prof. dr Fritz Beske � dr Hubertus Cranz � prof. dr Klaus Jork Choroba Z j�zyka niemieckiego prze�o�y� i weryfikowa� prof. dr hab. med. Stanis�aw Filipecki GEOCENTER INTERNATIONAL Warszawo Przedmowa Ka�demu z nas przytrafiaj� si� r�ne drobne dolegliwo�ci zdrowotne. Z medycznego punktu widzenia s� one banalne, pozbawione wi�kszego znaczenia. Na poz�r zdawa�oby si�, �e wiele niewinnych niedo-maga� mog�oby by� zwalczonych za pomoc� prostych metod tzw. lecznictwa domowego i og�lnie dost�pnych medykament�w. Jest jednak inaczej. Ot� szacuje si�, �e 60-80�/o drobnych dolegliwo�ci bywa z rozmyslem lekcewa�onych, czyli ludzie nie czyni� nic, aby pom�c sobie w chorobie. Zachowanie takie spowodowane jest nieznajomo�ci� znaczenia i zagro�enia dla zdrowia lekkich niedomaga� i chor�b. Aby w przysz�o�ci mog�a, w tej kwestii nast�pi� poprawa, trzeba dosy� radykalnie zmieni� nasz� �wiadomo��. Chodzi wiec o to, aby�my nabrali odwagi i praktycznych wiadomo�ci w radzeniu sobie w chorobie. Warunkiem samodzielnego leczenia si� jest umiej�tno�� postawienia prawid�owej diagnozy. Kto chce leczy� si� sam, musi oczywi�cie wiedzie�, jaka dolegliwo�� jest objawem lekkiego schorzenia, jaka za� powa�niejszego. Musi te� wiedzie�, kiedy nie nale�y leczy � si� samemu. lecz zasi�gn�� porady lekarskiej. Aby nie pope�ni� b��du, trzeba osi�gn�� pewien stopie� wtajemniczenia w zagadnienia medyczne, w czym pomocna b�dzie ta ksi��ka. Autorami jej s�: lekarz medycyny og�lnej, lekarz powszechnej s�u�by zdrowia oraz aptekarz. W'pierwszej cz�ci ksi��ki opisano - w mo�liwie przyst�pny spos�b �dolegliwo�ci, objawy oraz przyczyny cz�sto wyst�puj�cych stan�w chorobowych, jak r�wnie� sposoby zapobiegania chorobom i samodzielnego ich zwalczania. Szczeg�lnie zwracano uwag� na okoliczno�ci, w kt�rych pacjent powinien korzysta� z porady lekarskiej. Starano si� r�wnie� wyja�ni� czytelnikowi co powinien czyni�, aby by� zdrowym lub powr�ci� do zdrowia. Przy opisie chor�b i niedomaga� udzielono odpowiedzi na nast�puj�ce pytania: � Co to jest? � Jak sobie radzi�? � Kiedy uda� si� do lekarza? 6 Przedmowa W drugiej cz�ci ksi��ki zapoznano czytelnika z doborem �rodk�w leczniczych, kt�re mog� by � wykorzystane w samodzielnym leczeniu. Aby u�atwi� pos�ugiwanie si� tymi medykamentami, przedstawiono je w poszczeg�lnych grupach, uwzgl�dniaj�c ich: � Dzia�anie � Substancje czynne � Zastosowanie Istotne dodatkowe informacje o lekach zamieszczono w podrozdziale pod has�em: Uwaga! F. BESKE H.CRANZ K. JORK Autorzy Prof. dr med. Fritz Beskejest specjalista w zakresie organizacji s�u�by zdrowia i dyrektorem Instytutu Bada� nad Organizacja S�u�by Zdrowia w Kilowi. Dr nauk biologicznych Hubertus Cranz jest aptekarzem . Prof. dr med. Klaus Jork jest lekarzem medycyny og�lnej i kierownikiem Katedry Instytutu Medycyny Og�lnej Uniwersytetu im. }.W. Goethego we Frankfurcie nad Menem. T�umacz Prof. drhab. med. Stanis�aw Filipecki jest internista i Kierownikiem Kliniki Chor�b Wewn�trznych w Instytucie Gru�licy i Chor�b P�uc w Warszawie. Spis tre�ci WSt�P ............................... 14 10 zasad samo- dzielnego leczenia ............................... 21 Jak obchodzi� si� z lekami ............................... 22 Choroby i dolegliwo�ci G�owa i szyja Oczy ............................ 25 Zapalenie spoj�wek .................... 25 Cia�o obce w oku ..................... 26 J�czmie� .......................... 27 Zez ............................. 28 Zapalenie powiek ..................... 29 Zaburzenia ostro�ci wzroku ............... 30 Za�ma ........................... 31 Jaskra ............................ 32 Uszy ............................ 34 Szum w uszach ...................... 34 Woskowina ........................ 35 B�l ucha, wyciek z ucha ................. 35 Utrata s�uchu ....................... 37 Nos ............................. 39 Katar sienny ........................ 39 Zapalenie zatok obocznych nosa ............ 40 Chrapanie ......................... 41 Krwawienia z nosa .................... 42 Z�by ............................ 43 Z�bkowanie ........................ 43 Krwawienie z dzi�se� ................... 43 B�le z�b�w ......................... 44 8 Spis tre�ci 45 45 46 47 48 49 51 53 53 54 57 58 58 60 60 62 64 65 67 67 69 71 74 75 75 76 78 78 80 83 85 86 87 88 89 Jama ustna i gard�o . Przykry zapach z ust Chrypka ....... Zapalenie jamy ustnej Zapalenie gard�a . . B�l g�owy Migrena Klatka piersiowa Drogi oddechowe ................ Kaszel ....................... Astma ....................... Duszno�� ..................... Krwioplucie ................... �wiszcz�cy oddech ............... Pseudokrup ................... Przewlek�e zapalenie oskrzeli i rozedma p�uc B�l w klatce piersiowej ............. Krztusiec ..................... Duszno�� nerwicowa .............. Serce ........... Napad dusznicy bolesnej Zawa� mi�nia sercowego Niewydolno�� kr��enia Ko�atanie serca ..... Jama brzuszna �o��dek i jelita ........ B�le brzucha .......... Zapalenie prze�yku ...... Zapalenie �o��dka ...... Zaburzenia trawienia ..... Wrz�d �o��dka i dwunastnicy Md�o�ci i wymioty ...... Choroba lokomocyjna .... Zaparcie ............ Biegunka ............ Przepukliny trzewne ..... Zaburzenia czynno�ciowe jelita grubego Spis tre�ci 9 90 92 92 95 95 96 97 98 100 102 104 107 107 108 109 111 114 115 116 117 118 119 120 121 122 123 124 124 125 126 127 127 128 128 Zapalenie uchy�k�w jelita grubego Nietrzymanie stolca ........ B�le i krwawienia z odbytu .... Nerki i drogi moczowe ......... Cz�stomocz i bolesne oddawanie moczu Zapalenie cewki moczowej u m�czyzn Krwiomocz ................ Nietrzymanie moczu ........... Zapalenie p�cherza moczowego .... Kamica nerkowa ............. Niewydolno�� nerek ........... W�troba i drogi ��ciowe .... ��taczka .............. Napad kolki ............ Zapalenie p�cherzyka ��ciowego i kamica ��ciowa ....... Zapalenie w�troby ........ R�ce i nogi Zapalenie staw�w .............. B�le barku .................. �okie� tenisisty ............... Zapalenie kaletki maziowej ........ Zdr�twia�e palce .............. Odmro�enie ................. Skr�cenie stawu kolanowego, skokowego i innych staw�w ............. Obrz�k kostek ................ Zapalenie palucha ............. Wrastanie paznokci ............. Odciski .................... P�askostopie ................. Do�rodkowe ustawienie st�p ....... Nogi ko�lawe iksowate ........... Nogi kab��kowate .............. Niepok�j w nogach ............. B�le �ydek .................. �ylaki ..................... 10 Spis tre�ci 131 132 133 135 136 137 138 139 141 142 143 144 145 147 147 149 151 152 154 154 156 156 157 158 159 160 161 163 164 165 168 170 171 172 Sk�ra Uszkodzenia sk�ry .............. Rany ci�te ................... Oparzenia "suche", ukropem, chemikaliami Oparzenie s�oneczne ............. Uk�szenia i u��dlenia przez owady .... Pocenie si� ................... Tr�dzik ..................... Alergia sk�rna ................. �wi�d ...................... Wysypka pieluszkowa ............ Liszajec ..................... Czyraki ..................... Brodawki .................... Znamiona i plamy w�trobowe ....... �wierzb ..................... Wyprysk .................... �uszczyca ................... �ysienie .................... �upie� ..................... Grzybica st�p ................. Kobiece narz�dy Zaburzenia miesi�czkowania . . p�ciowe Krwawienia mi�dzymiesi�czkowe Bolesne miesi�czki ......... Dolegliwo�ci przedmiesi�czkowe Obfite krwawienia miesi�czne . . . Zaburzenia cyklu miesi�czkowego Guzki w obr�bie sutk�w ...... Wyciek z pochwy, wyprzenie i podra�nienie pochwy ..... B�le w czasie stosunku p�ciowego Klimakterium M�skie narz�dy p�ciowe Przerost gruczo�u krokowego Zaburzenia erekcji ...... Wn�trostwo .......... Obrzezanie ........... Spis tre�ci 11 Zaburzenia �wiadomo�ci i upo�ledzenie psychiczne Zawroty g�owy ..... L�k ............ Chorobliwe stany l�kowe Napady padaczkowe . . Depresja ......... Omdlenia ........ Udar s�oneczny ..... Zaburzenia snu ..... Problemy seksualne . . Stres ............ Przygn�bienie ...... B�le B�le stawowe ...... B�le szyi i karku ..... Rwa kulszowa ...... Skurcze mi�ni ..... B�le mi�niowe ..... D�ugotrwa�e b�le plec�w Postrza� czarownicy . . Dysk ........... Z�amanie ko�ci . . . . . Go�ciec .......... 174 175 177 178 181 182 184 186 188 190 191 193 196 197 198 199 200 201 202 204 205 Zaburzenia Chudni�cie ............... .......... 207 od�ywiania Nadwaga i oty�o�� .......... .......... 207 Zatrucia ................ .......... 209 Utrata ar>etvtu ............. .......... 210 Niedokrwisto��, zaburzenia kr��enia i ukrwienia Niedokrwisto�� .... Krwiak ......... Nadci�nienie t�tnicze . Niskie ci�nienie t�tnicze T�tniak ......... Udar m�zgowy .... Zakrzepica ....... Zaburzenia kr��enia obwodowego . . . Zapalenie �y�, zakrzepowe zapalenie �y� 212 213 214 217 218 219 222 224 226 i� spis tre�ci 229 229 230 232 233 234 241 243 244 245 246 248 250 251 252 253 254 255 257 258 259 259 261 265 266 267 268 269 Szczepienia Opieka nad przewlekle i ci�ko chorymi Zaburzenia Choroby tarczycy . . . . przemiany materii Wole ........... Nadczynno�� tarczycy . Niedoczynno�� tarczycy Dna moczanowa Cukrzyca .... Gor�czk� .............. Infekcje, paso�yty Powi�kszenie w�z��w ch�onnych AIDS ................ Przezi�bienie ........... Grypa ................ Odra ................ R�yczka .............. Wietrzna ospa ........... Opryszczka ............ P�pasiec .............. P�onica ............... �winka ............... Mononukleoza zaka�na ..... Wszawica g�owy, �ona, odzie�y . Pok�sanie przez pch�y ...... Robaczyca ............. Rak Podr�e pozaeuropejskie Co robi� przed podr�? ..... Co robi� w trakcie podr�y? . . . Co robi� po powrocie z podr�y? Spis tre�ci 13 Wybrane grupy lek�w, kt�rymi ka�dy mo�e leczy� si� sam Gdzie szuka� informacji o leku? Skorowidze Uwagi og�lne ..................... Leki stosowane przy kaszlu i chrypce ....... Leki stosowane przy katarze ............ Leki przeciwgrypowe i przeciwprzezi�bieniowe . Leki u�ywane przy zapaleniu gard�a i jamy ustnej .................... Leki zwi�kszaj�ce odporno�� ............ Leki przeciwb�lowe, przeciwgor�czkowe i przeciwzapalne ................. �rodki uspokajaj�ce i nasenne ............ Doustne leki przeciwalergiczne ........... �rodki przeciw�wi�dowe i przeciwalergiczne do stosowania zewn�trznego .......... Leki przeciwalergiczne stosowane miejscowo w chorobach oczu i nosa ............. Leki dezynfekuj�ce sk�r� .............. Leki sprzyjaj�ce gojeniu si� ran do stosowania zewn�trznego ................... Leki stosowane przy tr�dziku ............ Leki przeciwhemoroidalne ............. Leki stosowania zewn�trznego przy b�lach mi�ni i staw�w ...................... Leki przeciwbiegunkowe .............. Leki przeczyszczaj�ce ................ Leki poprawiaj�ce trawienie ............. �rodki odchudzaj�ce ................. Leki stosowane przy nadkwa�no�ci ........ Leki przeciwwymiotne ................ Witaminy i preparaty zawieraj�ce substancje mineralne ........ Preparaty �elaza .................... Preparaty geriatryczne ................ �rodki wzmacniaj�ce ................. 273 276 279 281 285 287 289 292 294 296 297 298 299 301 302 304 305 308 311 312 314 317 318 323 325 327 329 Nie czuj� si� zdrowo, co powi-nieniem zrobi�? Postawienie sobie tego pytania jest jednoznaczne z poszukiwaniem w�a�ciwej na nie odpowiedzi i d��eniem do rozwi�zania wa�nego dla nas problemu. W procesie tym pomocne s� odczuwane przez nas dolegliwo�ci, a nie znajomo�� przyczyn ich powstania. Tak wi�c albo pr�bujemy sami sobie pom�c, albo szukamy kontaktu z lekarzem. Cel jest ten sam: pozbycie si� dolegliwo�ci. Natomiast ustalenie prawid�owego rozpoznania, a wi�c zdefiniowanie przyczyny niedomagania, jest dla laika niekiedy bardzo trudne lub wr�cz niemo�liwe ze wzgl�du na brak odpowiedniej wiedzy i do�wiadczenia. Jak zrealizowa� zamierzony cel? Postaramy si� to wyja�ni�, jednocze�nie zaznaczaj�c, �e cz�sto proces ten toczy si� nie�wiadomie. Jednak uzmys�owienie sobie, jakie powinny by� jego poszczeg�lne etapy, niew�tpliwie pomo�e unikn�� b��d�w i wynikaj�cego z nich niew�a�ciwego post�powania. Sp�jrzmy na rys. l. W jego cetralnej cz�ci wymieniono zasadnicze etapy t�go procesu takie, jak np. zauwa�enie (dostrze�enie) zjawiska, zaakceptowanie go, ocen� itd. Po stronie lewej znajduj� si� t� czynniki, na kt�re wp�ywa nasze do�wiadczenie, wykszta�cenie i stopie� uspo�ecznienia. Czynniki te nale�� do obszaru naszego indywidualnego oddzia�ywania psychicznego. I wreszcie po prawej stronie przedstawiono te czynniki, kt�re dzia�aj� w naszym �rodowisku. Zakres ich wp�yw�w jest zwykle okre�lany jako obszar wp�yw�w psychospo�ecznych (psychosocjalnych). S� to tzw. czynniki �rodowiskowe. Prze�led�my proces poszukiwania w�a�ciwego rozwi�zania problemu, pos�uguj�c si� okre�lonym przyk�adem. Wyobra�my sobie, �e od wczoraj czujemy si� do�� kiepsko, np. kr�ci nas w nosie i strzyka w karku. W zwi�zku z tym czujemy, �e nasza aktywno�� �yciowa uleg�a ograniczeniu. Z chwil� dostrze�enia dolegliwo�ci staramy sieje zwalcza�, zmniejszy� ich nasilenie, a nawet usun��. Oto pr�ba osi�gni�cia zami�rzo- WSt�P 15 Gorsze samopoczucie Objawy Choroba Usuni�cie B�L DYSKOMFORT L�K �wiadomo�� <- Ograniczenie sprawno�ci fizycznej, �yciowej i psychicznego kontaktu Zrozumienie Wykszta�cenie^ Uspo�ecznienie Akceptacja Informacja Kontakt osobisty Media Do�wiadczenie Oczekiwania Ocena sytuacji Opracowanie informacji: naukowe, - mistyczne, religijne, alternatywne Rozstrzyganie ^ Kontakt osobisty -Mo�liwo�ci socjalnego zabezpieczenia Nadzieje '" Oczekiwania Postawa roszczeniowa Poczucie odpowiedzialno�ci - Do�wiadczenie --,^1___^ Stopie� zadowolenia ^_ Ocena subiektywna-- Post�powanie^ Dzia�anie ^� Ocena afekt�w dzia�ania4 Samodzielne leczenie �rodki domowe Dieta Leki u�ytku domowego Medycyna alternatywna __ System opieki zdrowotnej Ocena "obiektywna" Obszar indywidualnego oddzia�ywania psychicznego Obszar wp�yw�w psychosocjalnych (dzia�anie czynnik�w �rodowiskowych) Rys. l. Etapy poszukiwania rozwi�zania problemu przez samego pacjenta. Indywidualne czynniki psychiczne (strona lewa), wp�ywy �rodowiskowe (strona prawa) oddzia�uj� na: �wiadomo�� pacjenta (odno�nie odczuwanych dolegliwo�ci), stopie� ich akceptacji przez pacjenta, jego zdolno�� do oceny zaistnia�ej sytuacji i wynikaj�cych st�d nast�pstw zachowania si� pacjenta. Oddzia�ywanie dotyczy r�wnie� umiej�tno�ci aktywnego reagowania i "epikry-tycznej oceny" efekt�w tego dzia�ania przez samego pacjenta. neeo celu, iakim i . , , , " . ' 'est przywr�cenie naszego dobrego samopo czucia. Je�li nie jeste�my i. . , , . ' -i � i. i- w ^"le z�agodzi� czy wr�cz usun�� obia-wow chorobowy., _ , , 6 . - . . , '" ych, wtedy akceptujemy }e i w ten spos�b ' � " i1 Y krok \v celu rozwi�zania problemu. Zrozu-mieme dolegliwa ��i.,. . �i , , , . . , \)sc1 lest zale�ne zar�wno od naszego wykszta�cenia, ]ak i i . ,. , ., . , . , . - uspo�ecznienia, czyli okre�lonego poziomu �wiadomo�ci spri, . ", - ... ., , , , . ^teczne]. Oba te czynniki s� wyznacznikami ludzkiego - czesi ' � . , , , . " to zr�nicowanego - d��enia do uzyskania 1 , " . ^tanu zdrowia. W omawianym procesie do�� istotn� rol� mo�e i_- - . , . . , - i , , . , , spe�nia� wymiana do�wiadcze� z cz�onkami rodziny, kontakty 11. . . . 1 . , � J �-i 1 ^ y z ^^gami z mie]sca pracy, jak tez odpowiednia lektura. \� r .1 .' r." ,. , , , , . Wszystko to sprzyia wyrobieniu sobie pogl�du odno�nie zais.. T .r , , r,. -' , . - , ... . . . , . "tniatycri dolegliwo�ci. Zebrane mtormaae i ich opracowanie�_, 1 � , � � , , . pozwalam nam na skonstatowanie, ze mamy oto do czynienia � r i . �r , 1 -. � . ^ z iriteka� grypow�. Nadchodzi moment rozstrzvgaiacv N> � � , i.. wpierw decydujemy si� na typowe leczenie domowe, kt�re (V,J � ,. .<-, � 1 rdynujemy sobie sami. Stosulemy sok cytrynowy oraz - eweK., i- .,.. , ,, , , / ., 'itualnie - iakis popularny lek przeciwgrypo-wy, kt�ry zna]di� . ' r1 ' ^.."'^ , . . . ' Je si� w podstawowym wyposa�eniu apteczki domowe]. Nass- """"i. 1 �i ' � zmys� obserwacyjny pozwala na ponown� y ^em skuteczno�ci w�asnego dzia�ania. Przy ponownym wysi- � � , , , , ". , . , , . ... - - '�pieniu podobnych dolegliwo�ci b�dziemy luz bogatsi o zdoL ,- J - . , . ' & "byte do�wiadczenia. Poszczeg�lne et�^,, -""., , . . . . . , , " py przedstawionego powyze] rozwi�zania problemu s� porh, ..,." . .61.. .. - . , r. . ,.1 ,wcne w ocenie zaistnia�e] sytuaai, u�wiadomieniu sobie wk .1, - . , . ' ' , , . . "asnycn potkm�c na drodze do te) oceny i , � - . Dobytego do�wiadczenia w przysz�o�ci. Postulat "lecz si� s�-" "-". , , ,. '. .1, ^m mo%e by� realizowany w ro�ny spos�b, 1 � ^' i- ^nie tzw- lek�w domowych, r�nych diet lub tez niekt�rych n-i,M i " , _ , �' . - ,, ,.: . 'sdykamentow. �adna z tych metod leczenia r ; . ^naukowych kryteri�w procesu terapeutycznego, przynajmn,,, ,._ ,_ � < . , , . .r - ." ,-, � '. 'lej w tym sensie, ]ak to rozumiel� lekarze o�rodk�w klinie?, "1,01.1,11- i- 'i i � nycn. Bytoby dobrze, aby poszczeg�lne eta- � T^ ^0 P^()cesu mog�y by� poddane obiektywnej ocenie. Dotyczy� . . - , , r , . . , . . , . "to powinno zar�wno dolegliwo�ci i objaw�w, ]ak tez "wt^ �" .,. ... , ~, , . ' isne] diagnostyki i samodzielnego leczenia oraz wynik�w tego leczenia. Nale�y pami�ta�, �e indywidualne podej�cie oznacza wyb�r jednej spo�r�d wielu mo�liwo�ci, a sztywne, kryteria oceny s� niejednokrotnie zawodne i nieprzydatne. Ksi��ka ta ma przede wszystkim s�u�y� rad�, jak udziela� sobie pomocy w niedomaganiach zdrowotnych. Mowa tu o takich niedomaganiach, kt�rych objawy wyst�puj� do�� powszechnie. Wi�kszo�� ludzi pragnie zwalczy� lub zmniejszy� ich nasilenie samodzielnie. Mog� to osi�gn��, lecz�c si� sami. Leczenie samodzielne jest dzia�aniem na w�asn� odpowiedzialno��. Oznacza to, �e warunkiem tego dzia�ania, odnosz�cego si� do siebie samego lub niekiedy do cz�onk�w rodziny, przyjaci� i znajomych, jest posiadanie pewnego zasobu wiedzy medycznej. Cz�owiek musi zatem dostrzec i zrozumie� zaburzenia i zmiany w funkcjonowaniu narz�d�w i uk�ad�w. Przyk�adem mog� by� dolegliwo�ci zwi�zane z oddychaniem, zaburzenia wzroku czy obrz�ki kostek. Zjawiska te powinny by� poddane wnikliwej ocenie, np. czy obrz�ki kostek ust�puj�, czy te� ponownie pojawiaj� si� pomimo zastosowania diety ubogiej w s�l kuchenn�? Nast�pnym krokiem jest ocena nasilenia dolegliwo�ci i rozwa�enie, czy przed�u�aj�ce si� w�asne dzia�ania lecznicze mog� i powinny by� nadal kontynuowane, czy s� efektywne, czy te� raczej nale�y je przerwa� i uda� si� natychmiast do lekarza. Nie zawsze przychodzi to �atwo. Dlatego wa�ne jest, aby: W razie w�tpliwo�ci zwr�ci� si� do lekarza. Trzeba wi�c skrupulatnie �ledzi� rozw�j choroby i analizowa� jej przebieg. Dotyczy to zar�wno okresu, w kt�rym leczymy si� sami, jak te� sytuacji, w kt�rej zdecydowali�my si� nie robi� nic, odczekuj�c pewien czas i obserwuj�c samego siebie. Ta druga postawa jest niekiedy w pe�ni uzasadniona, cz�sto bowiem dolegliwo�ci trwaj� kr�tko i ust�puj� same. Nierzadko jednak wypada rozstrzygn�� dylemat: "leczy� si� samemu", czy te� "i�� do lekarza". Nale�y raz jeszcze podkre�li�, �e po to, aby leczy� si� samemu � czy to stosuj�c domowe metody lecznicze, czy te� niekt�re medykamenty - trzeba koniecznie posiada� minimum wiedzy, do�wiadczenia i umiej�tno�ci medycznych. Ten spos�b leczenia to nic innego, jak stosowanie �rodk�w farmaceutycznych bez uprzedniej konsultacji lekarskiej. Ze wzgl�du na pewne w�a�ciwo�ci preparat�w leczniczych s� one dost�pne wy��cznie w aptekach, w odr�nieniu od innych lek�w sprzedawanych w drogeriach czy supermarketach. Druga grupa lek�w to leki og�lnie dost�pne w wolnej sprzeda�y. Leczenie si� samemu lub leczenie przez nas innej osoby mo�e by� bezpieczne pod warunkiem, �e: � jego celem jest zmniejszenie lub zniesienie dolegliwo�ci oraz poprawa samopoczucia, � stosuje si� je w razie nieszcz�liwego wypadku do czasu przybycia lekarza domowego lub pogotowia, � stosuje si� je przez pewien czas u przewlekle chorych pod warunkiem, �e lekarz uprzednio ustali� rozpoznanie i zezwoli� na pos�ugiwanie si� okre�lon� grup� lek�w przez osob� opiekuj�c� si� chorym. Nale�y zaznaczy� �e dotyczy to os�b posiadaj�cych pewne do�wiadczenie w pos�ugiwaniu si� farmaceutykami. Warto zaznaczy�, �e w ka�dej z wymienionych sytuacji istniej� ograniczenia co do swobodnego pos�ugiwania si� farmaceutykami. Dotyczy to np. stosowania aspiryny u uczulonych na ten lek czy chorych z czynnym wrzodem �o��dka lub dwunastnicy ze wzgl�du na niebezpiecze�stwo krwawienia. Pami�ta� r�wnie� trzeba, �e niekt�re leki, poprawiaj�ce nastr�j, uzale�niaj� pacjenta, oczywi�cie po d�u�szym okresie ich stosowania. (Przyp.t�um.) Cz�sto leczymy si� sami naturalnymi �rodkami leczniczymi, kt�re ciesz� si� opini� mniej szkodliwych od syntetycznych lek�w chemicznych. Zdaniem autor�w przyrodolecznictwo nie powinno by� stosowane w: Wst�p 19 nag�ych wypadkach, zaburzeniach mechanizm�w autoregulacji ustroju, ci�kich infekcjach, chorobach psychicznych, rozleg�ych uszkodzeniach narz�d�w, poniewa� �rodkami naturalnymi mo�na zwalcza� zaburzenia czynno�ci narz�du, ale nie mo�na leczy� narz�du, kt�ry uleg� ca�kowitemu zniszczeniu. Chwilowe zaburzenia samopoczucia s� nieprzyjemne, obni�aj� bowiem komfort �ycia, ale na og� nie maj� one znaczenia chorobowego. Nale�y jednak pami�ta�, �e nasilanie i przed�u�anie si� tych zaburze� mo�e by� oznak� rozwoju jakiego� schorzenia. Trzeba wi�c: W razie w�tpliwo�ci zasi�gn�� porady lekarskiej. Jak by� zdrowym Aby by� zdrowym i unikn�� chor�b, nale�y przestrzega� pewnych regu�: � Zachowa� odpowiedni� proporcj� mi�dzy pr�c� a wypo- Zdrowy Spos�b czynkiem. �ycia Wysypia� si�. Unika� sytuacji stresowych. Nie pali�. Zachowa� umiar w piciu alkoholu! By� aktywnym fizycznie. Zdrowe �ywienie Wczesne rozpoznanie niedomagania Racjonalnie si� od�ywia�. Unika� nadwagi. W tym celu cz�sto kontrolowa� wag� cia�a! U�wiadomi� sobie �e ustr�j "nadaje" sygna�y ostrzegaj�ce, jak np.utrata apetytu, md�o�ci, zaburzenia snu, brak ch�ci do czegokolwiek. Mog� to by� zaburzenia zar�wno fizyczne, jak i psychiczne. Co mog� robi� sam i czy jestem do tego przygotowany? Jakiej pomocy mog� oczekiwa� ze strony rodziny, s�siad�w, przyjaci� i znajomych? Czy m�j domowy lekarz zna mnie dostatecznie dobrze oraz czy zaznajomiony jest z moj� sytuacj� zawodow� i spo�eczn� oraz czy zna moj� rodzin�? Czy mog� bra� pod uwag� ewentualne wsparcie socjalne? Czy w razie potrzeby mog� liczy� na pomoc ze strony w�adz miejskich (gminnych) oraz takich organizacji, jak np. Caritas? Gdzie szuka� profesjonalnej pomocy medycznej? Czy mo�liwa jest piel�gnacja w warunkach domowych? Gdzie mie�ci si� najbli�szy punkt pomocy spo�ecznej? Szczeg�lnie wa�ne jest, aby mie� pod r�k� numery telefon�w lekarza domowego, pogotowia ratunkowego, najbli�szej apteki. Mo�esz wiele dla siebie zrobi�! Przygotuj si�, aby� nie by� zaskoczony nag�ym, nieprzewidzianym zagro�eniem w�asnego zdrowia! 10 zasad samodzielnego leczenia 1. Nie si�gaj od razu po tabletk�. Wiele niedomaga� natura mo�e wyleczy� sama! 2. Zanim zaczniesz leczy� si� sam, spr�buj rozpozna� przyczyn� dolegliwo�ci. W�a�ciwe rozpoznanie niedomagania jest warunkiem efektywnego leczenia! 3. Nie stosuj nigdy "ulubionego leku", b�d�cego tzw. panaceum. Tylko ukierunkowane leczenie jest skuteczne. 4. Nie stosuj kilku medykament�w jednocze�nie. Nie daje to po��danego efektu, a objawy uboczne mog� nak�ada� si� na siebie i utrudnia� ocen� wynik�w leczenia. Stosuj najmniejsz� skuteczn� dawk� leku. Zwi�kszenie dawki wi��e si� z niebezpiecze�stwem wyst�pienia dodatkowo innych dolegliwo�ci. 5. Lecz si� mo�liwie kr�tko. D�u�sze leczenie bywa szkodliwe, gdy� mo�e utrudni� rozpoznanie rozpoczynaj�cej si� powa�nej choroby. 6. Nieprawd� jest, �e wszystkie "leki naturalne" i �rodki lecznicze pochodzenia ro�linnego s� nieszkodliwe. Wszystko zale�y od w�a�ciwo�ci substancji czynnej danego leku, jego dawki, st�enia we krwi i czasu leczenia. 7. W razie wyst�pienia nieznanych Ci dolegliwo�ci i objaw�w nie lecz si� sam! Obce symptomy wskazuj� cz�sto na powa�niejsze schorzenie. 9. Nie lecz si� sam: � przy zaburzeniach �wiadomo�ci, � w razie wyst�pienia pora�e�, � w razie wyst�pienia po raz pierwszy zaburze� rytmu serca, 22 Jak obchodzi� si� z lekami? � w razie wyst�pienia nie znanych b�l�w w klatce piersiowej i w jamie brzusznej, � we wszelkich dolegliwo�ciach w czasie ci��y, je�li nie s� to banalne niedomagania. 10. Przy d�u�ej trwaj�cych dolegliwo�ciach udaj si� do leka rza. Jak obchodzi� si� z lekami? Ka�de, nawet bardzo szczeg�owe, badanie jest niewykorzystane, je�li nie przestrzega si� zaleconej przez lekarza terapii. Nawet najlepszy lek nie dzia�a, je�li wcale nie zosta� przyj�ty lub te� kiedy nie mo�e on rozwin�� swego dzia�ania ze wzgl�du na b��dne dawkowanie i nieprzestrzeganie w�a�ciwego rytmu jego przyjmowania. Szacuje si�, �e prawie po�owa wszystkich przepisywanych lek�w nie jest przyjmowana, gdy� w wielu przypadkach pacjent po prostu nie wie, jak bra� lek i w jakim celu ma on przyjmowa� przepisany �rodek leczniczy. Zwykle lekarz informuje pacjenta jak za�ywa� lek. Pacjent powinien uwa�nie wys�ucha� instrukcji, a je�li ma jakie� w�tpliwo�ci, zada� lekarzowi dodatkowe pytania wyja�niaj�ce. Je�li pomimo tego pozostaj� pewne niejasno�ci, pomocne mo�e okaza� si� uwa�ne przestudiowanie ulotki informacyjnej z regu�y za��czonej do opakowania leku. Dodatkowych wyja�nie� mo�e udzieli� aptekarz. Je�li choroba jest powa�na, a w�tpliwo�ci istniej� nadal, nale�y ponownie wyja�ni� je u lekarza. Oto najwa�niejsze cele ka�dego leczenia: � usuni�cie przyczyny schorzenia (leczenie przyczynowe), � leczenie zaistnia�ych w czasie choroby r�nych niedobor�w: bia�kowych, witaminowych, mineralnych itp. (terapia substytucyjna), Jak obchodzi� si� z lekami? 23 Leczenie przyczynowe Terapia substytucyjna Leczenie objawowe � �agodzenie lub usuni�cie dolegliwo�ci chorobowych (leczenie objawowe), � zapobieganie chorobie (farmakoprofilaktyka). Celem tego leczenia jest zwalczenie przyczyny choroby. I tak w chorobach infekcyjnych zastosowany antybiotyk (np. penicylina) albo zabija bakterie, albo na tyle redukuje ich ilo�� i zjadliwo��, �e ustr�j, wykorzystuj�c w�asne si�y obronne, jest w stanie zwalczy� chorob�. Oszcz�dne wydatkowanie energii przez ustr�j (le�enie w ��ku, du�o wypoczynku), dieta bogata w witaminy, ograniczenie pokarm�w mi�snych i t�ustych sprzyjaj� procesom odporno�ciowym. Uwaga: warunkiem uzyskania po��danego efektu przyjmowania lek�w przeciwinfekcyjnych (antybiotyk�w, sulfonamid�w) jest ich w�a�ciwe dawkowanie i odpowiedni do potrzeb okres stosowania. Nadmiar mo�e okaza� si� r�wnie szkodliwy jak niedob�r, np. zastosowanie antybiotyku wed�ug w�asnego uznania w zwyk�ym przezi�bieniu jest nie tylko niecelowe, ale mo�e okaza� si� szkodliwe. Zadaniem jej jest uzupe�nienie zaistnia�ych niedobor�w, np. stosowanie insuliny w cukrzycy lub hormon�w tarczycowych w niedoczynno�ci tarczycy. Ten spos�b leczenia r�norodnie oddzia�uj�cego na procesy przemiany materii oraz modyfikuj�cego skomplikowan� czynno�� gruczo��w wydzielania wewn�trznego wymaga zawsze kontroli lekarskiej. Ten spos�b leczenia ukierunkowany jest na zwalczanie objaw�w chorobowych. Rozr�nia si� tu: � Leczenie samej choroby, np. schorze� uk�adu sercowo-na-czyniowego, choroby zwyrodnieniowej ko�ci, zaburze� przemiany materii. W tych i innych jeszcze stanach chorobowych niezb�dne jest cz�sto d�ugotrwa�e leczenie, wymagaj�ce kontroli lekarskiej. � Zwalczanie objaw�w chorobowych, np. b�l�w g�owy, bezsenno�ci, nawracaj�cych b�l�w plec�w i staw�w, dolegliwo�ci przezi�bieniowych, stan�w zaparcia. Objawy te nale�y zwalcza� za pomoc� mo�liwie ma�ych dawek lek�w, 24 Jak obchodzi� si� z lekami? stosowanych przez kr�tki czas. Najcz�ciej objawy te z�agodzi� mo�na - a nawet je usun�� - lecz�c si� samemu. R�norodne symptomy chorobowe s� szczeg�lnie dok�adnie om�wione w tej ksi��ce. � Leczenie doznanych uraz�w (ma�e rany, lekkie oparzenia, u��dlenia przez owady). Urazy te z powodzeniem mo�na leczy� samemu. Profilaktyka � W zapobieganiu istotn� rol� spe�niaj� preparaty witaminowe, og�lnie wzmacniaj�ce, preparaty zawieraj�ce mikro-pierwiastki (pierwiastki �ladowe) oraz �rodki zwi�kszaj�ce odporno�� ustroju na infekcje. Choroby l dolegliwo�ci G�owa i szyja Oczy Zapalenie spoj�wek Zaczerwienienie jednego lub obojga oczu z towarzysz�cym Co to jest uczuciem sw�dzenia, pieczenia. Jest to bardziej przykre ni� bolesne. Spoj�wka gaikowa i powiekowa jest mniej lub bardziej zaczerwieniona. Niekiedy w obr�bie spoj�wki wida� rozszerzone naczynia krwiono�ne. Najcz�ciej towarzyszy temu: - nadmierne �zawienie, - �wiat�owstr�t. Przyczyny zapalenia spoj�wek: - podra�nienie przez dym papierosowy, opary substancji chemicznych, chlor (w basenach k�pielowych), - uczulenie (np. katar sienny - patrz str. 39), - infekcja wirusowa (przezi�bienie, odr�), - infekcje bakteryjne (lepka, niekiedy ropna i zeskorupia�a wydzielina zapalna sklejaj�ca powieki w czasie snu). Bakteryjne zapalenie spoj�wek najcz�ciej wyst�puje u dzieci. Zapalenie spoj�wek rzadko towarzyszy innym, powa�niejszym chorobom oczu, takim jak jaskra (patrz str. 32), zapalenie t�cz�wki lub owrzodzenie rog�wki. Jak sobie radzie Niezale�nie od przyczyny: - oszcz�dza� oczy, chroni� przed �wiat�em, - nie u�ywa� przeterminowanych (i o nieznanym sk�adzie) kropli do oczu, 26 Cia�o obce w oku - wyeliminowa� substancje dra�ni�ce (chlor); u�ywa� okular�w p�ywackich. � R�czniki i myjki chorego nie powinny by� u�ywane przez innych cz�onk�w rodziny (zapobieganie szerzeniu si� infekcji bakteryjnej). � W razie �wiat�owstr�tu nosi� ciemne (przeciws�oneczne) okulary. � Nie stosowa� kompres�w. � Je�li zapalenie spoj�wek jest objawem kataru siennego (patrz str. 39). Kiedy uda� Si� � Je�li b�l jest silniejszy od sw�dzenia i pieczenia. do lekarza � Je�li wyst�puj� zaburzenia widzenia. � W razie ropienia. � Je�li towarzysz�cy przezi�bieniu wysi�k zapalny nie ust�puje w ci�gu dw�ch dni. � Je�li dolegliwo�ci nasilaj� si�. Cia�o obce w oku Co to jest Obecno�� obcej substancji na powierzchni lub wewn�trz ga�ki ocznej: - p�ynu, - cia�a sta�ego, - substancji gazowej. Objawy i dolegliwo�ci: - �zawienie, - zaczerwienienie, - pieczenie, - b�l. Cia�o obce mo�e znajdowa� si�: - w obr�bie spoj�wek, - w obr�bie rog�wki, - wewn�trz ga�ki ocznej. Najcz�ciej cia�o obce ulega samoistnemu wyp�ukaniu dzi�ki obfitemu �zawieniu. J�czmie� 27 Jak sobie radzie Kiedy uda� si� do lekarza Je�li mamy do czynienia z p�ynnymi chemikaliami, nale�y mo�liwie szybko wyp�uka� oko (oczy) du�� ilo�ci� wody, np.: - w�o�y� g�ow� pod kran! - zanurzy� g�ow� w du�ym pojemniku z wod�/ - z g�ow� pod prysznic! Nie trze� oczu! Je�li uczucie obecno�ci obcego cia�a w oku i towarzysz�ce temu �zawienie i pieczenie nie mijaj� po kilku minutach. Je�li chory odczuwa znaczny ucisk w obr�bie ga�ki ocznej. W przypadku znacznego przekrwienia i obrz�ku. Je�li inna osoba stwierdzi, �e cia�o obce w oku mo�e by� gro�ne. Je�li mamy do czynienia z chemikaliami (kwasy, �ugi, py� wapienny i cementowy); substancje te mog� powa�nie uszkodzi� narz�d wzroku, je�eli si� ich szybko nie usunie. Wszystkie uszkodzenia rog�wki musz� by� leczone wy��cznie przez specjalist�; blizny i zm�tnienia w obr�bie rog�wki gro�� trwa�ymi upo�ledzeniami wzroku! J�czmie� Ostre, ograniczone, ropne zapalenie gruczo��w zlokalizo- Co to jest wanych: - w obr�bie g�rnej i dolnej powieki, - w pobli�u cebulek rz�s. Przyczyn� j�czmienia jest najcz�ciej infekcja bakteryjna (gronkowcowa) z tendencj� do nawrotu. Schorzenie ma charakter wy��cznie miejscowy. Niekiedy wystarcza usuni�cie rz�sy (otwarcie uj�cia gru- Jak sobie radzi� czo�u umo�liwia odp�yw wydzieliny ropnej). Stosowa� ok�ady z gazy nas�czonej rumiankiem w celu: - zmniejszenia b�lu, ~ przyspieszenia "dojrzewania j�czmienia". 28 Zez Kiedy Uda� Si� � Je�li j�czmie� powi�ksza si�, nie otwiera i nie opr�nia do lekarza samoistnie. � Je�li b�le si� nasilaj�. � W razie nawrot�w. Zez Co to jest Jak sobie radzi� Kiedy uda� si� do lekarza � Wadliwe ustawienie ga�ek ocznych w wyniku czego szlaki wzrokowe obu oczu nie spotykaj� si� w jednym miejscu. � Ga�ka oczna osadzona w oczodole poruszana jest przez sze�� mi�ni. Wzajemna wsp�praca obu oczu umo�liwia w�a�ciw� ocen� odleg�o�ci, szybko�ci poruszaj�cych si� przedmiot�w i widzenie przestrzenne (tr�jwymiarowe). � Zez mo�e by� defektem wrodzonym lub nabytym. � Zez wyst�puje zwykle jednostronnie. Mo�e by� zbie�ny lub rozbie�ny. � Zezuj�ce ma�e dzieci nie s� w stanie wykorzystywa� wra�e� odbieranych przez jedno z oczu. W nast�pstwie tego nie dochodzi u nich do rozwoju widzenia przestrzennego. Aby defekt ten nie utrwali� si� na ca�e �ycie, niezb�dna jest wczesna jego korekcja. � Zez dzieci�cy mo�e wyst�pi� w nast�pstwie r�nego widzenia jednym i drugim okiem, np. jedno oko jest kr�tkowzroczne, drugie nadwzroczne. R�nice te mog� by� skorygowane za pomoc� szkie� korekcyjnych. � Zez nabyty u doros�ych, b�d�cy nast�pstwem uszkodzenia nerw�w mi�ni ocznych lub ich pora�e�, charakteryzuje si� podw�jnym widzeniem, wynikaj�cym z braku koordynacji ruch�w obu ga�ek ocznych. � W przypadku zeza nie mo�na leczy� si� samemu. Ka�dy rodzaj zeza wymaga konsultacji u lekarza. � Z chwil� pojawienia si� z�za. � Zdolno�� obuocznej fiksacji zwykle wykszta�ca si� u dzieci dopiero w pierwszych latach �ycia. Zez pojawiaj�cy si� chwilowo w stanach zm�czenia nie wymaga leczenia. Zapalenie powiek 29 Je�li jednak u noworodka lub ma�ego dziecka kierunek patrzenia jednym okiem odbiega stale od normalnego patrzenia obuocznego, nale�y mo�liwie szybko skontaktowa� si� z lekarzem. Warunkiem wyleczenia zeza jest wy��cznie wczesna korekcja wady. Mo�liwo�ci korekcji s� r�ne: szk�a korekcyjne, przes�oni�cie jednego ze szkie� optycznych okular�w, zabieg operacyjny. Pojawienie si� zeza u doros�ych wymaga bezwzgl�dnie porady lekarskiej. Do najcz�stszych przyczyn nale�y uszkodzenie nerw�w ocznych u chorych na cukrzyc�. Niekorzystny wp�yw (wzmo�ony ucisk na m�zg) wywiera r�wnie� tworzenie si� nowych naczy� krwiono�nych. Zapalenie powiek Zapalenie kraw�dzi powiek. Co to jest Brzegi powiek pokrywaj� si� ��t� lub zielonkaw�, ropn� wydzielin�. W czasie snu dochodzi niekiedy do sklejania si� powiek. W odr�nieniu od zapalenia spoj�wek (patrz str. 25) proces chorobowy nie obejmuje bia�k�wki, kt�ra nie ulega zaczerwienieniu (objaw przekrwienia). Zapalenie powiek cz�sto wyst�puje: - u noworodk�w w kilka dni po porodzie, - u ma�ych dzieci po przezi�bieniu. Mo�e wyst�powa� r�wnie� u doros�ych; brzegi powiek ulegaj� zaczerwienieniu i sw�dz�. Schorzenie nie pogarsza ostro�ci widzenia. U noworodk�w i ma�ych dzieci przemywa� oczy ciep�� Jak sobie radzi� wod� za pomoc� gazik�w jednorazowego u�ycia. U doros�ych usun�� z rz�s i brzeg�w powiek mniej lub bardziej przylegaj�c� wydzielin� zapaln�, u�ywaj�c ciep�ej wody lub roztworu rumianku. 30 Zaburzenia ostro�ci wzroku Kiedy uda� si� do lekarza Je�li zapalenie powiek dotyczy niemowl�t. Przy powtarzaj�cej si� tendencji do sklejania si� powiek u dzieci; mo�e to grozi� zatkaniem kanalika �zowego, przez kt�ry �zy sp�ywaj� od wewn�trznego k�ta oka do jamy nosowej. Je�li wysi�k zapalny jest ��ty lub zielonkawy. Zaburzenia ostro�ci wzroku Co to jest � Jednostronne lub obustronne pogorszenie ostro�ci wzroku; mo�e wyst�pi� nagle lub rozwija� si� powoli. � Post�puj�ce pogorszenie ostro�ci wzroku wyst�puje najcz�ciej: - w kr�tkowzroczno�ci - korekcja jest mo�liwa za pomoc� odpowiednich szkie� optycznych, - u ludzi starszych - przewa�nie przyczyn� jest za�ma (patrz str. 31), - w jaskrze (patrz str. 32), - w innych chorobach oczu. � Przyczyn� nag�ego zaniewidzenia mo�e by�: - choroba powiek: znaczny ich obrz�k z zamkni�ciem szpary powiekowej (wylew krwawy, zapalenie, u��dlenie przez owady, infekcja), - choroby ga�ki ocznej: uraz, odklejenie siatk�wki, migrena, zaburzenia ukrwienia. � Okulary musz� by� czyste. Jak sobie radzi� � Nie trze� oczu. Kiedy Uda� Si� � Pogarszaj�ca si� ostro�� wzroku wymaga badania lekar-do lekarza skiego. � Je�li podejrzewa si�, �e zaburzenia widzenia mog� by� nast�pstwem stosowania lek�w. Za�ma 31 Natychmiast, je�li utrata wzroku wyst�pi nagle - niezale�nie od tego, czy dotyczy to jednego, czy obojga oczu. Za�ma Jest to zm�tnienie soczewki. Co to jest W miar� starzenia si� soczewka traci swoj� przejrzysto�� (zwyrodnienie soczewki). Procesowi temu sprzyjaj� r�ne schorzenia (np. cukrzyca), stosowanie niekt�rych lek�w (np. kortyzonu) b�d� te� na�wietlanie promieniami (np. Roentgena lub podczerwonymi). Badaj�c oko przy rozszerzonej �renicy wida�, �e soczewka nie jest przejrzysta, a w jej obr�bie dostrzec mo�na wi�ksze lub mniejsze plamiste zag�szczenia, lub �e jest ca�kowicie zmiecza�a. Za�ma wyst�puj� zwykle po sze��dziesi�tym roku �ycia. Nawet najlepiej dobrane okulary nie poprawi� na sta�e wzroku chorego z za�m�. Wprawdzie zm�tnia�a soczewka przepuszcza �wiat�o, ale obraz jest nieostry. Pocz�wszy od 45 roku �ycia, co rok (dwa lata) poddawa� Jak sobie radzi� si� systematycznym okulistycznym badaniom kontrolnym - nawet wtedy, kiedy nie stwierdzamy upo�ledzenia widzenia. Przy ka�dym upo�ledzeniu widzenia. Kiedy uda� si� Je�li przed oczami pojawiaj� si� smugi, "paj�cze nitki", do lekarza Je�li okulary do czytania s� ju� za s�abe. Za�m�, nawet u ludzi bardzo starych, operuje si� w miejscowym znieczuleniu. Zabieg jest bezpieczny. Po usuni�ciu zm�tnia��j soczewki nale�y nosi� specjalne szk�a optyczne (okulary po operacji za�my) lub szk�a kontaktowe; niekiedy wszczepia si� sztuczn� soczewk�. 32 Jaskra Jaskra Co to jest � Jaskra jest schorzeniem, w czasie kt�rego dochodzi do podwy�szenia ci�nienia �r�dga�kowego. Nast�pstwem tego mo�e by� cz�ciowa utrata wzroku, a niekiedy ca�kowita �lepota. � Prawid�owe ci�nienie wewn�trzga�kowe nie przekracza 18-20 mmHg (s�upa rt�ci). Przy jaskrze jest ono znacznie wy�sze. � Nadmiernie wysokie ci�nienie �r�dga�kowe wynika z jednej strony ze zwi�kszonej produkcji cieczy wodnistej, z drugiej za� z gorszego odp�ywu tej cieczy z k�ta przes�czania (k�ta rog�wkowo-tward�wkowego). � Cz�sto nie udaje si� ustali� przyczyny jaskry. Znany jest pogl�d odno�nie dziedzicznego wyst�powania tej choroby. Istotne znaczenie przypisuje si� d�ugotrwa�emu, zw�aszcza miejscowemu, stosowaniu kortykosteroid�w. � Jaskra nie leczona prowadzi do post�puj�cego upo�ledzenia widzenia obwodowego (badanie pola widzenia), a nast�pnie r�wnie� centralnego. Poniewa� ubytki widzenia jednego oka "pokryte s�" przez zdrowe drugie oko, dlatego wykrycie choroby mo�liwe jest jedynie wtedy, kiedy oczy bada si� osobno (patrzenie wy��cznie chorym okiem). � Cz�sto na trop choroby naprowadzaj� skargi na b�le g�owy i bli�ej nieokre�lone zaburzenia widzenia. � Ostry napad jaskry jedno- lub obustronnej jest nast�pstwem nag�ego zatrzymania odp�ywu cieczy wodnistej z k�ta rog�wkowo-tward�wkowego. Oto objawy ostrego napadu jaskry: - nag�e pogorszenie widzenia, b�l oka (oczu), b�l g�owy, nadmierne rozszerzenie �renicy (�renic), - ci�nienie wewn�trzga�kowe wi�ksze ni� 20 mmHg (s�upa rt�ci), - niekiedy md�o�ci i wymioty, towarzysz�ce bli�ej nieokre�lonym b�lom brzucha. Jaskra 33 Zapobieganie Jak sobie radzi� � U cz�onk�w rodzin, w kt�rych by�y przypadki zachorowania na jaskr�, konieczne s� okresowe pomiary ci�nienia wewn�trzga�kowego. � Nie u�ywa� przez d�u�szy czas kortykosteroid�w. W jaskrze ju� istniej�cej � Systematycznie stosowa� zaordynowane przez lekarza medykamenty o dzia�aniu zw�aj�cym �renice i u�atwiaj�cym odp�yw cieczy wodnistej (np. krople do oczu zawieraj�ce pilokarpin�). � Systematycznie dokonywa� pomiar�w ci�nienia wewn�trzga�kowego (niekiedy przez ca�e �ycie). � Dokonywa� pomiar�w ci�nienia t�tniczego; jaskra cz�sto towarzyszy nadci�nieniu t�tniczemu. � Przy ka�dym podejrzeniu jaskry. Kiedy uda� si� � Koniecznie, je�li odczuwa si� b�l g�owy i wyst�puj� zabu- do lekarza r�enia widzenia. Przy utrzymuj�cym si� przez d�u�szy czas wzmo�onym ci�nieniu �r�dga�kowym mo�e wyst�pi� nieodwracalne uszkodzenie narz�du wzroku! � Je�li stwierdzono jaskr�, niezb�dne s� systematyczne badania kontrolne. � Takie zaburzenia, jak nieostre widzenie, plamy w polu widzenia, pojawianie si� t�czy wok� �r�d�a �wiat�a stanowi� bezwzgl�dne wskazanie do udania si� do okulisty. Uszy Szum w uszach Co t0 jest � Nieprzyjemne, ustawicznie zak��caj�ce spok�j, n�kaj�ce, gwi�d��ce lub dzwoni�ce szumy w uszach, pochodz�ce nie z zewn�trz, lecz z wn�trza ucha. � Szumy te odczuwane s� najcz�ciej wtedy, kiedy wok� panuje cisza (noc� przy zasypianiu). � Najcz�stsze przyczyny: - schorzenia uszu/ - podesz�y wiek, - zaburzenia kr��enia w obr�bie ucha wewn�trznego, - niekiedy obecno�� woskowiny w przewodzie s�uchowym. � W wielu wypadkach szum w uszach jest zjawiskiem sta�ym, nie poddaj�cym si� �adnemu leczeniu. � W 80% przyczyna jest nieznana. Jak sobie radzi� � Je�li szum spowodowany jest przez woskowin�, wkropli� do przewodu s�uchowego nieco ciep�ego oleju ro�linnego w celu zmi�kczenia woskowiny. Kiedy Uda� Si� � Je�li szum w uszach utrzymuje si� przez d�u�szy czas (kilka do lekarza dni). � Je�li szum jest bardzo dokuczliwy, a jego przyczyna nie jest znana. Woskowina 35 Woskowi na Woskowina jest fizjologiczn� wydzielin� gruczo��w �ojo- Co to jest wych przewodu s�uchowego. U niekt�rych ludzi wydzielina ta jest produkowana w nadmiarze i ma wi�ksz� spoisto��. Sprzyja to zw�eniu, a nawet zatkaniu przez woskowin� przewodu s�uchowego, co mo�e wywo�ywa� b�le, uczucie ucisku, upo�ledzenie s�uchu, a nawet g�uchot�. W �adnym przypadku nie u�ywa� ostrych przedmiot�w Jak sobie radzi� (nawet patyczk�w, zaopatrzonych w wacik) w celu usuni�cia woskowiny, poniewa� mo�na �atwo urazi� �cian� bardzo wra�liwego przewodu s�uchowego i niechc�cy wepchn�� woskowin� g��biej, zw�aszcza wtedy, kiedy jest jej du�o i kiedy jest ona do�� twarda. Wpu�ci� do przewodu s�uchowego kilka kropli ciep�ego oleju ro�linnego. W�wczas woskowina mi�knie i cz�sto oddziela si� sama. Kiedy uda� si� do lekarza Je�li wyst�pi b�l ucha, wyciek z ucha, upo�ledzenie s�uchu lub g�uchota. P�ukanie przewodu s�uchowego ciep�� wod� mo�e usun�� czop woskowiny i tym samym dolegliwo�ci. Je�li przyczyna wymienionych dolegliwo�ci jest inna, tylko lekarz jest w stanie j� rozpozna� i odpowiednio leczy� chorob� ucha. B�l ucha, wyciek z ucha Zar�wno b�l ucha, jak i wyciek z ucha mog� wyst�powa� Co t0 jest niezale�nie od siebie. Objawy te mog� - ale nie musz� -wskazywa� na podra�nienie lub zapalenie ucha zewn�trznego lub �rodkowego. 36 B�l ucha, wyciek z ucha Ucho zewn�trzne � Rurkowaty, pokryty sk�r� przew�d s�uchowy si�ga od ma��owiny usznej a� do b�ony b�benkowej. Przew�d s�uchowy dzia�a jak s�uchawka wychwytuj�c d�wi�ki. � W obr�bie ucha zewn�trznego mog� zaistnie� r�ne nieprawid�owo�ci, takie jak: - nagromadzenie stwardnia�ej woskowiny. Mo�e to by� przyczyn� upo�ledzenia s�uchu, g�uchoty i b�l�w ucha; - ropny naciek �ciany przewodu s�uchowego, wywo�uj�cy silne b�le, odczuwane zw�aszcza przy dotyku i przy wykonywaniu ruch�w. Je�li zbiornik ropny otworzy si�, dochodzi do wycieku na zewn�trz, niekiedy cuchn�cej, wydzielmy; - zapalenia i urazy przewodu s�uchowego. Nierzadko towarzyszy temu �wi�d. Stany te s� cz�sto nast�pstwem niew�a�ciwego oczyszczenia przewodu s�uchowego (ostre, brudne patyczki, zapa�ki, wyka�aczki, niekiedy druciki). Ucho �rodkowe � Jest to ma�a, jamista przestrze�, po�o�ona za b�on� b�benkow�. Mieszcz� si� w niej trzy ma�e kosteczki, za pomoc� kt�rych bod�ce s�uchowe przenoszone s� do ucha wewn�trznego. Tr�bka Eustachiusza stanowi po��czenie ucha �rodkowego z jam� gard�ow�. � Stany zapalne, wyst�puj �ce w obr�bie gardzieli, mog� przenosi� si� do ucha �rodkowego poprzez tr�bk� Eustachiusza. Zapalenia te mog� mie� charakter ropny, przebiega� z ostrymi b�lami ucha i gor�czk�. � Zapalenie uch� �rodkowego szczeg�lnie cz�sto wyst�puj� u dzieci pomi�dzy trzecim a �smym rokiem �ycia. � Je�li proces zapalny, tocz�cy si� w obr�bi� ucha �rodkowego, uszkodzi b�on� b�benkow�, dochodzi do wycieku z przewodu s�uchowego wydzieliny ropnej, niekiedy podbarwionej krwi�. � Wraz z odp�ywem ropy ust�puj� bol�. � B�le niekoniecznie musz� wskazywa� na chorob� uszu. Niekiedy s� one objawem: - zapalenia stawu �uchwowego, Utrata s�uchu G�uchota 37 - choroby z�b�w, - wyrastania z�ba m�dro�ci. Rozmi�kczy� tward� woskowin� za pomoc� kilku kropli Jak sobie radzi� oleju jadalnego. Przy zbieraniu si� ropy w tkance podsk�rnej przewodu s�uchowego stosowa� suche nagrzewanie (np. za pomoc� lampy SOLLUKS). Gdy ropa sp�ynie, b�l ust�pi. Przy zapaleniu ucha zewn�trznego ostro�nie oczy�ci� przew�d s�uchowy, aby nie urazi� jego �cian. Myd�o i wod� usun�� z przewodu przez potrz�sanie g�ow�. Unika� �rodk�w chemicznych, mog� one bowiem dra�ni� przew�d s�uchowy lub nawet wywo�a� jego stan zapalny. Je�li b�le lub wyciek nie ust�puj� po kilku dniach. Kiedy uda� si� Ropny wyciek z przewodu s�uchowego jest objawem zapa- do lekarza lenia ucha �rodkowego. Je�li zapalenie ucha zewn�trznego szerzy si�. Przy podejrzeniu obecno�ci cia�a obcego w przewodzie s�uchowym (dotyczy to zw�aszcza dzieci). Utrata s�uchu G�uchota Narz�d s�uchowy sk�ada si� z: Co to jest - ucha zewn�trznego: zbiera szmery i tony, - ucha �rodkowego: przenosi bod�ce s�uchowe od b�ony b�benkowej do ucha wewn�trznego, - ucha wewn�trznego: przemienia tony i szmery w bod�ce nerwowe, kt�re trafiaj� nast�pnie do m�zgu. Utrata s�uchu mo�e by� nast�pstwem proces�w chorobowych, tocz�cych si� w ka�dej z trzech jego cz�ci: - Ucho zewn�trzne: czopy woskowinowe i stany zapalne, najcz�ciej jednostronne. W�a�ciwe leczenie przywraca s�uch. (B�le ucha, wyciek z ucha, patrz str. 35) - Ucho �rodkowe: stany infekcyjne; ropienie ogranicza ruchomo�� kosteczek s�uchowych i tym samym utrudnia lub nawet uniemo�liwia przenoszenie ton�w i szmer�w. 38 Utrata s�uchu G�uchota Jak sobie radzi� Antybiotyki najcz�ciej s� skuteczne. Leczenie operacyjne (dzieci) stosuje si� rzadko. - Ucho wewn�trzne: uszkodzenie nerw�w s�uchowych: w zaburzeniach ukrwienia (wiek podesz�y, stany poudaro- we), uszkodzenie porodowe, r�yczka w pierwszych trzech miesi�cach ci��y (wtedy zwykle wyst�puj� r�wnie� zaburzenia widzenia). Woskowin� rozmi�kczy� podaj�c do przewodu s�uchowego kilka kropli ciep�ego oleju ro�linnego. Zabieg ten umo�liwia stosunkowo �atwe usuni�cie woskowiny z przewodu s�uchowego. Kiedy uda� si� do lekarza Kiedy niemowl� lub ma�e dziecko zdradza oczywiste objawy upo�ledzenia s�uchu (np. nie s�yszy g�o�nego kla�ni�cia za jego plecami). Kiedy upo�ledzenie s�uchu wyst�pi w wieku dojrza�ym. Je�li utrata s�uchu wyst�pi nagle w wyniku zmian naczyniowych (udar), do lekarza nale�y uda� si� natychmiast (lub wezwa� go). Nos Katar sienny Reakcja alergiczna na py�ki kwiatowe: Co to jest - wiosn�: na py�ki d�bu, klonu, brzozy, olchy, - w lecie: na py�ki zb�, traw i chwast�w. Nasilenie objaw�w nast�puje podczas upalnej suszy i kwitnienia wymienionych ro�lin (wiatr roznosi py�ki). Opady deszczu sprzyjaj� z�agodzeniu dolegliwo�ci. Niezale�nie od pory roku reakcja alergiczna mo�e wyst�pi� tak�e na inne czynniki (np. ple��, bia�ko zwierz�ce, roztocze, kurz). Pierwsze dolegliwo�ci obserwuje si� przewa�nie u nastolatk�w, ale czasami r�wnie� u doros�ych. Cz�sto wyst�puje w rodzinach ze sk�onno�ci� do wyprysku (egzemy), astmy i migreny. Objawy: - �wi�d nosa, wodnisty katar, - zaczerwienione oczy, �zawienie, - kichanie, niekiedy wyst�puj�ce napadowe, - palenie i sw�dzenie w gardle, - �wiszcz�cy oddech, - uczucie rozbicia i z�e og�lne samopoczucie. Osoby z katarem siennym wiedz� najlepiej, co im szkodzi i Jak sobie radzi� czego powinny unika�. Na og� szkodliwe s� dla nich spacery i przebywanie na wolnym powietrzu w okresie kwitnienia drzew, zb�, traw i r�nych chwast�w. W dni s�oneczne nosi� okulary ochronne. Stosowa� krople do oczu o dzia�aniu �agodz�cym �wi�d i uczucie palenia. Zapyta� aptekarza - on poradzi! Nie nale�y stosowa� przez d�u�szy czas lek�w w aerozolu i kropli do nosa o dzia�aniu przeciwobrz�kowym (leki na 40 Zapalenie zatok obocznych nosa katar, patrz str. 279), gdy� mog� one uszkadza� b�on� �luzow� nosa. � Zazwyczaj leki przeciwuczuleniowe (antyalergiczne) przynosz� ulg� (patrz str. 294). Uwaga kierowcy pojazd�w mechanicznych! Leki przeciwuczuleniowe os�abiaj� refleks, dzia�aj� nasennie, wywo�uj� uczucie znu�enia. Kiedy Uda� Si� � Je�li dolegliwo�ci s� szczeg�lnie dokuczliwe i trwaj� przez do lekarza d�u�szy czas. � Je�li wyst�puj� k�opoty z oddychaniem (�wiszcz�cy oddech, duszno��) i je�li og�lne samopoczucie jest z�e. Zapalenie zatok obocznych nosa Co to jest Jak sobie radzi� Zatoki oboczne nosa s� to - wi�ksze lub mniejsze - przestrzenie (jamy) w obr�bie ko�ci policzkowych (jarzmowych) i skroni po��czone z jam� nosow�. Wn�trze ich jest wy�cielone warstw� b�ony �luzowej podatnej na infekcj� (np. grypow�); obrz�k zmniejsza dro�no�� zatok i stan zapalny si� szerzy. Objawy: - b�le g�owy, - uczucie ucisku w okolicach jarzmowych (policzkowych) i w obr�bie skroni, - uczucie zatkania w nosie; towarzyszy temu ��tozielona (ropna) wydzielina zapalna (zw�aszcza rano, przy wycieraniu nosa), -