Strona 1 Językoznawstwo Ogólne Jerzy Pogonowski Department of Logic and Cognitive Science Adam Mickiewicz University in Poznań [email protected] Wykład 5 Jerzy Pogonowski (MEG) Językoznawstwo Ogólne Wykład 5 1 / 40 Strona 2 Wstęp Plan na dziś Powstanie pisma Systemy pisma języków świata Notacje specjalne Pismo a mowa W prezentacji wykorzystujemy obrazki powszechnie dostępne w sieci. Przykłady systemów pisma znaleźć można np. na: / Jerzy Pogonowski (MEG) Językoznawstwo Ogólne Wykład 5 2 / 40 Strona 3 Wstęp Jerzy Pogonowski (MEG) Językoznawstwo Ogólne Wykład 5 3 / 40 Strona 4 Powstanie pisma Pismo jest tworem stosunkowo młodym (w porównaniu z mową). Powiada się, że historia pisma liczy około sześć lub dziesięć tysięcy lat. Na temat monogenezy względnie poligenezy pisma można jedynie spekulować. Przedstawia się jednak argumenty za tym, że pismo w Chinach powstało niezależnie od pisma w Mezopotamii. Najstarsze zabytki, poświadczające istnienie systemu pisma to sumeryjskie pismo klinowe. Pismo umożliwia przekazywanie informacji następnym pokoleniom. Na Ziemi istnieje wiele obszarów, których mieszkańcy są niepiśmienni. Wiele języków świata nie posiada dotąd systemów pisma. Systemy pisma są dwóch rodzajów: fonetyczne (znaki pisma skorelowane są z elementami systemu dźwiękowego: głoskami, sylabami) oraz niefonetyczne (znaki pisma skorelowane są nie z dźwiękami lub sylabami, lecz z większymi jednostkami języka, np. morfami, wyrazami, bądź mają charakter ikoniczny). Jerzy Pogonowski (MEG) Językoznawstwo Ogólne Wykład 5 4 / 40 Strona 5 Powstanie pisma Systemy pisma podlegały ewolucji. Początki pisma wiąże się z rysunkami naskalnymi, żetonami glinianymi służącymi do liczenia, inskrypcjami na skorupach i kościach zwierząt, węzełkami na sznurach, nacięciami na kijach, itp. Uważa się, że pismo powstało najpierw w postaci obrazkowej, narracyjnej. Później wykształcone zostały systemy znaków reprezentujących pojęcia lub segmenty mowy (sylaby lub dźwięki). Jerzy Pogonowski (MEG) Językoznawstwo Ogólne Wykład 5 5 / 40 Strona 6 Powstanie pisma Stosowane są różnorodne konwencje dotyczące sposobu zapisu: Od lewej do prawej. Na przykład: polski. Od prawej do lewej. Na przykład: hebrajski, arabski. Bustrofedon. Naprzemiennie: od lewej do prawej, a następny wiersz od prawej do lewej (jak wół orzący pole). Na przykład: archaiczny grecki. Z góry na dół. Na przykład: mongolski, mandżurski. Liniowo, ale w grupach. Na przykład: hangul. W kolumnach. Np. maya. Spiralnie. Na przykład: dysk z Fajstos. Jerzy Pogonowski (MEG) Językoznawstwo Ogólne Wykład 5 6 / 40 Strona 7 Powstanie pisma Sumer: geneza Alfabet: geneza Jerzy Pogonowski (MEG) Językoznawstwo Ogólne Wykład 5 7 / 40 Strona 8 Powstanie pisma Jerzy Pogonowski (MEG) Językoznawstwo Ogólne Wykład 5 8 / 40 Strona 9 Powstanie pisma Jerzy Pogonowski (MEG) Językoznawstwo Ogólne Wykład 5 9 / 40 Strona 10 Powstanie pisma Jerzy Pogonowski (MEG) Językoznawstwo Ogólne Wykład 5 10 / 40 Strona 11 Systemy pisma Pisma niefonetyczne: piktogramy, ideogramy, logogramy Piktogramy. To pismo obrazkowe: używane znaki są ikonami. Na przykład: pismo dongba ludu Naxi. Ideogramy. Znaki odpowiadają pojęciom. Logogramy. Znaki odpowiadają morfemom lub wyrazom, a więc jednostkom posiadającymi znaczenie). Uwaga: wielu lingwistów używa wymiennie terminów ideogram i logogram. Do ideogramów należą np.: hieroglify egipskie, znaki sumeryjskiego pisma klinowego. W piśmie starożytnego Egiptu występowały: ideogramy, determinatywy (znaki określające klasę pojęciową) oraz znaki fonetyczne. Ewolucja: hieroglify, pismo hieratyczne, pismo demotyczne. Logogramy występują np. w: chińskim, japońskim, koreańskim. Jerzy Pogonowski (MEG) Językoznawstwo Ogólne Wykład 5 11 / 40 Strona 12 Systemy pisma Pisma niefonetyczne: piktogramy, ideogramy, logogramy Pismo obrazkowe dongba. Jerzy Pogonowski (MEG) Językoznawstwo Ogólne Wykład 5 12 / 40 Strona 13 Systemy pisma Pisma niefonetyczne: piktogramy, ideogramy, logogramy Hieroglify egipskie. Jerzy Pogonowski (MEG) Językoznawstwo Ogólne Wykład 5 13 / 40 Strona 14 Systemy pisma Pisma niefonetyczne: piktogramy, ideogramy, logogramy Znaki kanji. Po prawej kolejność rysowania. Jerzy Pogonowski (MEG) Językoznawstwo Ogólne Wykład 5 14 / 40 Strona 15 Systemy pisma Pisma niefonetyczne: piktogramy, ideogramy, logogramy Jukagirski list miłosny. Jerzy Pogonowski (MEG) Językoznawstwo Ogólne Wykład 5 15 / 40 Strona 16 Systemy pisma Pisma niefonetyczne: piktogramy, ideogramy, logogramy Pismo Majów. Logogramy i znaki sylabiczne. Jerzy Pogonowski (MEG) Językoznawstwo Ogólne Wykład 5 16 / 40 Strona 17 Systemy pisma Pisma fonetyczne W pismach fonetycznych znaki pisma skorelowane są z elementami systemu dźwiękowego: głoskami, sylabami. Tego typu systemy zawierają kilkadziesiąt elementów. Sylabariusze. Składają się ze znaków reprezentujących sylaby (lub mory). Na przykład: japońskie hiragana oraz katakana. Abdżady. Pisma spółgłoskowe: zawierają symbole jedynie dla spółgłosek, samogłoski zapisywane są przy pomocy stosownych znaków diakrytycznych. Na przykład: hebrajski, arabski, aramejski. Abugidy. Alfabety sylabiczne: poszczególne symbole reprezentują sylaby, ale podstawą symbolu jest znak dla spółgłoski, a znaki dla samogłosek są dodawane przez stosowne symbole diakrytyczne. Na przykład: dewan¯agar¯i, abugidy kanadyjskie. Alfabety. Składają się ze znaków reprezentujących głoski. Na przykład: pismo łacińskie, cyrylica. Jerzy Pogonowski (MEG) Językoznawstwo Ogólne Wykład 5 17 / 40 Strona 18 Systemy pisma Pisma fonetyczne: sylabariusze Japoński sylabariusz hiragana. Jerzy Pogonowski (MEG) Językoznawstwo Ogólne Wykład 5 18 / 40 Strona 19 Systemy pisma Pisma fonetyczne: sylabariusze Yugtun. Jerzy Pogonowski (MEG) Językoznawstwo Ogólne Wykład 5 19 / 40 Strona 20 Systemy pisma Pisma fonetyczne: abjady Hebrajski. Jerzy Pogonowski (MEG) Językoznawstwo Ogólne Wykład 5 20 / 40