Grzegorz Kasprzyk Legnica, 27.02.03 r. Poj�cie �Postawy� w socjologii. Zastan�wmy si� na pocz�tku, co przyjmuje si� za �postaw� z socjologicznego punktu widzenia. Milion Rokeacha uwa�a: �Postawa jest wzgl�dnie trwa�� organizacj� przekona� odnosz�cych si� do okre�lonego przedmiotu lub sytuacji, predysponuj�c� dan� osob� do reagowania na nie w okre�lony spos�b.� Jeszcze jedna definicja zas�uguje na szczeg�lna uwag�, szczeg�lnie, i� mo�e stanowi� rozbudowanie poprzedniej uzupe�niaj�c j�. Stefan Nowak pisze: �Postawa pewnego cz�owieka wobec pewnego przedmiotu jest og� wzgl�dnie trwa�ych dyspozycji do oceniania tego przedmiotu i emocjonalnego na� reagowania oraz ewentualnie towarzysz�cym tym emocjonalno � oceniaj�cym dyspozycjom wzgl�dnie trwa�ych przekona� o naturze i w�a�ciwo�ciach tego przedmiotu i wzgl�dnie trwa�ych dyspozycji do zachowania si� wobec tego przedmiotu.� Na organizacj� podstawy sk�adaj� si� zazwyczaj trzy komponenty: - poznawczy - emocjonalny - behawioralny. Kr�tka charakterystyka poszczeg�lnych komponent�w: Przedmiotem postawy mog� by� osoby, grupy spo�eczne, warto�ci materialne i duchowe, wszelkie przedmioty. Nie istniej� postawy do jakiego� przedmiotu, o kt�rym jednostka nic nie wie, kt�ry jest dla niej ca�kowicie obcy. Oczywi�cie owa wiedza o przedmiocie postawy mo�e mie� charakter stereotypu, mo�e by� nieprawdziwa, mo�e tak�e dotyczy� przedmiotu fikcyjnego, ale nie mo�e by� postawy bez komponentu poznawczego. Komponent poznawczy obejmuje wiedz� dotycz�c� danego przedmiotu, jest ona jednak zabarwiona s�dami o danym przedmiocie, gdy� s� to pogl�dy w�asne lub przej�te od innych. A wiec surowa wiedza o danym przedmiocie jest ju� przesi�kni�ta ocenami. Postawa r�wnie� zawiera Komponent emocjonalny (afektywny), czyli wzgl�dnie trwa�e uczucia, upodobania, uprzedzenia negatywne lub pozytywne w stosunku do przedmiotu postawy, oparte na jaki� do�wiadczeniach jednostki lub do�wiadczeniach innych. Komponent afektywny jest oceniaj�cy, poniewa� zabarwienie uczuciowe mo�e by� negatywne lub pozytywne a jednocze�nie nie zawiera s�d�w poznawczych o danym przedmiocie. Z tego� samego powodu ten komponent jest bardzo cz�sto uznawany za decyduj�cy o postawie: nadaje on kierunek postawie, tzn. okre�la, czy ma ona charakter postawy negatywnej czy te� postawy o charakterze pozytywnym w stosunku do danego przedmiotu. Nadto komponent afektywny musi posiada� tzw. walencj�, czyli by� uczuciem o okre�lonym zabarwieniu, gdy� postawy o zerowym �adunku emocjonalnym s� niemo�liwe. Postawa zawiera tak�e Komponent behawioralny. Bowiem pogl�dy jednostki oraz uczuciowe nastawienia sk�aniaj�ce jednostk� do okre�lonego reagowania, wzgl�dem danego przedmiotu wyra�anego w formie werbalnej lub w formie czynnej. One prowadz� do jakiej� aktywno�ci. Nale�y zaznaczy�, i� wyr�nione trzy komponenty mog� wyst�powa� w r�nych proporcjach i r�nym zestawieniu. Postawy mo�na podzieli� wedle pewnych kryteri�w: Wyr�niamy postawy pozytywne i postawy negatywne w zale�no�ci o warto�ci walencji, ten podzia� dotyczy, wi�c charakteru komponentu emocjonalnego wchodz�cego w sk�ad danej postawy. Zdarza si� r�wnie�, i� jednostka pod pewnym wzgl�dem i w pewnym zakresie �ywi w stosunku do przedmiotu postawy o zabarwieniu pozytywnym a pod innym wzgl�dem do tego� samego przedmiotu uczucia negatywne. W�wczas m�wimy o tak zwanej postawie ambiwalentnej (�i tak, i nie�). Postawy mog� by� sp�jne lub niesp�jne. O sp�jno�ci postawy m�wimy w�wczas gdy wszystkie jej komponenty maj� taki sam kierunek walencji. Natomiast w innym przypadku mamy doczynienia z postaw� niesp�jn�, kt�r� np. ostro mo�emy ukaza� na przyk�adzie �uzale�nie� jednostki�. Zdarza si�, �e jednostka postanawia zmieni� swoj� postaw�, w�wczas walencja jest jeszcze bardziej niesp�jna co do kierunku komponent�w. Mo�emy nawet stwierdzi� og�ln� prawid�owo��, i� w procesie zmiany postawy musi wyst�pi� niezgodno�� walencji poszczeg�lnych komponent�w postawy. Zjawisko niesp�jno�ci i �cierania si� komponent�w postawy jest do�� powszechne i zwyk�e. Zharmonizowanie postawy polega na zgodno�ci kierunku walencji wszystkich trzech komponent�w. Postawy mog� by� pe�ne lub niepe�ne. Postaw� pe�n� stwierdzimy w�wczas, gdy wyst�puj� wszystkie komponenty postawy. W ko�cu postawy w zale�no�ci od ich genezy mog� by� wzgl�dnie trwa�e lub zmienne. Bardzo cz�sto postawy maj� wzgl�dnie trwa�y charakter, ale na og� postawy s� zmienne, nietrwa�e zar�wno ze wzgl�du na swe wewn�trzne niesp�jno�ci, jak te� z uwagi na zmienne warunki sytuacyjne i podleganie wp�ywom zmieniaj�cego si� otoczenia spo�ecznego. W zwi�zku z tym w biografii jednostki wyr�nia si� dwa rodzaje postaw: postawy nale��ce do podstawowej struktury osobowo�ci, obejmuj�ce postawy uwarunkowane przez biogenne czynniki osobowo�ci i ukszta�towane w okresie dzieci�stwa. S� to postawy wzgl�dnie trwa�e, szczeg�lnie u ludzi doros�ych bardzo trudno zmienialne, zmiana ich wymaga oddzia�ywania medycznego lub psychoanalizy. Druga grupa postaw to postawy drugorz�dne (wt�rne), ukszta�towane g��wnie pod wp�ywem czynnik�w psycho- i socjogennych, kt�re maj� charakter plastyczny, dynamiczny, zmienny. Ponadto wyr�nia si� tzw. postawy centralne w strukturze osobowo�ci, zwane te� nadrz�dnymi, zwi�zane z systemem warto�ci podstawowych, autotelicznych czy egzystencjalnych, do kt�rych mo�na zaliczy� postawy �wiatopogl�dowe, religijne zawodowe. S� one trudniej zmienialne. Stosunkowo �atwo zmienialne s� natomiast postawy spoza centralnego trzonu postaw. Dotycz� one bowiem warto�ci instrumentalnych. Zwraca si� r�wnie� uwag� na rozr�nianie ca�ych system�w postaw oraz postaw pojedynczych (nie zwi�zanych z innymi), kt�re mog� by� wzgl�dnie �atwiej zmienialne. W ramach konkluzji nale�y wspomnie� o dzia�aniach podejmowanych w celu zmiany postaw, wyr�nia si� tutaj: informacj�, dialog,, dyskusj�, przekonywanie, perswazj�, propagand�, anga�owanie jednostki w okre�lone dzia�ania. Bibliografia: 1. Turowski Jan �Socjologia � ma�e struktury spo�eczne�, Towarzystwo Naukowe K U L, Lublin 2001.