezydenta Rzeczypospolitej lub z zatrudnieniem w administracji rządowej. Zakaz ten nie dotyczy członków Rady Ministrów i sekretarzy stanu w administracji rządowej^ 2. Sędzia, prokurator, urzędnik służby cywilnej, żołnierz pozostający w czynnej służbie wojskowej, funkcjonariusz policji oraz funkcjonariusz służb ochrony państwa nie mogą sprawować mandatu poselskiego. 3. Inne przypadki zakazu łączenia mandatu poselskiego z funkcjami publicznymi oraz zakazu jego sprawowania może określić ustawa. Artykuł 104 1. Posłowie są przedstawicielami Narodu. Nie wiążą ich instrukcje wy-Jjorców. ~ 2. Przed rozpoczęciem sprawowania mandatu posłowie składają przed Sejmem następujące ślubowanie: „Uroczyście ślubuję rzetelnie i sumiennie wykonywać obowiązki wobec Narodu, strzec suwerenności i interesów Państwa, czynić wszystko dla pomyślności Ojczyzny i dobra obywateli, przestrzegać Konstytucji i innych praw Rzeczypospolitej Polskiej". Ślubowanie może być złożone z dodaniem zdania: „Tak mi dopomóż Bóg". 3. Odmowa złożenia ślubowania oznacza zrzeczenie się mandatu. Artykuł 105 1. Poseł nie może być pociągnięty do odpowiedzialności za swoją działalność wchodzącą w zakres sprawowania mandatu poselskiego ani w czasie jego trwania, ani po jego wygaśnięciu. Za taką działalność poseł odpowiada wyłącznie przed Sejmem, a w przypadku naruszenia praw osób trzecich może być pociągnięty do odpowiedzialności sądowej tylko za zgodą Sejmu. 2. Od dnia ogłoszenia wyników wyborów do dnia wygaśnięcia mandatu poseł nie może być pociągnięty bez zgody Sejmu do odpowiedzialności karnej. 3. Postępowanie karne wszczęte wobec osoby przed dniem wyboru jej na posła ulega na żądanie Sejmu zawieszeniu do czasu wygaśnięcia mandatu. W takim przypadku ulega również zawieszeniu na ten czas bieg przedawnienia w postępowaniu karnym. 4. Poseł może wyrazić zgodę na pociągnięcie go do odpowiedzialności karnej. W takim przypadku nie stosuje się przepisów ust. 2 i 3. 454 5. Poset nie może być zatrzymany lub aresztowany bez zgody Sejmu, z wyjątkiem ujęcia go na gorącym uczynku przestępstwa i jeżeli jego zatrzymanie jest niezbędne do zapewnienia prawidłowego toku postępowania. O zatrzymaniu niezwłocznie powiadamia się Marszałka Sej-^mu, który może nakazać natychmiastowe zwolnienie zatrzymanego. 6. Szczegółowe zasady pociągania posłów do odpowiedzialności karnej oraz tryb postępowania określa ustawa. Artykuł 106 Warunki niezbędne do skutecznego wypełniania obowiązków poselskich oraz ochronę praw wynikających ze sprawowania mandatu określa ustawa. Artykuł 107 1. W zakresie określonym ustawą poseł nie może prowadzić działalności gospodarczej z osiąganiem korzyści z majątku Skarbu Państwa lub samorządu terytorialnego ani nabywać tego majątku. 2. Za naruszenie zakazów, o których mowa w ust. 1, poseł, uchwałą Sejmu podjętą na wniosek Marszałka Sejmu, może być pociągnięty do odpowiedzialności przed Trybunałem Stanu, który orzeka w przedmiocie pozbawienia mandatu. Artykuł 108 Do senatorów stosuje się odpowiednio przepisy art. 103-107. ORGANIZACJA I DZIAŁANIE Artykuł 109 1. Sejm i Senat obradują na posiedzeniach. 2. Pierwsze posiedzenia Sejmu i Senatu Prezydent Rzeczypospolitej zwołuje na dzień przypadający w ciągu 30 dni od dnia wyborów, z wyjątkiem przypadków określonych w art. 98 ust. 3 i 5. 455 Artykuł 110 1. Sejm wybiera ze swojego grona Marszałka Sejmu i wicemarszałków. 2. Marszałek Sejmu przewodniczy obradom Sejmu, strzeże praw Sejmu oraz reprezentuje Sejm na zewnątrz. 3. Sejm powołuje komisje stałe oraz może powoływać komisje nadzwyczajne. Artykuł 111 1. Sejm może powołać komisję śledczą do zbadania określonej sprawy. 2. Tryb działania komisji śledczej określa ustawa. Artykuł 112 -_ Organizację wewnętrzną i porządek prac Sejmu oraz tryb powoływania i działalności.jego organów, jak też sposób wykonywania konstytucyjnych i ustawowych obowiązków organów państwowych wobec Sejmu określa regulamin Sejmu uchwalony przez Sejm. Artykuł 113 Posiedzenia Sejmu są jawne. Jeżeli wymaga tego dobro państwa, Sejm może bezwzględną większością głosów w obecności co najmniej połowy ustawowej liczby posłów, uchwalić tajność obrad. Artykuł 1 1 4 1. W przypadkach określonych w Konstytucji Sejm i Senat, obradując wspólnie pod przewodnictwem Marszałka Sejmu lub w jego zastępstwie Marszałka Senatu, działają jako Zgromadzenie Narodowe. 2. Zgromadzenie Narodowe uchwala swój regulamin. 456 lidu-*- Artykuł 115 Prezes Rady Ministrów i pozostali członkowie Rady Ministrów mają obowiązek udzielenia odpowiedzi na interpelacje i zapytania poselskie w ciągu 21 dni. Prezes Rady Ministrów i pozostali członkowie Rady Ministrów mają obowiązek udzielenia odpowiedzi w sprawach bieżących na każdym posiedzeniu Sejmu. Artykuł 1 1 6 Sejm decyduje w imieniu Rzeczypospolitej Polskiej o stanie wojny i o zawarciu pokoju. Sejm może podjąć uchwałę o stanie wojny jedynie w razie zbrojnej napaści na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej lub gdy z umów międzynarodowych wynika zobowiązanie do wspólnej obrony przeciwko agresji. Jeżeli Sejm nie może się zebrać na posiedzenie, o stanie wojny postanawia Prezydent Rzeczypospolitej. Artykuł 117 Zasady użycia Sił Zbrojnych poza granicami Rzeczypospolitej Polskiej określa ratyfikowana umowa międzynarodowa lub ustawa. Zasady pobytu obcych wojsk na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej i zasady przemieszczania się ich przez to terytorium określają ratyfikowane umowy międzynarodowe lub ustawy. Artykuł 118 Inicjatywa ustawodawcza przysługuje posłom. Senatowi, Prezydentowi Rzeczypospolitej i Radzie Ministrów. Inicjatywa ustawodawcza przysługuje również grupie co najmniej "100 000 obywateli mających prawo wybierania do Sejmu. Tryb postępowania w tej sprawie określa ustawa. Wnioskodawcy przedkładając Sejmowi projekt ustawy, przedstawiają skutki finansowe jej wykonania. ! %A57 Artykuł 1 19 O Q 1. Sejm rozpatruje projekt ustawy w trzech czytaniach. 2. Prawo wnoszenia poprawek do projektu ustawy w czasie rozpatrywania go przez Sejm przysługuje wnioskodawcy projektu, posłom i Radzie Ministrów. 3. Marszałek Sejmu może odmówić poddania pod głosowanie poprawki, która uprzednio nie byfa przedłożona komisji. 4. Wnioskodawca może wycofać projekt ustawy w toku postępowania ustawodawczego w Sejmie do czasu zakończenia drugiego czytania projektu. Artykuł 120 Sejm uchwala ustawy zwykłą większością głosów w obecności co najmniej połowy ustawowej liczby posłów, chyba że Konstytucja przewiduje inną większość. W tym samym trybie Sejm podejmuje uchwały, jeżeli ustawa lub uchwała Sejmu nie stanowi inaczej. i Artykuł 121 Ustawę uchwaloną przez Sejm Marszałek Sejmu przekazuje Senatowi. ~ Senat w ciągu 30 dni od dnia przekazania ustawy może ją przyjąć bez zmian, uchwalić poprawki albo uchwalić odrzucenie jej w całości. Jeżeli Senat w ciągu 30 dni od dnia przekazania ustawy nie podejmie stosownej uchwały, ustawę uznaje się za uchwaloną w brzmieniu przyjętym przez Sejm. Uchwałę Senatu odrzucającą ustawę albo poprawkę zaproponowaną w uchwale Senatu, uważa się za przyjętą, jeżeli Sejm nie odrzuci jej .bezwzględną- większością głosów w obecności co najmniej połowy ustawowej liczby posłów. Artykuł 122 1. Po zakończeniu postępowania określonego w art. 121 Marszałek Sejmu przedstawia uchwaloną ustawę do podpisu Prezydentowi Rzeczypospolitej. 458 2. Prezydent Rzeczypospolitej podpisuje ustawę w ciągu 21 dni od dnia przedstawienia i zarządza jej ogłoszenie w Dzienniku Ustaw Rzeczypospolitej Polskiej. 3. Przed podpisaniem ustawy Prezydent Rzeczypospolitej może wystąpić do Trybunału Konstytucyjnego z wnioskiem w sprawie zgodności ustawy z Konstytucją. Prezydent Rzeczypospolitej nie może odmówić podpisania ustawy, którą Trybunał Konstytucyjny uznał za zgodną z Konstytucją. 4. Prezydent Rzeczypospolitej odmawia podpisania ustawy, którą Trybunał Konstytucyjny uznał za niezgodną z Konstytucją. Jeżeli jednak niezgodność z Konstytucją dotyczy poszczególnych przepisów ustawy, a Trybunał Konstytucyjny nie orzeknie, że są one nierozerwalnie związane z całą ustawą, Prezydent Rzeczypospolitej, po zasięgnięciu opinii Marszałka Sejmu, podpisuje ustawę z pominięciem przepisów uznanych za niezgodne z Konstytucją albo zwraca ustawę Sejmowi w celu usunięcia niezgodności. 5. Jeżeli Prezydent Rzeczypospolitej nie wystąpił z wnioskiem do Trybunału Konstytucyjnego w trybie ust. 3, może z umotywowanym wnioskiem przekazać ustawę Sejmowi do ponownego rozpatrzenia. Po ponownym uchwaleniu ustawy przez Sejm większością 3/5 głosów w obecności co najmniej połowy ustawowej liczby posłów Prezydent Rzeczypospolitej w ciągu 7 dni podpisuje ustawę i zarządza jej ogłoszenie w Dzienniku Ustaw Rzeczypospolitej Polskiej. W razie ponownego uchwalenia ustawy przez Sejm Prezydentowi Rzeczypospolitej nie przysługuje prawo wystąpienia do Tiybunalu Konstytucyjnego w trybie ust. 3. 6. Wystąpienie Prezydenta Rzeczypospolitej do Trybunału Konstytucyjnego z wnioskiem w sprawie zgodności ustawy z Konstytucją lub z wnioskiem do Sejmu o ponowne rozpatrzenie ustawy wstrzymuje bieg, określonego w ust. 2, terminu do podpisania ustawy. Artykuł 123 Rada Ministrów może uznać uchwalony przez siebie projekt ustawy za pilny, z wyjątkiem projektów ustaw podatkowych, ustaw dotyczących wyboru Prezydenta Rzeczypospolitej, Sejmu, Senatu oraz organów samorządu terytorialnego, ustaw regulujących ustrój i właściwość władz publicznych, a także kodeksów. . Regulamin Sejmu oraz regulamin Senatu określają odrębności w postępowaniu ustawodawczym w sprawie projektu pilnego. 459 3. W postępowaniu w sprawie ustawy, której projekt został uznany za pilny, termin jej rozpatrzenia przez Senat wynosi 14 dni, a termin podpisania ustawy przez Prezydenta Rzeczypospolitej wynosi 7 dni. Artykuł 124 Do Senatu stosuje się odpowiednio przepisy art. 110, art. 112, art. 113 i art. 120. REFERENDUM Artykuł 125 1. W sprawach o szczególnym znaczeniu dla państwa może być przeprowadzone referendum, ogólnokrajowe. 2. Referendum ogólnokrajowe ma prawo zarządzić Sejm bezwzględną większością głosów w obecności co najmniej połowy ustawowej liczby posłów lub Prezydent Rzeczypospolitej za zgodą Senatu wyrażoną bezwzględną większością głosów w obecności co najmniej poto-wy ustawowej lic_7JTy_senatorów. 3. Jeżeli w referendum ogólnokrajowym wzięło udział więcej niż potowa uprawnionych do głosowania, wynik referendum jest wiążący. 4. Ważność referendum ogólnokrajowego oraz referendum, o którym mowa w art. 235 ust. 6, stwierdza Sąd Najwyższy. 5. Zasady i tryb przeprowadzania referendum określa ustawa. Rozdział V PREZYDENT RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ Artykuł 126 1. Prezydent Rzeczypospolitej Polskiej jest najwyższym przedstawicie-, lem Rzeczypospolitej Polskiej i gwarantem ciągłości władzy państwowej^ ¦ ' 2. Prezydent czuwa nad przestrzeganiem Konstytucji, stoi na straży suwerenności i bezpieczeństwa państwa oraz nienaruszalności i niepodzielności jego terytorium. 460 3. Prezydent Rzeczypospolitej wykonuje swoje zadania w zakresie i na zasadach określonych w Konstytucji i ustawach. Artykuł 127 1. Prezydent Rzeczypospolitej jest wybierany przez Naród w wyborach powszechnych, równych, bezpośrednich i w głosowaniu tajnym. 2. Prezydent Rzeczypospolitej jest wybierany na pięcioletnią kadencję i może być ponownie wybrany tylko raz. 3. Na Prezydenta Rzeczypospolitej może być wybrany obywatel polski, który najpóźniej w dniu wyborów kończy 35 lat i korzysta z pełni praw wyborczych do Sejmu. Kandydata zgłasza co najmniej 100 000 obywateli mających prawo wybierania do Sejmu. 4. Na Prezydenta Rzeczypospolitej wybrany zostaje kandydat, który otrzymał więcej niż połowę ważnie oddanych głosów. Jeżeli-żaden ' z Kandydatów nie uzyska wymaganej większości, czternastegmdnia po pierwszym głosowaniu przeprowadza się ponowne głosowanie. 5. W ponownym głosowaniu wyboru dokonuje się spośród dwóch kandydatów, którzy w pierwszym głosowaniu otrzymali kolejno największą liczbę głosów. Jeżeli którykolwiek z tych dwóch kandydatów wycofa zgodę na kandydowanie, utraci prawo wyborcze lub umrze, w jego miejsce do wyborów w ponownym głosowaniu dopuszcza się kandydata, który otrzymał kolejno największą liczbę głosów w pierwszym głosowaniu. W takim przypadku datę ponownego głosowania odracza się o dalszych 14 dni. 6. Na Prezydenta Rzeczypospolitej wybrany zostaje kandydat, który w ponownym głosowaniu otrzymał więcej głosów. 7. Zasady i tryb zgłaszania kandydatów i przeprowadzania wyborów oraz warunki ważności wyboru Prezydenta Rzeczypospolitej określa ustawa. Artykuł 128 1. Kadencja Prezydenta Rzeczypospolitej rozpoczyna się w dniu objęcia przez niego urzędu. 2. Wybory Prezydenta Rzeczypospolitej zarządza Marszałek Sejmu na dzień przypadający nie wcześniej niż na 100 dni i nie później niż na 75 dni przed upływem kadencji urzędującego Prezydenta Rzeczypospolitej, a w razie opróżnienia urzędu Prezydenta Rzeczypospolitej 461 ¦ - nie później niż w czternastym dniu po opróżnieniu urzędu, wyznaczając datę wyborów na dzień wolny od pracy przypadający w ciągu 60 dni od dnia zarządzenia wyborów. Artykuł 129 1. Ważność wyboru Prezydenta Rzeczypospolitej stwierdza Sąd Najwyższy. 2. Wyborcy przysługuje prawo zgłoszenia do Sądu Najwyższego protestu przeciwko ważności wyboru Prezydenta Rzeczypospolitej na zasadach określonych w ustawie. 3. W razie stwierdzenia nieważności wyboru Prezydenta Rzeczypospolitej przeprowadza się nowe wybory, na zasadach przewidzianych w art. 128 ust. 2 dla przypadku opróżnienia urzędu Prezydenta Rzeczypospolitej. Artykuł 130 Prezydent Rzeczypospolitej obejmuje urząd po złożeniu wobec Zgromadzenia Narodowego następującej przysięgi: „Obejmując z woli Narodu urząd Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej, uroczyście przysięgam, że dochowam wierności postanowieniom Konstytucji, będę strzegł niezłomnie godności Narodu, niepodległości i bezpieczeństwa Państwa, a dobro Ojczyzny oraz pomyślność obywateli będą dla mnie zawsze najwyższym nakazem". Przysięga może być złożona z dodaniem zdania „Tak mi dopomóż Bóg". Artykuł 131 Jeżeli Prezydent Rzeczypospolitej nie może przejściowo sprawować urzędu, zawiadamia o tym Marszałka Sejmu, który tymczasowo przejmuje obowiązki Prezydenta Rzeczypospolitej. Gdy Prezydent Rzeczypospolitej nie jest w stanie zawiadomić Marszałka Sejmu o niemożności sprawowania urzędu, wówczas o stwierdzeniu przeszkody w sprawowaniu urzędu przez Prezydenta Rzeczypospolitej rozstrzyga Trybunał Konstytucyjny na wniosek Marszałka Sejmu. W razie uznania przejściowej niemożności sprawowania urzędu przez Prezydenta Rzeczypospolitej Trybunał Konstytucyjny powierza Marszałkowi Sejmu tymczasowe wykonywanie obowiązków Prezydenta Rzeczypospolitej. 462 2. Marszałek Sejmu tymczasowo, do czasu wyboru nowego Prezydenta Rzeczypospolitej, wykonuje obowiązki Prezydenta Rzeczypospolitej w razie: 1) śmierci Prezydenta Rzeczypospolitej, 2) zrzeczenia się urzędu przez Prezydenta Rzeczypospolitej, 3) stwierdzenia nieważności wyboru Prezydenta Rzeczypospolitej lub innych przyczyn nieobjęcia urzędu po wyborze, 4) uznania przez Zgromadzenie Narodowe trwałej niezdolności Prezydenta Rzeczypospolitej do sprawowania urzędu ze względu na stan zdrowia, uchwałą podjętą większością co najmniej 2/3 głosów ustawowej liczby członków Zgromadzenia Narodowego, 5) złożenia Prezydenta Rzeczypospolitej z urzędu orzeczeniem Trybunału Stanu. 3. Jeżeli Marszałek Sejmu nie może wykonywać obowiązków Prezydenta Rzeczypospolitej, obowiązki te przejmuje Marszałek Senatu. 4. Osoba wykonująca obowiązki Prezydenta Rzeczypospolitej nie może postanowić o skróceniu kadencji Sejmu. Artykuł 132 Prezydent Rzeczypospolitej nie może piastować żadnego innego urzędu ani pełnić żadnej funkcji publicznej, z wyjątkiem tych, które są związane ze sprawowanym urzędem. Artykuł 133 1. Prezydent Rzeczypospolitej jako reprezentant państwa w stosunkach zewnętrznych: 1) ratyfikuje i wypowiada umowy międzynarodowe, o czym zawiadamia Sejm i Senat, 2) mianuje i odwołuje pełnomocnych przedstawicieli Rzeczypospolitej Polskiej w innych państwach i przy organizacjach międzynarodowych, 3) przyjmuje listy uwierzytelniające i odwołujące akredytowanych przy nim przedstawicieli dyplomatycznych innych państw i organizacji międzynarodowych. 463 2. Prezydent Rzeczypospolitej przed ratyfikowaniem umowy międzynarodowej może zwrócić się do Trybunału Konstytucyjnego z wnioskiem w sprawie jej zgodności z Konstytucją. 3. Prezydent Rzeczypospolitej w zakresie polityki zagranicznej współdziała z Prezesem Rady Ministrów i właściwym ministrem. Artykuł 134 1. Prezydent Rzeczypospolitej jest najwyższym zwierzchnikiem Sił Zbrojnych Rzeczypospolitej Polskiej. 2. W czasie pokoju Prezydent Rzeczypospolitej sprawuje zwierzchnictwo nad Siłami Zbrojnymi za pośrednictwem Ministra Obrony Narodowej. 3., Prezydent Rzeczypospolitej mianuje Szefa Sztabu Generalnego i dowódców rodzajów Sił Zbrojnych na czas określony. Czas trwania kadencji, tryb i warunki odwołania przed jej upływem określa ustawa. 4. Na czas wojny Prezydent Rzeczypospolitej, na wniosek Prezesa Rady Ministrów, mianuje Naczelnego Dowódcę Sił Zbrojnych. W tym samym trybie może on Naczelnego Dowódcę Sił Zbrojnych odwołać. Kompetencje Naczelnego Dowódcy Sił Zbrojnych i zasady jego podległości konstytucyjnym organom Rzeczypospolitej Polskiej określa ustawa. 5. Prezydent Rzeczypospolitej, na wniosek Ministra Obrony Narodowej, nadaje określone w ustawach stopnie wojskowe. 6. Kompetencje Prezydenta Rzeczypospolitej, związane ze zwierzchnictwem nad Siłami Zbrojnymi, szczegółowo określa ustawa. Artykuł 135 Organem doradczym Prezydenta Rzeczypospolitej w zakresie wewnętrznego i zewnętrznego bezpieczeństwa państwa jest Rada Bezpieczeństwa Narodowego. Artykuł 136 W razie bezpośredniego, zewnętrznego zagrożenia państwa Prezydent Rzeczypospolitej, na wniosek Prezesa Rady Ministrów, zarządza powszechną lub częściową mobilizację i użycie Sił Zbrojnych dó obrony "Rzeczypospolitej Polskiej. 464 Artykuł 137 Prezydent Rzeczypospolitej nadaje obywatelstwo polskie i wyraża zgodę na zrzeczenie się obywatelstwa polskiego. Artykuł 138 Prezydent Rzeczypospolitej nadaje ordery i odznaczenia. Artykuł 139 Prezydent Rzeczypospolitej stosuje prawo łaski..Prawa łaski nie stosuje się do osób skazanych przez Trybunał Stanu. Artykuł 140 Prezydent Rzeczypospolitej może zwracać się 7. orędziem do Sejmu, do Senatu lub do Zgromadzenia Narodowego. Orędzia nie czyni się przedmiotem debaty. Artykuł 141 1. W sprawach szczególnej wagi Prezydent Rzeczypospolitej może zwołać Radę Gabinetową. Radę Gabinetową tworzy Rada Ministrów obradująca pod przewodnictwem Prezydenta Rzeczypospolitej. 2. Radzie Gabinetowej nie przysługują kompetencje Rady Ministrów. Artykuł 142 1. Prezydent Rzeczypospolitej wydaje rozporządzenia i zarządzenia na zasadach określonych w art. 92 i art. 93. —-* 2. Prezydent Rzeczypospolitej wydaje postanowienia w zakresie realizacji pozostałych swoich kompetencji. -——. 465 Artykuł 143 Organem pomocniczym Prezydenta Rzeczypospolitej jest Kancelaria Prezydenta Rzeczpospolitej. Prezydent Rzeczypospolitej nadaje statut Kancelarii oraz powołuje i odwołuje Szefa Kancelarii Prezydenta Rzeczypospolitej. Artykuł 144 1. Prezydent Rzeczypospolitej, korzystając ze swoich konstytucyjnych i ustawowych kompetencji, wydaje akty urzędowe. 2. Akty jorzgdowf Prezy-Hent-a Rzeczypospolitej wymagają dla swojej ważności podpisu Prezesa Rady Ministrów, który przez podpisanie aktu ponosi odpowiedzialność przed Sejmem. 3. Przepis ust. 2 nie dotyczy: 1) zarządzania wyborów do Sejmu i Senatu, 2) zwoływania pierwszego posiedzenia nowo wybranych Sejmu i Senatu, 3) skracania kadencji Sejmu w przypadkach określonych w Konstytucji, 4) inicjatywy ustawodawczej, 5) zarządzania referendum ogólnokrajowego, 6) podpisywania albo odmowy podpisania ustawy, 7) zarządzania ogłoszenia ustawy oraz umowy międzynarodowej w Dzienniku Ustaw Rzeczypospolitej Polskiej, 8) zwracania się z orędziem do Sejmu, do Senatu lub do Zgromadzenia Narodowego, 9) wniosku do Trybunału Konstytucyjnego, 10) wniosku o przeprowadzenie kontroli przez Najwyższą Izbę Kontroli, 11) desygnowania i powoływania Prezesa Rady Ministrów, 12) przyjmowania dymisji Rady Ministrów i powierzania jej tymczasowego pełnienia obowiązków, 13) wniosku do Sejmu o pociągnięcie do odpowiedzialności przed Trybunałem Stanu członka Rady Ministrów, 14) odwoływania ministra, któremu Sejm wyraził wotum nieufności, 15) zwoływania Rady Gabinetowej, 466 16) nadawania orderów i odznaczeń, 17) powoływania sędziów, 18) stosowania prawa łaski, 19) nadawania obywatelstwa polskiego i wyrażania zgody na zrzeczenie się obywatelstwa polskiego, 20) powoływania Pierwszego Prezesa Sądu Najwyższego, 21) powoływania Prezesa i Wiceprezesa Trybunału Konstytucyjnego, 22) powoływania Prezesa Naczelnego Sądu Administracyjnego, 23) powoływania prezesów Sądu Najwyższego oraz wiceprezesów Naczelnego Sądu Administracyjnego, 24) wniosku do Sejmu o powołanie Prezesa Narodowego Banku Polskiego, 25) powoływania członków Rady Polityki Pieniężnej, 26) powoływania i odwoływania członków Rady Bezpieczeństwa Narodowego, 27) powoływania członków Krajowej Rady Radiofonii i Telewizji, 28) nadawania statutu Kancelarii Prezydenta Rzeczypospolitej oraz powoływania i odwoływania Szefa Kancelarii Prezydenta Rzeczypospolitej, 29) wydawania zarządzeń na zasadach określonych w art. 93, 30) zrzeczenia się urzędu Prezydenta Rzeczypospolitej. Artykuł 145 1. Prezydent Rzeczypospolitej za naruszenie Konstytucji, ustawy lub za popełnienie przestępstwa może być pociągnięty do odpowiedzialności przed Trybunałem Stanu. 2. Postawienie Prezydenta Rzeczypospolitej w stan oskarżenia może nastąpić uchwałą Zgromadzenia Narodowego podjętą większością co najmniej 2/3 głosów ustawowej liczby członków Zgromadzenia Narodowego na wniosek co najmniej 140 członków Zgromadzenia Narodowego. 3. Z dniem podjęcia uchwały o postawieniu Prezydenta Rzeczypospolitej w stan oskarżenia przed Trybunałem Stanu sprawowanie urzędu przez Prezydenta Rzeczypospolitej ulega zawieszeniu. Przepis art. 131 stosuje się odpowiednio. 467 Rozdział VI RADA MINISTRÓW I ADMINISTRACJA RZĄDOWA Artykuł 146 1. Rada Ministrów prowadzi politykę wewnętrzną i zagraniczna Rzeczypospolitej Polskiej. 2 Do Rady Ministrów należą sprawy polityki państwa nie zastrzeżone dla innych organów państwowych i samorządu terytorialnego. 3. Rada Ministrów kieruje administracją rządową. 4. W zakresie i na zasadach określonych w Konstytucji i ustawach Rada Ministrów w szczególności: 1) zapewnia wykonanie ustaw, 2) wydaje rozporządzenia, 3) koordynuje i kontroluje prace organów administracji rządowej, 4) chroni interesy Skarbu Państwa, 5) uchwala__p_rojekt budżetu państwa, 6) kieruje wykonaniem budżetu państwa oraz uchwala zamknięcie rachunków państwowych i sprawozdanie z wykonania budżetu, 7) zapewnia bezpieczeństwo wewnętrzne państwa oraz porządek publiczny, 8) zapewnia bezpieczeństwo zewnętrzne państwa, 9) sprawuje ogólne kierownictwo w dziedzinie stosunków z innymi państwami i organizacjami międzynarodowymi, 10) zawiera umowy międzynarodowe wymagające ratyfikacji oraz zatwierdza i wypowiada inne umowy międzynarodowe, 11) sprawuje ogólne kierownictwo w dziedzinie obronności kraju oraz określa corocznie ficzbę obywateli powoływanych do czynnej służby wojskowej, 12) określa organizację i tryb swojej pracy. Artykuł 147 1. Rada Ministrów składa się z Prezesa Rady Ministrów i ministrów. 2. W skład Rady Ministrów mogą być powoływani wiceprezesi Rady Ministrów. 468 3. Prezes i wiceprezes Rady Ministrów mogą pełnić także funkcję ministra. 4. W skład Rady Ministrów mogą być ponadto powoływani przewodniczący określonych w ustawach komitetów. Artykuł 148 Prezes Rady Ministrów: 1) reprezentuje Radę Ministrów, 2) kieruje pracami Rady Ministrów, 3) wydaje rozporządzenia, 4) zapewnia wykonywanie polityki Rady Ministrów i określa sposoby jej wykonywania, 5) koordynuje i kontroluje pracę członków Rady Ministrów, 6) sprawuje nadzór nad samorządem terytorialnym w granicach i formach określonych w Konstytucji i ustawach, 7) jest zwierzchnikiem służbowym pracowników administracji rządowej. Artykuł 149 1. Ministrowie kierują określonymi działami administracji rządowej lub wypełniają zadania wyznaczone im przez Prezesa Rady Ministrów. Zakres działania ministra kierującego działem administracji rządowej określają ustawy. 2. Minister kierujący działem administracji rządowej wydaje rozporządzenia. Rada Ministrów, na wniosek Prezesa Rady Ministrów, może uchylić rozporządzenie lub zarządzenie ministra. 3. Do przewodniczącego komitetu, o którym mowa w art. 147 ust. 4, stosuje się odpowiednio przepisy odnoszące się do ministra kierującego działem administracji rządowej. Artykuł 150 Członek Rady Ministrów nie może prowadzić działalności sprzecznej z jego obowiązkami publicznymi. 469 .;?¦ Artykuł 151 Prezes Rady Ministrów, wiceprezesi Rady Ministrów i ministrowie składają wobec Prezydenta Rzeczypospolitej następującą przysięgę: „Obejmując urząd Prezesa Rady Ministrów (wiceprezesa Rady Ministrów, ministra), uroczyście przysięgam, że dochowam wierności postanowieniom Konstytucji i innym prawom Rzeczypospolitej Polskiej, a dobro Ojczyzny oraz pomyślność obywateli będą dla mnie zawsze najwyższym nakazem". Przysięga może być złożona z dodaniem zdania „Tak mi dopomóż Bóg". Artykuł 152 1. Przedstawicielem Rady Ministrów w województwie jest wojewoda. 2. Tryb powoływania i odwoływania oraz zakres działania wojewodów określa ustawa. Artykuł 153 1. W celu zapewnienia zawodowego, rzetelnego, bezstronnego i politycznie neutralnego wykonywania zadań państwa, w urzędach administracji rządowej działa korpus służby cywilnej. 2. Prezes Rady Ministrów jest zwierzchnikiem korpusu służby cywilnej. Artykuł 154 1. Prezydent Rzeczypospolitej desygnuje Prezesa Rady Ministrów, który proponuje skład Rady Ministrów. Prezydent Rzeczypospolitej powołuje Prezesa Rady Ministrów wraz z pozostałymi członkami Rady Ministrów w ciągu 14 dni od dnia pierwszego posiedzenia Sejmu lub przyjęcia dymisji poprzedniej Rady Ministrów i odbiera przysięgę od członków nowo powołanej Rady Ministrów. 2. Prezes Rady Ministrów, w ciągu 14 dni od dnia powołania przez Prezydenta Rzeczypospolitej, przedstawia Sejmowi program działania Rady Ministrów z wnioskiem o udzielenie jej wotum zaufania. Wotum zaufania Sejm uchwala bezwzględną większością głosów w obecności co najmniej poiowy ustawowej liczby posłów. 470 3. W razie niepowołania Rady Ministrów w trybie ust. 1 lub nieudzie-lenia jej wotum zaufania w trybie ust. 2 Sejm w ciągu 14 dni od upływu terminów określonych w ust. 1 lub ust. 2 wybiera Prezesa Rady Ministrów oraz proponowanych przez niego członków Rady Ministrów bezwzględną większością głosów w obecności co najmniej polowy ustawowej liczby posłów. Prezydent Rzeczypospolitej powołuje tak wybraną Radę Ministrów i odbiera przysięgę od jej członków. Artykuł 155 W razie niepowołania Rady Ministrów w trybie art. 154 ust. 3 Prezydent Rzeczypospołitej w ciągu 14 dni powołuje Prezesa Rady Ministrów i na jego wniosek pozostałych członków Rady Ministrów oraz odbiera od nich przysięgę. Sejm w ciągu 14 dni od dnia powołania Rady Ministrów przez Prezydenta Rzeczypospolitej udziela jej wotum zaufania większością głosów w obecności co najmniej polowy ustawowej liczby posłów. ______________ W razie nieudzielenia Radzie Ministrów wotum zaufania w trybie określonym w ust. 1, Prezydent Rzeczypospolitej skraca kadencję Sejmu i zarządza wybory. Artykuł 156 1, Członkowie Rady Ministrów ponoszą odpowiedzialność przed Trybunałem Stanu za naruszenie Konstytucji lub ustaw, a także za przestępstwa popełnione w związku z zajmowanym stanowiskiem. 2. Uchwałę o pociągnięciu członka Rady Ministrów do odpowiedzialności przed Trybunałem Stanu Sejm podejmuje na wniosek Prezydenta Rzeczypospolitej lub co najmniej 115 posłów większością 3/5 ustawowej liczby posłów. Artykuł 157 1. Członkowie Rady Ministrów ponoszą przed Sejmem solidarną odpowiedzialność za działalność Rady Ministrów. 2. Członkowie Rady Ministrów ponoszą przed Sejmem również odpowiedzialność indywidualną za sprawy należące do ich kompetencji lub powierzone im przez Prezesa Rady Ministrów. 471 Artykuł 158 1. Sejm wyraża Radzie Ministrów wotum nieufności większością ustawowej liczby posłów, na wniosek zgłoszony przez co najmniej 46 posłów i wskazujący imiennie kandydata na Prezesa Rady Ministrów. Jeżeli uchwała została przyjęła przez Sejm, Prezydent Rzeczypospolitej przyjmuje dymisję Rady Ministrów i powołuje wybranego przez Sejm nowego Prezesa Rady Ministrów, a na jego wniosek pozostałych członków Rady Ministrów oraz odbiera od nich przysięgę. 2. Wniosek o podjęcie uchwały, o której mowa w ust. 1, może być poddany pod głosowanie nie wcześniej niż po upływie 7 dni od dnia jego zgłoszenia. Powtórny wniosek może być zgłoszony nie wcześniej niż po upływie 3 miesięcy od dnia zgłoszenia poprzedniego wniosku. Powtórny wniosek może być zgłoszony przed upływem 3 miesięcy, jeżeli wystąpi z nim co najmniej 115 posłów. Artykuł 159 ¦ Sejm może wyrazić ministrowi wotum nieufności. Wniosek o wyrażenie wotum nieufności może być zgłoszony przez co najmniej 69 posłów. Przepis art. 158 ust. 2 stosuje się odpowiednio. Prezydent Rzeczypospolitej odwołuje ministra, któremu Sejm wyraził wotum nieufności większością głosów ustawowej liczby posłów. Artykuł 160 Prezes Rady Ministrów może zwrócić się do Sejmu o wyrażenie Radzie Ministrów wotum zaufania. Udzielenie wotum zaufania Radzie Ministrów następuje większością głosów w obecności co najmniej połowy ustawowej liczby posłów. Artykuł 161 Prezydent Rzeczypospolitej, na wniosek Prezesa Rady Ministrów, dokonuje zmian w składzie Rady Ministrów. 472 Artykuł 162 1. Prezes Rady Ministrów składa dymisję Rady Ministrów na pierwszym posiedzeniu nowo wybranego Sejmu. 2. Prezes Rady Ministrów składa dymisję Rady Ministrów również w razie: 1) nieuchwalenia przez Sejm wotum zaufania dla Rady Ministrów, 2) wyrażenia Radzie Ministrów wotum nieufności, 3) rezygnacji Prezesa Rady Ministrów. 3. Prezydent Rzeczypospolitej, przyjmując dymisję Rady Ministrów, powierza jej dalsze sprawowanie obowiązków do czasu powołania nowej Rady Ministrów. 4. Prezydent Rzeczypospolitej, w przypadku określonym w ust. 2 pkt 3, może odmówić przyjęcia dymisji Rady Ministrów. Rozdział VII SAMORZĄD TERYTORIALNY Artykuł 163 Samorząd terytorialny wykonuje zadania publiczne nie zastrzeżone przez Konstytucję lub ustawy dla organów innych władz publicznych. Artykuł 164 1. Podstawową jednostką samorządu terytorialnego jest gmina. 2. Inne jednostki samorządu regionalnego albo lokalnego i regionalnego określa ustawa. 3. Gmina wykonuje wszystkie zadania samorządu terytorialnego nie zastrzeżone dla innych jednostek samorządu terytorialnego. Artykuł 165 1. Jednostki samorządu terytorialnego mają osobowość prawną. Przysługują im prawo własności i inne prawa majątkowe. 2. Samodzielność jednostek samorządu terytorialnego podlega ochronie sądowej. 473 Artykuł 166 1. Zadania publiczne służące zaspokajaniu potrzeb wspólnoty samorządowej są wykonywane przez jednostkę samorządu terytorialnego jako zadania własne. 2. Jeżeli wynika to z uzasadnionych potrzeb państwa, ustawa może zlecić jednostkom samorządu terytorialnego wykonywanie innych zadań publicznych. Ustawa określa tryb przekazywania i sposób wykonywania zadań zleconych. 3. Spory kompetencyjne między organami samorządu terytorialnego i administracji rządowej rozstrzygają sądy administracyjne. Artykuł 167 1. Jednostkom samorządu terytorialnego zapewnia się udział w dochodach publicznych odpowiednio do przypadających im zadań. 2. Dochodami jednostek samorządu terytorialnego są ich dochody własne oraz subwencje ogólne i dotacje celowe z budżetu państwa. 3. Źródła dochodów jednostek samorządu terytorialnego są określone w ustawie. 4. Zmiany w zakresie zadań i kompetencji jednostek samorządu terytorialnego następują wraz z odpowiednimi zmianami w podziale dochodów publicznych. Artykuł 168 Jednostki samorządu terytorialnego mają prawo ustalania wysokości podatków i opłat lokalnych w zakresie określonym w ustawie. 1 Artykuł 169 Jednostki samorządu terytorialnego wykonują swoje zadania za pośrednictwem organów stanowiących i wykonawczych. 2. Wybory do organów stanowiących są powszechne, równe, bezpośrednie i odbywają się w głosowaniu tajnym. Zasady i tryb zgłaszania kandydatów i przeprowadzania wyborów oraz warunki ważności wyborów określa ustawa. 3. Zasady i tryb wyborów oraz odwoływania organów wykonawczych jednostek samorządu terytorialnego określa ustawa. 474 4. Ustrój wewnętrzny jednostek samorządu terytorialnego określają, w granicach ustaw, ich organy stanowiące. Artykuł 170 Członkowie wspólnoty samorządowej mogą decydować, w drodze referendum, o sprawach dotyczących tej wspólnoty, w tym o odwołaniu pochodzącego z wyborów bezpośrednich organu samorządu terytorialnego. Zasady i tryb przeprowadzania referendum lokalnego określa ustawa. Artykuł 171 1. Działalność samorządu terytorialnego podlega nadzorowi z punktu widzenia legalności. 2. Organami nadzoru nad działalnością jednostek samorządu terytorialnego są Prezes Rady Ministrów i wojewodowie, a w zakresie spraw finansowych regionalne izby obrachunkowe. 3. Sejm, na wniosek Prezesa Rady Ministrów, może rozwiązać organ stanowiący samorządu terytorialnego, jeżeli organ ten rażąco narusza Konstytucję lub ustawy. Artykuł 172 1. Jednostki samorządu terytorialnego mają prawo zrzeszania się. 2. Jednostka samorządu terytorialnego ma prawo przystępowania do międzynarodowych zrzeszeń społeczności lokalnych i regionalnych oraz współpracy ze społecznościami lokalnymi i regionalnymi innych państw. 3. Zasady, na jakich jednostki samorządu terytorialnego mogą korzystać z praw, o których mowa w ust. 1 i 2, określa ustawa. 475 władz. Rozdział VIII SĄDY I TRYBUNAŁY Artykuł 173 Sądy i Trybunały są władzą odrębną i niezależną od innych Artykuł 174 Sądy i Trybunały wydają wyroki w imieniu Rzeczypospolitej Polskiej. SĄDY Artykuł 175 1. Wymiar sprawiedliwości w Rzeczypospolitej Polskiej sprawują Sąd Najwyższy, sądy powszechne, sądy administracyjne oraz sądy wojskowe. 2.~3ąd wyjątkowy lub tryb doraźny może być ustanowiony tylko na czas wojny. Artykuł 176 1. Postępowanie sądowe jest co najmniej dwuinstancyjne. 2. Ustrój i właściwość sądów oraz postępowanie przed sądami określają ustawy. Artykuł 177 Sądy powszechne sprawują wymiar sprawiedliwości we wszystkich sprawach z wyjątkiem spraw ustawowo zastrzeżonych dla właściwości innych sądów. 476 Artykuł 178 1. Sędziowie w sprawowaniu swojego urzędu są niezawiśli i podlegają tylko Konstytucji oraz ustawom. 2. Sędziom zapewnia się warunki pracy i wynagrodzenie odpowiadające godności urzędu oraz zakresowi ich obowiązków. 3. Sędzia nie może należeć do partii politycznej, związku zawodowego ani prowadzić działalności publicznej nie dającej się pogodzić z zasadami niezależności sądów i niezawisłości sędziów. Artykuł 179 Sędziowie są powoływani przez Prezydenta Rzeczypospolitej, na wniosek Krajowej Rady Sądownictwa, na czas nieoznaczor Artykuł 180 1. Sędziowie są nieusuwalni. 2. Złożenie sędziego z urzędu, zawieszenie w urzędowaniu, przeniesienie do innej siedziby lub na inne stanowisko wbrew jego woli może nastąpić jedynie na mocy orzeczenia sądu i tylko w przypadkach określonych w ustawie. 3. Sędzia może być przeniesiony w stan spoczynku na skutek uniemożliwiających mu sprawowanie jego urzędu choroby lub utraty sil. Tryb postępowania oraz sposób odwołania się do sądu określa ustawa. 4. Ustawa określa granicę wieku, po osiągnięciu której sędziowie przechodzą w stan spoczynku. 5. W razie zmiany ustroju sądów lub zmiany granic okręgów sądowych wolno sędziego przenosić do innego sądu lub w stan spoczynku z pozostawieniem mu pełnego uposażenia. Artykuł 181 Sędzia nie może być, bez uprzedniej zgody sądu określonego w ustawie, pociągnięty do odpowiedzialności karnej ani pozbawiony wolności. Sędzia nie może być zatrzymany lub aresztowany, z wyjątkiem ujęcia go na gorącym uczynku przestępstwa, jeżeli jego zatrzymanie jest niezbędne do zapewnienia prawidłowego toku postępowania. 477 O zatrzymaniu niezwłocznie powiadamia się prezesa właściwego miejscowo sądu, który może nakazać natychmiastowe zwolnienie zatrzymanego. Artykuł 182 Udział obywateli w sprawowaniu wymiaru sprawiedliwości określa ustawa. Artykuł 183 1. Sąd Najwyższy sprawuje nadzór nad działalnością sądów powszechnych i wojskowych w zakresie orzekania. 2. Sąd Najwyższy wykonuje także inne czynności określone w Konstytucji i ustawach. 3. Pierwszego Prezesa Sądu Najwyższego powołuje Prezydent Rzeczypospolitej na sześcioletnią kadencję, spośród kandydatów przedstawionych przez Zgromadzenie Ogólne Sędziów Sądu Najwyższego. Artykuł 184 Naczelny Sąd Administracyjny oraz inne sądy administracyjne sprawują, w zakresie określonym w ustawie, kontrolę działalności administracji publicznej. Kontrola ta obejmuje również orzekanie o zgodności z ustawami uchwał organów samorządu terytorialnego i aktów normatywnych terenowych organów administracji rządowej. Artykuł 185 Prezesa Naczelnego Sądu Administracyjnego powołuje Prezydent Rzeczypospolitej na sześcioletnią kadencję, spośród kandydatów przedstawionych przez Zgromadzenie Ogólne Sędziów Naczelnego Sądu Ad-ministracyj nego. Artykuł 186 1. Krajowa Rada Sądownictwa stoi na straży niezależności sądów i niezawisłości sędziów. 478 2. Krajowa Rada Sądownictwa może wystąpić do Trybunału Konstytucyjnego z wnioskiem w sprawie zgodności z Konstytucją aktów normatywnych w zakresie, w jakim dotyczą one niezależności sądów i niezawisłości sędziów. Artykuł 187 1. Krajowa Rada Sądownictwa składa się z: 1) Pierwszego Prezesa Sądu Najwyższego, Ministra Sprawiedliwości, Prezesa Naczelnego Sądu Administracyjnego i osoby powołanej przez Prezydenta Rzeczypospolitej, 2) piętnastu członków wybranych spośród sędziów Sądu Najwyższego, sądów powszechnych, sądów administracyjnych i sądów wojskowych. 3) czterech członków wybranych przez Sejm spośród posłów oraz dwóch członków wybranych przez Senat spośród senatorów. 2. Krajowa Rada Sądownictwa wybiera spośród swoich członków przewodniczącego i dwóch wiceprzewodniczących. 3. Kadencja wybranych członków Krajowej Rady Sądownictwa trwa cztery lata. 4. Ustrój, zakres działania i tryb pracy Krajowej Rady Sądownictwa oraz sposób wyboru jej członków określa ustawa. TRYBUNAŁ KONSTYTUCYJNY Artykuł 188 Trybunał Konstytucyjny orzeka w sprawach: 1) zgodności ustaw i umów międzynarodowych z Kon-. stytucją, 2) zgodności ustaw z ratyfikowanymi umowami międzynarodowymi, których ratyfikacja wymagała uprzedniej zgody wyrażonej w ustawie, 3) zgodności przepisów prawa, wydawanych przez centralne organy państwowe, z Konstytucją, ratyfikowanymi umowami międzynarodowymi i ustawami, 479 4)_ zgodności z Konstytucją celów lub działalności par-, tii politycznych, 5) skargi konstytucyjnej, o której mowa w art. 19 ust. 1. I Artykuł 189 Trybunał Konstytucyjny rozstrzyga spory kompetencyjne pomiędzy centralnymi konstytucyjnymi organami państwa. Artykuł 190 1. Orzeczenia Trybunału Konstytucyjnego mają moc powszechnie obowiązującą i są ostateczne. 2. Orzeczenia Trybunału Konstytucyjnego w sprawach wymienionych w art. 188 podlegają niezwłocznemu ogłoszeniu w organie urzędowym, w którym akt normatywny był ogłoszony. Jeżeli akt nie byl ogłoszony, orzeczenie ogłasza się w Dzienniku Urzędowym Rzeczypospolitej Polskiej „Monitor Polski". 3. Orzeczenie Trybunału Konstytucyjnego wchodzi w życie z dniem ogłoszenia, jednak Trybunał Konstytucyjny może określić inny termin utraty mocy obowiązującej aktu normatywnego. Termin ten nie może przekroczyć osiemnastu miesięcy, gdy chodzi o ustawę, a gdy chodzi o inny akt normatywny dwunastu miesięcy. W przypadku orzeczeń, które wiążą się z nakładami finansowymi nie przewidzianymi w ustawie budżetowej, Trybuna! Konstytucyjny określa termin utraty mocy obowiązującej aktu normatywnego po zapoznaniu się z opinią Rady Ministrów. 4. Orzeczenie Trybunału Konstytucyjnego o niezgodności z Konstytucją, umową międzynarodową lub z ustawą aktu normatywnego, na podstawie którego zostało wydane prawomocne orzeczenie sądowe, ostateczna decyzja administracyjna lub rozstrzygnięcie w innych sprawach, stanowi podstawę do wznowienia postępowania, uchylenia decyzji lub innego rozstrzygnięcia na zasadach i w trybie określonych w przepisach właściwych dia danego postępowania. 5. Orzeczenia Trybunału Konstytucyjnego zapadają większością głosów. 480 Artykuł 191 1. Z wnioskiem w sprawach, o których mowa w art. 188, do Trybunatu Konstytucyjnego wystąpić mogą: 1) Prezydent Rzeczypospolitej, Marszałek Sejmu, Marszałek Senatu, Prezes Rady Ministrów, 50 posłów, 30 senatorów. Pierwszy Prezes Sądu Najwyższego, Prezes Naczelnego Sądu Administracyjnego, Prokurator Generalny, Prezes Najwyższej Izby Kontroli, Rzecznik Praw Obywatelskich, 2) Krajowa Rada Sądownictwa w zakresie, o którym mowa w art. 186 ust. 2, 3) organy stanowiące jednostek samorządu terytorialnego, 4) ogólnokrajowe organy związków zawodowych oraz ogólnokrajowe władze organizacji pracodawców i organizacji zawodowych, 5) kościoły i inne związki wyznaniowe, 6) podmioty określone w art. 79 w zakresie w nim wskazanym. 2. Podmioty, o których mowa w ust. 1 pkt 3-5, mogą wystąpić z takim wnioskiem, jeżeli akt normatywny dotyczy spraw objętych ich zakresem działania. Artykuł L92 Z wnioskiem w sprawach, o których mowa w art. 189, do Trybunału Konstytucyjnego wystąpić mogą: Prezydent Rzeczypospolitej, Marszałek Sejmu, Marszałek Senatu, Prezes Rady Ministrów, Pierwszy Prezes Sądu Najwyższego, Prezes Naczelnego Sądu Administracyjnego i Prezes Najwyższej Izby Kontroli. Artykuł 193 Każdy sąd może przedstawić Trybunałowi Konstytucyjnemu pytanie prawne co do zgodności aktu normatywnego z Konstytucją, ratyfikowanymi umowami międzynarodowymi lub ustawą, jeżeli od odpowiedzi na pytanie prawne zależy rozstrzygnięcie sprawy toczącej się przed sądem. 481 Artykuł 194 1. Trybunał Konstytucyjny składa się z 15 sędziów, wybieranych indywidualnie przez Sejm na 9 lat spośród osób wyróżniających się wiedzą prawniczą. Ponowny wybór do składu Trybunału jest niedopuszczalny^ 2. Prezesa i Wiceprezesa Trybunału Konstytucyjnego powołuje Prezydent Rzeczypospolitej spośród kandydatów przedstawionych przez Zgromadzenie Ogólne Sędziów Trybunału Konstytucyjnego. Artykuł 195 1. Sędziowie Trybunału Konstytucyjnego w sprawowaniu swojego urzędu są niezawiśli i podlegają tylko Konstytucji. 2. Sędziom Trybunału Konstytucyjnego zapewnia się warunki pracy i wynagrodzenie odpowiadające godności urzędu oraz zakresowi ich obowiązków. 3. Sędziowie Trybunału Konstytucyjnego w okresie zajmowania stanowiska nie mogą należeć do partii politycznej, związku zawodowego ani prowadzić działalności publicznej nie dającej się pogodzić z zasadami niezależności sądów i niezawisłości sędziów. Artykuł 196 Sędzia Trybunału Konstytucyjnego nie może być, bez uprzedniej zgody Trybunału Konstytucyjnego, pociągnięty do odpowiedzialności karnej ani pozbawiony wolności. Sędzia nie może być zatrzymany lub aresztowany, z wyjątkiem ujęcia go na gorącym uczynku przestępstwa, jeżeli jego zatrzymanie jest niezbędne do zapewnienia prawidłowego toku postępowania. O zatrzymaniu niezwłocznie powiadamia się Prezesa Trybunału Konstytucyjnego, który może nakazać natychmiastowe zwolnienie zatrzymanego. ¦ Artykuł 197 Organizację Trybunału Konstytucyjnego oraz tryb postępowania przed Trybunałem określa ustawa. 482 TRYBUNAŁ STANU Artykuł 198 1. Za naruszenie Konstytucji lub ustawy, w związku z zajmowanym stanowiskiem lub w zakresie swojego urzędowania, odpowiedzialność konstytucyjną przed Trybunałem Stanu ponoszą: Prezydent Rzeczypospolitej, Prezes Rady Ministrów oraz członkowie Rady Ministrów, Prezes Narodowego Banku Polskiego, Prezes Najwyższej Izby Kontroli, członkowie Krajowej Rady Radiofonii i Telewizji, osoby, którym Prezes Rady Ministrów powierzył kierowanie ministerstwem oraz Naczelny Dowódca Sił Zbrojnych. 2. Odpowiedzialność konstytucyjną przed Trybunałem Stanu ponoszą również posłowie L senatorowie w zakresie określonym w art. 107. 3. Rodzaje kar orzekanych przez Trybunał Stanu określa ustawa. Artykuł 199 1. Trybunał Stanu składa się z przewodniczącego, 2 zastępców przewodniczącego i 16 członków wybieranych przez Sejm spoza grona posłów i senatorów na czas kadencji Sejmu. Zastępcy przewodniczącego Trybunału oraz co najmniej połowa członków Trybunału Stanu powinni mieć kwalifikacje wymagane do zajmowania stanowiska sędziego. 2. Przewodniczącym Trybunału Stanu jest Pierwszy Prezes Sądu Najwyższego. 3. Członkowie Trybunału Stanu w sprawowaniu funkcji sędziego Trybunału Stanu są niezawiśli i podlegają tylko Konstytucji oraz ustawom. Artykuł 200 Członek Trybunał Stanu nie może być, bez uprzedniej zgody Trybunału Stanu, pociągnięty do odpowiedzialności karnej ani pozbawiony wolności. Członek Trybunału Stanu nie może być zatrzymany lub aresztowany, z wyjątkiem ujęcia go na gorącym uczynku przestępstwa, jeżeli jego zatrzymanie jest niezbędne do zapewnienia prawidłowego toku postępowania. O zatrzymaniu niezwłocznie powiadamia się przewodniczącego Trybunału Stanu, który może nakazać natychmiastowe zwolnienie zatrzymanego. 483 Artykuł 201 Organizację Trybunału Stanu oraz tryb postępowania przed Trybunałem określa ustawa. Rozdział IX ORGANY KONTROLI PAŃSTWOWEJ I OCHRONY PRAWA NAJWYŻSZA IZBA KONTROLI Artykuł 202 1. Najwyższa Izba Kontcoli-jesl naczelnym organem kontroli państwowej. 2. Najwyższa Izba Kontroli podlega Sejmowi. 3. Najwyższa Izba Kontroli działa na zasadach kolegialności. Artykuł 203 1. Najwyższa Izba Kontroli kontroluje działalność organów administracji rządowej, Narodowego Banku Polskiego, państwowych osób prawnych i innych państwowych jednostek organizacyjnych z punktu widzenia legalności, gospodarności, celowości i rzetelności. 2. Najwyższa Izba Kontroli może kontrolować działalność organów samorządu terytorialnego, komunalnych osób prawnych i innych komunalnych jednostek organizacyjnych z punktu widzenia legalności, gospodarności i rzetelności. 3. Najwyższa Izba Kontroli może również kontrolować, z punktu widzenia legalności i gospodarności, działalność innych jednostek organizacyjnych i podmiotów gospodarczych w zakresie, w jakim wykorzystują one majątek lub środki państwowe lub komunalne oraz wywiązują się z zobowiązań finansowych na rzecz państwa. Artykuł 204 1. Najwyższa Izba Kontroli przedkłada Sejmowi: 1) analizę wykonania budżetu państwa i założeń polityki pieniężnej, 484 2) opinię w przedmiocie absolutorium dla Rady Ministrów, 3) informacje o wynikach kontroli, wnioski i wystąpienia określone w ustawie. 2. Najwyższa Izba Kontroli przedstawia Sejmowi corocznie sprawozdanie ze swojej działalności. Artykuł 205 1. Prezes Najwyższej Izby Kontroli jest powoływany przez Sejm za zgodą Senatu, na 6 lat i może być ponownie powołany tylko raz. 2. Prezes Najwyższej Izby Kontroli nie może zajmować innego stanowiska, z wyjątkiem stanowiska profesora szkoły wyższej, ani wykonywać innych zajęć zawodowych. 3. Prezes Najwyższej Izby Kontroli nie może należeć do partii politycznej, związku zawodowego ani prowadzić działalności publicznej nie dającej się pogodzić z godnością jego urzędu. Artykuł 206 Prezes Najwyższej Izby Kontroli nie może być bez uprzedniej zgody Sejmu pociągnięty do odpowiedzialności karnej ani pozbawiony wolności. Prezes Najwyższej Izby Kontroli nie może być zatrzymany lub aresztowany, z wyjątkiem ujęcia go na gorącym uczynku przestępstwa i jeżeli jego zatrzymanie jest niezbędne do zapewnienia prawidłowego toku postępowania. O zatrzymaniu niezwłocznie powiadamia się Marszałka Sejmu, który może nakazać natychmiastowe zwolnienie zatrzymanego. Artykuł 207 Organizację oraz tryb działania Najwyższej Izby Kontroli określa ustawa. 485 RZECZNIK PRAW OBYWATELSKICH Artykuł 208 1. Rzecznik Praw Obywatelskich stoi na straży wolności i praw człowieka i obywatela określonych w Konstytucji oraz w innych aktach normatywnych. 2. Zakres i sposób działania Rzecznika Praw Obywatelskich określa ustawa. Artykuł 209 .1. Rzecznik Praw Obywatelskich jest powoływany przez Sejm za zgodą Senatu, na 5 lat. 2. Rzecznik Praw Obywatelskich nie może zajmować innego stanowiska, z wyjątkiem stanowiska profesora szkoły wyższej, ani wykonywać innych zajęć zawodowych. 3. Rzecznik Praw Obywatelskich nie może należeć do partii politycznej, związku zawodowego ani prowadzić działalności publicznej nie dającej się pogodzić z godnością jego urzędu. Artykuł 210 Rzecznik Praw Obywatelskich jest w swojej działalności niezawisły, niezależny od innych organów państwowych i odpowiada jedynie przed Sejmem, na zasadach określonych w ustawie. Artykuł 2 11' Rzecznik Praw Obywatelskich nie może być bez uprzedniej zgody Sejmu pociągnięty do odpowiedzialności karnej ani pozbawiony wolności. Rzecznik Praw Obywatelskich nie może być zatrzymany lub aresztowany, z wyjątkiem ujęcia go na gorącym uczynku przestępstwa i jeżeli jego zatrzymanie jest niezbędne do zapewnienia prawidłowego toku postępowania. O zatrzymaniu niezwłocznie powiadamia się Marszałka Sejmu, który może nakazać natychmiastowe zwolnienie zatrzymanego. 486 Artykuł 212 Rzecznik Praw Obywatelskich corocznie informuje Sejm i Senat o swojej działalności oraz o stanie przestrzegania wolności i praw człowieka i obywatela. KRAJOWA RADA RADIOFONII I TELEWIZJI Artykuł 213 1. Krajowa Rada Radiofonii i Telewizji stoi na straży wolności słowa, prawa do informacji oraz interesu publicznego w radiofonii i telewizji. 2. Krajowa Rada Radiofonii i Telewizji wydaje rozporządzenia, a w sprawach indywidualnych podejmuje uchwały. Artykuł 2 1 4 1, Członkowie Krajowej Rady Radiofonii i Telewizji są powoływani przez Sejm, Senat i Prezydenta Rzeczypospolitej. 2. Członek Krajowej Rady Radiofonii i Telewizji nie może należeć do partii politycznej, związku zawodowego ani prowadzić działalności publicznej nie dającej się pogodzić z godnością pełnionej funkcji. Artykuł 215 Zasady i tryb działania Krajowej Rady Radiofonii i Telewizji, jej organizację oraz szczegółowe zasady powoływania jej członków określa ustawa. Rozdział X FINANSE PUBLICZNE Artykuł 216 1. Środki finansowe na cele publiczne są gromadzone i wydatkowane w sposób określony w ustawie. 487 2. Nabywanie, zbywanie i obciążanie nieruchomości, udziałów lub akcji oraz emisja papierów wartościowych przez Skarb Państwa, Narodowy Bank Polski lub inne państwowe osoby prawne następuje na zasadach i w trybie określonych w ustawie. 3. Ustanowienie monopolu następuje w drodze ustawy. 4. Zaciąganie pożyczek oraz udzielanie gwarancji i poręczeń finansowych przez państwo następuje na zasadach i w trybie określonych w ustawie. 5. Nie wolno zaciągać pożyczek lub udzielać gwarancji i poręczeń finansowych, w następstwie których państwowy dtug publiczny przekroczy 3/5 wartości rocznego produktu krajowego brutto. Sposób obliczania wartości rocznego produktu krajowego brutto oraz państwowego długu publicznego określa ustawa. Artykuł 217 Nakładanie podatków, innych danin publicznych, określanie podmiotów, przedmiotów opodatkowania i stawek podatkowych, a także zasad przyznawania ulg i umorzeń oraz kategorii podmiotów zwolnionych od podatków następuje w drodze ustawy. Artykuł 218 >u Państwa ¦ kiem Skarbu Państwa określa ustawa. Organizację Skarbu Państwa oraz sposób zarządzania mająt- Artykuł 2 1 9 1. Sejm uchwala budżet państwa na rok budżetowy w formie ustawy budżetowej. 2. Zasady i iryb opracowania projektu budżetu państwa, stopień jego szczegółowości oraz wymagania, którym powinien odpowiadać projekt ustawy budżetowej, a także zasady i tryb wykonywania ustawy budżetowej określa ustawa. 3. W wyjątkowych przypadkach dochody i wydatki państwa w okresie krótszym niż rok może określać ustawa o prowizorium budżetowym. Przepisy dotyczące projektu ustawy budżetowej stosuje się odpowiednio do projektu ustawy o prowizorium budżetowym. 488 4. Jeżeli ustawa budżetowa albo ustawa o prowizorium budżetowym nie weszły w życie w dniu rozpoczęcia roku budżetowego. Rada Ministrów prowadzi gospodarkę finansową na podstawie przedłożonego projektu ustawy. Artykuł 220 1. Zwiększenie wydatków lub ograniczenie dochodów planowanych przez Radę Ministrów nie może powodować ustalenia przez Sejm większego deficytu budżetowego niż przewidziany w projekcie ustawy budżetowej. 2. Ustawa budżetowa nie może przewidywać pokrywania deficytu budżetowego przez zaciąganie zobowiązania w centralnym banku państwa. Artykuł 22 1 Inicjatywa ustawodawcza w zakresie ustawy budżetowej, ustawy o prowizorium budżetowym, zmiany ustawy budżetowej, ustawy o zaciąganiu długu publicznego oraz ustawy o udzielaniu gwarancji finansowych przez państwo przysługuje wyłącznie Radzie Ministrów. Artykuł 222 Rada Ministrów przedkłada Sejmowi najpóźniej na 3 miesiące przed rozpoczęciem roku budżetowego projekt ustawy budżetowej na rok następny. W wyjątkowych przypadkach możliwe jest późniejsze przedłożenie projektu. Artykuł 223 Senat może uchwalić poprawki do ustawy budżetowej w ciągu 20 dni od dnia przekazania jej Senatowi. Artykuł 224 1. Prezydent Rzeczypospolitej podpisuje w ciągu 7 dni ustawę budżetową albo ustawę o prowizorium budżetowym przedstawioną przez 489 Marszałka Sejmu. Do ustawy budżetowej i ustawy o prowizorium budżetowym nie stosuje się przepisu art. 122 ust. 5. 2. W przypadku zwrócenia się Prezydenta Rzeczypospolitej do Trybunału Konstytucyjnego w sprawie zgodności z Konstytucją ustawy budżetowej albo ustawy o prowizorium budżetowym przed jej podpisaniem, Trybunał orzeka w tej sprawie nie później niż w ciągu 2 miesięcy od dnia złożenia wniosku w Trybunale. Artykuł 225 Jeżeli w ciągu 4 miesięcy od dnia przedłożenia Sejmowi projektu ustawy budżetowej nie zostanie ona przedstawiona Prezydentowi Rzeczypospolitej do podpisu. Prezydent Rzeczypospolitej może w ciągu 14 dni zarządzić skrócenie kadencji Sejmu. Artykuł 226 1. Rada Ministrów w ciągu 5 miesięcy od zakończenia roku budżetowego przedkłada Sejmowi sprawozdanie z wykonania ustawy budżetowej wraz z informacją o stanie zadłużenia państwa. 2. Sejm rozpatruje przedłożone sprawozdanie i po zapoznaniu się z opinią Najwyższej Izby Kontroli podejmuje, w ciągu 90 dni od dnia przedłożenia Sejmowi sprawozdania, uchwałę o udzieleniu lub o odmowie udzielenia Radzie Ministrów absolutorium. Artykuł 227 1. Centralnym bankiem państwa jest Narodowy Bank Polski. Pi"zysługuje mu wyłączne prawo emisji pieniądza oraz ustalania i realizowania polityki pieniężnej. Narodowy Bank Polski odpowiada za wartość polskiego pieniądza. 2. Organami Narodowego Banku Polskiego są: Prezes Narodowego Banku Polskiego, Rada Polityki Pieniężnej oraz Zarząd Narodowego Banku Polskiego. 3. Prezes Narodowego Banku Polskiego jest powoływany przez Sejm na wniosek Prezydenta Rzeczypospolitej, na 6 lat. 4. Prezes Narodowego Banku Polskiego nie może należeć do partii politycznej, związku zawodowego ani prowadzić działalności publicznej nie dającej się pogodzić z godnością jego urzędu. 490 5. W skład Rady Polityki Pieniężnej wchodzą Prezes Narodowego Banku Polskiego jako przewodniczący oraz osoby wyróżniające się wiedzą z zakresu finansów powoływane na 6 lat, w równej liczbie przez Prezydenta Rzeczypospolitej, Sejm i Senat. 6. Rada Polityki Pieniężnej ustala corocznie założenia polityki pieniężnej i przedkłada je do wiadomości Sejmowi równocześnie z przedłożeniem przez Radę Ministrów projektu ustawy budżetowej. Rada Polityki Pieniężnej, w ciągu 5 miesięcy od zakończenia roku budżetowego, składa Sejmowi sprawozdanie z wykonania założeń polityki pieniężnej. 7. Organizację i zasady działania Narodowego Banku Polskiego oraz szczegółowe zasady powoływania i odwoływania jego organów określa ustawa. Rozdział XI STANY NADZWYCZAJNE Artykuł 228 1. W sytuacjach szczególnych zagrożeń, jeżeli zwykłe środki konstytucyjne są niewystarczające, może zostać wprowadzony odpowiedni stan nadzwyczajny: stan wojenny, stan wyjątkowy lub stan klęski żywiołowej. 2. Stan nadzwyczajny może być wprowadzony tylko na podstawie ustawy, w drodze rozporządzenia, które podlega dodatkowemu podaniu do publicznej wiadomości. 3. Zasady działania organów władzy publicznej oraz zakres, w jakim mogą zostać ograniczone wolności i prawa człowieka i obywatela w czasie poszczególnych stanów nadzwyczajnych określa ustawa. 4. Ustawa może określić podstawy, zakres i tryb wyrównywania strat majątkowych wynikających z ograniczenia w czasie stanu nadzwyczajnego wolności i praw człowieka i obywatela. 5. Działania podjęte w wyniku wprowadzenia stanu nadzwyczajnego muszą odpowiadać stopniowi zagrożenia i powinny zmierzać do jak najszybszego przywrócenia normalnego funkcjonowania państwa. 6. W czasie stanu nadzwyczajnego nie mogą być zmienione: Konstytucja, ordynacje wyborcze do Sejmu, Senatu i organów samorządu terytorialnego, ustawa o wyborze Prezydenta Rzeczypospolitej oraz ustawy o stanach nadzwyczajnych. 491 7. W czasie stanu nadzwyczajnego oraz w ciągu 90 dni po jego zakończeniu nie może być skrócona kadencja Sejmu, przeprowadzane referendum ogólnokrajowe, nie mogą być przeprowadzane wybory do Sejmu, Senatu, organów samorządu terytorialnego oraz wybory Prezydenta Rzeczypospolitej, a kadencje tych organów ulegają odpowiedniemu przedłużeniu. Wybory do organów samorządu terytorialnego są możliwe tylko tam, gdzie nie został wprowadzony stan nadzwyczajny. Artykuł 229 W razie zewnętrznego zagrożenia państwa, zbrojnej napaści na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej lub gdy z umowy międzynarodowej wynika zobowiązanie do wspólnej obrony przeciwko agresji. Prezydent Rzeczypospolitej na wniosek Rady Ministrów może wprowadzić stan wojenny na części albo na całym terytorium państwa. Artykuł 230 1 W razie zagrożenia konstytucyjnego ustroju państwa, bezpieczeństwa obywateli lub porządku publicznego, Prezydent Rzeczypospolitej na wniosek Rady Ministrów może wprowadzić, na czas oznaczony, nie dłuższy niż 90 dni, stan wyjątkowy na części albo na całym terytorium państwa. 2. Przedłużenie stanu wyjątkowego może nastąpić tylko raz, za zgodą Sejmu i na czas nie dłuższy niż 60 dni. a Artykuł 23 1 Rozporządzenie o wprowadzeniu stanu wojennego lub wyjątkowego Prezydent Rzeczypospolitej przedstawia Sejmowi w ciągu 48 godzin od podpisania rozporządzenia. Sejm niezwłocznie rozpatruje rozporządzenie Prezydenta Rzeczypospolitej. Sejm może je uchylić bezwzględną większością głosów w obecności co najmniej połowy ustawowej liczby posłów. 492 Artykuł 232 W celu«zapobieżenia skutkom katastrof naturalnych lub awarii technicznych noszących znamiona klęski żywiołowej oraz w celu ich usunięcia Rada Ministrów może wprowadzić na czas oznaczony, nie dłuższy niż 30 dni, stan klęski żywiołowej na części albo na całym terytorium państwa. Przedłużenie tego stanu może nastąpić za zgodą Sejmu. Artykuł 233 1. Ustawa określająca zakres ograniczeń wolności i praw człowieka i obywatela w czasie sianu wojennego i wyjątkowego nie może ograniczać wolności i praw określonych w art. 30 (godność człowieka), art. 34 i art. 36 (obywatelstwo), art. 38 (ochrona życia), art. 39, art. 40 i art. 41 ust. 4 (humanitarne traktowanie), art. 42 (ponoszenie odpowiedzialności karnej), art. 45 (dostęp do sądu), art. 47 (dobra osobiste), art. 53 (sumienie i religia), art. 63 (petycje) oraz art. 48 i art. 72 (rodzina i dziecko). 2. Niedopuszczalne jest ograniczenie wolności i praw człowieka i obywatela wyłącznie z powodu rasy, płci, języka, wyznania lub jego braku, pochodzenia społecznego, urodzenia oraz majątku. 3. Ustawa określająca zakres ograniczeń wolności i praw człowieka i obywatela w stanie klęski żywiołowej może ograniczać wolności i prawa określone w art. 22 (wolność działalności gospodarczej), art. 41 ust. 1, 3 i 5 (wolność osobista), art. 50 (nienaruszalność mieszkania), art. 52 ust. 1 (wolność poruszania się i pobytu na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej), art. 59 ust. 3 (prawo do strajku), art. 64 (prawo własności), art. 65 ust. 1 (wolność pracy), art. 66 ust. 1 (prawo do bezpiecznych i higienicznych warunków pracy) oraz art, 66 ust. 2 (prawo do wypoczynku). Artykuł 234 1. Jeżeli w czasie stanu wojennego Sejm nie może zebrać się na posiedzenie. Prezydent Rzeczypospolitej na wniosek Rady Ministrów wydaje rozporządzenia z mocą ustawy w zakresie i w granicach określonych w art. 228 ust. 3-5. Rozporządzenia te podlegają zatwierdzeniu przez Sejm na najbliższym posiedzeniu. 493 2. Rozporządzenia, o których mowa w ust. 1, mają charakter źródeł powszechnie obowiązującego prawa. Rozdział XII ZMIANA KONSTYTUCJI Artykuł 235 1. Projekt ustawy o zmianie Konstytucji może p_rzedłożyć co najmniej 1/5 ustawowej liczby posłów, Senat lub Prezydent Rzeczypospolitej. 2. Zmiana Konstytucji następuje w drodze ustawy uchwalonej w jednakowym brzmieniu przez Sejm i następnie, w terminie nie dłuższym niż 60 dni, przez Senat. 3. Pierwsze czytanie projektu ustawy o zmianie Konstytucji może odbyć się nie wcześniej niż trzydziestego dnia od dnia przedłożenia Sejmowi projektu ustawy. 4. Ustawę o zmianie Konstytucji uchwala Sejm większością co najmniej 2/3 głosów w obecności co najmniej połowy ustawowej liczby posłów oraz Senat bezwzględną większością głosów w obecności co najmniej połowy ustawowej liczby senatorów. 5. Uchwalenie przez Sejm ustawy zmieniającej przepisy rozdziałów I, II lub XII Konstytucji może odbyć się nie wcześniej niż sześćdziesiątego dnia po pierwszym czytaniu projektu tej ustawy. 6. Jeżeli ustawa o zmianie Konstytucji dotyczy przepisów rozdziału I, II lub XII, podmioty określone w ust. 1 mogą zażądać, w terminie 45 dni od dnia uchwalenia ustawy przez Senat, przeprowadzenia referendum zatwierdzającego. Z wnioskiem w tej sprawie podmioty te zwracają się do Marszałka Sejmu, który zarządza niezwłocznie przeprowadzenie referendum w ciągu 60 dni od dnia złożenia wniosku. Zmiana Konstytucji zostaje przyjęta, jeżeli za tą zmianą opowiedziała się większość głosujących. 7. Po zakończeniu postępowania określonego w ust. 4 i 6 Marszałek Sejmu przedstawia Prezydentowi Rzeczypospolitej uchwaloną ustawę do podpisu. Prezydent Rzeczypospolitej podpisuje ustawę w ciągu 2 3 dni od dnia przedstawienia i zarządza jej ogłoszenie w Dzienniku Ustaw Rzeczypospolitej Polskiej. 494 Rozdział XIII PRZEPISY PRZEJŚCIOWE I KOŃCOWE Artykuł 23 6 1. W okresie 2 lat od dnia wejścia w życie Konstytucji Rada Ministrów przedstawi Sejmowi projekty ustaw niezbędnych do stosowania Konstytucji. 2. Ustawy wprowadzające w życie ait. 176 ust. 1 w zakresie dotyczącym postępowania przed sądami administracyjnymi zostaną uchwalone przed upływem 5 lat od dnia wejścia w życie Konstytucji. Do czasu wejścia w życie tych ustaw obowiązują przepisy dotyczące rewizji nadzwyczajnej od orzeczeń Naczelnego Sądu Administracyjnego- Artykuł 237 1. W okresie 4 lat od dnia wejścia w życie Konstytucji w sprawach o wykroczenia orzekają kolegia do spraw wykroczeń przy sądach rejonowych, przy czym o karze aresztu orzeka sąd. 2. Odwołanie od orzeczenia kolegium rozpoznaje sąd. Artykuł 238 Kadencja konstytucyjnych organów władzy publicznej i osób wchodzących w ich skład wybranych lub powołanych przed wejściem w życie Konstytucji, kończy się z upływem okresu ustalonego w przepisach obowiązujących przed dniem wejścia w życie Konstytucji. W przypadku, gdy przepisy obowiązujące przed dniem wejścia w życie Konstytucji nie ustalały tej kadencji, a od dnia wyboru lub powołania upłynął okres dłuższy niż ustałony przez Konstytucję, kadencja konstytucyjna organów władzy publicznej lub osób wchodzących w ich skład upływa po roku od dnia wejścia w życic Konstytucji. W przypadku, gdy przepisy obowiązujące przed dniem wejścia w życie Konstytucji nie ustalały tej kadencji, a od dnia wyboru lub powołania upłynął okres krótszy niż ustalony przez Konstytucję dla konstytucyjnych organów władzy publicznej lub osób wchodzących 495 w ich, czas w którym organy te lub osoby pehiiiy funkcje według przepisów dotychczasowych, wlicza się do kadencji ustalonej w Konstytucji. Artykuł 239 1. W okresie 2 lat od dnia wejścia w życie Konstytucji orzeczenia Trybunału Konstytucyjnego o niezgodności z Konstytucją ustaw uchwalonych przed dniem jej wejścia w życie nie są ostateczne i podlegają rozpatrzeniu przez Sejm, który może odrzucić orzeczenie Trybunału Konstytucyjnego większością 2/3 głosów w obecności co najmniej połowy ustawowej liczby posłów. Nie dotyczy to orzeczeń wydanych w następstwie pytań prawnych do Trybunału Konstytucyjnego. 2. Postępowanie w sprawach o ustalenie przez Trybunał Konstytucyjny powszechnie obowiązującej wykładni ustaw wszczęte przed wejściem w życie Konstytucji podlega umorzeniu. 3. Z dniem wejścia w życie Konstytucji uchwały Trybunału Konstytucyjnego w sprawie ustalenia wykładni ustaw tracą moc powszechnie obowiązującą. W mocy pozostają prawomocne wyroki sądu oraz inne prawomocne decyzje organów władzy publicznej podjęte z uwzględnieniem znaczenia przepisów, ustalonego przez Trybunał Konstytucyjny w drodze powszechnie obowiązującej wykładni ustaw. Artykuł 240 W okresie roku od dnia wejścia w życie Konstytucji ustawa budżetowa może przewidywać pokrywanie deficytu budżetowego przez zaciąganie zobowiązań w centralnym banku państwa. Artykuł 241 Umowy międzynarodowe ratyfikowane dotychczas przez Rzeczpospolitą Polską na podstawie obowiązujących w czasie ich ratyfikacji przepisów konstytucyjnych i ogłoszone w Dzienniku Ustaw, uznaje się za umowy ratyfikowane za uprzednią zgodą wyrażoną w ustawie i stosuje się do nich przepisy art. 91 Konstytucji, jeżeli z treści umowy międzynarodowej wynika, że dotyczą one kategorii spraw wymienionych w art. 89 ust. 1 Konstytucji. 496 2. Rada Ministrów w ciągu 2 lal od wejścia w życie Konstytucji przedstawi Sejmowi wykaz umów międzynarodowych zawierających postanowienia niezgodne z Konstytucją. 3. Senatorowie wybrani przed dniem wejścia w życie Konstytucji, którzy nie ukończyli 30 lat zachowują swoje mandaty do końca kadencji, na którą zostali wybrani. 4. Połączenie mandatu posta lub senatora z funkcją lub zatrudnieniem, których dotyczy zakaz określony w art. 103, powoduje wygaśnięcie mandatu po upływie miesiąca od dnia wejścia w życie Konstytucji, chyba że poseł albo senator wcześniej zrzeknie się funkcji albo ustanie zatrudnienie. 5. Sprawy będące przedmiotem postępowania ustawodawczego albo przed Trybunałem Konstytucyjnym bądź Trybunałem Stanu, a rozpoczęte przed wejściem w życie Konstytucji, są prowadzone zgodnie z przepisami konstytucyjnymi obowiązującymi w dniu rozpoczęcia sprawy. 6. W okresie 2 lat od dnia wejścia w życie Konstytucji Rada Ministrów ustali, które z uchwał Rady Ministrów oraz zarządzeń ministrów lub innych organów administracji rządowej podjęte lub wydane przed dniem wejścia w życie Konstytucji wymagają - stosownie do warunków określonych w art. 87 ust. 1 i art. 92 Konstytucji - zastąpienia ich przez rozporządzenia wydane na podstawie upoważnienia ustawy, której projekt w odpowiednim czasie Rada Ministrów przedstawi Sejmowi. W tym samym okresie Rada Ministrów przedstawi Sejmowi projekt ustawy określającej, które akty normatywne organów administracji rządowej wydane przed dniem wejścia w życie Konstytucji stają się uchwałami albo zarządzeniami w rozumieniu art. 93 Konstytucji. 7. Obowiązujące w dniu wejścia w życie Konstytucji akty prawa miejscowego oraz przepisy gminne stają się aktami prawa miejscowego w rozumieniu art. 87 ust. 2 Konstytucji. Artykuł 242 Tracą moc: 1) ustawa konstytucyjna z dnia 17 października 1992 r. o wzajemnych stosunkach między władzą ustawodawczą i wykonawczą Rzeczypospolitej Polskiej oraz o samorządzie terytorialnym (Dz. U. Nr 84, poz. 426, z 1995 r. Nr 38, poz. 184, Nr 150, poz. 729 oraz z 1996 r. Nr 106, poz. 488), 497 2} ustawa konstytucyjna z dnia 23 kwietnia 1992 r. o trybie przygotowania i uchwalenia Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej (Dz. U. Nr 67, poz. 336 oraz z 1994 r. Nr 61, poz. 251). Artykuł 243 Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej wchodzi w życie po upływie 3 miesięcy od dnia jej ogłoszenia. Prezydent Rzeczypospolitej Polskiej: A. Kwaśniewski 93. UCHWAŁA SENATU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ z dnia 16 kwietnia 1998 r. 0 ciągłości prawnej między II a III Rzecząpospolitą Polską (Monitor Polski, Nr 12 z. 29 kwietnia 1998 r„ poz. 200) Senat uznaje państwo utworzone w wyniku II wojny światowej na ziemiach polskich i funkcjonujące w latach 1944 -1989 za niedemokratyczne państwo o totalitarnym systemie władzy, będące elementem światowego systemu komunistycznego, pozbawione suwerenności i nie realizujące zasady zwierzchnictwa Narodu. Senat uznaje ciągłość prawną II i III Rzeczypospolitej Polskiej, wyrażającą się w ich suwerennym i niepodległym bycie. Tym samym stwierdza, że narzucona w dniu 22 lipca 1952 r. konstytucja niesuwerennego państwa nie podważyła legalnie mocy prawnej Ustawy Konstytucyjnej Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 23 kwietnia 1935 r. oraz opartego na niej porządku prawnego. Senat wyraża wdzięczność organom państwa polskiego na uchodźstwie, które działając na podstawie Konstytucji Kwietniowej z 1935 r. umożliwiły zachowanie ciągłości prawnej między II i III Rzecząpospolitą Polską, a także tym wszystkim, którzy swą walką w kraju 1 na obczyźnie przyczynili się do przywrócenia niepodległości i suwerenności Rzeczypospolitej Polskiej. 498 4. Senat stwierdza, że akly normatywne stanowione przez niesuweren-nego prawodawcę w latach 1944-1989 pozbawione są mocy prawnej, jeśli godziły w suwerenny byt państwa polskiego lub są sprzeczne z zasadami prawa uznawanymi przez narody cywilizowane, znajdującymi swój wyraz w Powszechnej Deklaracji Praw Człowieka. Dotyczy to w szczególności aktów normatywnych naruszających podstawowe prawa i wolności obywatelskie. Zaliczyć do nich należy akty pozbawiające obywatelstwa polskiego, czyniące z prawa karnego narzędzie prześladowania ludzi walczących o niepodległość lub różniących się przekonaniami światopoglądowymi, a także akty, na których podstawie dokonano niesprawiedliwego pozbawienia własności. Nieważność wspomnianych aktów normatywnych rangi ustawowej wymaga stwierdzenia ustawowego, a innych aklów normatywnych - decyzji właściwych organów władzy państwowej. Zapewnić równocześnie należy przywrócenie praw niesłusznie odebranych oraz ochronę praw nabytych, na podstawie uznanych za nieważne aktów normatywnych, chyba że nabycie było niegodziwe. Marszałek Senatu: A. Grześkowiak 94. UCHWAŁA SEJMU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ z dnia 18 czerwca 1998 r. w sprawie potępienia totalitaryzmu komunistycznego (Monitor Polski, Nr 20 z 25 czerwca 1998 r„ poz. 2S7J Sejm Rzeczypospolitej Polskiej uznając, że dla dobra państwa i narodu należy: - budować polską wolność i demokrację na fundamencie prawdy, - oddać cześć bohaterom i osądzić przestępców, - przezwyciężyć podziały, - przestrzec nowe pokolenia przed totalitaryzmem, przedstawia ocenę systemu komunistycznego w Polsce. 499 Dyktatura komunistyczna narzucona została Polsce przemocą wbrew woli Narodu przez Związek Sowiecki i Józefa Stalina. Decyzje dotyczące Polski zostały podjęte bez udziału Rządu Polskiego, a utrzymywanie po II wojnie światowej porządku jałtańskiego odbywało się z naruszeniem-podstawowych praw i wolności, zwłaszcza prawa narodów i państw do niepodległości i demokratycznego rozwoju. Narzucony Polsce system wprowadzał model gospodarki oparty na utopii i wyniszczający kraj. System ten utrzymywany przemocą, kłamstwem oraz groźbą interwencji sowieckiej służył zabezpieczeniu obcych inte- resów. Odrzucamy i potępiamy ten system. Uznajemy Polską Zjednoczoną Partię Robotniczą za organizację w najwyższym stopniu, do końca odpowiedzialną za trwanie i kształt systemu komunistycznego w Polsce, na którym ciąży wiele zbrodni i przestępstw. Przez cały czas istnienia PRL występował podziemny i jawny opór przeciw zniewoleniu i naruszaniu prawa do życia i godności. Trwała praca społeczeństwa, które starało się przystosować narzucone warunki do swych dążeń i aspiracji. Pomimo przeszkód tworzono materialną i duchową kulturę narodową. Symbolami sprzeciwu wobec zniewolenia były zbrojny i cywilny opór w okresie powojennym, Poznański Czerwiec '56, Październik '56, Marzec '68, Grudzień 70, Czerwiec 76 oraz strajki 1980 roku, które zapoczątkowały związkowy i niepodległościowy zryw „Solidarności". Istotnym czynnikiem była postawa Kościoła broniącego ludzkiej godności, stojącego na straży duchowej tożsamości. Polacy bronili narodowego dziedzictwa, religii i tradycji chrześcijańskiej oraz niezależnej kultury. Dzięki tej postawie i społecznemu dążeniu do wolności możliwe było powstanie w 1980 r. NSZZ „Solidarność". Wyti"wałość i solidarność doprowadziły do pokojowego odbudowania Polski demokratycznej i niepodległej. Wszystkim, którzy przyczynili się do odzyskania przez Polskę wolności i niepodległości, często za cenę życia, znosząc cierpienie, upokorzenia, niewolę, wygnanie i nędzę, prześladowania i szykany, wszystkim tym, którzy dobrze przysłużyli się Ojczyźnie, w imieniu Polski dziękujemy. Sejm Rzeczypospolitej Polskiej uczyni wszystko co możliwe, aby wynagrodzić krzywdy powstałe w czasie komunistycznych rządów. Uważamy to za moralny obowiązek i dług zaciągnięty wobec tych, którzy wolności nie doczekali. 500 Za niezbędne uważamy ukaranie wszystkich winnych komunistycznych zbrodni popełnionych w latach 1944 - 1989 na ziemiach polskich, w tym także zdrajców podejmujących decyzje podporządkowujące Polskę obcemu mocarstwu, działających przeciwko wolności, niepodległości i demokracji. Narodowa debata o potępieniu komunizmu ukazała prawdę o ustroju totalitarnym, wszechobecności komunistycznego zła dotykającego wszystkich, od zwykłego obywatela po człowieka władzy. Niejednokrotnie ceną awansu było pójście na kompromis z systemem. W oczach przyszłych pokoleń obraz komunizmu nie może składać się tylko z bohaterów i ich prześladowców. Polsce potrzebna jest prawda. Nie można wprowadzać zbiorowej odpowiedzialności za przestępstwa, ale nie chcemy też zbiorowej nieodpowiedzialności. Konieczna jest rzetelna ocena przeszłości, uwzględniająca złożoność ludzkich losów, jasno odróżniająca dobro od zła. Odpowiedzialność indywidualna ludzi systemu i odpowiedzialność formacji, która wspierała system, to dwie zasadniczo różne, ale powiązane ze sobą sprawy. Ustrój Trzeciej Rzeczypospolitej wyłaniał się w miarę cofania dyktatury, ale nie jest bez znaczenia kto, kiedy i gdzie przyspieszał bieg wypadków. Sejm Rzeczypospolitej Polskiej podejmuje tę uchwałę w przekonaniu, że budowanie demokracji wymaga od nas rozliczenia przeszłości i umocnienia tych wartości oraz zasad, dzięki którym Polska przetrwała czas zniewolenia. Sprawiedliwość, naprawianie krzywd, ukaranie winnych to podstawowe obowiązki i jednocześnie warunki funkcjonowania państwa prawa. Marszałek Sejmu: M. Płaźyński 501