Strona 1 Przyroda/Przyroda z pomysłem/Klasa 6 Szkoła podstawowa Klasa VI WYMAGANIA EDUKACYJNE NA POSZCZEGÓLNE STOPNIE Nr Temat Wymagania podstawowe Wymagania ponadpodstawowe lekcji w podręczniku Konieczne Podstawowe Rozszerzające Dopełniające Wykraczające PP (dopuszczający) (dostateczny) (dobry) (bardzo dobry) (celujący) Uczeń: Uczeń: Uczeń: Uczeń: Uczeń: I. Wędrujemy po Europie 1 1. Polska na mapie • lokalizuje Polskę na • odczytuje z wykresu • wymienia korzyści • pokazuje na mapie • wymienia przykłady 7.6 Europy mapie Europy; nazwy państw Europy wynikające z skrajne punkty położenia inwestycji w Polsce • wskazuje granice Polski mających większą położenia Polski w Polski; realizowanych z powierzchnię i więcej środkowej części • wymienia korzyści funduszy unijnych ludności od Polski; Europy; płynące z członkostwa • opisuje przebieg granic • na podstawie Polski w Unii Polski wykresów opisuje Europejskiej pozycję Polski pod względem wielkości powierzchni i liczby ludności na tle wybranych państw Europy 2 2. Państwa • wskazuje na mapie • opisuje położenie • na podstawie mapy • prezentuje krótkie • na podstawie 7.6 sąsiadujące z Polską politycznej Europy poszczególnych państw ogólnogeograficznej informacje o wybranym danych liczbowych państwa graniczące z sąsiadujących z Polską; opisuje państwie sąsiadującym z (powierzchnia, Polską; • wymienia śródlądowe ukształtowanie Polską liczba ludności) • wymienia stolice państwa sąsiadujące z powierzchni państw porównuje ze sobą sąsiadów Polski Polską sąsiadujących z kraje sąsiadujące z Polską Polską 3 3. Z wizytą w • lokalizuje na mapie • wymienia przynajmniej • wymienia • proponuje odwiedzenie • opracowuje i 7.6 stolicach naszych Europy stolice państw jedną atrakcję przynajmniej jeden stolic naszych sąsiadów: prezentuje trasę sąsiadów sąsiadujących z Polską turystyczną każdej zabytek każdej stolicy położenie, najciekawsze wycieczki do stolic stolicy państw naszych sąsiadów miejsca i obiekty sąsiadów Polski sąsiadujących z Polską 4 4. W strefie • wskazuje na mapie • na podstawie • wskazuje cechy • wyjaśnia, w jaki sposób • wyjaśnia, dlaczego 7.7 śródziemnomorskiej obszary krajobrazu klimatogramu opisuje klimatu korzystne dla rośliny przystosowały się w rejonie śródziemnomorskiego; cechy klimatu turystów do klimatu śródziemnomorskim 1 AUTORZY: Urszula Depczyk, Bożena Sienkiewicz, Halina Binkiewicz Copyright by Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne sp. z o.o., Warszawa 2014 Strona 2 Przyroda/Przyroda z pomysłem/Klasa 6 Szkoła podstawowa • odczytuje z wykresu śródziemnomorskiego; odwiedzających kraje śródziemnomorskiego; nie padają deszcze przebieg opadów • lokalizuje na mapie śródziemnomorskie; • charakteryzuje krajobraz atmosferycznych w ciągu państwa europejskie • wyjaśnia pojęcie: śródziemnomorski; roku; leżące nam Morzem makia • opisuje działalność • wymienia po 2−3 gatunki Śródziemnym; wulkanów i ich skutki roślin i zwierząt • rozpoznaje gatunki śródziemnomorskich roślin i zwierząt, które można spotkać w strefie śródziemnomorskiej 5 5. W kolebce • wymienia trzy rośliny • wyjaśnia, dlaczego • wyjaśnia, dlaczego • wymienia czynniki, które • prezentuje w 7.7 europejskiej uprawiane w na obszarze obszary położone nad strefa przyczyniły się do dowolnej formie cywilizacji śródziemnomorskim; Morzem Śródziemnym śródziemnomorska przekształcenia (np. multimedialnej, • wskazuje na mapie są chętnie odwiedzane nazywana jest pierwotnego krajobrazu pokaz państwa chętnie przez turystów; kolebką cywilizacji śródziemnomorskiego; produktów,…) odwiedzane przez • wymienia atrakcje europejskiej; • określa skutki rozwoju owoce i przetwory turystów turystyczne tego • wymienia trzy zabytki turystyki w strefie sprowadzane do regionu cywilizacji we śródziemnomorskiej Polski z krajów Włoszech i Grecji śródziemnomorskic h 6 6. Na alpejskich • na mapie • rozróżnia na • opisuje etapy • opisuje piętra roślinności • na podstawie 7.7 szlakach ogólnogeograficznej ilustracjach zwierzęta tworzenia się Alp; informacji z Europy lokalizuje Alpy; krajobrazu alpejskiego; lodowców górskich; • wyjaśnia, dlaczego różnych źródeł • wymienia cechy • wyjaśnia, dlaczego w • wyjaśnia pojęcie: budowa dróg w Alpach prezentuje krajobraz krajobrazu alpejskiego Alpach można uprawiać granica (linia) jest trudna i w jaki wysokogórski Alp sporty zimowe przez wiecznych śniegów sposób ten problem jest cały rok rozwiązywany 7 7. W krajach Europy • pokazuje na mapie • pokazuje na mapie • opisuje krajobraz • wyjaśnia pojęcia: fiord, • na podstawie 7.6 Północnej Europę Północną i Półwysep polodowcowy field, gejzer; informacji z odczytuje z mapy kraje, Skandynawski; Finlandii i Norwegii; • planuje wycieczkę różnych źródeł które do niej należą; • przyporządkowuje • wskazuje walory turystyczno- prezentuje na forum • na podstawie ilustracji wybrane krajobrazy do turystyczne krajoznawczą po krajach krajobrazy wymienia przynajmniej odpowiedniego państwa poszczególnych Europy Północnej wybranych państw jedną cechę krajobrazów państw Europy Europy Północnej wybranych państw Północnej Europy Północnej 2 AUTORZY: Urszula Depczyk, Bożena Sienkiewicz, Halina Binkiewicz Copyright by Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne sp. z o.o., Warszawa 2014 Strona 3 Przyroda/Przyroda z pomysłem/Klasa 6 Szkoła podstawowa 8, 9 Uczeń w działaniu: • pokazuje na mapie • na podstawie opisów • na podstawie map • wyznacza trasę wycieczki • planuje trasę rejsu Planuję podróże po ogólnogeograficznej rozpoznaje państwa tematycznych po Europie zgodnie z rzekami od Morza Europie poznane państwa i sąsiadujące z Polska; charakteryzuje instrukcją Bałtyckiego do krajobrazy Europy; • na podstawie map poznane państwa Morza Czarnego; • wymienia walory krajobrazowych opisuje Europy: położenie, • wymienia nazwy krajobrazu krajobrazy wybranych różnorodność rzek i państw, śródziemnomorskiego i państw krajobrazów, atrakcje przez które alpejskiego turystyczne prowadzi rejs 8. Podsumowanie działu I. Wędrujemy po Europie 10 Sprawdzian wiadomości i umiejętności z działu I 11 II. Poznajemy planetę Ziemię 12 9. Planeta Ziemia i jej • opisuje kształt Ziemi; • opisuje budowę • wymienia dowody na • wyjaśnia, czym jest • prezentuje 11.1 model globus • wskazuje na globusie globusa; kulistość Ziemi; geoida; przynajmniej jedną biegun północny i • odczytuje z ryciny • wyjaśnia, czym jest oś • podaje podstawowe historię poznawania półdniowy wymiary Ziemi: obwód ziemska i pokazuje ją wymiary Ziemi kształtu i rozmiarów i średni promień na globusie Ziemi 13 10. Od bieguna do • pokazuje na globusie i • wskazuje na globusie • odczytuje na globusie • wyjaśnia, do czego służą • na podstawie 12.1, bieguna najkrótszą mapie południki; południk 0° i południk i mapie wartości południki; podanych wartości 12.2 drogą • opisuje ich kształt, podaje 180°; południków • określa długość długości długość i kierunki jakie • wymienia cechy przechodzących przez geograficzną podanego geograficznej wyznaczają; południków podane miejsca na miejsca na kuli ziemskiej wskazuje miejsca na • pokazuje półkulę Ziemi (wartość południka i Ziemi wschodnią i zachodnią półkulę) 14 Zajęcia terenowe: • wyznacza za pomocą • opisuje cechy • wyjaśnia, dlaczego • wyznacza południk • określa inne 12.1, Wyznaczanie gnomonu i kompasu narysowanych narysowane południki miejscowy w swoim sposoby 12.2 miejscowego kierunek północny; południków nazwane są miejscu zamieszkania i wyznaczania południka • rysuje linie łącze kierunki południkami opisuje kolejne czynności południka północ–południe miejscowymi miejscowego 15 11. Wzdłuż równika i • pokazuje na globusie i • wymienia cechy • odczytuje na globusie • wyjaśnia, do czego służą • określa współrzędne 12.1, równoleżników mapie równik i równoleżników; i mapie wartości równoleżniki; geograficzne 12.2 równoleżniki; • wyznacza za globusie i równoleżników • określa szerokość wybranych miejsc • opisuje ich kształt i mapach kierunki przechodzących przez geograficzną podanego na kuli ziemskiej podaje kierunki jakie główne, korzystając z podane miejsca na miejsca na kuli ziemskiej Ziemi 3 AUTORZY: Urszula Depczyk, Bożena Sienkiewicz, Halina Binkiewicz Copyright by Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne sp. z o.o., Warszawa 2014 Strona 4 Przyroda/Przyroda z pomysłem/Klasa 6 Szkoła podstawowa wyznaczają; południków i (wartość równoleżnika i • pokazuje półkulę równoleżników półkulę) północną i południową 16 12. Kontynenty na • wymienia nazwy • określa półkule, na • wskazuje na mapie • ocenia rozmieszczenie • prezentuje na forum 12.1, czterech półkulach wszystkich kontynentów; których leżą granice między kontynentów na Ziemi, klasy informacje o 12.2 • pokazuje kontynenty na poszczególne poszczególnymi podając półkule, gdzie wybranym mapie i globusie kontynenty; kontynentami; zdecydowanie jest więcej kontynencie • odczytuje z danych • na podstawie mapy lądów; liczbowych wielkość ogólnogeograficznej • pokazuje na mapie poszczególnych opisuje rzeźbę największe wyspy kontynentów powierzchni należące do kontynentów poszczególnych kontynentów 17 13. Oceany wokół • wymienia nazwy • opisuje położenie • wskazuje na mapie • lokalizuje na mapie • prezentuje na forum 12.1, kontynentów wszystkich oceanów; oceanów względem umowne granice formy rzeźby dna klasy informacje o 12.2 • lokalizuje oceany na poszczególnych między oceanów i podaje ich rzeźbie dna mapie i globusie; kontynentów; poszczególnymi nazwy; oceanicznego • określa półkule na • odczytuje z danych oceanami; • wyjaśnia pojęcia: ocean, wybranego oceanu których leżą liczbowych wielkość • pokazuje na cieśnina, szelf poszczególnych schemacie formy oceanów rzeźby dna oceanów i wyjaśnia ich znaczenie (rów oceaniczny, grzbiet oceaniczny) 18 14. Życie w morzach • wymienia strefy życia • omawia warunki • wymienia czynniki • opisuje przystosowania • opracowuje 12.3, i oceanach w morzach i oceanach; świetlne panujące w wpływające na życie kilku wybranych prezentację 4.10 • wymienia 4−5 poszczególnych organizmów organizmów morskich multimedialną na organizmów morskich; strefach; morskich; do życia w temat Niezwykłe • omawia przystosowania • wyjaśnia co to jest • porównuje warunki poszczególnych strefach piękno raf ryb do życia w morzu plankton; życia w mórz i oceanów koralowych lub • rozpoznaje poszczególnych metaplan Co charakterystyczne strefach mórz i zrobić, aby organizmy mórz i oceanów; ratować rafy oceanów; • omawia koralowe? i • przyporządkowuje po przystosowania w prezentuje na 2−3 organizmy do budowie zewnętrznej forum klasy każdej strefy życia wybranych 4 AUTORZY: Urszula Depczyk, Bożena Sienkiewicz, Halina Binkiewicz Copyright by Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne sp. z o.o., Warszawa 2014 Strona 5 Przyroda/Przyroda z pomysłem/Klasa 6 Szkoła podstawowa organizmów morskich do życia na różnych głębokościach 19 15. Znaczenie • wymienia zasoby mórz i • uzasadnia, dlaczego • omawia rolę oceanów • określa wpływ oceanów • przygotuje W.I, oceanów oceanów, z których ludzie chętnie jako szlaków na warunki życia na informacje na 5.3, korzysta człowiek wypoczywają nad transportowych naszej planecie; temat limitów 5.5 morzem • wymienia zagrożenia dla połowów ryb i człowieka ze strony mórz innych zwierząt i oceanów morskich; • wyszukuje informacje na temat przyczyn i skutków wystąpienia fal tsunami 20 16. Wielkie podróże i • wymienia dwie • omawia trasę wyprawy • wymienia cele • określa skutki wielkich • wyszukuje i 12.4 odkrycia przyczyny wielkich Krzysztofa Kolumba i wypraw morskich w odkryć geograficznych opracowuje geograficzne odkryć geograficznych; Ferdynanda Magellana, XV wieku; informacje na temat • wymienia nazwiska korzystając z mapy • omawia poszukiwania polskich wielkich żeglarzy świata; drogi morskiej do odkrywców i Kolumba i Magellana i • określa znaczenie tych Indii i znaczenie badaczy znanych na ich odkrycia wypraw; wypraw Vasco da całym świecie • wymienia nazwy Gama przypraw korzennych 20, Uczeń w działaniu: • wyznacza na modelu • określa cechy • korzystając ze skali i • określa położenie miejsc • określa szerokość i 12.1, 21 Lokalizuję miejsca na południki i południków i globusa, oblicza na Ziemi na podstawie długość 12.2 Ziemi równoleżniki; równoleżników; obwód Ziemi; podanych szerokości i geograficzną • lokalizuję na mapie • określa półkule, na • rozpoznaje długości geograficznej wybranych miast na świata kontynenty i których są położone kontynenty według Ziemi oceany wybrane miejsca na ich kształtów Ziemi 22 17. Podsumowanie działu II. Poznajemy planetę Ziemię 23 Sprawdzian wiadomości i umiejętności z działu II 5 AUTORZY: Urszula Depczyk, Bożena Sienkiewicz, Halina Binkiewicz Copyright by Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne sp. z o.o., Warszawa 2014 Strona 6 Przyroda/Przyroda z pomysłem/Klasa 6 Szkoła podstawowa III. Poznajemy skutki ruchów Ziemi 24 18. Wstrzymał • wymienia ważne • wyjaśnia pojęcia: • wskazuje różnice • ocenia rolę odkrycia • prezentuje na forum 11.3 Słońce, ruszył Ziemię wydarzenia z życia i gwiazda, planeta, między gwiazdami a Mikołaja Kopernika klasy informacje o pracy Mikołaja gwiazdozbiór; planetami; różnych dziedzinach Kopernika; • odróżnia geocentryczną • parafrazuje działalności • opisuje założenia i heliocentryczną teorie powiedzenie o Mikołaja Kopernika heliocentrycznej teorii budowy Wszechświata Mikołaju Koperniku: Mikołaja Kopernika Wstrzymał Słońce, ruszył Ziemię, polskie go wydało plemię 25 19. Planety w • wyjaśnia, czym jest • dzieli planety na • na podstawie opisu • wskazuje różnice między • przedstawia 11.2 Układzie Słonecznym Układ Słoneczny; skaliste i gazowe; rozpoznaje ciała planetoidami a ciekawostki na • wymienia planety Układu • wymienia w kolejności niebieskie; meteorami; temat wybranych Słonecznego planety Układu • odczytuje z danych • opisuje poszczególne planet Układu Słonecznego liczbowych planety, korzystając z Słonecznego informacje o danych liczbowych i planetach ilustracji Układu Słonecznego 26 20. Zmiany dnia i • demonstruje na globusie • na wybranym • wyjaśnia zależność • oblicza różnicę czasu • oblicza, o ile stopni 11.6, nocy na Ziemi ruch obrotowy Ziemi; przykładzie wskazuje między ruchem wschodu i zachodu obróci się Ziemi w 11.7, • podaje kierunek i czas miejsca, gdzie obrotowym Ziemi a Słońca między ciągu 1 godziny; 11.8 obrotu Ziemi wokół wcześniej wschodzi występowaniem dni i wschodnimi i zachodnimi • oblicza czas obrotu własnej osi; Słońce; nocy; krańcami Polski; Ziemi o 1° długości • wskazuje dzień i noc jako • wymienia trzy • wskazuje • wyjaśnia, w jaki sposób geograficznej skutek ruchu obrotowego następstwa ruchu Ziemi „obserwowane” występowanie dni i nocy Ziemi wokół własnej osi przykłady dowodzące, wpływa na życie ludzi, że jest ruch obrotowy roślin i zwierząt Ziemi 27 21. Różnice czasu na • na podstawie mapy stref • korzysta z map • wyjaśnia, dlaczego • oblicza różnicę czasu • wyjaśnia, czym jest 11.6, Ziemi czasowych odczytuje czasowych w Europie, utworzono strefy miejscowego miedzy czas urzędowy i 11.7, godzinę (czas) dla odczytuje strefę czasowe na Ziemi danymi miejscami dlaczego go 11.8 wybranych miejsc na kuli czasową, w której leży wprowadzono ziemskiej Polska 28 22. Zmiany pór roku • demonstruje za pomocą • na podstawie • wymienia trzy • wyjaśnia, dlaczego w • oblicza różnice 11.8 na Ziemi lampki i globusa ruch planiglobów opisuje następstwa ruchu Polsce dni są dłuższe długości dni między obiegowy Ziemi; oświetlenie Ziemi przez obiegowego Ziemi; latem na północy, a zimą wybranymi 6 AUTORZY: Urszula Depczyk, Bożena Sienkiewicz, Halina Binkiewicz Copyright by Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne sp. z o.o., Warszawa 2014 Strona 7 Przyroda/Przyroda z pomysłem/Klasa 6 Szkoła podstawowa • podaje drogę i czas Słońce w dniach • na podstawie na południu kraju; miejscowościami w obiegu Ziemi wokół równonocy; planiglobów opisuje • wyjaśnia zależność Polsce Słońca; • podaje daty rozpoczęcia oświetlenie Ziemi między ruchem • wskazuje pory roku jako kalendarzowych pór rok przez Słońce w obiegowym Ziemi a skutek ruchu obrotowego i miejsca górowania dniach przesileń rokiem przestępnym Ziemi Słońca w zenicie w tych dniach 29 23. Różne • na globusie i mapie • wymienia nazwy i • opisuje oświetlenie i • wyjaśnia, dlaczego za • opisuje wpływ 11.8 oświetlenie i ogrzanie pokazuje zwrotnik Raka, określa położenie ogrzanie kołami podbiegunowymi zróżnicowania Ziemi zwrotnik Koziorożca i poszczególnych stref poszczególnych stref występują dni i noce oświetlenia i koła podbiegunowe; oświetlenia Ziemi; oświetlenia Ziemi; polarne; ogrzania • na schemacie odczytuje • charakteryzuje strefę • uzasadnia • porównuje oświetlenie i powierzchni Ziemi nazwy stref oświetlenia oświetlenia Ziemi, w nierównomiernie ogrzanie Ziemi z na życie Ziemi której leży Polska oświetlenie i wysokością Słońca w organizmów i ogrzewanie południe gospodarkę powierzchni Ziemi człowieka przez Słońce 30, Uczeń w działaniu: • na podstawie schematu • rozróżnia skutki ruchu • korzysta z mapy stref • oblicza godzinę czasu • proponuje, w jaki 11.6, 31 Poznaję praktyczne (ruch obrotowy Ziemi − obrotowego i czasowych świata do miejscowego wybranych sposób można w 11.7, skutki ruchów Ziemi dzień i noc) określa obiegowego Ziemi; odczytywania czasu miejsc na Ziemi ciągu jednej doby 11.8 pory doby w wybranych • na podstawie ilustracji (godziny) w danej powitać parokrotnie miejscach na Ziemi; opisuje oświetlenia strefie; Nowy Rok • korzysta z mapy stref Ziemi w • oblicza różnicę czasu czasowych Europy do poszczególnych porach słonecznego odczytywania godziny roku (miejscowego) w danej strefie 32 24. Podsumowanie działu III. Poznajemy skutki ruchów Ziemi 33 Sprawdzian wiadomości i umiejętności z działu III IV. Odkrywamy krajobrazy strefy gorącej 7 AUTORZY: Urszula Depczyk, Bożena Sienkiewicz, Halina Binkiewicz Copyright by Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne sp. z o.o., Warszawa 2014 Strona 8 Przyroda/Przyroda z pomysłem/Klasa 6 Szkoła podstawowa 34 25. Deszcze zenitalne • pokazuje na mapie • wskazuje na mapie • wyjaśnia, dlaczego w • określa zależności • opisuje wielkie 13.1, w wilgotnym lesie krajobrazowej strefę największe obszary wilgotnych lasach między klimatem a rzeki przepływające 13.2, równikowym wilgotnych lasów zajmowane przez równikowych padają krajobrazem wilgotnego przez lasy 13.3, równikowych; wilgotne lasy deszcze zenitalne; lasu równikowego; równikowe i ich rolę 13.4 • wymienia kontynenty, na równikowe; • opisuje krajobraz • wyjaśnia, dlaczego w których występują • odczytuje z wilgotnych lasów lesie równikowym łatwo wilgotne lasy równikowe; klimatogramu przebieg równikowych zabłądzić • wymienia dwie cechy temperatury powietrza i klimatu strefy lasów opadów równikowych atmosferycznych w ciągu roku 35 26. Wśród roślin i • wymienia po 2−3 gatunki • uzasadnia, dlaczego las • przyporządkowuje • uzasadnia, dlaczego w • wyszukuje 13.1, zwierząt wilgotnych zwierząt wilgotnego lasu równikowy ma organizmy do lesie równikowym jest informacje na temat 13.2, lasów równikowych równikowego; piętrową budowę; poszczególnych pięter uboga warstwa runa przystosowań 13.3, • wymienia • wymienia cechy drzew lasu; leśnego; przedstawicieli 13.4 charakterystyczne grupy wyższych pięter lasu; • omawia • wymienia przykłady różnych grup roślin tego lasu • rozpoznaje przystosowania współzależności między zwierząt do życia w charakterystyczne wybranych zwierząt składnikami krajobrazu a lesie równikowym zwierzęta i rośliny lasu do warunków rozmieszczeniem roślin i równikowego panujących w lesie zwierząt lasów równikowym; równikowych • wyjaśnia pojęcie epifity; • omawia przystosowania epifitów do życia w wilgotnym lesie równikowym 36 27. Życie ludzi w • opisuje życie Pigmejów • wymienia rdzennych • opisuje utrudnienia • wyjaśnia, dlaczego w • na podstawie wilgotnym lesie mieszkających w mieszkańców życia mieszkańców lasach równikowych informacji w 13.1, równikowym wilgotnym lesie wilgotnych lasów wilgotnego lasu zakłada się plantacje; różnych źródłach 13.2, równikowym; równikowych Afryki i równikowego; • przedstawia produkty prezentuje życie 13.3, • podaje przykłady roślin Ameryki Południowej; • wymienia plantacje roślinne, które można ludzi w lasach 13.4 uprawianych w lesie • opisuje główne ich jakie zakłada się w kupić w Polsce, równikowych równikowym zajęcia wilgotnym lesie pochodzące z lasu Borneo równikowym równikowego 8 AUTORZY: Urszula Depczyk, Bożena Sienkiewicz, Halina Binkiewicz Copyright by Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne sp. z o.o., Warszawa 2014 Strona 9 Przyroda/Przyroda z pomysłem/Klasa 6 Szkoła podstawowa 37 28. W porze suchej i • pokazuje na mapie • odczytuje z • wymienia różne • wskazuje zależności • opisuje region 13.1, deszczowej na krajobrazowej strefę klimatogramu przebieg krajobrazy sawanny; między klimatem a Sahelu: lokalizacja, 13.2, sawannie sawanny; temperatury powietrza i • na podstawie zdjęć różnorodnością warunki 13.3, • wymienia kontynenty na opadów opisuje wygląd krajobrazów sawanny od klimatyczne, 13.4 których występuje atmosferycznych w sawanny parkowej i strefy lasów przyczyny głodu sawanna; ciągu roku; ciernistej równikowych do • wymienia dwie cechy • na podstawie zdjęć zwrotnika Raka klimatu opisuje wygląd charakterystyczne dla sawanny w porze sawanny suchej i deszczowej 38 29. Na ścieżkach • wymienia po 2−3 • rozpoznaje • wymienia • podaje przykłady 2−3 • wskazuje na mapie 13.1, antylop wśród przykłady zwierząt i charakterystyczne przystosowania roślin łańcuchów Afryki przebieg 13.2, wysokich traw roślin typowych dla rośliny i zwierzęta sawanny do pokarmowych na wędrówek zwierząt 13.3, strefy sawanny; sawanny; przetrwania pory sawannie; sawanny w Parku 13.4 • omawia przystosowania • wyjaśnia, jak zmienia suchej; • omawia wpływ Narodowym wybranego organizmu do się życie organizmów • określa czynników środowiska Serengeti; życia na sawannie sawanny z nastaniem przystosowania na rozmieszczenie • określa przyczyny i pory suchej wybranych zwierząt organizmów na skutki migracji roślinożernych i sawannie zwierząt sawanny mięsożernych do życia na sawannie 39 30. Życie ludzi na • opisuje główne zajęcia • wymienia rdzennych • określa przyczyny • proponuje sposoby • na podstawie 13.1, sawannie w Afryce mieszkańców sawanny; mieszkańców sawanny chorób ludności pomocy ludności informacji w 13.2, • podaje przykłady roślin Afryki; sawanny i sawanny w pokonywaniu różnych źródłach 13.3, uprawianych na • wymienia zwierzęta koczowniczego trybu ich problemów; prezentuje na forum 13.4 sawannie; hodowlane na sawannie życia; • charakteryzuje klasy życie • wymienia największe • opisuje, w jaki sposób współczesne safari na mieszkańców problemy ludzi ludność sawanny sawannie Sudanu zamieszkujących pokonuje problemy sawannę związane z niedostatkiem wody 40 31. W upale i • pokazuje na mapie • odczytuje na mapie • opisuje warunki • wyjaśnia zależności • przedstawia w 13.1, podczas suszy na obszary największych nazwy największych klimatyczne strefy między warunkami formie graficznej 13.2, pustyni pustyń; pustyń na kuli pustyń gorących; klimatycznymi a lub multimedialnej 13.3, • wymienia kontynenty na ziemskiej; • na podstawie zdjęć tworzeniem się różnych informacje o 13.4 9 AUTORZY: Urszula Depczyk, Bożena Sienkiewicz, Halina Binkiewicz Copyright by Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne sp. z o.o., Warszawa 2014 Strona 10 Przyroda/Przyroda z pomysłem/Klasa 6 Szkoła podstawowa których występują • opisuje zmiany pogody rozróżnia krajobrazy krajobrazów pustynnych; wybranej pustyni pustynie; w ciągu doby na pustyń: kamienistej, • definiuje pojęcia: ued, gorącej: położenie, • odczytuje z wykresu pustyniach gorących; żwirowej i rzeka epizodyczna warunki temperaturę powietrza i • na podstawie zdjęć piaszczystej klimatyczne, wielkość opadów opisuje krajobraz rodzaje krajobrazów atmosferycznych w pustyni strefie pustyń 41 32. W poszukiwaniu • wymienia 2−3 przykłady • rozpoznaje na zdjęciach • na wybranych • charakteryzuje wybrane • przygotowuje 13.1, życia na pustyni charakterystycznych charakterystyczne przykładach omawia rośliny zwierzęta i ich prezentację 13.2, organizmów żyjących na zwierzęta pustyni; przystosowania roślin przystosowania do multimedialną na 13.3, pustyni gorącej; • wyjaśnia, w jaki sposób pustynnych do warunków panujących na temat organizmów 13.4 • omawia przystosowania temperatura powietrza przetrwania wysokiej pustyni gorącej żyjących na Saharze wielbłąda do życia na wpływa na zachowania temperatury oraz pustyni zwierząt pustynnych w długich okresów bez ciągu doby wody 42 33. Życie ludzi na • wymienia miejsca • wymienia główne • wyjaśnia, dlaczego na • opisuje przystosowania • planuje wyprawę na 13.1, pustyni dogodne do osiedlania się rośliny uprawne w pustyni żyją nomadzi; mieszkańców do Saharę: ekwipunek, 13.2, na pustyniach; oazach; • opisuje zajęcia warunków klimatycznych termin, trasę i 13.3, • opisuje główne zajęcia • opisuje warunki życia i nomadów na Saharze na pustyniach gorących; uzasadnia swój 13.4 ludzi w oazach; główne zajęcia • przedstawia zmiany wybór • wymienia zwierzęta Beduinów krajobrazu na Saharze na hodowlane na pustyniach obszarach eksploatacji surowców mineralnych 43 34. Osobliwości • pokazuje na mapie • rozpoznaje osobliwości • pokazuje na mapie • określa zależności • wyszukuje 13.1, krajobrazów strefy krajobrazy Australii; flory i fauny Australii; Australii rzeki główne między warunkami informacje na temat 13.2, gorącej Australii • wymienia po 2−3 • omawia przystosowania i miejsca rzek klimatycznymi a Wielkiego Basenu 13.3, charakterystyczne rośliny kangura i eukaliptusa okresowych; rodzajem stref Artezyjskiego; 13.4 i zwierzęta Australii do życia w warunkach • wyjaśnia pojęcie krajobrazowych • uzasadnia, dlaczego panujących w Australii endemit; Australii; w Australii żyje tak • na przykładzie • opisuje wybrany gatunek wiele endemitów kangura omawia sprowadzony do przystosowania Australii, który stał się torbaczy do życia zagrożeniem dla rodzimych gatunków 44 35. Ginące • wymienia 2−3 przyczyny • uzasadnia, dlaczego • określa skutki • proponuje sposoby • wyszukuje IV 10 AUTORZY: Urszula Depczyk, Bożena Sienkiewicz, Halina Binkiewicz Copyright by Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne sp. z o.o., Warszawa 2014 Strona 11 Przyroda/Przyroda z pomysłem/Klasa 6 Szkoła podstawowa krajobrazy strefy wypalania i wycinania wilgotne lasy zmniejszania ograniczenia informacje na temat gorącej lasów równikowych; równikowe są powierzchni lasów negatywnego wpływu projektu Wielki • wyjaśnia, dlaczego nazywane płucami równikowych dla człowieka na krajobrazy Zielony Mur; zmniejszają się obszary planety; życia całej planety; strefy gorącej • porównuje dane na sawanny • wyjaśnia, dlaczego • omawia skutki temat skali człowiek przyczynia się pustynnienia niszczenia do wymierania wielu obszarów sawanny wilgotnych lasów gatunków roślin i równikowych w zwierząt strefy gorącej różnych miejscach na Ziemi i wyciąga wnioski 45, Uczeń w działaniu: • odczytuje z mapy • na podstawie map • interpretuje mapę • wskazuje cechy • ocenia rolę wiatru 13.1, 46 Szukam zależności obszary najrzadziej i opisuje cechy klimatu średnich temperatur krajobrazu wpływające na pustyniach 13.2 między klimatem a najgęściej zaludnione; dla wybranych powietrza na Ziemi; na zaludnienie Ziemi; życiem w strefie • odczytuje z mapy obszarów Ziemi • wyjaśnia przyczyny • wymienia przyczyny gorącej obszary o największych i powstawania zróżnicowanego najmniejszych opadach ruchomych wydm na zaludnienia Ziemi atmosferycznych pustyni i ich skutki 47 36. Podsumowanie działu IV. Odkrywamy krajobrazy strefy gorącej 48 Sprawdzian wiadomości i umiejętności z działu IV V. Odkrywamy krajobrazy strefy umiarkowanej i zimnej 50 37. Na stepach w • pokazuje na mapie • na podstawie • wyjaśnia pojęcia: • wyjaśnia, dlaczego na • charakteryzuje Step 13.1, głębi lądów krajobrazowej największe klimatogramu opisuje step, pampa, preria; stepach utworzyły się Kazachski i ocenia 13.2, obszary stepów na warunki klimatyczne • omawia zmiany w żyzne czarnoziemy; zasadność wpisania 13.3, poszczególnych panujące na stepach; wyglądzie stepu w • określa zależności tych obszarów na 13.4 kontynentach; • opisuje krajobraz stepu ciągu roku; między klimatem a Listę Światowego • odczytuje z • wymienia różne krajobrazem stepowym Dziedzictwa klimatogramu krajobrazy sawanny; UNESCO temperatury powietrza i • na podstawie zdjęć wysokość opadów opisuje wygląd atmosferycznych w sawanny parkowej i poszczególnych porach 11 AUTORZY: Urszula Depczyk, Bożena Sienkiewicz, Halina Binkiewicz Copyright by Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne sp. z o.o., Warszawa 2014 Strona 12 Przyroda/Przyroda z pomysłem/Klasa 6 Szkoła podstawowa roku ciernistej 51 38. Życie wśród • wymienia po 2−3 • wymienia • uzasadnia, dlaczego • omawia, jak zmienia się • opracowuje 13.1, stepowych traw przykłady roślin i przystosowania trawy są życie roślin i zwierząt prezentacje 13.2, zwierząt typowych dla charakterystycznych przystosowane do stepu wraz ze zmianą pór multimedialną na 13.3, krajobrazu stepu; grup zwierząt stepu do warunków roku na stepach temat roślin i 13.4 • omawia przystosowania warunków tam panujących na zwierząt stepów; wybranego organizmu do panujących; stepach; • przygotowuje folder życia na stepie • rozpoznaje wybrane • charakteryzuje na temat rośliny zielne rosnące wybrane rośliny i właściwości wśród stepowych traw zwierzęta stepu leczniczych ziół 52 39. Gospodarowanie • opisuje główne zajęcia • wymienia zwierzęta • opisuje utrudnienia • określa przyczyny • prezentuje 13.1, ludzi na stepach ludzi na stepach w Azji; hodowlane na stepach życia ludzi nierównomiernego informacje z 13.2, • wymienia rośliny Azji Środkowej; zamieszkujących zaludnienia stepów na różnych źródeł na 13.3, uprawne na • opisuje główne zajęcia stepy; świecie; temat stepów w 13.4 czarnoziemach ludzi na preriach w • wyjaśnia, dlaczego • porównuje warunki życia Europie: lokalizacja, stepowych Ameryce Północnej mieszkańcy Mongolii ludzi na preriach w gospodarowanie mieszkają podczas Ameryce Północnej i na lata w jurtach stepach w Azji Środkowej 53 40. Ciepłe lato i • pokazuje na mapie • na podstawie • wyjaśnia, dlaczego w • wyjaśnia, czym jest • przygotowuje 13.1, mroźna zima w tajdze krajobrazowej największe klimatogramu opisuje tajdze tworzą się wieczna zmarzlina; prezentację o 13.2, obszary tajgi na warunki klimatyczne rozległe obszary • ocenia rolę wielkich rzek krajobrazach tajgi w 13.3, poszczególnych panujące w tajdze; bagienne; w tajdze Syberii, Kanadzie i 13.4 kontynentach; • na podstawie zdjęć • wyjaśnia pojęcia: na Alasce w USA • odczytuje z opisuje krajobraz tajgi tajga, Syberia klimatogramu temperatury powietrza i wysokość opadów atmosferycznych w poszczególnych porach roku 54 41. Wśród drzew • wymienia po 2−3 • omawia • uzasadnia, dlaczego • podaje przykłady • omawia 13.1, iglastych tajgi przykłady roślin i charakterystyczne lasy iglaste mają współzależności między przystosowania 13.2, zwierząt tajgi; cechy budowy drzew korzystny wpływ na składnikami krajobrazu a roślinożerców i 13.3, 12 AUTORZY: Urszula Depczyk, Bożena Sienkiewicz, Halina Binkiewicz Copyright by Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne sp. z o.o., Warszawa 2014 Strona 13 Przyroda/Przyroda z pomysłem/Klasa 6 Szkoła podstawowa • omawia przystosowania tajgi; zdrowie człowieka; rozmieszczeniem drapieżników 13.4 wybranego organizmu do • rozpoznaje drzewa • uzasadnia, dlaczego w zwierząt tajgi żyjących w tajdze; życia w tajdze tajgi; tajdze są dobre • opracowuje pytania • rozpoznaje zwierzęta warunki do do wywiadu ze charakterystyczne dla rozmnażania się znanym krajobrazu tajgi; komarów i meszek podróżnikiem i • wymienia po 2−3 badaczem tajgi przykłady przystosowań zwierząt do życia w tajdze 55 42. Życie ludzi w • wymienia główne zajęcia • wymienia rdzennych • wymienia surowce • opisuje przystosowania • przedstawia na 13.1, tajdze ludzi w tajdze; mieszkańców tajgi mineralne mieszkańców do forum klasy 13.2, • pokazuje na mapie kolej syberyjskiej; eksploatowane w warunków klimatycznych program wycieczki 13.3, transsyberyjską • opisuje, w jaki sposób tajdze syberyjskiej; w tajdze; koleją 13.4 potrafią przetrwać • wyjaśnia, dlaczego • opisuje, w jaki sposób transsyberyjską: trudne warunki wzdłuż linii ludność wykorzystuje termin, długość transsyberyjskiej naturalne zasoby tajgi trasy, krajobrazy i powstały miasta miasta zwiedzane 56 43. Krótkie lato • pokazuje na mapie • na podstawie • opisuje krajobraz • analizuje zmiany życia • wskazuje 13.1, zimnej tundry krajobrazowej największe klimatogramu tundry latem i zimą; (dawniej i obecnie) kontynenty, na 13.2, obszary tundry na wymienia cechy • wymienia ludy mieszkańców tundry w których nie 13.3, poszczególnych klimatu tundry; zamieszkujące tundrę Europie, Azji i Ameryce występuje tundra 13.4 kontynentach; • na podstawie zdjęć i główne ich zajęcia Północnej • odczytuje z opisuje krajobraz klimatogramu tundry temperatury powietrza i wysokość opadów atmosferycznych w ciągu roku 57 44. Na spotkanie z • wymienia po 2−3 • rozpoznaje typowe • wyjaśnia, dlaczego w • uzasadnia, dlaczego • wyszukuje 13.1, reniferem i przykłady roślin i rośliny i zwierzęta tundrze spotykamy obszary tundry są informacje na temat 13.2, chrobotkiem zwierząt tundry; dużo porostów; bezleśne; budowy porostów; 13.3, charakterystycznych dla • wymienia po 2 • porównuje • charakteryzuje • omawia znaczenia 13.4 strefy tundry; przykłady przystosowania fenka przystosowania porostów w • wyjaśnia, dlaczego przystosowań roślin i i lisa polarnego; wybranych gatunków przyrodzie zwierzęta i rośliny mogą zwierząt do życia w • uzasadnia, dlaczego zwierząt do życia w 13 AUTORZY: Urszula Depczyk, Bożena Sienkiewicz, Halina Binkiewicz Copyright by Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne sp. z o.o., Warszawa 2014 Strona 14 Przyroda/Przyroda z pomysłem/Klasa 6 Szkoła podstawowa przetrwać w zimnej tundrze; renifery i karibu tundrze tundrze; • uzasadnia, dlaczego odbywają dalekie • określa przystosowania tundra jest nazywana wędrówki renifera do życia w królestwem renifera i warunkach panujących w chrobotka tundrze 58 45. Na pustyni • lokalizuje na mapie • wyjaśnia, dlaczego • wyjaśnia pojęcia: góra • wyjaśnia różnice między • przygotowuje 13.1, lodowej Antarktyki i pustynie lodowe; powstały pustynie lodowa, lodowiec Arktyką a Antarktyką; prezentację o 13.2, Arktyki • odczytuje z lodowe; szelfowy, nunatak i • omawia etapy tworzenia naukowcach 13.3, klimatogramu • na podstawie zdjęć rozpoznaje je na się gór lodowych mieszkających 13.4 temperatury powietrza i opisuje krajobraz ilustracjach okresowo na wysokość opadów pustyni lodowej Antarktydzie atmosferycznych w ciągu (zajęcia, stacje roku badawcze) 59 46. Wśród • wymienia 2−3 przykłady • wymienia miejsca • rozróżnia zwierzęta • omawia na wybranych • wyszukuje 13.1, mieszkańców pustyń zwierząt żyjących w występowania zwierząt Arktyki i Antarktyki; przykładach informacje na 13.2, lodowych strefie pustyń lodowych; na pustyniach lodowych • porównuje przystosowania ssaków temat położenia i 13.3, • uzasadnia, dlaczego świata; przystosowania płetwonogich do życia na działania Polskiej 13.4 niedźwiedź polarny jest • rozpoznaje pingwina i foki pustyniach lodowych Stacji Polarnej na przystosowany do życia charakterystyczne ptaki ułatwiające im życie Spitsbergenie w Arktyce i ssaki żyjące na w strefie pustyń pustyniach lodowych; lodowych • wymieni po 2 przykłady przystosowań zwierząt do życia na tych obszarach 60, Uczeń w działaniu: • lokalizuje na mapie lub • odczytuje informacje z • wykonuje obliczenia • uzasadnia, dlaczego w • przeprowadza 13.4 61 Szukam zależności globusie występowanie map tematycznych: na podstawie danych strefie zimnej panują doświadczenie, między klimatem a wybranych krajobrazów klimatycznych, z wykresu – niskie temperatury; analizuje wyniki i życiem w strefie strefy umiarkowanej i krajobrazowych; klimatogramu; • porównuje formułuje zimnej; • określa przystosowania • doświadczalnie bada przystosowania zwierząt samodzielnie umiarkowanej i • określa warunki zwierząt do życia w wpływ temperatury na żyjących w różnych wnioski zimnej panujące na stepach, w strefie zimnej glebę i organizmy strefach tajdze, tundrze i pustyni roślinne 14 AUTORZY: Urszula Depczyk, Bożena Sienkiewicz, Halina Binkiewicz Copyright by Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne sp. z o.o., Warszawa 2014 Strona 15 Przyroda/Przyroda z pomysłem/Klasa 6 Szkoła podstawowa lodowej 62 47. Zagrożone • wymienia 2−3 • wymienia 2−3 • określa wpływ zmian • uzasadnia, jakie mogą • na podstawie IV, krajobrazy strefy przykłady zagrożeń najważniejsze klimatycznych na być skutki zaniku zebranych danych 5.2 umiarkowanej i krajobrazów strefy przyczyny znikania krajobrazy strefy pokrywy lodowej ocenia wpływ zimnej umiarkowanej i zimnej naturalnych zimnej Arktyki; ocieplanie się związanych z krajobrazów stepów i • ocenia wpływ człowieka klimatu na życie działalnością człowieka tajgi na środowisko organizmów na przyrodnicze w różnych lądzie i w miejscach na Ziemi środowisku wodnym 63 48. W obronie • wyjaśnia, dlaczego są • wymienia • uzasadnia potrzebę • wyjaśnia na czym polega • proponuje działania 5.3 ginących potrzebne działania na organizacje podejmowania ekorozwój; w skali globalnej na krajobrazów świata rzecz ochrony ekologiczne działań o zasięgu • wymienia przykłady 2−3 rzecz ochrony krajobrazów świata; działające na rzecz lokalnym i globalnym międzynarodowych ginących • wymienia 2−3 przykłady ochrony przyrody; w celu ratowania umów dotyczących krajobrazów świata działań na rzecz ochrony • wymienia przykłady ginącej przyrody; ochrony przyrody ginącej przyrody kampanii i innych • wymienia korzyści podpisanych prze Polskę akcji tych organizacji wynikające z międzynarodowej współpracy w celu ochrony przyrody 64 49. Podsumowanie działu V. Odkrawamy krajobrazy strefy umiarkowanej 65 Sprawdzian wiadomości i umiejętności z działu V VI. Badamy zmienność w przyrodzie 66 50. Masa i jej • definiuje masę; • wymienia • dokonuje zamiany • wyjaśnia wpływ budowy • porównuje masy 6.2 wyznaczanie • podaje podstawową wielokrotności i jednostek masy; wewnętrznej substancji ciał; jednostkę masy w podwielokrotności • określa zależność na jej masę; • wyjaśnia, że masa układzie SI; jednostki masy; masy od rodzaju • wyznacza masę ciał; ciała jest wielkością • wymienia przyrządy • przyporządkowuje substancji; • wyznacza ciężar ciał; niezmienną (nie służące do wyznaczania rodzaj wagi do • określa zależność • porządkuje ciała ze zależy od masy wyznaczanej masy; między masą a względu na ich masę grawitacji); • definiuje ciężar ciała ciężarem • wyjaśnia, od czego zależy ciężar ciała 67 51. Zależność masy • wymienia wielkości • wyznacza objętość ciał • opisuje sposób • porównuje zależność • oblicza objętości 6.2 15 AUTORZY: Urszula Depczyk, Bożena Sienkiewicz, Halina Binkiewicz Copyright by Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne sp. z o.o., Warszawa 2014 Strona 16 Przyroda/Przyroda z pomysłem/Klasa 6 Szkoła podstawowa od objętości potrzebne do o regularnych wyznaczania masy między masą a objętością ciał o różnych wyznaczenia objętości kształtach; cieczy; danej substancji; kształtach; ciał o regularnych • opisuje sposób • porównuje masy • wskazuje sposób • wyjaśnia zależność kształtach; wyznaczania objętości; różnych cieczy o tej wyznaczenia objętości masy od objętości • nazywa przyrząd do • porównuje masy ciał o samej objętości ciał o nieregularnych na podstawie wyznaczania objętości tej samej objętości; kształtach drobinowej budowy cieczy; • odmierza daną objętość materii • odczytuje objętość cieczy cieczy znajdującej się w naczyniu miarowym 68, Uczeń w działaniu: • buduje własną wagę i • wyznacza masę ciał; • oblicza ciężar dla • przedstawia na wykresie • wyznacza objętość 6.2 69 Wykonuję pomiary siłomierz; • oblicza objętość danej masy; zależność ciężaru ciała od ciał o masy i objętości • dokonuje pomiaru przedmiotów na • wyznacza zależność jego masy; nieregularnych długości i masy podstawie pomiarów masy od objętości; • wyznacza zależność masy kształtach długości, szerokości i • wyznacza objętości od rodzaju substancji wysokości cieczy 70 52. Pływanie ciał • odróżnia pojęcie gęstości • podaje wyjaśnienie • posługuje się • porównuje gęstości • sprawdza prawo 6.2 od pojęcia masy; pojęcia gęstość; pojęciem gęstości; substancji na podstawie Archimedesa • podaje jednostkę gęstości • wymienia ciała • porównuje masy ciał porównania objętości (jakościowo); pływające na pływających w takich samych mas; • wyjaśnia, dlaczego powierzchni wody na wodzie z masą wody • wyjaśnia pływanie ciał na statki pływają podstawie obserwacji (takie same objętości podstawie porównania wody i ciała) ich gęstości z gęstością wody 71 53. Rozpuszczanie i • podaje przykłady • odróżnia pojęcia: • wymienia rodzaje • bada wpływ mieszania i • bada wpływ 14.2, topnienie substancji topnienia i rozpuszczania topnienie i mieszanin; temperatury na rozdrobnienia 14.3 substancji; rozpuszczanie; • określa sposoby rozpuszczanie; substancji na • wymienia czynniki • wskazuje elementy powodujące • wymienia przykłady rozpuszczanie; powodujące topnienie konieczne do przyspieszenie rozpuszczalników i • wyjaśnia, jak występowania rozpuszczania substancji w nich powstają roztwory rozpuszczania; rozpuszczanych nasycone • podaje przykłady topnienia i rozpuszczania występujące w przyrodzie 72 54. Sposoby • odróżnia mieszaniny • opisuje sposób • omawia sposób • rozdziela substancje • opisuje inne 14.5, jednorodne od rozdzielania mieszanin rozdzielania tworzące mieszaniny sposoby 14.6 16 AUTORZY: Urszula Depczyk, Bożena Sienkiewicz, Halina Binkiewicz Copyright by Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne sp. z o.o., Warszawa 2014 Strona 17 Przyroda/Przyroda z pomysłem/Klasa 6 Szkoła podstawowa rozdzielania niejednorodnych; jednorodnych i mieszanin w sposób poprzez odparowanie, rozdzielania mieszanin • wymienia nazwy niejednorodnych przez mechaniczny; przesiewanie i filtrowanie mieszanin, np. sposobów rozdzielania odparowanie, • sporządza roztwory i atramentu, tuszu mieszanin (odparowanie, przesiewanie i określa ich rodzaj filtrowanie, filtrowanie przesiewanie) 73 55. Podsumowanie działu VI. Badamy zmienność w przyrodzie 74 Sprawdzian wiadomości i umiejętności z działu VI VII. Obserwuję ruch w przyrodzie 75 56. Ruch jako zmiana • wskazuje przykłady ciał • dostrzega • wyjaśnia, na czym • opisuje różne rodzaje • planuje sposób 15.1 położenia będących w ruchu na powszechność ruchu w polega względność ruchów; przedstawienia podstawie obserwacji przyrodzie; ruchu; • analizuje obserwowane ruchu ciał swojego otoczenia; • podaje przykłady • wyjaśnia na sytuacje w swoim poruszających się • wskazuje przykłady ciał układów odniesienia; przykładach, kiedy otoczeniu i wskazuje po torze prostym i będących w spoczynku • określa ruch jako ciało znajduje się w ciała będące w ruchu i krzywoliniowym; na podstawie obserwacji; zmianę położenia ruchu, a kiedy w spoczynku względem • podaje przykłady • określa tor ruchu; względem układu spoczynku względem różnych układów względności ruchu • odróżnia ruch odniesienia; ciał przyjętych za odniesienia; we Wszechświecie prostoliniowy od • wskazuje ruch układ odniesienia; • rysuje tor ruchu dla krzywoliniowego prostoliniowy i • opisuje tor ruchu prostych przykładów krzywoliniowy niektórych obiektów obserwowanych ruchów we Wszechświecie 76 57. Prędkość • podaje określenie drogi; • wyjaśnia różnicę • interpretuje prędkość • wyjaśnia różnicę między • planuje 15.2 poruszania się ciał • wymienia jednostki w między torem ruchu a jako drogę przebytą w prędkością chwilową a doświadczalne jakich wyraża się drogę; drogą; jednostce czasu; średnią; wyznaczenie • wymienia jednostki • podaje, jakie są • wyznacza prędkość na • określa wielkości prędkości czasu; jednostki drogi i czasu podstawie pomiaru charakteryzujące poruszania się • nazywa przyrządy (w układzie SI); drogi i czasu; prędkość; dowolnego obiektu, służące do pomiaru drogi • dokonuje pomiaru drogi • porównuje prędkości • wyznacza doświadczalnie np. samochodu − i czasu; i czasu; obiektów prędkość swojego ruchu, zabawki, toczącej • podaje określenie • posługuje się pojęciem obserwowanych w np. marszu się piłki prędkości; prędkość; swoim otoczeniu • wymienia • wymienia jednostki w prędkościomierz jako jakich wyrażana jest przyrząd do pomiaru prędkość prędkości 17 AUTORZY: Urszula Depczyk, Bożena Sienkiewicz, Halina Binkiewicz Copyright by Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne sp. z o.o., Warszawa 2014 Strona 18 Przyroda/Przyroda z pomysłem/Klasa 6 Szkoła podstawowa 77 Zajęcia terenowe: • dokonuje pomiaru drogi i • przedstawia w tabeli • oblicza prędkość • porównuje wartości • wyjaśnia, dlaczego 15.2 Wyznaczenie czasu wyniki pomiarów drogi marszu i biegu prędkości obliczone na pomiar drogi prędkości własnego i czasu własnego podstawie pomiarów dwukrokami jest marszu i biegu marszu drogi wykonanych mniej dokładny od różnymi metodami pomiaru taśmą mierniczą 78 58. Siły tarcia w • dostrzega występowanie • wymienia źródła • opisuje wpływ • bada doświadczalnie • wyjaśnia 15.3 przyrodzie oporów ruchu; występowania oporów oporów ruchu na czynniki wpływające na występowanie tarcia • podaje przykłady ruchu; poruszające się ciała; tarcie o podłoże; na podstawie obrazu występowania oporów • posługuje się pojęciami: • bada doświadczalnie • przedstawia na rysunku mikroskopowego ruchu tarcie, opór powietrza, opory powietrza; działanie siły oporów powierzchni opór wody • bada doświadczalnie ruchu siłę tarcia 79 59. Zmiany oporów • wymienia przykłady • wskazuje rolę tarcia w • wymienia sposoby • wykazuje doświadczalnie • wyjaśnia, w jaki 15.3 ruchu korzystnego poruszaniu się zmniejszania i zależność oporu wody od sposób ludzie występowania sił tarcia i pojazdów i ludzi; zwiększania tarcia kształtu poruszającego korzystają z oporów ośrodka; • opisuje wpływ siły oraz oporów ośrodka; się ciała; występowania • wymienia przykłady tarcia na drogę • wyjaśnia wpływ masy • opisuje zasady oporów ośrodka niekorzystnego hamowania pojazdów; poruszającego się stosowania opływowych (np.: wiatraki, występowania tarcia • podaje przykłady pojazdu na długość kształtów różnych młyny); zaobserwowane w wykorzystania oporów drogi hamowania obiektów na poruszanie • wyjaśnia zasadność najbliższym otoczeniu ruchu przez człowieka się ich na lądzie, w stosowania łożysk powietrzu i w wodzie 80 60. Ruch i opory • dostrzega wpływ oporów • rozróżnia korzystne i • wyjaśnia na • analizuje znaczenie • opisuje dyscypliny 15.3 ruchu w sporcie ruchu na uprawianie niekorzystne przykładach, kiedy występowania oporów sportowe, w których różnych dyscyplin występowanie oporów tarcie i opory ośrodka ruchu w sportach i opory ruchu są w sportowych; ruchu w sporcie; są korzystne, a kiedy proponuje sposoby ich pewnych etapach • wymienia dyscypliny • wyjaśnia znaczenie niepożądane; zmniejszania; ruchu korzystne, a sportu, w których oporów ruchu w • porównuje • ocenia konieczność w innych występuje opór uzyskaniu dobrych występowanie łączenia zmian oporów niekorzystne, np. powietrza, wody lub wyników podczas znaczenia oporów ruchu w celu uzyskania żeglarstwo, skoki tarcie zawodów sportowych ruchu w różnych jak najlepszych wyników narciarskie dyscyplinach sportowych z sportowych bezpieczeństwem zawodników 81 61. Podpatrywanie • opisuje kształty nadane • opisuje sposób • wyjaśnia • porównuje sposób • ocenia wpływ przyrody przez przyrodę różnym poruszania się podobieństwa w poruszania się obserwacji I, organizmom żywym niektórych organizmów sposobie poruszania ośmiornicy i rakiety czy przyrodniczych na 15.1, 18 AUTORZY: Urszula Depczyk, Bożena Sienkiewicz, Halina Binkiewicz Copyright by Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne sp. z o.o., Warszawa 2014 Strona 19 Przyroda/Przyroda z pomysłem/Klasa 6 Szkoła podstawowa mające wpływ na opory żywych; się niektórych samolotu odrzutowego; wybrane wynalazki 15.3 ruchu; • wymienia przykłady skonstruowanych • demonstruje człowieka, ich ruch • wymienia owocostan konstrukcji różnych przez człowieka doświadczalnie zjawisko i jego zmniejszanie łopianu jako pierwowzór obiektów wzorowanych urządzeń z ich odrzutu powszechnie na przyrodzie; pierwowzorami w stosowanych rzepów • opisuje wykorzystanie przyrodzie; ruchu powietrza przez • wskazuje termity i wykorzystanie występowanie tej zasady przez oporów ruchu i ich architektów znaczenie podczas poruszania się organizmów żywych 82, Uczeń w działaniu: • bada występowanie tarcia • bada zależność siły • bada wpływ • wykazuje, że na ciała • wykazuje wpływ 15.3 83 Badam tarcie i opory podczas ruchu ciał; tarcia od rodzaju stosowania kół na poruszające się w wodzie kształtu ciał na ruchu • bada występowanie podłoża; zmniejszenie tarcia; działa większy opór opory ruchu oporów powietrza i wody • bada zależność siły • porównuje opory ośrodka niż na ciała tarcia od masy ośrodka dla różnych poruszające się w poruszającego się ciała powierzchni ciał powietrzu 84 62. Podsumowanie działu VII. Obserwujemy ruch w przyrodzie 85 Sprawdzian wiadomości i umiejętności z działu VII VIII. Powtarzamy wiadomości przed nauką w gimnazjum 86 63. Tajemnice • nazywa poznane układy • wskazuje na schemacie • wyjaśnia, na czym • omawia współdziałanie • wyszukuje III. organizmu człowieka narządów wewnętrznych lub modelu główne polega proces wentylacji układu krwionośnego, informacje na temat 1.2, człowieka; elementy tych układów; płuc, wymiany gazowej pokarmowego i najgroźniejszych dla 1.6, • określa podstawowe • określa rolę głównych oraz trawienia i oddechowego oraz człowieka chorób 8.1, funkcje poznanych narządów układu wchłaniania substancji układu mięśniowego i XXI wieku; 8.2, układów narządów pokarmowego, odżywczych do kostnego; • ocenia zagrożenia 8.6, wewnętrznych człowieka; krwionośnego, organizmu; • wyjaśnia, na czym dla zdrowia 9.1, • wyjaśnia znaczenie snu i oddechowego oraz • uzasadnia, skąd polega proces człowieka związane 9.3, odpoczynku, odżywiania układu ruchu; organizm czerpie energię oddychania zachodzący z rozwojem 9.4, i aktywności fizycznej • wyjaśnia, na czym do życia; w komórkach cywilizacji 9.5, dla zdrowia człowieka; polega rola zmysłów • określa rolę głównych organizmu człowieka; 9.6, • wymienia przynajmniej 3 człowieka w odbieraniu składników • wymienia produkty i 9.12, zasady zdrowego stylu informacji z otoczenia; pokarmowych; substraty tego procesu 9.13 życia; • wymienia zachowania • omawia rolę głównych 19 AUTORZY: Urszula Depczyk, Bożena Sienkiewicz, Halina Binkiewicz Copyright by Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne sp. z o.o., Warszawa 2014 Strona 20 Przyroda/Przyroda z pomysłem/Klasa 6 Szkoła podstawowa • wyjaśnia, na czym polega sprzyjające i elementów budowy szkodliwy wpływ zagrażające zdrowiu narządu wzroku i słuchu; używek na zdrowie człowieka; • ocenia własny styl życia; człowieka; • wymienia przynajmniej • wymienia zasady • omawia podstawowe 5 zasad zdrowego stylu dbałości o własne zasady dbałości o narząd życia zdrowie stosowane na co słuchu i wzroku dzień 87 64. Różnorodność • podaje przykłady • przyporządkowuje • omawia proces • uzasadnia, dlaczego • ocenia skutki 4.5, życia na Ziemi poznanych na lekcjach organizmy do podanych fotosyntezy; organizmy mogą zmniejszania się 4.6, przyrody organizmów; grup roślin, zwierząt, • wyjaśnia pojęcia budować sieć bioróżnorodności na 4.12, • wymienia funkcje grzybów i bakterii; producent, konsument i zależności kuli ziemskiej 5.2, życiowe organizmów; • wymienia grupy destrukt; pokarmowych; 7.4, • wymienia po 2−3 organizmów • wyjaśnia zależności • przedstawia różne 13.3 przykłady organizmów cudzożywnych: pokarmowe między przykłady zależności zaliczanych do roślinożernych, organizmami; pokarmowych w cudzożywnych; mięsożernych oraz ich • porównuje sposoby środowisku wodnym i • uzasadnia, dlaczego rodzaje; oddychania zwierząt lądowym; rośliny nazywamy • wymienia 2–3 lądowych i wodnych; • omawia na przykładach organizmami przykłady łańcuchów • wyjaśnia, jakie są przyczyny zmniejszania samożywnymi; pokarmowych; różnice w rozmnażaniu się różnorodności • wymienia 2−3 zagrożenia • porównuje sposoby bezpłciowym i płciowym organizmów żyjących dla bioróżnorodności na zdobywania pokarmu w różnych naszej planecie przez różne grupy środowiskach na Ziemi zwierząt 88 65. W świecie roślin i • podaje przykłady • porównuje warunki • podaje przykłady • na wybranych • opracowuje 1.8, zwierząt poznanych na lekcjach życia na lądzie i w zwierząt przykładach porównuje prezentację 1.9, przyrody roślin i zwierząt wodzie; zmiennocieplnych i przystosowania multimedialną na 4.2, lądowych i wodnych; • przyporządkowuje stałocieplnych; zwierząt do temat przystosowań 4.4, • wymienia główne organizmy roślinne do • wymienia przykłady ich zdobywania pokarmu; organizmów 4.10, czynniki decydujące o poszczególnych przystosowań do życia; • omawia różnorodne żyjących w 4.11, warunkach życia w poznanych grup; • porównuje przystosowania − najbliższej okolicy i 12.3, środowisku lądowym i • rozpoznaje zwierzęta z przystosowania roślin i wybranych roślin oraz prezentuje ją na 13.1, wodnym; różnych grup poznane zwierząt do życia w zwierząt − budowy i forum klasy 13.3, • wymienia po 2−3 podczas omawiania różnych strefach czynności życiowych 13.4 przykłady przystosowań krajobrazów Polski, klimatycznych; do życia w różnych roślin i zwierząt do życia Europy i świata; • omawia przystosowania miejscach na Ziemi w różnych warunkach • określa przystosowania w budowie i 20 AUTORZY: Urszula Depczyk, Bożena Sienkiewicz, Halina Binkiewicz Copyright by Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne sp. z o.o., Warszawa 2014