„Justyna” to pierwszy tom kwartetu aleksandryjskiego, uważanego za jedno z największych osiągnięć literatury XX wieku. I ciężko się z tym nie zgodzić, gdyż to opowieść nieszablonowa, głęboka, wieloznaczna i napisana wyjątkowo kunsztownym językiem. Narratorem i jednym z głównych bohaterów jest Irlandczyk Darley, który po zamieszkaniu na małej śródziemnomorskiej wyspie wraca wspomnieniami do swego pobytu w Aleksandrii, mieście pełnym sprzeczności, krzyżujących i ścierających się kultur a także bogatego, nieskrępowanego życia towarzyskiego. Tam właśnie Darley poznaje dwie cudowne kobiety, tancerkę Melissę i tytułową Justynę, Żydówkę będącą żoną bogatego koptyjskiego przedsiębiorcy. Obie dziewczyny stają się jego kochankami, a uwikłanie w ten burzliwy, pełen namiętności związek okazuje się jednym z ważnych wątków i decyduje o losach narratora i innych postaci. „Justyna” to jednak nie tylko opowiadanie o miłości, pożądaniu, niespełnionych obietnicach i zdradach. To również, a może nawet przede wszystkim, książka ebook o jednym z najbardziej intrygujących, wielokulturowych miast świata. Oglądamy je oczyma narratora w pierwszej połowie minionego stulecia, gdy mieszkają tam wyznawcy różnorakich religii, pochodzący z różnorakich kontynentów i środowisk. To miasto wyjątkowo barwne, lecz i pełne skrajności – z niebotycznymi fortunami sąsiaduje skrajna nędza, na ulicach niemalże nadzy żebracy mijają się z ubranymi w kosztowne szaty arystokratami, przedsiębiorcami, bankierami i różnorakiej maści oszustami a także dorobkiewiczami. Niedaleko świątyń znajdują się oszałamiające lokale i domy rozpusty, za murami pozornie skromnych domostw spotkać można przepych, który jednak nie zawsze idzie w parze z duchowym bogactwem. Darley obraca się w środowisku ludzi zamożnych. Poznaje też fanów sztuki, z którymi prowadzi długie dysputy na temat poezji, malarstwa, filozofii. Dla jednych sztuka jest próbą oderwania się od rzeczywistości, poszukiwania człowieczeństwa i związanych z nim ponadczasowych wartości, dla innych to rozrywka i dziedzina, która może okazać się świetną lokatą. Swego rodzaju przewodnikiem po Aleksandrii okazuje się dla Darleya poezja, zwłaszcza symboliczne i parnasistowskie wiersze Konstandinosa Kawafisa, który – pisząc o mieście – pisze też o człowieku, pięknie, życiu, przemijaniu i szukaniu sensu istnienia. Tych wartości zdaje się poszukiwać także narrator, jednak udaje mu się to z różnorakim skutkiem, gdyż rzeczywistość nierzadko odbiega od poetyckich ideałów. W powieści wciąż urok przeplata się z brzydotą, dobro ze złem, miłość z nienawiścią, a sprawy oczywiste z zdarzeniami okrytymi nimbem tajemniczości. Taka właśnie atmosfera towarzyszy czytelnikowi podczas lektury, od pierwszych do ostatnich stron, co budzi napięcie i niepokój. Wciąż czeka się na kolejne wydarzenia, a te stale przynoszą coś nowego, nieraz każąc spojrzeć na wcześniejsze kwestie z innej perspektywy. Dużym plusem prozy Durrella jest wyjątkowo kunsztowny język. Bogactwo i plastyczność opisów nie nużą jednak i nie przesłaniają fabuły – raczej współistnieją z nią i idealnie ją uzupełniają. Opisy miejsc, wyglądu bohaterów i ich przeżyć wewnętrznych, a także różnorakich szczegółów, na przykład przedmiotów czy potraw, oddziałują na wszystkie zmysły odbiorcy, niemalże przenosząc go do książkowego świata. Dla fanów nietuzinkowego stylu i niebanalnych, wielowątkowych opowieści „Justyna” to to prawdziwa gratka! BEATA IGIELSKA