KRAINA LOGOS www.logos.astral-life.pl Fundacja im. Karlheinza Deschnera przedstawia... Karlheinz Deschner Polityka papieska w XX wieku tom 1 KRAINA LOGOS wwwll3gos.astral-life.pl �Wszyscy wiedz�, �e papie�e toczyli albo prowokowali setki wojen." Jezuita Alighiero Tondi (1961)1 �...poniewa� wy�sze duchowie�stwo watyka�skie ma nieprzeparty poci�g do wielkiej polityki". Aleksander Pietrowicz Izwohki, przedstawiciel Rosji przy Watykanie (1888-1896) oraz minister spraw zagranicznych (1906-1910)2 �Papie� zmienia si�, ale � jakikolwiek on jest � polityka �wiecka Kurii Rzymskiej pozostaje ta sama i �aden papie� nie jest w�adny jej zmieni�." Konstantin Pietrowicz Pobiedonoscew, oberprokurator �wi�tego Synodu (1880-1905)3 KRAINA LOGOS wwwll4gos.astral-life.pl KRAINA LOGOS wwwll6gos.astral-life.pl Przedmowa Wiara unosi kar�y Wiara �yje w wiernych, a nie na odwr�t, jakkolwiek wierni pragn�liby wierzy� w to drugie. Troszczy si� o to tych niewielu, istotnie �yj�cych z wiary, chocia� bardziej z cudzej wiary ni� w�asnej, w co jednak wierz�cy nie chce uwierzy�. Dop�ki ja sam by�em jeszcze wierz�cym, tego rodzaju ksi��ka wyda�aby mi si� niewiarygodna, ma�o tego: niegodna, jej autor za� by�by wcielonym diab�em. Bo jako wierz�cy katolik, jak prawie wszyscy wierz�cy katolicy, nie mia�em poj�cia o historii katolicyzmu. Z takiej w�a�nie ignorancji �yje papiestwo, odk�d papiestwo istnieje. Ale tak�e niekatolicy, a nawet mn�stwo ludzi religijnie indyferentnych, nie wiedz�, co naprawd� kryje si� za �histori zbawienia". Poza tym najzwyczajniej trudno im uwierzy�, �e historia zbawienia mo�e by� tak ma�o zbawienna, historia �wi�tych za� tak doszcz�tnie wyprana z wszelkiej �wi�to�ci. Godne uwagi zdanie Helwecjusza: �Czytaj�c ich legendy o �wi�tych, znajdujemy w nich tysi�ce imion kanonizowanych przest�pc�w"4 wydaje im si� bezwstydnie przesadzone, ba! ca�kiem niewiarygodne, mimo �e co do s�owa odpowiada rzeczywisto�ci, a p�niej wielokrotnie jeszcze si� potwierdzi�o. Jednak�e ludzko��, chocia� zmierzaj�ca do tego, aby diabli j wzi�li razem z ca�� histori zbawienia i ze wszystkimi �wi�tymi, wci�� nie mo�e i nie chce w to uwierzy�. Ca�a armia za� dobrze op�acanych bojownik�w (nie tylko w sutannach) bez przerwy trudzi si� nad tym, a�eby nie da� w to uwierzy�, ale raczej spowija� histori� w dym kadzide� i bez mrugni�cia okiem nazywa� to �wiedz�", zw�aszcza w�wczas, gdy tak dobrze znane �ciemne momenty" z przesz�o�ci bezlito�nie spisuje si� na straty, aby tym lepiej zamydli� to samo w nowszych czasach. Wi��e si� to z osobliwym prze�wiadczeniem wielu os�b, �e zbrodnia pope�niona tysi�c lat temu nie jest taka z�a, jak dzisiejsza, i �e w og�le mo�na by ju� pozostawi� te starocie w spokoju. Tylko �e sprawy te nie s bynajmniej stare! Przesz�o�� wcale nie przesz�a! A g�upi frazes, �e historia si� nie powtarza, bez ustanku demaskuje sama historia, KRAINA LOGOS wwwll6gos.astral-life.pl w gruncie rzeczy ci�gle si� powtarzaj�ca; a jak bardzo, to w�a�nie unaoczni nam obecne Jedno stulecie w historii zbawienia. Nie s to �dzieje papie�y" ani �aden psychogram tych os�b, tylko zwi�z�a diagnoza instytucji, oparta na jej historii w ostatnim stuleciu. Kiedy �wiat wreszcie zrozumie, �e nie o to chodzi, kto stoi na czele tego Ko�cio�a? �e mamy do czyniema zawsze z tym samym potworem, bez wzgl�du na to, jak nazywa si� jego g�owa! Nie jest to w �adnym razie ksi��ka �pisana na kl�czkach", jak wyzna� o swoim pisaniu niemal�e w naszych czasach pewien sekretarz papie�a i kardyna�, kt�rego urzeka �czar" tudzie� �ze wszech miar �wi�te wydarzenia, w jakich autor tych s��w uczestniczy�".5 Nikt nie wyjdzie tutaj na swoje, kto by si� chcia� dowiedzie�, jakie to uczone by�y g�owy Ko�cio�a, jak uczuciowe i pe�ne ojcowskiej dobroci, jak anielski wiod�y tryb �ycia, jak by�y dobroduszne i pe�ne zakonnej prostoty; �e pija�y najcz�ciej wod�, jak Pius XI, toruj�cy drog� Mussoliniemu, genera�owi Franco, Hitlerowi; �e prze�ciga�y si�, tak jak wsp�lnik tych samych pan�w Pius XII z zakonnic Pas�ualin� Lehnert, zaanga�owan� w kwiecie wieku 23 lat, kto pierwszy zgasi �wiat�o, aby oszcz�dza� pr�du6, co zapewni�o m.in. temu� �Ojcu �wi�temu" (patrz t. II) odpowiednik 80 milion�w marek osobistego maj�tku w z�ocie i dewizach. Kto chcia�by prze�y� taki �Watykan od �rodka", rozczarowa�by si�. Za to wida�, co s�udzy Ko�cio�a zwykli bagatelizowa� albo tuszowa�, a co kompletnie ignoruje wi�kszo�� pozosta�ych historyk�w, dla kt�rych papiestwo, przez respekt dla jego duchownego presti�u, jak gdyby w og�le nie istnia�o: jego przenikanie si� nie tyle z mocami za�wiatowymi, ile z pot�gami �wiata doczesnego. �aden za� inny Ko�ci� ani religia nie walcz nawet w przybli�eniu tak celowo i niszczycielsko, jawnie albo skrycie, na arenie politycznej i spo�ecznej. A czy �namiestnicy Chrystusa" �yczyli sobie uprawia� �wielk polityk�" expressis verbis, jak Leon XIII, czy okazywali jej rzekom niech��, jak jego nast�pca Pius X, kt�ry wci�gn�� narody w I wojn� �wiatow�, tak czy owak wszyscy uprawiali polityk�; i to ani na jot� nie mniej ��wieck�" ni� inni politycy, a nawet tym bardziej �wieck�, �e zgodnie z przyj�tym zwyczajem stroili sw polityk� w wielkie s�owa i gesty, ci�gle m�wi�c o �Bogu", �Chrystusie" i �zbawieniu duszy", kiedy sz�o im o siebie i swoj ��dz� w�adzy, co sprawia, �e historia zbawienia jest jeszcze gro�niejsza, gdy� bardziej ob�udna od wszelkiej innej polityki. Przecie� w tym Ko�ciele, czego nie spos�b przeceni�, wszystko jest polityk�; nie KRAINA LOGOS wwwll3gos.astral-life.pl tylko sprawy tak oczywiste jak podatki ko�cielne, chrzest noworodk�w, nauka religii czy kwestia ma��e�stw mieszanych, jak ko�cielna doktryna w�asno�ci prywatnej, walka przeciw kontroli urodze�, ale i to, co z pozoru najbardziej apolityczne: modlitwa przy stole, spowied�, komunia i ka�da starowinka, kt�ra w Lesie Bawarskim albo w Peru zanurza d�o� w wodzie �wi�conej: wszystko to rzuca si� w ko�cu, pomno�one przez miliony, na szal� kap�a�skich ambicji w zakresie w�adzy i panowania nad �wiatem. Pisz�c ju� od dziesi�ciu lat Histori� kryminaln� chrze�cija�stwa, kt�rej ukazuj�cy si� wreszcie pierwszy tom dotyczy staro�ytno�ci, postanowi�em nagle poprzedzi� go ksi��k� o czasach najnowszych. Sk�oni�a mnie do tego zar�wno aktywno�� na skal� �wiatow�, jak rozwija dzisiejszy pontifex maximus7, jak i moja w�asna obawa, �e historia zbawienia mog�aby dobiec kresu, przynajmniej na chrze�cija�skim Zachodzie, zanim ja zd��� uko�czy� Histori� kryminaln� chrze�cija�stwa. Wielki Giambattista Vico, pesymista neguj�cy wszelk wiar� w post�p, w prze�yciach historyka wys�awia� przynajmniej un divin piacere, bosk zaiste rozkosz. Co si� tyczy autora nast�puj�cych kart, pisanych z pewno�ci� nie sine ira, tylko jak najbardziej cum ira, nie szykuj mu ani niebia�skich rozkoszy, ani piekielnych; sk�ania�yby go raczej do rzygania, m�wi�c bez ogr�dek, lecz wynika to nie tyle ze sposobu jego patrzenia, ile z w�a�ciwo�ci historii, na kt�r patrzy. KRAINA LOGOS wwwll8gos.astral-life.pl Wst�p Od ubogiego Syna Cz�owieczego do morderc�w i milioner�w ��adna religia nie poci�gn�a za sob tylu ofiar ludzkich i nie wymordowa�a ich w spos�b r�wnie haniebny jak ta, kt�ra che�pi si�, �e znios�a je raz na zawsze." Teolog Bruno Bauer1 Biedny Syn Cz�owieczy nie mia� gdzie z�o�y� g�owy. Wyst�powa� jako nie posiadaj�cy w�r�d nie posiadaj�cych, przyjaciel parias�w i wyj�tych spod prawa, celnik�w i grzesznik�w. Zwalcza� �nieprawego Mamona" i �oszuka�cze bogactwo", biada� nad zamo�nymi i sytymi; g�upcem nazywa� tego, kto szczyci si� swoimi skarbami, a nawet poucza�, �e �atwiej przedostanie si� wielb��d przez ucho igielne ni� bogacz do Kr�lestwa Bo�ego2. Tak�e jego uczniowie mieli g�osi� ewangeli� bez pieni�dzy schowanych w pasie; u Marka pozwoli� im tylko na kij w�drowny i sanda�y; u Mateusza i �ukasza nawet tego zabroni�3. Dzi� jego �namiestnik" mieszka w luksusowym pa�acu papieskim, podr�uje w papamobilu i papa-jumbo-jecie, otoczony przez ochroniarzy, reporter�w, prominent�w. A za nim ci�gnie si� tysi�cletnia historia nieprzeliczonych dra�stw: od ma�ych szwindelk�w z cudami i relikwiami, mn�stwa �wi�tych Napletk�w Jezusa, jeszcze liczniejszych z�b�w Pa�skich (�w samej Francji jest ich ponad 500", pisze Alonso de Valdes), mleka Matki Boskiej i pi�r Ducha �wi�tego a� po Donatio Constantini: najpotworniejsze fa�szerstwo wszystkich czas�w4. Za sob ma kolosalny wyzysk, kt�ry ju� w V wieku uczyni� biskupa Rzymu najwi�kszym obszarnikiem w Cesarstwie Rzymskim, a Ko�ci� posiadaczem jednej trzeciej wszystkich grunt�w w Europie5. Ma za sob wyt�pienie poga�stwa, stosy inkwizycji, wielomilionowe masakry Indian i Murzyn�w, pogromy �yd�w, prowadz�ce wprost do kom�r gazowych Hitlera, zreszt nie ca�kiem oryginalnych, jako �e biskupstwo wroc�awskie ju� w XVII wieku mia�o piec do palenia czarownic; Ko�ci� nie zawsze by� wrogiem post�pu6. KRAINA LOGOS wwwll8gos.astral-life.pl Nie ostatnia rzecz, jak ma za sob�, to nieprzerwany �a�cuch okrutnych wojen: wyprawy krzy�owe, do kt�rych papie� Urban II � do dzisiaj czczony 29 lipca jako �b�ogos�awiony" � trafnie oceniaj�c sytuacj�, nawo�ywa� r�wnie� i zb�j�w; wojny religijne, wojny domowe, niezliczone wa�nie i bitwy, papie�e osobi�cie wyst�puj�cy w he�mie, pancerzu i z mieczem, maj�cy w�asne kasy wojenne, w�asne wojsko, w�asn� flot�, w�asne fabryki broni7. Leon IX, �wiaty, wyruszy� zbrojnie na chrze�cija�skich Norman�w; Grzegorz IX przeciw powracaj�cemu zwyci�sko z krucjaty cesarzowi Fryderykowi II. Urban VI, kt�ry kaza� torturowa�, a nawet po bestialsku zabija� kardyna��w, walczy� w wojnie o sukcesj� tronu Sycylii. Pius V i Sykstus V wydawali ogromne bitwy morskie Turkom i Brytyjczykom; pierwszy z nich, inkwizytor, kt�ry tak�e jako papie� cz�sto �cina� g�owy i pali� ludzi, poleci� nawet udusi� satyryka Franco za wiersz o nowym ust�pie w Lateranie, doczeka� si� kanonizacji; drugi z nich, Sykstus V, wprowadzi� kar� �mierci za homoseksualizm, kazirodztwo, rajfurstwo, przerywanie ci��y, cudzo��stwo. Juliusz II zwany // Terribile, czyli Straszliwy, kt�ry zosta� kardyna�em dzi�ki swemu wujowi papie�owi, a papie�em za w�asne pieni�dze, mia� trzy c�rki i niemal w ka�dym roku swego pontyfikatu prowadzi� wojny. Pawe� IV, sadysta, pozwala� sobie w�asnor�cznie t�uc kijem kardyna��w, skopa� namiestnika Rzymu, w�adny rozpala� stosy, �yd�w zamyka� w gettach, ubiera� ich w ��te kapelusze, spali� publicznie 25 z nich, w tym jedn kobiet�, kaza� og�osi� indeks ksi�g zabronionych, ju� wtedy si� tym o�mieszaj�c, widzia� w po�owie XVI wieku, �e ma rami� �a� do �okcia zanurzone we krwi"8. �Bije ofiar krzyk, ni jagni�, ni byk, lecz ofiary nies�ychane z ludzi!" (Goethe, por. przypis 1). R�wnocze�nie ci papie�e grabili, cokolwiek si� da�o zagrabi�: grody, zamki, miasta, ca�e ksi�stwa. Kradli, co tylko si� da�o ukra��: w IV wieku maj�tek �wi�ty�, w VI wszystkich pogan, a p�niej mienie milion�w wygnanych albo zabitych �yd�w, milion�w spalonych �kacerzy" i �czarownic"; nie przepuszczali te� w�asnym owieczkom: przez ci�g�e podwy�szanie podatk�w i wymy�lanie nowych (sam papie� Urban VIII wynalaz� ich a� dziesi��), za pomoc dzier�awy, lichwy (zabronionej przez Stary i Nowy Testament i przez Ojc�w Ko�cio�a!), jak r�wnie� niewolnictwa (szerzonego przez Ko�ci� jako kara oddania w niewol�, kt�re ze wszystkich metropolii �wiata zachodniego najd�u�ej zachowa�o si� w Rzymie papieskim), za pomoc odpust�w, op�at, wymuszenia, oszuka�czych cud�w, przy czym nagminnie zgarnia�o 8 KRAINA LOGOS www26gos.astral-life.pl si� pieni�dze przy u�yciu ekskomuniki, kl�tw i miecza. Rzym sta� si� najbardziej buntowniczym i najn�dzniejszym z miast Europy; liczba jego mieszka�c�w spad�a z oko�o 2 milion�w w czasach poga�skich do 20 tysi�cy w XIV wieku9. Nie ko�czy�y si� kl�ski g�odowe, przewroty, despotyzm i nepotyzm. W roku 1585, pierwszym roku rz�d�w Sykstusa V, zwanego ��elaznym papie�em", kt�rego imieniem straszono dzieci, m�wiono w Rzymie, �e wi�cej potoczy�o si� g��w, ni� na targ przywieziono melon�w. W odpowiedzi na rewolucj� francusk�, kt�r Kant powita� �zami rado�ci, Pius VI, p�awi�cy si� w przepychu i pompie hrabia Braschi, przeprowadzi� drako�skie ustawy wyj�tkowe i akcje policyjne. Rz�dy swe rozpocz�� od edyktu przeciwko �ydom, Editto sopra gli Ebrei, przypominaj�cego najgorsze czasy papieskich pogrom�w antysemickich i nios�cego ze sob przymusowe chrzty i wtr�cenie do wi�zie� nawet mn�stwa dzieci; w swoim brewe Quod aliquantum pot�pia prawa ludzkie, swobod� my�li, wolno�� s�owa i wolno�� prasy jako �potworno�ci" i poucza: � Czy� podobna wymy�li� co� bardziej absurdalnego ni� zadekretowanie tego rodzaju r�wno�ci i wolno�ci dla wszystkich!"10 �...wolne W�ochy!!!" wo�a Byron w 1821 roku. �Czego� takiego nie by�o od czas�w Augusta."11 Pius VII (1800-1823), hrabia Chiaramonti, kt�ry w 1809 roku ekskomunikowa� Napoleona, powr�ciwszy w 1814 roku z niewoli francuskiej, zapocz�tkowa� okres najczarniejszej reakcji. Ten papie�, wyzywaj�cy przyw�dc�w rewolucji od ��otr�w i szalbierzy", przywraca stare prawa feudalne i mn�stwo klerykalnych trybuna��w, s�d�w specjalnych, po czym nast�puje fala donos�w i zastraszaj�cych wyrok�w: ju� z pocz�tkiem 1815 roku jest 737 oskar�e� o �kacerstwo"12. Pod rz�dami hrabiego della Genga, papie�a Leona XII (1823-1829) rozkwita zn�w inkwizycja, panoszy si� szpiclowanie i donosicielstwo, �ydzi, dopadani przez jedno zion�ce nienawi�ci� zarz�dzenie po drugim, l�duj� na powr�t w gettach; nie licz�c si� z rosn�c� �miertelno�ci�, papie� zabrania nawet szczepie� przeciw ospie jako �bezbo�nych", poniewa� miesza si� w nich rop� zwierz�cia z krwi ludzk�13. Jego kardynalski legat Agostino Rivarola zwalcza wszelkie d��enia wolno�ciowe za pomoc wi�zie� i egzekucji. W Romanii skazuje � wszystko to bez nale�ytego przewodu s�dowego i nie dopuszczaj�c publiczno�ci � w przeci�gu jednego kwarta�u 508 oskar�onych na stracenie, na d�ugoletnie i do�ywotnie wi�zienie, na prac� przymusow�, na wygnanie KRAINA LOGOS www2dgos.astral-life.pl i surow kontrol� policyjn�14. Kiedy Leon XII, znienawidzony przez wszystkich �od ksi�cia po �ebraka", jak pisze Ranke, umiera tu� przed ostatkami 1829 roku, Rzymianie szydz�: Potr�jne z�o nam sprawi� Ojciec �wi�ty: �e w�adz� wzi��, �e p�no przez �mier� zdj�ty, �e karnawa�u zatru� nam momenty.15 Grzegorz XVI (1831-1846), do kt�rego wyboru na papie�a powa�nie przyczyni� si� arcyreakcyjny, cenzur i terrorem policyjnym rz�dz�cy ksi��� Metternich, w 1831 roku, kiedy wybuch�a rewolucja w Pa�stwie Ko�cielnym, posy�a w�asne �o�dactwo do walki przeciw swym rodakom i raz po raz przyzywa na pomoc wojska austriackie16. Tylko dzi�ki nim ocala�o Pa�stwo Ko�cielne. Jak kancelarie pa�stwowe w Wiedniu i Rzymie, tak samo austriacka i papieska tajna policja jak naj�ci�lej wsp�pracowa�y ze sob przeciwko W�ochom. Jeszcze po latach Grzegorz XVI powie do pruskiego ambasadora von Bunsena: �Je�eli nie zechc (poddani) s�ucha� ksi�y, wezm ich za �eb Austriacy."17 Kiedy jego sekretarz stanu Bernetti, kt�ry podobno liczy� si� ju� z mo�liwo�ci�, �e do�yje ko�ca �wieckich rz�d�w papie�a, z inicjatywy Metternicha musia� ust�pi� miejsca kardyna�owi Lambruschiniemu, presja si� jeszcze zaostrzy�a. Nawet �wie�e osi�gni�cia nauki, jej kongresy, o�wietlenie gazowe, koleje �elazne i mosty wisz�ce uznawano ju� w Pa�stwie Ko�cielnym, gdzie szala�y korupcja i nadu�ycie w�adzy, za przejaw buntu; za spo�ywanie mi�sa w pi�tek sz�o si� do wi�zienia; cele by�y przepe�nione; papieskie lotne s�dy wojenne nie zna�y wzgl�d�w18. Brutalnie d�awiono ka�dy odruch wolno�ci, wyroki �mierci zapada�y jeden po drugim, co prawda cz�sto nie wykonywane; co wi�cej, skazanie uchodzi�o ju� nie za ha�b�, tylko za honor19. Ju� na pocz�tek tych rz�d�w przypada godny ich dokument literacki, encyklika Mirari vos z 15 sierpnia 1832, w kt�rej papie� Grzegorz s�yszy na ca�ym �wiecie �okropne echo nowych, nies�ychanych pogl�d�w, jawnie i bezecnie zwalczaj�cych wiar� katolick�". On sam pochwala cenzur� jako nader po�yteczn�, a indeks ksi�g zakazanych jako zbawienny, natomiast pot�pia �brudne �r�d�o indyferentyzmu", �t� absurdaln i b��dn� nauk�", to �ob��dne mniemanie {deliramentum), jakoby ka�demu nale�a�a si� wolno�� sumienia", �t� niepotrzebn wolno�� pogl�d�w, szerz�c� si� ku zag�adzie pa�stwa i Ko�cio�a", oraz �t� haniebn�, zas�uguj�c� na 10 KRAINA LOGOS www23gos.astral-life.pl najwy�sze obrzydzenie wolno�� prasy, jakiej niekt�rzy �mi� si� domaga�..."20 Katolik Hans Kuhner okre�la encyklik� Grzegorza XVI jako � jedn z najbardziej wstecznych elukubracji papiestwa jako takiego, pierwszy przypadek wypowiedzenia przez urz�d nauczycielski wojny XIX stuleciu i wolno�ci, kt�r beztrosko uto�samia si� z buntem i rewolucj�"21. Ale takie by�y zawsze, mutatis mutandis, pogl�dy papie�y, ich koncepcja w�adzy i vademecum dla lud�w, tak te� by�o za nast�pcy Grzegorza, Piusa IX, kt�remu B�g pozwoli� by� swoim �namiestnikiem" d�u�ej ni� komukolwiek innemu, i bez pochopno�ci wolno przypuszcza�, �e natychmiast by si� to powt�rzy�o, gdyby na to pozwoli� duch nowych czas�w. Jeszcze w po�owie XX wieku g�osi� kardyna� Segura w odniesieniu do protestant�w hiszpa�skich, �e w sporze z katolikami �kacerzowi" nie przys�uguje ochrona prawna, a kardyna� Kurii Ottaviani o�wiadczy�: �w oczach prawdziwego katolika tak zwana wyrozumia�o�� by�aby nie na miejscu"22. Wszystkie za�o�enia my�lowe, kt�re w �redniowieczu prowadzi�y do inkwizycji, s w katolicyzmie do dnia dzisiejszego �ywe i obowi�zuj�ce. Koniec Pa�stwa Ko�cielnego za Piusa IX Jak jego poprzednik, tak i Pius IX (1846-1878) zaraz przyst�pi�, za swego jak dot�d najd�u�szego w dziejach pontyfikatu, do gwa�townego zwalczania wszelkich tendencji do sekularyzacji i liberalizacji. Prze�ladowa� �yd�w, przy czym dochodzi�o do oburzaj�cego ca�� Europ� porywania dzieci i przymusowego chrzczenia; w og�le Pa�stwo Ko�cielne by�o pa�stwem policyjnym, swoist �klerokracj�" o podw�jnej jurysdykcji, rozr�niaj�cej prawnie przest�pstwa kleru i �wieckich, bez wolnych wybor�w i z inkwizycj�23. Ale dwa wydarzenia nadaj szczeg�lne znaczenie okresowi rz�d�w papie�a Pio Nono. Przede wszystkim Pierwszy Sob�r Watyka�ski, na kt�rym, po przygotowawczych i towarzysz�cych mu ekscesach ultramontan�w z ub�stwianiem i przeb�stwianiem papie�a tudzie� skandalicznych intrygach, hrabia Mastai-Feretti czyli Pius IX wywalczy� w 1870 roku dogmat o nieomylno�ci nauk papieskich. Pozostaje on w ra��cej sprzeczno�ci z faktami dziej�w papieskich24, pomno�y� jednak ich w�adz�, przeto musi by� wznios�y. Triumfalnie 11 KRAINA LOGOS www23gos.astral-life.pl przydusi� Pius unicko-prawos�awnemu patriarsze, przeciwnikowi lego dogmatu, g�ow� stop�, gdy �w ksi��� Ko�cio�a w trakcie sk�adania ho�du oci�ga� si� z uca�owaniem papieskiego pantofla25 . �Nigdy papie�e nie przejawiali � drwi� biskup Maret � takiej gorliwo�ci wobec fundamentalnych dogmat�w chrze�cija�stwa."26 Ani te�, chcia�oby si� dopowiedzie�, wobec spo�ecznej n�dzy, zw�aszcza u katolik�w, albo wobec polityki edukacyjnej, kt�ra by�aby godna tej nazwy. Jeszcze i wtedy, po blisko 1900 latach chrze�cija�stwa, w kraju papie�y by�o 70% analfabet�w!27 W roku 1911, po czterdziestu latach rz�d�w wrogich Ko�cio�owi, ju� tylko 37,6% ludno�ci W�och by�o analfabetami28. Lecz nie antykleryka�owie, tylko biskupi, katoliccy historycy Ko�cio�a i dyplomaci uznawali za g�upca i szale�ca papie�a, kt�ry ju� na lata przed soborem, przed �zb�jeckim synodem", jak okre�li� go arcybiskup Pary�a , odni�s� do siebie s�owa Chrystusa: �Jam jest droga, prawda i �ycie", a w 1870 roku mia� zaliczy� nieudany cud uzdrowienia, wo�aj�c do kaleki: �Wsta� i chod�!"30 Nie przypadkiem chyba szwajcarski teolog Hasler, jeszcze niedawno czynny w Rzymie przy watyka�skim Sekretariacie Jedno�ci Chrze�cija�skiej, w dwutomowej monografii zatytu�owa� ca�y rozdzia�: Czy w czasie Soboru Pius IX by� jeszcze w pe�ni poczytalny?31 O ile jednak p�niejszej ofierze literackiej Haslera dano rz�dzi� d�u�ej ni� jakiemukolwiek innemu papie�owi, o tyle on sam umar� zaskakuj�co wcze�nie. Na rok 1870 przypada te� nast�pne wydarzenie, kt�re wywar�o wp�yw nie tylko na polityk� �wiatow� prze�omu XIX i XX wieku i nieraz b�dzie tu odgrywa�o rol�: koniec Pa�stwa Ko�cielnego. Pa�stwo to, ponad tysi�c lat oddzielaj�ce od siebie W�ochy p�nocne i po�udniowe, sprawca niezliczonych wojen i �otrostw32, powsta�o w VIII wieku. W �rodku zimy 753/754 Stefan II przekroczy� Alpy i jako pierwszy papie� wkroczy� do kraju Frank�w. W worku i w popiele, p�acz�c, le�a� przed Pepinem III i b�aga�, aby przez zas�ugi �wi�tych aposto��w Piotra i Paw�a wybawi� go z r�ki Longobard�w, z kt�rymi �Ojcowie �wi�ci" poczynali sobie jeszcze gorzej ni� Longobardowie z nimi. �I nie chcia� si� podnie�� � relacjonuje franko�ski kronikarz � dop�ki kr�l, jego synowie i dostojnicy franko�scy nie podali mu r�ki, a�eby go pod�wign�� z ziemi na znak przysz�ej pomocy i wyzwolenia."33 Raz po raz przyn�ca� papie� niebem i grozi� piek�em, raz po raz m�wi� o �pa�stwie b�ogos�awionego Piotra i �wi�tego Ko�cio�a 12 KRAINA LOGOS www24gos.astral-life.pl Bo�ego", o pa�stwie, na razie istniej�cym tylko w formie fa�szerstwa, co prawda najwi�kszego w historii, tak zwanej Donatio Constantini. Pod�ug niej w IV stuleciu papie� Sylwester I uzdrowi� w czasie zarazy i ochrzci� cesarza Konstantyna I, kt�rego nie ogl�da� na oczy, i za to dosta� od niego w prezencie Rzym, W�ochy i wszystkie kraje Zachodu (omnes Italiae seu occidentalium regionum provintias, loca et civitates). To bezprzyk�adne oszustwo, na kt�rym umieszczono dat� o czterysta lat wcze�niejsz�, z podpisem cesarza i jego adnotacj�, �e z�o�y� ten dokument w�asnor�cznie u grobu �wi�tego Piotra, pope�nione zosta�o � wszystko na to wskazuje � nie gdzie indziej, tylko w kancelarii papieskiej. Czyni on �Ojca �wi�tego" ni mniej, ni wi�cej, tylko �prawomocnym" w�a�cicielem Italii, cesarzem Zachodu, ba! odwraca sytuacj� do g�ry nogami, podporz�dkowuj�c odt�d konstytucyjnie papiestwu rzymskiego cesarza, kt�remu papiestwo dot�d podlega�o34. Oczywi�cie na �barbarzy�skim" dworze Pepina nikt nie zdo�a� rozezna� si� w tym kolosalnym szwindlu rzymskim. Wszak papie� Stefan potrafi� jeszcze do tego przedstawi�, rzec by mo�na, osobisty list od �w. Piotra! Poniewa� za� Ko�ci� uzna� w dodatku zagrabion przez Pepina godno�� kr�lewsk i jego prawowitego poprzednika, Childeryka III, ogoliwszy wpakowa� do klasztoru35, wi�c Pepin przychyli� si� do �ycze� papieskich i poprowadzi� dwie wojny przeciw Longobardom. A �namiestnik Chrystusa" pod�ega� chrze�cijan przeciw chrze�cijanom, katolik�w przeciw katolikom, szczu� na siebie ludy germa�skie, kt�re a� dot�d �y�y w najlepszej zgodzie i w dodatku zapewnia�, �e �w. Piotr i sam B�g zapowiedzieli Frankom wybaczenie ich grzech�w, stokrotn zap�at� doczesn i �ycie wieczne36. Z podbitego za� obszaru, kt�ry wedle prawa nie nale�a� si� ani Pepinowi, ani te� papie�owi, tylko cesarzowi Bizancjum, uczyniono teraz Pa�stwo Ko�cielne. Ten monstrualny falsyfikat, tak zwana �Darowizna Konstantyna", w��czona zosta�a w XII wieku do Decretum Gratiani, umieszczonego na pierwszym miejscu w Corpus Iuris Canonici, obowi�zuj�cym do 1918 r. kodeksie prawnym Ko�cio�a katolickiego. Jakkolwiek za� ju� u schy�ku �redniowiecza bezspornie zdemaskowano ten falsyfikat, kt�ry jeszcze Dante uwa�a� za prawdziwy, w seminariach i uczelniach papieskich a� do po�owy XIX wieku podawano go za dokument autentyczny, ba! nawet i wtedy wielu teolog�w uwa�a�o go za nieod��czny od istoty papiestwa, za dogmatyczn konieczno��. Jeszcze na �wi�cie 13 KRAINA LOGOS www26gos.astral-life.pl Zes�ania Ducha �wi�tego w 1862 roku nie mniej ni� trzystu zgromadzonych w Rzymie biskup�w uzna�o, �e ��wiecka w�adza Stolicy Apostolskiej jest konieczna i wprowadzona z wyra�nej woli Opatrzno�ci"37. Rok za rokiem potwierdzano tak�e z okazji niemieckich Dni Katolickich prawo papie�y do Pa�stwa Ko�cielnego; i jeszcze w po�owie XX wieku by�y sekretarz osobisty Piusa XI, kardyna� Kurii Carlo Confalonieri twierdzi�, �e Patrimonium Petri to �obszar wok� Rzymu, kt�ry Konstantyn Wielki w IV wieku podarowa� biskupowi Rzymu"38. Stworzone w drodze oszustwa i dw�ch wojen pa�stwo ksi�owskie uleg�o znacznemu powi�kszeniu oko�o roku 1200, za rz�d�w najpot�niejszego papie�a w dziejach, hrabiego Lotaria z Segni, Innocentego III, tak i� m�g� on napisa� do angielskiego kr�la Jana bez Ziemi, kt�rego poni�y� do pozycji swego lennika i zmusi� do p�acenia sobie dorocznej daniny: �Jako w Pa�skiej Arce Przymierza r�zga le�a�a obok tablic prawa, tak i w piersi Papie�a spoczywaj w�adza niszczenia i s�odka �agodno�� �aski"; papie�a, kt�ry ro�ci� sobie prawo rozstrzygania o niemieckich wyborach kr�l�w oraz prawa cesarskie; kt�ry ok�amywa� ludzko��, jakoby Jezus �powierzy� Piotrowi nie tylko zwierzchno�� nad ca�ym Ko�cio�em, ale nad ca�ym �wiatem" (Petro non solum universam ecclesiam, sed totum reliquit saeculum gubernandum)39; kt�ry wyprawia� krucjaty we wszystkie strony �wiata, w 1199 roku kaza� podbi� Inflanty, nast�pnie podj�� Czwart Wypraw� Krzy�ow�, wojn� prowadzon z nies�ychanym okrucie�stwem w stosunku do chrze�cija�skiego Konstantynopola, ale z radosn nadziej po stronie papie�a na ponowne zjednoczenie Ko�cio�a greckiego z rzymskim, o czym powiada Steven Runciman, bodaj�e naj�wietniejszy historyk wypraw krzy�owych, �e �nigdy nie pope�niono wi�kszej zbrodni przeciw ludzko�ci" i �e by� to r�wnie� �akt monstrualnej g�upoty politycznej"40; kt�ry w roku 1209 zapocz�tkowa� we Francji topienie we krwi katar�w czyli albigens�w, kiedy to jeden z jego dow�dc�w, opat Arnold-Almeryk z Citeaux, ju� po upadku pierwszego miasta triumfalnie zameldowa� Jego �wi�tobliwo�ci: �nie bacz�c na wiek i p�e� zabito oko�o dwudziestu tysi�cy ludzi"41. Oczywi�cie nie patyczkowa� si� ten papie�, kt�ry w Krucjacie Dzieci�cej 1211 roku nawet dzieci wys�a� na wojn�, jak po nim ju� tylko Hitler, gdy podczas �rewindykacji" Pa�stwa Ko�cielnego kaza� przep�dza� namiestnik�w cesarskich i zast�powa� ich swymi rektorami. 14 KRAINA LOGOS www26gos.astral-life.pl W czasie swego pobytu w Awinionie, w XIV wieku, papie�e utracili wprawdzie swe terytorium, ale ju� w pocz�tkach XVI wieku staczaj�cy niemal co roku bitwy �Ojciec �wi�ty" i zarazem ojciec trzech �naturalnych" c�rek, ju� wspomniany Juliusz II (str. 19 i nast.), doprowadzi� je do najwi�kszej rozleg�o�ci. Pod koniec XVIII wieku rzuci� si� na W�ochy Napoleon Bonaparte. Osiemdziesi�cioletni Pius VI, ch�tnie wychwalany jako m�czennik, konspirowa� z Austri i Neapolem, wreszcie zapragn�� umrze� w Rzymie i wtedy us�ysza�: � Vous mourrezpartout... Umrze� mo�e Pan wsz�dzie"; i zmar� na wygnaniu w twierdzy Valence42. Wydawa�o si�, �e to koniec papiestwa. Bonaparte napisa� do Pary�a: �Ta stara machina sama si� rozsypie."43 Wprawdzie Kongres Wiede�ski w 1815 roku w istocie rzeczy przywr�ci� Pa�stwo Ko�cielne, lecz za Piusa IX upad�o ono ju� ostatecznie; co prawda w odniesieniu do tej instytucji nie nale�y pochopnie u�ywa� wyrazu �ostatecznie", cho�by koniec �w nast�pi� ju� przed stuleciem i wydawa� si� ca�kiem ostateczny. Jakkolwiek znienawidzone by�y rz�dy kleru w �redniowieczu, jakkolwiek mawiano, �e ci pasterze ludu to faktycznie wilki, jakkolwiek przypisywano im wszystkie nieszcz�cia epoki, �mier�, zaraz� i kl�ski g�odowe44, jakkolwiek nar�d krzycza�: ��mier� klechom i mnichom!" w Perugii, ��mier� Ko�cio�owi!" w Bolonii, �Precz z Papie�em!" w Neapolu, ale jeszcze raz i doszcz�tnie rozj�trzy� W�och�w dopiero w XIX wieku z�y duch restauracji i rz�dy kleru. Za czas�w Piusa IX i jego sekretarza stanu, kardyna�a Giacoma Antonellego, kt�ry na pr�by zamach�w na siebie i na papie�a odpowiada� wyrokami �mierci i skazywaniem na galery45, W�ochy coraz bardziej zdecydowanie par�y ku jedno�ci narodowej i likwidacji (wci�� jeszcze obejmuj�cego ponad 40000 km2) Pa�stwa Ko�cielnego; jak powiada �w. Tomasz z Akwinu, posiad�o�ci, zasadzaj�cej si� �na upodobnieniu do Boga", w rzeczywisto�ci za� pa�stwa, kt�re �nigdy nie dor�wna�o osi�gni�ciom innych pa�stw" i kt�re dzisiaj, nawet ze strony katolik�w, okre�lane jest jako �najbardziej zacofany i skorumpowany tw�r pa�stwowy na �wiecie" zaraz po Turcji46 . Tylko na pocz�tku swego pontyfikatu podaj�cy si� za �liberalnego" papie� cieszy� si� niejak popularno�ci�, a� do rewolucyjnego roku 1848, gdy uczestniczy� jeszcze w ��wi�tej wojnie" przeciwko Austrii, kiedy to razem z w�osk� arystokracj i ludem tak�e duchowie�stwo wo�a�o: �Precz z barbarzy�cami! "47 15 KRAINA LOGOS www23gos.astral-life.pl Rewolucja zapanowa�a w Wiedniu, monarchia Habsburg�w walczy�a o przetrwanie i oczywi�cie Pius IX przechyli� si� w�wczas na stron� domniemanych zwyci�zc�w. Tak oto cz�owiek, stoj�cy (jak pisa� Fryderyk Engels) na �najbardziej reakcyjnych pozycjach w Europie", reprezentuj�cy �skamienia�� ideologi� �redniowiecza", stan�� na czele ruchu liberalnego48. Oddzia�y jego ruszy�y w pole pod wodz jego genera�a Durando, a p�niej kr�la piemonckiego Carla Alberta49. Wdar�y si� na teren austriacki, chocia� w�adaj�cy tym katolickim mocarstwem �wikary Chrystusa" nie wypowiedzia� wojny; jak na to sprawy nie wygl�da�y jeszcze do�� pewnie. B�d� co b�d� Rzymianie 21 marca 1848 wzi�li szturmem Palazzo Venezia, poselstwo austriackie, powo�uj�c si� na papie�a zdj�li austriacki herb i spalili go50. Pius IX s�dzi� ju� 30 marca, �e rozpoznaje g�os Boga w tych rewolucyjnych wydarzeniach, w tych mirabili mutazioni, �w tej burzy, kt�ra druzgoce i �amie cedry i d�by"51. Natomiast ambasador austriacki w Watykanie, hrabia Lutzow, ku swemu zaskoczeniu raptem ujrza� w papie�u zdecydowanego przeciwnika Austrii, poczu� si� �we wrogim kraju" i zmuszony by� w maju za��da� przepustki i wyjecha�52. Ale kiedy w lipcu feldmarsza�ek hr. Radetzky odni�s� rozstrzygaj�ce zwyci�stwo pod Custozz�, �Ojciec �wi�ty" naturalnie przechyli� si� znowu na stron� Austriak�w. Co prawda teraz jego w�a�ni diecezjanie zbuntowali si�, w listopadzie zamordowali, ku og�lnej rado�ci, jego ministra Pellegrina Rossiego, rzucili si� na gwardi� szwajcarsk i rozbroiwszy j sprawili, �e papie� musia� ucieka� do Gaety53. Pius IX wezwa� na pomoc p� Europy. Do Pa�stwa Ko�cielnego wkroczyli �o�nierze nie tylko francuscy, hiszpa�scy, neapolita�scy, ale nawet Austriacy, przeciw kt�rym wiosn tego� roku on sam jeszcze prowadzi� wojn�. I w�a�nie na Austri�, kt�ra pod wodz Radetzky'ego niebawem odnios�a dalsze zwyci�stwa, liczyli trz�s�cy si� teraz pra�aci. �Wygl�daj� mnie tu niczym Mesjasza", meldowa� nowy przedstawiciel Austrii w Gaecie, hrabia Moritz Esterhazy, i ci�gn�� uszczypliwie: �Zbawienia oczekuj tylko od nas, od Austrii."54 Pius IX powita� �dos�ownie z otwartymi ramionami" ambasadora, kt�remu �tak nag�a i ca�kowita zmiana podej�cia wyda�a si� nader szczeg�lna i osobliwa". Premier za�, ksi��� Schwarzenberg, z rozbawieniem przypomnia� sobie, jak to �Pius IX o�wiadczy�, �e wola�by zosta� uwi�ziony w Zamku �wi�tego Anio�a lub wycofa� si� do klasztoru � dziwne to, nawiasem 16 KRAINA LOGOS www28gos.astral-life.pl m�wi�c, zestawienie w ustach papie�a! � ni� zobaczy�, jak obcy �o�nierz, a szczeg�lnie ju� austriacki, wst�puje na ziemi� w�osk�. Dzisiaj papie� popad� jakby w przeciwn skrajno��, poniewa� chcia�by ujrze�, jak w Pa�stwie Ko�cielnym roi si� od obcych �o�nierzy, przede wszystkim za� od austriackich."55 30 czerwca 1849 Rzym, obwo�any w mi�dzyczasie republik�, zosta� po ci�kich, tygodniowych walkach zdobyty56, niestety nie przez monarchistycznych Austriak�w, tylko przez republika�skich Francuz�w, kt�rzy okupowali Rzym ju� w latach 1799 i 1809. Ot� 1799, 1809,1849... �cyfra 9 nie sprzyja Stolicy Apostolskiej", filozofowa� zabobonnie papie� wobec hrabiego Esterhazy, a ten odnotowa� z kolei szczeg�lne zami�owanie Jego �wi�tobliwo�ci je�li nie do Francji, to w ka�dym razie do Francuz�w, kt�re co prawda Pio Nono przekonuj�co wyt�umaczy�: �W czyich r�kach dzi� jestem? Francuz�w.. ."57 Oto drobny, ale wymowny przyk�ad tego, na czym opiera�a si� i opiera, i zawsze b�dzie si� opiera� �Stolica �wi�ta": nie na opoce skalnej, tylko na pobudzaj�cej ka�dego obserwatora � je�li nie patrzy przez chmury kadzid�a � raczej do wymiot�w ni� do rozbawienia � polityce hu�tawki, kt�rej najwy�sz� zasad jest zawsze oportunizm, a ostatecznym celem w�adza. Dzi�ki oddzia�om wojskowym Francji, Austrii, Hiszpanii i Neapolu w lecie 1849 roku przywr�cono rz�dy papieskie. Ale kiedy w dziesi�� lat p�niej Austriacy wycofali si�, w przegni�ym pa�stwie pra�at�w znowu wybuch�a rewolucja i wsz�dzie domagano si� niepodleg�o�ci W�och. Na to Pius IX wynaj�� zaci�ne wojsko, z�o�one z 20 tysi�cy Francuz�w, Austriak�w, Belg�w i Szwajcar�w, kt�rzy spl�drowali Perugi�, lecz zostali pobici pod Castelfidardo; po czym w referendum, urz�dzonym jesieni 1860 roku w papieskich dot�d prowincjach Umbrii i Marche, 230 000 ludzi wypowiedzia�o si� przeciwko rz�dom �Ojca �wi�tego", a za nimi 1600 os�b58. Kiedy swego czasu hrabia Camillo Cavour, w�oski Bismarck, na kr�tko przed swoj nag�� �mierci�, pierwszy raz w post�puj�cej polityce zjednoczeniowej Risorgimenta rzuci� has�o Roma capitale, Rzymu jako stolicy nowych W�och, proponuj�c papie�owi, w zamian za rezygnacj� z Rzymu, mn�stwo daleko id�cych przywilej�w i t� formu�� rozwi�zania �kwestii rzymskiej": libera chiesa in libero stato, wolny Ko�ci� w wolnym pa�stwie, Pius IX zachowa� si� ca�kiem nieust�pliwie. Obstawa� uparcie, jak jeszcze szereg jego nast�pc�w, przy prastarym nie tyle prawie, co bezprawiu papiestwa do Pa�stwa Ko�cielnego59. R�wnie� 17 KRAINA LOGOS www28gos.astral-life.pl �a�eby zapewni� Ko�cio�owi wolno��, Stolicy Apostolskiej niezale�no��, �wiatu pok�j, a nowego kr�lestwa nie pozbawia� jego stolicy", jak pisa� ojciec Passaglia, kt�ry w nast�pstwie, pozbawiony przez Piusa urz�du nauczycielskiego i prze�ladowany, musia� ucieka� do Perugii60. Teraz ju� �namiestnik Chrystusa" posiada� tylko Rzym i tak zwane Patrimonium Petri, je�eli pomin�� fakt, �e Ko�ci� jego mimo wszystko nadal by� posiadaczem co najmniej jednej pi�tej obszar�w uprawnych w ca�ych W�oszech61. Lecz po wycofaniu si� francuskiego korpusu ekspedycyjnego z ko�cem 1866 roku natychmiast wybuch�a zn�w rebelia i wiele bitw pomi�dzy wojskami papieskimi a ochotniczymi oddzia�ami Giuseppe Garibaldiego, kt�ry wyg�asza� przeciw Watykanowi grzmi�ce mowy i we Florencji nawo�ywa� do �wojny �wi�tej przeciwko wampirowi W�och". �Trzeba wyci�� z W�och raka papiestwa. Oderwijcie si� od tych �mij w postaci ksi�y, od namiestnika diabelskiego, od Antychrysta w Rzymie!"62 Ale zn�w wyl�dowa�y dwie dywizje francuskie, �o�nierze Napoleona III, kt�ry zn�w si� waha�, po czyjej stronie ma walczy�, i przy ich pomocy 3 listopada 1867 zwyci�y�o niemal�e unicestwione ju� wojsko papieskie63. Kiedy jednak w czasie wojny niemiecko-francuskiej 1870/71 roku znowu trzeba by�o Francuz�w odwo�a�, Rzym ostatecznie upad� i Pa�stwo Ko�cielne rozp�yn�o si� ca�kowicie w pa�stwie narodu w�oskiego. Kiedy wszelkie propozycje rz�du spe�z�y na niczym, jego wojska rankiem 20 wrze�nia zaj�y miasto i po wielogodzinnej kanonadzie na Zamku �wi�tego Anio�a podnios�a si� bia�a chor�giew. Powszechny entuzjazm przywita� upadek rz�d�w ksi�owskich; samego Piusa wojsko w�oskie musia�o chroni� przed gniewem ludu64. W referendum 2 pa�dziernika 133 681 wyborc�w opowiedzia�o si� za przy��czeniem do istniej�cego ju� od dziesi�ciu lat kr�lestwa Italii, a 1507 by�o przeciw65. Pio Nono za� 1 listopada 1870 na�o�y� ekskomunik� na wszystkich sprawc�w i uczestnik�w �uzurpacji" Rzymu, uzna� si� za �wi�nia", za �biednego starca"66 i zapocz�tkowa� prawie 60-letni wrogo�� pomi�dzy Watykanem i pa�stwem. Dosz�o a� do tego, �e Ko�ci� grozi� wiecznym pot�pieniem ka�demu, kto popiera to pa�stwo; �e jeszcze po I wojnie �wiatowej papie�e odmawiali audiencji tym z katolickich polityk�w, kt�rzy odwiedzili kr�la W�och. Dopiero w p� stulecia po likwidacji Pa�stwa Ko�cielnego Benedykt XV dopu�ci� w audiencjach, udzielanych 18 KRAINA LOGOS www36gos.astral-life.pl katolickim w�adcom, ten sam protok� co dla niekatolickich. R�wnie� i prawomy�lni potentaci mogli wreszcie po przyj�ciu przez kr�la uda� si� do papie�a, tylko nie wolno im by�o wyruszy� ani z Kwiryna�u, kr�lewskiego pa�acu, ani z innych w�oskich budowli pa�stwowych, ale wy��cznie z oficjalnej siedziby ich przedstawiciela przy �Stolicy �wi�tej" albo przynajmniej, je�li nie reprezentowa� ich �aden dyplomata, z jakiej� religijnej instytucji swojego kraju, a w najgorszym razie z rezydencji ich ambasadora przy Kwirynale. Tak oto ka�da g�owa pa�stwa zmuszona by�a przybywa� do papie�a ze swojego w�asnego terytorium, jak gdyby w Rzymie nie by�o innego suwerena67: tak a� do krety�stwa zawistnie, ma�ostkowo i zarozumiale pilnuje swego �honoru" instancja, ca�y �wiat nauczaj�ca pokory. Rz�d w�oski wspania�omy�lnie zapewni� papie�owi jego pozycj� w ustawie gwarancyjnej z 13 marca 1871, stanowi�cej o rozdzieleniu Ko�cio�a i pa�stwa. Og�oszono go ��wi�tym i nietykalnym", przyznano mu pierwsze�stwo przed wszystkimi w�adcami katolickimi, pozwolono mu na gwardi� osobist�, na ca�kowicie wolne od podatk�w korzystanie z budynk�w i park�w Watykanu, z Lateranu i z Villa Castel-Gandolfo, wraz z mieszcz�cymi si� tam muzeami, bibliotekami, zbiorami. Zagwarantowano mu pe�n� swobod� wykonywania swego urz�du, przyznano wszelkie zwyczajowe przywileje zagranicznym dyplomatom przy �Stolicy �wi�tej" i zabroniono w�oskim urz�dnikom wst�pu do pa�ac�w papieskich. Wreszcie przyznano mu, w charakterze odszkodowania za utracone wp�ywy z Pa�stwa Ko�cielnego, nie opodatkowan dotacj� w wysoko�ci 3 225 000 lir�w rocznie, kt�rej jednak Pius IX, nie uznaj�cy ustawy gwarancyjnej jako aktu jednostronnego, pocz�wszy od drugiej wyp�aty nie przyjmowa�; wi�cej przynosi�y mu �dary mi�o�ci" od wiernych z ca�ego �wiata, lituj�cych si� nad nim jako nad �wi�niem"68. Wraz z likwidacj Pa�stwa Ko�cielnego i zaj�ciem Rzymu, kt�ry od upadku zachodniego Cesarstwa Rzymskiego w 476 roku po raz pierwszy sta� si� znowu stolic W�och, z t �zbrodni�"69, jak okre�li� j papie� Pius IX, narodzi�a si� jednak �kwestia rzymska", do kt�rej rozwi�zania potrzebny by�, wedle s��w w�oskiego premiera Francesca Crispiego, najwi�kszy m�� stanu wszystkich czas�w; papiestwo doczeka�o si� go dopiero w czasach faszystowskich. 19 KRAINA LOGOS www3dgos.astral-life.pl Pocz�tki Kulturkampfu Pius IX nie opu�ci� Rzymu ani 20 wrze�nia 1870 roku, ani po przeniesieniu rz�du z Florencji do Rzymu, do czego nak�ania�y go wp�ywowe ugrupowania, w tym pono� jezuici70. Pok�ada� r�wnie wielkie, jak osobliwe nadzieje w Niemczech, najwi�kszej pot�dze militarnej Europy, kt�ra dopiero co zwyci�y�a Francj�, a zwyci�zcom Watykan zawsze by� nadzwyczaj przychylny; mimo �e w Berlinie nadawali ton protestant Bismarck i antykatolickie liberalne Trakcje Reichstagu. W roku 1871 Pius IX spodziewa� si� ingerencji Rzeszy Niemieckiej dla przywr�cenia Pa�stwa Ko�cielnego, suwerenno�ci papiestwa i jego �wiatowej niezawis�o�ci, co wi�cej! pos�uszna Rzymowi, powstaj�ca w�wczas partia Centrum opowiada�a si� za interwencj zbrojn�, za �krucjat przez Alpy"71. Zamiast cesarstwa Napoleona III, kt�re si� za�ama�o, Niemcy mia�y by� ostoj Watykanu. Fakt, i� nie by�y do tego sk�onne, sta� si� jednym z powod�w rozpoczynaj�cego si� teraz Kulturkampfu12, jakkolwiek bardziej m�g� na to wp�yn�� og�oszony w 1870 roku dogmat nieomylno�ci papieskiej, jak r�wnie� starania Bismarcka i szczeg�lnie zwalczanego przez katolik�w liberalnego pruskiego ministra wyzna� religijnych Falka, �eby ograniczy� wp�ywy Ko�cio�a w polityce. W ramach Kulturkampfu, kt�rego nazw� stworzy� zdecydowany libera� i �wiatowej s�awy uczony Rudolf Virchow, ustaw pa�stwow� sta� si� w 1871 roku �paragraf o ambonie": od tej pory �adnemu duchownemu nie by�o wolno, w trakcie pe�nienia swego urz�du, wypowiada� si� w sprawach pa�stwowych �w spos�b zagra�aj�cy spokojowi publicznemu"73. Ustawa kuratorska z 1872 roku zast�pi�a duchowny nadz�r nad szkolnictwem przez �wiecki; w tym samym roku ustawa o jezuitach kategorycznie zakaza�a �Towarzystwu Jezusowemu" i pokrewnym zakonom dzia�alno�ci na obszarze Niemiec74. Ograniczeniu klerykalnej polityki w�adzy s�u�y�y te� dalsze rozporz�dzenia, od ustaw majowych 1873 roku o ekspatriacji, przez wprowadzenie obowi�zku �lub�w cywilnych a� po �ustaw� chlebow�" i klasztorn z 1875 r.75 Dla Piusa IX sytuacja w Niemczech sta�a si� jeszcze gorsza ni� we W�oszech. Poniewa� za� w trakcie Kulturkampfu Bismarck nie bez powodzenia stara� si� przeci�gn�� na swoj stron� Austro-W�gry, z kt�rymi zawar� w 1879 roku dwuprzymierze � a� do I wojny �wiatowej coraz wy��czniej na tym opiera�a si� polityka Niemiec � nadzieje papie�a zwi�za�y si� teraz z Francj�. By�a 20 KRAINA LOGOS www3agos.astral-life.pl ona wprawdzie os�abiona i w dodatku republika�ska, jednak�e Pius IX liczy� na przywr�cenie w Pary�u monarchii dans un avenir plus ou moins eloigne, w bli�szej albo dalszej przysz�o�ci76. Sprzyja�y tym mrzonkom powstaj�ce napi�cia mi�dzy kr�lestwem w�oskim a republik francusk�, co� na kszta�t �yczliwo�ci, okazywanej przez rz�d Thiersa-Favre'a, kt�ry, podejrzewaj�c ju� sojusz niemiecko-w�oski, zainteresowany by� w os�abieniu W�och i tym samym w podtrzymywaniu �kwestii rzymskiej"77. Natomiast nie udawa�o si� Piusowi IX wci�gn�� do spisku Austro-W�gier. Hrabia Gyula Andrassy senior, od zimy 1871 b�d�cy w monarchii Habsburg�w ministrem spraw zagranicznych, ostro sprzeciwia� si� sojuszowi Wiednia z Pary�em, o kt�ry stara� si� papie�. W przeznaczonej dla cesarza adnotacji Andrassy podkre�li�, �e �rady, aby teraz po��czy� si� z Francj�, udziela ten sam Pio Nono, kt�ry w 1848 r. pospo�u z Carlem Albertem podni�s� sztandar rewolucji i w�asnor�cznie po�o�y� kamie� w�gielny pod W�ochy, kt�rych istnienie teraz op�akuje". Przy okazji nie omieszka� te� hr. Andrassy napomkn�� Jego Cesarskiej Mo�ci, �e to w�a�nie �legat papieski" przy�o�y� r�ki do udzia�u w�gierskiego kr�la Ludwika II w bitwie pod Mohaczem, w kt�rej ten straci� koron� i �ycie78. Tak oto przedstawia�y si� sprawy, gdy Pius IX po 32 latach pontyfikatu zmar� 7 lutego 1878 roku, mimo podesz�ego wieku dosy� niespodziewanie; jeszcze w trzy lata p�niej tak umi�owany przez Rzymian, �e gdy w nocy na 13 lipca 1881 przenoszono go z katedry �wi�tego Piotra do ko�cio�a San Lorenzo fuori le mura, na mo�cie przez Tybr pod Zamkiem �wi�tego Anio�a chcieli oni, w�r�d najgorszych wyzwisk i wybryk�w, wrzuci� jego trumn� do rzeki79. 21 KRAINA LOGOS www33gos.astral-life.pl Rozdzia� 1 Leon XIII (1878-1903) �Ego sumPetrus." Leon XIII1 �Chc� prowadzi� wielk polityk�." Leon XIII2 �Wszystko to pozwala �atwo zrozumie�, jak bardzo na rzymskich papie�ach ci��y obowi�zek obrony i zachowania w�adzy �wieckiej oraz jej uzasadnienia." Leon XIIf �Najlepsz gwarancj realizacji roszcze� papie�a i Ko�cio�a do w�adzy wydawa�o si� do��czenie do najsilniejszego z mocarstw... Wojna �wiatowa widnia�a ju� w najbli�szej przysz�o�ci. Zwyci�stwo Rosji lub Tr�jprzymierza, kt�re obdarzony fantazj papie� postrzega� ju� jako rzeczywisto��, mia�o go, przynajmniej w jego mniemaniu, zaprowadzi� zn�w do Rzymu jako suwerennego w�adc�. Ukoronowanie swych roje� Leon XIII ju� widzia� w podporz�dkowaniu rosyjskiego Ko�cio�a prawos�awnego urz�dowi nauczycielskiemu i pasterskiemu nieomylnego papie�a." Eduard Winter4 Jak Pius IX, tak i jego nast�pca pochodzi� ze szlachty w�oskiej. Urodzony w 1810 roku w Carpineto pod Anagni jako sz�ste dziecko swych rodzic�w, Gioacchino Pecci ju� w wieku o�miu lat dosta� si� w r�ce �Towarzystwa Jezusowego". Razem z jego starszym bratem Giuseppe poch�on�o go kolegium jezuit�w w Viterbo, gdzie przysz�y papie� jawi� si� jako �ma�y anio�ek" i mimo to ��obuz pierwszej klasy"5. W wieku 14 lat przeni�s� si� do kolegium jezuit�w w Rzymie, studiowa� teologi� i prawo na Akademii Szlacheckiej, lecz nie zosta� jezuit�, jak jego brat, tylko kap�anem �wieckim. Bardzo uzdolniony i ambitny, maj�c poparcie wp�ywowych kardyna��w, obra� karier� w Kurii i ju� w 1843 roku, w kilka lat po przyj�ciu �wi�ce�, awansowa� na nuncjusza przy dworze kr�la Leopolda I w Brukseli. Tu jednak popad� w konflikt z zajad�ymi libera�ami tego kraju; rz�d zarzuca� mu szorstko��, episkopat oportunizm, a 22 KRAINA LOGOS www34gos.astral-life.pl wszyscy bezczynno��6. Tak wi�c jedynym, co prawda niezbyt eksponowanym osi�gni�ciem przysz�ego papie�a na nuncjaturze okaza�o si�, �e jako cz�owiek nie stroni�cy te� od uciech doczesnych, zawo�any je�dziec i my�liwy, specjalizuj�cy si� �zw�aszcza w polowaniach na ptaki", dorobi� si� dziecka; przynajmniej tak za�wiadcza duchowny radca ambasady Johannes Montel von Treuenfest, dziekan Rota Romana, pra�at ciesz�cy si� najwi�kszym zaufaniem Piusa IX, kt�ry z przyczyn nie daj�cych si� ju� stwierdzi� dokumentalnie za ka�dym razem odmawia� przyj�cia wielokrotnie proponowanej mu godno�ci kardynalskiej. Dzienniki Montela z informacj o ojcostwie �Ojca �wi�tego" Pecci zosta�y za czas�w �Ojca �wi�tego" Pacelli, Piusa XII, usuni�te z archiwum Campo Santo Teutonico i do dzisiaj si� nie odnalaz�y7. Po up�ywie trzech lat kr�l Leopold odes�a� dyplomat�, kt�ry potkn�� si� na posadzkach Brukseli, z Wielkim Krzy�em swojego orderu i pochlebnym listem polecaj�cym do Piusa IX, po czym �w przez trzydzie�ci lat jako biskup i kardyna� rz�dzi� w Q Perugii8 . Ale jeszcze w 1903, w roku swojej �mierci, papie� Pecci wyzna�, �e nieustannie stoi mu przed oczyma kraj jego w�tpliwych osi�gni��: �Kocham Belgi� i b�ogos�awi� j�!"9 We wrze�niu 1877 Pius IX mianowa� arcypasterza Perugii kardyna�em szambelanem. Jako taki kierowa� on po �mierci papie�a sprawami �Stolicy �wi�tej" i konklawe. Stan�li tam przeciw sobie, z punktu widzenia obecnego pa�stwa w�oskiego, przedstawiciele trzech tendencji: pojednawczej; grupa stanowczo odmawiaj�ca jakiegokolwiek uznania nowej sytuacji; i trzecia po�rednia mi�dzy nimi, ani zbyt ust�pliwa, ani te� ca�kiem nieprzejednana: przewodzi� jej hrabia Pecci, kardyna� arcybiskup Perugii10. Jako camerlengo Pecci mia� (jak uczy do�wiadczenie) raczej zmniejszone szans� wyboru na papie�a, ale ju� po po�udniu pierwszego dnia wybor�w, 19 lutego 1878, spo�r�d 39 w�oskich i 25 cudzoziemskich kardyna��w oddano na niego 26 g�os�w, co by�o ju� zapowiedzi zwyci�stwa. Zgodnie z prastar tradycj�, wynikaj�c� raczej z pi�knych pozor�w ni� z prawdziwej pokory, Pecci wzbrania si� teraz gwa�townie i zaklina ��wi�te Kolegium", aby z niego zrezygnowa�o. Ale w nocy sk�ania go, rzec by mo�na, trema i l�k z powodu dobiegaj�cych z do�u dziwnych odg�os�w, do korzystania z trzech r�nych sypialni11. Nazajutrz ledwie dowl�k� si� na trzecie g�osowanie i otrzyma� � by�y to najkr�tsze z wybor�w papieskich � 44 g�osy, czyli konieczn wi�kszo�� dw�ch trzecich. Wstrz�sn�o to wybra�cem, omal nie pada zemdlony, upuszcza 23 KRAINA LOGOS www36gos.astral-life.pl pi�ro i wybucha �zami. Uwa�a si�, �e w�t�y starzec nie prze�yje koronacji; po czym nosi on t� koron� przez �wier� stulecia12. A nosi� j�, chocia� bez Pa�stwa Ko�cielnego, z wielk pewno�ci� siebie: w odpowiedzi na zarzuty swojego sekretarza stanu Jacobiniego o�wiadczy�: �Ja jestem Piotr!" i jeszcze w 1900 roku, maj�c lat dziewi��dziesi�t, oznajmi�, �e on, Leo, to lew, a jego sekretarz stanu, obecnie pot�ny kardyna� markiz Mariano Rampolla del Tindaro, jest psem, kt�ry musi go s�ucha�13. Przyznaje, �e chce robi� �wielk polityk�" i robi j�, powi�kszaj�c sw�j Ko�ci� o 248 arcybiskupstw i biskupstw14 i pozyskuj�c zn�w, przez oddzia�ywanie osobiste i m�dr� dyplomacj�, dla papiestwa, dotychczas izolowanego i nawet jakby ju� bliskiego za�amania, wzrost poszanowania: �Ojciec �wi�ty", kt�ry nikogo pr�cz udzielnych w�adc�w, ksi���t krwi i kardyna��w nie dopuszcza do siebie inaczej ni� na kl�czkach15. Mocarstwowe ambicje �Papie� jako duchowy w�adca �wiata: to obraz niezmiennie stoj�cy przed oczyma Leona XIII." Eduard Winter16 Hrabia Pecci ju� jako biskup Perugii z najwi�kszym naciskiem wyst�powa� z papieskimi roszczeniami do w�adzy i w li�cie pasterskim z 12 lutego 1860 ostro pot�pia� pogl�d, jakoby �wiecka pozycja �namiestnika Chrystusa" kolidowa�a z duchown�. Stanowczo pot�pi� swego czasu �heretyck nauk� tych, kt�rzy twierdz�, �e sprzeciwia si� to prawu Boskiemu, aby rzymscy papie�e ��czyli w jednym r�ku z w�adz� duchown w�adz� �wieck�" i pi�tnowa� pogl�d, i� �papie�owi wystarczy duchowe przewodnictwo dusz, niepotrzebna mu w�adza doczesna, wik�aj�ca ducha w ziemskie troski". Sprzeciwia si� to wr�cz, zdaniem biskupa Pecciego, �zdrowemu rozs�dkowi", a�eby �ujrze� papiestwo podleg�e w�adzy �wieckiej". Albowiem: �Kto ma si� troszczy� o cel najwy�szy, ten z rozumnego punktu widzenia nie mo�e by� podporz�dkowany takim, kt�rzy dzia�aj� w celach ni�szych, s�u��cych tylko jako �rodek (!) dla tych najwy�szych."17 Jako papie� Leon XIII � przybra� to imi� przez szczeg�ln cze�� dla swojego wzoru, znienawidzonego przez wszystkich Rzymian, os�awionego przez inkwizycj� i prze�ladowania �yd�w (str. 20 i nast.) Leona XII18 � oczywi�cie tym bardziej nie mia� 24 KRAINA LOGOS www36gos.astral-life.pl powodu, aby inaczej ocenia� pretensje papieskie ni� w czasach, kiedy nie by� papie�em. Teraz w�a�nie domaga� si� ��wieckiej suwerenno�ci papie�y jako �rodka prawid�owego sprawowania swej w�adzy apostolskiej"19, stara� si� na powr�t wywalczy� dla Rzymu �moraln�" hegemoni� w nowym, �wiatowym mocarstwie chrze�cija�skim i na obszarze tak duchownym, jak i duchowym, �przy u�yciu wszelkich sobie w�a�ciwych sztuk", jak wychwala go katolicki historyk papiestwa Schmidlin, sk�oni� �narody i g�owy ich do dobrowolnego ugi�cia si� przed autorytetem papieskiego prymatu". Co prawda Schmidlin potrafi te� nazwa� Leona XIII pierwszym papie�em, kt�ry �w ka�dej formie wyrzek� si� wszelkich pozosta�o�ci �redniowiecznej w�adzy zwierzchniej Ko�cio�a" i o linijk� dalej znowu podkre�la�: �Naczeln jednak pozycj� i wy�sz� godno��... przyznaje on niezmiennie (!) Ko�cio�owi."20 W stuleciu, kt�re Benedetto Croce okre�la jako stulecie liberalizmu, a w kt�rym szerzy si� coraz bardziej demokracja, przede wszystkim z najwa�niejsz� konstytucyjno-polityczn tendencj schy�ku stulec