Recenzje

• Erna Eltzner

  2018-03-21

  Faszyzm — interpretowany na dużo sposobów. „Byłem młody i nie mogłem dopuścić do głosu innych prawd niż moje swoje ani przyznać przeciwnikowi prawa do jego prawd, do chełpienia się nimi albo ich narzucania”, rzekł Cioran o własnych młodzieńczych sympatiach. Polityka od lat przeplata się ze sztuką, tworząc fascynujące tematy do rozważań.Paweł Maurycy Sobczak jest lekarzem nauk humanistycznych, łódzkim literaturoznawcą. W swych zawodowych zainteresowaniach skupia się na dwudziestowiecznych relacjach pomiędzy dorobkiem artystycznym a ideologiami. Monografia „Polscy pisarze względem faszyzmu” zapełnia lukę, ponieważ do tej pory nie wydano książki tak obszernie i merytorycznie podchodzącej do tytułowego zagadnienia. Twórca nawiązuje nie tylko do hitleryzmu (choć temu poświęca najwięcej miejsca), lecz także do pomiędzy innymi przekonań Mussoliniego, w wyczerpujący sposób ukazując opinie słynnych twórców. Sobczak rzuca dużo światła na pomijane wcześniej fakty, spajając je w całość i przekazując w wyjątkowo przemyślanej formie.Podeszłam do tej pozycji z wielkim zaciekawieniem, nastawiona na lekturę naprawdę zajmującą. Nie pomyliłam się w tej początkowej ocenie, jeszcze powierzchownej — Paweł Sobczak musiał poświęcić wiele czasu i energii, żeby móc zebrać tyle informacji, wyłuskać najpotrzebniejsze, przedstawiając je ze swobodą, którą bardzo cenię. To robi wrażenie zdając sobie sprawę, że mamy do czynienia z tematyką wymagającą ciągłego poszerzania wiedzy, dodatkowo taką, gdzie ciężko zachować obiektywizm. Ważną kwestią jest możliwość pozostawienia otwartej furtki do samodzielnej oceny, podchodząc do czytelnika z szacunkiem, bez zbędnego prowadzenia za rękę. Sobczak posługuje się mową zrozumiałym nawet dla nowicjuszy, dużo wyjaśniając w przypisach — wręcz nie mogło ich zabraknąć. Samo wydanie zasługuje na uwagę, gdyż cechuje się olbrzymią przejrzystością, co dodatkowo pomaga w pojmowaniu pewnych zawiłości. Bibliografia i indeks osób to kolejne kluczowe elementy. Zawsze zachęcają do dalszych odpowiedzi na nurtujące pytania.„Polskich pisarzy względem faszyzmu” podzielono na wprowadzenie, pięć epizodów a także zakończenie. W ramach ułatwienia trafiamy też na stosunkowo krótkie podrozdziały, charakteryzujące się oryginalnymi tytułami. Zapadają głęboko w pamięć, jak wszystko, co błyszczy wyjątkowością. Bynajmniej nie znajdziemy przerostu formy ponad treścią, w co prosto popaść. Zamiast tego otrzymujemy równowagę pomiędzy tymi dwiema sprawami, zaczynając od fragmentu poświęconego Antoniemu Sobańskiemu, zwanego w środowisku literackim „hrabim Toniem”. Sobczak stawia go obok Ferdynanda Goetela, publicysty, dramatopisarza. Na podstawie ich wypowiedzi, życiorysów i dzieł rysuje dwa portrety, wnikliwie analizując poszczególne zachowania. A to dopiero początek, z każdą kolejną stroną pojawiają się coraz bardziej frapujące fakty.Stanisław Piasecki, Konstanty Ildefons Gałczyński, Antoni Słonimski, Karol Ludwik Koniński. To dopiero parę nazwisk, wymienić można jeszcze więcej. Mnogość łączy się z wszechstronnością, ciężko byłoby się znudzić tak nieźle stworzoną publikacją. Na uwagę zasługuje wszechstronność a także żywa pasja bijąca z kart książki. Czuć, że twórca nie lubi monotonnego i „suchego” podejścia, więc jego styl sprawia, że czytanie jest prawdziwą przyjemnością. Rozwinięcie tematu na stosunkowo dużą liczbę stron nie powinno przerażać — dzięki temu można poczuć się usatysfakcjonowanym zdobytą wiedzą.Nie będzie zaskoczeniem, że najbardziej zaciekawił mnie epizod o Gałczyńskim. Od lat cenię sobie jego twórczość, dlatego ucieszyłam się z możliwości dowiedzenia się świeżych rzeczy. Głębiej pochyliłam się ponad konfliktem „Karakuliambro” z Julianem Tuwimem, czułym w kwestiach antysemityzmu. Równocześnie Sobczak zgłębia genezę powiązań Gałczyńskiego z tygodnikiem „Prosto z mostu”, swego czasu dosadnie propagującego hasła nacjonalistyczne. Okazuje się, że źródło majaczy w pobudkach mocno osobistych, nie tylko ideologicznych — lecz o tym należy już przeczytać samemu. Warto także wspomnieć o zajmującym opisie nie tylko procesu z udziałem pary publicystów, Adolfa Nowaczyńskiego i Marii Jehanne Wielopolskiej, a atmosfery poprzedzającej to wydarzenie.„Polscy pisarze względem faszyzmu” to pozycja niezwykła na rodzimym rynku wydawniczym. Na tyle interesująca, żeby realnie zachwycić nie tylko osoby stricte związane z literaturoznawstwem, lecz także fanów tego typu publikacji. Serdecznie rekomenduję, nikt nie powinien poczuć się zawiedziony. Pozytywna opinia, jak najbardziej zasłużona!