ADAM BOCHENEK Profesor Uniwersytetu Jagiello�skiego w Krakowie. ANATOMIA CZ�OWIEKA. TOM III MICHA�-REICHERProfesor Akademii Medycznej w Gda�sku. UK�AD NACZYNIOWY napisa� ADAM BOCHENEK. przerobili i uzupe�nili STANIS�AW MILLER, WIES�AW �-ASI�SKI, MICHA�-REICHER, STANIS�-AW ZAWISTOWSKJ. ZOFIA ZEGARSKA. ****rr*. pod redakcj� WTES�-AWA �-ASINSKIEGO. WARSZAWA 1993 PA�STWOWY ZAK�-AD WYDAWNICTW LEKARSKICH. @)Copyright by Pa�stwowy Zak�ad Wydawnictw Lekarskich. Warszawa 1993. Rozw�j i budow� mikroskopow� narz�d�w opracowali:. prof dr STANIS�-AW ZAWISTOWSKI, doc. dr ZOFIA ZEGARSKA. prof dr STANIS�-AW MILLER. Zdj�cia rentgenowskie wykonane zosta�y w Zak�adzie Radiologii Akademii Medycznej w Gda�sku. Ok�adk� projektowa� Marian Kun� Redaktor odpowiedzialny:mgr Teres� Wid�ak-Piernikowa Redaktor techniczny:Krzysztof Nalep� Korektor Barbara M�g�czak. ISBN 83-200-1460-3-ca�o�� ISBN 83-200-1628-2-tom III. FB-BBPWOMY ZAK�AD WYDAWNICIW Q�KABSKJCHw*w**aWydanie T. Format 85 Vh�o��:ark, wyd, 41. 1:ark, druk. 32 J 5*s***cz*Cieszyn, ul. Tokaju I*. PRZEDMOWA. Dnia 30 sierpnia 1973 r. zmar� redaktor i g��wny autor podr�cznika. Anatomia cz�owieka"Profesor lMichd� Reicher. �mier� zasta�a Go w trakcie pracy nad korekt� niniejszego tomu, kt�rego uko�czenie w nowym wydaniu by�o najwi�ksz� trosk� ostatnich chwil Jego �ycia. �wier� wieku �mudnej i wnikliwej pracy po�wi�ci� Profesor Reicherprzygotowaniu tego wielkiego anatomicznego dzie�a, w kt�rym zdo�a� przekaza� swe bogate do�wiadczenie i olbrzymi� wiedz� w klasycznej, a zarazem nowoczesnej i przyst�pnej formie. Pisa� z my�l� o rosn�cych wci�� rzeszach m�odzie�y studiuj�cej oraz lekarzy i biolog�w, kt�rym pragn�� da� dzie�o o nieprzemijaj�cych warto�ciach. Liczne wznowienia poszczeg�lnych tom�w podr�cznika wydawane w dziesi�tkach tysi�cy egzemplarzy �wiadcz� najlepiej o jego popularno�ci w�r�d czytelnik�w. Podr�cznik ten by� ukoronowaniem trwaj�cej ponad 60 lat pracy naukowej Profesora Reichera-pracy, kt�ra by�a g��wnym celem i umi�owaniem Jego �ycia. �mier� nestora anatom�w polskich okry�a g��bokim �alem liczne grono Jego uczni�w i wsp�pracownik�w. Jest ona dotkliw� i bolesn� strat� dla nauki polskiej oraz dla wci�� unowocze�nianego podr�cznika. Anatomia cz�owieka". Jeste�my jednak przekonani, �e dzie�o to-nadal kontynuowane-stanowi� b�dzie �ywy pomnik pe�nej trudu i po�wi�cenia pracy wielkiego nauczyciela i nauko WCB. Gda�sk, listopad 1973 r. Prof. dr Olgierd Ndrkieuicz. PRZEDMOWA DO WYDANIA VI 010 Odd�jemr do r�k CzBelnik�w kolejne wydanie IT tomu "Anatomii iowieka"A Bochen�a i M. Reichera. Poprzednie wydanie ukaza�o si� ik po �mierci prof Micha�a Reichera. Ostatnie korekty tego tomu ykona�a w znacznej cz�ci prof Helena Szostakiewicz-Sawicka, kt�rej d� brak w�r�d nas Z �alem po�egnali�my r�wnie� prof. Stanis�awa ristowskiego, k@rr po Gnierci prof Stanis�awa Hillera opracowywa� podr�czniku dzia� histologii. Wszyscy wymienieni pozostawili po ibie, opr�cz naszego g��bokiego �alu, trwa�y dorobek, r�wnie� w niniefympodr�czniku. Nie uwa�ali�my za konieczne wprowadzanie do obecnego wydania owych autor�w, co w p(zyszlo�ci b�dzie nieodzowne. Zmiany w Gmydaniu w por�wnaniu z wydaniem z 1974 r. s� niewielkie. Dotycz� one omie nazemic�wa, �@re stosujemy wed�ug pracy "Mianownictwo iatomiczne"pod red tro� R. Aleksandrowicza 6)4 V WW r-PZWL). Wydawnictwo to-podobnie jak inne tego typu-nie jest rzb��dne, dlatego te� dostosowujemy si� do niego w granicach rozs�da, bior�c za podstaw� J�zyk �aci�ski klasyczny i mo�liwie poprawne rzewnictwo polskie. Uzupe�nienia merytoryczne nie s� wielkie. Uwzgl�dniono m in. naw:e pogl�dy na uk�ad przewodz�cy serca czy metody stosowane w karologii, u podstaw ki�rBh zawsze znajduje si� anatomia. Szata ilusticyjnapozostaje bez zmi��. Trzeba wyrazi� uznanie Wydawcy, �e podj�� si� nowego wydania Ul mu, jak r�wnie� nadziej� �e b�dzie on nadal dobrze s�u�y� lekarzom rtudentom medycyny. �d�, lipiec 1992 r. Wies(on �-osi�ski. SPIS TRE�CI. UK�-AD NA CZYNIOWYUwagi wst�pne-opracowali IM. Reicher i W. �dsi�ski. Krew i ch�onka(limfo. Ngrz�dy budowy i rozk�adu sk�adnik�w mor(etycznych krwi i ch�onki. Szpik koswyNarz�dy ch�onne Ni�sze postacie narz�d�w ch�onnych W�z�y ch�onne. Stosunki og�lne Budowa Rozw�j w�z��w ch�onnych-opracowali S. Miller i 2. ZegdrskaW�z�y krwiolimfatyczne-opracowali IM. Reicher i W. �ari�skiNaczynia i nerwy Streszczenie �ledziona Stosunki og�lne Stosunek do otrzewnej i ruchomo�� �ledziony Po�o�enie �ledziony i Jej stosunek do narz�d�w s�siednich Rozw�j �ledziony-opracowali S. Miller i 2. Zegarskd. Budowa �ledziony-opracowali S. Miller i S. /dwirouskiCzynno�� �ledziony-opracowali S. Niller i S. Zcuistouski. Naczynia i nerwy-opracowali M. Reicher i W. Zasi�ski. Streszczenie Serce Rozw�j serca-opracowali S. Miller i 2. Zeparska. Kszta�towanie si� serca R�nicowanie si� �cian serca Wady rozwojowe serca-opracowali S. Miller i 2. Zegdrskd. Stosunki og�lne-opracowali IM. Reicher i W. �dsi�ski. Budowa og�lna. Po�o�enie poszczeg�lnych cz�ci serca wzgl�dem siebie. Zastawki serca Zastawki przedsionkowa-komorowe Zastawka aorty i pnia p�ucnego Budowa poszczeg�lnych cz�ci serca. Przedsionek prawy*o*a prawa. Przedsionek lewy. Komora leW 8 Przegroda serca Przegroda mi�dzrbrzedsionkowa. Przegroda mi�dzykomorowa dowa �ciany serca Wsierdzie i nasierdzie �r�dsierdzie. Szkielet serca Mi�sie� sercowy Buaowg mikroskopowa mi�nia sercowego i jego pr�c�. Mi�ni�wka przedsionk�w-''. Czynno��. Serce jako pomp Uk�ad przewodz�cy serca, z�. Stosunki og�lne. 9@� zatokowa-prze��. . . -j-�ZYPB. Cz�� przedsionkowa-komo aczynia i nerwy �ciany serca T�tnice wie�cowe/wy serca Naczynia ch�onne. Nerwy serca JsierdzieRozw�j osierdzia-opracowali SOsierdzie w��kniste-opracowa� Osierdzie surowicze Naczynia i nerwy osierdzia itosunki topograficzne serca i osier 4 i*res ze zenie zlomo�cl og�lne o naczmlaehBudowa i czynno�� �ciany naczy� kmdouski. Naczynia w�osowate. T�tnice. za. Ga��zie aorty. Ga��zie cz�a w@�pui�eei aorto. yz OWB. Miller i 2. Zegerskd. M. Beicher i W �wi�ski. t�tnie i �yt, . � 8 a 4 wsze r�nice bu��w� cj-��js'?? :PyS�. Naczynia i nerwy naczy� krwioZespolenia t�tnicza-�ylne Przebieg, rozga��zienia i po��czeO�M. Reicher i W. �-osi�akiZale�no�� czynno�ciowa Zale�no�� morfologiczna Streszczenie 99@W 8 r� i�oty. -K ygdribi 89 zw�i-opraeow�ti s, j�tgw j g y????:9 � 8(866 i W. �an�GT�tnice kr��enia ma�ego-opracoPie� i t�tnice p�ucne Streszczenie T�tnice kr��enia wielkiego Aorta Cz�� wst�puj�ca aorty �uk aorty Cz�� piersiowa aorty Cz�� brzuszna aorty Odmiany aorty'ye 8@9@kug 3, -� 8888898989 po�o�e�t� j X-���?(989 i ich licz� Zmienno�� miejsca o�w��w �Y'? Zmienno�� po�o�enia ko�ce Streszczenie. Ga��zie �uku aorty Pie� ramienna-g�owowy T�tnice g�owy i szyi. Uwagi og�lne T�tnica szyjna wsp�lny Streszczenie***icA szMOA wew�w�깹, z�l@ewn�trznej, uuezie w�vwe �tucy scj'. zgolenia t�tnicy szyjnej wewn�trznej*zres zczenie. 7 j, -lezie t�tnicy szyjnej zewn�trznej**polenta g�reszcze nie ko�czyny g�rnej WP�'j, -� pa�w�jczykowa i Jej ga��zie Wale� tarczowa-szyjny j�e� �ebrowa-szyjny y-spalenia �yre szczeni�. ', ea szyjna zewn�trzna. g�reszczenie. jjca pechowa i Jej ga��zie. ge spojenia g�reszczenie. **ca ramienna i Jej ga��zie. p�tnica promieniowa. �Jce przedramienia. g�tnica �okciowa. zespolenia gi�� stawowa �okcia streszczenie gygjaice r�ki. sie� grzbietowa nadgarstka. piec d�oniowa nadgarstka �uk d�oniowy powierzchowny. wk d�oniowy g��boki. t�tnice grzbietu r�ki Odmiany. Zes palenia Streszczenie. y�nice palc�w. �J�zie aorty piersiowej Ga��zie trzew@eGa��zie �cienne Streszczenie j�J�zie aorty brzusznej Ga��zie �cienne aorty brzusznej Parzygte ga��zie trzewne aorty brzusznej. Nieparzyste ge��zie trzewne aorty brzusznej Pie� trzewny***ni**krezkowa g�rna. Zmienno�� poca�tk�w t�tnic pnia trzewnego Dodatkowe t�tnice w�trobowe pynica krezkowa dolna Zegpoleria t�tnicze wzd�u� cewy pokarmowej. Ga��zie ko�cowe aorty Streszczenie. **owi*. �ytiea biodrowe wewn�trzny. Ga��zie �de@e W@89 biodrowej wewn�trznej Ga��zie trzewne lewicy biodrowej wewn�trznej Streszczenie j�tnlca biodrowa zewn�trzna i jej ga��zie, *egz*e*e. 294 e+4 z**296***300(00306806**a*a*****IX XX. T�tnica udowa i jej ga��zie Zespolenia t�tnicy udowej Streszczenie T�tnica podkolanowaSie� stawowa kolana Streszczenie T�tnice goleni T�tnica piszczelowa przednia T�tnica piszczelowa tylna Zespolenia t�tnic goleni Streszczenie mice stopy T�tnica grzbietowa stopy. T�tnica podeszwowa przy�rodkowa. T�tnica podeszwowa boczna La� podeszwowy T�tnice palc�w stopy Zespolenia t�tnic stopy Streszczenie Jad naczy� �ylnych Rozw�j pni �ylnych-opracowali S. Miller i 2. Zegars@. ��enie p�odowe-opracowali S. Miller i 2. Zegdrska. ty kr��enia ma�ego-opracowali M. Reicher i W. Zdsi�a�i�y�yp�ucne ty kr��enia wielkiego �y�y serca �y�y g�owy i szyi � 8 b m�zgowia, opony twardej i Jej zatoki oraz �y�y �ciany czaszki. �yb m�zgowia Zyb �ciany czaszki 86 opony twardej m�zgowia Zatoki opony twardej Grupa g�rna Grupa dolna �y�y oczne Zespolenia mi�dzy kr��eniem wewn�trz-i zewn�trzczaszkowymPowierzchowne �y�y g�owy i szri�y�atwarzowa Dop�ywy �y�y twarzowej �y�a szyjna zewn�trzna G��bokie �y�y g�owy i szyi Splot skrzyd�owy Popbwy szyjne �y�y ramienna-g�owowej. �y�a szyjna wewn�trzna Streszczenie �y�y ko�czyny g�rnej Uwagi og�lne Zyb g��bokie/Br g��bokie r�ki W g��bokie przedramienia i ramienia �y�a pachowa�y�a podobqiczykowaZastawki �y� g��bokich ko�czyny g�rnej Fr� powierzchowne. Zyy powierzchowne palc�w �y�y powierzchowne r�ki. *yb powierzchowne przedramienia i ramienia �y�y powierzchowne przedniej okolicy �okciowej Btawki �y� powierzchownych ko�czyny g�rnej. Zespolenia Streszczenie �y�y klatki piersiowej i kr�gos�upa �y�y klatki piersiowej �y�a g��wna g�rna Zy� ramienna-g�owowe Dop�ywy �y�y ramienna-g�owowej z klatki piersiowej �y�y sk�rne przedniej �ciany tu�owia Zespolenia �y� piersiowych wewn�trznych �y�y nieparzyste i ich dop�ywy, �y�y kr�gos�upa Streszczenie �y�y ko�czyny dolnej Uwagi og�lne@8 b g��bokie �y�y g��bokie stopy. �y�y g��bokie goleni �y�a podkolanowa�y�a udowa �y�y g��bokie okolicy po�ladkowej Zastawki �y� g��bokich Zyb powierzchowne �y�y powierzchowne stopy �y�a odpiszczelowa�y�a odstrza�kowaZastawki �y� powierzchownych ko�czyny dolnej Cechy wsp�lne �y� odpiszczelowej i odstrza�koweiZespolenia Streszczenie �y�y brzucha i miednicy �y�a g��wna dolna �y�y biodrowe wsp�lne �y�y biodrowe zewn�trzne �y�y biodrowe wewn�trzne Ga��zie �cienne Ga��zie trzewne �y�a wrotna w�troby Dop�ywy pocz�tkowe Pie� �y�y wrotnej w�troby. Ga��zie ko�cowe �y�y wrotnej w�troby Ga��zie boczne �y�y wrotnej w�troby �y�y wrotne dodatkowe Zespolenia mi�dzy uk�adem �y�y wrotnej w�troby a uk�adem �y� g��wnych Zespolenia mi�dzy obu �y�ami g��wnymi Streszczenie Uk�ad naczy� ch�onnych Wst�p Drogi ch�ow 3 Naczynia w�osowate. Naczynia zbiorcze Wiadomo�ci og�lne Rys rozBiu t�o-i ontogenetycznego-opracowali S. Miller i Z 4 eg 9 � 88+Streszczenie-opracowali M. Reicher i W. Gsi�ski. G��wne pnie ch�onne Przew�d piersiowy az�ci przewodu piersiowego i ich odmiany. Pozosta�e pnie ch�onne, . Przew�d ch�onny prawy Streszczenie izklad naczy� i w�z��w ch�onnych, *og*eNaczynia i w�z�y ch�onne g�owy i szyi. W�z�y ch�onne g�owy i szyi. Naczynia ch�onne g�owy Streszczenie Naczynia i w�z�y ch�onne ko�czyny g�rnej W�z�y powierzchowne. W�z�y g��bokie W�z�y ch�onne przedramienia i ramienia. W�z�y ch�onne pachoweW�z�y ch�onne nad�opatkoweNaczynia ch�onne powierzchowne Naczynia ch�onne g��bokie Streszczenie Naczynia i w�z�y ch�onne klatki piersiowej Powierzchowne naczynia i w�z�y ch�onne Naczynia i w�z�y ch�onne sutka Naczynia i w�z�y ch�onne g��bokie �ciany klatki piersiowej oraz przepony. Naczynia i w�z�y ch�onne trzewi klatki piersiowej Streszczenie Naczynia i w�z�y ch�onne brzucha i miednicy Naczynia i w�z�y ch�onne powierzchowne Naczynia i w�z�y ch�onne krocza oraz narz�d�w p�ciowych zewn�trznych Naczynia i w�z�y ch�onne g��bokie �ciany brzucha Naczynia i w�z�y ch�onne zaotrzewnoweNaczynia ch�onne W�z�y ch�onne Naczynia i w�z�y ch�onne trzewne brzucha i miednicy. Streszczenie czyni� i w�z�y ch�onne ko�czyny dolnej W�z�y ch�onne W�z�y ch�onne pachwinowe powierzchowne W�z�y ch�onne g��bokie Naczynia ch�onne Naczynia ch�onne powierzchowne Naczynia ch�onne g��bokie Zespolenia Streszczenie korowidz rzeczowy. UK�AD NIACZYNIOWY. UWAGI WST�PNE Rola uk�adu naczyniowego, krwiono�nego i ch�onnego, czyli limfatycznego, polega na dostarczaniu tkankom substancji od�ywczych, odprowadzaniu produkt�w przemian tkankowych oraz zwi�zaniu z sob� poszczeg�lnych cz�ci ustroju przez rozprowadzanie hormon�w. W�r�d zwi�zk�w doprowadzanych do tkanek wyr�nia si� swoj� rol� tlen, a z wydalanych dwutlenek w�gla:obydwa te gazy s� przenoszone przez krew:st�d zwi�zek uk�adu naczyniowego z oddechowym. Woda wydalana z ustroju z licznymi rozpuszczonymi w niej cia�ami opuszcza ustr�j przede wszystkim przez nerki:st�d ��czno�� uk�adu naczyniowego z moczowym. Czynno�� wszystkich narz�d�w cia�a jest �ci�le zale�na od stopnia ich ukrwienia oraz od cia� doprowadzanych przez krew i ch�onk�, w�r�d kt�rych pami�ta� nale�y o hormonach. Anatomiczna budowa uk�adu naczyniowego jest dostosowana do tych zada�. Podzia� uk�adu naczyniowego. W uk�adzie naczyniowym(sgstemdvasorum)mo�na wyr�ni� cz�� krwiono�n� oraz cz�� ch�onn�:obie ��cz� si� z sob� i rozwojowa �ci�le s� z sob� zwi�zane. Krew i ch�onka kr��� w uk�adzie cew, kt�re nazywa si� n a czyni a mi k rwi on o �nymii ch�onnymi albo limfatycznymi. W tych cewach, kt�re stanowi� obwodow� cz�� uk�adu, mo�na odr�ni� � ci ar� n a czyni a i jego z a w a r 1 o � � poruszan� o�rodkowymmotorem mi�niowym s erce m. Poniewa� sk�adniki morftyczne zawieszone w �wietle naczy�we krwi i ch�once(cia�ka krwi i cia�ka ch�onne)nie s� w nich wytwarzane ani przewa�nie nie ulegaj� w nich zniszczeniu, wi�c do narz�d�w uk�adu naczyniowego opr�cz serca, naczy� krwiono�nych i ch�onnych oraz ich zawarto�ci nale�� r�wnie� narz�dy, w kt�rych sk�adniki te powstaj� i niszczej�:szpik kostny, w�z�y ch�onne, inne podobne do nich twory tkanki ch�onnej oraz �ledziona. Niekt�rzy autorzy do narz�d�w uk�adu naczyniowego zaliczaj� r�wnie� grasic�, poniewa� jako narz�d limfocytotw�rczy dostarcza ustrojowi limfocyt�w. Wraz z wielu innymi narz�d ten zosta� om�wiony w tomie U w rozdziale o gruczo�ach wydzielania wewn�trznego. R�wnie� sk�adniki postaciowekrwi i ch�onki, szpiku kostnego oraz twory tkanki ch�onnej, jak plamy mleczne, grudki ch�onne, migda�ki om�wione by�y w poprzednich �omach. Kr��enie wielkie i Ar��enie ma�e. Najwy�szy stopie� rozwoju uk�adu naczyniowego stanowi krwiobieg zamkni�ty, w kt�rym ca�a obj�to�� Krwi przep�ywa przez usV�i U zwierz�t sta�ocieplnych(ptak�w i ss�. obie po�owy serca, prawa i lewa, z kt�rych si� ono sk�ada, s� od ca�kowicie oddzielone, jak r�wnie� wszystkie naczynia ��cz�ce si� j� i drug� po�ow�. Lewa po�owa serca(ryc, 1)za po�rednictwem i c(artriae)prowadzi krew do ca�ego ustroju. T�tnice rozga��ziaj� e wszystkich narz�dach, dziel�c si� wreszcie na najmniejsze ki, na czyni a w�o s o w a te(fas� capillarid), zwane r�wnie� dczkamk maj� one �cian� przepuszczaln� i po�rednicz� w wymia. V, pulmonalis-��. V owe sup. Atrium ded. -Wnmcutus dezt. V, owa irf. *, n*p*ca. Hoar. V parte. , siec naczy� w�os�w atych(kr��enie maje)-A, pulmonalis. ---Atrium sin. -Ventriculus sin, ao*a. lntestin u m. gjgg'-Sie� naczy�-z'!'w�osowatycnZ-8(kr��enie wielkie). Ryc. 1. Schemat kr��enia krwi. materii mi�dzy krwi� a tkankami. ��cz� si� one w wi�ksze naczynia, � y Oende), kt�re podobnie jak t�tnice s�u�� wy��cznie do przewodz� i krwi i prowadz� j� do prawej po�owy serca. Powy�sza cz�� iobiegu wytwarza tzw. kr��enie wielkie:na ryc. I zaznaczone ono schematycznie w postaci jednej sieci, bez wzgl�du na pozeg�lnenarz�dy W rzeczywisto�ci w ka�dym narz�dzie wytwarza si� pa sie� w�osowata i kr��enie wielkie rozpada si� na tyle krwio�ww�osowaGch, ile jest narz�d�w, �eby ka�demu z nich zapewni� i odpbw krwi Ale wszystkie sieci w�osowate zaopatruje ta sarna W��tnica, aorta albo t�tnica g��wna, kt�rawychodzi z lewej ja-LMrstkie one zbieraj� si� w dwa wielkie pnie �ylne, . �y�y g��wne(vende cmae), g�rn� i doln�, kt�re uchodz� do prawej po�owy serca. T�tnice wielkiego kr��enia stopniowo przekszta�caj� rytmiczny, t�tni�cy pr�d krwi w pr�d ci�g�y, nieprzerwany, konieczny do r�wnomiernego od�ywiania tkanek. W naczyniach w�osowatych czerwone krwinki oddaj� tkankom tlen i pobieraj� dwutlenek w�gla oraz inne produkty zu�ycia. �y�y prowadz� krew, zu�yt�"do serca. Trurcus(�ymphat, )iugularis-�Truncus(�ymphat)s 8-subclayius. bronchomediastiralis(. Truncus Oymphat)--. Angulus venosus ded, z V, brachiocephalica dext. y ca*d sup. V, cava im. ----. Pancreas. Duetus lymphat. V, mesen�erica sup. lntesrinum-. -V, iugularis int, sin. -V, subclawa sin. -Ductus thoracicus. , --V porrae%--V, splenica ban. --'--V, mesenterica im. -Cisterna chyli. Trurci intestina(es. 'y�:Nodi lymphatici. -�Trunci lumba�es. JOc. 2. Schemat uk�adu wrotnego i g��wnych dr�g ch�onnych:wzorowane na Rouwerze(�eby nie komplikowa� obrazu nie wszystkie pnie ch�onne s� zaznaczone:p. ryc. Zl��Drugacz��og�lnego krwiobiegutworzytzw, k r � z e n i e m a � e albo p � u c n e:u sta�ocieplnych jest ono w zasadzie ca�kowicie oddzielone od kr��enia wielkiego Krew, kt�ra z ustroju i jego narz�d�w powraca do prawej po�owy serca, opuszcza j� znowu, �eby przep�yn�� przez p�uca, nim powr�ci do narz�d�w cia�a P i e � p � u c ny(truneus pulmondlis), kt�ry si� nast�pnie dzieli na t�tnice p�ucne(aa, pulmonales). w � i I e w �, prowadzi krew �yln� zu�yt� z prawej po�owy serca do �y�y p�ucne, prawa i lewa, prowadz� na nowo utlenowan� krew ez� z p�uc do lewej po�owy serca, sk�d ponownie rozpoczyna ona drog� wielkiego kr��enia przez ustr�j. iowy�szego wynika, �e lewa po�owa serca zawiera "od�wie�on�"iowan� krew t�tnicz�, prawa za� krew "zu�yt�", czyli �yln�, ubog� m, a ob�adowan� dwutlenkiem w�gla:mo�na zauwa�y�, �e nie mo�� naczynia nadaje mu nazw�, lecz kierunek pr�du krwi:ynia wychodz�ce z serca to t�tnice, uchodz�ce do niego-�y�y. Jad wrotny. Nieca�a jednak krew �ylna bezpo�rednio powraca do v. Zwykle krew biegnie wed�ug schematu:t�tnica-r sie� w�osor-�y�a. Natomiast krew �ylna cewy �o��dkowa-jelitowej, kt�ra sportuje pobrane z po�ywienia w�glowodany i bia�ka(jak r�wnie� r �ylna trzustki i �ledziony), wymaga podw�jnego w��czenia sieci iowatej. Naczynie po�o�one mi�dzy jelitami a w�trob� nosi nazw� y wrotnej Oeno portae). W tym uk�adzie wrotnym, kt�ry wytwarza, krew biegnie wed�ug schematu:t�tnica jelitowa s sie� iowata jelita sr �y�a wrotna s sie� w�osowata w�troby-r �y�a w�owa. Kr��enie wrotne u obu swych ko�c�w ma wi�c sie� w�osowat�. y�szy schemat(ryc, 2)wskazuje r�wnie�, �e sie� w�osowata w�troby mi�dzy dwiema �y�ami. Dzi�ki temu, �e ca�a krew cewy �o��dro-jelitowej, �ledziony i trzustki przechodzi przez w�trob�, staje si� najwa�niejszym narz�dem przemiany materii. Dla uk�adu wrotnego fika z tego jednak pewne niebezpiecze�stwo:sieci w�osowate bom umieszczone na obu ko�cach �y�y wrotnej stale musz� by� tak egulowane, �eby ta sarna obj�to�� krwi przep�ywa�a przez jedn� zez drug�. W przeciwnym razie uk�ad �y�y wrotnej ulega uszkodz� kt�re z kolei mo�e prowadzi� do uszkodzenia w�troby. �roga ch�onna. Ustr�j nasz opr�cz zabarwionej krwi zawiera r�wnie� ibarwn� ch�onk�, czyli limf�. Krew wychodzi z serca i znowu do serca vraca. Ch�onka natomiast nie kr��y w zamkni�tym uk�adzie cew:czyni� ch�onne Odsd lgmphdticd), zwane r�wnie� naczyamilimfatycznymi, rozpoczynaj� si� w tkankach ustroju. y n 1 k a n k o w y, kt�ry wype�nia wszystkie szczeliny i przestrzenie �dzytkankowe organizmu i kt�ry po�redniczy w transporcie substanmi�dzykrwi� a kom�rkami tkanek, dostaje si� znowu cz�ciowo do:zy� w�osowatych krwiono�nych, cz�ciowo do naczy� w�osoitych ch�onnych i przez naczynia ch�onne odp�ywa do uk�adu nego. Na drodze naczy� ch�onnych le�� w�z�y ch�onne, czyli iczei w � z� 3 limfa ty c z n e(nodi lgm�hdticijwyst�pui�ce w cabmroju. Twory te reguluj� ilo�� sk�adnik�w postaciowych w ch�once eszcie wielkie pnie ch�onne, jak przew�d piersiowy(@u@u�mcicus)czy przew�d ch�onny prawy(duchu lgmphWcujer), odprowadzJ� ch�onk� do wielkich �y� u podstawy szyi(rrc. Qisui�c uk�ad rwieary wspominano, �e jego ch�onka transportuje krwi t�uszcze pobrane przez przew�d pokarmow�:Gm samym n wa�ny s�@4@lk od�ywczy wraz z innymi jest r�wnomiernie Drowadzany przez serce po ca�ym ustroju. Stosunek mi�dzy kr���-. niem krwi a drog� ch�onn� ilustruje poni�szy schemat(wzorowany na Brausiek. Droga g��wna:(kr��enie krwi). Droga poboczna(droga ch�onki). serce-r t�tnice-r naczynia w�osowate krwiono�ne I p�yn tkankowy. 08:29018 w�osowate ch�onne. F OACZyOlB ch�onne. sr �y�y--serce. DOM ch�onne. w�z�y ch�onne. Serce t�oczy ca�� sw� zawarto�� do kr��enia wielkiego i ma�ego. Narz�dy reguluj� ilo�� krwi, kt�r� przyjmuj� w zale�no�ci od swej potrzeby. W stanie zapalnym ukrwienie narz�du jest wi�ksze:dlatego te� narz�d taki jest bardziej zaczerwieniony, cieplejszy, grubszy od tego�narz�du w stanie normalnym. To regulowanie ilo�ci krwi wykonuje sie� w�osowata, natomiast wszystkie pozosta�e drogi, t�tnice, �y�y, pnie ch�onne s� tylko drogami przewodz�cymi. Zadanie ich polega na transportowaniu swej zawarto�ci do w�a�ciwego miejsca. KREW I CH�ONKA(LIMFA)Krew(smguis, gr, ujma)jest p�ynem zabarwionym i z powodu tej barwy sk�ra na policzkach jest czerwonawa:zw�aszcza przez b�on� �luzow� barwa krwi silnie prze�wieca. Ch�onka natomiast, kt�ra w zasadzie jest bezbarwna, jest znacznie mniej widoczna, jej drogi nie s� zabarwione. Prawie wsz�dzie w ustroju naczynia krwiono�ne i ch�onne uk�adaj� si� obok siebie i oplataj� si� wzajemnie, tak �e w zranieniach krew i ch�onka wyp�ywaj� r�wnocze�nie:barwa krwi zakrywa jednak ch�onk�:tylko np. w zupe�nie powierzchownych uszkodzeniach nask�rka wyst�puje czysta ch�onka, wytwarzaj�ca skrzep. Krew i ch�onka zawieraj� sk�adniki postaciowe, kom�rki, kt�re zawieszone s� w p�ynie stanowi�cym g��wn� zawarto�� naczy�. Wszystkie cia�ka krwi i ch�onki utraci�y zdolno�� podzia�u, tzn. nie rozmna�aj� si�. Maj� te� ograniczony okres trwania �ycia i dlatego stale zast�powane by� musz� na nowo wytwarzaj�cymi si� sk�adnikami. Powstaj� one w normalnych warunkach zewn�trz pr�du krwi i ch�onki. Z zewn�trz dostaj� si� one do krwi i ch�onki, starzej� si� w nich i zamieraj�, lub te� opuszczaj� je i gin� na zewn�trz nich. Miejsce zaniku mo�e by� to sarno, co miejsce powstania:cz�ciej jednak oba te miejsca s� r�ne i znajduj� si� z da�a od siebie. Krew. Znajomo�� krwi ma tak wielkie znaczenie w medycynie, w orzekaniu o zdrowiu i chorobie cz�owieka, �e rozwin�a si*o 4 dzielna ga��� wiedzy h e m a 1 o I o g i a(oma-krew), fi. 7 szerszym znaczeniu r�wnie� i ch�onka do niej nale�y, poniewa� wszystkie jej sk�adniki astciowe wyst�puj� r�wnie� we krwi. "Obraz krwi''jest zwierciad�em, z kt�rego daj� si� �czyta� r�ne choroby, a zw�aszcza choroby krwi. Krew jest to lepkawy p�yn, o charakterystycznej "s�odkawej"woni, s�onawym smaku, grwy czerwonej o r�nych odcieniach:silniej utlenowana krew t�tnicza jest ja�niejsza, rew �ylna, obfitsza w dwutlenek w�gla, jest ciemniejsza. W bardzo cienkich warstwach-w �wietle przechodz�cym-krew ma zabarwienie ��tawozielone i jest zupe�nie ueprzezroczysta. Barw� sw� krew zawdzi�cza barwnikowi krwi, hemoglobinie, znaj �aj�cej si� w krwinkach czerwonych. Nieprzezroczysto�� spowodowana jest rozprosz� t�em promieni �wietlnych na granicy mi�dzy cz�ci� p�ynn� krwi a sk�adnikami po*acio*y**. Pod mikroskopem �atwo stwierdzi� obie zasadnicze cz�ci krwi:�rodowisko p�ynne, *zyli osocze, inaczej zwane plazm� krwi(liquor s. plasmd sanguinis), i sk�adniki iostaciowe, czyli morfnyczne-krwi n ki albo ci a �ka k r w i(corpuseula sanguinis). hanowi� one oko�o 45'%obj�to�ci ca�ej ilo�ci krwi. Ilo�� kr���cej krwi wynosi oko�o 80 mi ja kg masy cia�a, og�em wi�c oko�o 51. Stosunek ten jest mniej wi�cej sta�y. W razie uedoboru znaczna cz�� krwi mo�e by� cz�ciowo wyr�wnana przez opr�nienie "magayn�wkrwi"lub przez szybkie oddanie p�ynu tkankowego do krwi, lub te� przez sztuczne irzetaczanie krwi b�d� p�yn�w zast�pczych(np. roztwory fizjologiczne NaCl). Nieca�a bowiem ilo�� krwi r�wnomiernie kr��y w ustroju:cz�� zatrzymana jest w tzw. magazynach krwi", czyli zbiornikach, narz�dach, w kt�rych pr�d krwi jest znacznie wolniony:narz�dy te opr�niane s� tylko wyj�tkowo. Takimi magazynami s� przede rszystkim �ledziona i w�troba:poza tym krew mo�e by� zmagazynowana w naczyniach onych tkanek, zw�aszcza w tkance ��cznej podsk�rnej. G�sto�� wzgl�dna krwi wynosi u m�czyzn od 1, 055 do 1, 066, u kobiet od 1, 050 do 1. 056, i niemowl�t zaraz po urodzeniu 1. 070. G�sto�� wzgl�dna krwi obni�a si�, kiedy ilo�� wody re krwi wzrasta ponad norm�, jak np. w niedokrwisto�ci(anemii), czy po utracie wi�kszej lo�ci krwi lub po wypiciu znacznych ilo�ci wody. Odwrotnie--g�sto�� wzgl�dna krwi yzrasta, je�eli wyst�puje zag�szczenie krwi(plethora), np. po silnym poceniu si� czy iowstrzymaniu si� od picia. G�sto�� wzgl�dna krwinek czerwonych(LO 8 FlJl 89), itanowi�cych olbrzymi� wi�kszo�� sk�adnik�w morftycznych, jest znacznie wi�ksza ni� isocza(LO 27-IJOO). Na r�nicy tej mi�dzy innymi polega objaw stopniowego opadania ik�adnik�w morfotycznych na dno naczynia, w kt�rym pozostawiono krew pozbawion� p�no�ci krzepni�cia. Szybko�� opadania, tzw. odczyn Biernackiego, ma znaczenie v medycynie praktycznej. Bezbarwne i klarowne osocze krwi, opr�cz anacznej ilo�ci wody(9 LA%), zawiera wiele ri�zk�w organicznych, jak bia�ka, cukier gronowy, t�uszcze oraz sole nieorganiczne:w�r�d ostatnich przewa�aj� bardzo znacznie sole sodu:poza tym znajduj� si� zwi�zki potasu, wapnia, magnezu i fosforu. Krew upuszczona z naczy� krwiono�nych zmienia si� wkr�tce. Z p�ynnej staje si� mlaretowata:m�wi si� w�wczas, �e krew krzepnie. W zranieniach ten objaw regulacyjny, i@llm jest krzepni�cie, chroni ustr�j przed utrat� krwi i zaka�eniem. Krzepni�cie krwi powoduje przej�cie rozpuszczonego w osoczu fibrynogenu w substancj� bia�kow� w poracidelikatnych w��kienek:substancja zwana jest w��knikiem albo fibryn� Wbrinum):w skrzepie tworzy ona subteln� siateczk�. Je�eli krew skrzep�� poza ustrojem pozostawi si� przez pewien czas w spokoju, to na powierzchni zaczyna si� wydziela� p�yn przezroczysty, ��tawy, kt�ry jest osoczem krwi pozbawionym w��knika:p�yn ten nazywa ri� s u r o wic � k r w i(serum smgumis). Bardziej zbita pozosta�o�� po oddzieleniu si�*urowicy z�o�ona z krwinek i w��knika tworzy s k r z e p k r w i(cruor sanguinis). Osocze sk�ada si� wi�c z surowicy i w��knika:surowica z osocza, bez w��knika, skrzep za� z w��knika i krwinek. W��knik mo�na oddzieli� od osocza mieszaj�c �wie�o wypuszczon� krew szorstk� miote�k�. Ca�y w��knik osadza si� wtedy na miote�ce, a w naczyniu pozostaje surowica i sk�adniki kom�rkowe krwi. Sk�adniki kom�rkowe mo�na wtedy oddzieli� od surowicy rze� odwirowanie. Schematycznie sk�ad krwi przedstawia si� zatem nast�puj�co:. Krew(sanguis). osocze(p(�sm�). krwinki(corpuacula songuinis). surowica(serum)w��knik Uibrmum)krwinki CZCTWOOC(erytrocyty)krwinki bia�e Oeukocy�ylp�ytki krwi(trombocyty). skrzep krwi(cruor sdnguinis). Sk�adniki morftyczne, czyli k r w ink i albo ci alk a k rw i(corpuscula sangumis), om�wione by�y w tomie I w nawi�zaniu do nauki o tkankach, gdy� krew stanowi rodzai tkanki p�ynnej. Mo�na odr�ni� cia�ka krwi zabarwione i bezbarwne, tj. erytrocyty, czyli krwinki czerwone i leukocyty w szerszym znaczeniu albo krwinki bia�e. Poszczeg�lne erytrocyty s� ��tawozielone, w masie-w �wietle przechodz�cym-nabieraj� barwy czerwonej:krwinki bia�e w rzeczywisto�ci nie s� bia�e, lecz bezbarwne, w wi�kszej masie maj� one odcie� szarobia�awy lub ��tawy. �pik kostny czerwony, w kt�rym wytwarzaj� si� krwinki czerwone(erytrocyty), wiernie oddaje barw� tych sk�adnik�w, poniewa� ma odcie� tym czerwie�szy, im bardziej przewa�aj� erytrocyty, przybiera natomiast odcie� tym bardziej ��ty, im wi�cej zawiera kom�rek t�uszczowych. W�z�y ch�onne(nodi lgmphmiei)maj� zwykle wygl�d bia�y, poniewa� wytwarzaj� wy��cznie bezbarwne, bezziarniste krwinki bia�e-limfocyty. W normalnej krwi opr�cz krwinek czerwonych i r�nych rodzaj�w bia�ych wyst�puj� r�wnie� p�ytki krwi, czyli trombocyty, o kt�rych by�a mowa w 11. I one powstaj� w szpiku kostnym. Ch�onka. Ze sk�adnik�w morftycznych w ch�once wyst�puje jeden tylko rodzai krwinek, limfocyty, czyli bezziarniste krwinki bia�e, kt�re stanowi� oko�o K wszystkich krwinek bia�ych. Powstaj� one w uk�adzie ch�onnym i st�d te� pochodzi ich nazwa. Poniewa� pr�d ch�onki prowadzi do drogi krwiono�nej, wi�c limfocyty znajduj� si� w obu p�ynach, w ch�once i we krwi. Opis ich jest tu zb�dny, poniewa� limfocyty ch�onki �ci�le odpowiadaj� limfocytom krwi. Dzi�ki swym ruchom pe�zakowatym limfocyty s� czynnie bardzo ruchliwe. Wskutek tego nie tylko biernie dostaj� si� do krwi razem z ch�onk�, ale te� b e z p o � re dni o mog� si� dosta� do naczy� krwiono�nych(imigracja). Du�a cz�� limfocyt�w mo�e te� wyw�drowywa�(emigracja)do tkanek, w kt�rych, zw�aszcza tam gdzie tocz� si� przewlek�e procesy zapalne, mog� si� skupia� w du�ych ilo�ciach. W pr�dzie krwi limfocyty trac� przewa�nie sw� ruchliwo�� i nie mog� si� z niego wydosta� a� do swego zamarcia-s� niewolnikami krwi. Pod tym wzgl�dem podobne s� do krwinek czerwonych, kt�re poza �ledzion� r�wnie� nie opuszczaj� naczy� krwiono�nych. Wybitn� zdolno�� natomiast do opuszczania swej drogi naczyniowej maj� ziarniste krwinki bia�e, zw�aszcza oboj�tna c*o*e. P�yn albz osocze ch�onki jest ciecz� przezroczyst� i klarown�, o podobnym sk�adzie, co osocze krwi, tylko ubo�sz� w cia�a bia�kowe i w�glowodany transportowane przez krew, natomiast bogatsz� w t�uszcze. Naczynia ch�onne jelit prowadz� bowiem wch�oni�te w czasie trawienia t�uszcze w postaci m�tnej, mlecznej zawiesiny, czyli m I e c z u(chglusjpenaczynia ch�onne mia�y dawniej nazw� na czy� mi e c z o wy eh(uasa chg(Om). Ca�a ilo�� ch�onki, kt�ra w ci�gu 24 godzin odp�ywa do krwi, wynosi I do 2 litr�w. Wyst�puj�c z naczynia, ch�onka krzepnie i wytwarza skrzep tak samo tak krew, tylko wolniej od niej wskutek mniejszej zawarto�ci cia� bia�kowych. W stanach zapalnych Bjtwarzanie si� ch�onki wzrasta Ch�onka jest znacznie ubo�sza w kom�rki ni� krew. Je�li 8 wrmalnej krwi na I mm'przypada oko�o 5 mln krwinek, to w ch�once w I mm'B�st�puje ich bardzo niewiele i w bardzo zmiennej liczbie. IARZ�DY BUDOWY I ROZK�ADU SK�ADNIK�W. MORFOTYCZNYCH KRWI I CH�ONKI. , k zaznaczono wy�ej, wszystkie kom�rki krwi i ch�onki dojrzewaj�c trac� zdolno�� fa�u. Maj� one ograniczony czas trwania �ycia(krwinki czerwone oko�o 100 dni, dste krwinki bia�e 2-4 dni), w ko�cu kt�rego starzej� si� oraz zamieraj� i musz� by� zast�powane nowymi, stopniowo nap�ywaj�cymi z narz�d�w krwiotw�rczych. *wno proces usuwania kom�rek starzej�cych si�, jak i ich zast�powania jest zjawisici�g�ym, utrzymuj�cym kom�rkowy sk�ad ch�onki oraz krwi na sta�ynt poziomie le odbywaj�cym si� w ustroju. miejscach powstawania cia�ek krwi w okresie rozwoju zarodkowego i p�odowego za by�a w tomie 1. Po urodzeniu powstawanie nowych krwinek odbywa si� w obr�bie, swoistych odmian tkanki ��cznej siateczkowatej. Krwinki czerwone(ecytrocytyl oraz niste krwinki bia�e(granulocyty)i p�ytki krwi(trombocyty)powstaj� w szpiku mym czerwonym:natomiast z cia�ek bezziarnistych limfocyty powstaj� w tkance ystkich narz�d�w ch�onnych, monocyty za� g��wnie z kom�rek uk�adu siateczo-�r�db�onkowego �ledziony oraz w niewielkiej ilo�ci w szpiku kostnym. SZPIK KOSTNY ludowe i czynno�� szpiku kostnego(medulla ossium), czerwonego i ��tego, om�wiono omie 1. Obecnie nale�y zwr�ci� tylko uwag� na wielk� wytw�rcz� dzia�alno�� szpiku rwanego. Obliczono(Elze), �e og�lna liczba erytrocyt�w zawartych w 5 litrach krwi aosi 25000 miliard�w:je�eli erytrocyty �yj� oko�o 100 dni, to dziennie ginie 250 jard�w, a poniewa� liczba erytrocyt�w we krwi jest mniej wi�cej sta�a, wi�c nowych:ek wytwarza si� dziennie r�wnie� oko�o 250 miliard�w. Xa granulocyt�w podobnego obliczenia nie da si� przeprowadzi�, poniewa� czas anta ich �ycia nie jest pewny. Podawany czas 2-3 dni odnosi si� zapewne tylko do czasu ebywania ich w pr�dzie krwi. W przeciwie�stwie do erytrocyt�w nie wszystkie one ebyw�j� we krwi w ci�gu ca�ego swego �ycia. Wcze�niej czy p�niej, mo�e w�a�nie po 3 dniach, cz�� ich przez �ciank� naczy� w�osowatych przedostaje si� z drogi krwi do mek. Nie wiadomo, jak d�ugo one tam �yj�. Cz�� ich ginie w tkankach, znaczna cz��:ez nab�onek b�ony �luzowej w�druje co �liny, do soku jelitowego itd. Co do liczby twarz�j�cych si� dziennie granulocyt�w do pewnego stopnia mo�na si� orientowa� nadstawie stosunku liczby podzia��w mitnycznych, rozwojowych postaci erytrocyt�w ytroblast�w)do analogicznych form gra aulocyt�w(mielocyt�w). Stosunek ten wynosi I Z tego wynika�oby, �e wytwarza si� mniej wi�cej sze�� razy tyle erytrocyt�w, co mulocyt�w, a wi�c w stosunku do dzimnej liczby 250 miliard�w erytrocyt�w-40 Bard�w granulocyt�w. W rzeczywisto�ci w pr�dzie krwi znajduje si� mniej granulocyv, bo oko�o 30 miliard�w, pami�ta� jednak nale�y o wielkiej ich zmienno�ci liczbowej ci�gu dnia. Czas trwania �ycia limfocyt�w nie jest znany, jak r�wnie� nic nie wiadomo, jak d�ugo zebyw�j� one we krwi. Wytwarzanie si� krwinek w szpiku czerwonym regulowane jest wieloma czynnikami. J�dzy innymi wymagana jest obecno�� witaminy 8, -oraz enzymu wytwarzanego przez we �luzow� �o��dka(, in(riasie fetor"w przeciwie�stwie do, e**rinsic fbc(or", czyli Waminy%. ). Brak jednego z tych czynnik�w wywo�uje anemi� z�o�liw�. *z*c*o*Wszystkie narz�dy ch�onne zbudowane s� z tkanki ch�onnej:sk�adaj� � one z tkanki siateczkowatej, kt�rej oczka prawie wy��cznie wype�ones� limfocytami(tJ). Tkanka siateczkowata stanowi r�wnie� d�o�e szpiku kostnego i �ledziony. Najni�szy stopie� rozwoju tkanki ch�onnej stanowig rozproszone, nie ukszta�oWBe-kupienia limfocyt�w, wyst�puj�ce przewa�nie ponadb�onkowo w r�nych b�onach guzowych. Twory te mog� nieraz wytwarza� ch�onne gr u d ki w 1 o rn e. S� to koncerd�yeznezag�szczenia tkanki ch�onnej, kt�rych wi�ksza cz�� �rodkowa nieco rozja�niona etanowi ognisko rozmna�ania, zwane te� o�rodkiem reakcji, mniejsza za�, ciemniejsza cz�� obwodowa tworzy w ar s twe dojrza�ych limfocyt�w. Te grudki wt�rne nie s� tworami sta�ymi i nie s� zwi�zane z okre�lonym miejscem, lecz powstaj� npwprzebiegu przewlek�ych stan�w zapalnych, po czym zanikaj� i ewentualnie powstaj� na nowo w innym miejscu. Rozbudowa tkanki ch�onnej w narz�dy ch�onne osi�ga r�ny stopie� organizacji. Do ni�szych postaci zaliczy� mo�na p lamy mi ec z ne, grudki samotne i grudki skupione oraz migda�ki. Najbardziej zr�nicowanymi narz�dami ch�onnymi s� w � z ty c h� o n n e. Do narz�d�w ch�onnych zaliczy� r�wnie� mo�na g r a s i c �, o kt�rej mowa by�a w tomie U, oraz bia�� miazg� �ledziony(p. dalej). Ni�sze postacie narz�d�w ch�onnych. 1. Plamy mleczne. Wspomniano ju� o nich w tomie Il. S� to bia�awe plamy, kt�re otrzyma�y sw� nazw� ze wzgl�du na swe zewn�trzne podobie�stwo do plam rozlanego mleka Ur. tdches loiteuses). Wyst�puj� one w sieci wi�kszej i mniejszej(wi�zadle w�trobowa-dwunastniczym). S� to skupienia limfocyt�w zawieszone w tkance siateczkowatej, zawsze obficie zaopatrzone w naczynia krwiono�ne. Nie s� to twory sta�e, lecz zjawiaj� si� i znikaj�. Je�eli limfocyty wyw�drowuj� z nich, kom�rki siateczki mog� wype�nia� si� t�uszczem i przekszta�ca� w kom�rki t�uszczowe:nast�pnie po zaniku t�uszczu znowu z tworu t�uszczowego mo�e powstawa� plama mleczna. Znaczenie plam mlecznych polega na obronie przed bakteriami i ich toksynami. Inne ni�sze formy narz�d�w ch�onnych om�wiono w tomie Il. Jak wy�ej wspomniano, nale�� do nich:2. Grudki ch�onne samotne(folliculi lgmphatiei solitarii). 3 Grudki ch�onne skupione Oolliculi lgmphdtici aggregoti). 4 Migda�ki Ooruillde). Znaczenie narz�d�w ch�onnych polega przede wszystkim na wytwarzaniu limfocyt�w. R�wnocze�nie spe�niaj� one rol� filtr�w dla przes�czaj�cych si� przez ich tkank� sok�w tkankowych i ch�onki. Og�lnikowo mo�na powiedzie�, �e narz�dy ch�onne s� ochron� "�rodowiska wewn�trznego"(t. milieu intern�)ustroju przed wp�ywami zewn�trznymi(zaka�enie), reguluj� stosunek organizmu do otoczenia, a zw�aszcza chroni� jego sk�ad humoralny(soki tkankowe). W�z�y ch�onne W�z�y ch�onne albo w�z�y limfatyczne(nogi lgmphdtickZe 3-5), s� to narz�dy, zamkni�te", obj�te torebk� i w��czone 8 przebieg naczy� ch�onnych. Ch�onka wst�puje w nie przez naczynia 9 oprowadz�j�ce, przep�ywa przez tkank� siateczkowat�, porywa w 3 Porzonelimfocyty i wreszcie odp�ywa z w�z��w przez naczynia odP 8 owadzaj�ce. W przep�ywie przez w�z�y ch�onne ch�onka zostaje Wzbogacona o limfocyty, a r�wnocze�nie przecedzona. W�z�y ch�onne. *wiem s� nie tylko �r�d�em limfocyt�w, kt�re odp�ywaj� do tanki i z ni� do krwi �ylnej, ale r�wnie� sitem dla sk�adnik�w ywionych, jak i nieo�ywionych. Stosunki og�lne Kszta�t w�z��w ch�onnych jest bardzo r�ny:okr�g�awy, owalny, �aszczony, nerkowaty lub podobny do kszta�tu ziarna fasoli:z jednej fony powierzchni znajduje si� przewa�nie wg��bienie zwane w n � k �ilus). Barwa w�z��w jest bia�oszarawa do szaroczerwonawej:jest ona le�na od chwilowej czynno�ci w�z�a, stopnia jego ukrwienia i od i�o�enia. W�z�y po�o�one przy wn�ce p�uca mog� by� bardzo ciemne, *�sto o zabarwieniu granatowostalowym z powodu zawarto�ci py�u �glowego:po�o�one w krezce s� mleczne w zwi�zku z przep�ywem zez nie ch�onki obfituj�cej w t�uszcze:po�o�one w pobli�u �ledziony v�troby s� br�zowawe z powodu obecno�ci barwnika krwi. Wielko�� i uk�ad. Wielko�� w�z��w waha si� w szerokich granicach od ikroskopowej do oko�o 3 cm �rednicy. Uk�adaj� si� one w grupy od 2 do i, cho� wyst�puj� r�wnie� pojedynczo. Ka�dy narz�d i ka�da cz�� cia�a wysy�a sw� ch�onk� do jednej lub lku grup w�z��w. W�z�y przynale�ne do jednego narz�du lub do jednej**�ci cia�a nazywane s� w�z�a mi re gi ona lny m i. W�z�yregionaleko�czyny dolnej le�� w pachwinie, ko�czyny g�rnej-w jamie achowej, w�z�y p�uca uk�adaj� si� wzd�u� korzenia p�uca itd. Ka�dy �ze� przecedza wi�c ch�onk� pochodz�c� wy��cznie z okre�lonego �d�a, z okre�lonego narz�du i je�eli narz�d ten jest chory, przynale�na:upa w�z��w wykazuje odczyn obronny, przy czym w�z�y przewa�nie nzmiew�j�. Nabrzmia�e w�z�y ch�onne po�o�one pod sk�r� s� wytuwalnejako stwardnia�e grudki. Wskazuj� one, �e w obr�bie obszaru, kt�rego dop�ywa do nich ch�onka, zachodzi proces chorobowy. Poniea�w w�z�ach ch�onnych zagnie�d�aj� si� przerzuty nowotwor�w, iaiomo�� regionalnych w�z��w ma wielkie znaczenie r�wnie� dla drurga:chirurg bowiem razem z chorym narz�dem usun�� musi odejrzane w�z�y ch�onne. Po�o�enie poszczeg�lnych w�z��w uwzgl�dniono przy opisie odpowie nich narz�d�w. Na og� w�z�y ch�onne grupuj� si� wzd�u� wielkich awr�zk�w naczyniowych i wraz z nimi np. na ko�czynach uk�adaj� si� o stronie zginaczy(p. dalej). Zmiany wsteczne. U doros�ego cz�owieka wszystkie narz�dy ch�onne, odobnie jak grasica, ulegaj� redukcji, kt�ra zwi�ksza si� z wiekiem:jest i zmiana w s te c zna no r ma In a(fizjologiczna). Limfocyty, bardzo czne we krwi i ch�once w wieku dzieci�cym, staj� si� coraz mniej liczne w cz�ci narz�d�w ch�onnych zanikaj� prawie zupe�nie. O�rodki:akcji wytwarzaj� si� w znacznie mniejszym stopniu, a w starszym leku w og�le przestaj� powstawa�. To sarno dzieje si� w czasie ugotrwa�ych chor�b wyniszczaj�cych organizm(z m i a n a w s 1 e c za przypadkowa). Regeneracja. Wytwarzanie si� nowych w�z��w ch�onnych mo�e si� odbywa� w ci�gu ca�ego �ycia, je�eli zachowane jest odpowiednie pod�o�e. Po ca�kowitym usuni�ciu w�z�a wytwarzanie si� nowej tkanki ch�onnej nie jest mo�liwe. Regeneracja w�z�a nast�pi� mo�e tylko z pozosta�ych szcz�tk�w. U cz�owieka zdolno�� regeneracyjna przejawia si� s�abo i zwykle prowadzi do utworzenia tkanki bliznowatej:u zwierz�t(np. u kr�lika)mo�e doprowadzi� do odtworzenia w�z�a i do regeneracji wystarcza ju� pozostawienie torebki w�z�a. Regeneracja odbywa si� wtedy przewa�nie dzi�ki temu, �e naczynia ch�onne torebki wysy�aj� wypustki do wewn�trz i wytwarzaj� tam siatk� naczyniow�. Nast�pnie powstaj� skupienia limfocyt�w, kt�re ju� w 5 tygodniu zawieraj� o�rodki reakcji. Budowa Budowa anatomiczna w�z��w ch�onnych pozwala na odr�nienie kory po�o�onej na obwodzie narz�du i po�rodku po�o�onego rdzenia, kt�re bez ostrej granicy ��cz� si� ze sob�. Kora(cortea)jest bardziej zbita, zbudowana z jednorodnej tkanki ch�onnej zawieraj�cej liczne gr u d k i w 1 o r re z ja�niejszym ogniskiem rozmna�ania(o�rodkiem reakcji)oraz obwodowym, koncentrycznym, ciemniejszym pasmem limfocyt�w. Z powierzchni grudki wt�rnej mog� wyrasta� m�ode grudki, kt�re nazywa si� wtedy grudkami trzeciego rz�du. Opr�cz obu powy�szych postaci odr�nia si� jeszcze grudki pi e rwo tn e, ma�e, okr�g�e twory, po�o�one w korze pod torebk�:odznaczaj� si� one sw� ciemn� barw� wskutek g�stego u�o�enia limfocyt�w. Grudki pierwotne powstaj� pod wp�ywem stosunkowo ma�ych bod�c�w:mog� one zanika� i znowu si� wytwarza�, lub te� pod wp�ywem silniejszych bod�c�w przekszta�ca� si� w grudki wt�rne. Wszystkie trzy typy grudek maj� te� nazw� grudek korowych, gdy� po�o�one s� w korze narz�du. Pasmo rdze n. K�ad ult�. Co ztew. Brus margnats. Masa etterentia. Masa etterentiay(�e. Was a 9 erens. � s Grudka korowa. Trabeculae. S 86 us intermedius. Sinus margriats. Ryc. 3. Schemat budowy w�z�a ch�onnego wzorowane na Madmowie. Rdze�(medulla)ma budow� bardziej g�bczast� i tkanka ch�onna w przed�u�eniu udek korowych uk�ada si� w nim w tzw. p as ma rdzeniowe. Zrgb. W w�z�ach odr�nia si� dwojakiego rodzaju zr�by:jeden grubszy, utworzony kanki ��cznej w��knistej, i drugi bardziej delikatny, zbudowany z tkanki siateczkowatej. �b w��knisty sk�ada si� z torebki i do wewn�trz od niej odchodz�cych poszczeg�lnych mkich, okr�g�ych powr�zk�w, tzw. b e I e c z e k(trcbeculae), zd��aj�cych w kierunku weki i w obr�bie rdzenia siatkowato ��cz�cych si� z sob�. Zr�b ten opr�cz w��kien. asa tympn, -s�. eiterentia. Sinus intermedius. 1 n ac*yn id nrwio no*ne. Ry�. 4. W�ze� ch�onny:. Medulla. jgscy� Sinus marginalis. A--s Grudki korowe. s Vasalymph, z� aferenria. zorowane na Hellmannie. Powi�kszenie ma�e. leiodamych zawiera r�wnie� w��kna spr�yste, jak te� g�adkie kom�rki mi�niowe, )cz�owieka zreszt�, w odr�nieniu od zwierz�t, bardzo nieliczne. W og�le w w�z�ach udzkich uk�ad beleczek jest znacznie s�abiej rozwini�ty ni� w w�z�ach zwierz�cych. orebka i beleczki mog� si� rozst�powa�, rozkurcza�, je�eli we wzmo�onym przep�ywie b�onki w�z�y obrzmiewaj�, a nast�pnie znowu si� kurczy�, zmniejszaj�c obj�to�� w�z�a(plalei). Powy�szy zr�b pierwszego rz�du obejmuje zr�b drugi, czyli s i a 1 e c z k �(reticulum)kanka ��czna siateczkowata, kt�ra zr�b ten wytwarza, zawiera jak zawsze rozga��zione zespalaj�ce si� z sob� gwiazdowate kom�rki:w grudkach kory i w pasmach rdzeniowych rczka tej siateczki wype�nione s� limfocytami. Zatoki(sinus). Przez wn�k�(hilus)naczynia krwiono�ne wchodz� i wychodz�*narz�du(p. dalej). Naczynia ch�onne za�, kt�re z obwodu doprowadzaj� ch�onk� do w�z�a. i aczynia doprowadza� �ce(odra qjjerentia)w kilku miejscach dochodz� z zeyo�trzdo torebki i sko�nie j� przenikaj�. Drogi ch�onki w obr�bie narz�du nazywa si� a�okami. Zatoki te przerzyna tkanka siateezkowata, a �ciany zatok wys�ane s� nab�onowou�o�onymi kom�rkami siateczki, � r o db � o n ki e m z a 1 o k. Zatoka ch�onna po�oow na obwodzie pod torebk� stgnowi tzw. zatok� brze�n�(sinus mdrginalisk. oddziela ona doko�a kor� od torebki. Z zatoki brze�nej odchodz� z a tok i p o� re dnie(sinus in(ermedii), kt�re przenikaj� narz�d ch�onny w kierunku wn�ki. W rdzeniu przeplataj� si� pasma rdzeniowe i zatoki po�rednie, wytwarzaj�c lu�ny tw�r g�bczasty. Przy wn�ce zatoki po�rednie zlewaj� si� w jedn� podtorebkowo po�o�on� zatok� ko�cow�(sinus terminalis), z kt�rej wyst�puj� naczynia odprowadzaj�ce(ros� gfierentia). S� one mniej liczne, za to grubsze od naczy� doprowadzaj�cych i tak jak. ��'. *Zatoka rdzenia. ZatojZ Z Z Z. i rdzenia. I Beleczka. Ye! 17@6 Fv. (*s�'ʹ(�-� 5'yyy yQi. Ryc. 5. Rdze� w�z�a ch�onnego. Powi�kszenie du�e. rdzeniowe. We wyposa�one w zastawki. Z tkanki ch�onnej narz�du wst�puj� limfocyty do ch�onki � 88 o�:dlatego te� naczynia odprowadzaj�ce zawieraj� 5 do 10 razy wi�cej limfocyt�w ni� 84 czmia doprowadzaj�ce Pojemno�� zatok ch�onnych zale�na jest od napi�cia torebki i beleczek. Je�eli 99 bGw ch�onki wzrasta, w�wczas mi�ni�wka g�adka musi ulec rozkurczowi, �eby PWo�liwi� powi�kszenie si� zatoki. Odwrotnie, skurcz mi�ni�wki g�adkiej wypycha �B�arto�� zatok. Nie wiadomo, czy rytmiczne powi�kszenie i nast�puj�cy po nim skurcz P 98 wi�j� ruchy ch�onki. W ka�Um razie zatoki ch�onne, przez kt�re przenikaj� kom�rki �t��eczki, stanowi� dla pr�du ch�onki znaczny op�r. Rozw�j w�z��w ch�onnych Pierwotne w�z�y ch�onne tworz� si� w 3 miesi�cu �ycia p�odu z mezenchymy otaczaj�cej wi�zki naczy� ch�onnych. Naczynia ch�onne zawi�zuj� si� ju� w 2 miesi�cu �ycia p�odu, dalej). Naczynia te p�czkuj�c tworz� sploty, kt�re wrastaj�c w otaczaj�c� je tkank� azenchymatyczn� przekszta�caj� j� w tkank� ch�onn� w�z��w ch�onnych. Cz�� naczy� farnych tworzy naczynia obwodowe w�z�a ch�onnego, p�niejsz� jego zatok� ze�n�(sinus margmd@s), cz�� wnika w g��b narz�du od strony wn�ki i tworzy, foki p o �rednie(sinus inlermediO, cz�sto nazywane zatokami p r omie nisrniZatoki te ��cz�c si� ze sob� wytwarzaj� zatoki k o�cowe(sinus terminales), ran� r�wnie� zatok ami rdzennymi. Naczynia dochodz�ce z zewn�trz do zatoki ze�nej staj� si� naczyniami doprowadzaj�cymi ch�onk�, naczynia, kt�re wnikn�y do j�ki-naczyniami wyprowadzaj�cymi. Razem z naczyniami ch�onnymi wn�kowymi do �zla wnikaj� r�wnie� naczynia krwiono�ne t�tnicze i �ylne, kt�re nast�pnie wytwarzaj�:� w�osowat�. Towarzysz�ca im tkanka mezenchymatyczna r�nicuje si� p�niej we Wknist� tkank� ��czn�, z kt�rej powstaj� b cle c z ki Ordbeculae), natomiast mezenymaotaczaj�ca w�ze� wytwarza torebk� w�z�a. Pierwotne limfocyty w�druj� ze szpiku, eco p�niej z grasicy. W analogiczny spos�b jak w�z�y pierwotne organizuj� si� r�wnie� p�niej wytwarzaj�ce y w � z�y ch�onne w to rne. Tak jak tamte powstaj� one w r�nych okolicach cia�a:kanki mezenchymalnei i naczy� ch�onnych. Cz�� w�z��w wt�rnych powstaje dopiero r urodzeniu:po urodzeniu r�wnie� zostaje zako�czony proces r�nicowania si� wi�kszoi w�z��w pierwotnych zawi�zuj�cych si� wcze�niej. W�z�y krwiollmfatyczneJe�eli nast�pi� wylew krwawy do tkanki, erytrocyty przez naczynia ch�onne doowadz�j�cedostaj� si� do przynale�nych w�z��w ch�onnych:w�z�y te przybieraj� wtedy jbarwienie czerwone i nies�usznie nadaje si� im nieraz nazw� "w�z��w krwiolimftyczrch". Krytrocyty s� nast�pnie poch�aniane przez oderwane kom�rki siateczki, przy czym dna kom�rka mo�e przyj�� 50, a nawet 60 erytrocyt�w i odpowiednio si� powi�ksza. Tak cienione w�z�y ch�onne nie maj� nic wsp�lnego z w�a�ciwymi w � z� a m i kr w i o limitycznymi(nodi hemolumphdtici), kt�re licznie i stale wyst�puj� u niekt�rych ak�w, zw�aszcza u prze�uwaczy. W�z�y krwiolimfatyczne nie ruj� wyra�nej kory ani te� pe�ni rozwini�tych naczy� ch�onnych doprowadzaj�cych oraz odprowadzaj�cych. wory te uwa�a si� za szcz�tkowe w�z�y ch�onne, kt�rych naczynia ch�onne uleg�y wstecznieniu ca�kowicie lub cz�ciowo. Znaczenie ich nie jest znane. Naczynia i nerwy Naczynia krwiono�ne w�z�a ch�onnego, przewa�nie niewielka t�tnica i wyra�nie i�ksza od niej �y�a, wst�puj� do w�z�a obok siebie przez wn�k� lub z niej wychodz� razem naczyniami ch�onnymi odprowadzaj�cymi. Rozga��zienia t�tnicze dostaj� si� od razu do cieczek rdzenia i st�d wysy�aj� swe ga��zki do pasm rdzeniowych i do kory. Jedna czy ruga d�u�sza ga��zka mo�e wnika� a� do torebki lub nawet przez ni� do otaczaj�cej*a@ki Z powy�szych ga��zek t�tniczych powstaj� naczynia w�osowate, kt�re od�ywiaj� asma rdzeniowe oraz grudki korowe. Drobne charakterystyczne �y�ki nieckowato oeimui� grudki. W dalszym swym przebiegu �y�y nie towarzysz� t�tnicom, lecz najpierw ytwarzaj� �uk �ylny pod grudkami korowymi, podobnie jak �y�a �ukowata nerki, po czym opiera wnikaj� do beleczek i ju� razem z t�tnicami pod��aj� w nich do wn�ki narz�du Nerwy. W��kna nerwowe rdzenne i bezrdzenne wnikaj� do w�z�a cz�ciowo razem naczyniami przez wn�k�, cz�ciowo przebjj�j�c torebk�:ko�cz� si� one w �cianach imi�, w grudkach korowych i beleczkach. Streszczenie. W tkance siateczkowatej mog� si� skupia� rozproszone gromady limfocyt�w i wytwarza� gr u dk i w 1 o r n e, w kt�rych odr�ni� mo�na ja�niejsze o�rodkowa po�o�one ognisko r o zmna� ani a, czyli o� r ode k re ak ej i, oraz ciemniejsz� koncentryczn� warstw� limfocyt�w po�o�on� na obwodzie. Z tak zbudowanej tkanki ch�onnej powstaj� narz�dy ch�onne:jedne z nich bardziej pierwotne, jak plamy mleczne(t. tdches lditeuses), grudki ch�onne samotne i skupione(flliculi lgmphdtici soli(arii et a