Strona 1 PROgRAM nAuCZAnIA JĘZYKA POLSKIEgO W KLASACH 4–6 SłOWA Z uśMIECHEM 20 Charakterystyka programu 20 Kształcenie literackie 21 Kształcenie językowe 22 Kształcenie kulturowe 23 Ogólne cele kształcenia i wychowania 24 treści kształcenia oraz szczegółowe cele kształcenia i wychowania 38 teksty i propozycje kontekstów kulturowych w poszczególnych klasach i rozdziałach 45 Propozycje lektur dla klas 4, 5, 6 48 Sposoby osiągania celów kształcenia i wychowania 48 Przewidywanie osiągnięcia ucznia po ukończeniu szkoły podstawowej 50 Propozycje mierzenia osiągnięć uczniów 51 uwagi do realizacji programu Strona 2 Program nauczania |  Klasa 4 Charakterystyka programu Program nauczania języka polskiego Słowa z uśmiechem przeznaczony dla klas 4, 5, 6 szkoły podstawowej jest zgod- ny z Podstawą programową wychowania przedszkolnego oraz kształcenia ogólnego w poszczególnych typach szkół (Rozpo- rządzenie Ministra Edukacji Narodowej z dnia 23 grudnia 2008 r., Dziennik Ustaw z 2009 r. nr 4, poz. 17), która obowiązuje od września 2009 r. Program nauczania języka polskiego Słowa z uśmiechem powstał z myślą o kształceniu literackim, językowym i kul- turowym uczniów klas 4–6 szkoły podstawowej. Koncepcja programu zakłada, że w centrum wszystkich działań edukacyjnych znajduje się uczeń, który wchodzi w róż- ne role: odbiorcy i nadawcy aktów komunikacyjnych, odbiorcy, komentatora i uczestnika kultury, twórcy tekstów mó- wionych i pisanych oraz przekazów niewerbalnych, poszukiwacza wiedzy o świecie i sobie samym. Program uwzględnia charakterystyczną dla tego wieku aktywność uczniów, pasję poznawczą, gotowość do stawiania pytań, otwartość, kreatywność, chęć zabawy. Bierze również pod uwagę cechy społeczno-kulturowej rzeczywistości, w której funk- cjonują współcześni uczniowie, m.in. wzrost znaczenia technologii komunikacyjno-informacyjnych, silne oddziaływanie ikonosfery na człowieka, niejednoznaczność w sferze wartości, gwałtowne tempo przemian w wielu aspektach życia. Program zawiera wszystkie treści zgodne z Podstawą programową wychowania przedszkolnego oraz kształcenia ogólnego w poszczególnych typach szkół. Został poszerzony o dodatkowe treści wykraczające poza podstawę, dostosowane do potrzeb i możliwości uczniów w klasach 4-6 szkoły podstawowej. Program zakłada optymalną korelację treści literackich, kulturowych i językowych. Ma to służyć zdobywaniu przez ucznia wszystkich umiejętności wymienionych w podstawie programowej, wszechstronnemu kształceniu kulturowe- mu, rozbudzaniu i wzmacnianiu motywacji czytelniczych, rozwijaniu kreatywności oraz poszerzaniu zainteresowań uczniów, którzy – w kontakcie z różnorodnymi tekstami kultury – mogą w sposób samodzielny i możliwie pełny kształ- tować swoją tożsamość. Program w znacznym stopniu zwraca uwagę na kształtowanie i usprawnianie umiejętności związanych z odbiorem i tworzeniem poprawnych językowo wypowiedzi oraz na samokształcenie ucznia i pracę w grupie rówieśniczej. Autorki programu wzięły pod uwagę fakt, że uczeń rozpoczynający naukę w 4 klasie ma pewien zasób wiedzy i szereg podstawowych umiejętności oraz kompetencji zdobytych w klasach 1–3 szkoły podstawowej w zakresie określonym podstawą programową dla tego etapu edukacyjnego. Program zakłada poszerzanie tej wiedzy i doskonalenie nabytych umiejętności. Ilustracją tego mechanizmu może być na przykład kształcenie umiejętności redagowania jednej z pod- stawowych form wypowiedzi – opowiadania. W myśl podstawy programowej dla klas 1–3 uczeń kończący klasę trze- cią tworzy krótkie opowiadanie. Program zakłada, że w II etapie edukacyjnym uczeń doskonali tę umiejętność przez tworzenie rozbudowanych, poprawnych kompozycyjnie opowiadań odtwórczych oraz twórczych, wzbogacanych środkami językowego wyrazu w zakresie leksyki, frazeologii i składni, elementami opisu oraz dialogami. Konstrukcja programu pozwala na jego modyfikację. Mogą dokonać jej nauczyciele, biorąc pod uwagę potrzeby konkretnych uczniów oraz warunki funkcjonowania szkoły. Autorki programu dostrzegają potrzebę indywidualizacji procesu kształcenia. Zakładają, że zarówno realizowane treści nauczania, jak i sposoby mierzenia osiągnięć uczniów będą uwzględniały ich indywidualne możliwości. Ucznio- wie mający problemy w uczeniu się powinni realizować przede wszystkim wymagania wynikające z podstawy progra- mowej. Uczniowie szczególnie uzdolnieni powinni mieć możliwość rozwiązywania ćwiczeń dodatkowych stymulują- cych ich rozwój. Powinni otrzymywać zadania odwołujące się do ich wyobraźni, kreatywności czy też rozwiniętej in- teligencji interpersonalnej. Kształcenie literackie Koncepcja programu w zakresie kształcenia literackiego opiera się na regułach czytania utworów uwzględniających pięciostopniowy charakter doświadczania literatury przez dziecko, które kolejno: • rejestruje najpierw zdarzenia, a później układa je w bardziej złożone szeregi; • wyodrębnia bohatera, poczynając od uproszczonych typów, następnie przechodzi do odczytywania bardziej złożo- nych charakterów; 20 Strona 3 Program nauczania |  Klasa 4 • dostrzega znaczące układy relacji przestrzennych; • zauważa narratora, stawia pytania skierowane do tekstu literackiego; • zwraca uwagę na literackie gry, rozmowy tekstów z tekstami, konteksty kulturowe. Z tego też powodu dominanty tematyczne w poszczególnych rozdziałach i klasach koncentrują się wokół następują- cych zagadnień: Klasa VI Klasa I Klasa V dominacja przestrzeni dominacja zdarzeń dominacja bohatera literackiej, kontekstów Przygody dnia codziennego Bratnie dusze Światy wyobraźni Świąteczne nastroje Mali i wielcy w historii Wartości poszukiwane Marzenia zwykłe i niezwykłe Herosi mitów i legend Małe filozofowanie Karuzela z uczuciami Bawiący się słowami Piękno uchwycone Historie nie z tej ziemi Mali i wielcy podróżnicy Czas relaksu Podstawą doboru lektur w poszczególnych klasach były uwarunkowania przyjętej koncepcji, pełna zgodność propo- zycji z podstawą programową oraz kryterium pragmatyczne, estetyczne i poznawcze. W całym cyklu uwzględniono wszystkie lektury wymienione w podstawie programowej dla klas 4–6 z zaleceniem do opracowania w całości lub we fragmentach. W każdej klasie cztery lektury (oznaczone gwiazdką) powinny zostać omówione w całości, w sposób pełny, dokładny i wieloaspektowy. W zestawie lektur dominują teksty współczesne, które łączą w sobie atrakcyjność odbiorczą dla ucznia oraz wartości literackie i wychowawcze. Proponowane fragmenty pochodzą z utworów nagradzanych w polskich, a także w między- narodowych konkursach książek dla dzieci i młodzieży. Program zakłada również czytanie tekstów zaliczanych do tradycji literackiej, których wartość artystyczna nie pod- lega dyskusji. Tu podstawowym kryterium doboru były możliwości percepcyjne uczniów szkoły podstawowej. Praca z tekstami literackimi opiera się na różnorodnych poleceniach, uwzględniających zasady stopniowania trudności, nastawionych na omówienie wrażeń czytelniczych, wnikliwą analizę oraz interpretację tekstów. Zadania związane z lek- turą odwołują się do rzeczywistości znanej uczniom, do współczesności. Uwzględniają działania twórcze ucznia – samo- dzielne i w grupie rówieśniczej, np. poprzez ćwiczenia projektowe, ćwiczenia rozwijające kreatywność i wyobraźnię. Kształcenie językowe Najważniejsze umiejętności zdobywane przez ucznia, określone w nowej podstawie programowej (czytanie, myślenie matematyczne, myślenie naukowe, umiejętność komunikowania się w języku ojczystym i języku obcym, umiejętność posługiwania się technologiami informacyjno-komunikacyjnymi, umiejętność uczenia się, umiejętność pracy zespoło- wej) wynikają z europejskich kompetencji kluczowych postulowanych przez Unię Europejską w stosunku do państw członkowskich. Sformułowanie siedmiu najważniejszych umiejętności nakłada na nauczycieli obowiązek kształcenia tych kompetencji w możliwie szerokim zakresie. Należy ponadto zwrócić uwagę na konieczność zapewnienia synergii w procesie kształcenia kompetencji kluczowych. Działania nastawione na kształcenie poszczególnych umiejętności nie mogą być wyizolowane, muszą się uzupełniać, budować powiązane struktury, wzmacniać się wzajemnie i w efekcie tworzyć wartość dodaną. Biorąc pod uwagę szczególną rolę języka polskiego w szkole, koncepcja kształcenia językowego w programie Słowa z uśmiechem zakłada integralne traktowanie zagadnień dotyczących języka, literatury, kultury i komunikacji. Świa- domość językowa ucznia, jego kompetencje językowe kształtowane są w szerokim kontekście funkcjonowania społecz- nego. Każda jednostka lekcyjna sytuuje ucznia w konkretnej rzeczywistości językowej, społecznej i kulturowej. Analiza tekstu, obserwacja języka, różnorodne ćwiczenia, realizacja aktów mowy, to optymalny sposób kształcenia językowego uwzględniony w cyklu Słowa z uśmiechem. wsip.pl21 Strona 4 Program nauczania |  Klasa 4 Program utrzymuje zarysowaną w podstawie programowej równowagę między wiedzą o języku i umiejętnościami językowo-komunikacyjnymi. Nie ulega wątpliwości, że zespół pojęć z zakresu nauki o języku jest niezbędny do peł- nego rozwoju językowego uczniów, również w kontekście nauki języków obcych. Wiedza o języku musi być jednak sfunkcjonalizowana, powinna dotyczyć w szerokim zakresie komunikacji, fleksji, składni, słowotwórstwa, fonetyki, ortografii, mowy pozawerbalnej. Program zakłada, że tworzenie aparatu pojęciowego w sferze nauki o języku powin- no się odbywać przy wyraźnej aktywności uczniów. Autorki programu dostrzegają konieczność kształcenia komunika- cyjnego w jego różnych aspektach – od prostych, bezpośrednich aktów mowy, takich jak prośba, obietnica po skom- plikowane struktury polemiki i dyskusji. Przyjmują, że język, jego gramatyka, funkcje będą analizowane w kontekście szerszych wypowiedzi. Tekst jako suma pewnych działań językowych to z jednej strony gotowe tworzywo nastawione na aktywny odbiór, a z drugiej strony to materiał zachęcający do obserwacji, analizy, przekształcania i kreacji. Program zakłada kształ- cenie i doskonalenie wielu form wypowiedzi – od najprostszych użytkowych po próby literackie. Tu również oczeki- wana jest aktywność uczniów w kwestii rozpoznawania charakterystycznych cech leksykalnych, składniowych, styli- stycznych, kompozycyjnych tekstu. Autorki programu kładą nacisk na kształcenie umiejętności pisania poprawnego pod względem ortograficznym i interpunkcyjnym. Rozkład zajęć w ciągu roku szkolnego uwzględnia co najmniej kilkanaście lekcji w całości poświę- conych nauce ortografii i interpunkcji. Dobór form, metod i technik pracy na tych lekcjach uwzględnia najnowsze badania naukowe w zakresie sposobów uczenia się, ale wykorzystuje również sprawdzone i utrwalone w praktyce szkolnej zasady. Ponadto w podręczniku i zeszycie ćwiczeń umieszczone zostały ćwiczenia ortograficzne do okazjo- nalnego wprowadzania na każdej lekcji. Lekcje językowe zachowują stały układ elementów. Są to ćwiczenia wprowadzające, pozwalające na obserwację ma- teriału językowego i ułatwiające wnioskowanie, dalej – analiza pojęć i zasad, i w kolejnej fazie – ćwiczenia utrwalające, kształcące świadomość językową ucznia i jego umiejętności komunikacyjne. Taki układ determinuje aktywność i sa- modzielność ucznia w docieraniu do informacji, umiejętności ich obserwowania, gromadzenia i przetwarzania. Autorki programu zakładają, że wiedza i umiejętności językowe powinny być systematycznie utrwalane przez dzia- łania dydaktyczne atrakcyjne dla ucznia szkoły podstawowej, np. przez tworzenie map mentalnych, rozwiązywanie różnorodnych ćwiczeń, rozwiązywanie gier dydaktycznych lub sprawdzianów na wesoło itp. Treść, forma i rodzaje ćwiczeń językowych wynikają w szczególności: • z uwzględnienia nowych technik i metod stymulujących umiejętność selekcjonowania, zapamiętywania informacji, wpływających na efektywność uczenia się, m.in. poprzez wykorzystanie nauczania wielozmysłowego, • z wprowadzenia, w możliwym dla tego etapu edukacyjnego zakresie, pragmalingwistyki, socjolingwistyki, elementów kognitywizmu, • z ustanowienia punktem wyjścia do rozważań o języku tekstów literackich dla dzieci i młodzieży i częstego odwoły- wania się do realiów świata nastolatków. Proponowany podręcznik wraz z zeszytem ćwiczeń, pozwala na efektywne wykorzystanie czasu lekcyjnego na kształ- cenie sprawności komunikacyjnej uczniów. Umieszczony zestaw zadań jest dla uczniów atrakcyjny i motywujący do pracy, może być też dodatkowym materiałem do ćwiczenia w domu. Kształcenie kulturowe Program zakłada systematyczne wprowadzanie ucznia w świat kultury – odpowiednio do jego potrzeb i możliwości percepcyjnych. Kształcenie kulturowe należy realizować przez tworzenie sytuacji dydaktycznych pozwalających na obcowanie młodego człowieka z różnymi tekstami kultury oraz przez wyposażenie ucznia w podstawowy aparat po- jęciowy dotyczący odbioru dzieł sztuki. Będą temu służyć zarówno wyjścia do kina, teatru, galerii czy udział w impre- zach kulturalnych, jak również polecenia i ćwiczenia dotyczące dzieł plastycznych, muzycznych, odwołujące się do różnych sztuk audiowizualnych i zachęcające do filozoficznych rozważań – na miarę możliwości ucznia. Współczesne technologie informacyjno-komunikacyjne otwierają przed nauczycielami wielkie obszary aktywności dy- daktycznej. Wyposażenie techniczne wielu szkól pozwala na tworzenie klubów filmowych, prowadzenie warsztatów teatralnych itp. Program proponuje różnorodne teksty kultury, które korelują z tekstami literackimi i mogą wzbogacić ich odbiór. To jednak nauczyciel, znając możliwości oraz potrzeby uczniów, decyduje w jakim stopniu i w jakim zakre- sie ten materiał wykorzystać. 22 Strona 5 Program nauczania |  Klasa 4 Ogólne cele kształcenia i wychowania Program Słowa z uśmiechem zakłada przyjazne wprowadzanie ucznia w świat wiedzy bliskiej jego doświadczeniu i zainteresowaniom. Kładzie nacisk na tworzenie sytuacji dydaktycznych służących aktywnemu rozwijaniu umiejęt- ności, które pozwolą uczniowi nie tylko wykorzystać zdobytą przez niego wiedzę, ale również ją pogłębić i ugruntować. Program zorientowany jest na edukację aksjologiczną sprzyjającą kształtowaniu postaw pozwalających na pełne, aktywne i odpowiedzialne funkcjonowanie młodych ludzi w społeczeństwie. Stawia przed uczniami w klasach 4–6 wymagania ogólne wynikające z zapisów podstawy programowej. W zakresie odbioru wypowiedzi i wykorzystania zawartych w nich informacji uczeń: • kształci umiejętność aktywnego słuchania, sprawnego czytania głośnego i cichego oraz rozumienia komunikatów na różnych poziomach odbioru; • postrzega język jako funkcjonalne, cenne i wielowymiarowe narzędzie komunikacji; • kształci umiejętność skutecznego poszukiwania informacji z różnych źródeł, również przy wykorzystaniu nowocze- snych technologii informacyjno-komunikacyjnych; • porządkuje zdobyte informacje poprzez odpowiednie ich selekcjonowanie i przetwarzanie; • stosuje odpowiednie i zróżnicowane sposoby odbioru różnych tekstów kultury. W zakresie analizy i interpretacji tekstów kultury uczeń: • poznaje wiele różnych tekstów kultury dostosowanych do jego rozwoju; • kształci umiejętność świadomego, pełnego i refleksyjnego odbioru tekstów kultury; • rozumie estetyczną wyjątkowość dzieł artystycznych oraz ich zróżnicowanie gatunkowe; • dostrzega wiele różnych poziomów odbioru dzieł – od odczytywania znaczeń dosłownych po symboliczne; • wykazuje się aktywnością w zakresie rozwijania indywidualnych zainteresowań różnymi dziedzinami kultury; • kształci postawę świadomego uczestnika świata kultury poprzez poznawanie specyfiki tekstów literackich i innych tekstów kultury oraz dostosowanie odpowiednich strategii odbioru do sposobu wypowiedzi artystycznej; • postrzega i rozumie świat kultury jako rzeczywistość, która kształtuje jego świat wartości. W zakresie tworzenia wypowiedzi uczeń: • kształci umiejętność mówienia i pisania w różnych sytuacjach komunikacyjnych i w odniesieniu do różnych aspek- tów rzeczywistości; • przejawia motywację do kształcenia sprawności językowej (w zakresie leksyki, fleksji, składni, ortografii) i dbałości o formę wypowiedzi w aspekcie stylistycznym, kompozycyjnym i innych; • kształtuje swoje wypowiedzi z zamiarem skutecznego porozumiewania się; • postrzega język jako narzędzie poznawania, kreowania i rozszerzania granic własnego świata. wsip.pl23 Strona 6 Treści kształcenia oraz szczegółowe cele kształcenia i wychowania 24 Program nauczania |  Treści nauczania/ Realizacja podstawy Klasa 4 Klasa 5 Klasa 6 Pojęcia i terminy programowej I Odbiór wypowiedzi i wykorzystanie zawartych w nich informacji I.1 Czytanie i słuchanie Uczeń: Uczeń powtarza i poszerza wiedzę Uczeń powtarza i poszerza wiedzę oraz rozwija umiejętności z klasy oraz rozwija umiejętności z klasy czwartej, a ponadto: piątej, a ponadto: Sprawność czytania tekstów – czyta płynnie i w dobrym tempie; – czyta teksty trudniejsze i dłuższe – czyta różnorodne teksty, m.in. literackie •• tekst I.1.1) – czyta uważnie i ze zrozumieniem i popularnonaukowe oraz współczesne i dawne Określanie tematu i głównej – określa temat i główną myśl tekstu – określa temat i główną myśl tekstów – określa temat i główną myśl tekstów wyma- •• temat utworu myśli tekstu wymagających odczytania na poziomie gających odczytania na poziomie symbolicz- •• główna myśl utworu I.1.2) metaforycznym nym Identyfikowanie nadawcy – identyfikuje nadawcę i odbiorcę wypowiedzi; – identyfikuje narratora pierwszoosobowego – analizuje wiedzę narratora o świecie przed- •• autor i odbiorcy wypowiedzi – dostrzega różnicę między autorem a narra- i trzecioosobowego; stawionym; •• narrator I.1.3 torem; – analizuje różnice między narratorem pierw- – analizuje rolę kompetencji czytelnika w od- •• podmiot liryczny – identyfikuje podmiot liryczny; szoosobowym i trzecioosobowym; czytaniu dzieła •• czytelnik – wchodzi w rolę aktywnego czytelnika – odczytuje intencje nadawcy wypowiedzi •• słuchacz i słuchacza Identyfikowanie wypowie- – identyfikuje tekst informacyjny i literacki – wskazuje różnice między tekstem informa- – identyfikuje tekst reklamowy; •• tekst informacyjny dzi jako tekstów o różnych cyjnym i literackim; – wskazuje różnice między tekstem informa- •• tekst literacki funkcjach – rozpoznaje elementy oceniające w wypo- cyjnym, literackim i reklamowym; •• tekst reklamowy I.1.4) wiedzi – odróżnia informacje o faktach od opinii Rozpoznawanie form gatun- – rozpoznaje formy gatunkowe (zaproszenie, – rozpoznaje formy gatunkowe (zawiadomie- – rozpoznaje formy gatunkowe (reklamę, •• formy gatunkowe wypo- kowych wypowiedzi życzenia, ogłoszenie, przepis, list, SMS, nie, gratulacje, instrukcję, sprawozdanie); recenzję, streszczenie); wiedzi I.1.5) rozmowa telefoniczna, pozdrowienia) Odróżnianie informacji – wskazuje w tekście najważniejsze informacje; – porównuje informacje ważne i informacje – selekcjonuje informacje; •• informacja Klasa 4 w tekście – wskazuje w tekście informacje drugorzędne drugorzędne – hierarchizuje informacje I.1.6) Strona 7 wsip.pl25 Program nauczania |  Wyszukiwanie informacji – wyszukuje w tekście informacje wyrażone – wyszukuje w tekście informacje wyrażone – porównuje informacje uzyskane z różnych •• cytat w tekście wprost; pośrednio (ukryte); źródeł I.1.7) – cytuje informacje z tekstu – odwołuje się do różnych informacji z tek- stu w celu uzasadnienia swojego zdania Rozumienie znaczeń wy- – rozumie dosłowne znaczenia wyrazów; – rozumie znaczenia przenośne wyrazów – rozumie symboliczne znaczenia wyrazów •• znaczenie wyrazu razów – rozumie nieskomplikowane znaczenia z wybranych kręgów tematycznych z wybranych kręgów tematycznych I.1.8) przenośne wyrazów Wnioskowanie z tekstu – wyodrębnia przesłanki w tekście – wyciąga wnioski wynikające z przesłanek – dostrzega próby manipulacji; •• wniosek I.1.9 zawartych w tekście – rozpoznaje prawdę lub fałsz w tekście •• przesłanka Dostrzeganie relacji między – wyodrębnia tytuł, wstęp, rozwinięcie, – wyjaśnia funkcje części składowych wypo- – wymienia elementy kompozycyjne typowe •• tytuł częściami składowymi wy- zakończenie wypowiedzi oraz akapity wiedzi dla różnych wypowiedzi •• wstęp powiedzi •• rozwinięcie I.1.10 •• zakończenie •• akapit I.2 Samokształcenie i docieranie do informacji Uczeń: Uczeń powtarza i poszerza wiedzę Uczeń powtarza i poszerza wiedzę oraz rozwija umiejętności z klasy oraz rozwija umiejętności z klasy czwartej, a ponadto: piątej, a ponadto: Korzystanie z encyklopedii – gromadzi informacje z różnych źródeł; – wnioskuje na podstawie zgromadzonych – argumentuje na podstawie zgromadzonych •• katalog i słowników – analizuje układ i budowę haseł w encyklo- informacji; informacji; •• źródła encyklopedyczne I.2 pedii i słowniku; – korzysta z informacji zawartych w encyklo- – korzysta z informacji zawartych w leksyko- •• słownik ortograficzny – korzysta z katalogu bibliotecznego; pedii tematycznej; nie; •• słownik wyrazów blisko- – korzysta z informacji zawartych w encyklo- – korzysta z informacji zawartych w prze- – korzysta z informacji zawartych w słowniku znacznych pedii; wodniku; poprawnej polszczyzny; •• słownik języka polskiego – korzysta z informacji zawartych w słowniku – korzysta z informacji zawartych w słowniku – korzysta z informacji zawartych w słowniku •• słownik wyrazów obcych ortograficznym; języka polskiego; frazeologicznym •• słownik poprawnej pol- – korzysta z informacji zawartych w słowniku – korzysta z informacji zawartych w słowniku szczyzny wyrazów bliskoznacznych wyrazów obcych •• słownik frazeologiczny Korzystanie ze środków – selekcjonuje informacje zawarte w progra- – korzysta z informacji zawartych w czasopi- – korzysta ze słowników elektronicznych; •• słownik elektroniczny masowego przekazu i tech- mie telewizyjnym; smach dziecięcych i młodzieżowych; – korzysta z elektronicznych programów •• program edukacyjny nologii informacyjnych – korzysta z informacji prasowych (m.in. – korzysta z informacji zawartych w encyklo- edukacyjnych •• internet I.2 ogłoszenia); pediach internetowych; – ocenia wpływ nowoczesnych technologii – korzysta z informacji umieszczonych – korzysta świadomie i bezpiecznie z nowo- informatycznych na rozwój społeczeństwa na wybranych stronach internetowych czesnych technologii komunikacyjnych; i indywidualnych osób – rozpoznaje zagrożenia i dostrzega korzyści Klasa 4 wykorzystania nowoczesnych technologii komunikacyjnych Strona 8 26 Program nauczania |  Treści nauczania/ Realizacja podstawy Klasa 4 Klasa 5 Klasa 6 Pojęcia i terminy programowej I.3 Świadomość językowa Uczeń: Uczeń powtarza i poszerza wiedzę Uczeń powtarza i poszerza wiedzę oraz rozwija umiejętności z klasy oraz rozwija umiejętności z klasy czwartej, a ponadto: piątej, a ponadto: Podstawowe funkcje skła- – rozpoznaje orzeczenie w zdaniu; – rozpoznaje przydawkę w wypowiedzeniu – rozpoznaje różne sposoby informowania •• orzeczenie (czasowniko- dniowe wyrazów – wyjaśnia funkcję orzeczenia w wypowie- pojedynczym; o czynności, stanie, procesie; we, imienne) I.3.1) dzeniu; – wyjaśnia funkcję przydawki; – odróżnia orzeczenie czasownikowe od •• podmiot (gramatyczny, – rozpoznaje podmiot w zdaniu; – rozpoznaje dopełnienie w wypowiedzeniu imiennego; logiczny, domyślny) – wyjaśnia funkcję podmiotu w wypowiedzeniu; pojedynczym; – rozpoznaje różne sposoby informowania •• przydawka – wyodrębnia związek główny w zdaniu; – wyjaśnia funkcję dopełnienia; o wykonawcy czynności; •• dopełnienie – oddziela grupę podmiotu od grupy orze- – rozpoznaje okolicznik (czasu, miejsca, – odróżnia podmiot logiczny od gramatyczne- •• okolicznik (czasu, miejsca, czenia; sposobu) w wypowiedzeniu pojedynczym; go; sposobu, celu, przyczyny) – wyodrębnia związki poboczne w wypo- – wyjaśnia funkcję okolicznika – wyjaśnia funkcję podmiotu domyślnego; •• związek główny wiedzeniu; – rozpoznaje okolicznik (celu, przyczyny) •• związki poboczne – ustala zależności form orzeczenia od w wypowiedzeniu pojedynczym podmiotu; – rozróżnia wyrazy określane i wyrazy okre- ślające Rodzaje wypowiedzeń – wymienia charakterystyczne cechy wypo- – wyodrębnia w tekście zdanie złożone – wyodrębnia w tekście zdanie złożone pod- •• zdanie pojedyncze (roz- I.3.2) wiedzenia; współrzędnie; rzędnie; winięte i nierozwinięte) – rozpoznaje w tekście zdanie pojedyncze – wyjaśnia funkcje zdań złożonych współ- – wyjaśnia funkcje zdań złożonych podrzęd- •• zdanie złożone współ- rozwinięte i nierozwinięte; rzędnie; nie; rzędnie – wyjaśnia funkcje zdań pojedynczych rozwi- – odróżnia rodzaje zdań złożonych współ- – odróżnia zdanie złożone podrzędnie od •• zdanie złożone pod- niętych i nierozwiniętych; rzędnie; zdania złożonego współrzędnie; rzędnie – odróżnia zdanie pojedyncze od zdania – przeprowadza analizę składniową zdania – odróżnia rodzaje zdań złożonych podrzęd- •• wypowiedzenie bez złożonego; pojedynczego rozwiniętego; nie; czasownika – odróżnia zdanie od wypowiedzenia bez – rozpoznaje wypowiedzenia charaktery- – analizuje związek między budową wypowie- •• równoważnik zdania czasownika; styczne dla wybranych form wypowiedzi; dzeń a stylem tekstu; – wyodrębnia równoważnik zdania; – przejawia wrażliwość estetyczną – przejawia postawę otwartości i kreatywno- Klasa 4 – wyjaśnia funkcje wypowiedzeń bez cza- ści w odbiorze różnych tekstów kultury sownika; Strona 9 wsip.pl27 Program nauczania |  – wyjaśnia dostosowanie różnych rodzajów wypowiedzeń do sytuacji komunikacyjnych – przejawia wrażliwość na piękno słowa Podstawowe części mowy – rozpoznaje w tekście rzeczowniki; – rozpoznaje w tekście liczebniki; – rozpoznaje w tekście zaimki •• rzeczownik I.3.3) – wymienia rzeczowniki nazywające różne – odróżnia liczebniki główne, porządkowe, – odróżnia przyimki proste od złożonych; •• czasownik kategorie; zbiorowe i ułamkowe; – wyodrębnia w tekście spójniki podrzęd­ności •• przymiotnik – odróżnia rzeczowniki własne i pospolite; – rozpoznaje w tekście przyimki; •• przysłówek – rozpoznaje w tekście czasowniki; – wyodrębnia w tekście wyrażenia przyimko- •• liczebnik – odróżnia czasowniki nazywające czynności we; •• przyimek i stany; – rozpoznaje w tekście spójniki; •• spójnik – odróżnia formę osobową i nieosobową – wyodrębnia w tekście spójniki współrzęd- •• zaimek czasownika; ności – rozpoznaje w tekście przymiotniki; – rozpoznaje w tekście przysłówki Odmiana części mowy – rozpoznaje w tekście formy liczb oraz – rozpoznaje w tekście formy przypadków – rozpoznaje w tekście formy liczb, rodzajów •• liczba I.3.4) rodzajów gramatycznych rzeczownika rzeczownika i określa ich funkcje w wypo- gramatycznych, przypadków różnych zaim- •• rodzaj i określa ich funkcje w wypowiedzi; wiedzi; ków i określa ich funkcję w wypowiedzi; •• osoba – rozpoznaje w tekście formy liczb, osób, – wyróżnia temat i końcówkę rzeczownika; – rozpoznaje stopień natężenia cechy przy- •• czas czasów, rodzajów gramatycznych czasow- – wskazuje oboczności w tematach rzeczow- miotników; •• przypadek nika i określa ich funkcje w wypowiedzi; nika; – rozpoznaje stopień natężenia cechy przy- •• strona – rozpoznaje w tekście formy liczb oraz – rozpoznaje w tekście formy stron oraz słówków •• aspekt rodzajów gramatycznych przymiotnika aspektów czasownika i określa ich funkcję •• stopień i określa ich funkcje w wypowiedzi w wypowiedzi; •• temat – rozpoznaje w tekście formy przypadków •• końcówka przymiotnika i określa ich funkcję w wypo- •• oboczności wiedzi; •• stopniowanie – wyodrębnia związek przymiotnika z rze- czownikiem; – wyodrębnia związek czasownika z przy- słówkiem Niewerbalne środki komuni- – rozpoznaje znaczenie gestu, wyrazu twa- – wyjaśnia znaczenie niewerbalnych środków – analizuje wpływ niewerbalnych środków •• mimika kowania się I.3.5) rzy, mimiki i postawy w procesie komuni- porozumiewania się w różnych sytuacjach porozumiewania się na proces komunikacji; •• gesty kowania się; komunikacyjnych; – porównuje werbalny i pozawerbalny sposób •• postawa – rozpoznaje elementy ekspresji w komuni- – odczytuje różnorodne znaki i piktogramy; komunikowania się; •• piktogramy kacji niewerbalnej; – wyjaśnia funkcję znaków w komunikacji – wyjaśnia znaczenie i wpływ umiejętności •• ekspresja Klasa 4 – odczytuje proste znaki i piktogramy internetowej odbioru komunikatów niewerbalnych na stosunki między ludźmi Strona 10 28 Program nauczania |  Treści nauczania/ Realizacja podstawy Klasa 4 Klasa 5 Klasa 6 Pojęcia i terminy programowej II Analiza i interpretacja tekstów kultury II.1 Wstępne rozpoznanie tekstów kultury Uczeń: Uczeń powtarza i poszerza wiedzę Uczeń powtarza i poszerza wiedzę oraz rozwija umiejętności z klasy oraz rozwija umiejętności z klasy czwartej, a ponadto: piątej, a ponadto: Reakcje czytelnicze – nazywa swoje reakcje czytelnicze; – nazywa precyzyjnie emocje towarzyszące – stosuje bogate słownictwo do opisu reakcji •• emocje II. 1.1) – opisuje wrażenia, emocje towarzyszące odbiorowi tekstu kultury; czytelniczych, między innymi używa porów- •• nastrój odbiorowi tekstów kultury; – wskazuje elementy dzieła budujące nastrój nań i związków frazeologicznych; – określa nastrój tekstów kultury – analizuje środki językowe wpływające na nastrój tekstu Konfrontowanie sytuacji – określa sytuację bohatera literackiego – ocenia sytuację bohatera literackiego na – analizuje wpływ własnego doświadczenia na •• sytuacja bohatera bohaterów z własnym do- i filmowego; podstawie własnych doświadczeń stosunek do bohatera literackiego świadczeniem – porównuje sytuację bohatera literackiego II.1.2) i filmowego z własnymi doświadczeniami Wyrażanie własnego stosun- – wypowiada się na temat bohatera literac- – przedstawia opinię o bohaterze; – uczestniczy w dyskusji na temat bohatera; •• bohater literacki ku do postaci literackiej kiego lub filmowego; – uzasadnia własne zdanie; – polemizuje z sądami innych; •• opinia II.1.3) – wskazuje cechy pozytywne i negatywne – używa bogatego słownictwa wyrażającego – używa różnych środków językowych wyra- •• ocena bohatera; stosunek do bohatera żających stosunek do postaci literackiej; – prezentuje własne zdanie na temat bohatera; – obiektywnie ocenia postawy bohaterów – ma świadomość wartości słowa, przeciw- literackich działa agresji słownej II.2 Analiza tekstów kultury Uczeń: Uczeń powtarza i poszerza wiedzę Uczeń powtarza i poszerza wiedzę oraz rozwija umiejętności z klasy oraz rozwija umiejętności z klasy czwartej, a ponadto: piątej, a ponadto: •• dzieło literackie Klasa 4 Swoistość artystyczna dzieła – odróżnia dzieło literackie od innych tek- – odróżnia widowisko teatralne od innych – identyfikuje różne teksty kultury; II.2.1) stów kultury; tekstów kultury; – porównuje sposób realizacji podobnego •• poezja Strona 11 wsip.pl29 Program nauczania |  – odróżnia poezję od prozy; – odróżnia dzieło plastyczne od innych motywu w tekście literackim i dziele pla- •• proza – odróżnia film od innych tekstów kultury; tekstów kultury; stycznym; •• film – prezentuje postawę wrażliwości, empatii – prezentuje postawę odpowiedzialności – analizuje wpływ środków artystycznych na •• widowisko teatralne oraz tolerancji dla odmienności i otwartości na potrzeby innych ludzi sposób odbioru różnych tekstów kultury ; •• dzieło plastyczne – analizuje rolę stereotypów w kontaktach •• środki artystyczne międzyludzkich •• tekst kultury Fikcja artystyczna a rzeczy- – odróżnia fikcję literacką od rzeczywistości; – porównuje świat fikcji artystycznej ze – wskazuje znaki literackości tekstów; •• fikcja literacka wistość – odróżnia fikcję filmową od rzeczywistości światem rzeczywistym; – analizuje językowy charakter świata fikcji •• rzeczywistość II.2.2) – odróżnia znaczenia dosłowne dzieła arty- literackiej stycznego od znaczeń przenośnych Realizm a fantastyka w tek- – wskazuje prawdopodobne (realistyczne) – wymienia cechy charakterystyczne utwo- – wskazuje cechy charakterystyczne literatury •• elementy realistyczne stach kultury elementy świata przedstawionego; rów realistycznych; fantasy; •• elementy fantastyczne II.2.3) – wskazuje nieprawdopodobne (fantastycz- – porównuje obrazowanie fantastyczne – wyodrębnia specyficzne motywy literatury •• fantasy ne) elementy świata przedstawionego; i realistyczne; fantastyczno-naukowej; •• fantastyka naukowa – analizuje funkcję fantastyki w baśniach – analizuje funkcję fantastyki w mitach – rozróżnia gatunki fantastyki – analizuje funkcję elementów fantastycz- nych i realistycznych w legendach; – analizuje funkcję elementów fantastycz- nych w różnych tekstach literackich Środki artystyczne w tek- – rozpoznaje w tekście literackim porówna- – objaśnia funkcję przenośni w tekście lite- – rozpoznaje w tekście literackim proste •• porównanie stach literackich nie i objaśnia jego funkcję; rackim; symbole i objaśnia ich funkcję; •• epitet II.2.4) – rozpoznaje w tekście literackim epitet – rozpoznaje w tekście literackim wyraz – rozpoznaje w tekście literackim alegorię; •• przenośnia i objaśnia jego funkcję; dźwiękonaśladowczy; – analizuje wpływ alegorii na znaczenie bajek •• uosobienie – rozpoznaje w tekście literackim przeno- – objaśnia funkcję dźwiękonaśladownictwa •• ożywienie śnię; w utworach literackich •• wyraz dźwiękonaśla- – odróżnia uosobienie i ożywienie dowczy •• symbol •• alegoria Kompozycja wiersza – rozpoznaje wers; – rozróżnia rodzaje rymów; – analizuje wpływ kompozycji na warstwę •• wers II.2.5) – wskazuje zwrotkę w wierszu; – rozpoznaje rytm wiersza; znaczeniową utworu •• zwrotka – wskazuje rymy w wierszu; – analizuje wpływ elementów kompozycyj- •• rymy – odróżnia wiersz rymowy od wiersza bez nych na rytmiczność wiersza •• wiersz rymowy rymów; •• wiersz bez rymów – odróżnia wiersz ciągły od stroficznego; •• wiersz ciągły Klasa 4 – wskazuje refren w wierszu •• wiersz stroficzny •• rytm Strona 12 30 Program nauczania |  Treści nauczania/ Realizacja podstawy Klasa 4 Klasa 5 Klasa 6 Pojęcia i terminy programowej Elementy widowiska te- – posługuje się terminami: scena, aktor, pla- – wyodrębnia elementy składające się na – posługuje się terminami: tekst główny, tekst •• scena atralnego kat teatralny, charakteryzator, kostium, widowisko teatralne (tekst, gra aktorska, poboczny, akt, scena w odniesieniu do •• aktor II.2.6) rekwizyt, pantomima w odniesieniu do reżyseria, dekoracja, charakteryzacja, ko- widowiska teatralnego; •• charakteryzacja widowiska teatralnego stiumy, rekwizyty); – określa funkcje różnych elementów widowi- •• kostium – posługuje się terminami: dialog, monolog, ska teatralnego; •• rekwizyt utwór dramatyczny, scenariusz w odnie- – wyjaśnia specyfikę teatru ulicznego; •• dekoracja sieniu do widowiska teatralnego; – opisuje teatralny savoir-vivre •• pantomima – wymienia znaki teatru; •• dialog – planuje wykorzystanie różnych elementów •• monolog inscenizacji; •• teatr lalkowy – rozpoznaje cechy charakterystyczne teatru •• teatr uliczny lalkowego Elementy dzieła filmowego – wyodrębnia elementy dzieła filmowego – wyodrębnia charakterystyczne elementy – porównuje adaptację filmową z dziełem •• film i telewizyjnego (reżyseria, ujęcia, plany filmowe, aktorzy, scenariusza filmowego; literackim; •• reżyseria II.2.7) gra aktorska); – wskazuje różnice między scenariuszem – wyjaśnia specyfikę serialu telewizyjnego •• gra aktorska – posługuje się słownictwem związanym ze i scenopisem •• plan filmowy sztuką filmową; •• adaptacja – wyjaśnia pojęcie adaptacji filmowej •• scenariusz •• serial telewizyjny Charakterystyka przekazów – wskazuje cechy charakterystyczne przeka- – wskazuje cechy charakterystyczne przeka- – wskazuje cechy charakterystyczne przeka- •• ruchome obrazy audiowizualnych zów audiowizualnych – filmu; zów audiowizualnych – programu informa- zów audiowizualnych – programu rozrywko- •• warstwa dźwiękowa II.2.8) – rozpoznaje różne gatunki filmowe; cyjnego wego •• program informacyjny – nazywa tworzywo przekazów audiowizual- •• program rozrywkowy nych (ruchome obrazy, warstwa dźwięko- wa) Konstrukcja dzieła literac- – wyodrębnia wydarzenia w dziele literac- – wyodrębnia wątki w dziele literackim; – omawia akcję utworu literackiego; •• wydarzenie kiego kim; – wskazuje wątek główny w utworach wielo- – porównuje akcję i fabułę utworu •• wątek II.2.9) – analizuje przebieg zdarzeń; wątkowych •• akcja – stosuje słownictwo określające następstwo •• fabuła Klasa 4 zdarzeń Strona 13 wsip.pl31 Program nauczania |  Charakterystyka bohatera – wyszukuje w tekście najistotniejsze infor- – analizuje wygląd i zachowanie bohatera; – analizuje usposobienie, cechy charakteru, •• charakterystyka II.2.10) macje o bohaterze; – wskazuje różne źródła informacji o bohate- uzdolnienia bohatera; – prezentuje informacje o bohaterze w róż- rze (narrator, inne postacie, sam bohater); – używa bogatego słownictwa do charaktery- nych formach notatek; – zestawia i porównuje informacje; styki bohatera; – określa motywy działania bohatera – wnioskuje o cechach bohatera na podsta- – porównuje zmiany zachodzące w postępo- wie jego działań i postaw; waniu bohatera – używa różnorodnych epitetów i porównań do charakterystyki bohatera Gatunki literackie – odróżnia wiersz od innych tekstów kultury; – identyfikuje powieść i wymienia jej cechy – identyfikuje utwór dramatyczny; •• opowiadanie II.2.11 – identyfikuje opowiadanie i wymienia jego – rozróżnia powieść sensacyjną, obyczajową, – identyfikuje bajkę i wymienia jej cechy; •• powieść cechy; historyczną, fantastyczną; – odróżnia fraszkę od innych tekstów lirycz- •• utwór dramatyczny – identyfikuje baśń i wymienia jej cechy; – identyfikuje legendę i wymienia jej cechy; nych; •• baśń – odróżnia baśń tradycyjną i współczesną; – identyfikuje mit i wymienia jego cechy; •• legenda – rozpoznaje przysłowie i wyjaśnia jego – analizuje różnice między baśnią i legendą; •• mit funkcję; – identyfikuje balladę •• bajka – identyfikuje komiks i wymienia jego cha- •• fraszka rakterystyczne cechy •• wiersz •• przysłowie •• komiks II.3 Interpretacja tekstów kultury Uczeń: Uczeń powtarza i poszerza wiedzę Uczeń powtarza i poszerza wiedzę oraz rozwija umiejętności z klasy oraz rozwija umiejętności z klasy czwartej, a ponadto: piątej, a ponadto: Poziomy odbioru tekstów – odbiera teksty kultury na poziomie do- – odbiera teksty kultury na poziomie prze- – odbiera teksty kultury na poziomie symbo- •• dosłowny poziom od- kultury słownym; nośnym licznym bioru II.3.1) – odczytuje przenośne sensy utworu oparte- •• przenośny poziom od- go na nieskomplikowanych konstrukcjach bioru metaforycznych, np. uosobieniach i oży- •• symboliczny poziom wieniach odbioru Morał i przesłanie w tek- – formułuje samodzielnie przesłanie baśni – porównuje przesłanie baśni i legendy – objaśnia morał bajki •• przesłanie stach literackich •• morał Klasa 4 II.3.2) Strona 14 32 Program nauczania |  Treści nauczania/ Realizacja podstawy Klasa 4 Klasa 5 Klasa 6 Pojęcia i terminy programowej II.4 Wartości i wartościowanie Uczeń: Uczeń powtarza i poszerza wiedzę Uczeń powtarza i poszerza wiedzę oraz rozwija umiejętności z klasy oraz rozwija umiejętności z klasy czwartej, a ponadto: piątej, a ponadto: Wartości i antywartości – odczytuje wartości i antywartości wpisane – odczytuje wartości i antywartości wpisane – odczytuje wartości i antywartości wpisane •• wartości w tekstach kultury w teksty kultury, np. dobro – zło, pracowi- w teksty kultury, np. bohaterstwo – tchó- w teksty kultury, np. mądrość – głupota, •• antywartości II.4 tość – lenistwo; rzostwo, tolerancja – nietolerancja, miłość prawda – kłamstwo, wolność – niewola, – analizuje swoje mocne i słabe strony; – nienawiść; przyjaźń – wrogość, wierność – zdrada; – dostrzega wartość zabawy i postawy kre- – buduje poczucie własnej wartości; – buduje poczucie własnej tożsamości; atywności w rozwoju człowieka; – dostrzega wartość miłości, przyjaźni, rodzi- – dostrzega wartość małej i wielkiej ojczyzny – propaguje zdrowy tryb życia; ny w życiu człowieka; w życiu człowieka; – kształtuje w zetknięciu z tekstami kultury – objaśnia wartość tradycji i bogactwo kultu- – prezentuje postawę szacunku i dbałości o bo- swoją postawę patriotyczną; rowe Polski; gactwo przyrodnicze otaczającego świata; – prezentuje postawę szacunku dla tradycji – objaśnia rolę literatury jako pomostu – kształtuje wrażliwość i gust estetyczny międzypokoleniowego III Tworzenie wypowiedzi III.1 Mówienie i pisanie Uczeń: Uczeń powtarza i poszerza wiedzę Uczeń powtarza i poszerza wiedzę oraz rozwija umiejętności z klasy oraz rozwija umiejętności z klasy czwartej, a ponadto: piątej, a ponadto: Tworzenie spójnych tekstów – udziela poprawnych odpowiedzi na pytania; – udziela precyzyjnych odpowiedzi na pyta- – udziela wyczerpujących odpowiedzi na •• spójność tekstu III.1.1) – tworzy spójne, logicznie uporządkowane nia; pytania; wypowiedzi na tematy poruszane na zaję- – tworzy różnorodne stylistycznie i po- – tworzy bogate w różnorodne środki języ- ciach – związane z otaczającą rzeczywisto- prawne kompozycyjnie wypowiedzi na kowe wypowiedzi na tematy poruszane na ścią i poznanymi tekstami kultury; tematy poruszane na zajęciach – związane zajęciach – związane z otaczającą rzeczy- – używa wyrazów i wyrażeń określających z otaczającą rzeczywistością i poznanymi wistością i poznanymi tekstami kultury stosunki czasowe; tekstami kultury; – używa wyrazów i wyrażeń określających – stosuje różne sposoby eliminowania po- stosunki przestrzenne; wtórzeń w wypowiedzi – buduje wypowiedzenia w oparciu o związ- Klasa 4 ki przyczynowo – skutkowe; – stosuje synonimy Strona 15 wsip.pl33 Program nauczania |  Dostosowanie sposobu – dostosowuje sposób przedstawiania do – posługuje się językiem nacechowanym – stosuje formy grzecznościowe w liście •• sytuacja oficjalna wyrażania do sytuacji komu- sytuacji komunikacyjnej; emocjonalnie dostosowanym do sytuacji; oficjalnym; •• sytuacja nieoficjalna nikacyjnej i celu – dobiera różne środki językowe adekwatnie – posługuje się różnymi typami wypowie- – określa w jednoznaczny i kulturalny sposób III.1.2) do sytuacji oficjalnej i nieoficjalnej sytuacji dzeń w celu ożywienia narracji; swoje stanowisko w dyskusji; komunikowania się; – stosuje zasady etykiety w komunikacji – dobiera odpowiednie środki językowe – stosuje formy grzecznościowe w liście internetowej; w dyskusji w celu skupienia uwagi słucha- prywatnym, pozdrowieniach i życzeniach, – formułuje argumenty w celu uzasadnienia czy; wiadomościach SMS; własnego zdania – przeciwstawia się próbom manipulacji – stosuje w rozmowie telefonicznej wyrazy językowej i wyrażenia podtrzymujące kontakt z roz- mówcą; – dostosowuje sposób wyrażania się do zamierzonego celu Formułowanie pytań do – formułuje logiczne pytania do tekstu – formułuje precyzyjne pytania do tekstu – formułuje różnorodnie zbudowane pytania •• pytania tekstu do tekstu III.1.3) Świadoma komunikacja – stosuje różne typy wypowiedzeń odpo- – stosuje wyrażenia i zwroty ujawniające – unika agresji słownej, wulgaryzmów i mani- •• komunikacja werbalna werbalna i niewerbalna wiednio do celu wypowiedzi; stosunek do wypowiadanych treści; pulacji językowej; i pozawerbalna III.1.4) – stosuje wypowiedzenia wykrzyknikowe – buduje wypowiedzenia pojedyncze – buduje wypowiedzenia pojedyncze i zło- •• intencje wypowiedzi w celu podkreślenia emocji w wypowiedzi; i złożone wyrażające różne intencje (np. żone wyrażające różne intencje (np. radze- – buduje wypowiedzenia pojedyncze potwierdzenie, zaprzeczenie, przyrzekanie, nie, namawianie, odmawianie, zachęcanie, i złożone wyrażające różne intencje (np. obiecywanie, współczucie, powątpiewa- zniechęcanie, żartowanie); pytanie, odpowiedź, prośba, polecenie, nie); – analizuje rolę pozawerbalnych środków podziękowanie, przepraszanie); – dostosowuje ekspresję pozasłowną do porozumiewania się w wystąpieniach – posługuje się mimiką, gestem i postawą okoliczności wypowiedzi publicznych ciała stosownie do okoliczności; – podkreśla intencje wypowiedzi pozawer- balnymi środkami porozumiewania się Tworzenie wypowiedzi – redaguje opowiadanie odtwórcze; – redaguje opowiadanie z elementami opisu; – redaguje dialog; •• opowiadanie pisemnych w różnych for- – redaguje opowiadanie twórcze; – redaguje pamiętnik; – redaguje opowiadanie z dialogiem; •• opis mach gatunkowych – redaguje list prywatny (tradycyjny i e-mail); – redaguje kartkę z dziennika; – redaguje list oficjalny; •• list III.1.5) – redaguje kartkę z pozdrowieniami; – redaguje sprawozdanie z wydarzenia spor- – redaguje opis obrazu; •• kartka z pozdrowieniami – redaguje opis przedmiotu; towego; – redaguje streszczenie; •• ogłoszenie •• zaproszenie Klasa 4 – redaguje opis miejsca; – redaguje sprawozdanie z wycieczki; – redaguje rozbudowane notatki w różnych – redaguje ogłoszenie; – redaguje opis postaci literackiej; formach; •• przepis Strona 16 34 Program nauczania |  Treści nauczania/ Realizacja podstawy Klasa 4 Klasa 5 Klasa 6 Pojęcia i terminy programowej – redaguje zaproszenie; – redaguje opis postaci rzeczywistej; – redaguje tekst reklamowy; •• notatka – redaguje życzenia; – redaguje opis krajobrazu; – opisuje wrażenia na temat filmu; •• pamiętnik – redaguje przepis kulinarny; – redaguje zawiadomienie; – opisuje wrażenia ze spektaklu teatralnego •• dziennik – redaguje proste notatki w różnych formach – redaguje instrukcję; •• sprawozdanie – redaguje bardziej złożone notatki w róż- •• zawiadomienie nych formach •• instrukcja •• streszczenie Kompozycja i układ graficz- – pisze na temat, stosując odpowiednie – wyróżnia akapitami wstęp, rozwinięcie – wydziela akapitami kolejne ustępy tekstu; •• margines ny wypowiedzi zasady kompozycyjne; i zakończenie tekstu; – tworzy teksty spójne pod względem lo- •• akapit III.1.6) – wyróżnia w rozmaity sposób istotne treści – dba o staranność redakcyjną tekstu gicznym, składniowym i kompozycyjnym •• wstęp w tekstach użytkowych; •• rozwinięcie – planuje kompozycję treści w różnych •• zakończenie formach notatek; – dba o estetykę zapisu; – wydziela margines w zapisie tekstu Plan wypowiedzi – sporządza twórczy i odtwórczy plan ramo- – sporządza twórczy i odtwórczy plan szcze- – sporządza plan wypowiedzi w różnych •• plan ramowy III.1.7) wy wypowiedzi gółowy wypowiedzi formach graficznych •• plan szczegółowy Uczestnictwo w rozmowie – słucha z uwagą innych uczestników rozmowy; – prezentuje własne zdanie; – analizuje wypowiedzi innych, zadając •• rozmowa III.1.8) – włącza się do rozmowy w kulturalny spo- – uzasadnia własne zdanie; pytania i formułując komentarze; sób; – ustosunkowuje się do wypowiedzi innych – polemizuje z sądami innych uczestników – mówi na temat; osób; rozmowy – reaguje na wypowiedzi innych uczestników – podkreśla środkami językowymi i pozajęzy- rozmowy; kowymi zainteresowanie rozmową – zadaje pytania uczestnikom rozmowy Czytanie głośne tekstów – uwzględnia znaki przestankowe; – prawidłowo akcentuje wyrazy; – wprowadza świadomie pauzę jako środek •• pauza III.1.9) – odróżnia tekst narracji od dialogu; – różnicuje ton głosu i tempo czytania w za- ekspresji; •• akcent – przekazuje intencję tekstu leżności od przekazywanych treści; – interpretuje głosowo czytane teksty •• intonacja – stosuje akcent logiczny; •• interpretacja Klasa 4 – stosuje odpowiednią intonację Strona 17 wsip.pl35 Program nauczania |  Recytacja tekstów – recytuje teksty poetyckie; – recytuje fragmenty prozy; – recytuje teksty trudniejsze; •• recytacja III.1.10) – artykułuje prawidłowo głoski; – wygłasza teksty z odpowiednią intonacją – interpretuje głosowo recytowane teksty – podejmuje próbę głosowej interpretacji tekstów III.2 Świadomość językowa Uczeń: Uczeń powtarza i poszerza wiedzę Uczeń powtarza i poszerza wiedzę oraz rozwija umiejętności z klasy oraz rozwija umiejętności z klasy czwartej, a ponadto: piątej, a ponadto: Typy zdań ze względu na cel – używa wypowiedzeń oznajmujących, – stosuje wypowiedzenia oznajmujące, pyta- – stosuje wypowiedzenia oznajmujące, pyta- •• wypowiedzenie oznaj- wypowiedzi pytających i rozkazujących w zależności od jące i rozkazujące w funkcji impresywnej jące i rozkazujące w funkcji perswazyjnej mujące III.2.1) intencji wypowiedzi; •• wypowiedzenie pytające – używa wypowiedzeń wykrzyknikowych ze •• wypowiedzenie rozka- świadomością ich funkcji; zujące – stosuje odpowiednie znaki interpunkcyjne •• wypowiedzenie wykrzyk- (kropkę, znak zapytania, wykrzyknik) w za- nikowe kończeniach wypowiedzeń różnych typów Przekształcanie zdań i rów- – buduje wypowiedzenia pojedyncze rozwi- – buduje różne wypowiedzenia złożone; – buduje różne typy wypowiedzeń podrzęd- •• przekształcanie wypo- noważników zdań nięte i nierozwinięte; – buduje różne typy wypowiedzeń współ- nie złożonych ze świadomością ich funkcji; wiedzeń III.2.2) – buduje wypowiedzenia pojedyncze i zło- rzędnie złożonych ze świadomością ich – przekształca wypowiedzenia pojedyncze żone; funkcji; w wypowiedzenia złożone podrzędnie i od- – przekształca zdanie pojedyncze w równo- – przekształca wypowiedzenia pojedyncze wrotnie, w zależności od przyjętego celu; ważnik zdania i odwrotnie, odpowiednio w wypowiedzenia złożone współrzędnie – przekształca wypowiedzenia złożone współ- do przyjętego celu i odwrotnie, odpowiednio do przyjętego rzędnie w wypowiedzenia złożone podrzędnie celu i odwrotnie , odpowiednio do przyjętego celu Stosowanie poprawnych – stosuje poprawne formy liczb i rodzajów – stosuje poprawne formy przypadków – stosuje poprawne formy liczb, rodzajów gra- •• formy gramatyczne wyra- form gramatycznych wyra- gramatycznych rzeczownika; rzeczownika; matycznych i przypadków różnych zaimków zów odmiennych zów odmiennych – stosuje poprawne formy liczb, osób, cza- – stosuje poprawne formy stron oraz aspek- III.2.3) sów, rodzajów gramatycznych czasownika; tów czasownika; – używa poprawnie bezokolicznika; – stosuje poprawnie nieosobowe formy – stosuje poprawne formy liczb i rodzajów czasownika; gramatycznych przymiotnika; – stosuje poprawne formy przypadków – dostosowuje formę orzeczenia do formy przymiotnika; podmiotu – stosuje poprawne formy gramatyczne liczebnika; Klasa 4 – dostosowuje formy wyrazów określających do wyrazów określanych Strona 18 36 Program nauczania |  Treści nauczania/ Realizacja podstawy Klasa 4 Klasa 5 Klasa 6 Pojęcia i terminy programowej Stopniowanie i użycie we – używa we właściwych kontekstach przy- – porównuje natężenie cechy przymiotni- – poprawnie stopniuje przymiotniki w sposób •• stopniowanie przymiot- właściwych kontekstach miotników o różnym natężeniu cechy; ków; prosty, opisowy i nieregularny; nika przymiotników i przysłów- – używa we właściwych kontekstach przy- – porównuje natężenie cechy przysłówków – poprawnie stopniuje przysłówki w sposób •• stopniowanie przysłówka ków słówków o różnym natężeniu cechy prosty, opisowy i nieregularny; III.2.4) – poprawnie używa przymiotników i przy- słówków charakteryzujących się niezmien- nością natężenia cechy Pisanie poprawne pod – pisze poprawnie pod względem ortogra- – pisze poprawnie pod względem ortogra- – pisze poprawnie pod względem ortograficz- •• zasady ortografii względem ortograficznym ficznym wyrazy z rz, ż, ó, u, h, ch; ficznym wyrazy z rz, ż, ó, u, h, ch w posze- nym wyrazy z rz, ż, ó, u, h, ch w szerokim III.2.5) – pisze poprawnie pod względem ortogra- rzonym zestawie ortogramów; zestawie ortogramów; ficznym partykułę nie z rzeczownikami, – pisze poprawnie partykułę nie z liczebnikami; – pisze poprawnie partykułę nie z zaimkami; przymiotnikami, czasownikami i przysłów- – pisze poprawnie wielką i małą literą wyrazy – pisze poprawnie partykułę nie z przymiot- kami; w poszerzonym zestawie nazw własnych nikami i przysłówkami w stopniu wyższym – pisze poprawnie pod względem ortogra- i pospolitych; i najwyższym; ficznym wyrazy wielką i małą literą; – pisze poprawnie pod względem ortogra- – pisze poprawnie wyrazy wielką i małą literą – pisze poprawnie pod względem ortogra- ficznym wyrażenia przyimkowe; w szerokim zestawie nazw własnych i po- ficznym wyrazy z ą i ę; – zapisuje poprawnie -ę, -em, -ą, - om spolitych; – pisze poprawnie pod względem ortogra- w końcówkach fleksyjnych wyrazów; – pisze poprawnie przyimki złożone; ficznym zakończenia bezokolicznika; – oznacza poprawnie w wyrazach miękkość – pisze poprawnie pod względem ortograficz- – wykorzystuje wiedzę o sylabie do właści- spółgłosek; nym wyrazy z ą, ę, on, om, en, em wego dzielenia wyrazów przy ich przeno- – zapisuje poprawnie -i, -ii, -ji w końcówkach szeniu fleksyjnych wyrazów; – zapisuje poprawnie zakończenia -ski, -cki, -dzki, -stwo, -ctwo, -dztwo Wykorzystanie wiedzy – wykorzystuje wiedzę o wymianie głoskowej – wykorzystuje wiedzę o wymianie głosko- – wykorzystuje wiedzę o wymianie głoskowej •• wymiana głoskowa o wymianie głosek w po- •• rz–r, wej w wyrazach pokrewnych i tematach w wyrazach pokrewnych i tematach fleksyj- prawnym zapisie ortogra- •• ż–g, ż–dz, ż–h, ż–z, ż–ź, ż–s, fleksyjnych wyrazów odmiennych do nych wyrazów odmiennych do poprawnego ficznym wyrazów •• ó–o, ó–e, ó–a poprawnego zapisu rozszerzonego zestawu zapisu szerokiego zestawu ortogramów III.2.5)a) •• h–g, h–ż, h–z ortogramów •• ch–sz •• ą–ę w wyrazach pokrewnych i tematach fleksyj- Klasa 4 nych wyrazów odmiennych do poprawnego zapisu ortogramów Strona 19 wsip.pl37 Program nauczania |  Wykorzystanie wiedzy – wskazuje różnice między głoską i literą; – wykorzystuje wiedzę o różnicach w wy- – wykorzystuje wiedzę o różnicach w wymo- •• alfabet o różnicach w wymowie – odróżnia samogłoski od spółgłosek; mowie i pisowni spółgłosek miękkich wie i pisowni spółgłosek ustnych i nosowych •• głoska i pisowni samogłosek i spół- – wyjaśnia funkcje samogłoski i i twardych do poprawnego zapisu ortogra- do poprawnego zapisu ortograficznego •• litera głosek w poprawnym zapisie ficznego wyrazów; wyrazów •• samogłoska ortograficznym wyrazów – wykorzystuje wiedzę o różnicach w wy- •• spółgłoski (twarde, mięk- III.2.5)b) mowie i pisowni spółgłosek dźwięcznych kie, dźwięczne, bezdź- i bezdźwięcznych do poprawnego zapisu więczne, ustne, nosowe) ortograficznego wyrazów Wykorzystanie wiedzy – wykorzystuje wiedzę o zapisie nie z rze- – wykorzystuje wiedzę o zapisie nie z liczeb- – wykorzystuje wiedzę o zapisie nie z zaim- •• pisownia łączna o zasadach pisowni nie czownikami, przymiotnikami, czasownika- nikami do poprawnego zapisu ortograficz- kami oraz przymiotnikami i przysłówkami •• pisownia rozdzielna z różnymi częściami mowy mi i przysłówkami do poprawnego zapisu nego wyrazów w stopniu wyższym i najwyższym do po- w poprawnym zapisie orto- ortograficznego wyrazów prawnego zapisu ortograficznego wyrazów graficznym wyrazów III.2.5)c) Wykorzystanie wiedzy – wykorzystuje wiedzę o sposobach pisania – wykorzystuje wiedzę o sposobach pisania – wykorzystuje wiedzę o sposobach pisania •• nazwy własne o sposobie pisowni nazw nazw własnych i pospolitych do popraw- nazw własnych i pospolitych do poprawne- nazw własnych i pospolitych do popraw- •• nazwy pospolite własnych i rzeczowników nego zapisu ortograficznego wyrazów go zapisu ortograficznego większej liczby nego zapisu ortograficznego dużej liczby pospolitych w poprawnym wyrazów wyrazów zapisie ortograficznym wyrazów III.2.5)d) Poprawne użycie znaków – stosuje poprawnie kropkę, znak zapytania – oddziela przecinkiem jednorodne części – stosuje poprawnie myślnik w zapisie dialogu; •• kropka interpunkcyjnych lub wykrzyknik na końcu wypowiedzeń; wypowiedzenia; – stosuje poprawnie dwukropek w zapisie •• znak zapytania III.2.6) – stosuje poprawnie kropkę w zapisie dat – rozdziela przecinkiem wypowiedzenia dialogu; •• wykrzyknik składowe w wypowiedzeniu złożonym; – stosuje poprawnie nawiasy do zapisu wtrą- •• przecinek – stosuje dwukropek do poprzedzenia wyli- ceń i uzupełnień tekstu głównego; •• dwukropek czenia – używa poprawnie cudzysłowu do zaznacze- •• myślnik nia słów cytowanych •• nawias •• cudzysłów Operowanie słownictwem – tworzy rodziny wyrazów; – operuje bogatszym słownictwem skon- – operuje bogatym słownictwem skoncentro- •• rodzina wyrazów z określonych kręgów tema- – odróżnia wyrazy pokrewne od bliskoznacz- centrowanym przede wszystkim wokół wanym przede wszystkim wokół tematów •• wyrazy pokrewne tycznych nych; tematów wskazanych w podstawie progra- wskazanych w podstawie programowej •• wyrazy bliskoznaczne III.2.7) – operuje słownictwem skoncentrowanym mowej przede wszystkim wokół tematów: dom, Klasa 4 rodzina, szkoła i nauka, środowisko przy- rodnicze i społeczne Strona 20 Teksty i propozycje kontekstów kulturowych 38 Program nauczania |  w poszczególnych klasach i rozdziałach Wszystkie teksty wykraczające poza podstawę programową są propozycją, którą nauczyciel może wybrać lub modyfikować w zależności od potrzeb i zainteresowań uczniów. Klasa IV Propozycje utworów do Nr Kręgi tematyczne Teksty literackie wykorzystania przy poszerzaniu kontekstów kulturowych I Przygody dnia codzien- René Goscinny, Jean Jacques Sempé, Nowe przygody Mikołajka (fragment) Wybrane filmy, np. nego Joanna Kulmowa, Marzenia Mikołajek, reż. Laurent Tirard (Francja 2009); Grzegorz Kasdepke, List (fragment) Pippi, reż. Olle Hellbom (Szwecja, Niemcy 1969) Joanna Olech, Gdzie diabeł mówi... do usług! (fragment) (fragment) Małgorzata Musierowicz, Szósta klepka (fragment) Program telewizyjny o szkole według Astrid Lindgren, Pippi Pończoszanka (fragment) oferty TV Maciej Wojtyszko, Bolek i Lolek. Straszne skutki oglądania telewizji (fragment) Wybrane utwory muzyczne, np. Stanisław Grochowiak, Telewizor R. Schumann, Marzenie Liliana Bardijewska, Dom ośmiu tajemnic (fragment) Wybrane piosenki, np. Anna Onimichowska, Duch starej kamienicy (fragment) Małe Wu Wu, W klasie; Henryk Jerzy Chmielewski, Tytus, Romek i A’tomek (fragment Księgi VII) Skaldowie, Medytacje wiejskiego listonosza Ida Pierelotkin, Ala Betka (fragment) Hanna Ożogowska, Tajemnica zielonej pieczęci (fragment) Barbara Stenka, Masło przygodowe (fragment) René Goscinny, Jean Jacques Sempé, *Mikołajek (lektura czytana w całości) II Świąteczne nastroje Tove Jansson, Opowiadania z Doliny Muminków (fragment) Wybrane filmy, np. Jan Twardowski, Nowe patyki i patyczki (fragment) Opowieści z Narnii: Lew, Czarownica i stara Czesław Janczarski, Kamienna płyta szafa, reż. Andrew Adamson (USA 2005); Helena Bechlerowa, Święto Zmarłych O niedźwiedziu, co poszedł na wojnę, film Janusz Szczepkowski, Opowiedz nam, Ojczyzno (fragment) dokumentalny, reż, William Hood, Adam Lavis Józef Wybicki, Mazurek Dąbrowskiego (Wielka Brytania, Polska 2011) Łukasz Wierzbicki, Dziadek i niedźwiadek. Historia prawdziwa (fragment) Wybrane utwory muzyczne, np. Jerzy Broszkiewicz, Wielka, większa i największa (fragment) F. Chopin, Mazurek op.17 nr 4; Małgorzata Strzałkowska, Zupa poziomkowa M. K. Ogiński, Polonez a-moll nr 13; Pożegnanie Agnieszka Frączek, Dzień niegrzeczności Ojczyzny Klasa 4 Grzegorz Kasdepke, Rózga (fragment) Wybrane piosenki, np. Teofil Lenartowicz, Mizerna cicha (fragment) K. Klenczon, Biały krzyż;