LW�W Ilustrowany przewodnik Wydawnictwo �Centre d'Europe" Lw�w Ksi��ka zosta�a przygotowana do druku we Lwowie przez wydawnictwo �Centrum Europy" dla wydawnictwa �VIA NOVA" (Wroc�aw), kt�re ma wy��cne prawo jej sprzeda�y na terenie Polski. Idea edytorska: Sergiusz Frucht Koncepcja, redakcja naukowa i artystyczna, uk�ad graficzny: Jurij Biriulow Autorzy tekstu: Jurij Biriulow (�Witamy we Lwowie", �Ziemi� Lwowska", Trasy 3, 4, 5, 6 oraz uzupe�nienia do wszystkich innych Tras), Lilia Onyszczenko-Szwe� pod red. Wo�odymyra Wujcyka (Trasy 1, 2), Ihor Siomoczkin (Trasy 7, 8, 9), O�eksandr Szyszka (�Lwowskie nekropolie"). Rozdzia� �Miasto muze�w*' -pod red. Jurija Biriulowa i Borysa Woznickiego ... Nadz�r merytoryczny i naukowy: Andrij Rudny�kyj J Konsultacja historyczna i naukowa: Zofia Gunaris, Danuta Nespiak, J�zef W�lcza�ski, j/ Jan Ziembicki / T�umaczenie z j�zyka ukrai�skiego: Andrzej Otko Zdj�cia: M. Czursa, SC.Klimek, L. Kry�a, A. Kuzin, I. Levin, O. Nowit�kyi, T. Nykyforuk, W. Oszczypko, W" 'Peslak, Z. Pidperyhora, G. Potiahaj�o, R. Ratusznyj, I. Sadowyj, O. Skul�kyj, I. Siomoczkin, O. Szcze�kunow, W. Wasinczuk, A. Wo�k�w, I. �uk Rysunki architektoniczne: G. Zimina Opracowanie map, sk�ad i �amanie: N. Koroluk Druk: Zak�ad drukarski �Afisza", Lw�w, ul. K. �ewyckiego 4 Wydawnictwo �Centrum Europy", Lw�w 79000, ul. Ko�ciuszki 18, 2-e pi�tro. Tel/fax: (380-322) 72-35-66, 72-76-71 E-mail: [email protected] WWW; centwW.lfiv.ua"- # Wydawnictwo �VIA NOyAi" Wroc�aw 50-077, Ml Es. ul. Kazimierza Wielfiego 39. Tel: (48-71) 344-23-77 E-mail: [email protected] WWW: vianova.com.pl � by �Centrum Europy", Lw�w 2001 NQ*L", Wroc�aw 2001 - *" / LW�W Ilustrowany przewodnik ISBN 966-7022-26-9 ISBN 83-88649-32-9 (Ukraina) (Polska) 1 � Wydawnictwo Wydawnictwo ��Centrum Europy" �VIA NOVA^ r!='! LW�W 2003 WROCfo�V * Spis tre�ci Witamy we Lwowie..................................................................5 Trasa 1. �r�dmie�cie............................................. 13 Trasa 2. Wysoki Zamek i Podzamcze....................51 Trasa 3. G��wne aleje i place................................65 Trasa 4. Na zach�d od centrum.............................89 Trasa 5. Nowy �wiat....................................................................................... 119 Trasa 6. Od Teatru Opery do Dworca Kolejowego...... 139 Trasa 7. Na po�udnie od �r�dmie�cia...........157 Trasa 8. Od ulicy Iwana Franki do Pohulanki................................................ i Trasa 9. �yczak�w............................203 Miasto muze�w ...............................227 j� Lwowskie nekropolie..........................................................261 Ziemia Lwowska................................................................279 Skorowidz ulic wed�ug nazw dzisiejszych.............289 Skorowidz ulic wed�ug nazw z roku 1939............296 Skorowidz os�b..................................................303 i Panorama centrum miasta Lw�w (w brzmieniu ukrai�skim - Lwiw) jest jednym z wielkich miast Ukrainy, najwa�niejszym politycznym, gospodarczym i kulturalnym o�rodkiem zachodniego regionu pa�stwa. Jednocze�nie Lw�w z racji swego po�o�enia geograficznego, jak te� dzi�ki bogatej tradycji historycznej, jest powo�any do odgrywania wa�nej roli we wzajemnych stosunkach kraj�w �rodkowej oraz Wschodniej Europy. Lw�w by� i pozostaje nadal wa�n� integraln� cz�ci� polskiej tradycji historycznej i kulturowej. Miasto zachowuje wiele �lad�w polskiego dziedzictwa, o czym opowiada r�wnie� i ten przewodnik. Jednocze�nie Lw�w jest dobrym przyk�adem tolerancyjnego wsp�ycia kilku narodowych kultur i r�nych religii. Lw�w zajmuje obszar 155 km2. Liczba ludno�ci wynosi 830 tys. Etnicznie wi�kszo�� obecnie stanowi� Ukrai�cy, lecz w mie�cie od dawna mieszkaj� tak�e Polacy, �ydzi, Niemcy, Rosjanie, Ormianie, Czesi oraz ludno�� innych narodowo�ci. Miasto po�o�one jest na pog�rzu malowniczego Roztocza, po kt�rym przechodzi g��wny europejski dzia� wodny, rozgraniczaj�cy rzeki sp�ywaj�ce do Ba�tyku i Morza Czarnego. Lw�w le�y na przeci�ciu wa�nych szlak�w ��cz�cych Zachodni� i Wschodni� Europ� oraz jej p�nocne i po�udniowe regiony. Centrum miasta le�y w kotlinie, kt�r� otaczaj� wzg�rza Zboisk i Kleparowa (Kortumowa g�ra - 374 m n.p.m.), �yczakowa oraz Pasiek (Czartowska Ska�a), Snopkowa, Persenk�wki. Najwy�sze wzniesienia to Wysoki Zamek (413 m) i s�siednia g�ra Lwa (lub Piaskowa, 389 m). Klimat Lwowa jest umiarkowanie kontynentalny, do�� wilgotny, z �agodn� zim�. �rednie temperatury: stycznia -4�C, lipca +18�C. Ilo�� opad�w wynosi rocznie 700-800 mm. Wsp�czesny Lw�w nie posiada znaczniejszych rzek i naturalnych zbiornik�w wodnych. Rzeka Pe�tew (dop�yw Bugu) na terenie miasta p�ynie w podziemnych kana�ach. Flora Lwowa jest dosy� urozmaicona. W�r�d drzew przewa�aj� kasztanowce, klony, jesiony, topole, lipy. W okolicach Lwowa, w szczeg�lno�ci na po�udniowych zboczach Czartowskiej Ska�y, rosn� najdalej wysuni�te na p�noc lasy bukowe. Ro�nie we Lwowie tak�e 235 gatunk�w egzotycznych ro�lin, szczeg�lnie w zielonych p�ucach miasta - parkach. Rozwini�ty jest przemys� - Lw�w posiada zak�ady produkuj�ce autobusy, przeno�niki ta�mowe, motorowery, telewizory i in. Popularno�ci:) ciesz� si� wyroby zak�ad�w cukierniczych �Switocz" oraz piwo browaru �Kolos". Lw�w jest wa�nym w�z�em w sieciach Iransporlu kolejowi/go, powietrznego i samochodowego. Przez miasto biegn� drogi tranzytowe o nnopejskim /naczeniu. Ze Lwowa prowadz� w r�nych kierunkach nu�dzsnaiodowi- nur.istralc kolejowe, kt�re ��cz� go z Krakowem, Warszaw�, Bratys�aw�, W loliiu-m I * i; 11 �. j, Hiulapesztem, Bukaresztem, Soli�, Kijowem, Moskw�. Blisku- �.;) |h/i-|m u iM.inuYiic / 1'olsk�: Szeginie Medyka, Krakowicc Korc/owa, Kawa Kn-.ka Ilirlu-niu- Sprzyjaj�ce po�o�enie geograficzne, blisko�� do granic kraj�w �rodkowej i Wschodniej Europy, obecno�� du�ej ilo�ci pracownik�w o wysokich kwalifikacjach pozwala miastu bra� aktywny udzia� w mi�dzynarodowej dzia�alno�ci handlowo-finansowej, �yciu naukowym i kulturalnym. Lw�w podj�� wiele wysi�k�w dla ulepszenia infrastruktury transportowej, telekomunikacji, hotelarstwa i systemu us�ug, stworzenia warunk�w przyci�gaj�cych inwestycje. W mie�cie corocznie odbywaj� si� rozmaite mi�dzynarodowe wystawy i targi przemys�owe, sympozja naukowe, festiwale artystyczne. W maju 1999 r. odby�o si� we Lwowie sz�ste spotkanie na szczycie prezydent�w kraj�w �rodkowej i Wschodniej Europy. Lw�w wni�s� niema�y wk�ad do skarbnicy �wiatowej kultury. R�wnie� dzi� lniasto jest wa�nym ogniskiem o�wiaty i nauki, kultury i sztuki. Dzia�aj� tutaj instytuty Akademii Nauk, projektowo-konstrukcyjne biura i o�rodki naukowo-badawcze. W 14 szko�ach wy�szych kszta�ci si� ponad 100 tys. student�w. Ogromn� warto�� maj� zbiory archiw�w, bibliotek i muze�w, znaczne s� osi�gni�cia tw�rcze lwowskich teatr�w i zespo��w muzycznych, poet�w i literat�w. Znacz�c� grup� jest polska spo�eczno�� wsp�czesnego Lwowa. Liczba Polak�w, stale zamieszka�ych we Lwowie nie jest dok�adnie znana. Wed�ug szacunk�w Konsulatu Generalnego Rzeczypospolitej Polskiej, obecnie Polacy stanowi� oko�o 4% mieszka�c�w miasta (25-30 tys.). We Lwowie opr�cz Bazyliki Metropolitalnej s� dwa ko�cio�y i dwie kaplice rzymskokatolickie, dzia�aj� dwie og�lnokszta�c�ce szko�y �rednie z polskim j�zykiem nauczania. �rodowisko polskie we Lwowie skupia si� g��wnie wok� Towarzystwa Kultury Polskiej Ziemi Lwowskiej (za�o�onego w 1988 r.), kt�re posiada siedzib� w Rynku (pod nr 17) oraz oddzia�y w wielu miejscowo�ciach Obwodu Lwowskiego. Istnieje te� kilka innych polskich organizacji spo�ecznych, w�r�d nich Stowarzyszenie Lekarzy Polskich, Towarzystwo Opieki nad Polskimi Grobami Wojskowymi i in. Od 1990 r. jako organ Towarzystwa Kultury Polskiej wznowiona zosta�a �Gazeta Lwowska". Misj� kulturaln� i artystyczn� sprawuj� Polski Teatr Ludowy, zesp� pie�ni i ta�ca �Lwowiacy", zesp� estradowy �Weso�y Lw�w", ch�ry �Echo" i �Lutnia". Dwa razy w tygodniu nadaje w�asne audycje Polskie Towarzystwo Radiowe �Radio Lw�w". Przy Towarzystwie Kultury Polskiej istnieje Uniwersytet Trzeciego Wieku, kt�ry skupia starsze osoby, organizuj�c dla nich regularnie spotkania, wyk�ady i wycieczki. We Lwowie znajduje si� r�wnie� sta�e biuro Federacji Organizacji Polskich na Ukrainie. Starodawny Lw�w, niepodobny do �adnego innego miasta �wiata, charakteryzuje si� niezwykle zr�nicowanym �rodowiskiem architektonicznym. Zabudow� formowa�y rozmaite stylistyczne kierunki sztuki europejskiej zmieniaj�ce si� w dziejach miasta na przestrzeni XIII-XX w. Harmonijna jedno�� krajobrazu i architektury Lwowa odzwierciedla m�dro�� dawnych budowniczych. Miasto - fenomen kultury o �wiatowym znaczeniu, jest niewyczerpanym �r�d�em wra�e� estetycznych. Niezwykle interesuj�ce s� malownicze zak�tki Ziemi Lwowskiej - stare miasta i zamki, klasztory i �wi�tynie, uzdrowiska i pe�ne pi�kna natury krajobrazy Karpat. Po�udniowe ekologicznie czyste podkarpackie obszary Ziemi Lwowskiej posiadaj� wyj�tkowe przyrodniczo-klimatyczne warunki dla rozwoju turystyki, odpoczynku i kuracji. Ten potencja� w perspektywie, przy dostatecznym dop�ywie inwestycji, stwarza szans� przekszta�cenia Ziemi Lwowskiej w turystyczno-rekreacyjny region o znaczeniu og�lnoeuropejskim. Urok atmosfery Lwowa, niepowtarzalny charakter miasta, jak te� ca�ej Ziemi Lwowskiej, przyci�gaj� wielu turyst�w, zw�aszcza Polak�w. Pom�c im lepiej pozna� Lw�w, bli�ej zapozna� si� z jego histori�, pami�tkami po wybitnych obywatelach, zabytkami architektury i sztuki, nawi�za� stosunki w interesach oraz dobrze wypocz�� - to cel tego Przewodnika. Jest on najdok�adniejszy w por�wnaniu ze wszystkimi poprzednimi przewodnikami, pretenduj�cymi do miana wszechstronnych opis�w Lwowa. I Kr�tkie kalendarium dziej�w Lwowa 1256 Pierwsza pisemna wzmianka o Lwowie 1301 �mier� ksi�cia Lwa 1340 Pierwsza wyprawa kr�la Kazimierza Wielkiego na Lw�w 1349 W��czenie Lwowa do pa�stwa polskiego 1356 Nadanie miastu prawa magdeburskiego 1356-1363 Budowa Katedry Ormia�skiej 1360 Rozpocz�cie budowy Katedry �aci�skiej 1381 Pierwsza udokumentowana wzmianka 0 ratuszu 1445 Uko�czenie budowy mur�w obronnych 1 baszt 1481 Konsekracja Katedry �aci�skiej 1526 Nadanie miastu herbu przez kr�la Zygmunta I Wielki po�ar, kt�ry zniszczy� gotyck� zabudow� miasta Rozpocz�cie budowy zespo�u cerkwi Uspe�skiej (Wo�oskiej) Pierwsza ksi�ga drukowana we Lwowie cyrylic� - �Aposto�" Iwana Fedorowa Pierwsza ksi�ga polska drukowana we Lwowie - �Dryas Zamechska" Jana Kochanowskiego Unia Brzeska Unia Ormian lwowskich z Ko�cio�em Rzymskim 1648, 1655 Obl�enia Lwowa przez wojska kozackie pod wodz� B. Chmielnic-kiego �luby kr�la Jana Kazimierza w Katedrze lwowskiej (1 kwietnia) Za�o�enie Uniwersytetu dekretem kr�la Jana Kazimierza �mier� we Lwowie kr�la Micha�a Korybuta Wi�niowieckiego Zdobycie i obrabowanie miasta przez wojska szweckiego kr�la Karola XII Uko�czenie budowy greckokatolickiej katedry �w. Jura W��czenie Lwowa do cesarstwa Austrii (19 wrze�nia) Widok na miasto z g�ry Wronowskich. Akwarela A. Lange ok. 1825 r. Ksi��� Lew. Obraz �. Doli�skiego 1527 1572 1574 1578 1596 1626 1656 1661 1673 1704 1761 1772 Plakat Powszechnej Wystawy Krajowej 1894 r. (autor P. Stachiewicz) Teatr Skarbka. Akwarela T. Rybkowskiego, 1900 r. 1773 Za�o�enie drukarni Piller�w i rozpocz�cie wydawania pierwszej we Lwowie gazety �Avertissement" (�Uwiadomienie") 1776 Otwarcie sta�ego teatru niemieckiego 1777 Rozpocz�cie rozbi�rki starych obwarowa� miejskich 1783 Za�o�enie miejskich cmentarzy 1784 Pierwszy lot balonu nad Lwowem 1809 Otwarcie sta�ej sceny polskiej 18)1 Pierwszy numer �Gazety Lwowskiej" 1817 Za�o�enie Ossolineum 1831 Epidemia cholery 1835 Uko�czenie budowy nowego ratusza 1841 Pierwszy m�yn parowy we Lwowie 1842 Otwarcie Teatru Skarbka 1844 Otwarcie Akademii Technicznej 1844 Za�o�enie Galicyjskiej Kasy Oszcz�dno�ci 1848 Wydarzenia rewolucyjne �Wiosny Lud�w" 1852 Pierwszy telegraf we Lwowie 1853 Wynalezienie we Lwowie pierwszej na �wiecie lampy naftowej 1858 Zaprowadzenie gazowego o�wietlenia miasta 1861 Otwarcie linii kolejowej Lw�w- Przemy�l 1861 Otwarcie Sejmu Galicyjskiego 1866 Powstanie towarzystwa �Sok�" 1870 Odnowienie samorz�du miejskiego 1874 Za�o�enie Muzeum Przemys�u Artystycznego 1875 Zainstalowanie sta�ego po��czenia telegraficznego ze Lwowem 1879 Uruchomienie tramwaju konnego uirltAJAWlF iiil dnia l.czerwca do dnja 1 pa�dziernika 1894. Sztuka Nauka Etnografia"! Rolnictwo Le�nictwo Przemys� 9 Ulica Karola Ludwika na pocz�tku XX w. Zdj�cie archiwalne 1881 Elektryczne o�wietlenie sali sejmowej 1883 Pojawienie si� ��czno�ci telefonicznej 1887 Za�o�enie Stryj skiego Parku 1893 Utworzenie Muzeum Historycznego ni. Lwowa 1894 Powszechna Wystawa Krajowa, otwarcie Panoramy Rac�awickiej, pocz�tek ruchu tramwaju elektrycznego 1896 Pierwszy we Lwowie seans filmowy 1897 Pierwszy automobil na ulicach Lwowa 1900 Zaprowadzenie elektrycznego o�wietlenia ulic i wodoci�gu 1900 Otwarcie nowego Teatru Miejskiego (Wielkiego) 1904 Ods�oni�cie pomnika A. Mickiewicza 1905 Za�o�enie ukrai�skiego Muzeum Narodowego 1910 Pierwszy lot samolotu we Lwowie 1911 Pierwsze dru�yny Harcerstwa Polskiego 1914-1915 Okupacja Lwowa przez wojska rosyjskie 1918 Ukrai�sko-polskie walki o Lw�w (1-22 listopada) 1920 Odznaczenie Lwowa przez Marsza�ka J. Pi�sudskiego Orderem Virtuti Militari (22 listopada) 1921 Otwarcie �Targ�w Wschodnich" 1930 Rozpocz�cie audycji rozg�o�ni �Polskie Radio Lw�w" 1932 Pierwszy telewizor we Lwowie 1934 Otwarcie �Cmentarza Obro�c�w Lwowa" 1936 Demonstracje bezrobotnych Ulica Akademicka. Zdj�cie z lat 20. XX w. 1 1939 Zaj�cie Lwowa przez wojska radzieckie (22 wrze�nia) 1941 Niemiecka okupacja Lwowa (30 czerwca) 1943 Zg�adzenie przez hitlerowc�w ludno�ci �ydowskiej w getcie 1944 Ponowne ustanowienie w�adzy radzieckiej we Lwowie (27 lipca) 1945 Pocz�tek ekspatriacji Polak�w 1946 Delegalizacja i likwidacja Cerkwi Greckokatolickiej 1952 Uruchomienie pierwszej linii trolejbusowej 1953 Utworzenie parku im. B. Chmielnickiego 1955 Otwarcie nowego portu lotniczego 1957 Uruchomienie nadawczej stacji telewizyjnej 1958 Otwarcie Polskiego Teatru Ludowego 1964 Ods�oni�cie pomnika I. Franki 1972-1973 Aresztowania i procesy s�dowe dysydent�w 1980 Pocz�tek budowy dzielnicy mieszkalnej na Sichowie 1980 Budowa nowego dworca autobusowego 1987 Pierwsze patriotyczne i antykomunistyczne wiece 1987 Otwarcie Konsulatu Polskiego 1989 Pocz�tek odbudowy dawnego �Cmentarza Obro�c�w Lwowa" 1989 Wznowienie legalnej dzia�alno�ci Cerkwi Greckokatolickiej 1990 Pierwsza sesja demokratycznie obranej Rady Miejskiej 1990 Wznowienie druku �Gazety Lwowskiej" 1991 Odtworzenie struktur archidiecezji lwowskiej Ko�cio�a Rzymskokatolickiego 1992 Ods�oni�cie pomnika T. Szewczenki 1996 Wzniesienie Pa�acu Sztuki 1998 Wpisanie Starego �r�dmie�cia i Wzg�rza �wi�tojurskiego na List� Obiekt�w �wiatowego Dziedzictwa Kultury UNESCO 1999 Spotkanie prezydent�w kraj�w Europy �rodkowej i Wschodniej (maj) 2001 Pielgrzymka Apostolska papie�a Jana Paw�a II do Lwowa (czerwiec) Festiwal teatralny �Z�oty Lew". 1'rzedstawienie uliczne Jak korzysta� z przewodnika Zwiedzaj�cym Lw�w proponujemy szereg oddzielnych tras wycieczkowych. Czas zwiedzania miasta wed�ug ka�dej z tras obliczony jest orientacyjnie na 3 do 5 godzin. Polecamy najpierw zwiedzi� piechot� �r�dmie�cie, Ksi���ce miasto, g��wne aleje i place. Dzielnice wok� centrum miasta, zale�nie od odleg�o�ci trasy, mo�na ogl�da� korzystaj�c z miejskich lub w�asnych �rodk�w transportu. Muzea oraz faktycznie zbli�one do nich zabytkowe cmentarze opisane zosta�y w specjalnych rozdzia�ach. Pe�ny program zwiedzania miasta wed�ug wszystkich tras i temat�w obliczony jest na 5-7 dni. Turystom proponujemy r�wnie� wycieczki samochodowe po Ziemi Lwowskiej. W przewodniku podane s� dzisiejsze ukrai�skie oraz dawne polskie nazwy ulic, plac�w i miejscowo�ci. Obiekty turystyczne - zabytki architektury, sztuki, kultury - wydzielone s� w tek�cie t�ust� czcionk�, klasyfikowane wed�ug ich warto�ci i zaznaczone nast�puj�co: *** obiekt o najwy�szym �wiatowym znaczeniu dla kultury i sztuki; ** zabytek bardzo wysokiej klasy, wart dok�adnego obejrzenia i przestudiowania; * cenny obiekt, zas�uguj�cy na szczeg�ln� uwag�. Schemat podzia�u obszaru miasta na trasy turystyczne 1-9 \9- 3 *�.. 5 ��..,..-���'� Trasa 1. �r�dmie�cie Witamy we Lwowie 12 Dawny ko�ci� �w. Kazimierza Ko�ci� NMP Gromnicznej (obecnie cerkiew Ofiarowania Pa�skiego) Baszta Prochowa Katedra Ormia�ska Cerkiew Przemienienia Pa�skiego �r�dmie�cie Ratusz Ko�ci� i kolegium OO. Jezuit�w Ko�ci� OO. Karmelit�w pw. �w. Micha�a Zesp� ko�cio�a i klasztoru OO. Bernardyn�w Arsena� Miejski Zesp� cerkwi Uspe�skiej (Wo�oskiej) Ko�ci� OO. Dominikan�w (obecnie Muzeum Historii Religii) Katedra �aci�ska i kaplica Boim�w Trasa I. �r�dmie�cie Rynek z lotu ptaka W po�owie XIV w., zgodnie z zasadami �redniowiecznej urbanistyki, wybudowano nowe ufortyfikowane �r�dmie�cie o powierzchni oko�o 18 ha. Jego kszta�t przypomina trapez wyd�u�ony w kierunku p�nocno-zachodnim. Miasto otoczono murem obronnym o d�ugo�ci prawie 1700 m. Mur ten, zwany �Wysokim", od strony wewn�trznej posiada� drewniane galerie dla obro�c�w miasta, po kt�rych mo�na by�o dosta� si� z jednej obronnej baszty do drugiej; baszt w murze by�o pocz�tkowo 18, p�niej 25. Obrona ka�dej z baszt nale�a�a do pewnej kategorii mieszczan - rzemie�lnik�w jednego zawodu, zjednoczonych w cechy. Dwie bramy: po�udniowa Halicka i p�nocna Krakowska prowadzi�y na zewn�trz. Przy bramach by�y zwodzone mosty. Po wynalezieniu i rozpowszechnieniu broni palnej okaza�o si�, ze jeden pier�cie� mur�w nie wystarcza do zapewnienia obrony, i od 1418 r. rozpocz�to budow� ni�szego muru zewn�trznego z bastionami - muru �Niskiego". Wzniesiono go tylko z trzech stron, bo od strony zachodniej miasto mia�o os�on� naturaln� - rozleg�e nieprzebyte bagna i rozlewiska rzeki Pe�twi. Wykopano g��bok� fos�, zape�nion� wod�. Za fos� usypano wa�y ziemne. Obwarowania Lwowa przetrwa�y do r. 1777. Po�rodku �miasta w murach" znajduje si� Rynek - centrum spo�ecznego i handlowego �ycia miasta. Od niego w�a�nie zaczniemy w�dr�wk� po �redniowiecznym Lwowie. Prostok�tny plac o wymiarach 142x129 m otacza zwarta zabudowa 44 kamienic z ratuszem po�rodku. Na Rynku zbiega si� osiem ulic, niegdy� g��wnych. Rozcz�onkowuj� one miasto na kwarta�y, poprzecinane siatk� mniejszych ulic. Obecny ratusz zbudowano w 1. 1827-1835 w stylu klasycyzmu wed�ug projektu J. Markla i F. Treschera. Nam si� ten ratusz podoba, jeste�my przyzwyczajeni, natomiast �wcze�ni obywatele nazywali gmach �ohydnym czworobokiem z kominem". Mieli z czym por�wnywa�, bo pami�tali ratusz poprzedni. Sk�ada� si� on z trzech po��czonych budynk�w o niejednakowej wysoko�ci, wzniesionych w r�nych okresach. Najstarsza �rodkowa cz�� pochodzi�a z XIV w. Cz�� zachodni� zbudowano w 1. 1491-1504, a wschodni� w po�owie XVI w. Murowan� wie�� ratuszow� wzniesiono w 1619 r. (arch. A. Bemer). Mia�a ona he�m w kszta�cie kopu�y, nad kt�r� jako wiatrowskaz obraca� si� lew w koronie, kt�ry je�li nagle spada� ze swej 58-metrowej wysoko�ci zwiastowa� miastu nieszcz�cie. Lew na wie�y nie by� samotny. O�mioro jego kamiennych wsp�braci podtrzymywa�o galeri�, sk�d tr�bacz oznajmia� godziny i og�asza� alarmy. Przed g��wnym wej�ciem na wysokim postumencie sta� du�y kamienny �lew, co zawsze czuwa" (d�uta A. Bemera, 1591). W 1874 r. lew ten zosta� przeniesiony pod Kopiec na Wysokim Zamku. Sto lat p�niej, na pocz�tku XIX w. ratusz by� ju� mocno zniszczony, a wie�a by�a w katastrofalnym stanie i wreszcie w 1826 r. run�a. Zbudowano wi�c obecny nowy ratusz, masywny i monumentalny. Gmach ma 156 pokoi oraz 9 sal. G��wna Trasa 1. �r�dmie�cie 16 Dawny ratusz. Akwarela J. G�ogowskiego, pocz. XIX w. sala posiedze� rady miejskiej ma pi�kne wn�trze utrzymane w stylach neoklasycyzmu i �Art Deco" (architekci Witold Rawski ii Rudolf Martula, 1929). W tej sali w r. 1998 otrzyma� godno�� honorowego obywatela miasta Lwowa wybitny polityk ameryka�ski Zbigniew Brzezi�ski. G��wnego wej�cia ratusza zgodnie z tradycj� miasta strzeg� kamienne lwy trzymaj�ce tarcze z herbami Lwowa. Wykona� je i ustawi� (w miejsce wcze�niejszych lw�w autorstwa T. Bar�cza, 1880) E. Dzyndra w 1948 r. Wielki herb Lwowa umieszczono na frontonie g��wnej fasady ratusza w 1994 r. Nad arkadami g��wnego wej�cia w 1999 r. umieszczono znaki, upami�tniaj�ce wpisanie Lwowa w 1998 r. na List� �wiatowego Dziedzictwa Kultury UNESCO. Po kupieniu biletu wst�pu ka�dy ch�tny mo�e pokona� 350 stopni i wspi�� si� na 65-metrow� wie�� ratusza, aby podziwia� pi�kne widoki Lwowa i obejrze� z bliska mechanizm wielkiego zegara ratuszowego. Wykonany w fabryce W. Stiehle'a pod Wiedniem, niezawodnie s�u�y miastu ju� 150 lat. Od dwustu lat upi�kszaj� Rynek cztery fontanny* z pos�gami antycznych b�stw: Amfitryty, Diany, Neptuna i Adonisa, wyrze�bionymi przez Hartmana Witwera oko�o 1800 r. Struktura przestrzenna budynk�w mieszkalnych przy Rynku ostatecznie ukszta�towa�a sie w XVI w. Dzia�ki pod zabudow� na g��wnym placu by�y drogie. P�aci�o si� podatek od ilo�ci okien na fasadzie budowli. Dlatego te� kamienice s� w�skie od strony placu (9-10 m) i wyd�u�one w g��b zabudowy. Wi�kszo�� kamienic zachowa�a dawne za�o�enie planowe: zasadniczy budynek z tr�jokienn� fasad� od placu,, podw�rze wewn�trzne i izba tylna. Wschodni� pierzej� placu rozpoczyna naro�ny budynek nr 2 - dawny Pa�ac Bandinellich. Wzniesiony w r. 1593, na pocz. XVII w. przeszed� w r�ce Roberto Bandinelli, kupca z W�och kt�ry postanowi� zamieszka� we Lwowie, otrzyma� obywatelstwo miejskie i przywilej na prowadzenie kr�lewskiej poczty do W�och. Poczynaj�c od r. 1629 za�o�y� w swej kamienicy poczt� dla wszystkich obywateli miasta. Lwowscy kurierzy pocztowi raz na tydzie� st�d w�a�nie zabierali i tu dor�czali korespondencj� ��cz�c� lwowian z liuropa. Kamienica Bandinellich jest jednym z najlepszych przyk�ad�w p�nego renesansu we Lwowie. G��wne wej�cie do budynku pocz�tkowo by�o od strony Rynku, ale podczas renowacji w 1. 1737-1739 przeniesiono je na elewacj�, zwr�con� ku bocznej ulicy. By� mo�e dlatego, obie fasady kamienicy maj� r�wnie bogat� rze�biarsk� dekoracj� odrzwi i obramowa� okien. Budynek wzmocniony jest pilastrami z rustyk� diamentow�. Portal fasady rynkowej obramiaj� j j dwie kolumny z filigranowo rze�bion� �rybi� �usk�". Delfiny, kt�re '* .i i symbolizuj� powodzenie w handlu, zdobi� ma�e okienka pierwszego pi�tra. W 1. 1850-1870 na parterze kamienicy Bandinellich znajdowa�a si� ksi�garnia Karola Wilda - miejsce spotka� znanych lwowskich literat�w. Obecnie, po renowacji, planuje si� umie�ci� tutaj muzeum poczty. Fontanna �Diana" 17 Wschodnia pierzeja Rynku �f Architekt nast�pnego budynku nr 3* Piotr Polejowski postawi� go na starych fundamentach w 1. 1771-1772 na zam�wienie Rzewuskich. Budynek ten ma typowe cechy baroku. Trzy odrzwia wej�ciowe o p�ynnych barokowych kszta�tach z okr�g�ymi �wietlikami przedzielaj� pilastry, zako�czone figurami rycerzy-atlant�w. Rze�biarsk� dekoracj� fasady i attyk� z alegori� �Chwa�y" wykona� Franciszek Ol�dzki. W tym budynku mieszkali znani architekci Tadeusz Mostowski (1860-1929) i J�zef Kajetan Janowski (1832-1914), znany te� jako sekretarz Rz�du Narodowego w 1863 r. Budynek nr 4** mia� kilka popularnych nazw: �Kamienica Kijowska" (pocz. XVI w.) bo nale�a�a do, bli�ej nam nieznanego, Andrzeja z Kijowa, �Budynek Lorencowicza" (kon. XVI w.) bo w�a�nie Jan Lorencowicz otworzy� tu jedn� z pierwszych aptek we Lwowie, �Kamienica Doktorowska" od lekarza i sekretarza kr�la Jana III - Marcina Anczewskiego (XVII w.). Do naszych dni dotrwa�a nazwa, kt�ra pojawi�a si� w XIX w., - �Czarna kamienica" od pociemnia�ego z czasem piaskowca, z jakiego wykonano rustyk� fasady. Budynek jest doskona�ym przyk�adem lwowskiego renesansu. Zbudowany zosta� w 1. 1566-1589 na pozosta�o�ciach poprzedniej budowli, zniszczonej przez po�ar 1571 r. Architektami byli Pawe� Rzymianin i drugi jeszcze W�och, pochodz�cy z miejscowo�ci Barbona (ko�o Padwy), zwany we Lwowie Piotrem Barbonem. Wznie�li oni budynek jednopi�trowy. Drugie i trzecie pi�tra nadbudowano p�niej, odpowiednio w 1596 r. i 1884 r. Rze�biarsk� dekoracj� fasady wykona� mistrz Marcin Gradowski w czasie renowacji w 1. 1675-1677. Pierwsza jej kondygnacja ma trzy �ukowe prze�wity r�nej wielko�ci, obramowane przez rustykowane pilastry. Na zworniku portalu wyrze�biony jest heraldyczny kartusz z , ; lwem. Nad nim wznosi si� pos��ek Matki Boskiej Kr�lowej w p�omienistej aureoli, nieco ni�ej po�rodku fasady znajduje si� figura �w. Marcina, patrona w�a�ciciela, a nad oknem po prawej widzimy pos��ek bardzo czczonego w�wczas we Lwowie �w. Stanis�awa Kostki (1550-1568), umieszczony tu jako wyraz szczeg�lnego osobistego nabo�e�stwa Marcina Anczewskiego do tego patrona. W figurce w habicie nad pilastrem z lewej strony mo�emy domy�la� si� �w. Jana z Dukli, a po prawej -patrona lekarzy �w. �ukasza (wed�ug historyka Lwowa �. Charewiczowej). Fasad� kamienicy wie�czy rze�biona kamienna attyka. Zainteresowani mog� swobodnie obejrze� dobrze zachowane renesansowe wn�trza - od r. 1929 �Czarna kamienica" Trasa 1. �r�dmie�cie 18 Kamienica Kr�lewska. Rysunek Fr. Ohmanna, 1895 r. otwarta jest tu ekspozycja Lwowskiego Muzeum Historycznego. S�siedni budynek nr 5 - �Kamienica �uka- s/cwicz�w", tak�e ucierpia� podczas po�aru w 1571 r. Odbudowany zosta� ok. r. 1577 przez architekta Piotra Krasowskiego dla mieszczanki Zofii Hanlowej (Hanel), fundatorki ko�cio�a �w. Zofii we Lwowie. Kamienica zachowa�a pierwotny uk�ad, jednak p�niejsze przer�bki ca�kowicie zniszczy�y bogat� dekoracj� fasady i wn�trz, o kt�rej wspominaj� archiwalia. Obok widzimy prawdziwy pa�ac (Rynek 6), /.budowany w 1580 r. na miejscu dw�ch gotyckich kamienic przez architekt�w Piotra liarbona i Paw�a Rzymianina dla bogatego lwowskiego kupca greckiego pochodzenia Konstantego Korniakta (1520-1603). W�a�ciciele si� zmieniali, jednak nazwa Pa�ac Korniakta** zachowa�a si� do naszych czas�w. Korniakt /mar� w r. 1603, a ju� w r. 1623 jego budynek sprzedano Karmelitom. W 1640 r. kamienica przesz�a w r�ce magnata Jakuba Sobieskiego, ojca przysz�ego kr�la Polski. W r. 1678 przebudowano j� na �Ma�y Wawel" - rezydencj� Jana III. Dlatego p�niej nazywa si� kamienic� Kr�lewsk�. W 1686 r. tu w�a�nie podpisano polsko-rosyjski �pok�j wieczysty" (traktat K. Grzymu�towskiego). W 1908 r. ostatni prywatny w�a�ciciel budynku ksi��� Andrzej Lubomirski sprzeda� go miastu w celu urz�dzenia w nim Muzeum Narodowego im. Jana III. Od 1940 r. w pa�acu znajduje si� Lwowskie Muzeum Historyczne (zob s. 230). Pierwotna renesansowa koncepcja architektoniczna tej kamienicy z czasem /osta�a zatarta: ka�dy nowy w�a�ciciel pr�bowa� zmienia� rozplanowanie budynku, chcia� inaczej upi�ksza� fasady i wn�trza. Wspania�a gotycka sala na parterze zachowa�a si� jeszcze z poprzedniego budynku. G��wny portal z maszkaronami i girlandami oraz attyka z figurami rycerzy i kr�la powsta�y za czas�w Jana III (1678). Balkon na pi�trze dobudowano znacznie p�niej, bo a� w r. 1817. Wtedy le� rze�biarz F. Baumann wykona� bogata empirow� dekoracj� sal �kr�lewskich" na pierwszym pi�trze. Budynek wraz z wewn�trznym podw�rzem i izb� tyln� zajmuje ca�� d�ugo�� kwarta�u i posiada drug� fasad� i wej�cie od ul. I. Fedorowa (dawnej Blacharskiej) nr 10. Wej�cie ma renesansowe odrzwia z cechowym znakiem budowniczego Piotra Barbona i napisem �M P E B", co oznacza: �Mura-tor Petrus Barbon". Na zworniku �uku wskazano dok�adn� dat� uko�czenia rob�t �27 Ap 1580". Dziedziniec otaczaj� z trzech stron otwarte pi�trowe arkady-kru�ganki, rekonstruowane w 1. 1926^1929 przez arch. L. Gyurkowicha. Lwowianie nazywaj� podw�rze �w�oskim", dzi�ki podobie�stwu do 1 i'�k ' ''iliiJi^ ^B renesansowych dziedzi�c�w w pa�acach Florencji I -' ?5#jflJI$ '^*7 * Rzymu. Kru�ganki, pomimo czysto praktycznej � -- A^. ^ySyjfp tik.�mtyf funkcji ��czenia dw�ch cz�ci budowli, nadaj� � �, �' *jlmjKfjfj|' ' | wn�trzu dziedzi�ca niezwyk�y urok. Latem dzia�a � f , -� V^�jgBjblBMk "J| tu kawiarnia, a wieczorami cz�sto odbywaj� si� � . i^g�BI^�*' kameralne koncerty muzyki klasycznej. B * i .. , m �W�oski dziedziniec" 19 **t#ii �aur wn.. Pa�ac Lubomirskich Budynek nr 9 (arch. J. Poko-rowicz, 1634) nazywa� si� �Pa�acem Arcybiskupim", poniewa� w XVII w. byt rezydencj� lwowskich metropolit�w obrz�dku rzymskokatolickiego. By�o w nim 68 pokoi, sale �z�ota" i �porcelanowa". Zatrzymywali si� tu kr�lowie polscy: Zygmunt III Waza (1621) i W�adys�aw IV (1634), kt�ry tutaj spotyka� si� ze swoj� faworyt�, pi�kn� lwowsk� mieszczk� Jadwiszk� �uszkowsk�. W 1673 r. zmar� w tym budynku kr�l Micha� Korybut Wi�niowiecki. Obecnie o dawnej �wietno�ci budowli przypomina tylko kamienny portyk z korynckimi kolumnami oraz malowid�a �cienne z XVII w., ods�oni�te podczas restauracji w 1. 1985-1987. Wschodni� pierzej� rynku zamyka okaza�y budynek nr 10 - �Pa�ac Lubomirskich"**. Gmach jest naro�nym i ma trzy elewacje, kt�re sk�adaj� si� z kilku po��czonych kamienic. Dwie �redniowieczne kamienice zwr�cone do Rynku, kt�re nale�a�y do ksi�cia Jana Sapiehy, w 1744 r. przebudowano na jedn� wed�ug projektu Bernarda Meretyna W 1760 r. Stanis�aw Lubomirski kupi� kamienic� Sapiehy oraz budynki wzd�u� u. Ruskiej do ul. Fedorowa i zaprosi� znanego architekta Jana de Witte, kt�ry w 763 r. przekszta�ci� oddzielne budynki w jeden wielki pa�ac, umiej�tnie ��cz�c je stylowo i konstrukcyjnie. Pracami budowlanymi, rze�biarskimi i de-koracyjnjmi kierowali, nie mniej znani we Lwowie, architekt Marcin Urbanik i rze�biarz Sebastian Fesinger. Fasad� o wystroju barokowym, dope�nia attyka z lukarnam, kartuszami oraz figur� or�a zrywaj�cego si� do lotu. Naro�nik pa�acu jest ciekavie rozwi�zany jako dwukondygnacyjny uk�ad pilastr�w, u do�u i u g�ry ozdobiowch kompozycjami z atrybut�w wojennych, przedstawiaj�cymi alegori� s�awy on�nej rodu Lubomirskich. Fasada od ul. Fedorowa ma portal, zachowany z poprzedniego budynku. Na jego zworniku umieszczony jest kartusz z dat� �1695". W 1.1772-1821 w gmachu mie�ci�a si� rezydencja austriackich gubernator�w Galicji. V 1895 r. pa�ac wykupi�o towarzystwo �Proswita". Od tego czasu znajdowa� sit tu szereg ukrai�skich instytucji oraz organizacji spo�ecznych, redakcja gazety �Pi�o". W 1975 r., po przystosowaniu budynku, otwarto tu wystaw� mebli i porcelaiy ze zbior�w Muzeum Etnografii i Przemys�u Artystycznego. Na parterze znajduje si� ksi�garnia �Maxima", prowadz�ca sprzeda� wydawnictw zagranicznych ora; kiosk z wyrobami ludowego rzemios�a artystycznego. Pohuniow� pierzej� Rynku rozpoczynaj� i zamykaj� nowsze budynki (nr 11 i nr 22) wzniesione w ostatnim dziesi�cioleciu XIX w. na miejscu dawnej zabud�w/. Historia pozosta�ych kamienic si�ga XVI-XVII w., ale zosta�y one w r�nym stopniu przebudowane. Wszystkie te budynki na poziomie pierwszej kondygmcji zachowa�y dawny rozk�ad pomieszcze� i kamienne mury. Zmiany dotyczy�1 przewa�nie ozdobienia elewacji. Kilka element�w starej architektury XVII-XVIII w. zachowa�a kamienica nr 13, przebudovana w 1911 r. Pod koniec XVI w. mieszka� tutaj Jan Alnpek (zm. 1636), autor piewszego opisu Lwowa opublikowanego w 1618 r. Trasa 1. �r�dmie�cie 20 Po�udniowa pierzeja Rynku Z epoki renesansu pochodzi budynek nr 14 - �Wenecka kamienica"*. Nazw� t� __ budynek otrzyma� od ^�gfjfcr^ swego w�a�ciciela we- * * "~ neckiego konsula i kupca Antonio Massari. Na jego zam�wienie architekt Pawe� Szcz�liwy w 1589 r. przebudowa� frontow� �cian� kamienicy, pokrywaj�c j� diamentow� rustyk�. Nad portykiem wej�ciowym umieszczony jest herb Wenecji skrzydlaty lew �w. Marka Ewangelisty z otwart� ksi�g� (data �1600", widoczna na ksi�dze, wskazuje na rok renowacji budynku). W 1998 r. w pomieszczeniach na parterze ods�oni�to renesansowe rze�bione belkowanie pu�apu. Gotyckie elementy przezieraj� przez p�niejsze nawarstwienia na fasadzie kamienicy nr 16. Budynek nr 17 ma na elewacji rokokow� dekoracj�, wykonan� podczas przebudowy w 1. 60. XVIII w. Dzi� mieszcz� si� w nim organizacje spo�eczne mniejszo�ci narodowych we Lwowie: Towarzystwo Kultury Polskiej Ziemi Lwowskiej i redakcja �Gazety Lwowskiej" oraz Czeskie i Niemieckie stowarzyszenia kulturalne, a tak�e organizacje przesiedlonych z Polski �emk�w i I Jkrai�c�w znad Sanu; w piwnicy dzia�a restauracja �Z�oty Dzik". Kamienica nr 18 zbudowana zosta�a w 1785 r. Od po�owy XIX w. istnieje w niej na parterze apteka �Pod Z�otym Jeleniem". Jest to najstarsza apteka lwowska, za�o�ona w i. 1574 przez Macieja Zi�tkiewicza. W kamienicy nr 20, zbudowanej w 1779 r. (arch. P. Polejowski, F. Kulczycki; rokokow� dekoracj� fasady wykona� F. Ol�dzki w 1786 r.) w drugiej po�owie XIX w. by� sklep z dewocjonaliami Ukrai�ca Micha�a Dymcta (1820-1890). Parter i piwnice zajmuje restauracja �Pod Lwem", kt�rej wn�trze zdobi ceramiczne panneau �Daniel Halicki" (autorzy A. Bokotej i /.. Medwid', 1965). Renesansowa kamieniczka nr 21, prawie nie zmieniona od XVII w., nale�a�a ilu W�ocha Ripo Ubaldiniego. Uciekaj�c przed gniewem Medyceuszy za domniemany udzia� w spisku, osiad� on i o�eni� si� we Lwowie i nader szybko niebywale si� wzbogaci� na operacjach finansowych i handlu nieruchomo�ciami -u 1656 r. w�asny jego maj�tek .um�wi� trzydziest� cz�� ca�ego -.�anu posiadania miasta. Na pierwszym pi�trze zachowa�a si� ���ila / pi�kn� dawn� rze�biarsk� dekoracj�. W tej kamienicy do jg^Hii ' I ''40 r. mieszka� Jerzy Michotek l I''21-1995), pisarz i pio- ,, �.1-nkarz, autor popularnej ksi��ki .. I v Iko we Lwowie". Lew �w. Marka na �Weneckiej kamienicy" 21 Zachodnia pierzeja Rynku Budynek nr 23**, wzniesiony w 1. 70. XVI w., rozpoczyna zachodni� pierzej� Rynku. Naro�ny budynek ma dwie fasady, ozdobione uk�adem pilastr�w w stylu renesansu. Naro�nik, na poziomie drugiego pi�tra, zdobi rze�biarska kompozycja przedstawiaj�ca �Chrzest Chrystusa" z dwiema postaciami: Jezusa Chrystusa i Jana Chrzciciela oraz alegoryczn� figur� z god�ami wiary. Wystr�j rze�biarski elewacji pochodzi z pracowni Hermana van Hutte lub Sebastiana Czeszka. W�a�ciciele kamienicy - rodzina Szolc-Wolfowicz�w - pochodzili z Wroc�awia, gdzie rozpowszechniona by�a tradycja dekorowania dom�w nie tylko postaciami biblijnymi, ale te� ca�kowicie realnymi wyobra�eniami przodk�w. Prawdopodobnie ta okoliczno�� w po��czeniu z humanistycznymi ideami epoki Odrodzenia, wp�yn�a na decyzj� Jana Szolc-Wolfowicza, aby dla ozdoby fasady zam�wi� seri� stiukowych portret�w. Rozmieszczone s� one na bazach pilastr�w drugiego pi�tra i przedstawiaj� twarze ludzi, nale��cych do r�nych warstw mieszka�c�w Lwowa. By� mo�e, wyobra�a�y konkretne osoby spo�r�d �wczesnej szlachty i stanu kupieckiego. Szereg portret�w dope�niaj� postacie b�azna i czarta, co nadaje ca�ej kompozycji odcie� groteski. W owalnych kartuszach na obu elewacjach wyryte s� moralizuj�ce �aci�skie sentencje. W domu tym mieszka� poeta Szymon Szymonowie (1558-1629). Na parterze od 1802 r. istnia�a pierwsza we Lwowie kawiarnia Jakuba Lewakowskiego. Budynek nr 24* odbudowano po po�arze 1527 roku zgodnie z duchem renesansu. Podczas rekonstrukcji w r. 1920 sie� udekorowano alegorycznymi p�askorze�bami, a fasad� ozdobiono frontonem z rze�b� d�uta Z. Kurczy�skiego. Komnaty Ozdoby rze�biarskie kamienicy Szolc-Wolfowicz�w Trasa 1. �r�dmie�cie 22 budynku, w kt�rych obecnie mie�ci si� ekspozycja Muzeum Historycznego pami�taj� wa�ne wydarzenia historyczne oraz s�awne osobisto�ci, w tym wizyt� rosyjskiego cara Piotra I w 1707 r. W 1. 1887-1910 w�a�cicielem budynku by� Gustaw Seyfarth, kt�ry na parterze prowadzi� znan� ksi�garni�. Kamienica nr 25, pochodz�ca z XVI w., w 1. 1759-1766 nale�a�a do ukrai�skiego rytownika i drukarza Iwana Fy�ypowycza (zm. 1766), kt�ry tutaj mia� swoj� drukarni�. Oko�o 1769 r. kamienica zosta�a przebudowana. W 1. 1822-1890 znajdowa�a si� w tej kamienicy s�ynna ksi�garnia Milikowskich. Za�o�y� j� .lun Milikowski (1781-1866), zas�u�ony lwowski dzia�acz spo�eczny. Jego ksi�garnia by�a r�wnie� klubem literacko-artystycznym, popularnym zw�aszcza w I. 1840-1848. W 1827 Milikowski wyda� pierwsz� we Lwowie ksi��k� A. Mickiewicza - �Sonety" z nutami K. Lipi�skiego. Budynek nr 28* zachowa� si� w niezmienionym stanie od czasu jego odbudowy dla rajcy i doktora Paw�a Heppnera w stylu renesansowym ok. 1610 r. Portal wej�ciowy oraz otwory okienne maj� wspania�e, kamienne obramowania, w kt�rych zn�w napotykamy rze�biarskie portrety. Chocia� s� bardziej stylizowane, ni� na kamienicy Szolc-Wolfowicz�w, jednak �e�skie g��wki z przybraniem i o/dobami oraz w�sate m�skie twarze przypominaj� realistyczne �redniowieczne portrety mieszcza�skie. Dekoracja domu �wiadczy tak�e o tym, �e lew - symbol miasta, zawsze by� w wielkim poszanowaniu: na w�skiej tr�jokiennej elewacji znajdujemy a� dwadzie�cia maszkaron�w w postaci lwich g��w. Na fasadzie kamienicy umieszczone s� �aci�skie sentencje. Kamienica ta jest jednym z najcenniejszych i najciekawszych zabytk�w lwowskiej architektury mieszkalnej okresu Renesansu. Pi�ciookienny budynek nr 29* zbudowa� w 1768 r. wojskowy komendant I wowa F. Korytowski wed�ug projektu Krzysztofa Muradowicza. Przy budowie zatrudnia� on hajdamak�w, wzi�tych do niewoli po st�umieniu Koliszczyzny. Budynek ma du�e przechodnie podw�rze z wyj�ciem na ul. Teatraln�. W XIX w. przej�cie to nazywano �pasa�em Andreolliego" od imienia kupca Domenico Andreolli, kt�ry przyby� do Lwowa w 1803 r. ze Szwajcarii i otworzy� tu cukierni�, obok kt�rej powsta�y liczne str�cany i kramy. W poprzednim, nie istniej�cym ju�, domu nr 29 mieszka� poeta, burmistrz i kronikarz I wowa J�zef Bart�omiej Zimorowicz (1597-1677). Tr�jokienny budynek nr 31* w planie i schemacie fasady posiada wszelkie cechy typowej kamienicy K-nesansowej. O dawnym po- I1 lodzeniu budynku �wiadcz� �ukowe .k lepienia na parterze oraz drewniane izo�bione belki powa�y z �aci�skim napisem i dat� �ANNO DOMINT I ' 14". Na fasadzie jednak widzimy k.niusz z dat� 1923 r. Ta data odnosi � iv tlo dekoracji fasady (architekt li Wiktor) wykonanej przez rze�bia-iza Z. Kurczy�skiego w stylu �Art I )�co" na zam�wienie w�a�cicieli -io<lziny Baczewskich, znanych producent�w w�dek i likier�w. Budynek nr 31 w Rynku i P�nocna pierzeja Rynku Zachodni� stron� Rynku zamyka naro�ny czteropi�trowy gmach nr 32, zbudowany na miejscu starej kamienicy w 1912 r. dla w�a�ciciela firmy jubilerskiej Filipa Zippera wed�ug projektu M �u�ecklego i E. �ychowicza z modernizowanymi elementami lwowskiego renesansu. Od tego czasu i do dzi� dzia�a tu pierwszy za�o�ony we Lwowie Dom Towarowy (przed 1939 r. nosi� on nazw� �Trust"). W dokumentach archiwalnych p�nocna strona placu z ko�ca XVII - pocz. XVIII w. wymieniana jest jako ca�kowita ruina. W ci�gu XVIII w. w�a�ciciele tych kamienic przeprowadzili ich rekonstrukcj�. Rozplanowanie i kondygnacje parterowe, w wi�kszo�ci przypadk�w, zachowa�y si� po starych renesansowych kamienicach. Przebudowy naro�nego budynku nr 33 dokona� w pierwszej po�owie XVIII w. architekt B. Meretyn. Obecnie na parterze dzia�a tu restauracja �Olmar". W kamienicy nr 34 (arch. A. Kosi�ski, przebudowanej w 1767) od 1768 by� sklep i warsztat introligatorski J. Stro�skiego. W 1. 1847-1933 dzia�a�a tutaj winiarnia Ryszarda Stadtmullera, kt�r� cz�sto odwiedza�a lwowska literacko-artystyczna cyganeria. Dzi� mie�ci si� tu kawiarnia �Na Rynku". Dom nr 36* posiada oryginalne konsole balkonowe, w postaci lw�w z ludzkimi g�owami w paszczach (arch. P~D. Guibaut, 1778-1781). W 1. 1784-1785 podczas s�u�by w wojsku austriackim mieszka� tu ksi��� J�zef Poniatowski (1763-1813). Od r. 1895 dom nale�a� do ukrai�skiej sp�dzielni �Narodna Torhiwla". Kamienica nr 39 pochodzi z XVII w. W drugiej po�owie XVII w. pracowa�a tu lwowska mennica. Od 1783 r. mieszka� tutaj znany malarz Stanis�aw Stroi�ski (1719-1802), kt�rego malowid�a zdobi� Katedr� �aci�sk�. Budynek nr 40* w ko�cu XVII w. nale�a� do bogatych kupc�w lwowskich Boim�w. W drugiej po�owie XVIII w. cz�� budowli przesz�a na w�asno�� mnich�w-bazylian�w z klasztoru �w. Onufrego. W 1771 r. kamienic� kupi� pocztmistrz kr�lewski, cz�onek Bractwa Stauropigii, Antoni Dejma i od razu przyst�pi� do gruntownej �od fundament�w" przebudowy bardzo zniszczonego budynku. W 1772 r. stara mieszcza�ska kamienica przekszta�ci�a si� w czterookienn� budowl� typu pa�acowego, kt�r� widzimy dzisiaj. Kamienica zwraca uwag� swa artystyczna dekoracja typu rocaille. Fasad� upi�ksza balkon z kut� a�urow� krat�. Figury, na kt�rych opiera si� balkon przypominaj� rze�by F. Ol�dzkiego na fasadzie kamienicy pod nr 3. R�g ulic Stauropigijskiej i Drukarskiej. Rysunek G. Ziminej Trasa 1. �r�dmie�cie 24 Budynek nr 43, kt�ry powsta� w 1768 r. w rezultacie przebudowy starej mieszcza�skiej kamienicy z XVI w., posiada interesuj�c� sztukaterie fasady w stylu wczesnego klasycyzmu oraz pi�kny rokokowy balkon. W tej kamienicy w XVIII w. by�a miodosytnia, nale��ca do bogatego kupca szkockiego Thomasa (iordona. W empirowym stylu zbudowany jest tak�e naro�ny budynek nr 45, kt�rym ko�czy si� p�nocna pierzeja Rynku i zaczyna ul Drukarska. Ta ulica w XVII w. nosi�a nazw� �Droga za Jeleniem", bo zaczyna�a si� kamienic� �Pod Jeleniem". Oko�o r. 1800 po��czono j� z s�siedni� �redniowieczn� kamienic� w budynek, /achowany do dzi� pod nr 45. Po starych budowlach pozosta�y do poziomu pierwszego pi�tra mury, k�adzione z ciosanego kamienia, oraz gotyckie sklepienia, (iotycki �uk odrzwi, odkryty podczas restauracji w 1934 r., widoczny jest we wg��bieniu fasady. Podw�rzowa elewacja zachowa�a pod galeri� �redniowieczne kamienne konsole. W r. 1711 w budynku by�a apteka Z�otorowicz�w, w XIX w. i tui pocz�tku XX w. sklep ze �wiecami i herbat� F. Schubutha (za�o�ony w 1789), a w I. 1928-1944 tu znajdowa�a si� ulubiona przez lwowskich artyst�w �Kawiarnia M. L. Atlasa". W tym budynku urodzi� si� w 1924 r. i sp�dzi� m�ode lata znany polski aktor i re�yser Adam Hanuszkiewicz (dyrektor Teatru Powszechnego w Warszawie). Doszli�my do p�nocno-wschodniego rogu placu, sk�d bior� pocz�tek dwie ulice: Stauropigijska (dawna ul. Dominika�ska) oraz Drukarska (przed 1944 ul. Grodzickich). Na rogu tych ulic w budynku nr 1 przy ul. Stauropigijskiej (albo nr 2 przy ul. Drukarskiej) mie�ci si� jedna z najstarszych we Lwowie aptek. Kamienic� naby� w 1774 r. wojskowy farmaceuta F. Natorp specjalnie w celu urz�dzenia tu apteki. Na zam�wienie farmaceuty arch. P. Polejowski w nast�pnym roku wybudowa� nowy budynek na miejscu poprzedniego. Apteka dzia�a�a stale, chocia� zmieniali si� w�a�ciciele. I obecnie jest tu apteka-muzeum (zob. s. 251), gdzie mo�na kupi� lekarstwa, jak r�wnie� obejrze� w piwnicach wiele cennych i oryginalnych eksponat�w, obrazuj�cych dzieje lwowskiej farmacji od XVI do XIX w. Piwnice wraz z fasad� i izb� tyln� odrestaurowano w 1985 r. W s�siednim budynku przy Stauropigijskiej 3 na parterze jest restauracja �Siary fortepian", kt�rej �ciany zdobi cykl obraz�w �Mieszka�cy dawnego I wowa" (p�dzla malarzy W. Cymbaluka i Sekundy, 1990). W 1. 1928-1944 w tym samym lokalu by�a znana winiarnia �Stara Komnata" Boles�awa Kozio�a z salami �Antyczn�", �Rycersk�" i �Malinow�". Budynek na rogu ulic ul. Stauropigijskiej 11 i Fedorowa 4 (dawniej ul. lllacharskiej), w ko�cu XVIII w. nale�a� do Antoniego Pillera, za�o�yciela s�ynnej drukami i litografii. Tutaj, w 1773 r., ukaza�a si� pierwsza lwowska gazeta ,,Avertissement". W XIX w. budynek by� w posiadaniu ksi�garzy Jana i Edwarda Milikowskich. W 1. 1898-1915 dom by� w�asno�ci� Galicyjskiego Towarzystwa 1 ckarzy (za�o�onego w 1867), a p�niej Towarzystwa Kredytowego Ksi�y. Wracamy teraz na ulic� Drukarsk�. Budynek nr 3, dawny Zak�ad Ciemnych, wzniesiony w 1898 r. (arch J. Lewi iiski) nazywa si� �Pod Bogarodzic�" od umieszczonej w niszy na fasadzie figury l odnowionej w 1996). W domu nr 4 (r�g ul. Ormia�skiej 24/26), zbudowanym w ! S98 r. dla in�yniera Gwalberta Ziembickiego, mie�ci�o si� na pocz. XX w. towarzystwo muzyczne �Lutnia". Zwraca te� uwag� dom nr 11 z figur� Archanio�a Micha�a na fasadzie. Wzniesiony zosta� w 1912 r. dla budowniczego i prezesa Izby Rzemie�lniczej Micha�a Makowicza wed�ug projektu arch. A. Ostena. Ulica Drukarska niegdy� by�a bardzo kr�tka. Ko�czy�a si� budynkiem Augustynowicz�w i w�a�ciwie by�a �lepym zau�kiem. W 1861 r. budynek ten wyburzono i obecnie ul. Drukarska przecina si� z ul. Ormia�sk�, g��wn� ulic� dzielnicy, kt�r� od XIV w. zamieszkiwali Ormianie. 25 Katedra Ormia�ska Lwowscy Ormianie w wi�kszo�ci pochodz� ze staro�ytnej stolicy Armenii miasta Ani. Ich g��wnym zaj�ciem by� handel, a z rzemios� artystycznych z�otnictwo i haft. W �r�dmie�ciu pod zabudow� wydzielono im odr�bn� dzielnic�, gdzie Ormianie na obczy�nie zapragn�li odtworzy� cz�stk� swojej ojczyzny. Przede wszystkim, w 1. 1356-1363 wznie�li �wi�tyni� pod wezwaniem Za�ni�cia NMP, kt�ra sta�a si� p�niej katedr� ormia�sk�** (ul. Ormia�ska 7/9). �wi�tyni� budowano z funduszy kupc�w Ormian. Pracami na budowie kierowa� architekt Dorchi (Doring), wzi�wszy za wz�r katedr� w Ani. Budowla na planie krzy�a z centraln� kopu��, kt�ra opiera si� na czterech filarach, ma trzy nawy. Zbudowana jest z kamienia tupanego, ob�o�onego p�ytami kamienia ciosanego. Z takich samych p�yt wykonano tak�e pokrycie dachowe, kt�re zachowa�o si� pod blach� do dzi�. Kopu�a, kt�ra wznosi si� na dwunasto�ciennym b�bnie, ma czasz�, wy�o�on� z wypalanych glinianych garnk�w. W 1437 r. do bocznych �cian przybudowano galerie arkadowe. Na stronie po�udniowej galeria zachowa�a si�, a na p�nocnej zosta�a zamurowana w r. 1671 dla poszerzenia wn�trza i urz�dzenia zakrystii. W ornamentyce wn�trza �wi�tyni wykorzystano motywy ormia�skie, w szczeg�lno�ci rze�bione w kamieniu i alabastrze stylizowane wyobra�enia ormia�skich krzy�y wotywnych, �chaczkar�w" z XIV-XV w. Z tego okresu pochodz� tak�e unikatowe freski na okiennych framugach, wykonane w stylu bizantyjskim. Kiedy� pokrywa�y one r�wnie� �ciany i sklepienie. Zachowane fragmenty, kt�re s� najstarszymi zabytkami malarstwa monumentalnego we Lwowie, odkryto podczas renowacji katedry, rozpocz�tej w r.1908 i zako�czonej w 1. 20. XX w. Prace restauracyjne, prowadzone przez arch. Fr. M�czy�skiego, dotyczy�y g��wnie wn�trza katedry. W�wczas kopu�� ozdobiono mozaik� �Tr�jca �wi�ta" wed�ug projektu J�zefa Mehoffera (1912), a artysta malarz Jan Hennyk Rosen wykona� w 1. 1925-1929 malowid�a �cienne w stylu modernistycznym, wykazuj�c wspania�e opanowanie kompozycji, rysunku i kolorytu. Wybitnych Ormian chowano w krypcie Katedry. W �wi�tyni zachowa�o si� wmurowane w �cian� epitafium patriarchy Armenii Stefana V, kt�ry zmar� we Lwowie w 1551 r. Pe�nopostaciowy pos�g patriarchy wykona� lwowski mistrz, kt�ry ju� dobrze opanowa� sztuk� okr�g�ej rze�by figuralnej. Nagrobek jest najstarszym zachowanym zabytkiem tego rodzaju rze�by we Lwowie. �Ho�d pasterzy". Malowid�o �cienne J.H. Rosena Zau�ek Ormia�ski. Akwarela A. Kamienobrodzkiego, 1909 W styczniu 2001 r. starsza cz�� katedry /osta�a przekazana wiernym monofizyckiej wsp�lnoty ormia�skiej. S�siednie budowle ciasno otaczaj� katedr� i jej dziedziniec, le��cy poni�ej poziomu dzisiejszej ulicy Ormia�skiej. Na wschodni� cz�� dziedzi�ca, zwanego Zau�kiem Ormia�skim (��czy on r�wnoleg�e ulice Ormia�sk� i hesi Ukrainki), wchodzimy przez sklepione przej�cie we wie�y-dzwonnicy. Wie�� t�, stanowi�ca pionow� dominant� ca�ego zespo�u, zbudowano w 1571 r. wed�ug projektu Piotra Krasowskiego z Lugano. Bezpo�rednio do wie�y przylega pa�ac arcybiskup�w ormia�skich (XVII-XVIII w.). Naprzeciwko dzwonnicy znajduje si� budynek dawnego ormia�skiego banku (XVII w.). A do ormia�skiego s�du mo�na by�o trafi� poprzez ozdobny kamienny portyk, kt�ry do dzi� zachowa� si� w sklepionym przej�ciu pod wie��. Dla upami�tnienia renowacji �wi�tyni w 1723 r. i na cze�� jej fundatora Krzysztofa Augustynowicza, prezesa ormia�skiego s�du, na dziedzi�cu ustawiono kolumn� z pos�giem �w. Krzysztofa (1726, autor przypuszczalnie ('hrystian Seyner). Od strony p�nocnej i po�udniowej r�wnie� s� dwa niewielkie podw�rka. 1'odw�rko po�udniowe z zachowanymi podcieniami - to stary ormia�ski cmentarz, z kt�rego pozosta�y nagrobne p�yty z epitafiami. Nagrobki pochodz� z r�nych okres�w, najstarsze maj� oko�o 600 lat. Przy �cianie kamienic