Adam �azowski Traktaty Europejskie Redakcja i korekta Ewa Wedel-Maciejczak Redakcja techniczna Czes�aw Rygielski Projekt ok�adki Romuald Fajtanowski O Copyright by Adam �azowski 2003 � Copyright by Oficyna Wydawnicza BRANTA Bydgoszcz 2003 Ca�o�� honorarium autorskiego przeznaczona jest dla Warszawskiego Hospicjum Spo�ecznego mieszcz�cego si�/,: przy ul. Dani�owskiego 64 w Warszawie ISBN 83-89073-47-1 Oficyna Wydawnicza BRANTA - Rok za�o�enia 1990 85-959 Bydgoszcz, ul. Kr�lowej Jadwigi 18 tel./fax (052) 322 89 19, (052) 322 75 34 http://www.ksiegarnia.branta.com.pl e-mail: [email protected] Wydanie I Ark. druk. 25,50 Druk uko�czono w pa�dzierniku 2003 r. Sk�ad i �amanie: ARPON, Warszawa, tel. (022) 621 4� 13' Druk i oprawa: Drukarnia GS Krak�w, ul. Zab�ocie 43 (012) 65 65 902 Spis tre�ci Wykaz skr�t�w....................................................................................................'.'"' 7 Wst�p .................................................................................................................... 9 Wprowadzenie...................................................................................................... 11 1. Historia Wsp�lnot Europejskich i Unii Europejskiej ................................. 11 2. Podstawy prawne Unii Europejskiej ........................................................... 14 3. Tr�jfilarowa konstrukcja Unii Europejskiej ............................................... 15 4. Charakter prawny Wsp�lnot Europejskich i Unii Europejskiej ................. 16 5. Cz�onkostwo w Unii Europejskiej .............................................................. 17 6. Struktura instytucjonalna Unii Europejskiej............................................... 19 7. System prawny Unii Europejskiej .............................................................. 24 Wykaz podstawowej literatury............................................................................. 29 Wykaz stron internetowych.................................................................................. 32 Traktat o Unii Europejskiej .............................................................................. 33 Traktat ustanawiaj�cy Wsp�lnot� Europejsk�............................................... 71 Traktat ustanawiaj �cy Europej sk� Wsp�lnot� Energii Atomowej .............. 241 Wybrane protoko�y ............................................................................................ 339 Protoko�y za��czone do Traktatu o Unii Europejskiej oraz Traktatu ustanawiaj�cego Wsp�lnot� Europejsk� (wyb�r)................................. 340 Protok� w��czaj �cy dorobek Schengen w ramy Unii Europej skiej ......... 340 Protok� w sprawie stosowania niekt�rych aspekt�w artyku�u 7a Traktatu ustanawiaj�cego Wsp�lnot� Europejsk� do Zjednoczonego Kr�lestwa i Irlandii ................................................................................ 345 Protok� w sprawie stanowiska Zjednoczonego Kr�lestwa i Irlandii ....... 348 Protok� w sprawie stanowiska Danii ........................................................ 351 Protoko�y do��czone do Traktatu o Unii Europejskiej, Traktatu ustanawiaj�cego Wsp�lnot� Europejsk� i Traktatu ustanawiaj�cego Europejsk� Wsp�lnot� Energii Atomowej (wyb�r).............................. 354 Protok� w sprawie Statutu Trybuna�u Sprawiedliwo�ci........................... Protok� w sprawie ustalenia siedzib instytucji i niekt�rych organ�w i s�u�b Wsp�lnot Europejskich oraz Europolu...................................... 374 Protok� w sprawie roli parlament�w pa�stw cz�onkowskich w Unii Europejskiej ........................................................................................... 376 Protoko�y za��czone do Traktatu ustanawiaj�cego Wsp�lnot� Europejsk� (wyb�r).................................................................................. 378 Protok� w sprawie stosowania zasad pomocniczo��i i proporcjonalno�ci.... 378 Tabela ekwiwalencyjna, o kt�rej mowa w artykule 12 Traktatu z Amsterdamu ...................................................................................i.:.'/.:! � 383 iJsIWR; UlilKfOtf' �ur&ut\A Wykaz skr�t�w Dz.U. - Dziennik Ustaw ECR - European Court Reports ETS -Europejski Trybuna� Sprawiedliwo�ci EWEA - Europejska Wsp�lnota Energii Atomowej EWG - Europejska Wsp�lnota Gospodarcza EWWiS -Europejska Wsp�lnota W�gla i Stali JEA - Jednolity Akt Europejski OJ - Official Journal of the European Union (przed 1 lutego 2003 r. - Official Journal of the European Communities) PE -Parlament Europejski PL - Przegl�d Legislacyjny � PolYBIL - Polish Yearbook of Interantional Law PPE '� - Przegl�d Prawa Europejskiego PS - Przegl�d S�dowy SM - Sprawy Mi�dzynarodowe SP - Studia Prawnicze SPI - S�d Pierwszej Instancji TEWEA - Traktat ustanawiaj�cy Europejsk� Wsp�lnot� Energii Atomowej TEWWiS - Traktat ustanawiaj�cy Europejsk� Wsp�lnot� W�gla i Stali TUE -Traktat o Unii Europejskiej TWE - Traktat ustanawiaj �cy Wsp�lnot� Europej sk� UE - Unia Europejska UKIE - Urz�d Komitetu Integracji Europejskiej ZN PSPE - Zeszyty Naukowe Podyplomowego Studium Prawa Europejskiego Wst�p fifi�<d 1 u- o �;i;iin s Oddawany do r�k Czytelnik�w zbi�r traktat�w europejskich zawiera trzy naj wa�niej sze umowy tworz�ce podstaw� prawn� dla funkcj onowania Unii Europejskiej, tj. Traktat o Unii Europejskiej (TUE), Traktat ustanawiaj�cy Wsp�lnot� Europejsk� (TWE) oraz Traktat ustanawiaj�cy Europejsk� Wsp�lnot� Energii Atomowej (TEWEA). Wszystkie teksty maj� charakter skonsolidowany i obejmuj� dotychczasowe zmiany wprowadzane przez kolejne traktaty modyfikuj�ce (w tym ostatni Traktat z Nicei) oraz Traktaty Akcesyjne. W przypadku TWE oraz TUE konsolidacja ma charakter urz�dowy, a redaktor zbioru uzupe�ni� teksty jedynie o zmiany wynikaj�ce z wej�cia w �ycie Traktatu Akcesyjnego z 16 kwietnia 2003 r. reguluj�cego przyst�pienie grupy pa�stw do Unii Europejskiej (w tym Polski). Tekst TEWEA nie doczeka� si� jeszcze urz�dowej konsolidacji, z tego wzgl�du zosta�a ona przygotowana przez redaktora na potrzeby niniejszego wydawnictwa. Uwzgl�dniono wszystkie kolejne zmiany dokonane w tek�cie traktatu pocz�wszy od 1957 r. oraz modyfikacje wynikaj�ce z Traktatu Akcesyjnego z 16 kwietnia 2003 r. T�umaczenia traktat�w zamieszczone w niniejszym zbiorze pochodz� z Urz�du Komitetu Integracji Europejskiej i stanowi� wersj� zbli�on� do t�umaczenia, kt�re b�dzie mia�o charakter oficjalny. Redaktor chcia�by z�o�y� serdeczne podzi�kowania Pani Gra�ynie Kacprowicz, Dyrektorowi Generalnemu w Urz�dzie Komitetu Integracji Europejskiej za uprzejm� zgod� na publikacj� t�umacze�. ADAM�AZOWSKI Warszawa, sierpie� 2003 '-i ' ' ''i A*-' ' ID .i. * . -3 iwoiof;i&'!v< Wprowadzenie 1. Historia Wsp�lnot Europejskich i Unii Europejskiej Historia Wsp�lnot Europejskich si�ga pierwszych lat po zako�czeniu II Wojny �wiatowej. Wtedy to bowiem pa�stwa do niedawna zaanga�owane w dzia�ania militarne podj�y pierwsze kroki w celu zapewnienia pokojowej wsp�pracy na kontynencie. Jednocze�nie, wobec zagro�e� ze strony ZSRR, niezb�dne sta�o si� utworzenie sojuszu obronnego o charakterze polityczno-wojskowym. W efekcie tych�e dzia�a� dosz�o do powo�ania Rady Europy1, Unii Zachodniej (przekszta�conej p�niej w Uni� Zachodnioeuropejsk�)2, Europejskiej Organizacji Europejskiej Wsp�pracy Gospodarczej (przekszta�conej nast�pnie w Organizacj� Wsp�pracy Gospodarczej i Rozwoju)3, oraz Organizacji Traktatu P�nocnoatlantyckiego.4 Wszystkie te organizacje skupia�y �wcze�nie pa�stwa pozostaj�ce w sferze euro-atlantyckiej (g��wnie pa�stwa Europy Zachodniej).5 1 Statut Rady Europy, Dz.U. Nr 118/1994, poz. 565. 2 Traktat w sprawie gospodarczej, spo�ecznej i kulturalnej wsp�pracy oraz zbiorowej samoobrony podpisany w Brukseli 17 marca 1948 r. i zmieniony na mocy �Protoko�u modyfikuj�cego i uzupe�niaj�cego Traktat Brukselski, Tekst traktatu w j. polskim w: A. Przyborow-ska-Klimczak, E. Skrzyd�o-Tefelska, Dokumenty Europejskie, Tom II, Lublin 1999 r, s. 220. 3 Konwencja o Organizacji Wsp�pracy Gospodarczej i Rozwoju, wraz z Protoko�ami dodatkowymi nr 1 i 2 do tej Konwencji, stanowi�cymi jej integraln�cz��, Dz.U. Nr 76/1998, poz. 490. 4 Traktat P�nocnoatlantycki, Dz.U. Nr 87/2000, poz. 970; Umowa dotycz�ca statusu Organizacji Traktatu P�nocnoatlantyckiego, przedstawicieli narodowych i personelu mi�dzynarodowego, Dz.U. Nr 64/2000, poz. 736. 5 Szerzej na temat historii tych�e organizacji patrz m.in.: S. Parzymies (red.), Europejskie struktury wsp�pracy. Informator, wyd. II zaktualizowane, Ministerstwo Spraw Zagranicznych, Warszawa 2000 r.; T. �o�-Nowak (red.), Organizacje w stosunkach mi�dzynarodowych. Istota -mechanizmy dzia�ania - zasi�g, wyd. III poszerzone i poprawione, Wydawnictwo Uniwersytetu Wroc�awskiego, Wroc�aw 1999 r.; E. Latoszek, M. Proczek, Organizacje mi�dzynarodowe. Za�o�enia, cele, dzia�alno��, wyd. I, Dom Wydawniczy Elipsa, Warszawa 2001 r. Pierwsza ze Wsp�lnot Europejskich zosta�a powo�ana do �ycia w 1951 roku. By�a realizacj� koncepcji autorstwa J. Monneta oraz R. Schumana. Za punkt wyj�cia uwa�ana jest Deklaracja Schumana zaprezentowana 9 maja 1950 r. Zaproponowa� w niej m.in. poddanie francuskiej i niemieckiej produkcji w�gla i stali pod wsp�lny zarz�d Wysokiej W�adzy (organu o charakterze niezale�nym, wydaj�cego decyzje wi���ce dla pa�stw cz�onkowskich), realizacj� cel�w organizacji przez zastosowanie plan�w produkcji i inwestycji, utworzenie mechanizmu wyr�wnywania cen oraz funduszu przekszta�ceniowego, zniesienie barier celnych oraz op�at transportowych mi�dzy pa�stwami cz�onkowskimi. Jednocze�nie zaznaczono, i� wsp�praca w tych�e dw�ch sektorach b�dzie pocz�tkiem wsp�lnoty gospodarczej mi�dzy pa�stwami Europy. Idea Schumana zosta�a zrealizowana pod postaci� Europejskiej Wsp�lnoty W�gla i Stali. Stosowny traktat stanowi�cy podstaw� prawn� jej dzia�ania zosta� podpisany przez przedstawicieli sze�ciu pa�stw za�o�ycielskich w dniu 18 kwietnia 1951 r. Ze wzgl�du na miejsce podpisania zwyk�o si� nazywa� TEWWiS mianem Traktatu Paryskiego. Po zako�czonej powodzeniem procedurze ratyfikacyjnej TEWWiS wszed� w �ycie dnia 22 lipca 1952 r. Warto od razu doda�, i� TEWWiS zosta� zawarty na 50 lat i wygas� 23 lipca 2002 r. Kolejne Wsp�lnoty Europejskie zosta�y utworzone w drugiej po�owie lat pi��dziesi�tych ubieg�ego stulecia. Cho� grup� pa�stw za�o�ycielskich tworzy�y te same kraje bardzo widoczna by�a zmiana dominuj�cych koncepcji integracyjnych. Przejawia�o si� to cho�by w odmiennych za�o�eniach odno�nie kompetencji Komisji i Rady od tych, kt�re zosta�y przyj�te w ramach EWWiS. Poprawny wydaje si� by� pogl�d, i� na przestrzeni tych kilku lat dziel�cych powstanie EWWiS i pozosta�ych dw�ch Wsp�lnot Europejskich dosz�o do ograniczenia w�tku ponadnarodowego na rzecz wsp�pracy o charakterze mi�dzyrz�dowym i w konsekwencji wyeksponowania Rady jako g��wnej instytucji decyzyjnej. Traktaty stanowi�ce podstaw� obu Wsp�lnot Europejskich podpisano w dniu 25 marca 1957 r., a wesz�y one w �ycie 1 stycznia 1958 r. W odr�nieniu od EWWiS oba traktaty zosta�y zawarte na czas nieokre�lony. Ze wzgl�du na miejsce podpisania s� one powszechnie okre�lane mianem traktat�w rzymskich. Na gruntowne zmiany strukturalne we Wsp�lnotach Europejskich trzeba by�o jednak czeka� a� do lat osiemdziesi�tych. Przez ten czas utworzono zr�by wsp�lnego rynku - uni� celn� mi�dzy pa�stwami cz�onkowskimi, uchwalono r�wnie� podstawowe akty prawne w zakresie swob�d wsp�lnego rynku tj. swobodnego przep�ywu pracownik�w, us�ug oraz swobody przedsi�biorczo�ci. Nale�y ponadto odnotowa�, i� w orzecznictwie ETS powo�ano fundamentalne zasady pierwsze�stwa prawa wsp�lnotowego, jak te� jego skutku bezpo�redniego i po�redniego. Punktem wyj�cia dla rozleg�ych zmian traktatowych by� Jednolity Akt Europejski.6 Zosta� on podpisany w dw�ch ratach, tj. 17 lutego 1986 r. oraz 28 lutego 1986 r. a wszed� w �ycie po ratyfikacji przez wszystkie �wczesne pa�stwa cz�onkowskie 1 lipca 1987 r.7 Prze�omowe znaczenie mia� Traktat z Maastricht powo�uj�cy do �ycia Uni� Europejsk� i wprowadzaj�cy jednocze�nie liczne zmiany do traktat�w za�o�ycielskich trzech Wsp�lnot Europejskich.8 Traktat z Maastricht podpisano 7 lutego 1992 r., a wszed� w �ycie 1 listopada 1993 r. Ostatnie dwie kluczowe modyfikacje stanowi� Traktat z Amsterdamu9 oraz Traktat z Nicei.10 Nale�y r�wnie� pami�ta�, i� cz�ci instytucjonalne traktat�w za�o�ycielskich by�y modyfikowane przez traktaty b�d�ce podstaw� prawn� kolejnych rozszerze� Wsp�lnot/Unii Europejskiej.11 Na przestrzeni prawie pi��dziesi�ciu lat funkcjonowania Wsp�lnoty Europejskie przesz�y daleko id�c� ewolucj�. Przede wszystkim, w konsekwencji dzia�alno�ci orzeczniczej Europejskiego Trybuna�u Sprawiedliwo�ci dosz�o do ukszta�towania prawa wsp�lnotowego jako odr�bnego porz�dku prawnego. Po Jednolitym Akcie Europejskim podj�to dzie�o przekszta�cenia dotychczasowego wsp�lnego rynku w rynek wewn�trz- 6 Single European Act, OJ L 169/1987, s. 1. 7 Szerzej patrz m.in. J. Barcz, A. Koli�ski, Jednolity Akt Europejski: zagadnienia prawne i instytucjonalne, wyd. I, Polski Instytut Spraw Mi�dzynarodowych, Warszawa 1990 r. 8 Treaty on European Union, OJ C 191/1992, s. 1. Szerzej patrz m.in.: D. 0'Keeffee, P. Twomey (red.), Lega�Issues ofthe Treaty of Maastricht, wyd. I, Wiley Chancery Law, London - New York - Chichester - Brisbane - Toronto - Singapore 1994 r. 9 Treaty of Amsterdam Amending the Treaty on European Union, The Treaties Establis-hing the European Communities and Certain Related Acts, OJ C 340/1997, s. 1. Szerzej patrz m.in.: M. Petite, Treaty of Amsterdam, JMWP 2/1998, tekst dost�pny w internecie pod adresem: http://www.jeanmonnetprogram.org/papers/98/98-2-.html; S. Langrish, The Treaty of Amsterdam: Selected Highlights, 23 ELRev. (1998), s. 3 i nast.; D. 0'Keeffe, P. Twomey (red.), Lega� Issues ofthe Amsterdam Treaty, wyd. I, Hart Publishing, Oxford, Portland - Oregon 1999 r. 10 Treaty ofNice amending The Treaty on European Union, The Treaties establishing the European Communities and Certain Related Acts, OJ C 80/2001, s. 1. Szerzej patrz m.in.: A. Podra�a (red.), Traktat Nicejski, wyd. I, Towarzystwo Naukowe Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego, Lublin 2001 r.; J. Barcz, Traktat z Nicei. Zagadnienia prawne i instytucjonalne, wyd. I, Wydawnictwo Prawo i Praktyka Gospodarcza, Warszawa 2003 r. 11 Por. Act concerning the Conditions of Accession and the Adjustment to the Treaties -Accession to the European Communities of the Kingdom of Denmark, Ireland and the United Kingdom of Great Britain and Northern Ireland, OJ L 73/1972, s. 1; Act concerning the Conditions of Accession and the Adjustment to the Treaties - Accession to the European Communities ofthe Hellenie Republic, OJ L 291/1979, s. 1; Act concerning the Conditions of Accession ny (zdefiniowanego jako obszar bez granic wewn�trznych, na kt�rym zapewnione s� swobodny przep�yw towar�w, os�b, us�ug i kapita�u). Kompetencje legislacyjne Wsp�lnot zosta�y rozszerzone o takie obszary jak ochrona konsumenta, ochrona �rodowiska czy te� polityka azylowa, wizowa i imigracyjna (cho� w tym zakresie znajduj� zastosowanie rozwi�zania szczeg�lne).12 2. Podstawy prawne Unii Europejskiej Podstaw� prawn� dla tr�jfilarowej Unii Europejskiej s� obecnie trzy traktaty za�o�ycielskie, tj. Traktat ustanawiaj�cy Wsp�lnot� Europejsk�, Traktat ustanawiaj�cy Europejsk� Wsp�lnot� Energii Atomowej oraz Traktat o Unii Europejskiej. W mocy pozostaj� r�wnie� traktaty je modyfikuj�ce, w tym r�wnie� traktaty o przyst�pieniu kolejnych pa�stw do Wsp�lnot/Unii Europejskiej. Jak zosta�o to podkre�lone we wst�pie do niniejszego zbioru, zawarte w nim teksty traktat�w za�o�ycielskich uwzgl�dniaj� wszystkie dotychczasowe zmiany oraz modyfikacje wprowadzane przez Traktat Akcesyjny z 16 kwietnia 2003 r. W doktrynie szeroko dyskutowana jest kwestia charakteru prawnego traktat�w za�o�ycielskich, a w szczeg�lno�ci za� Traktat�w ustanawia- and the Adjustment to the Treaties -Accession to the European Communities ofthe Kingdom of Spain and the Portuguese Republic, OJ L 302/1985, s. 1; Act concerning the Conditions of Accession and the Adjustment to the Treaties - Accession to the European Communities of the Hellenie Republic, OJ L 291/1979, s. 1; Act concerning the Conditions of Accession and the Adjustment to the Treaties - Accession to the European Union of the Republic of Austria, the Republic ofFinland and the Kingdom ofSweden, OJ C 241/1994, s. 1. Por. te�: Traktat mi�dzy Kr�lestwem Belgii, Kr�lestwem Danii, Republik� Federaln� Niemiec, Republik� Greck�, Kr�lestwem Hiszpanii, Republik� Francusk�, Irlandi�, Republik� Wiosk�, Wielkim Ksi�stwem Luksemburga, Kr�lestwem Niderland�w, Republik� Austrii, Republik� Portugalsk�, Republik� Finlandii, Kr�lestwem Szwecji, Zjednoczonym Kr�lestwem Wielkiej Brytanii i Irlandii P�nocnej (Pa�stwami Cz�onkowskimi Unii Europejskiej) a Republik� Czesk�, Republik� Esto�sk�, Republik� Cypryjsk�, Republik� �otewsk�, Republik� Litewsk�, Republik� W�giersk�, Republik� Malty, Rzecz�pospolit� Polsk�, Republik� S�owenii, Republik� S�owack� dotycz�cy przyst�pienia Republiki Czeskiej, Republiki Esto�skiej, Republiki Cypryjskiej, Republiki �otewskiej, Republiki Litewskiej, Republiki W�gierskiej, Republiki Malty, Rzeczypospolitej Polskiej, Republiki S�owenii i Republiki S�owackiej do Unii Europejskiej. Tekst w j. polskim zamieszczony w: J. Barcz, A. Micho�ski, Polska w Unii Europejskiej. Wyb�r dokument�w. Traktat Akcesyjny, Traktaty stanowi�ce podstaw� Unii. Prawo polskie-dokumenty, wyd. I, Prawo i Praktyka Gospodarcza, Warszawa 2003 r., s. 155. 12 Szerzej na temat ewolucji Wsp�lnot Europejskich i Unii Europejskiej patrz m.in.: D. Di-nan, Ever Closer Union. An Introduction t� European Integration, wyd. II, Palgrave, London 1999 r. j�cych Wsp�lnoty Europejskie. Nie ulega w�tpliwo�ci, i� s� to umowy mi�dzynarodowe w rozumieniu Konwencji wiede�skiej o prawie traktat�w z 1969 r.13 jednocze�nie za� stanowi� podstaw� dla systemu prawa Unii Europejskiej. Jak odnotowa� Europejski Trybuna� Sprawiedliwo�ci w opinii 1/9114 [...] Traktat EWG, chocia� zawarty w formie umowy mi�dzynarodowej, stanowi niemniej kart� konstytucyjn� Wsp�lnoty opart� na zasadzie praworz�dno�ci. Traktaty Wsp�lnot ustanowi�y nowy porz�dek prawny, w kt�rym pa�stwa ograniczy�y swe prawa suwerenne, a kt�rego podmiotami s� nie tylko pa�stwa cz�onkowskie, lecz i jednostki. Podstawowymi cechami porz�dku prawnego Wsp�lnot tak ustanowionego s� w szczeg�lno�ci prymat nad prawem pa�stw cz�onkowskich oraz bezpo�rednia skuteczno�� licznych postanowie�.^5 Obecnie podejmowane s� prace nad Konstytucj� Unii Europejskiej, kt�ra docelowo ma zast�pi� dotychczasowe traktaty za�o�ycielskie Wsp�lnot i Unii Europejskiej.16 3. Tr�jfilarowa konstrukcja Unii Europejskiej Jak zosta�o to ju� odnotowane, na mocy Traktatu z Maastricht powo�ano do �ycia Uni� Europejsk� i rozszerzono zakres wsp�pracy pa�stw cz�onkowskich o dwa nowe obszary, tj. Wsp�ln� Polityk� Zagraniczn� i Bezpiecze�stwa oraz Sprawy Wewn�trzne i Wymiar Sprawiedliwo�ci. Ze wzgl�du na specyfik� obu tych sfer nie zosta�y one obj�te tzw. metod�wsp�lnotow� lecz stworzono zupe�nie nowe formy i procedury podejmowania decyzji w wi�kszym stopniu pozostawiaj�c g�os decyzyjny w r�kach pa�stw cz�onkowskich. Nie ulega w�tpliwo�ci, i� we wskazanych obszarach przyj�to model mi�dzyrz�dowy, tym samym wyra�nie wydzielaj�c dwa nurty integracyjne, tj. ponadnarodowy (w ramach Wsp�lnot Europejskich) i mi�dzyrz�dowy (powo�any na mocy Traktatu z Maastricht). Maj�c na uwadze powy�sze 13 Dz.U. Nr 74/1990, poz. 439. 14 Opinion 1/91 ofthe Court of14 December 1991 'DraftAgreement between the Commu-nity, on the one hand, and the countries of the European Free Trade Association, on the other relating to the creation ofthe European Economic Area, ECR [1991] s. I-6079. 15 T�umaczenie na j. polski za: W. Czapli�ski, R. Ostrihansky, P. Saganek, A. Wyrozum-ska, Prawo Wsp�lnot Europejskich. Orzecznictwo, wyd. I, Wydawnictwo Naukowe Scholar, Warszawa 2001 r., s. 287. 16 Szerzej patrz m.in.: E. Piontek, Konstytucja dla Unii Europejskiej, ZN PSPE 1/2003. Por. projekt Konstytucji Unii Europejskiej przedstawiony przez Konwent Europejski w lipcu 2003 r. Tekst zamieszczony na stronie internetowej Konwentu pod adresem http://european-convention. eu.int ��.��;�*'-. kwestie przyj�to, i� Unia Europejska w swym obecnym kszta�cie jest zbudowana na trzech filarach. Pierwszy ponadnarodowy filar tworz� Wsp�lnota Europejska oraz Europejska Wsp�lnota Energii Atomowej. Mi�dzyrz�dowy filar drugi konstytuuje Wsp�lna Polityka Zagraniczna i Bezpiecze�stwa, natomiast filar trzeci (r�wnie� mi�dzyrz�dowy) obejmuje Wsp�prac� Policyjn� i S�dow� w Sprawach Karnych.17 W ramach ka�dego z filar�w instytucje Wsp�lnot posiadaj� odmienne kompetencje, r�ne s� r�wnie� procedury decyzyjne i katalog �r�de� prawa. Warto doda�, i� jednym z cel�w tocz�cych si� obecnie prac nad Konstytucj� Unii Europejskiej jest likwidacja tr�jfilarowej struktury UE i wprowadzenie w zamian jednolitego re�imu. 4. Charakter prawny Wsp�lnot Europejskich . . i Unii Europejskiej W pierwszej kolejno�ci warto podda� analizie charakter prawny dw�ch istniej�cych Wsp�lnot Europejskich. Nie ulega w�tpliwo�ci, i� s� to szczeg�lnego rodzaju organizacje mi�dzynarodowe wyposa�one w podmiotowo�� w prawie mi�dzynarodowym publicznym.18 Ze wzgl�du na charakter prawny Wsp�lnot, ich zakres kompetencji legislacyjnych wzgl�dem pa�stw cz�onkowskich, w doktrynie okre�la sieje mianem organizacji ponadnarodowych.19 Zdaniem W. Czapli�skiego i A. Wyrozum-skiej stanowi� o tym kompetencje legislacyjne WE, autonomia s�dowa oraz autonomia finansowa.20 Problematyczny jest natomiast status Unii 17 Zmiany w zakresie III filaru UE wprowadzi� Traktat z Amsterdamu. Przede wszystkim kwestie polityki azylowej, wizowej i imigracyjnej zosta�y przeniesione w zakres kompetencji Wsp�lnoty Europejskiej, ponadto zmodyfikowano system �r�de� prawa wt�rnego i zmieniono nazw� tego obszaru wsp�pracy. Szerzej patrz m.in.: A. Grzelak, Unia Europejska a prawo karne, wyd. I, Wydawnictwo Prawo i Praktyka Gospodarcza, Warszawa 2002 r. O obecnych wyzwaniach stoj�cych przez Uni� Europejsk� w zakresie III filaru patrz m.in.: G. De Kerchove, A. Weyembergh (red.), Ouelles reformes pour 1'espace p�nal europeen?, wyd. I, Editions de L'Universite de Bruxelles, Bruxelles 2003 r. 18 Por. art. 281 TWE oraz art. 184 TEWEA. Szerzej patrz m.in.: K. W�jtowicz, Osobowo�� prawnomi�dzynarodowa Wsp�lnot Europejskich, Act. Uwr. Nr 1963, s. 291. 19 Szerzej na temat poj�cia organizacja ponadnarodowa patrz: J. Barcz, Organizacja ponadnarodowa, SM 7-8/91, s. 104. 20 W. Czapli�ski, A. Wyrozumska, Prawo mi�dzynarodowe publiczne, wyd. I, Wydawnictwo C.H. BECK, Warszawa 1999 r, s. 265. Europejskiej.21 Wprawdzie posiada pewne cechy organizacji mi�dzynarodowej (ma podstaw� prawn� w postaci umowy mi�dzynarodowej, w�asne kompetencje i zal��ek struktury instytucjonalnej) niemniej jednak ze wzgl�du na powi�zania instytucjonalne i systemowe wielu przedstawicieli doktryny odmawia Unii Europejskiej podmiotowo�ci prawno-mi�dzy-narodowej. Sytuacja jest o tyle ciekawa, �e Unia Europejska jest ju� stron� kilku um�w prawa mi�dzynarodowego publicznego co mo�e prowadzi� do wniosku o ograniczonej podmiotowo�ci.22 Oczekuje si�, i� przygotowywana obecnie Konstytucja Unii Europejskiej rozwi��e ostatecznie sp�r k�ad�c kres obecnym dw�m Wsp�lnotom Europejskim i tworz�c jednolit� Uni� Europejsk� wyposa�on� w podmiotowo�� w prawie mi�dzynarodowym publicznym.23 5. Cz�onkostwo w Unii Europejskiej Wsp�istnienie dw�ch Wsp�lnot Europejskich oraz Unii Europejskiej ma swoje implikacje dla kwestii cz�onkostwa w tych�e organizacjach. Nale�y doda�, i� wraz z powo�aniem Unii Europejskiej uchylono w traktatach za�o�ycielskich przepisy w reguluj�ce problematyk� akcesji i zast�piono je wsp�ln� regulacj� umieszczon� w art. 49 TUE.24 W obecnym 21 Por. G. Grabowska, Podmiotowo�� Unii Europejskiej w �wietle prawa mi�dzynarodowego publicznego, w: J. Kolasa, A. Koz�owski (red.), Prawo mi�dzynarodowe publiczne a prawo europejskie, wyd. I, Wydawnictwo Uniwersytetu Wroc�awskiego, Wroc�aw 2003 r., s. 25. 22 Agreement between the European Union and the Former Yugoslav Republic of Macedonia on the status ofthe European Union-led Forces (EUF) in the Former Yugoslav Republic of Macedonia, OJ L 82/2003, s. 45; Agreement between the European Union and the Republic of Poland on the participation ofthis state to the European Union Police Mission (EUPM) in Bo�nia and Herzegovina, OJ L 64/2003, s. 32; Agreement between the European Union and Bo�nia and Herzegovina (BiH) on the actMties of the European Union Police Mission (EUPM) in BiH, OJ L 293/2002, s. 2. 23 Por. art. 6 Projektu Konstytucji UE, Draft Treaty establishing a Constitution for Europ�, CONV 820/1/03, tekst dost�pny na stronie internetowej Konwentu Europejskiego pod adresem http://european-convention.eu.int/docs/Treaty/cv00820-re01.en03.pdf. Szerzej patrz: M. M. Kenig-Witkowska, Charakter prawny Unii Europejskiej ze stanowiska prawa mi�dzynarodowego. Uwagi na marginesie projektu Traktatu Konstytucyjnego, w: E. Piontek (red.), Prawo polskie a prawo Unii Europejskiej, wyd. I, Wydawnictwo Liber, Warszawa 2003 r., s. 35. 24 Ka�de Pa�stwo europejskie, kt�re szanuje zasady okre�lone w artykule 6 ust�p 1, mo�e si� ubiega� o cz�onkostwo w Unii. W tym celu sk�ada ono sw�j wniosek Radzie, kt�ra podejmuje decyzje, stanowi�c jednomy�lnie po zasi�gni�ciu opinii Komisji oraz po otrzymaniu zgody Parlamentu Europejskiego, udzielonej bezwzgl�dn� wi�kszo�ci� g�os�w jego cz�onk�w. Warunki przyj�cia i wynikaj�ce z tego przyj�cia dostosowania w traktatach stanowi�cych podstaw� Unii s� przedmiotem umowy mi�dzy Pa�stwami Cz�onkowskimi a Pa�stwem ubiegaj�cym si� stanie prawnym nie ma mo�liwo�ci cz�onkostwa selektywnego tzn. akcesja do Unii Europejskiej obejmuje jednocze�nie cz�onkostwo we Wsp�lnocie Europejskiej i Europejskiej Wsp�lnocie Energii Atomowej. Nie jest dopuszczalne cz�onkostwo jedynie we wsp�lnotowym filarze Unii Europejskiej bez jednoczesnego uczestnictwa we Wsp�lnej Polityce Zagranicznej i Bezpiecze�stwa oraz Wsp�pracy Policyjnej i S�dowej w Sprawach Karnych. Kryteria cz�onkostwa zosta�y bardzo og�lnie okre�lone w przepisach traktatowych. Zgodnie z postanowieniami art. 49 TUE do Unii Europejskiej mo�e przyst�pi� pa�stwo europejskie, kt�re respektuje podstawowe zasady funkcjonowania Unii Europejskiej okre�lone w art. 6 ust. 1 TUE. Kryteria akcesyjne zosta�y doprecyzowane w Konkluzjach Prezydencji przyj�tych podczas szczytu Rady Europejskiej w Kopenhadze w dniach 21-22 czerwca 1993 roku.25 Obejmuj�one stabilno�� instytucji demokratycznych, rz�dy prawa i poszanowanie praw cz�owieka, posiadanie stabilnej gospodarki rynkowej zdolnej do funkcjonowania w ramach rynku wewn�trznego oraz przyj�cie wszystkich zobowi�za� wynikaj�cych z cz�onkostwa (w tym przede wszystkim dostosowanie krajowego systemu prawnego do acquis communautaire).25 Szczeg�owe warunki cz�onkostwa poszczeg�lnych pa�stw s� ustalane w trakcie wieloetapowych negocjacji i zamieszczane s� w Traktacie Akcesyjnym.27 Ze wzgl�d�w praktycznych przyj�to zasad� tworzenia jednego Traktatu o przyst�pieniu dla wszystkich pa�stw kandyduj�cych. Nale�y podkre�li�, i� stronami umowy akcesyjnej s� zawsze wszystkie pa�stwa cz�onkowskie oraz pa�stwa kandyduj�ce. W �adnym przypadku nie s� nimi ani o cz�onkostwo. Umowa ta podlega ratyfikacji przez wszystkie umawiaj�ce si� Pa�stwa, zgodnie z ich odpowiednimi wymogami konstytucyjnymi. 25 T�umaczenie na j. polski w: B. G�ralczyk (red.), Dokumentacja akcesyjna, tom 4, Rozszerzenie Unii Europejskiej na Wsch�d, wyd. I, Centrum Europejskie Uniwersytetu Warszawskiego, Warszawa 1999 r., s. 31. 26 Szerzej patrz m.in.: M. Cremona, Accession to the European Union: Membership Con-ditionality andAccession Criteria, 25 PolYBIL (2001), s. 219; F. Hoffmeister, Changing Re�uire-ments for Membership, w: A. Ott, K. Inglis (red.), Handbook on European Enlargement. A Com-mentary on the Enlargement Process, wyd. I, T.M.C Asser Press, The Hague 2002 r., s. 90; K. E. Smith, The Evolution and Application of EU Membership Conditionality, w: M. Cremona (red.), The Enlargement of the European Union, wyd. I, Oxford University Press, Oxford 2003 r., s. 105; M. M. Kenig-Witkowska, A. �azowski, Prawo instytucjonalne Unii Europejskiej, wyd. I, Wydawnictwo C.H. BECK, Warszawa 2003 r., [w druku]. 27 Szerzej na temat przebiegu negocjacji akcesyjnych patrz m.in.: L. Maurer, Negotiations in Progress, w: A. Ott, K. Inglis (red.), op. cit, s. 113; A. Micho�ski, Ramy proceduralne i prawne negocjacji o cz�onkostwo w Unii Europejskiej. Swoboda przep�ywu towar�w i swoboda �wiadczenia us�ug - problemy negocjacyjne, PPE 2/2000, s. 25; C. Banasi�ski, The Negotiations De-cision-Making Machinery, 25 PolYBIL (2001) s. 69. Wsp�lnoty Europejskie, ani tym bardziej Unia Europejska. Traktat Akce-syiny ma bardzo z�o�on� konstrukcj� i sk�ada si� generalnie z dw�ch c:L�ci Pierwsz� stanowi Traktat dotycz�cy przyst�pienia do Unii Europejskiej (jest to tzw. Traktat Akcesyjny sensu stricto). Do tego za��czony jest Akt dotycz�cy warunk�w przyst�pienia (razem oba dokumenty tworz� tzw Traktat Akcesyjny sensu largo). Przyjmowany przez pa�stwa strony Akt Ko�cowy zawiera szereg istotnych deklaracji politycznych, ale nie stanowi cz�ci Traktatu Akcesyjnego.28 6. Struktura instytucjonalna Unii Europejskiej Wsp�lnoty Europejskie i Unia Europejska charakteryzuj� si� bardzo rozbudowan� struktur� instytucjonaln� uwzgl�dniaj�c� organy g��wne nazywane instytucjami oraz organy pomocnicze.29 Ich obecny kszta�t i zakres kompetencji jest efektem wieloletniej ewolucji i licznych modyfikacji wprowadzanych przez same pa�stwa cz�onkowskie. Wraz z powo�aniem do �ycia trzech Wsp�lnot Europejskich jednocze�nie przyst�piono do tworzenia wsp�lnych instytucji dla tych organizacji. W pierwszym etapie powo�ano jedno Zgromadzenie Parlamentarne oraz jeden Trybuna� Sprawiedliwo�ci dla trzech Wsp�lnot. Podstaw� prawn� w tym zakresie by�a Konwencja o niekt�rych instytucjach wsp�lnych z 1957 r.30 Nast�pnie w 1965 r. �wczesne sze�� pa�stw cz�onkowskich podpisa�o Traktat ustanawiaj�cy wsp�ln�Rad� i wsp�ln� Komisj� dla Wsp�lnot Europejskich.31 Od momentu wej�cia w �ycie tego traktatu (1967 r.) trzy Wsp�lnoty Europejskie posiada�y wsp�lne instytucje, przy czym mia�y one zr�nicowany zakres kompetencji. Dla przyk�adu warto wskaza� Komisj� Europejsk�, kt�ra w ramach Europejskiej Wsp�lnoty W�gla i Stali by�a g��wn� instytucj� decyzyjn�, za� w strukturze EWG sta�a si� instytucj� o charakterze wykonawczym. Zmiany przynios�o wykszta�cenie 28 Szerzej na temat struktury dokument�w akcesyjnych patrz m.in.: J. Barcz, A. Micho�ski, op. cit, s. 16. 29 Szerzej patrz m.in. N. Nugent, The Government and Politics of the European Union, wyd. V, Palgrave, London 2003 r., s. 109 i nast.; C. Mik, Europejskie prawo wsp�lnotowe. Zagadnienia teorii i praktyki, Tom I, wyd. I, Wydawnictwo C.H. BECK, Warszawa 2000 r., s. 110 i nast. 30 Tekst w j. polskim jest dost�pny na stronie internetowej UKIE pod adresem http://www2. ukie.gov.pl/uk.nsf/B-UE-T. 31 Tekst w j. polskim jest dost�pny na stronie internetowej UKIE pod adresem http://www2. ukie.gov.pl/uk.nsf/B-UE-T. . �;..,-.;�; �; �. >j>v,;\j�. w praktyce obrotu Rady Europejskiej oraz powo�anie na mocy Traktatu z Maastricht Unii Europejskiej. Formalnie Unia Europejska nie uzyska�a swoich instytucji (poza Rad� Europejsk�) natomiast instytucjom Wsp�lnot Europejskich przyznano okre�lone kompetencje w ramach II i III filaru UE. Przyj�to tak�e za�o�enie jednolitych ram instytucjonalnych Unii Europejskiej. Kolejne zmiany traktatowe nie wprowadzi�y gruntownych zmian w tym zakresie, natomiast przygotowany projekt Konstytucji Unii Europejskiej zak�ada przej�cie przez Uni� Europejsk� Wsp�lnoty Europejskiej (pozostawienie odr�bnej Europejskiej Wsp�lnoty Energii Atomowej) i jednocze�nie stworzenie jednolitej struktury instytucjonalnej UE. Analiz� poszczeg�lnych instytucji i organ�w Wsp�lnot Europejskich/Unii Europejskiej nale�y rozpocz�� od Rady Europejskiej. Jej geneza si�ga lat siedemdziesi�tych ubieg�ego stulecia kiedy to wobec braku mo�liwo�ci decyzyjnych w strukturach organizacyjnych Wsp�lnot Europejskich g�owy pa�stw cz�onkowskich oraz szefowie rz�d�w rozpocz�li nieformalne spotkania celem prze�amywania impasu decyzyjnego. Z czasem spotkania te sta�y si� regularne i nadano im nazw� Rady Europejskiej. Jednak�e podstawy prawne dla funkcjonowania tej�e struktury zosta�y stworzone dopiero w Jednolitym Akcie Europejskim w 1986 r. Art. 2 JAE zosta� nast�pnie w��czony do TUE i stanowi wsp�cze�nie podstaw� prawn�dla Rady Europejskiej jako jedynej instytucji Unii Europejskiej. W �wietle art. 4 TUE w sk�ad Rady Europejskiej wchodz� g�owy pa�stw albo szefowie rz�d�w pa�stw cz�onkowskich. Spotkania odbywaj� si� co najmniej dwa razy w roku, przy czym w praktyce nast�puje to znacznie cz�ciej. W ramach ca�ej Unii Europejskiej kompetencje Rady Europejskiej s� niezwykle og�lne, mianowicie Rada Europejska nadaje Unii impulsy niezb�dne do jej rozwoju i okre�la w tej mierze g��wne kierunki polityczne. Warto natomiast odnotowa�, i� jest ona organem decyzyjnym w zakresie II filaru Unii Europejskiej, czyli Wsp�lnej Polityki Zagranicznej i Bezpiecze�stwa. G��wnym organem legislacyjnym w ramach Wsp�lnot Europejskich jest Rada Unii Europejskiej (przed wej�ciem w �ycie Traktatu z Maastricht nazywana Rad� Ministr�w). W jej sk�ad wchodz� ka�dorazowi ministrowie resortowi rz�d�w pa�stw cz�onkowskich w�a�ciwi ze wzgl�du na przedmiot obrad Rady UE. W zwi�zku z tym Rada funkcjonuje pod r�nymi postaciami, np. jako Rada ds. Og�lnych i Spraw Zagranicznych, Rada ds. Gospodarczych i Finansowych, Rada ds. Wymiaru Sprawiedliwo�ci i Spraw Wewn�trznych, Rada ds. Zatrudnienia, Polityki Spo�ecznej, Zdrowia i Spraw Konsumenckich, Rada ds. Konkurencyjno�ci (rynku wewn�trznego, przemys�u i bada�), Rada ds. Transportu, Telekomunikacji i Energii), Rada ds. Rolnictwa i Rybo��wstwa, Rada ds. Ochrony �ro- dowiska, Rada ds. Edukacji, M�odzie�y i Kultury.32 Ministrowie zbieraj�cy si� w ramach Rady UE reprezentuj� interesy pa�stw cz�onkowskich, mo�na wi�c powiedzie�, �e Rada jest miejscem gdzie odbywaj� si� szczeg�lnego rodzaju negocjacje mi�dzy poszczeg�lnymi pa�stwami cz�onkowskimi Unii Europejskiej. Rada UE dzia�a pod kierownictwem pa�stwa sprawuj�cego prezydencj�. Zgodnie z postanowieniami art. 203 TWE (odpowiednio art. 116 TEWEA) prezydencj� sprawuj� pa�stwa cz�onkowskie w kolejno�ci z g�ry ustalonej, przez okresy sze�ciomiesi�czne. Kompetencje Rady obejmuj� szeroki wachlarz zagadnie�. Przede wszystkim Rada UE jest g��wnym organem decyzyjnym Wsp�lnot Europejskich, w tym zakresie przys�uguj� jej znaczne kompetencje prawodawcze. Ponadto Rada UE mo�e koordynowa� og�ln� polityk� gospodarcz� pa�stw cz�onkowskich (art. 202 TWE). Rada UE jest r�wnie� kompetentna do uchwalania akt�w prawnych w ramach III filaru Unii Europejskiej, czyli Wsp�pracy Policyjnej i S�dowej w Sprawach Karnych. W zale�no�ci od materii b�d�cej przedmiotem dzia�ania Rady UE, podejmuje ona decyzje jednomy�lnie, wi�kszo�ci� kwalifikowan� w tzw. systemie g�os�w wa�onych oraz zwyk�� wi�kszo�ci� g�os�w. G��wnym cia�em pomocniczym Rady UE jest Coreper- Komitet Sta�ych Przedstawicieli. Organem o szczeg�lnej donios�o�ci jest bez w�tpienia Komisja Europejska. W jej sk�ad wchodzi dwudziestu komisarzy wybieranych na pi�cioletni� kadencj� wsp�lnie przez rz�dy pa�stw cz�onkowskich i Parlament Europejski. Po rozszerzeniu Unii Europejskiej w 2004 r. w sk�ad Komisji wchodzi� b�dzie po jednym komisarzu z ka�dego pa�stwa cz�onkowskiego. Komisja Europejska pracuje pod politycznym kierownictwem Przewodnicz�cego (art. 217 TWE oraz art. 130 TEWEA), ka�dy z Komisarzy kieruje przydzielonym mu do administrowania dzia�em. Naczeln� zasad� funkcjonowania Komisji Europejskiej jest pe�na niezale�no�� od pa�stw cz�onkowskich. Zgodnie z postanowieniami art. 213 ust. 2 TWE (odpowiednio art. 126 ust. 2 TEWEA) Komisarze w sprawowaniu swych obowi�zk�w nie ubiegaj�si� o instrukcje, ani nie przyjmuj� ich od rz�d�w pa�stw cz�onkowskich. Rozleg�e kompetencje Komisji mo�na pogrupowa� w trzy zasadnicze kategorie. Po pierwsze, s� to uprawnienia w zakresie legislacyjnym. Komisji przys�uguje wy��czna inicjatywa legislacyjna w zakresie I filaru UE (w III filarze dzielona z pa�stwami cz�onkowskimi), jak r�wnie� w okre�lonym zakresie uprawnienia do stanowienia prawa w I filarze UE. Po drugie, Komisja 32 Council Decision 2002/682/EC of 22 July 2002 adopting the Council's Rules of Procedur�, OJ L230/2002, s. 7. . i*^. posiada szereg kompetencji o charakterze wykonawczym, w tym przede wszystkim jest odpowiedzialna za realizacj� wsp�lnotowych polityk oraz nadzorowanie stosowania prawa wsp�lnotowego. Po trzecie, Komisja reprezentuje Wsp�lnoty wobec pa�stw trzecich i organizacji mi�dzynarodowych.33 Parlament Europejski jest jedyn� instytucj� Wsp�lnot pochodz�c� z demokratycznego wyboru. Jest tym szczeg�lnym organem, kt�ry w ostatnich latach przeszed� swoist� ewolucj� od cia�a wy��cznie o charakterze doradczym, po organ quasi legislacyjny (w szczeg�lno�ci w ramach Wsp�lnoty Europejskiej). Obecnie Parlament Europejski sk�ada si� z 626 cz�onk�w, wybieranych bezpo�rednio przez obywateli pa�stw cz�onkowskich. Wraz z rozszerzeniem Unii Europejskiej w 2004 r. liczba deputowanych do PE wzro�nie do 732. Mimo podj�tych stara� w dalszym ci�gu brak jest jednolitej ordynacji wyborczej dla wszystkich pa�stw cz�onkowskich, wybory przeprowadzane s� wi�c wed�ug w�a�ciwych przepis�w krajowych34 (uwzgl�dniaj�cych Akt o Wyborach Bezpo�rednich z 1976 r.35). Deputowani do Parlamentu Europejskiego zasiadaj� wed�ug klucza partyjnego (a nie narodowego). Parlament posiada ograniczone kompetencje w zakresie tworzenia prawa wsp�lnotowego, ponadto jego uprawnienia obejmuj� m.in. kwestie zwi�zane z bud�etem Wsp�lnot, powo�ywaniem i odwo�ywaniem Komisji Europejskiej oraz rozpatrywania petycji od obywateli Unii Europejskiej.36 Struktur� s�dow� Unii Europejskiej tworz� obecnie Europejski Trybuna� Sprawiedliwo�ci (ETS) oraz S�d Pierwszej Instancji (SPI). Istotne zmiany w tym zakresie przyni�s� Traktat Nicejski. Po pierwsze, S�d Pierwszej Instancji uzyska� status instytucji, tym samym przesta� by� jedynie wyodr�bnion� cz�ci� ETS. Po drugie, Traktat Nicejski stworzy� podstawy prawne dla powo�ania zespo��w s�dziowskich w ramach S�du Pierwszej 33 Szerzej patrz m.in. N. Nugent, The European Commission, wyd. I, Palgrave, London 2001 r. 34 Szerzej patrz m.in. E. Dydak, Wybory do Parlamentu Europejskiego, wyd. I, Wydawnictwo Naukowe Scholar, Warszawa 2003 r.; S. Gebethner, K. Urbaniak, Przysz�y polski system wyborczy do Parlamentu Europejskiego w �wietle prawa wsp�lnotowego i analizy prawnopo-r�wnawczej, PL 1/2003, s. 13. 35 Decision 76/787/ECSC, EEC, Euratom ofthe representatives ofthe Member States me-eting in the council relating to the Act concerning the election of the representatives of the As-sembly by direct universal suffrage, OJ L 278/1976, s. 1, z p�n. zm. Szerzej patrz m.in. S. Gebethner, Komentarz do Aktu z 1976 r., (w brzmieniu z 2002 r.) dotycz�cego wybor�w cz�onk�w Parlamentu Europejskiego w powszechnych wyborach bezpo�rednich, PL 1/2003, s. 202. 36 Szerzej patrz m.in.: D. Judge, D. Earnshaw, The European Parliament, wyd. I, Pal-grave, London 2003 r.; J. Smith, Europe's Elected Parliament, wyd. I, Sheffield 1999 r. Instancji, kt�rych jurysdykcja obejmowa� b�dzie rozpatrywanie w pierwszej instancji wyodr�bnionych przedmiotowo kategorii spraw (np. sprawy pracownicze).37 W obecnym stanie prawnym jurysdykcja SPI obejmuje rozpatrywanie w pierwszej instancji wszystkich pow�dztw wnoszonych przez jednostki, tj. osoby fizyczne i osoby prawne (poza pow�dztwami w kt�rych orzeka� b�d� zespo�y s�dziowskie). W przysz�o�ci SPI b�dzie m�g� r�wnie� rozpatrywa� zapytania prejudycjalne kierowane przez s�dy krajowe pa�stw cz�onkowskich UE. Analiza zakresu jurysdykcji ETS (cz�ciowo tak�e SPI) prowadzi do wniosku, i� pe�ni on jednocze�nie rol� s�du konstytucyjnego, administracyjnego, cywilnego oraz mi�dzynarodowego. Jak pokazuje praktyka, dzia�alno�� orzecznicza ETS w istotny spos�b wp�ywa na kszta�t systemu europejskiego prawa wsp�lnotowego oraz po�rednio te� na krajowe porz�dki prawne pa�stw cz�onkowskich Unii Europejskiej. Do najwa�niejszych pow�dztw, kt�re mog� by� wnoszone do ETS (w zakresie w�a�ciwo�ci SPI) nale�y zaliczy�: - skargi przeciwko pa�stwu cz�onkowskiemu w przedmiocie naruszenia obowi�zku wynikaj�cego z postanowie� traktat�w za�o�ycielskich (art. 226-228 TWE, art. 141-143 TEWEA), - skarg w kwestii zgodno�ci z prawem akt�w prawnych przyj�tych przez instytucje WE (art. 230 TWE, art. 146 TEWEA), - skarg na zaniechanie dzia�ania przez instytucj� WE (art. 232 TWE, art. 148 TEWEA). Szczeg�ln� uwag� warto zwr�ci� na decyzje ETS w przedmiocie tzw. orzecze� prejudycjalnych (ang. preliminary ruling). Zgodnie z postanowieniami art. 234 TWE (odpowiednio 150 TEWEA) s� one wydawane na wniosek s�d�w krajowych i swym przedmiotem obejmuj� m.in. kwesti� interpretacji traktat�w za�o�ycielskich, jak r�wnie� wa�no�ci i interpretacji akt�w prawa pochodnego (tj. wydawanych przez instytucje Wsp�lnot Europejskich). Nale�y doda�, i� w II filarze Unii Europejskiej jurysdykcja ETS jest wy��czona, natomiast w ramach III filaru Unii Europejskiej ETS mo�e orzeka� o zgodno�ci z TUE akt�w prawa wt�rnego, ponadto, gdy pa�stwo cz�onkowskie uzna jurysdykcj� ETS w tym zakresie, s�d mo�e rozpatrywa� zapytania prejudycjalne od s�d�w krajowych.38 37 Szerzej na temat zmian w tym zakresie patrz m.in.: B. Kurcz, Traktat Nicejski a reforma s�downictwa unijnego, SM 4/2000, s. 27; A. Zawidzka, M. Taborowski, S�downictwo wsp�lnotowe po Nicei, Palestra 5-6/2003, s. 230, 38 Szerzej na temat zakresu jurysdykcji wsp�lnotowych s�d�w patrz m.in.: L. N. Brown, T. Kennedy, The Court ofJustice ofthe European Communities, wyd. V, Sweet & Maxwell, London 2000 r.; K. Lenaerts, D. Arts, R. Bray (red.), Procedural Law ofthe European Union, wyd. I, Sweet & Maxwell, London 1999 r. W sk�ad ETS wchodzi po jednym s�dzi z ka�dego pa�stwa cz�onkowskiego. Sytuacja jest odmienna w przypadku S�du Pierwszej Instancji albowiem mo�liwe jest powo�anie wi�cej ni� jednego s�dziego z ka�dego pa�stwa cz�onkowskiego. Bardzo wa�n� rol� w post�powaniu przed Europejskim Trybuna�em Sprawiedliwo�ci odgrywaj� rzecznicy generalni (ang. advocates genera�). Zgodnie z za�o�eniami traktat�w za�o�ycielskich Wsp�lnot g��wnym zadaniem rzecznik�w jest przygotowywanie oraz publiczne przedstawianie uzasadnionych opinii w przedmiocie spraw rozpatrywanych przed ETS. Warto doda�, i� po wej�ciu w �ycie Traktatu z Nicei mo�liwe jest powo�anie rzecznik�w generalnych tak�e w S�dzie Pierwszej Instancji.39 7. System prawny Unii Europejskiej W ramach Wsp�lnot Europejskich i Unii Europejskiej powsta� na przestrzeni lat zupe�nie unikalny system prawny. Jego zale�no�� od prawa mi�dzynarodowego publicznego po dzi� dzie� jest przyczynkiem do dyskursu naukowego, niemniej jednak nie ulega w�tpliwo�ci, �e mamy tu do czynienia ze szczeg�lnym re�imem prawnym, kt�rego podmiotami s� nie tylko pa�stwa cz�onkowskie, liczne instytucje i organy WE ale tak�e jednostki.40 Nale�y przy tym pami�ta� o tr�jfilarowej konstrukcji Unii Europejskiej. Ma ona swoje implikacje tak�e dla porz�dku prawnego UE. Ot� niezb�dne jest tu oddzielenie systemu stworzonego w ramach I filaru UE od pozosta�ych dw�ch filar�w UE. W ramach filaru ponadnarodowego wykszta�cony zosta� system prawny, cz�sto w doktrynie okre�lany mianem "europejskiego prawa wsp�lnotowego". Prawo obejmuj�ce swoim zakresem tzw. filary mi�dzyrz�dowe ma odmienny charakter prawny, zdecydowanie zbli�ony do klasycznego prawa mi�dzynarodowego publicznego ni� do prawa wsp�lnotowego. Prowadzi to do konkluzji, i� w ramach porz�dku prawnego Unii Europejskiej mamy do czynienia z r�nymi re�imami normatywnymi. Ca�o�� dorobku prawnego Unii Europejskiej okre�lana jest mianem acquis communautaire, a w jego sk�ad wchodz� rozmaite akty prawne tworzone zar�wno przez pa�stwa cz�onkowskie, jak te� instytucje dzia�aj�ce w jednolitych ramach instytucjonalnych Unii Europejskiej. W literaturze przedmiotu dokonuje si� rozmaitych klasyfi- 39 Szerzej na temat sk�adu ETS oraz kwestii organizacyjnych patrz m.in.: A. Wentkowska, Europejski Trybuna� Sprawiedliwo�ci. Organizacja i funkcjonowanie, PS 2/2000, s. 3. 40 Por. np. C. Mik, op. cit, s. 301 i nast. kacji �r�de� prawa Unii Europejskiej. Odsy�aj�c czytelnika do bogatego dorobku doktryny w tym zakresie na potrzeby niniejszych wywod�w przedstawione zostan� wy��cznie najwa�niejsze �r�d�a prawa Unii Europejskiej oraz zasady ich stosowania na p�aszczy�nie wewn�trznej pa�stw cz�onkowskich.41 W pierwszej kolejno�ci godzi si� wymieni� traktaty za�o�ycielskie Wsp�lnot Europejskich oraz Traktat o Unii Europejskiej. Stanowi� one swoiste �prawo konstytucyjne" dla Unii Europejskiej, rod�em prawa UE jest r�wnie� prawo mi�dzynarodowe publiczne, w tym przede wszystkim umowy mi�dzynarodowe, kt�rych stronami s� z jednej strony Wsp�lnoty Europejskie (albo Wsp�lnoty Europejskie i pa�stwa cz�onkowskie), a z drugiej podmioty trzecie.42 Ponadto �r�d�em prawa UE s� og�lne zasady prawa, przy czym znajduj� one podstawy albo w samych traktatach za�o�ycielskich albo w orzecznictwie Europejskiego Trybuna�u Sprawiedliwo�ci. W praktyce niezwykle istotne znaczenie maj� akty prawne tworzone przez instytucje Wsp�lnot Europejskich. Nale�y pami�ta�, i� w ramach poszczeg�lnych filar�w Unii Europejskiej instytucje te dysponuj� odmiennymi rodzajami instrument�w prawnych. W przypadku pierwszego filaru UE mog� by� tworzone rozporz�dzenia, dyrektywy, decyzje oraz niewi���ce zalecenia i opinie (art. 249 TWE oraz art. 161 TEWEA). W drugim filarze katalog przewidziany w art. 12 TUE przewiduje rozmaite formy wsp�pracy, przy czym zazwyczaj odmawia si� im waloru akt�w prawnych. S� to raczej decyzje o charakterze politycznym okre�laj�ce stanowisko albo dzia�anie Unii Europejskiej w danej sprawie zwi�zanej ze Wsp�ln� Polityk� Zagraniczn� i Bezpiecze�stwa. Katalog ten tworz� og�lne zasady, wsp�lne strategie, wsp�lne dzia�ania i wsp�lne stanowiska. Ponadto uchwalane s� r�wnie� decyzje. Katalog instrument�w tworzonych will filarze Unii Europejskiej zawiera art. 34 TUE. Zgodnie z jego postanowieniami Wsp�praca Policyjna i S�dowa w Sprawach Karnych mo�e by� realizowana za pomoc� wsp�lnych stanowisk, decyzji ramo- 41 Por. np.: K. W�jtowicz, Istota i �r�d�a prawa wsp�lnotowego; konsekwencje dla prawa krajowego, w: M. Kruk (red.), Prawo mi�dzynarodowe i wsp�lnotowe w wewn�trznym porz�dku prawnym, wyd. I, Wydawnictwo Sejmowe, Warszawa 1997 r., s. 145; A. Wasilkowski, r�dla prawa, kompetencje organ�w Wsp�lnot Europejskich w zakresie tworzenia prawa, stosowanie prawa wsp�lnotowego, SP 1-4/1996, s. 12; Z. Brodecki, Prawo europejskiej integracji, wyd. I, Wydawnictwo Prawnicze PWN, Warszawa 2000 r., s. 77. 42 Cho� jest to kontrowersyjne, tak�e Unia Europejska jest w kilku przypadkach stron� um�w mi�dzynarodowych zawieranych na podstawie art. 24 TUE. Szerzej patrz; M. M. Kenig-Witkowska, A. �azowski, Prawo instytucjonalne Unii Europejskiej, wyd. I, C.H. Beck, Warszawa 2003, [w druku]. ' ^ w �,%.>�*... wych, decyzji oraz konwencji zawieranych mi�dzy pa�stwami cz�onkowskimi. Do �r�de� prawa Unii Europejskiej zalicza si� r�wnie� niewi���ce akty prawne (tzw. soft law) oraz akty prawa wewn�trznego. Nale�y r�wnie� pami�ta�, i� szczeg�ln� rol� odgrywa tak�e orzecznictwo ETS, kt�re formalnie nie ma charakteru precedensowego w rozumieniu system�w common law. W �wietle orzecznictwa Europejskiego Trybuna�u Sprawiedliwo�ci oraz utrwalonej praktyki obrotu przepisy prawa wsp�lnotowego (czyli prawa tworzonego w I filarze Unii Europejskiej) maj� pierwsze�stwo przed prawem krajowym pa�stw cz�onkowskich (zasada supremacji).43 Ponadto podlegaj�zasadom bezpo�redniego stosowania, skutku bezpo�redniego i skutku po�redniego. Pierwsza z zasad odnosi si� g��wnie do rozporz�dze� i oznacza obowi�zek ich stosowania w spos�b bezpo�redni na p�aszczy�nie wewn�trznej pa�stw cz�onkowskich. A contrario, pa�stwa cz�onkowskie nie powinny transponowa� rozporz�dze� na akty prawa krajowego (chyba, �e samo rozporz�dzenie wskazuje potrzeb� uchwalania akt�w implementuj�cych).44 Zgodnie z zasad�skutku bezpo�redniego, przepisy prawa wsp�lnotowego, gdy spe�niaj� okre�lone przes�anki wskazane w orzecznictwie ETS, mog� by� podstaw� roszcze� przed w�a�ciwymi organami krajowymi.45 Zasada skutku po�rednie- 43 Por. orzeczenia Europejskiego Trybuna�u Sprawiedliwo�ci w sprawach m.in.: 6/64 Fla-minio Costa v. ENEL, ECR [1964], s. 585; 11/70 Internationale Handelsgesellschaft GmbH v. Einfuhr - und Vorratsstelle fur Getreide und Futtermittel, ECR [1970], s. 1125; 106/77 Ammini-strazione delie Finanze Stato v. Simmenthal SpA, ECR [1978], s. 629. Szerzej na temat zasady supremacji patrz m.in.; K. J. Alter, Establishing the Supremacy of European Law. The Making of an International Rule of Law in Europ�, wyd. I, Oxford University Press, Oxford 20