Strona 1 Strona 2 WARSZAWA 2014 Strona 3 Dedykacja Najważniejsze osoby występujące w książce Prolog. Wojna od środka Rozdział 1. Licencja na zabijanie Rozdział 2. Szpiegowski węzeł małżeński Rozdział 3. Płaszcz i sztylet Rozdział 4. Szpiedzy Rumsfelda Rozdział 5. Wściekły ptak Rozdział 6. Prawdziwy Pasztun Rozdział 7. Konwergencja Rozdział 8. wojna zastępcza Rozdział 9. Baza Rozdział 10. Gry bez granic Rozdział 11. Powrót starucha Rozdział 12. Ostrze skalpela Rozdział 13. Afrykańska szamotanina Rozdział 14. Rozwiązanie Strona 4 Rozdział 15. Lekarz i szejk Rozdział 16. Ogień z nieba Epilog. Szpieg w Leisure World Podziękowania O źródłach Bibliografia Przypisy Strona 5 Strona 6 CENTRALNA AGENCJA WYWIADOWCZA (CIA) Charles E. Allen - zastępca dyrektora Agencji w latach 1998-2005 Joseph Cofer Black - dyrektor Centrum Antyterrorystycznego (CTC) w latach 1999-2002 Dennis C. Blair - zastępca dyrektora Biura Spraw Wojskowych w latach 1995-1996, szef wywiadu w latach 2009-2010 Richard Blee - w latach 1999-2001 szef „Alec Station”, jednostki wchodzącej w skład Centrum Antyterrorystycznego zajmującej się tropieniem Osamy ben Ladena William J. Casey - dyrektor Agencji w latach 1981-1987 Duane „Dewey” Clarridge - założyciel (w 1986 roku) i pierwszy szef Centrum Antyterrorystycznego Raymond Davis - pracownik kontraktowy CIA, aresztowany w Pakistanie w 2011 roku Porter J. Goss - dyrektor Agencji w latach 2004-2006 Robert L. Grenier - szef placówki CIA w Islamabadzie w latach 1999-2002, dyrektor Centrum Antyterrorystycznego w latach 2004-2006 Michael V. Hayden - dyrektor Agencji w latach 2006-2009 Stephen R. Kappes - zastępca dyrektora Agencji w latach 2006-2010 Art Keller - oficer operacyjny w Pakistanie w 2006 roku Mike - dyrektor Centrum Antyterrorystycznego od 2006 roku Ross Newland - oficer operacyjny Agencji w Ameryce Łacińskiej i Europie Wschodniej, później zajmował wysokie stanowisko w kwaterze głównej Leon E. Panetta - dyrektor Agencji w latach 2009-2011 James L. Pavitt - zastępca dyrektora do spraw operacyjnych w latach 1999-2004 generał David H. Petraeus - dyrektor Agencji w latach 2011-2012, wcześniej dowódca sił koalicyjnych w Iraku i wojsk amerykańskich w Afganistanie Enrique Prado - oficer operacyjny w Centrum Antyterrorystycznym, później pracownik firmy Blackwater Jose A. Rodriguez - w latach 2002-2004 dyrektor Centrum Antyterrorystycznego, później, do 2007 roku, zastępca dyrektora Agencji do spraw operacyjnych George J. Tenet - dyrektor Agencji w latach 1997-2004 Strona 7 DEPARTAMENT OBRONY Robert E. Andrews - p.o. zastępcy sekretarza obrony do spraw operacji specjalnych i konfliktów o niskiej intensywności w latach 2001-2002 Stephen A. Cambone - podsekretarz obrony do spraw wywiadu w latach 2003-2007 Michael Furlong - urzędnik Departamentu Obrony zaangażowany w akcje wywiadowcze, nadzorował prywatną siatkę szpiegowską Robert M. Gates - sekretarz obrony w latach 2006-2011 generał Stanley A. McChrystal - w latach 2003-2008 szef Połączonego Dowództwa Operacji Specjalnych (JSOC) admirał William H. McRaven - przewodniczący Połączonego Dowództwa Operacji Specjalnych (JSOC) od 2008 do 2011 roku admirał Michael Mullen - przewodniczący Połączonego Kolegium Szefów Sztabów (dowódca sił zbrojnych USA) w latach 2007-2011 Thomas W. O’Connell - sekretarz obrony do spraw operacji specjalnych i konfliktów o niskiej intensywności w latach 2003-2006 Leon E. Panetta - sekretarz obrony od 2011 do 2013 roku Donald Rumsfeld - sekretarz obrony od 2001 do 2006 roku BIAŁY DOM John O. Brennan - zastępca doradcy do spraw bezpieczeństwa narodowego i antyterroryzmu w latach 2009-2013, od 2013 roku szef CIA Richard A. Clarke - koordynator do spraw terroryzmu w latach 1998-2001 PAKISTAN Szakil Afridi - pakistański lekarz i agent zwerbowany przez CIA generał Mahmud Ahmed - szef pakistańskiego wywiadu (Inter-Services Intelligence - ISI) w latach 1999-2001 generał Ali Jan Aurakzai - dowódca sił zbrojnych odpowiedzialny za operacje przeprowadzone na Terytoriach Plemiennych Administrowanych Federalnie (FATA) Generał Ehsan ul-Hak - szef ISI w latach 2001-2004 Dżalaluddin Hakkani - szef powiązanej z talibami siatki z siedzibą na pakistańskich terytoriach plemiennych, która prowadziła ataki wymierzone w amerykańskie wojska stacjonujące w Afganistanie generał Aszfak Perwez Kajani - szef ISI w latach 2004-2007, później dowódca pakistańskiej armii Bajtullah Mehsud - przywódca pakistańskich talibów po śmierci Neka Muhammada Strona 8 Wazira generał Asad Munir - szef placówki ISI w Peszawarze w latach 2001-2003 Cameron Munter - ambasador USA w Islamabadzie w latach 2010-2012 generał Ahmed Szudżaa Pasza - szef ISI w latach 2008-2012 Hafiz Muhammad Sajjed - przywódca organizacji militarnej Laszkar-e Taiba („Armia Pobożnych”) Nek Muhammad Wazir - przywódca pakistańskich talibów na terytoriach plemiennych JEMEN Ibrahim al-Asiri - główny konstruktor bomb dla Al-Kaidy na Półwyspie Arabskim (AQAP) Abdulrahman al-Awlaki - syn Anwara al-Awlakiego Anwar al-Awlaki - radykalny kaznodzieja, członek AQAP i obywatel USA, zabity podczas nalotu amerykańskich dronów w 2011 roku Ali Abdallah Salah - prezydent Jemenu w latach 1990-2012 SOMALIA Aden Haszi Faradż Ajro - przywódca Asz-Szabab („Młodzież”), zbrojnego ramienia Związku Sądów Islamskich Szejk Hassan Dahir Awejs - przywódca Związku Sądów Islamskich Michele „Amira” Ballarin - amerykańska bizneswoman i rządowy pracownik kontraktowy Saleh Ali Saleh Nabhan - kenijski członek wschodnioafrykańskiej komórki Al-Kaidy, zabity w 2009 roku Sojusz dla Przywrócenia Pokoju i Przeciwdziałania Terroryzmowi (ARPCT) - koalicja finansowanych przez CIA somalijskich watażków Strona 9 „Dobra robota wywiadowcza, jak zawsze prawił Kontrola, musiała opierać się na drobnych kroczkach i polegać na pewnej delikatności. Łowcy skalpów byli wyjątkiem od jego własnej reguły. Mieli w nosie delikatność i nie dbali o to, gdzie stawiają kroki...” John le Carré, Druciarz, krawiec, żołnierz, szpieg Pakistańscy policjanci wprowadzają do zatłoczonego pokoju przesłuchań krzepkiego faceta. Jedno wiedzą o nim na pewno: to szpieg. Zaczyna się przesłuchanie. Funkcjonariusz, który je prowadzi, próbuje łączyć fakty. Nie jest łatwo: dookoła brzęczą komórki i rozmawiają gliniarze, którzy posługują się mieszaniną urdu, pendżabskiego i angielskiego. - Ameryka? Jest pan z Ameryki? - Tak. - Więc jest pan z Ameryki i pracuje dla amerykańskiej ambasady? - Tak - podenerwowany głos przebija się przez hałas. - Mój paszport... Na miejscu pokazywałem go policjantowi... Chyba go zgubiłem... Na niewyraźnym nagraniu z przesłuchania widać, jak mężczyzna sięga za połę flanelowej koszuli w kratę. Z wiszącej na szyi smyczy odpina kilka identyfikacyjnych plakietek. To jedna z niewielu rzeczy, jakie udało mu się ocalić z chaosu, który sam wywołał. - To stary identyfikator, z Islamabadu - pokazuje plastik mężczyźnie po drugiej stronie biurka, a potem sięga po jeszcze jeden, bardziej aktualny, który potwierdza, że jest pracownikiem amerykańskiego konsulatu w Lahore. Dzwoni telefon. Jeden z funkcjonariuszy natychmiast sięga po słuchawkę. - Aresztowaliśmy człowieka z ambasady. Oddzwonię - mówi. Padają kolejne pytania. - Pracuje pan w konsulacie generalnym w Lahore? - Tak. - Jako...? - Jestem... jestem tam konsultantem. - Konsultantem? - mężczyzna za biurkiem nie dowierza. Milknie na moment, odwraca się do swojego kolegi i pyta go w urdu: - Jak on się nazywa? - Raymond Davis - odpowiada policjant. - Raymond Davis - potwierdza Amerykanin. - Czy mogę usiąść? - Proszę bardzo. Może wody? - pyta funkcjonariusz. Strona 10 - Macie wodę? Mogę dostać butelkę wody? - prosi Davis. Stojący pod ścianą policjant wybucha śmiechem. - Chcesz wody? Nie masz kasy, nie ma wody. Za plecami Davisa, który właśnie usiłuje usiąść na krześle, pojawia się jeszcze jeden policjant. - Czy on zrozumiał? Czy dotarło do niego, że zabił dwoje ludzi? Raymond Allen Davis: gwiazda szkolnej ligi futbolowej, wzięty zapaśnik z Wirginii Zachodniej, emerytowany żołnierz zielonych beretów (oddziałów specjalnych amerykańskich wojsk lądowych) i niegdysiejszy pracownik słynnej firmy ochroniarskiej Blackwater. Obecnie: tajny wysłannik CIA w Pakistanie. Kilka godzin wcześniej to potężne chłopisko ściśnięte na przednim siedzeniu białej hondy civic przebijało się przez wieczne korki na ulicach Lahore. Dlaczego właśnie tam? Bo drugie co do wielkości miasto Pakistanu, którym rządzili niegdyś Mogołowie, Sikhowie i Brytyjczycy, a które później stało się kulturalną i intelektualną stolicą Pakistanu, od niemal dekady jest również areną, na której rozgrywa się tajna wojna Ameryki. Dziesięć lat po zamachu na World Trade Center, który ją zapoczątkował, doszło na owej arenie do istotnego przegrupowania sił. Islamistyczne ugrupowania i frakcje, które jeszcze niedawno nie miały ze sobą żadnego kontaktu, scementowały sojusze, żeby wspólnie stawić czoło ofensywie CIA i jej nowej broni: dronom, bezzałogowym, uzbrojonym latającym maszynom wysyłanym w niedostępne górskie tereny. Bojownicy, którzy koncentrowali się dotąd przede wszystkim na planowaniu krwawych ataków wymierzonych w Indie, zaczęli sympatyzować z Al-Kaidą i innymi organizacjami marzącymi o globalnym dżihadzie. Niektóre z tych grup zapuściły korzenie właśnie w Lahore. Dlatego też Raymond Davis i cała ekipa z CIA właśnie stamtąd, z bezpiecznej kryjówki, kierowała tajnymi operacjami. Bezpiecznej aż do chwili, gdy Davis trafił w ręce pakistańskich policjantów po zastrzeleniu dwóch młodych mężczyzn. Podjechali na czarnym motocyklu do jego samochodu, który stał na skrzyżowaniu zapchanym autami, rowerami i rikszami. Byli uzbrojeni. Davis sięgnął po półautomatyczny pistolet marki Glock. Strzelił kilkukrotnie w ich kierunku przez przednią szybę, rozbijając ją w drobny mak. Trafił jednego z napastników w brzuch, ramię i tors. Drugi zaczął uciekać. Davis wysiadł z hondy, strzelił mu w plecy. Przez radio poprosił amerykański konsulat o pomoc. Po paru minutach na horyzoncie pojawiła się jadąca pod prąd toyota land cruiser. Jednak po chwili samochód zderzył się z młodym motocyklistą. Chłopak zginął na miejscu, a auto z konsulatu uciekło z miejsca wypadku. Davisa zatrzymali pakistańscy policjanci. Znaleźli w jego samochodzie aparat fotograficzny. W pamięci zapisane były robione Strona 11 ukradkiem zdjęcia pakistańskich obiektów militarnych. Kilka dni po tych wydarzeniach dyrektor CIA w czasie rozmowy telefonicznej z szefem pakistańskiego wywiadu ISI skłamał. Upierał się, że Davis nie pracował dla Agencji. Prezydent Barack Obama w trakcie konferencji prasowej też zataił faktyczną rolę Davisa, zwracając się do pakistańskich władz z prośbą o ”uwolnienie naszego dyplomaty”. Szef komórki CIA w Islamabadzie, który przybył tam z Rosji zaledwie kilka dni przed strzelaniną, wdał się w otwartą wojnę z urzędującym ambasadorem, twierdząc, że Stany Zjednoczone nie pójdą na żadne kompromisy w sprawie zwolnienia Davisa. Mówił, że zmieniły się zasady gry i przyjacielskie relacje pomiędzy CIA a pakistańskim wywiadem ISI należą już do przeszłości. Od tej pory wszystko miało się odbywać według „zasad moskiewskich” - niepisanej, bezlitosnej etykiety szpiegowskiej przestrzeganej w czasie zimnej wojny. Krwawe zajście wydawało się dowodem potwierdzającym wszelkie spiskowe teorie, które przekazywano sobie szeptem zarówno na zatłoczonych bazarach, jak i w korytarzach siedziby pakistańskiego rządu: Stany Zjednoczone wysłały do Pakistanu swoją liczną tajną armię. Ma siać ferment i nawoływać do przemocy. To część sekretnego planu rozpętania w Pakistanie wojny domowej. Żona jednego z mężczyzn zastrzelonych przez Davisa, przekonana, że zabójca jej męża nigdy nie zostanie pociągnięty do odpowiedzialności, połknęła śmiertelną dawkę trutki na szczury. Ale sprawa Davisa mówiła znacznie więcej. I o czymś innym. Były żołnierz zielonych beretów, zwerbowany przez CIA do prowadzenia w Pakistanie obławy na wrogów Ameryki, stał się twarzą odmienionej przez dekadę „wojny z terrorem” amerykańskiej agencji wywiadowczej. Zadania CIA przestały się ograniczać do klasycznych zadań szpiegowskich polegających na wykradaniu tajemnic innych rządów. Agencja stała się maszyną do zabijania. Organizacją pochłoniętą polowaniem na ludzi. Ale kiedy CIA przejęła obowiązki do tej pory należące do armii, zaś szpiedzy stali się żołnierzami, nastąpiło również zjawisko odwrotne. Amerykańskie siły zbrojne zabrnęły gdzieś w mroczne rejony polityki zagranicznej. Zaś oddziały komandosów zaczęły zajmować się misjami szpiegowskimi, o których przed zamachami z 11 września 2001 roku nawet się w Waszyngtonie nie śniło. Wcześniej Pentagon praktycznie nie maczał palców w szpiegostwie, zaś CIA nie miała oficjalnej licencji na zabijanie. W następnych latach i jedni, i drudzy rozszerzyli swoje kompetencje. W efekcie powstał istny konglomerat wywiadu i wojska zajmujący się prowadzeniem wojny w nowym amerykańskim stylu. Jaki przebieg miały konflikty w Afganistanie i Iraku, to wiemy. Ale przez przeszło Strona 12 dekadę trwała osobna, równoległa wojna, mroczne odbicie „wielkich konfliktów”, w które zaangażowała się Ameryka po atakach z 11 września. Ta wojna cieni rozgrywała się na całym świecie - wrogów Ameryki poszukiwano przy użyciu zabójczych dronów i specjalnie wyszkolonych jednostek. Opłacano ludzi, którzy zakładali siatki szpiegowskie, polegano na kaprysach nieprzewidywalnych dyktatorów i niewiarygodnych sprawozdaniach obcych wywiadów oraz sponsorowano pozbierane naprędce lokalne oddziały partyzanckie. Tam, gdzie Stany Zjednoczone nie mogły wysłać wojsk lądowych, pojawiali się ludzie znikąd wyznaczeni do zadań, które nierzadko przekraczały ich możliwości. Ta wojna rozciągała się na kilka kontynentów - od pakistańskich gór po pustynie Jemenu i Afryki Północnej. Od wiecznie rozognionej z powodów klanowych konfliktów Somalii do gęstych dżungli Filipin. Fundamenty tajnej wojny zostały wylane przez konserwatywnego republikańskiego prezydenta i uklepane przez kolejnego, liberalnego demokratę, którego oczarowało to, co zastał po poprzedniku. Prezydent Barack Obama zobaczył w tajnej wojnie alternatywę dla kosztownych i bałaganiarskich wojenek, które potrafią przygnieść lub wręcz obalić rząd i które wymagały wieloletniej amerykańskiej okupacji. Jak to ujął John Brennan, jeden z najbliższych doradców prezydenta Obamy, zamiast na ”młocie” Ameryka polega teraz na ”skalpelu”. Ta analogia sugeruje, że nowy sposób prowadzenia wojny, bez ponoszenia gigantycznych kosztów (także strat w ludziach), jest jak chirurgiczna operacja bez komplikacji. Nie wygląda to jednak aż tak dobrze. Ta „strategia skalpela” przysparza Ameryce nowych wrogów tak samo prędko, jak równała starych z ziemią. Wśród byłych sojuszników wzbudzała i wzbudza rozgoryczenie. Wywołuje chaos, choć miała wprowadzać ład. Służy do obchodzenia zasad regulujących w Stanach Zjednoczonych kwestie wojny i pokoju. Nadaje amerykańskiemu prezydentowi uprawnienia arbitra decydującego o życiu i śmierci mieszkańców dowolnego kraiku położonego na krańcach świata. Ten nowy przepis na prowadzenie wojny, owszem, przyniósł wymierne efekty. Przede wszystkim śmierć Osamy ben Ladena i jego zauszników. Ułatwił również Stanom Zjednoczonym prowadzenie operacji mających na celu likwidację niewygodnych osób nawet w odległych zakątkach świata. Ta książka jest opowieścią o tym trwającym od przeszło dziesięciu lat eksperymencie. I o jego efektach, które wypełzły z laboratorium. Sir Richard Dearlove ujrzał zarys tej nowej, tajnej wojny już kilka tygodni po atakach z 11 września. Szef brytyjskiego Secret Intelligence Service (SIS), tajnych służb wywiadowczych MI6, przyleciał do Stanów Zjednoczonych z paroma innymi prominentnymi urzędnikami, żeby okazać swoją solidarność z najbliższym sojusznikiem Zjednoczonego Strona 13 Królestwa. Dearlove przybył do kwatery głównej CIA w Langley w stanie Wirginia, by osobiście zapewnić, że brytyjscy szpiedzy gotowi są zdobyć się na niezwykle rzadki gest i udostępnić kolegom zza oceanu swoją dokumentację dotyczącą członków Al-Kaidy. Brytyjczycy szkolili amerykańskich agentów w czasie II wojny światowej, ale tak naprawdę zawsze mieli zupełnie inne podejście do szpiegowskiej gry. W roku 1943 jeden z członków Zarządu Operacji Specjalnych narzekał, że ”temperament każe Amerykanom wymagać natychmiastowych i spektakularnych rezultatów, podczas gdy my polegamy na starannym planowaniu i ustalaniu celów długoterminowych”. Wyłuszczył też niebezpieczeństwa wynikające z działań Biura Służb Strategicznych, poprzednika utworzonej w 1947 roku CIA, które polegały na wysadzaniu w powietrze składów broni, przecinaniu linii telefonicznych i podminowywaniu szlaków komunikacyjnych. Ostrzegał, że Amerykanie mają więcej pieniędzy niż rozumu, zaś Biuro „tęskni za zabawą w Indian i kowbojów”, co może prowadzić do wzajemnych nieporozumień. Dearlove wychował się w starej brytyjskiej tradycji szpiegowskiej. Ukończył Queens’ College na Uniwersytecie w Cambridge, gdzie tajne służby szczególnie chętnie rekrutowały nowych członków. Służył na placówkach w Afryce, w Europie i w Waszyngtonie. Podobnie jak jego poprzednicy jako szef MI6 wszelką wewnętrzną korespondencję podpisywał kryptonimem „C” - oczywiście, jak nakazywała tradycja, zielonym tuszem. Niedługo po lądowaniu samolotu w Waszyngtonie Dearlove znalazł się w Centrum Antyterrorystycznym, w kwaterze CIA. Na wielkim ekranie oficerowie Agencji oglądali białą ciężarówkę mitsubishi mknącą przez Afganistan. Dearlove wiedział, że Amerykanie nauczyli się prowadzić wojnę za pomocą pilota zdalnego sterowania, ale nigdy wcześniej nie widział w akcji prawdziwego drona, predatora. Minęło kilka minut, zanim mitsubishi zostało schwycone na komputerowy celownik pośrodku monitora. Rozbłysk wybuchającej rakiety zalał ekran bielą. Parę sekund później powrócił wyraźny obraz i oczom oglądających ukazał się płonący, poskręcany wrak ciężarówki. Dearlove odwrócił się do oficerów CIA, w tym weterana Agencji Rossa Newlanda, który kilka miesięcy wcześniej zgodził się przystąpić do grupy nadzorującej program „Predator”, i uśmiechnął się drwiąco. - Trochę to nie fair, prawda? Strona 14 „Macie zabijać tam terrorystów, a nie robić sobie wrogów” prezydent Pakistanu do ambasador Stanów Zjednoczonych Wendy Chamberlin, 14 września 2001 Światła w pokoju dowodzenia w Białym Domu przygasły i ludzie z CIA rozpoczęli prezentację. Każde z rzucanych na ekran zdjęć - zwykle przedstawiających mężczyzn wsiadających do samochodów lub idących ulicą - ewidentnie zostało zrobione w pośpiechu. Były ziarniste i do tego nieostre. Ta scena rozgrywająca się w zaciemnionym pokoju przypominała fragment filmu gangsterskiego, w którym agenci FBI sączą kawę i przeglądają fotografie mafijnych bossów. Jednak w tym wypadku slajdy przedstawiały ludzi, których Agencja zamierzała zlikwidować. Przy stole zgromadzeni byli wszyscy ludzie wiceprezydenta Dicka Cheneya, łącznie z radcą prawnym Davidem Addingtonem i szefem sztabu I. Lewisem Libbym, starym waszyngtońskim wygą znanym jako „Skuter”. Na honorowym miejscu zasiadał sam wiceprezydent. Z rosnącym zainteresowaniem przyglądał się wyświetlanej na slajdach galerii łotrów. To była późna jesień 2001 roku, mroźny dzień. Zaledwie kilka tygodni wcześniej prezydent George W. Bush podpisał tajny dokument, na mocy którego CIA odzyskała utraconą w latach siedemdziesiątych realną władzę nad życiem i śmiercią. Seria przerażających, a nierzadko również komicznych rewelacji na temat podejmowanych przez Agencję prób politycznych zamachów zmusiła Biały Dom do wprowadzenia zakazu: CIA nie mogła dłużej zajmować się eksterminacją wrogów Ameryki. Ale teraz wszystko „wróciło do normy”. W pokoju dowodzenia ludzie Agencji przedstawiali swoim zwierzchnikom plany, w których wyjaśniali, jak mają zamiar wykorzystać odzyskaną właśnie licencję na zabijanie. Dwaj oficerowie CIA prowadzący prezentację, Jose Rodriguez i Enrique Prado, opowiadali zgromadzonym w Białym Domu słuchaczom, w jaki sposób Centrum Antyterrorystyczne rekrutuje agentów CIA do nowego, ściśle tajnego programu. Projekt ten przewidywał wysłanie niewielkich grup zabójców do wybranych państw. Miały tam zająć się łapaniem i likwidacją osób, które administracja Busha wpisała na swoją listę proskrypcyjną. Wśród mężczyzn na fotografiach był Syryjczyk Mamoun Darkazanli. CIA wierzyła, że brał udział w organizowaniu ataków z 11 września. Aktualnie mieszkał w Niemczech. Inne Strona 15 zdjęcie przedstawiało doktora Abdula Kadira Chana, twórcę pakistańskiego programu budowy bomby atomowej, przez Zachód uznanego za wroga i podejrzewanego o przemycanie technologii nuklearnych do Iranu, Libii i innych państw. Prezentując zrobione z bliska fotografie, CIA w nieco dziwaczny, za to dobitny sposób sugerowała jedno: skoro możemy podejść do tych ludzi na tyle blisko, żeby pstryknąć zdjęcie, możemy z równie bliska ich zabić. Ale pod płaszczykiem brawury kryło się mnóstwo pytań bez odpowiedzi. Jak grupy uderzeniowe CIA mają zamiar przeniknąć niezauważenie do Niemiec, Pakistanu i innych krajów? Czy ekipa amerykańskich zabójców naprawdę będzie zdolna zbudować na miejscu siatkę szpiegowską, a potem, w wyznaczonym czasie, wpakować swojemu celowi kulkę w łeb? Agencja musiała opracować całą tę logistykę. Na razie Rodriguez i Prado nie byli na tyle przygotowani, żeby odpowiadać na szczegółowe pytania dotyczące operacji. Przyszli po pozwolenie. Cheney powiedział im, żeby wzięli się do roboty. Prezydent George W. Bush, syn byłego szefa CIA[1], odziedziczył po poprzednikach zbieraninę zdemotywowanych szpiegów - zaledwie cień tego, czym była legendarna amerykańska agencja szpiegowska w epoce zimnej wojny. Jednak pod koniec 2001 roku Bush junior właśnie CIA postawił na czele globalnego polowania na terrorystów. Zaś szybkie i spektakularne wyniki pracy Agencji podbudowały jej wizerunek jako sprawnej komórki żywo reagującej na polecenia szefa - istna antyteza ociężałego, przeżartego biurokracją Pentagonu. CIA prowadziła tajną wojnę pod patronatem Białego Domu, a niegdyś ignorowane, wchodzące w skład Agencji Centrum Antyterrorystyczne stało się stanowiskiem dowodzenia z prawdziwego zdarzenia. Jego rola była długo marginalizowana także wewnątrz samej CIA. Langley widziało w nim jedynie zbieraninę podstarzałych nadgorliwców, którzy zostali tam zesłani, ponieważ zawalili poprzednie, bardziej prestiżowe zadania. Jednak po atakach z 11 września Centrum Antyterrorystyczne rozpoczęło ekspansję na niespotykaną wcześniej skalę. W ciągu zaledwie dekady stało się sercem CIA. Setki tajnych agentów i analityków wyrwano zza urzędniczych biurek gdzieś w Azji i Rosji. Przeniesiono ich do labiryntu wzniesionych naprędce boksów, ustawionych gęsto, jeden przy drugim, w antyterrorystycznym centrum operacyjnym. Układ kabin był tak skomplikowany, że pracownicy mieli kłopot z odnalezieniem kolegów. Postawiono więc wycięte z kartonu drogowskazy, żeby ułatwić odszukanie właściwych boksów, zaś wąskie alejki ponazywano „Usama Bin Lane” czy „Zawahiri Way”. Nad głównymi drzwiami Strona 16 wejściowymi przyczepiono znak, który miał nieustannie i dobitnie przypominać, że kolejny atak terrorystyczny to kwestia dni, a może nawet godzin. Napisano na nim: DZISIAJ JEST 10 WRZEŚNIA 2001. Nad rozgardiaszem panującym w Agencji w pierwszych miesiącach po 11 września próbował zapanować J. Cofer Black. 11 września, kiedy obawiano się, że ostatni z porwanych samolotów może zmierzać w kierunku kwatery głównej CIA, Black nie zezwolił oficerom Centrum Antyterrorystycznego na ewakuację z Langley. Ten ekstrawagancki oficer od dawna ogarnięty był obsesją ujęcia Osamy ben Ladena. Kiedyś był już blisko: w latach 1993-1995 stał na czele komórki CIA w Chartumie, stolicy Sudanu, gdzie przywódca Al-Kaidy żył wtedy na wygnaniu. Wiedział o nim więcej niż inni ludzie Agencji, więc to on tworzył wizerunek Osamy jako hybrydy szalonego naukowca i generała George’a Pattona. Dyrektor Agencji George Tenet w ciągu kilku kolejnych miesięcy po zamachach rzadko zaglądał do Białego Domu bez Blacka. Narodził się mit, że jego głównym celem jest zabicie jak największej liczby członków Al-Kaidy. Podczas spotkania w Gabinecie Owalnym, na dwa dni przed uderzeniem na Afganistan, Bush zapytał Blacka, czy CIA poradzi sobie z wyznaczonym zadaniem, które wymagało przemycenia oddziałów specjalnych do tego kraju. Miały one sprzymierzyć się z tamtejszymi watażkami i wodzami plemiennymi w walce przeciwko talibom. Black, używając makabrycznej hiperboli, oświadczył, że kiedy CIA skończy już z Al-Kaidą, ben Laden i jego świta „nie odgonią się od much żerujących na ich oczach”. Właśnie takie słowa chciał usłyszeć Bush. Natychmiast polubił bombastycznego szefa antyterrorystów. Tylko niektórzy członkowie prezydenckiego gabinetu skrzywili się, słysząc tę maczystowską gadkę. Blacka zaczęto nazywać „facetem od much na oczach”. Black dorobił się statusu figury liczącej się w Białym Domu. Było to powodem tarć w samej CIA oraz ciągłych batalii Blacka z Jamesem Pavittem, którego miał za pozbawionego wyobraźni słabeusza. Dla odmiany Pavitt, który stał na czele Dyrektoriatu Operacyjnego, komórki zajmującej się wszystkimi zagranicznymi misjami szpiegowskimi, miał Blacka za pozera i kowboja. Krytykował jego chęć wciągania CIA w zagraniczne awantury, które zamiast oczekiwanych efektów ściągną Agencji na głowę masę kłopotów. Zresztą skakali sobie do oczu jeszcze przed zamachami z 11 września, nie mogąc osiągnąć porozumienia w sprawie wykorzystania dronów do polowania na ben Ladena w Afganistanie. Sukcesy, które po przyjęciu nowej strategii CIA odniosła w Afganistanie pod koniec 2001 roku, oznaczały zwycięstwo Blacka oraz Centrum Antyterrorystycznego. Nawet sceptycy musieli przyznać, że niezbyt liczna kadra oficerska Agencji zdolna była Strona 17 poprowadzić skuteczną kampanię przeciwko Al-Kaidzie i być może trwale ją unieszkodliwić. Dowódcy związanych z CIA jednostek specjalnych, do których później dołączyły zielone berety, z rozproszonych partyzanckich oddziałów i milicji utworzyli w Afganistanie regularną armię, która wygrywała potyczkę za potyczką. I choć do dyspozycji mieli konie oraz przerdzewiałe wozy pancerne pamiętające jeszcze wojnę ze Związkiem Radzieckim, Afgańczycy z pomocą Agencji wypędzili talibów z Kabulu i Kandaharu. Nadciągał jednak kolejny, dziwaczny konflikt. Tym razem wewnętrzny. Chodziło o sposób prowadzenia wojny. Tradycyjny łańcuch decyzyjny - rozkazy wychodzące z Białego Domu trafiają do sekretarza obrony, a potem do najwyższych stopniem dowódców oraz ich liczących setki ludzi sztabów, i to oni muszą nakreślić i wyegzekwować wojenną strategię - przestał działać. Dyrektor CIA stawał się dowódcą wojskowym. Prowadzącym do tego tajną, globalną wojnę. Miał przy sobie tylko niezbędny personel i praktycznie nikogo, kto patrzyłby mu na ręce. Tenet zaczął wywierać coraz mocniejszy nacisk, żeby zwiększyć liczebność oddziałów CIA w Afganistanie. Do tego udało mu się przekonać Biały Dom do programu wyłapywania terrorystów, osadzenia ich w tajnych więzieniach i poddania brutalnym przesłuchaniom rodem z prozy Orwella. Jedynie Bush, Cheney i niewielka grupa ludzi z Białego Domu podejmowali decyzje, kto powinien zostać pojmany, kto zabity, a kto oszczędzony. Dla Teneta była to nie lada zmiana - przed 11 września raczej przekonywał swoich szefów z Białego Domu, że oficerowie CIA powinni zostać wyłączeni z procesu podejmowania decyzji politycznych. Sam roztaczał wokół siebie mnisią wręcz aurę i taki właśnie klasztorny obraz szpiega z Langley wykreował: to bezstronny urzędnik wypluwający z siebie kolejne raporty i szacunki, podczas gdy ci „po drugiej stronie rzeki”, w Białym Domu i w Kongresie, podejmują na ich podstawie kluczowe decyzje. James Pavitt powiedział później członkom komisji śledczej powołanej w sprawie zamachów z 11 września, że skandal Iran-contras w latach osiemdziesiątych, kiedy to CIA stworzyła skomplikowany łańcuszek pozwalający finansować działalność nikaraguańskiej partyzantki, nauczył go jednego: „Nie należy uprawiać polityki pod dyktando tego, co mówią [ludzie z Langley]...”. O ile taka „apolityczna” wizja pracy Agencji już wcześniej była czymś w rodzaju wygodnej legendy, to pod koniec 2001 roku CIA nie mogła już dłużej obstawać przy tym, że nie jest odpowiedzialna za podejmowanie decyzji o wojnie i pokoju. Bush domagał się od Teneta codziennych wizyt w Białym Domu i udziału w prezydenckich odprawach - po raz pierwszy od początku istnienia Agencji to jej dyrektor, a nie niższy stopniem analityk Strona 18 spowiadał się regularnie z tego, co dzieje się za zamkniętymi drzwiami CIA. Podobnie jak jego poprzednicy Tenet chętnie naradzał się z prezydentem, żeby mieć do niego dostęp. Dlatego każdego ranka wraz z Coferem Blackiem zjawiał się w Białym Domu z całym zestawem opowieści o knowaniach terrorystów i katalogiem ludzi, którzy za nimi stali. Potem opowiadali przejętym słuchaczom o podjętych przez CIA działaniach mających na celu bezpieczeństwo państwa. Codzienne audiencje Teneta i Agencji u prezydenta sprawiły, że stali się nieodzowni dla Białego Domu. Bo jego apetyt na informacje o potencjalnych zagrożeniach był wręcz niezaspokajalny. Szacunek ze strony wysoko postawionych oficjeli zaczął jednak rozpraszać analityków CIA przygotowujących raporty dla polityków - obejmowały one coraz węższe spektrum tematów, w coraz większym stopniu dotyczyły nie strategii, ale taktyki. Setki zatrudnionych w Agencji specjalistów głowiły się nad rozwiązaniem problemu terroryzmu, co było zrozumiałe w obliczu niedawnego ataku, w którym zginęło prawie trzy tysiące Amerykanów. Ale niemal natychmiast stało się również oczywiste, że jedyną ścieżką kariery dla analityka w CIA była praca „przy terrorze” i napisanie w raporcie czegoś, co być może któregoś ranka przeczyta, siedząc w swoim fotelu w Gabinecie Owalnym, sam prezydent. A Biały Dom był zainteresowany przede wszystkim informacjami o miejscach pobytu poszczególnych członków Al-Kaidy. Nie chciano tam słuchać długich wypracowań na bardziej skomplikowane tematy, takie jak poparcie dla terrorystów w świecie muzułmańskim czy wpływ amerykańskich działań wojennych i wywiadowczych na radykalizację poglądów nowego pokolenia bojowników. CIA profilowała swoje działania zgodnie z oczekiwaniami zwierzchników. Nawet szpiegowski język stopniowo ulegał zmianie. Na przykład pojęcie „brać na celownik”. Oficerowie prowadzący i analitycy zwykli używać tego terminu, podejmując decyzję, którego z rządowych oficjeli obcego państwa warto wziąć pod uwagę przy zbieraniu informacji lub namierzaniu potencjalnych tajnych informatorów. Jednak dla analityków przeniesionych do Centrum Antyterrorystycznego „branie na celownik” miało zupełnie inne znaczenie. Chodziło o wyśledzenie jednostki stanowiącej zagrożenie dla Stanów Zjednoczonych. Pojmanie jej lub zabicie. Starcia pomiędzy Coferem Blackiem i Jamesem Pavittem stawały się coraz ostrzejsze. Na początku 2002 roku Black postanowił odejść z tajnych służb i podjąć pracę w Departamencie Stanu[2]. Zastąpił go Jose Rodriguez, jeden z czołowych oficerów Centrum Antyterrorystycznego, ale też swoisty kontrapunkt dla Blacka. Cofer Black zdobył doświadczenie na Środkowym Wschodzie - obszarze Strona 19 obejmującym Bliski Wschód oraz Irak, Turcję, Arabię Saudyjską i Egipt. Był jednym z niewielu oficerów CIA z dogłębną wiedzą na temat siatki terrorystycznej, na której czele stał Osama ben Laden. Rodriguez nie miał za sobą służby na muzułmańskiej ziemi, nie mówił po arabsku i trzymał się tak blisko Pavitta, że niektórzy tajni agenci podejrzewali, że został przez niego zatrudniony po to, by miał na oku Blacka. Rodowity Portorykańczyk, syn nauczycieli, Rodriguez dołączył do CIA w połowie lat siedemdziesiątych, po ukończeniu prawa na Uniwersytecie Stanowym na Florydzie. Większą część kariery tajnego agenta spędził w sekcji zajmującej się Ameryką Łacińską, która w latach osiemdziesiątych kierowała operacjami CIA w Nikaragui, Salwadorze i Hondurasie. Stał wówczas zbyt nisko w hierarchii, żeby zostać wciągniętym w dochodzenie w sprawie Iran-contras, które spowodowało, że przez kilka kolejnych lat sekcja była w rozsypce. Co prawda koledzy lubili Rodrigueza, ale nigdy nie odznaczył się on niczym szczególnym i trudno uznać go za najlepszego agenta swojego pokolenia. Służył w kilku różnych placówkach CIA w Ameryce Łacińskiej, łącznie z Boliwią i Meksykiem, gdzie dorobił się opinii buntownika wodzącego za nos biurokratów z Langley, którzy planując operacje w terenie, dzielili włos na czworo. Lubił jeździć konno i kiedy został szefem placówki w Meksyku, swojego ulubionego konia nazwał Interes, instruując przy tym podwładnych, by w razie telefonu od szefów z Langley na pytanie o miejsce jego pobytu odpowiadali „wyjechał w interesach”. Kiedy w 1995 roku przejmował kierownictwo całej sekcji CIA do spraw Ameryki Łacińskiej, znowu przeżywała ona ciężkie czasy. John Deutch, drugi dyrektor Agencji za kadencji prezydenta Clintona, wywalił z roboty kilku oficerów prowadzących za - jak to eufemistycznie określano w Agencji - „bliskie i przedłużające się kontakty z obywatelami obcego państwa”. Innymi słowy stacjonujący w Ameryce Łacińskiej ludzie z CIA dopuszczali się niedozwolonych romansów i pojawiły się obawy, że ich rozwiązłość otwiera wrogom drogę do łatwego szantażu. Rodriguez wkrótce sam wpadł w kłopoty. Kiedy jego przyjaciel z dzieciństwa został aresztowany na Dominikanie za przemyt narkotyków, interweniował, żeby tamtejsza policja nie znęcała się nad nim. Był to klasyczny konflikt interesów: oficer CIA kontaktuje się z obcym rządem w sprawie przyjaciela. Inspektor generalny Agencji skarcił Rodrigueza za ”kompletny brak umiejętności właściwego osądu”. Usunięto go ze stanowiska. Ale do 2001 roku Rodriguez zdążył podnieść się z klęczek. Wraz ze swoim przyjacielem Enrique Prado znalazł się wśród tej części latynoamerykańskiego personelu CIA, którą oddelegowano do prowadzonej przez Agencję nowej wojny. Zaczął pojawiać się Strona 20 regularnie na popołudniowych spotkaniach zwoływanych punkt piąta przy stole konferencyjnym w biurze Teneta. Starsi oficjele otrzymywali tam codzienne raporty bojowe z Afganistanu i innych terenów, gdzie prowadzono operacje. Podczas jednego z takich spotkań Rodriguez bezceremonialnie rzucił sugestię, która doprowadzi do brzemiennej w skutkach decyzji podjętej przez administrację Busha. Pytanie brzmiało: co zrobić z talibami pojmanymi w Afganistanie przez amerykańskie wojska i oficerów CIA? Gdzie ich przetrzymywać na dłuższą metę? Spotkanie przekształciło się w burzę mózgów. Poszczególni oficerowie sugerowali, że niektóre kraje będą skłonne przyjąć zatrzymanych. Jeden z nich zaproponował więzienie w mieście Ushuaia na argentyńskiej Ziemi Ognistej, odosobnioną placówkę na końcu świata. Inny - Wyspy Kukurydziane, dwie malutkie połacie lądu na Morzu Karaibskim, niedaleko nikaraguańskiego wybrzeża. Żaden z pomysłów nie spotkał się jednak z aprobatą. Uznano je za niemożliwe do realizacji. Aż wreszcie Rodriguez, niby żartem, powiedział: - Zawsze możemy ich zamknąć w Guantanamo. Odpowiedział mu śmiech. Wszyscy poweseleli na myśl o tym, jak bardzo wkurzyliby Fidela Castro, gdyby Stany Zjednoczone osadziły złapanych w trakcie nowej wojny więźniów w amerykańskiej bazie wojskowej na Kubie. Jednak im dłużej o tym myśleli, tym bardziej Guantanamo wydawało im się rozsądną opcją. Był to obiekt amerykański, więc odpadało ryzyko związane z placówką w innym kraju, gdzie po wyborach nowy rząd mógłby chcieć wykopać ze swojego terytorium niechcianych gości. Z drugiej strony, jak wykombinowali oficjele CIA, więzienie w zatoce Guantanamo nie podlegałoby jurysdykcji amerykańskich sądów. Perfekcyjna lokalizacja. Kuba stała się więc faworytem Agencji i wkrótce w jednym ze skrzydeł kompleksu Guantanamo zaczęto budować tajne więzienie. Obiekt o zaostrzonym rygorze oficerowie CIA nazwali żartobliwie „Truskawkowymi polami”, bowiem zatrzymani mieli tam zostać zamknięci, jak śpiewali Beatlesi, „na zawsze”. Ale na polu walki oddalonym o ponad dziesięć tysięcy kilometrów od Waszyngtonu pierwsza wojna XXI wieku okazywała się znacznie bardziej skomplikowana, niż wydawało się to stłoczonym w plątaninie boksów agentom. Na początku 2002 roku konflikt w Afganistanie nie przypominał ani tradycyjnej strzelaniny, ani nie zwiastował rychłego pokoju - trwały tam głównie wewnętrzne przepychanki wywołane niezdrową rywalizacją pomiędzy żołnierzami i agentami niezdolnymi wzajemnie sobie zaufać. Planowanie amerykańskich misji odbywało się często na podstawie szczątkowych