MARCIN WOLSKI MIEJSCE DLA DWOJGA �I b�d� dwoje w jednym ciele (z Listu �w. Paw�a do Efezjan) I (MAREK) Czy zdarza si� wam, �e ranek, ze swej natury rze�ki jak g�rski potok, nie ma barw ani zapach�w i przypomina raczej star� fotografi�, kt�ra nie wiedzie� czemu owin�a was niczym twarda papierowa tutka? D�wi�ki, je�li nawet jakie� dochodz�, zdaj� si� przyt�umione, odleg�e, brzmi�, jakby by�y odtwarzane z zepsutego adaptera, czasem pr�dko, piskliwie, albo grz�zn� w nienaturalnych basach. Je�li kto� kiedykolwiek tego do�wiadczy�, doskonale wie, �e to jedynie pozory, sen mara i je�li nie ulegniemy panice, jest w naszej mocy przywr�ci� pe�n� palet� kolor�w, jeste�my w stanie sprawi�, by zabrzmia� koloraturowy tryl skowronka, a nawet mo�emy us�ysze� bicie w�asnego serca, kt�rego nie ma. Potrafimy zreszt� wiele wi�cej, ale nikomu nie radz�, aby znalaz� si� w podobnej sytuacji i pr�bowa� bada� swoje mo�liwo�ci. Je�li idzie o mnie, nie jestem w stanie jedynie zapanowa� nad smakiem i zapachem. Gdy usi�uj� przywo�a� nieobecne wonie, ogarnia mnie fetor tak straszliwy, �e wol� ju� steryln� bezwonno�� Zreszt� furda zapach! Przecie� lec�. Znowu lec�! Tak, szybciej ni� mucha (z �odzi do Zgierza), ze sprawno�ci� nietoperza dokonuj� zwrot�w w miejscu, wymijam przeszkody � druty linii wysokiego napi�cia, wie�e ko�cio��w, i p�ytkie misy anten satelitarnych. Tylko ten lot, namiastka wszystkiego, co utraci�em, sprawia, �e nie poddaj� si� rozpaczy, �e nie wyj� bezg�o�nie, i nie p�acz� bez �ez. Poruszam si� w przestrzeni, a moja my�l r�wnie szybko dokonuje skoku w czasie, do tamtego poranku, do owego pierwszego lotu. 1 Niezdarnego jeszcze, podszytego bardziej ciekawo�ci� ni� j przera�eniem. I zn�w jestem WTEDY! TAM! W moim mie�cie rodzinnym, tak ch�tnie opiewanym przez poet�w i ob�miewanym przez mieszka�c�w reszty kraju. A �ci�lej m�wi�c, ponad zapyzia�ymi uliczkami peryferii, gdzie zrujnowany barak, efekt budowlanej samowolki, s�siaduje z nowobogack� rezydencj�, i gdzie od stada betonowych klock�w usi�uje oderwa� si� modernistyczna willa, kt�ra swoje najlepsze lata ma za sob�. Ogl�dam z g�ry ten pasjans dach�w rodem z r�nych wy�wiechtanych talii, puzzle grz�dek, strze�onych przez wkopane opony lub paskudne krasnale, ow� ras� kar�owatych �wi�tych Miko�aj�w, rodem z by�ej NRD, rachuj� samochody czekaj�ce na przebudzenie swoich pa�stwa jak stada kolorowych �uk�w. C� za zabawa! Szkoda tylko, �e nie czuj� powiewu wiosennego wiatru znad las�w, ��k i komina elektrociep�owni� Mam pod sob� ca�y m�j �wiat, lawiruj� w�r�d szczyt�w top�l, nie wywieraj�c najmniejszego wra�enia na przysiad�ych tam srokach, mijam lini� tor�w rozdzieraj�c� t� podmiejsk� makatk� na podobie�stwo zamka b�yskawicznego (�Poooci�g osobowy do Lublina przyb�dzie op�niony o trzysta dwadzie�cia minut��), szybuj� ponad osiedlem przypominaj�cym pi�trowe szalety imienia Corbusiera, zostawiaj�c w tyle kolejne etapy swego dorastania: ��obek, przedszkole, ksi�garni�, o�rodek zdrowia� Szukam wzrokiem ludzi, kt�rych znam, koleg�w, kt�rym m�g�bym zaimponowa� podniebnymi ewolucjami � chwil� uwagi po�wi�cam domkowi Waldka Podgrzybka, zdobnemu niewielk� wie�yczk�. Wszystko jest tam na swoim miejscu, nawet nasza strzelnica w ogrodzie i warsztacik pirotechniczny, gdzie wsp�lnie pr�bowali�my produkcji prochu bezdymnego� Ech, Waldi! Chcia�bym powiedzie� mu tyle rzeczy � ale przecie� Waldek od dawna nie �yje. O jeden rozkr�cany niewypa� za du�o! Mijam obsypany t�uczonym szkie�kiem dom Joli, prymuski, kt�ra ju� w czwartej klasie nosi�a w tornistrze encyklopedi�. Nie wiem po co. Dla z�apania �rodka ci�ko�ci? Wiem natomiast, �e umrze przed trzydziestk� na niewydolno�� serca czy nerek, a mo�e jedno i drugie. Sk�d to wiem, nie mam poj�cia. S� po prostu takie sytuacje, kiedy wie si� straszliwie du�o, cho� jednocze�nie tak ma�o. Mo�e to jaka� wiedza pozarozumowa, iluminacja, ol�nienie? Nie znam odpowiedzi, mam dopiero trzyna�cie lat, jestem na sw�j wiek drobny, podobno dziecinny, i je�li nie liczy� pewnego wieczoru w �azienkach, nigdy nie ca�owa�em si� z dziewczyn�� Pewnie nie b�d�. Dzwoni� dzwony na porann� msz� w klasztorze si�str felicjanek. Id� siostrzyczki, powa�ne, wykrochmalone, modli� si� za ca�e z�o tego �wiata, za �ywych i umar�ych� Zw�aszcza za umar�ych. Naraz wyrasta przede mn� moja szko�a, dwupi�trowy budynek w�r�d sosen, kryty czerwon� dach�wk�, z kt�rej wystaje dziwaczny grzybek syreny alarmowej, pochodz�cy jeszcze z lat bardzo zimnej wojny. Obok po nocnym deszczu l�ni asfaltowe boisko, okolone przez �awki. Ciec wsta� ju� i leniwymi ruchami miot�y zamiata schody prowadz�ce do internatu. Zastanawiam si�, czy nie str�ci� mu z g�owy nieod��cznego berecika z antenk�. Ale odrzucam ten pomys� jako niewykonalny. Poza tym nie mam ju� czasu. Zatoczy�em szeroki �uk, czuj�, �e musz� wraca�. Jasny pawilon szpitala, uchylone okno na pierwszym pi�trze, korytarz� Oddzia� intensywnej terapii. Widz� mam� na krzese�ku opodal drzwi. Skurczona jaka�, malutka, posiwia�a. Waruje chyba pi�tnast� godzin� i wie to samo co ja, �e umieram. G�upia sprawa! Wyci�gn�� kopyta w wieku trzynastu lat. Tylko dlatego, �e zabrak�o mi wyobra�ni. Nie wzi��em pod uwag�, �e z bocznej ulicy mo�e wypa�� rozp�dzony samoch�d i �e zawiod� hamulce roweru� * Nie zna�em wi�kszo�ci ludzi, kt�rzy przybyli na pogrzeb. To�samo�ci niekt�rych ledwie si� domy�la�em. Dalecy krewni, znajomi, s�siedzi, pan Hipolit, wieloletni adorator mamy z wydawnictwa Przekr�j �wiata, dyrektor Pi�tkowski z BPZM, redaktor Barczyk, kulawa pani Rozbicka spod jedenastki, wdowa Sierzputowska � nasza s�siadka, nazywana przez mam� �pierwszym uchem ulicy�� Zar�wno ci znani, jak i nieznani, sprawiaj�cy wra�enie przypadkowych �a�obnik�w zgarni�tych przez kondukt z innych ceremonii pogrzebowych, t�oczyli si� na rozmi�k�ym kwietniowym �niegu, deptali pobliskie mogi�y i nagrobki� Naraz u�wiadomi�em sobie, �e wszyscy czekaj�, a� przem�wi�, dziesi�tki oczu spogl�da�o na mnie na podobie�stwo zaczepnych znak�w zapytania. Nie zaskoczy�o mnie to. By�em przygotowany na tak� okoliczno��. Ba�em si� potwornie, ale wiedzia�em, �e musz�, �e nikt i nic nie zdejmie ze mnie tego obowi�zku. Popatrzy�em na ksi�dza Kamila, zach�caj�co skin�� g�ow�. Zaczerpn��em powietrza i zacz��em m�wi�: Gdy samotno�� ju� na zawsze nas otoczy, A dzie� jasny b�dzie wielk� czarn� �cian�, Jeden obraz mo�e koi� moje oczy, Tym obrazem jeste� ty, kochana mamo� M�wi�em tak, m�wi�em, a z ka�d� zwrotk� czu�em, �e nikt nie s�ucha wiersza, �e ca�a uwaga tego pogrzebowego t�umku skoncentrowa�a si� na jednym � moim g�osie, cienkim, rozedrganym g�osie wsp�czesnego eunucha. Trzyna�cie ostatnich lat, od 22 kwietnia 1989, kiedy ledwie uszed�em z �yciem z katastrofy rowerowej, do 22 kwietnia 2002, kiedy mama umar�a, prze�y�em dzi�ki niej. I dla niej. Osobi�cie nie widzia�em wielu innych powod�w, �eby �y�. Mo�e poza ciekawo�ci�. Ta ko�ata�a si� we mnie nawet w�wczas, kiedy 4 czerwca roku pami�tnego, pocerowany i obola�y, po raz pierwszy zwlok�em si� ze szpitalnego ��ka obserwowa� pacjent�w �piesz�cych do wydzielonego punktu wyborczego w holu szpitala. Przewa�ali starcy. Ostatni rozbitkowie z okr�tu mi�dzywojnia, kt�rzy d�u�ej ni� Odys b��kali si� po obcych morzach i teraz dopiero rozpoznawali brzeg Itaki. Szli g�osowa� z my�l� o m�odych Telemachach, doskonale wiedz�c, �e im samym nie przyjdzie d�ugo grza� ko�ci w s�onku demokracji. Nie rozumia�em jeszcze wiele z tego, co si� dzia�o, a jednak nie potrafi�em oprze� si� wra�eniu, i� �wiat, kt�ry dot�d zna�em, przewraca si� w�a�nie do g�ry nogami i nikt nawet mama, nie by� w stanie przewidzie�, jakie przygody stan� si� wkr�tce udzia�em wolnych Polak�w. Zreszt� wtedy, na szpitalnym ��ku cieszy�em si� g��wnie, �e �yj�. �e rany goj� si�, ko�ci zrastaj�, a wizje towarzysz�ce mi podczas �mierci klinicznej staj� si� coraz mniej wyra�nym wspomnieniem. Przecie� to, �e b�d� inny, jeszcze do mnie nie dotar�o. W�a�ciwie d�ugo skrywano przede mn� fakt mojej niepe�nosprawno�ci. Ja sam, mimo mijaj�cych miesi�cy i lat, do�� d�ugo liczy�em, �e pr�dzej czy p�niej g�os mi zgrubieje, zaczn�, si� goli�, m�j podbr�dek zrobi si� bardziej kwadratowy, a spojrzenie twardsze. Mama nie rozmawia�a ze mn� na ten temat. Ja za�, kiedy moje podejrzenia zacz�y si� spi�trza�, przesta�em pyta�. A potem obejrza�e� film Farinelli, ostatni kastrat, przeczyta�em ksi��k� Krzyk w niebiosa Anny Rice i rozja�ni�o mi si� w g�owie. Je�li mo�na nazwa� rozja�nieniem upadek w g��b kr�lestwa mroku. Poj��em, i� zosta�em kalek�, szczeg�lnym gatunkiem kastrata, kt�ry na zawsze zachowa� g�os dziecka i utraci� mo�liwo�� bycia ojcem, a zarazem nie pozby� si� ch�ci kochania, podniecenia i po��dania, tym okrutniejszego, i� daremnego. Cho� sto w��czni na wskro� serce mi przeszy�o, Nie ulegn� desperacji pr�nym �zom, Nie ma ciebie, lecz zosta�a twa mi�o��, Co jak ska�a jest, jak pokarm, jak nasz dom� Dom? W�a�ciwie przyjazne wi�zienie. Mo�e azyl. Chyba najbardziej � dobrowolna klatka. Od owego popo�udnia, kiedy po powrocie ze szko�y postanowi�em, �e nie p�jd� tam nigdy wi�cej, kiedy wzi��em gar�� proszk�w, popi�em koniakiem z barku i odkr�ci�em gaz� Wszystko przez jedno g�upie pytanie, zadane przez jasnow�os� Jadwig� z IIc, w kt�rej podkochiwali si� wszyscy, nie wy��czaj�c pana od geografii � starego kawalera, no i mnie � odmie�ca. Dzidka by�a w naszej szkole od niedawna, po rozwodzie swoich starych przeprowadzi�a si� razem z ojcem z Wroc�awia. Poza tym, ze wzgl�du na urod�, mia�a przewr�cone we �bie, tote� �atwiej przysz�o jej zapyta� o to, co zapewne innym kolegom od dawna cisn�o si� na usta. Rzuci�a wi�c na wp� drwi�co, kiedy jako ostatni przywlok�em si� na met� biegu prze�ajowego: � A w�a�ciwie dlaczego nie �wiczysz z dziewczynkami, Mareczku? * Nie wiem, jak przenikn��em przez podw�jne szyby. Mo�e po prostu ich nie zauwa�y�em. Mo�e krzyk matki nad moim bezw�adnym cia�em, przypominaj�cy skowyt �miertelnie ugodzonego zwierz�cia, sprawi�, �e moja dusza uciek�a bez zastanawiania si� nad konsekwencjami. Oderwa�a si� od cia�a, wzbi�a ponad mam� nerwowo wykr�caj�c� numer telefonu pogotowia. Nie odczuwa�em strachu jak poprzednim razem, przepe�nia�a mnie mieszanina ciekawo�ci i poczucia swoistego wyzwolenia. Lecia�em alej� z�otorudych klon�w ku miastu. Na wysoko�ci wznoszonego supermarketu zauwa�y�em p�dz�c� na sygnale karetk�. � Zd��y! � przemkn�o mi przez my�l. Nie zmartwi�bym si�, gdyby zd��y�a. Prawd� powiedziawszy, pragn��em uciec, nie umrze�. Chcia�em jedynie ju� nigdy nie znale�� si� w sytuacji r�wnie poni�aj�cej. Nie wstydzi� si�, w dodatku za spraw� osoby, w kt�rej by�em szale�czo zakochany. Ponadto �ywi�em du�e obawy o los samob�jc�w, dla kt�rych, jak twierdzi� ksi�dz Kamil, kr�lestwo niebieskie zamkni�te by�o raz na zawsze. Przy�pieszy�em sw�j lot jeszcze bardziej. Szybowa�em teraz nad Wis��, w dole skrzy�y si� w s�o�cu �achy i starorzecza, gdzie przyje�d�a�em z Jackiem i Ma�kiem, zanim mama zdecydowa�a, �e nie wsi�d� wi�cej na rower. Pocz�tkowo mia�em ochot� sprawdzi�, jak wysoko jestem w stanie si� wznie��, kierowa�em si� wprost ku iglicy Pa�acu Kultury, jednak klucz lec�cych g�si sprawi�, �e zmieni�em zdanie. Przecinaj�c szyk ptak�w, pomkn��em jak odrzutowiec ku wysokim blokom na moim brzegu rzeki. Mama opowiada�a, �e kiedy� by�o tu trawiaste lotnisko aeroklubu. Podobno kiedy by�a w ci��y ze mn�, chodzi�a tam z tat� na d�ugie spacery i obserwowa�a poch�d nacieraj�cych prostopad�o�cian�w z betonu. W�a�nie na jedenastym pi�trze jednego z takich pude�, przy alei imienia kt�rego� z komunistycznych kacyk�w mieszka�a Jadwiga. Je�li przez ni� przenios�em si� do bezcielesno�ci, mog�em przynajmniej odwiedzi� j� bez uprzedzenia. M�wi si�, �e w okresie dojrzewania szczeg�lnie cz�sto zdarzaj� si� sny, w kt�rych latamy. Nie by�em od nich wolny. Potrafi�y mi �ni� si� tak barwnie, tak przekonuj�co, i� nieraz po przebudzeniu wydawa�o si�, �e posiad�em tajemnic� Ikara. Teraz jednak naprawd� lata�em. Bez konieczno�ci machania r�kami. Tym bardziej �e nie mia�em r�k� Do mieszkania Dzidki, sk�adaj�cego si� z dw�ch pokoi z niewielkim balkonem, mikroskopijnej kuchni i �lepej �azienki, dosta�em si� przez niedomkni�ty oberluft w oknie jej sypialni, ma�ej klitki, pe�nej plakat�w i futrzanych zabawek. Na ��ku le�a�y szkolne �aszki, stanik nie pierwszej �wie�o�ci, majteczki. Zza �ciany dobiega� szmer prysznica. Nie mog�o by� lepiej� � Dzida! � dobieg� z pokoju obok niski m�ski g�os. � Dzida! W korytarzu niemal zderzy�em si� z nastolatk�. Mia�a mokre w�osy i sz�a bosa, owini�ta r�cznikiem. W g��wnym pokoju zobaczy�em najpierw otwart� butelk�, potem t�giego m�czyzn� o nabieg�ej krwi� twarzy. Kiedy wsta�, ze zgroz� skonstatowa�em, �e nie ma spodni. � Dzida, chod� wreszcie do tatusia! � powiedzia� przymilnie. Ockn��em si� w szpitalu, zbola�y i s�aby. �y�em i przysi�g�em sobie, �e �y� b�d�. Nie tylko ja mia�em swe tajemnice, kalectwa, u�omno�ci. Do szko�y jednak nie wr�ci�em. Nie wiem, jak mama to za�atwi�a, ale umo�liwiono mi korespondencyjne uko�czenie liceum. P�niej uczy�em si� ju� wy��cznie w domu. Dla siebie. I dla mamy. Jak sp�dza�em czas? Czyta�em, prowadzi�em dom � nauczy�em si� ca�kiem nie�le gotowa�, czasami robi�em zakupy. Wybiera�em w tym celu supermarket, w kt�rym wszystko, czego by�o mi potrzeba, zgarnia�em z p�ek i szed�em do kasy, bez potrzeby otwierania ust. Z biegiem lat ros�a we mnie niech�� do m�wienia, nienawi�� do sopranu, kt�ry wydobywa� si� z mojego gard�a. Wychodzi�em ob�adowany siatkami z G�anta czy Auchant, ale wola�em nie bra� taks�wki. A je�li okoliczno�ci, na przyk�ad wyjazd mamy lub silna grypa (zapada�a na ni� cyklicznie, dwa razy do roku) zmusza�y mnie do robienia bie��cych sprawunk�w, wybiera�em jaki� odleglejszy sklepik. Tam z powodzeniem udawa�em niemow�, pokazuj�c list� zakup�w wykaligrafowan� na karteczce. A poza tym � czyta�em, czyta�em, czyta�em. Powie�ci, reporta�e, biografie s�awnych ludzi� Czasami zdarza mi si� nawet teraz, w bezksi�ycow� noc, kiedy nic nie absorbuje mej uwagi, �e wracaj� te miliony przerzuconych kartek. Obrazy, sceny, dialogi, fakty� Nie chwal�c si�, zdoby�em przez te lata poka�n� wiedz� humanistyczn�. Oczywi�cie, chcia�em pracowa�, cho�by przy pomocy Internetu, kt�ry os�oni�by moj� u�omno��, ale mama uwa�a�a, �e nie musz�. W sumie dobrze by�o nam we dw�jk�. Razem zwiedzali�my �wiat Wenecj�, Pary�, Londyn, Madryt Czasem, kiedy dzi� wspominam te eskapady, czuj� si�, jakbym ogl�da� album z tr�jwymiarowymi obrazami: drobne fale na Canale Grande uderzaj� w burty wynaj�tej gondoli, spod o�lepiaj�co bia�ych mur�w bazyliki Sacr� Coeur spogl�damy na po�o�ony u naszych st�p Pary�, idziemy korytarzami londy�skiej Tower, nieomal fizycznie odczuwaj�c rozgrywaj�ce si� tu kiedy� dramaty, i odpoczywamy zm�czeni skwarem w cienistych galeriach Alhambry przepe�nionych zapachem cyprys�w i eterycznych olejk�w. Mogli�my sobie na to pozwoli�. Mama, wzi�ta dziennikarka i popularna pisarka, nawet po przej�ciu na emerytur� zarabia�a wcale nie�le, mieli�my te� pieni�dze pozostawione przez ojca, umieszczone na zyskownych lokatach. � Doskonal si� wewn�trznie, tw�rz � powtarza�a mi, kiedy ponawia�em propozycj� podj�cia pracy zarobkowej. � Ca�e �ycie tyra�am po to, by� nie musia� szamota� si� ze �wiatem. Niestety, poza zdolno�ci� gromadzenia wiedzy nie znajdowa�em w sobie �adnych talent�w. Z lekcji muzyki zrezygnowa�em, przekonawszy si� o kompletnym braku s�uchu. Podobnie by�o z malowaniem. Dwie lewe r�ce to kiepskie zadatki na nowego Leonarda. A literatura? Do pisania przymierza�em si� wielokrotnie. Tworzy�em wiersze, pisa�em do szuflady kr�tkie opowiadanka i z�ote my�li. Ale chyba brakowa�o mi do�� charakteru, ognia, wiary w to, �e mam co� temu �wiatu do przekazania. A babra� si� w swym kalectwie, rozpami�tywa� niedol�, u�ala� si� nad sob� � nie chcia�em. Co w takim razie nadawa�o sens memu �yciu? Nie nale�a�em przecie� do ludzi realizuj�cych si� bez reszty w �cieraniu kurz�w, pucowaniu samochodu (oboje z mam� wyznawali�my praktyczn� zasad� �brudnych nie kradn�!�) czy w mozolnym pastowaniu but�w, nawet tych nigdy nieu�ywanych. G�upio przyzna� � �y�em marzeniami. Jak menele pod spo�ywczym, nie zdaj�cy sobie sprawy z mijaj�cych lat i szans, tak i ja czeka�em na wielk� zmian�, kt�ra pewnego dnia nada nowy sens mojemu �yciu. Powr�ci ojciec, wynajd� lek na moje kalectwo� I nie ogranicza� tych pragnie� fakt, �e pierwsze wielkie marzenie, o lekarstwie daj�cym nie�miertelno��, ju� si� nie zrealizowa�o. Pami�tam, mia�em dziesi�� czy jedena�cie lat, gdy po raz pierwszy pomy�la�em o �mierci. Zdarzy�o si� to przy okazji wylewu babci. Koszmar tamtej nocy przez wiele lat m�ci� mi sen, zanim odsun�y go na bok inne koszmary. Nasz ma�y domek wype�nia�a gor�czkowa krz�tanina, przyby� lekarz, jacy� kuzyni, mama zupe�nie straci�a g�ow� A ja, w pokoju obok, boj�c si� wytkn�� nos spod ko�dry, modli�em si�. �arliwie. I chyba ostatni raz z tak� ufno�ci�. Modli�em si� o dziesi�� lat �ycia dla babci. Bo potem nauka na pewno wynajdzie lek zapewniaj�cy wieczne �ycie, zrobi z babci zn�w ma�� dziewczynk�, m�odsz� ode mnie, i b�dziemy razem bawi� si� w naszym ogrodzie ku zazdro�ci r�wie�nik�w. Musz� powiedzie�, �e Pan B�g mnie nie rozczarowa� � babcia �y�a dok�adnie dziesi�� lat od tej nocy. Co do medycyny i farmakologii � te zawiod�y na ca�ej linii. Dzi� jeste�my r�wnie daleko od pastylki na �ycie wieczne, co za czas�w Hipokratesa. Tymczasem, marz�c o wielkiej zmianie, kt�ra odwr�ci fatalny bieg wydarze�, nie wzi��em pod uwag�, �e mo�e to by� radykalna zmiana na gorsze. W dwudziestej si�dmej wio�nie mego �ycia nadszed� �w fatalny kwiecie�. Mama umar�a po m�sku, tak jak �y�a. Zawa� dopad� j� za kierownic� jej czerwonej hondy, kiedy w korku wraca�a z Makro ze �wi�tecznymi zakupami dla synka. Tyle jeszcze chcia�bym, mamo, ci powiedzie�, Popatrz, usta mam spuchni�te od milczenia, Kiedy wreszcie si� spotkamy, jeszcze nie wiem, Ale m�wi� ci po prostu do widzenia! II Szukali�cie mo�e pracy? Nigdy? No to serdecznie wam gratuluj�. Ja przez ca�y rok po �mierci mamy nie robi�em nic innego. Czyta�em og�oszenia i sk�ada�em oferty. Prze�y�em momenty nadziei, kiedy dociera�y do mnie pisemnie mi�e odpowiedzi na moje pisemne propozycje, i chwile rozpaczy, gdy podczas rozmowy kwalifikacyjnej widzia�em spojrzenia rzucane na boki, miny pe�ne zak�opotania i gdy wreszcie pada�y standardowe teksty: �Odezwiemy si� do pana�, �Chwilowo prosz� uzbroi� si� w cierpliwo�慔 Dwa razy zainteresowali si� mn� pedera�ci, raz lesbijka wysoka jak drabina. Tydzie� przepracowa�em na stacji benzynowej, miesi�c w bibliotece. I nie wytrzyma�em. Nikt tam nie traktowa� mnie normalnie � jedni z politowaniem, drudzy ze wsp�czuciem, wszyscy z dwuznaczn� ciekawo�ci�. Po ka�dej z podobnych kl�sk d�u�szy czas nie wychodzi�em z mieszkania. Niestety, w ko�cu musia�em. Biedna mama, p�ki �y�a, utwierdza�a mnie w przekonaniu, �e nigdy nie b�d� musia� zabiega� o prac�. Trudno o wi�ksz� pomy�k�. Gdy w jaki� czas po pogrzebie przejrza�em domowe rachunki, od kt�rych dot�d trzyma�a mnie z dala, poj��em, �e jestem bankrutem. Po�ow� oszcz�dno�ci stracili�my na gie�dzie, wiara w bezpieczne odsetki od lokat rozwia�a si� wraz ze spadkiem oprocentowania i wprowadzeniem podatku ministra Belki. Coraz drobniejsze grosze przychodz�ce z funduszu Rentier nie wystarcza�y na pokrycie bie��cych koszt�w �wiat�a, gazu, telefonu. Zreszt� i to wkr�tce si� sko�czy�o. Na hipotece wisia� monstrualny kredyt. Samoch�d, pi�kna honda civic, okaza� si� w wi�kszej cz�ci niesp�acony. Pozby�em si� go i za resztk� uzyskanych pieni�dzy doci�gn��em do kolejnej Wielkanocy. Wiedzia�em, �e je�li nie znajd� jakiej� roboty, nieuchronn� konsekwencj� stanie si� przejadanie zawarto�ci kont, potem sprzeda� bibelot�w, ksi��ek� Tylko kto dzisiaj kupuje ksi��ki? Bli�szej rodziny nie mia�em, a prosi� o pomoc dalsz�? By�em na to zbyt dumny. Zastanawiam si�, co mama uczyni�aby na moim miejscu. Nie mam poj�cia. Z pewno�ci� da�aby sobie rad�. Zawsze sobie dawa�a. I w�wczas, kiedy frachtowcem op�yn�a kul� ziemsk�, prze�ywaj�c na Kanale Sueskim kulminacj� wojny sze�ciodniowej i w 1982, gdy przedziera�a si� przez kordony ZOMO z paczkami dla taty, w o�rodku dla internowanych w Barczewie. W chwili �mierci mia�a prawie sze��dziesi�t pi�� lat, ale jej energia, optymizm i m�odzie�cza sylwetka sprawia�y, �e nigdy nie dopuszcza�em do siebie my�li o jej odej�ciu. Zw�aszcza tak wcze�nie. Ofert� ostatniej szansy znalaz�em w skrzynce na listy, spuchni�tej zazwyczaj od reklamowego �miecia, tym razem zawieraj�cej jedn� barwn� ulotk�. Jaka� zachodnia firma farmaceutyczna poszukiwa�a wsp�pracownik�w z wykszta�ceniem og�lnym i znajomo�ci� j�zyk�w. Na ulotce widnia�a nawet mapka dojazdowa dla zmotoryzowanych. O�rodek mie�ci� si� w �rodku lasu, trzy kilometry marszu od mego domu. Postanowi�em jeszcze raz spr�bowa�. Je�li i tym razem mi si� nie uda, wynajm� cz�� mieszkania sublokatorom. W ko�cu nie dalej jak przed tygodniem s�siadka Sierzputowska pyta�a mnie, czy nie znalaz�bym jakiego� lokum dla jej kuzyna komputerowca. Omal nie zapyta�em: �Dlaczego nie przygarnie go pani do siebie?�, ale ugryz�em si� w j�zyk. Sierzputowska mia�a opini� niezno�nej gadu�y, plotkary, z kt�r� z najwy�szym trudem wytrzymywa�o stado jej kot�w. Z pewno�ci� pomys� wynajmu rodzinnych k�t�w nie spodoba�by si� mamie, ale je�li mia�a inny koncept, mog�a sypn�� mi z nieba z�ot� mann�, lub cho�by tantiemami z ZAIKS�u! Budynek firmy, masywny, wielopi�trowy mutant polskiego dworu, sta� w samym sercu Mazowieckiego Parku Krajobrazowego i poza tabliczk� �Uwaga z�y pies� nie mia� �adnych innych wywieszek. Brama by�a go�cinnie rozsuni�ta, a na obszernym parkingu biela�o tylko jedno bmw. Za kolumienkami zauwa�y�em nowoczesne szklane drzwi, kt�re rozsun�y si� automatycznie. Hol robi� wra�enie tyle� przytulne, co bezosobowe. By� pusty, je�li nie liczy� wyleguj�cego si� na dywaniku, mi�dzy palm� a ga�nic� wielkiego psa nieznanej mi rasy, kt�ry na m�j widok uni�s� kud�aty �eb i przez chwil� obserwowa� mnie zielonkawymi oczyma jaguara. Ogl�dziny wida� wypad�y korzystnie, bo pr�dko opu�ci� �eb i zapad� w drzemk�. Tymczasem za gustownym kontuarem pojawi�a si� hostessa, zgrabna, smag�a, niew�tpliwie ze znaczn� domieszk� krwi murzy�skiej, powita�a mnie szerokim u�miechem i bez s�owa (na szcz�cie!) wr�czy�a dwuj�zyczny kwestionariusz. U g�ry zauwa�y�em skr�t nazwy firmy � MDCI � zapami�ta�em go jako dat� 1601. Nawiasem m�wi�c, nigdy nie pozna�em nazwy rozwini�tej� A mo�e pozna�em, tylko zapomnia�em. P�niej, jak wszyscy, u�ywa�em uniwersalnego okre�lenia �Firma�. W kameralnym pokoju, przyleg�ym do recepcji, szybko wype�ni�em rubryki dotycz�ce wieku, wykszta�cenia, znajomo�ci j�zyk�w � rosyjski, angielski � w mowie i pi�mie, biernie � francuski i niemiecki, umiej�tno�� pracy na komputerze � posiada, prawo jazdy � nie posiada. Zaskakuj�co obszernie prezentowa� si� w ankiecie dzia� dotycz�cy zdrowia, u�o�ony przez jakiego� nieprawdopodobnego pedanta: choroby dziedziczne, u�omno�ci � poda�em �aci�sk� nazw� mego nieszcz�cia � przebyte infekcje, wypadki� Szczeg�owo pytano r�wnie� o doznania traumatyczne, prze�ycia szokowe. Tu wpisa�em dwukrotne do�wiadczenie �mierci klinicznej. Ankieta ko�czy�a si� pytaniami o rodzin� (nie dotyczy) maj�tek (nie posiada), a tak�e zainteresowania � wpisa�em literatur� z histori� i, po d�u�szym namy�le, ca�y kraj �y� w�a�nie wielk� afer� korupcyjn� � polityk�. Na koniec poda�em sw�j adres i telefon, a ca�o�� potwierdzi�em w�asnor�cznym podpisem. � Dzi�kuj�, odezwiemy si� do pana � skwitowa�a m�j trud d�ugonoga kwarteronka. Wraca�em drog� na skr�ty, w�a�ciwie duktem le�nym, nieutwardzonym, przeros�ym jak wo�owa piecze� �y�ami sosnowych korzeni, przez las widny, rzadki, pe�en wydmowych wzg�rk�w i �ywicznej ciszy, z kt�r� k��ci� si� jedynie monotonny szum nieodleg�ej szosy. Dzie� nale�a� do pi�knych. Za spraw� zwariowanego klimatu podobne upalne dni zdarzaj� si� teraz cz�ciej w maju czy czerwcu ni� w tradycyjnych miesi�cach letnich i dowodz� zgry�liwego poczucia humoru Najwy�szego Meteorologa. Szed�em wolno, przypominaj�c sobie forsowny bieg prze�ajowy prowadz�cy po okolicznych pag�rkach. Ostatni� lekcj� WF�u w ostatnim dniu mego pobytu w liceum, na kr�tko przedtem zanim Jadwiga wyrwa�a si� ze swym pora�aj�cym tekstem� Biedna Dzidka! Par� lat p�niej, jak dowiedzia�a si� moj� mama, jej stary zabi� j� z dubelt�wki, a potem za pomoc� tej samej broni pope�ni� samob�jstwo. Od ruchliwej drogi dzieli�o mnie mo�e pi��dziesi�t metr�w, kiedy z bocznej dr�ki wyjecha�o bia�e bmw prowadzone przez ciemnosk�r� hostess� Wyskoczy� z niego szczup�y, kr�tko ostrzy�ony m�czyzna w nienagannie skrojonym garniturze � ot, udana krzy��wka Pierce�a Brosnana z Rogerem Moorem. Nie wiem czemu poczu�em strach. � Przeczytali�my pa�ski kwestionariusz, panie Marku � rzek� po polsku, cho� z wyra�nie obcym akcentem. � Chcieliby�my z panem porozmawia�. Wydaje nam si�, �e mamy dla pana interesuj�c� propozycj�. * Tym razem, omin�wszy parking, podjechali�my na placyk z ty�u willi, gdzie mie�ci�y si� dwa, niewidoczne od frontu, niskie, wkopane w ziemi� pawilony, na pierwszy rzut oka � pieczarkarnie, cho� przedstawiciele firmy w �adnym wypadku nie wygl�dali na hodowc�w pieczarek. Hostessa � du�o p�niej dowiedzia�em si�, �e nosi imi� Dawn, co w naszym kr�gu kulturowym wypada�oby prze�o�y� na Eos b�d� Auror� � wprowadzi�a nas ogrodowymi schodami do obszernej oran�erii. Dzi�ki doskona�ej klimatyzacji i przyciemnionym szybom by�o w niej ch�odniej ni� na zewn�trz. Oczekiwa� mnie tam jeszcze jeden m�czyzna, szpakowaty, o szerokim czole i w z�ocistych okularach, spod kt�rych spogl�da�y przenikliwie ciemnoniebieskie oczy. Wygl�da� mniej wi�cej tak, jak wyobra�a�em sobie mojego ojca, kt�ry opu�ci� nas, kiedy mia�em sze�� lat i wyjecha� szuka� szcz�cia za Wielk� Wod�, gdzie zagin��. Zabawne, ale bardziej od wygl�du, utrwalonego na nielicznych fotografiach, zapami�ta�em jego zapach � wo� mocnych papieros�w i Old Spice�a � m�skiej wody po goleniu. Pami�tam te� m�ski u�cisk jego ramion, gdy unosi� mnie do g�ry, a ja kuli�em si� ze strachu, pewien, �e roztrzaskam si� o sufit, lub w najlepszym razie nadziej� na zako�czony z�ocistym bolcem �yrandol. Do dzi� d�wi�czy mi w uszach jego ulubione zdanie: �W ka�dej sytuacji b�d� m�czyzn��. Po raz pierwszy us�ysza�em je, gdy za��da�, abym poszed� o zmroku na koniec ogrodu i urwa� listek z rosn�cej tam wierzby. Po raz ostatni, gdy wpad� do przedszkola po�egna� si� ze mn� w drodze na Ok�cie: �B�d� m�czyzn�! Przykro mi, staruszku, ale z przyczyn niezale�nych zawiod�em ci� na ca�ej linii!�. Szpakowaty d�entelmen � z wizyt�wki, kt�r� otrzyma�em, wynika�o, �e nazywa si� Jack Henderson Jr. � u�cisn�� mi r�k� i przeprosi�, �e nie zna polskiego. Odpowiedzia�em po angielsku: Never mind, i ku wielkiej uldze zauwa�y�em, �e w og�le nie zaskoczy� go m�j piskliwy g�osik. Wygl�da�o na to, �e facet, kt�ry mierzy metr siedemdziesi�t pi�� i m�wi g�osem pensjonarki, jest dla niego zjawiskiem absolutnie normalnym. � Zainteresowa�a nas pa�ska ankieta � stwierdzi�. � Nie wiem, czy czyta� pan nasz prospekt? � Pokr�ci�em g�ow�. � Obok promocji medykament�w najnowszej generacji zajmujemy si� r�wnie� testowaniem lek�w. Potrzebujemy� � przerwa�, jakby szuka� w�a�ciwego s�owa. � Kr�lik�w do�wiadczalnych? � podsun��em. � Nie przepadam za tym okre�leniem. Niemniej macie tu w Polsce tak wysokie normy dotycz�ce lekarstw, �e ka�dy produkt musimy sprawdza� po wielokro� pod k�tem skutk�w ubocznych. Naturalnie, jakiekolwiek zagro�enie zdrowia testuj�cych jest minimalne. Nasze preparaty z powodzeniem sprzedawane s� w wielu krajach �wiata. Opr�cz tego przed ka�dym testem zostanie pan uprzedzony, jakich reakcji mo�e si� pan spodziewa�. Dodam jeszcze, �e taka wsp�praca honorowana jest wed�ug ameryka�skich stawek� I jeszcze jedno � u�miechn�� si� �agodnie. � Nie musi pan udziela� mi odpowiedzi w tej chwili, cho�, nie taj�, mamy wielu ch�tnych. � Jestem zdecydowany! � rzek�em szybko. � Mog� zacz�� cho�by zaraz. � To znakomicie. Prosimy stawi� si� w poniedzia�ek na badania wst�pne. U�cisn�li�my sobie r�ce. By�em ju� w drzwiach, kiedy Henderson zwr�ci� si� do kr�tko ostrzy�onego, kt�ry ca�y czas zachowywa� milczenie: � Klaus, panu Markowi przyda�aby si� drobna zaliczka. I podrzu� go do domu. Zaliczk� stanowi�o tysi�c dolar�w ameryka�skich w nowiutkich studolarowych banknotach. Czy�by i w moim oknie mia�o za�wieci� s�o�ce? * To by� w og�le niez�y dzie�. Klaus podrzuci� mnie do supermarketu, gdzie szybko wymieni�em st�wk� w kantorze, zjad�em obiad w chi�skim barze, ulubion� wo�owin� na ostro, kupi�em par� ksi��ek, na kt�re jeszcze wczoraj nie mog�em sobie pozwoli�. Wracaj�c pieszo do domu, ju� na naszej uliczce spotka�em El�biet�, m�od� s�siadk� z eleganckiego, pokrytego sajdingiem szeregowca, rozci�gaj�cego si� naprzeciw mojej cha�upki. Najpi�kniejsz� istot�, jak� kiedykolwiek zdarzy�o mi si� ogl�da�. A ogl�da�em j� przez ostatnie p� roku do�� cz�sto. Najch�tniej wieczorem. Po zgaszeniu �wiate� w moim pokoju z lornetk� w r�ku obserwowa�em, jak krz�ta si� po domu, przebiera w kusy szlafroczek, czyta, ogl�da telewizj�, uprawia gimnastyk�, wreszcie gasi �wiat�o. Nie wiem dlaczego, najbardziej lubi�em patrze�, jak czesze swoje d�ugie w�osy, nieomal czu�em ich jedwabist� puszysto��, zapach� I zawsze w kt�rym� momencie moj� fascynacj� przerywa� bolesny skurcz: �To nie dla ciebie, durniu! Gdyby jakim� cudem wpad�a w twe ramiona, i tak nie m�g�by� jej kocha�. Bo jak? Nawet Potw�r z Pi�knej i Bestii mia� wi�ksze szans�. By� przynajmniej m�czyzn�!� Zaciska�em w�wczas z�by w bezsilnej rozpaczy. Odk�ada�em lornetk�, zas�ania�em okno i kropi�em setk� brandy (jedn�, �eby przypadkiem nie wpa�� w na��g). B�ogie ciep�o rozlewa�o si� po organizmie, w�ciek�o�� mija�a. Gasi�em �wiat�o, zn�w cichutko podchodzi�em do okna. Ale najcz�ciej posesj� vis�a�vis spowija� g�sty mrok. Nie przesadz�, je�li powiem, �e mog�a spokojnie by� modelk� Praksytelesa, a i Apelles, grecki mistrz p�dzla, te� nie pogardzi�by jej twarz�. Rysy mia�a osobliwie regularne, nos kszta�tny, oczy w pi�knej oprawie, usta pe�ne. A jednocze�nie kry� si� w niej jaki� smutek, tajemnica, kt�rej nie potrafi�em zg��bi�. W ko�cu niezbyt cz�sto zdarza si� dwudziestoparoletnia, samotna dziewczyna, z samodzielnym luksusowym segmentem, nie uprawiaj�ca praktycznie �adnego �ycia towarzyskiego. Odwiedza�y j� g��wnie starsze kobiety, a czasem niezbyt szykowna kole�anka. Dosy� d�ugo podejrzewa�em, �e mo�e by� jedn� z tych luksusowych dam na telefon, jakich nie brak w naszej Trzeciej Najja�niejszej, zdarza�o si� jej bowiem przepada� na ca�e dnie wraz ze swoim mercedesikiem cabrio, nigdy jednak nie przytrafia�o si� to wieczorem lub noc�, czyli w ulubionych porach p�atnego wyst�pku. Coraz bardziej egzotyczne koncepty � kochanka wysoko postawionego prominenta, agentka obcego wywiadu, gwiazdka film�w porno � rozproszy�y informacje pani Sierzputowskiej. Stosunki z t� s�siadk�, za �ycia mamy � ch�odne, poprawi�y si� ostatnio, g��wnie za spraw� jej kot�w, kt�re uwielbia�y buszowa� po moim ogr�dku, a ja cierpliwie przerzuca�em je na powr�t przez p�ot. Zwierz�ta w naszych czasach to chyba ostatnie istoty, kt�re potrafi� zbli�a� ludzi nawet tak odleg�ych duchowo od siebie jak my. Sierzputowska, wdowa po ku�nierzu, kt�ry, wedle mamy, zmar� pok�sany przez w�ciek�ego lisa, by�a osob� lepiej poinformowan� ni� ABW, CIA i Mosad razem wzi�te. Kt�rego� popo�udnia, kiedy przez szpar� w p�ocie dokarmia�em jednego z jej ulubie�c�w resztkami do�� podejrzanie zielonkawej w�dliny, zacz�li�my rozmawia�. Akurat powiew wietrzyka przyni�s� od strony segmentu pi�knej nieznajomej d�wi�ki muzyki klasycznej. � Melomanka od siedmiu bole�ci! � stwierdzi�a pani Eugenia. � Zna j� pani? � spyta�em z zainteresowaniem. � Ja? � �achn�a si� � Nosi nos wy�ej ni� kapelusz! Moja Lena chodzi do niej sprz�ta�. W pi�tki. I czasem czego� si� dowie� Niewini�tko. � Ma pani na my�li swoj� bia�orusk� sprz�taczk�? � Nie. Pani� El�. Psuje reputacj� naszej ulicy. Milionerka bez zawodu, a m�� kryminalista. � Co takiego? � Nie czyta pan gazet. �Super Express� pisa� nie tak dawno o niejakim Marianie 0.1 o niej, by�ej studentce, niedosz�ej Miss Polski� Czy pan wie, panie Mareczku, �e zabrali go w noc po�lubn�, z hotelu �Kasprowy� w Zakopanem? Fakt, �e b�stwo z s�siedztwa jest m�atk�, w dodatku �on� znanego gangstera, nie ostudzi� mojego zachwytu. Cho� przyda� mu odrobiny goryczy. Tego popo�udnia El�bieta przyjecha�a taks�wk�. Zauwa�y�em, �e by�a nieumalowana, smutniejsza ni� zwykle. Uk�oni�em si� jej w momencie, kiedy zatrzaskiwa�a drzwiczki samochodu. � Dzie� dobry, panie Marku � powiedzia�a i na moment jej twarz roz�wietli� u�miech. Zna�a moje imi�, niebywa�e! Z wra�enia upu�ci�em p�k kluczy. Dziewczyna schyli�a si� zwinnie, by je podnie�� i na mgnienie oka, w g��bokim dekolcie sweterka ujrza�em (nie nosi�a stanika) cienisty w�w�z pomi�dzy kszta�tnymi wzniesieniami. Geograficzna osobliwo�� zafascynowa�a mnie do tego stopnia, �e kompletnie zapomnia�em j�zyka w g�bie. Je�li w momencie podawania kluczy mia�em szans� nawi�za� z El�biet� rozmow�, to straci�em j� bezpowrotnie. Nim unios�em oczy, s�siadeczka ju� wbiega�a po schodkach. Trzasn�a zamykana furtka, potem drzwi� � Widz�, �e uda�o si� panu co� za�atwi�? � pani Sierzputowska od�o�y�a gumowego w�a, przerywaj�c podlewanie ogr�dka. � Nie chc� zapeszy�, ale chyba tak � odpowiedzia�em, nie przestaj�c my�le� o El�biecie. � A mo�e wpadnie pan na pierogi? � zaproponowa�a przyja�nie wdowa. Chyba rzeczywi�cie zmienia�a si� passa. Nigdy dot�d Sierzputowska nie wyst�powa�a z podobn� propozycj�. � Nie, dzi�kuj�, zjad�em ju� co� w Pizzy Hut! W ci�gu wieczora, pogasiwszy wszystkie �wiat�a w domu, d�ugo lustrowa�em mieszkanie El�biety przez szpar� mi�dzy zas�onami. Nie zapali�a telewizora, nie gimnastykowa�a si� jak zwykle, ani razu nie wesz�a do kuchni. Pochylona nad biureczkiem czyta�a jaki� czas, potem pisa�a, i jeszcze bardzo d�ugo siedzia�a z twarz� ukryt� w d�oniach. A mnie przypomnia� si� wiersz, kt�ry gdzie� przed laty zapisa�em w zeszycie w kratk�. Tej, kt�rej nie znam i nie spotkam, Chocia� przeczuwam, �e istnieje, Odda�bym to, czego nie kocham Za jeden drobiazg, za nadziej�. Odda�bym pustych zmierzch�w tunel, W lustrze odbity g�upi grymas, Godno��, ambicj�, ca�� dum�, Z kt�r� tak trudno jest wytrzyma� Gorycz �a�osnych sn�w o �wicie, Gdy g�owa ci�ka od przepicia. Odda�bym nawet ca�e �ycie, Kt�re jest bez niej nie do �ycia. Lecz, o nieznana, co w swej krasie Jeste� kr�low� wszystkich bal�w, Nie przyb�d� do mnie poniewczasie, Gdy serce ju� mi p�knie z �alu. Czy nie by�y to przypadkiem strofy prorocze? * W poniedzia�ek rano, na czczo, za to z buteleczk� moczu, zjawi�em si� w Firmie, kt�r� w my�lach nazywa�em ostatni� szans�. Ku memu zaskoczeniu okaza�em si� jedynym ochotnikiem. Poczekalnia ma�ego laboratorium l�ni�a steryln� czysto�ci� i gdyby nie piel�gniarka, tym razem ��ta (chyba Koreanka, na Chink� by�a zdecydowanie zbyt brzydka), mo�na by uzna�, �e ca�y obiekt stanowi wy��cznie scenografi� do jakiego� medycznego serialu. Zmierzono mi ci�nienie, zrobiono EKG, pobrano krew, �lin�, a nawet wyrwano jeden w�os. I na szcz�cie na tym zako�czono. Potem Dawn, kt�ra wychyn�a z zaplecza, zaprowadzi�a mnie przed oblicze doktora Hendersona. Towarzyszy� mu jego pomocnik, szczup�y nerwowy osobnik o wygl�dzie typowego rozkojarzonego naukowca. W pierwszej chwili jednak moj� uwag� zwr�ci�a nie jego do�� pospolita twarz, ale olbrzymie mokasyny na pi�ciocentymetrowej podeszwie. � Bob Denisoff � przedstawi� si�, podaj�c mi szczup��, nieco wilgotn� r�k�. � In�ynier Denisoff zajmuje si� u nas technicznymi aspektami naszych test�w, aparatur� pomiarow� i baz� danych � wyja�ni� doktor. � Wszystkie wyniki b�dziemy mieli pojutrze. Na razie chcia�bym uzupe�ni� pa�ski kwestionariusz. By� pan ju� szczepiony na osp� i polio? Skin��em g�ow�. Mo�liwo�� odpowiedzi bez otwierania ust stanowi�a dla mnie zawsze okoliczno�� komfortow�. � Wyrostka pan nie mia� operowanego ani migda�k�w? S�owo appendix zrozumia�em od razu, je�li za� idzie o tonsil, Henderson musia� wskaza� na swoje gard�o. Zaprzeczy�em. Doktor odnotowa� t� informacj�. Denisoff, lekko znudzony, przys�uchiwa� si� naszej konwersacji. � Przejd�my do uraz�w. Wspomnia� pan o parokrotnej utracie przytomno�ci po��czonej z objawami �mierci klinicznej. Mo�e mi pan o tym opowiedzie�? Przez nast�pny kwadrans czu�em si� jak na egzaminie z angielskiego. Mia�em do�� du�y zas�b s��w, ale poza konwersacjami z mam� nigdy nie rozmawia�em z nikim w mowie Szekspira. I to o kwestiach r�wnie zawi�ych. Na moje szcz�cie indaguj�cy okaza� si� wyrozumia�y i inteligentny. � Rozumiem, �e stan premortalny za ka�dym razem by� u pana do�� p�ytki? � zapyta� w ko�cu. � Nie bardzo rozumiem? � Mia� pan wra�enie opuszczania w�asnego cia�a oraz pozamaterialnego przemieszczania si� w przestrzeni, by�a to jednak przestrze� realna. �aden tunel ze �wiat�em na ko�cu, �adne rajskie ogrody pe�ne barwnych anemon�w? Potwierdzi�em. � A zmarli? Czy widzia� pan mo�e swoich bliskich? Lub przynajmniej czu� ich obecno��? � Niestety, nie. Cho� wyznam, �e chcia�bym bardzo zobaczy� na przyk�ad mego ojca. Doktor przerzuci� kilka kartek. � Zgin�� w Stanach w wypadku lotniczym? � bardziej stwierdzi�, ni� zapyta�. � Zagin��! � poprawi�em go. � Nigdy nie zidentyfikowano jego cia�a po�r�d innych ofiar odnalezionych na zboczach Appalach�w. Mama przez d�ugie lata twierdzi�a, �e �yje� Chocia� nie mia�a na to najmniejszych dowod�w. � Wr��my do pa�skich� prze�y�. Z ankiety wynika, i� dwukrotnie zdarzy�o si� panu doznawa� stan�w� Tu u�y� jakiego� fachowego terminu, kt�rego nie zna�em i, co gorsza, nie zapami�ta�em. � Trzy, trzy razy! � poprawi�em go ponownie. * Je�li wyspa Capri uchodzi, nie bez powodu, za jedno z najpi�kniejszych miejsc na ziemi, to zatoczka Piccola Marina jest na niej, obok Lazurowej Groty, miejscem absolutnie najcudowniejszym. Pozostawiaj�c za sob� ruchliwe miasteczko i park, w kt�rym zaskoczy�o mnie popiersie Lenina, zeszli�my schodami na kamienist� pla��, pe�n� ska�ek, mikrofiord�w, ma�ych grot, wype�nionych kryszta�ow� wod�, w kt�rej �miga�y z�ote rybki. I cho� nie by�y to stworzonka gotowe spe�nia� trzy �yczenia (mnie wystarczy�yby dwa � rozwi�za� problem w gardle i mi�dzy nogami), skoczy�em w kryszta�ow� to� z prawdziwym zachwytem. Jestem niez�ym p�ywakiem i uwielbiam nurkowa�, z czym mama drepc�ca po pla�y niczym kura, kt�ra wysiedzia�a kacz�tko, nie bardzo chcia�a si� pogodzi�. Sama w m�odo�ci by�a mistrzyni� krytej �abki, jednak nawykowe zwichni�cie barku, pami�tka po intensywnym uprawianiu siatk�wki, uniemo�liwia�o jej wodne szale�stwa. Z wiekiem r�ne miary, kt�re przyk�ada�a do siebie i swego jedynaka, rozje�d�a�y si� coraz bardziej. Ona w m�odo�ci mog�a wystawia� si� na ka�de ryzyko, mnie nie pozwala�a na �adne! Oczywi�cie mia�em to w nosie. Nie przejmuj�c si� jej marudzeniem, nurkowa�em coraz g��biej i g��biej, wy�awiaj�c muszelki, je��wce i rozgwiazdy. Po dotarciu do dna odwraca�em si� i przez chwil� podziwia�em ponad sob� powierzchni� wody, od do�u przypominaj�c� sklepienie gotyckiego ko�cio�a. Przy kt�rym� z wyj�tkowo g��bokich zanurze� przestraszy�em si�, �e mo�e zabrakn�� mi tchu. Odbi�em si� wi�c energicznie i ruszy�em w g�r�, nie zwracaj�c uwagi, �e kryszta�owy strop nade mn� dziwnie pociemnia�. Z ogromnym impetem uderzy�em g�ow� w skalny nawis. Omal nie straci�em przytomno�ci, co gorsza, zach�ysn��em si�, zacz��em grzmoci� wod� r�kami i nogami, to jednak nie mog�o pom�c mi uwolni� si� ze skalnej pu�apki. Woda wype�ni�a mi p�uca, �wiat�o poszarza�o. Wiedzia�em, �e ton�. Ze nic nie mo�e mnie uratowa�. Nie doceni�em swej rodzicielki. Niczym mama nied�wiedzica, widz�c, a mo�e bardziej czuj�c, �e jej m�ode jest w niebezpiecze�stwie, zerwa�a si� z kocyka, roztr�ci�a grup� dzieciak�w bawi�cych si� nad brzegiem i zanurkowa�a mi�dzy ska�ami. Moja dusza oderwa�a si� od cia�a w momencie, kiedy wyci�gni�to mnie na pla�� i mama, sama blada i p�przytomna, stara�a si� mnie reanimowa�. Pr�by sztucznego oddychania nie przynios�y efektu. Tymczasem ja�� moja, nie przejmuj�c si� zabiegami wok� jej zewn�trznej pow�oki, wzbi�a si� nieomal pionowo w g�r�. Gdyby mog�a oddycha�, odebra�oby jej dech. Oto widzia�em, do dzi� nie wiem, jak mo�na widzie� bez oczu, ale widzia�em, ca�� cudown� panoram� Zatoki Neapolita�skiej, od Sorrento po ponury sto�ek Wezuwiusza, i gigantyczny labirynt ulic i kamienic Neapolu. W pe�nym zachwycie, z szybko�ci� my�liwca F�16, dotar�em do brzegu, przelecia�em nad terenem wykopalisk w Herculanum, min��em krater wygas�ego wulkanu przypominaj�cy od �rodka nieoskrobany garnek i poszybowa�em ku p�nocy. Co to by� za widok! Przed tygodniem niedaleko Rimini zwiedzi�em Itali� w miniaturze, najbardziej charakterystyczne miejsca W�och, zlokalizowane na przestrzeni jednego ogrodu � g�ry, rzeki, zabytki. Teraz mia�em to wszystko pod sob�, w zdecydowanie lepszych proporcjach. Kieruj�c si� w stron� Lacjum, przelecia�em nad cmentarzem w Monte Cassino, obserwuj�c przez chwil� polskie wycieczki spaceruj�ce w�r�d grob�w, w tym jakiego� emeryta sk�adaj�cego skromn� wi�zank� na grobie genera�a Andersa. Ale goni�o mnie dalej, do Rzymu. Wkr�tce w�r�d zalesionych wzniesie� zobaczy�em okr�g�e ciemne jezioro, niew�tpliwie wulkanicznego pochodzenia, obok miasteczko, a w nim opodal rynku niewielki kompleks pa�acowy. Bia�o��te flagi u�wiadomi�y mi, �e znalaz�em si� nad Castel Gandolfo � letni� rezydencj� papie�y. Jak�e mia�em nie skorzysta� z okazji! �adna gwardia szwajcarska nie mog�a mnie powstrzyma�, przelatywa�em komnaty, ogrody, maj�c nadziej� napotka� Jego �wi�tobliwo��, wreszcie zawis�em nad basenem, w kt�rym p�ywa� siwy m�czyzna w k�piel�wkach� � Widzia� pan Karola Wojty�� podczas p�ywania? � nie wytrzyma� Henderson, a milcz�cy dot�d Denisoff zapyta�: � By� sam? � Na rozmow� z nim oczekiwa�o kilka os�b. W paru zdaniach odmalowa�em postacie, w kt�rych doktor, zaskakuj�co dobrze obeznany w watyka�skiej hierarchii, rozpozna� biskupa Dziwisza i kardyna�a Ratzingera. � Niewiarygodne, i co by�o dalej? � M�j rozm�wca a� zachryp� z wra�enia. � G�os wewn�trzny przekona� mnie, �e musz� wraca�. Wysi�ki mamy nie przynosi�y skutku. Jej jedynak umiera�. Nie by�o szans na szybkie przybycie pogotowia. Naraz gromadk� gapi�w roztr�ci� niem�ody postawny m�czyzna przypominaj�cy z wygl�du syksty�skiego Boga Ojca, a mo�e tylko weterana Czerwonych Brygad. � Mo�e ja spr�buj�. Mama, zbyt zm�czona, by kontynuowa� swe zabiegi, ust�pi�a mu miejsca. Brodacz bezb��dnie odszuka� mostek, dwakro� napar� na� obur�cz, a� zatrzeszcza�y �ebra, a potem wdmuchn�� mi pot�n� porcj� powietrza. Potem powt�rzy�� Obserwowa�em to z boku, ale nie zauwa�y�em momentu, gdy zrobiwszy swoje, m�j zbawca znikn��. � Wszyscy mamy gigantyczne szcz�cie � stwierdzi� Henderson, gdy zako�czy�em opowie��. � Wszyscy? � zdziwi�em si�. � Pan uchodzi z �yciem z sytuacji wygl�daj�cych na beznadziejne, a my trafili�my wreszcie na kogo�, kto mo�e pchn�� nasze badania na wy�szy poziom. Wyznam, �e w�wczas nie zdawa�em sobie sprawy z powagi tych s��w. III Izolacja, w kt�r� wp�dzi�y mnie po cz�ci kompleksy, a w du�ym stopniu nadopieku�czo�� matki (p�ne dziecko by�o dla niej najwi�kszym skarbem), do wszystkich moich wad dorzuci�a jeszcze jedn� � nadmiern� ufno�� wobec ludzi raz uznanych za godnych zaufania. Podejrzliwo�� wobec wszystkich, kt�rych nie zna�em, w momencie cho�by powierzchownego poznania, wspartego odrobin� �yczliwo�ci, zmienia�a si� w bezgraniczne zaufanie. A je�li jeszcze ten kto� udawa�, �e nie zauwa�a mego g�osu� Podobnie i tym razem nie przysz�o mi do g�owy, �e m�j nowy, hojny pracodawca mo�e mie� wobec mnie jakie� inne plany poza deklarowanymi. By�em ufny, tym bardziej �e ju� trzeciego dnia Klaus, zamiast tradycyjnie odwie�� do domu, zaprosi� mnie na drinka w jednym z ma�ych, wytwornych (i drogich!) pub�w na Starym Mie�cie. Tam, prawdopodobnie za spraw� alkoholu, nagle zrobi� si� niezwykle gadatliwy. Zacz�� mi opowiada� o swoim �yciu. Pochodzi� z rodziny polskiej, a w�a�ciwie �l�skiej, czego pami�tk� by�o jego imi�, rzadkie raczej w Kongres�wce, a nawet w Galicji. Jego pradziad przyby� do Stan�w jeszcze przed pierwsz� wojn� �wiatow� i przez par� pokole� familia nie wychyla�a nosa z polskiego getta, w Jackowie czy innym Greenpoincie. Dopiero Klaus zerwa� z tradycj� pierog�w i bigosu. Wst�pi� do wojska. W marines dos�u�y� si� stopnia kapitana. � By� pan w Wietnamie? � zapyta�em ze szczerym zainteresowaniem. � Stare dzieje. Wol� nie przypomina� sobie tamtych czas�w. Po wojnie w Zatoce definitywnie przeszed�em do cywila. Chocia� niedawno �a�owa�em, �e na ostatni� wojn� z Saddamem okaza�em si� za stary� � Za stary? � zdziwi�em si�. Klaus, szczup�y i dobrze umi�niony, sprawia� wra�enie doskonale sprawnego pi��dziesi�ciolatka. � Sko�czy�em sze��dziesi�tk�. Tymczasem nasza rozmowa zesz�a na temat kampanii w Iraku. Wspomnia�em chyba, �e polityka nale�a�a do moich fascynacji, tote� rozgada�em si� w najlepsze, wyg�aszaj�c pogl�dy na temat mo�liwych implikacji, a tak�e roli Polak�w, kt�rzy w�a�nie mieli dzia�a� tam w swojej strefie okupacyjnej. Z kr�tkich, cz�sto monosylabicznych od�ywek Klausa wynika�o, �e pogl�dy na te tematy mieli�my zbie�ne. Podobnie jak Klaus uwa�a�em, �e interwencja by�a nieunikniona i uzasadniona, a przysz�y �wiatowy �ad musi opiera� si� na USA, je�li nie �andarmie, to przynajmniej kompetentnym policjancie �wiata. � Takim Stra�niku z Teksasu! � za�artowa�em, robi�c min� charakterystyczn� dla prezydenta Busha. Przez chwil� Klaus chichota� wraz ze mn�, a potem rozmawiali�my o Huntingtonie, Brzezi�skim, Fukuyamie i Orianie Fallaci, dochodz�c do wsp�lnego wniosku, �e dopiero czo�owe zderzenie cywilizacji Zachodu i Islamu b�dzie prawdziwym ko�cem historii. W miar� przyswajania kolejnych dawek alkoholu nasza rozmowa robi�a si� coraz swobodniejsza i weselsza, a� do ostatecznego urwania filmu. * Pierwszy tydzie� moich wizyt w o�rodku nie przyni�s� �adnych zdarze� godnych odnotowania. Mimo przyjmowania sporych dawek r�nych specyfik�w, maj�cych, jak twierdzi� szef programu, sprawdzi� podatno�� mego organizmu na ewentualne skutki uboczne za�ywanych lek�w, nie dosta�em uczulenia, nie pokry�em si� �adn� paskudn� wysypk� ani nawet nie zdarzy�o mi si� kichn��. W ko�cu zaczyna�em podejrzewa�, �e przyjmowane medykamenty to najr�niejsze odmiany tego samego, niegro�nego placebo, kiedy w pi�tek, podczas wieczornej sesji, Jack Henderson zaprosi� mnie do jednego z podziemnych pawilon�w, kt�rych przeznaczenia dot�d nie zna�em. Pomieszczenie le��ce po prawej stronie laboratorium przypomina�o cmentarn� krypt�, a wra�enie grobowca pot�gowa� jeszcze pojedynczy st� otoczony aparatur� elektroniczn� z mn�stwem monitor�w i czujnik�w, kt�rych wi�kszo�� przywodzi�a na my�l sal� intensywnej terapii. Po raz pierwszy od paru dni zobaczy�em in�yniera Denisoffa. Majstrowa� w k�cie, przy jakim� urz�dzeniu, kt�rego przeznaczenia nawet nie mog�em si� domy�la�. Zauwa�y�em, �e doktor jest powa�niejszy ni� zwykle i jakby mniej pewny siebie. Ku mojemu zaskoczeniu pierwszy g�os zabra� Bob. � Dzi� chcieliby�my wypr�bowa� nowy system anestezjologiczny� � zacz��, a widz�c zaniepokojenie na mojej twarzy, dorzuci�: � Zabieg b�dzie absolutnie bezpieczny, panie Marku. Nasz nowy system narkozy ma za sob� szereg udanych pr�b. A na wszelki wypadek mamy te� najlepszy sprz�t s�u��cy zar�wno wybudzaniu, jak i podtrzymywaniu funkcji �yciowych. Rzuci�em okiem na doktora Hendersona. Na jego twarzy go�ci� jowialny u�miech. � Czy m�g�bym odm�wi�? � M�j g�osik w podziemnym, nisko sklepionym pomieszczeniu zabrzmia� trzy razy bardziej piskliwie ni� zazwyczaj. � Ale� naturalnie, to pa�skie niezbywalne prawo � powiedzia� Henderson. � Ch�tnych nam nie brakuje� Zawiesi� g�os, a w tym momencie Denisoff dorzuci� jakby od niechcenia: � Czy wie pan, �e nowoczesna chirurgia bez trudu potrafi si� upora� z problemem pa�skich strun g�osowych�? Nic nie wskazywa�o na to, �eby zabieg mia� upro�ci� dotychczasowe metody szpitalnego usypiania. Przygotowania by�y d�ugie i nieprzyjemne. Cztery kropl�wki mia�y mi wprowadzi� p�yn, kt�rego wz�r chemiczny � a jak�e, udost�pniono mi go � przypomina� wyci�g z ca�ej tablicy Mendelejewa. Wcze�niej musia�em wypi� p� litra innej cieczy, przypominaj�cej w smaku tequil�. Ostatni� rzecz�, kt�r� pami�tam, by�o na�o�enie mi na twarz maseczki, pod��czonej do butli z gazem o mi�ym, i, jak twierdzi� in�ynier, relaksuj�cym zapachu, kt�ry mia� przyspieszy� dzia�anie specyfiku. Naraz poczu�em si� jak skoczek wybijaj�cy si� z progu Wielkiej Krokwi (nigdy nie skaka�em, w og�le nie posiad�em umiej�tno�ci je�d�enia na nartach, ale mog� to sobie wyobrazi�). Chwil� szybowa�em w kompletnym mroku, potem wyros�a przede mn� �ciana �wiat�a, przypominaj�ca gigantyczn� fal� morskiego przyboju, czo�o tsunami, lub tylko marzenie osz