Recenzje

• Okiem Wielkiej Siostry

  2018-03-21

  Biorąc do ręki "Nieśmiertelność" Kundery spodziewałam się prawdziwej uczty, literackiego stołu zastawionego samymi pysznościami – pięknem języka, inteligencją, humorem i oczywiście historią, która zapada w pamięć. Wszystko to, w odpowiednich proporcjach, składa się na fantastyczną i wciągającą opowieść autora "Nieznośnej lekkości bytu".Co może zdziałać jeden gest? Z pewnością może stać się przyczynkiem do napisania książki. Właśnie to dzieło, pisane przez Kunderę pod wpływem pięknego gestu podejrzanego na basenie, czytelnik trzyma w dłoniach. Równocześnie spoglądamy na samego autora, przechadzającego się po ulicach miasta, spotykającego się z nieco ekscentrycznym profesorem Avenariusem, a także wpadającego od czasu do czasu na bohaterów swojej powieści. Wszystko to jest jednak tylko pretekstem do snucia rozważań filozoficznych na temat tytułowej nieśmiertelności."W naszych czasach ludzie rzucają się na wszystko, co w ogóle zostało napisane, aby zrobić z tego film, spektakl telewizyjny lub komiks. A zważywszy, że istotą powieści jest mówienie tego, co jedna opowieść może powiedzieć, do adaptacji przedostają się tylko rzeczy nieistotne. Ten, kto jest na tyle szalony, by pisać dziś powieści, powinien, jeśli chce zapewnić im ochronę, pisać tak, by nie dało się ich adaptować, innymi słowy tak, by nie dało się ich opowiedzieć."Powyższy cytat nie został tu zamieszczony przypadkowo. Ten fragment, wyjęty z rozmowy Kundery z profesorem Avenariusem, idealnie obrazuje budowę "Nieśmiertelności". Nie da się jej opowiedzieć, nie da się jej adaptować (cóż, z pewnością byłoby to niezmiernie trudne zadanie), a jej nielinearność może z początku przysporzyć czytelnikowi kłopotów ze zrozumieniem zawiłych wywodów autora. W tym jednak tkwi urok powieści, to właśnie świadczy o jej niepowtarzalności."Nieśmiertelność" możemy podzielić na dwie warstwy: powieściową i autotematyczną. W warstwie autotematycznej wydzieliłabym jeszcze podwarstwę porównawczą, w której twórca przybliża nam nieco postać Goethego i Bettiny. Z kolei warstwa powieściowa dzieli się na podwarstwę główną, która tożsama jest z historią Agnes i jej rodziny a także przeszłą, do której zalicza się element szósta powieści (o niej za chwilę trochę szerzej). Oczywiście jest to podział roboczy i, z wielkim prawdopodobieństwem, też błędny. Piszę o nim jednak po to, by unaocznić Wam skomplikowaną, przemyślną strukturę powieści i jej bogactwo znaczeniowe. O każdej z tych warstw można by pisać elaboraty. Zawierają one nie tylko spostrzeżenia pełne inteligencji i, co wyjątkowo ważne, humoru, lecz także ogromne pokłady piękna, wrażliwości i smutku, które mogłyby wyjść jedynie spod pióra pisarza próbującego swoim umysłem ogarnąć całą istotę istnienia, i co za tym idzie - nieśmiertelności."Niecierpliwie czekam na szóstą część. W mojej powieści pojawi się świeża postać. I wraz z końcem tejże szóstej części zniknie, nie pozostawiając żadnego śladu. Nie jest przyczyną czegokolwiek i do niczego nie doprowadza. Właśnie to mi się podoba. Będzie to opowieść w powieści i najsmutniejsza historia erotyczna, jaką kiedykolwiek napisałem. Nawet ciebie zasmuci."Kundera eksperymentuje, opowiada o ludzkim istnieniu w sposób barwny i inteligentny, z jednej strony śmiejąc się z człowieka, z drugiej współczując mu. Pięknie ukazuje to właśnie element szósta – opowiadanie kochanka, faceta niestałego, który ciągle poszukuje świeżych doznań. Jego życie porównane zostało do tarczy zegarowej – liczby znajdujące się na niej odpowiadają istotnym wydarzeniom, porada zaś wyznacza je, zatacza po nich koło, by następnie zakończyć pewien cykl. Ten facet jest boleśnie śmiertelny i jednocześnie pozbawiony obsesyjnego pragnienia, by uczynić się nieśmiertelnym, jak chociażby jedna z bohaterek, która za wszelką cenę pragnie na zawsze zamieszkać w czyimś umyśle. Facet jest pozbawiony tej niezdrowej żądzy, zaczyna nawet zapominać o samym sobie, o szczególnych cechach byłych kochanek, w których ramionach poszukiwał rozkoszy. Jest tak samo skończony jak jeden cykl zegarowy, który zaczął dobiegać końca.Nie każdemu pisana jest nieśmiertelność. Niektórzy są wręcz stworzeni do tego, by o nich zapomnieć, inni z kolei robią wszystko, by istnieć najdłużej jak to tylko możliwe – w umysłach ludzi, na ich ustach, w pamięci i na zdjęciach. Kundera opowiada nam o tych opętanych pragnieniem nieśmiertelności a także o tych, którzy pragną tylko dotrzeć do linii odgradzającej jedno życie od drugiego. Każda z tych historii ma w sobie coś magicznego, każda ukazuje inny punkt widzenia człowieka na samego siebie, własne ciało i istotę, a także na życie i śmierć. Ta mnogość myśli jest największą zaletą powieści i jednocześnie największym wyzwaniem. Myślę jednak, że jest to wyzwanie, które powinien podjąć każdy wymagający czytelnik.