Vademecum Hornblowerowskie z mapkami Erwina Pawlusi�skiego wg Samuela H. Bryanta Przek�ad Henryka St�pie� WYDAWNICTWO MORSKIE GDA�SK �TEKOP� GLIWICE 1991 Tytu� orygina�u angielskiego The Hornblower Companion � With Maps and Drawings by Samuel H. Bryant Redaktor Alina Walczak Opracowanie graficzne Erwin Pawlusi�ski Ryszard Bartnik Korekta Teresa Kubica � Copyright 1964 by C. S. Forester ISBN 83-215-5795-3 (W. M.) ISBN 83-85297-88-X (Tekop) Wydawnictwo Morskie, Gda�sk 1991 we wsp�pracy z �Tekop� Sp�ka z�o.o. Gliwice Bielskie Zak�ady Graficzne zam. 1726/K I. Atlas Hornblowerowski Opowie�� o�tym, jak powstawa�a saga hornblowerowska � z�trzydziestoma mapkami na�wietlaj�cymi wszystkie wa�niejsze morskie wyczyny powie�ciowego bohatera. Mapka 1 Mapka og�lna podr�y Horatia Hornblowera Jest rzecz� znamienn�, �e na tej mapie nie trzeba by�o uwzgl�dnia� Bliskiego Wschodu i��e poza jedynym wypadem na Pacyfik dzia�ania Hornblowera w�okresie trzydziestu lat, mi�dzy latami 1794 i�1823, ogranicza�y si� do rejonu Oceanu Atlantyckiego z�przyleg�ymi do niego morzami: Ba�tykiem, Morzem �r�dziemnym i�Morzem Karaibskim. Losy �wiata rozstrzyga�y si� na Atlantyku, chocia� trzeba pami�ta�, �e dokonuj�ce podboj�w armie by�y eskortowane przez Kr�lewsk� Marynark� Wojenn� a� do Manili i�Jawy. Za rzecz r�wnie znamienn� mo�na by uzna�, �e przez tak d�ugi czas Hornblower dzia�a� na Morzu Karaibskim. W�ca�ym tym okresie Indie Zachodnie by�y niezmiernie wa�ne z�gospodarczego punktu widzenia. Dobrobyt Londynu w�znacznym stopniu zale�a� od sprawowania kontroli nad �wyspami cukrowymi�, a�zale�no�� ta utrzymywa�a si� a� do zniesienia niewolnictwa i�rozwoju produkcji cukru z�burak�w cukrowych. Pojawienie si� setki nowych czynnik�w ekonomicznych sprawi�o, �e znaczenie gospodarcze tych wysp do�� znacznie zmala�o w�okresie, gdy Hornblower wchodzi� w�pi��dziesi�te lata �ycia. To wszystko jest bardzo s�uszne i�wa�ne. Mo�e jednak warto wspomnie� tak�e o�tym, �e � zbiegiem okoliczno�ci � te wody by�y jedynymi wodami, z�kt�rymi biograf Hornblowera by� dobrze obeznany, gdy pisa� o�ko�cowych latach wojen napoleo�skich. Mapka 2 Pan Midszypmen Hornblower Rozdzia�y II, III i�V. Czerwiec 1794 Zatoka Biskajska Ta strefa by�a o�rodkiem walk o�supremacj� na morzu w�okresie wojen rewolucji francuskiej i�cesarstwa. Tu Kr�lewska Marynarka Wojenna mia�a pilnowa�, aby Marynarka Francuska, stacjonuj�ca na tym wybrze�u, nie tamowa�a najwa�niejszych doj�� do Kana�u Angielskiego. Ciekawa rzecz, �e na tych wodach nie by�o wi�kszych akcji flot; bitwa s�ynnego Pierwszego Czerwca1 mia�a miejsce o�stop�2 czy nawet wi�cej poza lewym brzegiem zamieszczonej obok mapki. Lecz w�a�nie w�wyniku tej bitwy Hornblower znalaz� si� jako dow�dca pryzu �Marie Galante� w�punkcie l, a�kiedy pr�bowa� przeprowadzi� go do kraju, pryz zaton�� w�punkcie 2. W�punkcie 3 zosta� on wzi�ty na pok�ad �Pique�, jednostki p�yn�cej z�Nantes w�stron� wej�cia do Kana�u. Tak wi�c spotkanie �Pique� i��Indefatigable� w�punkcie 4, gdzie brytyjskie okr�ty czyha�y na takie w�a�nie stateczki korsarskie, nie by�o �adnym szczeg�lnym zbiegiem okoliczno�ci. Troch� p�niej �Indefatigable� wp�yn�a na wody �yrondy, a�jeszcze p�niej, w�zatoce w�punkcie 5, daleko od brzeg�w daj�cych os�on� przed zimowymi sztormami, natkn�a si� na francusk� fregat�, usi�uj�c� od po�udnia wydosta� si� na otwarty Atlantyk. 1. Zdobycie �Marie Galante�. 2. Zatoni�cie �Marie Galante�. 3. 3. Spotkanie z��Pique�. 4. Spotkanie �Pique� z��Indefatigable�. 5. Miejsce bitwy opisanej w�rozdziale V. Mapka 3 Pan Midszypmen Hornblower Rozdzia� IV. Wrzesie� 1794 �yronda Typowy przyk�ad operacji przeprowadzanych dziesi�tki razy w�czasie wojen napoleo�skich, kiedy to francuskie jednostki przemyka�y si� wzd�u� wybrze�a spod os�ony jednej baterii do nast�pnej, a�okr�ty brytyjskie skwapliwie szuka�y sposobno�ci, aby je zaatakowa�. W�tym wypadku zaskoczenie uda�o si� doskonale. Francuska za�oga sp�dzi�a ju� wiele nocy na kotwicy, to tu, to tam, tak �e normalne �rodki zabezpieczenia przed nocnym atakiem sta�y si� zwyk�� formalno�ci�. Nie widziano wi�c �adnego powodu, aby atak mia� mie� miejsce akurat tej nocy, a�nie innej. Po stronie brytyjskiej nieodzownym czynnikiem by�a znajomo�� sztuki �eglarskiej. To dzi�ki niej �Indefatigable� mog�a przej�� noc� za widnokr�giem z�punktu l dok�adnie na w�a�ciwe miejsce zakotwiczenia w�punkcie 3. Dzi�ki dobrej organizacji i�wyposa�eniu mo�na by�o bezzw�ocznie wys�a� �odzie z�za�ogami. Umiej�tno�ci nawigacyjne porucznika Ecclesa pozwoli�y przeprowadzi� �odzie nieoczekiwan� (i nie strze�on�) drog� przez mielizny zalewane przy przyp�ywie wy�szym ni� �redni i�zaatakowa� �Papillona� w�punkcie 2. Do tego jeszcze dosz�a umiej�tno�� postawienia �agli w�absolutnych ciemno�ciach na nieznanej jednostce i�wyprowadzenia jej na fali odp�ywu. Zdecydowane dzia�anie te� odegra�o swoj� rol� � tylko tej jednej jedynej nocy przyp�yw nast�powa� na godzin� przed wschodem s�o�ca. Dzie� zw�oki, noc sp�dzona na namy�le i�sposobno�� mog�aby umkn��. 1. Pozycja �Indefatigable� o�zachodzie s�o�ca. 2. �Papillon� na kotwicy. 3. Pozycja �Indefatigable� o�p�nocy. Mapka 4 Pan Midszypmen Hornblower Rozdzia� VI, 20 lipca 1795 Pla�a pod Muzillac Co si� tyczy historycznych wydarze�, to tego dnia mia� faktycznie miejsce desant rojalistycznej armii pod Quiberon, kilka cali w�lewo od tej mapki. Desant zako�czy� si� kl�sk�, znacznie gorsz� od poniesionej w�wypadzie, w�kt�rym uczestniczy� Hornblower. Wysadzenie dodatkowego oddzia�u desantowego na pla�y pod Muzillac, dla pilnowania flanki si� g��wnych przed oddzia�ami posuwaj�cymi si� g��wn� drog� z�Nantes, nie by�oby wi�c wcale zb�dnym �rodkiem ostro�no�ci. Dzi� wybrze�e to jest usiane pla�ami zat�oczonymi letni� por� przez urlopowicz�w. Dla nich odwiedzenie pla�y, gdzie wyl�dowa� Hornblower (punkt 2) i�obejrzenie mostu, kt�ry pom�g� wysadzi� w�powietrze (punkt 4), by�oby tylko kr�tk� wycieczk�. Mo�na by nawet znale�� gospod�, gdzie w�Muzillac nocowa� Hornblower. Trzeba jednak pami�ta�, �e budowa nowych dr�g, osuszenie bagien oraz budowy i�przebudowy prowadzone na szerok� skal� po roku 1795 bardzo zmieni�y krajobraz. Niepowodzenie wypadu by�o w�znacznym stopniu wynikiem b��dnej pracy wywiadu. Nikt nie mia� poj�cia, �e w�Vannes stacjonuj� du�e, lotne si�y, mog�ce dotrze� do punktu 5 na nie strze�onej flance. 1. Miejsce zakotwiczenia �Sophii� i��Indefatigable�. 2. Miejsce l�dowania na pla�y. 3. Br�d i�pozycja czterdziestego trzeciego. 4. Szosa na grobli i�most. 5. Pocz�tek g��wnego ataku francuskiego. Mapka 5 Pan Midszypmen Hornblower Rozdzia�y VII i VIII. Stycze� 1796 i�marzec 1796 Cie�nina Gibraltarska Galery hiszpa�skie, z�kt�rymi stoczy� walk� Hornblower, istnia�y rzeczywi�cie i�s�u�y�y a� do tego czasu, g��wnie z�powodu hiszpa�skiego konserwatyzmu � nikt bowiem jeszcze nie podj�� krok�w niezb�dnych do ich wycofania z�eksploatacji. Zreszt� by�y �atwym sposobem pozbycia si� zatwardzia�ych przest�pc�w przez zasadzanie ich u�wiose�. Jeszcze w�roku 1800, podczas obl�enia Genui, Keith zdoby� genue�sk� galer�. Galery przydawa�y si� te� w�okresach ciszy morskiej, kiedy dzi�ki �atwo�ci manewrowania nimi i�dw�m ci�kim dzia�om na ich dziobach mo�na by�o n�ka� chwilowo unieruchomione jednostki morskie. Cz�sto wyst�powa�y trudno�ci z�przebyciem Cie�niny Gibraltarskiej w�kierunku zachodnim z�powodu sta�ego kierunku pr�du ku wej�ciu, utrzymywaniu si� zachodnich wiatr�w i�cz�stego wyst�powania ciszy morskiej � Nelson mia� powa�ne k�opoty z�powodu tych warunk�w w�swoim po�cigu za Villeneuve'em w�roku 1805. 1. Pierwsza potyczka z�hiszpa�skimi galerami. 2. Walka z�galerami. 3. Brandery w�zatoce. Mapka 6 Pan Midszypmen Hornblower Rozdzia� IX. Lipiec 1796 Wyprawa �Caroline� Wybrze�e berberyjskie by�o powa�nym �r�d�em �wie�ego mi�sa dla garnizonu w�Gibraltarze i�dla floty strzeg�cej Tulonu i�Kadyksu, zw�aszcza w�okresach (jak ten w�a�nie), gdy Hiszpania by�a wrogo nastawiona do Anglii. Zapotrzebowanie dzienne wynosi�o dwadzie�cia ton mi�sa, nie licz�c podrob�w i�odpad�w, a�to oznacza�o, �e naciskane s�u�by zaopatrzeniowe musia�y codziennie dostarczy� ponad sto sztuk n�dznego berberyjskiego byd�a. Wieprzowina, rzecz jasna, by�a nieosi�galna na tym mahometa�skim wybrze�u, a�brytyjski marynarz � nawet je�li w�dzieci�stwie mia� si� za szcz�liwca jedz�c mi�so raz w�tygodniu � nie lubi� by� karmiony baranin�. Tak wi�c na ca�ej trasie od Sallee do Algieru brytyjskie zaopatrzeniowce skupowa�y byd�o, p�ac�c z�otem lub prochem armatnim (prawie r�wnie cennym dla dej�w3 i�bej�w4), udr�czeni za� konsulowie robili, co mogli, aby utrzymywa� neutralno�� tych kapry�nych monarch�w. Warto mo�e zauwa�y�, �e gdy Hornblower lawirowa� �Caroline�, czekaj�c, a� sko�czy si� okres jej kwarantanny, genera� Bonaparte zajmowa� p�nocne W�ochy w�swej triumfalnej pierwszej kampanii, w�jakiej by� g��wnodowodz�cym. 1. Hornblower obejmuje dow�dztwo �Caroline�. 2. Pierwszy wypad na l�d po s�odk� wod�. 3. Drugi wypad po wod� i�utarczka z�hiszpa�skimi guardacosta5. 4. �adunek dostarczony. Mapka 7 Pan Midszypmen Hornblower Rozdzia� X. Listopad 1797 El Ferrol Hiszpa�skie porty, El Ferrol i�La Coru?a, ze swymi doskona�ymi urz�dzeniami, bardziej ni� Brest cierpia�y z�powodu niemo�no�ci normalnego funkcjonowania. Tak bardzo by�y oddalone od centrum spraw, a�ich ��czno�� l�dowa tak by�a marna, �e gdy blokada uniemo�liwi�a im ��czno�� drog� morsk�, podupad�y i�nie by�y w�stanie w�a�ciwie pe�ni� roli baz morskich. To by wyja�nia�o, dlaczego hiszpa�ski statek handlowy pr�bowa� przerwa� blokad� w�czasie listopadowej wichury. W��adowniach m�g� zmie�ci� tyle, ile pi��set woz�w zaprz�gni�tych w�wo�y zdo�a�oby przewie�� przez g�ry. Mia� pecha, a�Hornblower szcz�cie, �e w�decyduj�cym momencie p�k� mu grotmarsel. Hornblower wyzyska� oczywi�cie bez zw�oki nadarzaj�c� si� sposobno��, u�atwiaj�c nie tylko sobie drog� do wolno�ci, lecz tak�e �ywot powie�ciopisarzowi, kt�ry podj�� si� pisania jego biografii. 1.Punkt obserwacyjny Hornblowera. 2. Statek hiszpa�ski traci grotmarsel. 3. Statek rozbija si�. 4. Trasa, kt�r� przeci�gano ��d� ryback�. 5. Miejsce spuszczenia �odzi rybackiej na wod�. Mapka 8 Porucznik Hornblower Rozdzia� VII�XVII. Od czerwca do sierpnia 1800 Santo Domingo Okr�t JKM �Renown�, z�umys�owo chorym kapitanem zamkni�tym pod pok�adem, p�yn�� na kursie po�udniowo-zachodnim pe�nym p�nocno-wschodnim wiatrem pasatowym, maj�c przed sob� trudn� misj�. Gdy przesz�o sto lat p�niej biograf Hornblowera przep�ywa� na �Margaret Johnson� cie�nin� Mona na przeciwnym kursie, by� jeszcze beztrosko nie�wiadom faktu, �e bli�niacze sylwetki Mony i�Monity b�d� mia�y dla Hornblowera jakie� szczeg�lne znaczenie ani �e zatoka Saman� po jego lewej r�ce b�dzie scen� takiej desperackiej akcji. Faktycznie nie tylko nie mia� poj�cia o�obchodzeniu si� z�rozgrzanymi do czerwono�ci pociskami, ale dzieli�o go nawet jeszcze kilka dni od us�yszenia od swego wewn�trznego �ja� nazwiska Horatia Hornblowera. Jednak�e z�jakiego� powodu zabra� ze sob� bardzo wyra�ny obraz przyl�dka Enga?o i�falistych wzg�rz Santo Domingo. Punkt 2, o�mniejszym znaczeniu, dotyczy nadej�cia wiadomo�ci o�pokoju w�Amiens6, co znaczy�o, �e pierwszy, kr�tkotrwa�y awans Hornblowera na kapitana �nie mianowanego�7 nie zostanie zatwierdzony przez Admiralicj�. 1. Pocz�tek rozdzia�u VII. 2. Potyczka �Renown� z��Clar��. Mapka 9 Porucznik Hornblower Rozdzia�y VII�XIII. Lipiec 1800 Zatoka Saman� Chc�c da� w�pe�ni odczu� swoj� pot�g�, Kr�lewska Marynarka Wojenna musia�a przyst�pi� do dzia�a� desantowych. Historia morska dwudziestolecia po roku 1794 roi si� od takich akcji, a�prawie wszystkie naturalnie by�y podejmowane w�miejscach, gdzie si�y l�dowe nieprzyjaciela przeszkadza�y w�pe�nym panowaniu na morzu. S� dziesi�tki przyk�ad�w szturm�w zaimprowizowanych oddzia��w desantowych na baterie os�aniaj�ce okr�ty nieprzyjaciela. W�bardzo wielu miejscowo�ciach obrona pozostawia�a z�konieczno�ci du�o s�abych punkt�w, tote� oddzia� wojska przewieziony morzem m�g� cz�sto znale�� miejsce na desant i�� dzia�aj�c szybko i�zdecydowanie � zaatakowa� z�zaskoczenia obron� brzegow� od ty�u. Konfiguracja terenu na wschodnim kra�cu Santo Domingo stwarza�a doskona�� sposobno�� do takiego uderzenia. Mo�na by�o po zapadni�ciu nocy wysadzi� oddzia� na l�d na p�nocnym brzegu w�punkcie 2, by o��wicie poprowadzi� go przez przesmyk do szturmu na fort zagradzaj�cy wej�cie do zatoki. Obecno�� drugiej baterii na po�udniowej stronie wej�cia � teraz ju� ostrze�onej o�niebezpiecze�stwie, co utrudnia�o wzi�cie jej szturmem � sprawi�a, �e trzeba by�o podci�gn�� dziewi�ciofuntowe dzia�o do punktu 7 i�tak uprzykrzy� statkom handlowym stanie w�zatoce na kotwicy, �e musia�y port opu�ci�. 1. �Renown� wchodzi na mielizn�. 2. Miejsce l�dowania przed atakiem na Fort. 3. Droga oddzia�u desantowego atakuj�cego Fort. 4. Kotwicowisko hiszpa�skich statk�w handlowych. 5. Hiszpa�skie statki handlowe trafione roz�arzonymi pociskami. 6. Miejsce wy�adowania dziewi�ciofuntowego dzia�a na l�d. 7. Pozycja strza�owa dzia�a. Mapka 10 Porucznik Hornblower Rozdzia� XIV. Lipiec 1800 Morze Karaibskie W�a�nie w�trakcie d�ugiej podr�y z�cie�niny Mona na jamajk� hiszpa�scy je�cy powstali przeciwko tym, kt�rzy wzi�li ich do niewoli, i�na kr�tko opanowali okr�t JKM �Renown�. Dzi�ki Hornblowerowi okr�t zosta� szybko odbity. W�czasach statk�w �aglowych cz�sto si� zdarza�o (przyk�adem jest zdobycie �Papillona�), �e po opanowaniu pok�adu g��wnego przez jaki� oddzia� i�po przej�ciu kontroli nad prowadzeniem statku mo�na by�o t� kontrol� utrzyma� mimo obecno�ci wi�kszych si� nieprzyjacielskich pod pok�adem. Po zamkni�ciu otwor�w �ukowych uwi�ziona na dole za�oga zdobytej jednostki by�a w�a�ciwie bezradna, bo gdyby si� jej nawet uda�o sforsowa� wyj�cie, to musia�aby opuszcza� luk pojedynczo � pozostawa�o podpalenie statku lub wysadzenie w�powietrze magazynu z�amunicj�, ale to by�yby kroki samob�jcze, chocia�, jak wiadomo, takie wypadki mia�y miejsce. Dziwna rzecz, �e (na ile autor niniejszej ksi��ki zdo�a� si� zorientowa� z�lektury) nikomu nie przysz�o nigdy do g�owy zastosowa� prostego sposobu w�postaci przeci�cia lin sterowych. Troch� pechowo z�o�y�o si� dla Hornblowera, �e w�tym w�a�nie punkcie jego �ycia jego biograf bardziej interesowa� si� wyczynami porucznika Busha, tak �e dobry pomys� Hornblowera, �eby przed rozpocz�ciem kontrataku z��Gaditany� (potem ca�kiem trafnie przechrzczonej na �Retribution�8) �ci�gn�� obsady pryzowe ze wszystkich pryz�w, nie zyska� takiego uznania, na jakie zas�ugiwa�. Mimo jednak tego przeoczenia ze strony biografa Hornblower dosta� od admira�a Lamberta stanowisko (pechowe) dow�dcy �Retribution�. 1. Je�cy odbijaj� �Renown�, lecz Hornblower z�powrotem go im odbiera. Mapka 11 Hornblower i�jego okr�t �Hotspur� Rozdzia�y IV�XXV. Od kwietnia 1803 do lipca 1805 Podej�cia do Brestu Mapka jest upstrzona punktami odniesienia, co wynika st�d, �e Hornblower sp�dzi� dwa lata na blokowaniu Brestu i��e mo�na tu wi�c by�o oczekiwa� wielu akcji bojowych. Mn�stwo m�czyzn mniej szcz�liwych od Hornblowera sp�dzi�o w�s�u�bie blokadowej ca�e dziesi�� kolejnych lat, prze�ywaj�c w�tych trudnych warunkach okres �ycia od wczesnej m�odo�ci do wieku �redniego, tak �e koniec wojny zasta� ich ca�kiem nie przygotowanych do bytowania na l�dzie i�bez mo�no�ci znalezienia pracy na morzu. �eglarze znaj�cy to wybrze�e musz� zawsze odczuwa� zdziwienie z�powodu nik�ych strat poniesionych przez znaczne si�y pilnuj�ce Brestu zim� i�latem prawie bez przerwy. Przez okres tych dziesi�ciu lat stracono tylko jeden okr�t liniowy, kt�ry wpad� na ska�� nie zaznaczon� na mapie morskiej. Jest to wybitny dow�d doskona�ych umiej�tno�ci �eglarskich ludzi b�d�cych w�owym czasie w�s�u�bie Kr�lewskiej Marynarki Wojennej. 1. 6� stopie� d�ugo�ci geograficznej zachodniej: otwarcie zapiecz�towanych rozkaz�w. 2. Zaoczenie �Deux Freres�. 3. Zwyk�a droga patrolowa �Hotspura�. 4. Pokojowe spotkanie z��Loara�. 5. i�6. Pozycja �Hotspura� i��Loary� w�czasie potyczki. 7. Uszkodzenie �Loary�. 8. Starcie z�francuskimi kabota�owcami. 9. Obiad na pok�adzie �Tonnanta�. 10. Pomost, na kt�rym wyl�dowa�a grupa desantowa, 11. Lokalizacja stacji sygnalizacyjnej. 12. Lokalizacja baterii. 13. Obozowisko oddzia��w francuskich. 14. Pierwsze zetkni�cie z�francuskimi transportowcami. 15. Tu pierwszy transportowiec osiad� na mieli�nie. 16. Tu dwa transportowce wesz�y na mielizn� (na Rafach Ma�ych Dziewczynek). 17. Starcie z�czwartym transportowcem i�francusk� fregat�. 18. �Grasshopper� traci maszty. 19. Przewo�ne baterie. 20. Zwyk�a pozycja �Hibernii�. Mapka 12 Hornblower i�jego okr�t �Hotspur� Rozdzia� XIII. Pa�dziernik 1803 Trasa �Hotspura� do zatoki Tor Przy utrzymuj�cych si� wiatrach zachodnich zawsze istnia�o niebezpiecze�stwo spychania przez nie jednostek p�ywaj�cych w�g�r� Kana�u. Wci�� trzeba by�o pami�ta� o�tej ewentualno�ci, kt�ra wp�ywa�a na my�lenie strategiczne co najmniej od czas�w Armady. W�okresie ameryka�skiej wojny o�niepodleg�o�� admira�owie francuscy bardzo uwa�ali, �eby nie wyp�ywa� poza punkt, sk�d nie by�o powrotu, cho�by byli naciskani przez Vergennesa9 czy Napoleona. Brytyjska Marynarka Wojenna, maj�ca du�e i�dobre porty otwarte dla siebie, by�a � rzecz jasna � w�korzystniejszej sytuacji. Lecz je�li w�czasie wichury od zachodu okr�t zosta� zepchni�ty w�g�r� Kana�u a� za Start, m�g� si� spodziewa� trudno�ci z�powrotem na swoj� pozycj� ze wzgl�du na konieczno�� halsowania na w�szych wodach w�kierunku wschodnim. St�d znaczenie zatoki Tor jako kotwicowiska � z�Plymouth trudno by�o wychodzi� w�morze, dop�ki nie zbudowano tam falochron�w, za� Falmouth mia�o s�abe po��czenia l�dowe. Po stracie Sir Cloudesleya Shovela10 na wyspach Scilly Brytyjczycy przeprowadzili badania uk�adu p�yw�w w�uj�ciu Kana�u. Lecz te uwagi nie powinny umniejsza� wyczynu Hornblowera jego podej�cia do l�du ko�o Bolt Head. 1. Potyczka z��Najad��. 2. Zmiana kursu w�celu ustawienia si� na wiatr z�lewej strony rufy. 3. Tu dokonano sondowania. Mapka 13 Hornblower i�jego okr�t �Hotspur� Rozdzia� XXII. Wrzesie� 1804 Obszar patrolowany przez eskadr� Moore'a opodal Przyl�dka �w. Wincentego Kapitan Graham Moore istnia� naprawd�, rzeczywi�cie zosta� wys�any w�owym czasie, �eby przechwyci� cenn� hiszpa�sk� flotyll� i�prowadzi� patrolowanie dok�adnie w�taki spos�b, jak opisany. Tak�e ca�y incydent wzi�cia �floty�11 do niewoli i�p�niejsza odmowa wyp�aty pryzowego przez rz�d brytyjski tym, kt�rzy tego dokonali, zdarzy�y si� rzeczywi�cie � przy poprzedniej okazji, kilka lat wcze�niej, gdy �flota� zosta�a przechwycona, ci, co tego dokonali, otrzymali miliony do podzia�u. Niestety, kto� czytaj�cy uwa�nie raporty i�nie znajduj�cy wzmianki o��Hotspurze� i��F�licit� m�g�by zw�tpi�, czy w�og�le istnia� kapitan Hornblower. Je�li jednak zaakceptuje istnienie Hornblowera, to mo�e przynajmniej przyzna, �e w�tym wypadku dzia�ania Hornblowera by�y nacechowane samozaparciem i�jasno�ci� widzenia godn� bohatera powie�ci. 1. Obszar patrolowany przez eskadr� Moore'a. 2. Zaoczenie �F�licit� przez �Hotspura�. 3. �Hotspur� niezdolny do dalszej �eglugi. Mapka 14 Hornblower i�jego okr�t �Atropos� Rozdzia�y I�III. Pa�dziernik 1805 Z Gloucester do Deptford Dzi�ki pomy�lnemu zbiegowi okoliczno�ci biograf Hornblowera zdoby� du�e do�wiadczenie w��eglowaniu po rzekach i�kana�ach Anglii i�innych kraj�w. Na d�ugo zanim ten spos�b podr�owania wszed� ponownie w�mod�, przep�yn��, jako kapitan �odzi, z�Londynu do Llangollen i�z�powrotem. Pasa�erem �odzi by� jego starszy, kilkumiesi�czny w�wczas syn, kt�ry sp�dzi� trzy szcz�liwe miesi�ce na spokojnych wodach kana��w. Troch� tylko by� niepokojony koszmarnymi przeprawami przez takie tunele, jak Blisworth i�Braunston. W�gruncie rzeczy najwi�kszym zagro�eniem dla b�ogiego spokoju tych wypraw by� fakt, �e przypadkiem kapitan �odzi by� r�wnocze�nie pisarzem, w�a�nie zaj�tym pisaniem powie�ci. A�nie by�o to naj�atwiejszym zadaniem na ma�ej �odzi, na kt�rej jedna osoba z�tr�jki za�ogi nie mia�a jeszcze sze�ciu miesi�cy. Lecz prze�ycia te da�y autorowi przynajmniej jakie� podstawy do opisania podr�y Hornblowera rzek� i�kana�em przez Angli� w�towarzystwie ma�ego synka. 1. Tunel Sapperton. 2. Przej�cie z�kana�u na rzek�. 3. Kolacja w�Oksfordzie. 4. Przej�cie na prom. 5. �Atropos�na kotwicy (w Deptford) Mapka 15 Hornblower i�jego okr�t �Atropos� Rozdzia� IV. Stycze� 1806 Tamiz� z�Deptford do Westminsteru Przy innej okazji biograf Hornblowera za�adowa� sw� ��d� na pok�ad p�yn�cego ze wschodniego Ba�tyku statku, kt�ry stan�� na kotwicy niezbyt daleko od miejsca, gdzie zakotwiczy�a �Atropos� w�roku 1806. Mimo gwa�townej wichury od zachodu, w�r�d potok�w deszczu, wszystkie holowniki i�barki na rzece zdawa�y si� posuwa� z�maksymaln� pr�dko�ci�. Trzeba by�o opu�ci� ��d� za burt�, zanim statek wejdzie do basenu. Biograf z��on� zeszli po sznurowej drabince, aby dalej pop�yn�� �odzi� w�g�r� rzeki, gdzie p�dz�ce holowniki miota�y bryzgi � wydawa�o si�, a�mo�e i�rzeczywi�cie � pionowo w�g�r� na wysoko�� o�miu st�p. Tylko trzymaj�c si� obu r�kami i�nogami mogli unikn�� zbiorowego wypadni�cia z���dki kiwaj�cej si� z�dziobu na ruf� i�podskakuj�cej na wysokich falach. Przy wietrze przeciwnym p�ywowi fale te niewiele si� zmniejszy�y nawet za Mostem Londy�skim, gdzie ruch by� mniejszy. Dopiero taras budynk�w parlamentu da� upragnion� os�on�, i�mo�na by�o wyczerpa� wod� z��odzi � wiele lat p�niej, spo�ywaj�c pewnego wspania�ego letniego dnia truskawki ze �mietan�, pisarz u�miechn�� si� na to wspomnienie. Podr� sko�czy�a si� ma�� awari� tu� za Vauxhall12, i�po tych do�wiadczeniach pisarz postanowi� � przynajmniej przez pewien czas � prze�ywa� przygody tylko poprzez Hornblowera. To wyja�nia�oby trudno�ci napotykane przez Hornblowera w��a�obnym kondukcie Nelsona. 1. �Atropos� na kotwicowisku. 2. Tu formuje si� kondukt; p�ka klepka w�barkasie pogrzebowym. 3. Zaczyna si� wyczerpywanie. 4. Tu trumna zostaje wyniesiona na l�d. 5. Pomost, przy kt�rym dokonano awaryjnej naprawy barkasa pogrzebowego. Mapka 16 Hornblower i�jego okr�t �Atropos� Rozdzia� VIII. Maj 1806 Downs 13 Pewne wspomnienie z�dzieci�stwa doprowadzi�o do zdobycia �Vengeance� przez �Atropos� i�do odbicia �Amelii Jane�. Ma�y ch�opiec bawi� si� z�go�ciem z�obcego kraju w�jak�� gr�, w�kt�rej zapisywa�o si� wyniki. Zaintrygowa�y go dziwne kreski poprzeczne stawiane przez go�cia na si�demkach. Go�� by� cz�owiekiem doros�ym, wi�c powinien wiedzie� lepiej. To, co robi�, by�o wbrew temu, co wed�ug ch�opca by� powinno � uczono go przecie� pisa� si�demki bez kresek, a�dzieci bywaj� formalistami w�sprawach drobnych szczeg��w. P�niej, gdy dziecko wyros�o na powie�ciopisarza (je�li mo�na to nazwa� ro�ni�ciem), z�tego wspomnienia zrobi�a si� fabu�a. Tak si� z�o�y�o, �e akurat wtedy pisarz zajmowa� si� histori� morsk�, st�d si�demka z�kresk� pojawi�a si� na wio�le i��Vengeance� zosta�a zdobyta. Gdyby przypomnia� sobie o�tym w�jakiej� innej fazie pracy pisarskiej, przekre�lona si�demka mog�aby si� by�a pojawi� w�ksi��ce na temat mi�dzynarodowej bankowo�ci, a�Hornblower mia�by o�jedn� przygod� mniej. 1. Miejsce zakotwiczenia �Atropos�. 2. Miejsce zakotwiczenia �Amelii Jane�. 3. Miejsce zakotwiczenia �Vengeance�. 4. Inne, nie zidentyfikowane okr�ty na kotwicach. Mapka 17 Hornblower i�jego okr�t �Atropos� Rozdzia�y IX�XXI. Od lipca 1806 do stycznia 1808 Morze �r�dziemne Od wiek�w znana jest zmienno�� kolei �ycia w�marynarce wojennej. Lecz Hornblower bywa� w�swojej karierze ofiar� kaprys�w bardziej kapry�nego losu ni� zwykle. Mo�e nie by�o w�tym nic dziwnego, �e kilka zdawkowych s��w rzuconych przez pewnego admira�a sprawi�o, �e zosta� on wys�any w�dalek� podr� Morzem �r�dziemnym do wybrze�a tureckiego. Ten admira�, b�d�cy jednym z�najwybitniejszych na �wietnej li�cie admira��w brytyjskich, nie tylko skierowa� zainteresowanie hornblowerowskiego biografa na zatok� Marmaris jako miejsce dzia�ania zabranych przez Hornblowera nurk�w-po�awiaczy pere�, lecz tak�e ofiarowa� mu egzemplarz Mediterranean Pilot14, tom 5, zawieraj�cy (w�r�d wielu innych rzeczy) locj� tego obszaru � sondowania i�namiary z�roku 1950 niewiele si� r�ni�y od tych z�roku 1806. Tak wi�c Hornblower pop�yn�� ze swymi po�awiaczami pere� do zatoki Marmaris. Potem stoczy� walk� z�hiszpa�sk� fregat� �Castilla�, dzi�ki czemu po latach prowadz�c pertraktacje z�el Supremem m�g� mie� u�pasa szpad� ze z�ot� r�koje�ci�, ofiarowan� mu na pami�tk� tego wydarzenia. 1. McCullum przybywa na pok�ad. 2. Miejsce pierwszego spotkania. 3. Spotkanie z�flot� �r�dziemnomorsk�. 4. McCullum ranny w�pojedynku. 5. Unieruchomiony cisz� na jeden dzie�. 6. Operacja McCulluma. 7. Nast�pne spotkanie z�Collingwoodem. 8. Skarb wydobyty. 9. �Castilla� w�po�cigu. 10. Pan Ksi��� wypada za burt�. 11. B�j z��Castill��. 12. �Atropos� kupiona przez kr�la Sycylii. Mapka 18 Hornblower i�jego okr�t �Atropos� Rozdzia�y XI�XVIII. Marzec 1807 Zatoka Marmaris Dzi�ki podarunkowi admira�a Hornblower m�g� dokona� zako�czonej takim sukcesem ucieczki z�zatoki Marmaris pod ostrza�em dzia� �Mejidieha�. Du�o te� zawdzi�cza� szcz�liwej okoliczno�ci, �e tej w�a�nie nocy wiatr by� p�nocno-wschodni, lecz szcz�ciarz to ten, kto jest przygotowany do wyzyskania szcz�liwego trafu i�kto ma biografa sk�onnego sfa�szowa� rzut ko�ci na jego korzy��. Zostawiaj�c fantazj� na boku, warto zauwa�y�, �e zatoka Marmaris rzeczywi�cie by�a kotwicowiskiem floty i�konwoju, gdy w�roku 1801 Keith zbiera� swe si�y w�celu odzyskania Egiptu, z�pisanej za� w�owym czasie pracy Keitha mo�na wy�uska� wiele ciekawych wiadomo�ci. Fakty cz�sto rywalizuj� z�fikcj�. 1. Miejsce zakotwiczenia �Atropos�. 2. Pozycja wraka. 3. Miejsce zakotwiczenia �Mejidieha�. Mapka 19 Szcz�liwy powr�t15 Rozdzia�y I�XXI. Od czerwca do sierpnia 1808 Wybrze�a Ameryki �rodkowej od strony Pacyfiku Wiatr nieprzerwanie wieje w�zatoce Tehuantepec, jak wia� za czas�w Hornblowera. Pasaty, gdzie indziej zatrzymywane przez wielki masyw Ameryki, tutaj przedostaj� si� jak przez lej poprzez stosunkowo niski i�w�ski przesmyk, wypadaj�c na morze w�postaci upalnej wichury, kt�ra niekiedy � jak podczas bitwy �Lydii� z��Natividad� � zamiera�a nagle, jakby po zakr�ceniu kurka, wskutek jakiego� nie znanego zaburzenia meteorologicznego na p�nocnym wschodzie. Dalej wzd�u� wybrze�a, bli�ej Panamy, wiatr jest zmienny i�wieje w�porywach. Hornblower, p�ywaj�c tam i�z�powrotem, odpowiednio do przycichania i�nasilania si� wojny, musia� mie� sporo szcz�cia, �e trafia� na pomy�lne dla niego wiatry. Lecz przecie� do tego czasu, nawet nie licz�c urlop�w i�postoj�w w�portach, sp�dzi� ju� w�morzu faktycznie ze dwadzie�cia lat, a�przez tak d�ugi okres kto� z�jego dociekliwo�ci� i�ch�ci� uczenia si� musia� naby� umiej�tno�ci przewidywania kierunku wiatru i�zdolno�ci wyzyskiwania jak najlepiej sprzyjaj�cych powiew�w. 1. Pierwsze zaoczenie l�du. 2. Potyczka z�hiszpa�skim lugrem. 3. Tu na pok�ad wchodzi lady Barbara. 4. Rejon ostatnich bitew mi�dzy �Lydia� i��Natividad�. 5. Druga utarczka z�hiszpa�skim lugrem. 6. Tu �Lydia� zostaje po�o�ona na burcie dla potrzeb naprawy. 7. Ko�cowa potyczka z�hiszpa�skim lugrem. Mapka 20 Szcz�liwy powr�t Zatoka Fonseca Obecnie trzy kraje granicz� z�morzem w�zatoce Fonseca, tote� wzd�u� jej wybrze�y rozlokowane s� nieuniknione urz�dy celne, lecz s� one takie, jakich mo�na si� spodziewa� w�tym rejonie. Kr�tka linia kolei �elaznej urywa si� w�pobli�u miejsca, gdzie stal dom el Suprema � co t�umaczy daremno�� trud�w badacza pragn�cego go odnale�� � lecz mimo tych innowacji zatoka Fonseca ma�o si� zmieni�a od czasu, kiedy �Lydia� sta�a tam na kotwicy. Wci�� jest �atwiej � a�nawet szybciej � dosta� si� tam morzem, a�nie powietrzem. Te same ulewne burze deszczowe, te same n�dzne wioski, a�wulkany dalej �wiec� nocami, jak w�wczas gdy Hornblower ujrza� je po raz pierwszy. Jego biograf mia� na szcz�cie sposobno�� pokr�ci� si� motorow� �odzi� ratunkow� z��Margaret Johnson� po tych n�kanych przez moskity wodach, tak �e na w�asne oczy widzia� miejsce za wysp� Meanguera, gdzie �Lydia� urz�dzi�a zasadzk�, chocia� w�owym czasie nie wiedzia� jeszcze, �e istnia� taki okr�t, jak �Lydia�. 1. Pierwsze miejsce zakotwiczenia �Lydii�. 2. Dom el Suprema. 3. Miejsce, gdzie uzupe�niono zapasy wody. 4. Drugie miejsce zakotwiczenia �Lydii�. 5. Zdobycie �Natividad�. Mapka 21 Szcz�liwy powr�t Rozdzia�y XIII i�XIV. Lipiec 1808 Pierwsza potyczka �Lydii� z��Natividad� Oto typowa akcja okr�tu w�pojedynk�, przy dobrym wietrze i�z�nieograniczon� przestrzeni� morsk�, daj�c� wszelkie korzy�ci lepiej prowadzonej jednostce. Przychodzi ona na pami�� bitwy fregat z�wczesnego okresu wojny roku 1812. Cel manewr�w by� zawsze jednakowy: przeci�� nieprzyjacielowi drog� przed dziobem albo za ruf�, aby, wystawiony na salwy burtowe, m�g� odpowiada� tylko ogniem z�bardzo niewielu dzia�. Sam Napoleon powiedzia�, �e wojna to sprawa dosy� prosta, tylko trudno j� prowadzi�. Hornblower mia� okr�t �atwiejszy do manewrowania, lepiej wyszkolon� za�og� i�umia� szybko my�le�, tote� �egluj�c m�g� prawie dos�ownie zatacza� ko�a wok� swego ci�szego przeciwnika. Tylko uszkodzenie maszt�w i�takielunku nie pozwoli�o �Lydii� odnie�� zwyci�stwa w�tej pierwszej potyczce. 1. Pozycja �Lydii� w�momencie zaoczenia �Natividad�. 2. Pozycja �Natividad� w�czasie zaoczenia �Lydii�. 3. �Natividad� otwiera ogie� prawoburtowej baterii. 4. �Lydia� otwiera ogie� prawoburtowej baterii. 5. �Lydia� ostrzeliwuje ruf� �Natividad� ogniem flankowym swojej lewoburtowej baterii. 6. �Natividad� przy burcie �Lydii�. 7. �Lydia� omiata ruf� �Natividad� ogniem flankowym baterii prawoburtowej. 8. �Lydia� ostrzeliwuje ruf� �Natividad� ogniem flankowym lewoburtowej baterii. 9. �Lydia� traci stermaszt. 10. �Natividad� ostrzeliwuje ruf� �Lydii� ogniem flankowym, 11. Oba okr�ty strzelaj� salwami burtowymi. 12. �Natividad� traci fokmaszt, okr�ty odsuwaj� si� od siebie. Mapka 22 Szcz�liwy powr�t Rozdzia�y XV�XVII. 21 lipca 1808 Druga potyczka �Lydii� z��Natividad� Zamieranie wiatru w�drugim dniu bitwy zmniejszy�o przewag� �Lydii�, tak �e mo�na by powiedzie�, �e obie jednostki musia�y przewa�nie walczy� ze sob� w�zwarciu, jak niedo�wiadczeni bokserzy. Jednak�e �Natividad� bardziej ucierpia�a poprzedniego dnia i�wolniej naprawiano tam szkody, tote� �Lydia� by�a teraz jednostk� dzia�aj�c� skuteczniej. A�gdy tylko da� si� zn�w odczu� powiew wiatru, potrafi�a ostrzela� z�flanki bezradnego przeciwnika. Zgodnie z��wczesnymi tradycjami prowadzenia wojny na morzu �Natividad� powinna by�a si� teraz podda�, gdy� nic ju� nie mog�a zrobi� przeciwnikowi, i�jej za�oga gin�a niepotrzebnie. W�tym wypadku bitwa zako�czy�a si� zatopieniem �Natividad�. W�czasie wojen napoleo�skich bywa�y przyk�ady zatoni�� drewnianych jednostek w�rezultacie ostrza�u z�armat. Rzecz bardzo mo�liwa, �e ci�ki dwupok�adowiec tak wiele utraci� ze swej stateczno�ci, i� przy bocznym ko�ysaniu woda wlewa�a si� do niego przez otwory strzelnicze. 1. Pozycja �Lydii� w�chwili zaoczenia �Natividad�. 2. Pozycja �Natividad� w�momencie zaoczenia �Lydii�. 3. Wiatr zamiera; �odzie zaczynaj� holowa� �Lydi�. 4. Wiatr zamiera; �odzie zaczynaj� holowa� �Natividad�. 5. �Natividad� otwiera ogie� z�po�cig�wki rufowej. 6. Barkas �Lydii� zatopiony. 7. �Lydia� otwiera ogie� z�baterii lewoburtowej. 8. �Natividad� traci awaryjny fokmaszt i�grotmaszt. 9. Okr�ty burta w�burt�. 10. �Natividad� zapala si� i�tonie. Mapka 23 Okr�t liniowy i�Z�podniesion� bander� Od maja 1810 do czerwca 1811 Og�lna mapa operacji Hornblowera W kt�rym� miejscu w�niniejszej ksi��ce wspomniano o�wp�ywie hiszpa�skiej wojny domowej na pisanie Okr�tu liniowego16. W�czasie owych niespokojnych lat w�gr� wchodzi�y inne czynniki. P�wyspowe i�Orientalne Towarzystwo �eglugi Parowej17 ustala�o specjalne ceny za przejazd z�Londynu do Marsylii i�z�powrotem, jako �e i�statki p�ywa�y prawie puste, w�sytuacji gdy wi�kszo�� pasa�er�w jecha�a do Marsylii i�z�powrotem drog� l�dow�. Tak wi�c ka�dy, kto nie ba� si� burz na Biskajach, m�g� sp�dzi� czterna�cie dni na morzu p�ac�c mniej wi�cej tyle co za pobyt w�pensjonacie na Pimlico18, i�to za wi�kszy komfort. W�Hiszpanii trwa�a jeszcze wojna, a�Europa by�a w�stanie wrzenia, gdy biograf Hornblowera odby� wycieczk� jego �ladami, pisz�c po tysi�c s��w ka�dego ranka w�spokojnej atmosferze statku, na kt�rym by� jedynym chyba pasa�erem. Podwodne okr�ty Mussoliniego (czy kto� to dzi� pami�ta?) nie�adnie zachowywa�y si� na Morzu �r�dziemnym, torpeduj�c �przez nieuwag� jednostki podejrzewane, �e nios� pomoc rz�dowi republika�skiemu, a�biograf Hornblowera wyszed�szy na pok�ad o�pierwszym brzasku dnia (zupe�nie jak Hornblower), aby popatrze� na g�ry Hiszpanii, ujrza� brytyjski niszczyciel przesuwaj�cy si� milcz�co w�pobli�u burty � widok niewymownie wzruszaj�cy w�owych niespokojnych czasach. Cz�owiek wzrusza� si� jeszcze bardziej, gdy w�du�o p�niejszym czasie czyta� o�bohaterskim ko�cu tego niszczyciela w�walce z�przewa�aj�cymi si�ami. 1. Walka z�korsarskimi lugrami opodal Ushant (Ouessant). 2. Rozstanie z�konwojem wschodnioindyjskim w�okolicy Przyl�dka �w. Wincentego. Uwaga: Operacje na wybrze�u hiszpa�skim zaznaczone s� na Mapce 24. Dalsze punkty dotycz� okresu po bitwie pod Rosas. 3. Hornblower uwi�ziony z�Rosas powozem pu�kownika Caillarda. 4. Je�cy wymykaj� si� eskorcie. 5. Zamek Gra�ay�w. 6. Briare. 7. Nantes � zdobycie �Witch of Endor�. 8. Noirmoutier � bitwa z��odziami brzegowymi. 9. Spotkanie z�flot� Kana�u. Mapka 24 Okr�t liniowy Rozdzia�y IX�XX. Od lipca do pa�dziernika 1810 Wschodnie wybrze�e Hiszpanii i�po�udniowe wybrze�e Francji Nazywaj� je Costa Brava, a�w�miejscu gdzie Hornblower wy�adowa� swoje armaty na l�d, s� do wynaj�cia wille i�malarze rozstawiaj� sztalugi nad urwiskiem, na kt�re Hornblower musia� si� wspina� walcz�c o��ycie. Barki, ongi� niemrawo poruszaj�ce si� po lagunach, dzi� s� wyposa�one w�silniki, lecz w�dalszym ci�gu ich za�ogi to rodziny, tak samo jak za�oga tej, kt�r� Hornblower spali� w�punkcie 5. Nag�e wichury, jak ta co pozbawi�a �Plutona� maszt�w, wci�� nadlatuj� z�g�r, a�turysta mo�e stan�� na przyl�dku Creus i�popatrze� na morze, gdzie �Sutherland� holowa� �Plutona� do miejsca bezpiecznego schronienia w�punkcie 9. Urlopowicz rozkoszuj�cy si� s�o�cem w�punkcie 14 mo�e poczuje przez chwil� wsp�czucie dla Hornblowera, kt�ry, z�rozdartym sercem, podda� si� w�zatoce wraz ze swoim okr�tem � lecz niech tego wsp�czucia nie b�dzie za wiele, bo w�a�nie st�d wyruszy� w�drog�, kt�ra mia�a go prowadzi� od zwyk�ego odznaczenia si� od �wietno�ci i�s�awy. 1. Spotkanie z��Caligula� ko�o przyl�dka Palamos. 2. Przyl�dek Creus � zdobycie �Amelii�. 3. Llanza � szturmowanie baterii. 4. Port Vendres � ekspedycja odcinaj�ca. 5. Laguna de Vic � spalenie kabota�owca. 6. Arenys de Mar � spotkanie z�pu�kownikiem Villena. 7. Bombardowanie oddzia��w maszeruj�cych drog� nad brzegiem morza. 8. Spotkanie z�okr�tem flagowym. 9. Burza w�pobli�u przyl�dka Creus � �Pluto� traci maszty. 10. Selva de Mar � wy�adowywanie baterii obl�niczej na l�d. 11. Zaoczenie �Cassandry�; flotylla francuska w�polu widzenia. 12. Pozycje pozosta�ych jednostek eskadry brytyjskiej 13. Zaczyna si� b�j �Sutherlanda� z�francusk� flotyll�. 14. Koniec bitwy. Mapka 25 Komodor Rozdzia�y VI�XVI. Od maja do lipca 1812 Ba�tyk Sytuacja strategiczna na Ba�tyku zmieni�a si� radykalnie od czasu, gdy Hornblower przemierzy� go wzd�u� i�wszerz. Jeszcze w�okresie wojen krymskich marynarki wojenne brytyjska i�francuska nie mia�y trudno�ci w�docieraniu na jego wody i�utrzymywaniu si� na nich; jeszcze, we wczesnych latach bie��cego stulecia admira� Fisher marzy� o�wysadzeniu brytyjskich si� ekspedycyjnych na wybrze�u Pomorza, gdzie� w�pobli�u punktu 2. Udoskonalenie podwodnych min i�przekopanie Kana�u Kilo�skiego sprawi�o z�pewno�ci� � jeszcze przed rozwojem si� powietrznych � �e �wietna Brytyjska Marynarka Wojenna nie by�aby w�stanie powt�rzy� wyczynu Hornblowera. Ludzie lubi�cy zastanawia� si�, �co by by�o, gdyby��, znajd� rozrywk� w�ocenianiu wp�ywu stacjonuj�cej w�Kronsztadzie pot�nej Rosyjskiej Marynarki Wojennej w�roku 1914 lub 1941; powa�niejsi badacze mog� wynie�� korzy�� z�rozwa�ania problem�w panowania na Ba�tyku w�dobie dzisiejszej. 1. Zaoczenie �Maggie Jones�. 2. Zaoczenie �Blanchefleur� przez �Lotusa�. 3. Spotkanie z�lordem Wychwoodem. 4. Rozmowa z�carem. 5. Spotkanie �Clama�. Mapka 26 Komodor Rozdzia�y VIII i�IX. Maj 1812 Akcja kecz�w bombarduj�cych pod Rugi� W okresie wojen napoleo�skich Kr�lewska Marynarka Wojenna uporczywie korzysta�a z�jednostek bombarduj�cych, lecz rzadko z�wi�kszym sukcesem, a�cz�sto zupe�nie bez powodzenia, jak na przyk�ad w�atakach na francuskie flotylle inwazyjne z�roku 1804. Mimo to znaczn� liczb� tych jednostek utrzymywano na stanie, nie dlatego �e mog�yby si� kiedy� przyda� (jak Bia�emu Rycerzowi pu�apka na myszy, kt�r� wi�z� na swym koniu), co raczej z�tego powodu, �e ich istnienie zmusza�o nieprzyjaciela do nieustannej czujno�ci na wypadek, gdyby si� zjawi�y na widnokr�gu. Hornblowerowskim keczom bombarduj�cym dana by�a idealna sposobno��, gdy �Blanchefleur� schowa� si� za Hiddensee s�dz�c, �e b�dzie tam bezpieczny, mimo �e jego maszty wystawa�y nad wydmami, p�ycizny ogranicza�y jego ruchy, a�w�pobli�u nie by�o baterii, kt�ra by go os�ania�a. Boczna obserwacja padaj�cych pocisk�w pozwoli�a na jego �atwe i�szybkie zniszczenie. Sposobno�� pojawi�a si�. Mo�na by�o ufa�, �e Hornblower wyzyska j� do maksimum. 1. �Raven� przechwytuje �Blanchefleur�, ale potem wpada na mielizn�. 2. Miejsce zakotwiczenia �Blanchefleur�. 3. Pozycja �Clama� w�czasie ostrza�u. 4. Pozycja �Harveya� w�czasie ostrza�u. 5. Pozycja �Motha� w�czasie ostrza�u. 6. Pozycja �Lotusa� w�czasie ostrza�u. 7. Pozycja �Nonsucha� w�czasie ostrza�u. Mapka 27 Komodor Rozdzia� XV. Czerwiec 1812 Akcja �odzi na Zalewie Wi�lanym Do czasu wprowadzenia kolei �elaznych i�silnik�w Diesla we wszystkich kampaniach l�dowych, anga�uj�cych du�e si�y i�prowadzonych na du�e odleg�o�ci, zaopatrzenie musia�o by� przewo�one morzem. Konny transport drogowy po prostu nie wystarcza�, gdy przychodzi�o do utrzymywania du�ej armii. Wyprawy Marlborougha i�kampania wagramska z�roku 1809 wygl�daj� inaczej, gdy si� je rozpatruje w�aspekcie komunikacji rzecznej i�kana�owej, a�dawny opis Hiszpanii jako kraju, w�kt�rym ma�e armie s� pokonywane, a�du�e g�oduj�, dostarcza w�istocie komentarza na temat braku �eglownych rzek na p�wyspie. A�Gda�sk stanowi� g��wn�, wysuni�t� do przodu baz� dla francuskiej armii maszeruj�cej na Rosj� � by� ko�cowym punktem ca�ego dorzecza Wis�y ��cz�cego si�, poza kr�tkim odcinkiem holowania l�dem, r�wnie� z�dorzeczem �aby i�Odry. St�d znaczenie Gda�ska, na co zwracano nawet uwag� w�roku 1939. Piklowanie si� przed atakiem Hornblowera by�o tu trudniejsze ni� gdzie indziej, gdy� by� on absolutnie przygotowany na utrat� �odzi okr�towych, co zmyli�o obron�. W�ten sam spos�b �rodki ochrony przed zamachem mog� by� bezskuteczne, gdy zamachowiec jest pogodzony z�my�l� poniesienia �mierci. Nale�y za�o�y�, chocia� nigdzie nie jest to powiedziane, �e utracone �odzie Hornblower zast�pi� p�niej kupionymi na miejscu lub zdobycznymi. 1. Pozorowany atak Hornblowera na Pilaw�. 2. Wej�cie dla �odzi; patrz wstawka na mapce ze szczeg�ami dotycz�cymi zap�r p�ywaj�cych. 3. Spalone jednostki: �Friedrich�, �Blitzer�, �Charlott� i��Ritterhaus�. 4. Spalony �Weiss Ross�. 5. Dalsze niszczenie statk�w. 6. Porzucone �odzie desantowe. 7. �Harvey� zabiera za�og�. Mapka 28 Komodor Rozdzia�y XVII�XXIII. Od lipca do pa�dziernika 1812 Ryga Ujawnienie �r�de�, z�kt�rych biograf Hornblowera wzi�� sw�j opis prowadzonych tu dzia�a�, nie jest mo�liwe. Kogo�, kto b�dzie si� nad tym zastanawia�, mo�e ogarn�� pokusa uznania, �e autor sam to wymy�li�. A�jednak w�grubszych zarysach opis jest prawdziwy. Marsz Macdonalda na St Petersburg (w kt�rym, jak dot�d, nazwisko Lenina nie zosta�o nigdy wymienione) zosta� powstrzymany pod Ryg�, nad rzek� D�wina. Si�y napoleo�skie, dokonuj�ce inwazji Rosji, obejmowa�y z�pewno�ci� skierowane tam wbrew swej woli kontyngenty Hiszpan�w i�Portugalczyk�w, i�w�a�nie w�czasie odwrotu spod Rygi zdarzy� si� pierwszy wypadek powa�nej zdrady � mianowicie ze strony Prusak�w � sprawy napoleo�skiej. Lecz dopiero wraz z�opublikowaniem Komodora zosta�a ustalona rola Hornblowera w�wa�nych posuni�ciach politycznych tamtego okresu. Je�li wi�c badacz zgodzi si� zaakceptowa� ten opis, nie powinien mie� wi�kszych trudno�ci z�daniem wiary relacjom o�innych wyczynach Hornblowera i�jego eskadry. 1. Kotwicowisko na �rodkowej mieli�nie. 2. Wzi�cie do niewoli majora Jusseya. 3. Walka z�barkami wioz�cymi wojsko. 4. Miejsce zakotwiczenia kecz�w bombarduj�cych podczas ataku na francusk� bateri�. 5. Kontratak rosyjski � miejsce desantu. Mapka 29 Lord Hornblower Rozdzia�y I�XVI. Od pa�dziernika 1813 do maja 1814 Normandia Zatok� Sekwany pami�tamy a� nazbyt dobrze z�roku 1944, ale ju� w�okresie wojen napoleo�skich by�a ona n�kana przez ma�e jednostki brytyjskie, kt�re od czasu do czasu ponosi�y straty wskutek kaprys�w wiatru i�p�ywu. Odst�pstwo Hawru, przy wsparciu si� brytyjskich, jest analogiczne do zdrady Bordeaux w�tym samym momencie historii. Analogia staje si� jeszcze bli�sza z�powodu niezaprzeczalnego faktu, �e Duc d'Angoul?me by� pozornie obecny jednocze�nie w�obu miastach, i�badacz historii staje przed wyborem mi�dzy histori� a�Hornblowerem. Warto zaznaczy�, �e wysadzona w�powietrze estakada w�Caudebec, gdzie Bush poni�s� �mier�, zosta�a, jak to stwierdzi� biograf w�czasie wyprawy kajakowej z�Pary�a, odbudowana. Lecz kapitan Bush z�powodu sposobu, w�jaki zgin��, nie ma mogi�y, tote� biograf m�g� tylko z�o�y� kwiatek w�jakim� przypadkowym miejscu, w�ho�dzie pami�ci tego, kto, drog� skojarze�, sta� mu si� bardzo bliski. 1. Pierwsze zaoczenie �Flame'a�. 2. Kapitan Bush zabity. 3. Wiadomo�ci o�upadku cesarstwa. Mapka 30 Hornblower w�Indiach Zachodnich Od maja 1821 do pa�dziernika 1823 Mapka og�lna W dzisiejszej dobie mo�na spotka� wiele statk�w wycieczkowych na wodach, na kt�rych ongi� Hornblower stawa� w�obliczu swych problem�w. Na Jamajce drogi samochodowe i�mosty zast�pi�y trakty i�brody, kt�rymi wyprowadzeni p�niej w�pole piraci eskortowali Hornblowera, a�wynaj�ty samoch�d w�ci�gu pi�tnastu minut dowiezie urlopowicza z�zatoki Montego do urwiska, gdzie trzymany by� Hornblower w�celu uzyskania okupu. Jednak�e Cockpit Country19, widoczny z�tego urwiska, dalej stanowi imperium in imperia, huragany wiej� z�dawn� gwa�towno�ci�, wydarzenia za� z�roku 196220 udowodni�y, �e si�y morskie nawet w�czasie pokoju mog� stanowi� czynnik dominuj�cy w�mi�dzynarodowych sporach dotycz�cych niepodleg�o�ci � czy podleg�o�ci � terytorium Karaib�w. Wreszcie (pocieszaj�ce to dla pisarza m�c u�y� tego s�owa na ostatniej stronicy) nale�y podkre�li�, �e Hornblower by� absolutnym wyj�tkiem ze swym doj�ciem do stopnia admiralskiego przy zaledwie pi�tnastoletnim sta�u kapita�skim � wszyscy inni kapitanowie na li�cie musieli czeka� ponad dwadzie�cia lat w�okresie owych sielankowych lat pokoju. Gdyby jednak Hornblower te� czeka� tak d�ugo, nie by�by admira�em w�chwili �mierci Napoleona na wyspie �wi�tej Heleny i�cud �wi�tej El�biety na nic by si� nie przyda�. Zreszt� gdyby stosowa� do Hornblowera zwyk�e zasady, nie sta�by si� on nigdy Hornblowerem, a�w�wczas ani ta, ani tuzin innych ksi��ek nie zosta�yby w�og�le napisane. 1. Spotkanie z��Daring�. 2. Podj�cie decyzji zmiany kursu. 3. Drugie spotkanie z��Daring�. 4. �Clorinda� i��Estrella del Sur�. 5. Piraci wyprowadzeni w�pole. 6. �Clorinda� i��Bride of Abydos�. 7. Bitwa pod Carabobo. 8. Atak huraganu. II. Gar�� zwierze� osobistych 1 S� takie meduzy, kt�re p�ywaj� unoszone pr�dem w�oceanach. Nie robi� nic, �eby znale�� sobie codzienne po�ywienie, przypadek niesie je tu i�tam, przypadek przynosi im pokarm. Drobne �yj�tka natkn�wszy si� na ich macki zostaj� schwytane, po�arte i�strawione. Wyobra�cie sobie mnie jako meduz�. Schwytane przeze mnie ofiary przekszta�caj� si� w�fabu��, opowie��, szkic, motyw � u�yjcie tu terminu waszym zdaniem najlepiej okre�laj�cego ramy, na kt�rych wspiera si� powie��. W�oceanie napotyka si� znacznie wy�sze formy �ycia ni� meduzy, ka�dy za� cz�owiek w�oceanie ludzko�ci ma prze�ycia bardzo podobne do prze�y� innych istot ludzkich, lecz jedni ludzie to meduzy, a�inni � rekiny. Mikroskopijne cz�steczki pokarmu, drobne, pozornie ma�o wa�ne doznania s� rozpoznawane i�chwytane przez meduz�-pisarza i�wykorzystywane dla w�asnych, specjalistycznych potrzeb. Mo�emy kontynuowa� t� analogi�: gdy tylko schwytana ofiara znajdzie si� w��o��dku meduzy, zaczynaj� si� wydziela� soki trawienne i�materia� ulega przekszta�ceniu W�inn� protoplazm�, bez �adnego �wiadomego udzia�u meduzy, do momentu, a� i�jej istnienie sko�czy si� gwa�town� zmian� analogii. W moim w�asnym wypadku rzecz og�lnie m�wi�c ma si� tak, �e bodziec zostaje rozpoznany prawid�owo. Jakie� zdawkowe powiedzonko mimochodem rzucone w�rozmowie przez przyjaciela, ust�p w�ksi��ce, wypadek zauwa�ony przy drodze � ka�de ma w�sobie co� szczeg�lnego i�zostaje powitane w�spos�b szczeg�lny. Lecz po tym mi�ym powitaniu idzie w�zapomnienie lub zostaje zignorowane. Zapada w�przepastne g��bie mej pod�wiadomo�ci, jak nasi�k�a wod� k�oda drewna w�mu� na dnie portu, aby tam spocz�� obok innych, wcze�niej opad�ych. Po czym od czasu do czasu � bynajmniej niesystematycznie � taka k�oda jest wyci�gana wraz z�innymi i�poddawana ogl�dzinom. I�wcze�niej czy p�niej okazuje si�, �e kt�ra� z�nich obros�a skorupiakami. Kt�rego� ranka przy goleniu czy wieczorem, kiedy si� zastanawiam, jakie wino � czerwone czy bia�e � pasuje do mego obiadu, pocz�tkowo niedojrza�y pomys� pojawia si� w�mej g�owie, ale ju� dobrze rozros�y. Prawie zawsze wi�